Downloaded from UvA-DARE, the institutional repository of the University of Amsterdam (UvA) http://hdl.handle.net/11245/2.67789
File ID Filename Version
uvapub:67789 Lijst van tabellen, grafieken en afbeeldingen unknown
SOURCE (OR PART OF THE FOLLOWING SOURCE): Type PhD thesis Title Lofwaerdighe dijckagies en miserabele polders : een financiële analyse van landaanwinningsprojecten in Hollands Noorderkwartier, 1597-1643 Author(s) H. van Zwet Faculty FGw: Instituut voor Cultuur en Geschiedenis (ICG) Year 2009
FULL BIBLIOGRAPHIC DETAILS: http://hdl.handle.net/11245/1.319622
Copyright It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content licence (like Creative Commons). UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (http://dare.uva.nl) (pagedate: 2014-11-19)
Lijst van tabellen, grafieken en afbeeldingen
Tabel 3.1 Tabel 3.2
Maten en contribuabel oppervlak van de polders Begrotingen van vier landaanwinningsprojecten
Tabel 4.1 Tabel 4.2
Inkomsten ‘Ontfangh’ en ‘Uitgeeff’ in de eerste tien rekeningboeken van de Schermer Omslagen per morgen, 1633-1662 Opbrengst van de investeringsomslagen Leningen Uitgavenrubrieken in het eerste rekeningboek van de Schermer Bedijkingsuitgaven Ringdijk en ringvaart – afmetingen Ringdijk en ringvaart - kosten Molens Kostenopbouw van de Schermer molens Infrastructuur Uitwateringen naar Nauerna en de Zijpe Materiaal- en transportkosten Lonen en onkostenvergoedingen Jaarsalarissen en daglonen van enkele functionarissen Schadeloosstellingen Rente en uitstaande schuld Bedijkingsuitgaven van de Schermer - samenvatting
Tabel 4.3 Tabel 4.4 Tabel 4.5 Tabel 4.6 Tabel 4.7 Tabel 4.8 Tabel 4.9 Tabel 4.10 Tabel 4.11 Tabel 4.12 Tabel 4.13 Tabel 4.14 Tabel 4.15 Tabel 4.16 Tabel 4.17 Tabel 4.18 Tabel 4.19 Tabel 5.1 Tabel 5.2 Tabel 5.3 Tabel 5.4 Tabel 5.5 Tabel 5.6 Tabel 5.7 Tabel 5.8 Tabel 5.9 Tabel 5.10 Tabel 5.11 Tabel 5.12
Omslagen per morgen, 1597-1650 Opbrengst van de investeringsomslagen Financiering Bedijkingsuitgaven Aankoop van land Polderkarakteristieken – contribuabel oppervlak en lengte van de ringdijk Ringdijk en ringvaart – afmetingen Ringdijk en ringvaart – kosten Molens – kosten Molenbestand Schadeloosstellingen en opgelegde maatregelen Salaris van functionarissen in dienst van de polder
67 70 137 137 140 141 148 150 160 167 170 178 179 184 195 204 213 214 220 224 227 234 235 245 250 251 252 260 261 269 270 279 303
Lijst van tabellen, grafieken en afbeeldingen
Tabel 6.1 Tabel 6.2 Tabel 6.3 Tabel 6.4 Tabel 6.5 Tabel 6.6 Tabel 6.7 Tabel 6.8 Tabel 6.9 Tabel 6.10 Tabel 7.1 Tabel 7.2 Tabel 7.3 Tabel 7.4 Tabel 7.5 Tabel 7.6 Tabel 7.7 Tabel 7.8 Tabel 7.9 Tabel 7.10 Tabel 7.11 Tabel 7.12 Tabel B.5.1 Tabel B.5.2 Tabel B.5.3 Tabel B.5.4 Tabel B.5.5 Tabel B.5.6 Tabel B.5.7 Tabel B.5.8 Tabel B.7
Investering per morgen Fiscale regelingen Verpondingsaanslagen in de Zijpe, 1630 Op eenzelfde perceel in de Zijpe betrekking hebbende grond- en pachtprijzen, 1630 Tienden in de Noord-Hollandse polders, 1703 Verpondingsaanslagen in de Wieringerwaard, 1665 Pachtprijzen in de Beemster, 1645-1775 Prijzen van bij bedijking aangekocht land, 1608-1640 Inkomsten en uitgaven van Alkmaar met betrekking tot stadskavels in de Heerhugowaard en de Schermer, 1642 Met landaanwinning behaalde rendementen, 1630-1660 Investeerdersbestand - identificatie Hoogte en spreiding van de investeringen Hoogte van de investeringen in zeven Noord-Hollandse bedijkingen versus die in de VOC Investeerders naar plaats van herkomst Vermogenspositie van Amsterdamse investeerders (Capitale Impositie van 1585) Vermogenspositie van Amsterdamse investeerders (200e penning in 1631) Deelname aan de bedijkingen van Amsterdamse burgemeesters en vroedschappen Deelname aan de bedijkingen van VOC / WIC bewindhebbers en aandeelhouders Deelname aan de bedijkingen van immigranten Deelname aan de bedijkingen van Noord-Hollandse burgemeesters en vroedschappen Deelname aan de bedijkingen van Haagse bestuurders Deelname aan de bedijkingen van stedelijke overheden Ontwikkeling van het molenbestand in de Zijpe Ontwikkeling van het molenbestand in de Wieringerwaard Ontwikkeling van het molenbestand in de Beemster Ontwikkeling van het molenbestand in de Purmer Ontwikkeling van het molenbestand in de Wijde Wormer Ontwikkeling van het molenbestand in de Heerhugowaard Ontwikkeling van het molenbestand in de Schermer Ontwikkeling van het molenbestand in de Starnmeer Veel voorkomende lengte- en oppervlaktematen in het Noorderkwartier in de eerste helft van de zeventiende eeuw
9
316 326 333 340 344 347 354 392 396 399 406 409 411 415 423 425 429 434 441 443 449 463 511 512 513 514 515 516 518 520 523
10
Grafiek 6.1 Grafiek 6.2 Grafiek 6.3 Grafiek 6.4 Grafiek 6.5 Grafiek 6.6 Grafiek 6.7 Grafiek 6.8 Grafiek 6.9 Grafiek 6.10 Grafiek 6.11 Grafiek 6.12 Grafiek 6.13 Grafiek 6.14 Grafiek 6.15 Grafiek 6.16
Lijst van tabellen, grafieken en afbeeldingen
Pachtprijzen in de Zijpe, 1609 en 1614. Grafelijkheidskavels Grondprijzen in de Zijpe, 1600-1700 Grondprijzen in de Wieringerwaard, 1615-1651 Pachtprijs van het ‘gemenelands’ land in de Wieringerwaard, 1627-1709 Pachtprijzen in de Beemster, 1624-1700 Grondprijzen in de Beemster, 1623-1666 Pachtprijzen in de Purmer, 1624-1700 Pachtprijzen in de Wijde Wormer, 1628-1700 Pachtprijzen in de Heerhugowaard, 1634-1690. Kavels van de stad Alkmaar Pachtprijzen in de Schermer, 1636-1700. Kavels van de stad Alkmaar Grondprijzen in de Schermer, 1635-1701 Grondprijzen in de Starnmeer, 1643-1704 Pachtprijzen in Holland, 1500-1650 Pachtprijzen in de omgeving van Alkmaar, 1600-1650 Grondprijzen in de nieuwe polders, 1630-1660 Pachtprijzen in de nieuwe polders, 1630-1660
Afbeelding 1 Afbeelding 1.3 Afbeelding 2.1 Afbeelding 2.2.1 Afbeelding 2.2.2 Afbeelding 2.2.3 Afbeelding 2.3.1 Afbeelding 2.3.2 Afbeelding 2.3.3 Afbeelding 3.2.1 Afbeelding 3.2.2 Afbeelding 3.2.3 Afbeelding 3.2.4 Afbeelding 3.2.5 Afbeelding 3.2.6 Afbeelding 3.2.7
Kaart van Noord-Holland. Joost Jansz. Beeldsnijder, 1575 Eerste rekeningboek van de Schermer, 1633-1634 Kaart van Alkmaar en omgeving met de bedijkte Achtermeer, Joan Blaeu, 1649 Openingen in de dijken rondom Noord-Holland omstreeks 1300 Kaart van Noord-Holland, Jan Jansz. Dou, circa 1680 Wapen van het Hoogheemraadschap Uitwaterende Sluizen Verzoek om octrooi tot bedijking van de Beemster Bedijkingsoctrooi van de Heerhugowaard, charter, 1625 Bedijkingsoctrooi van de Heerhugowaard, gedrukte versie, 1781 Landmeter op kaart van de onbedijkte Beemster Titelblad van handboek van Adrianus Metius voor ingenieurs met verhandeling over landmeten, 1626 Kaart van de onbedijkte Beemster, 1607 Kaart van de onbedijkte Starnmeer, 1635 Maateenheden en kavelgrootte in de Heerhugowaard Maateenheden en kavelgrootte in de Schermer Maateenheden en kavelgrootte in de Starnmeer en Kamerhop
336 339 348 350 357 360 364 369 375 380 382 386 391 394 400 400
16 25 33 35 37 39 41 42 43 59 60 61 62 63 65 66
Lijst van tabellen, grafieken en afbeeldingen
Afbeelding 3.3
11
Waarom grote bedijkingen volgens Leeghwater relatief minder kosten 71 Afbeelding 3.4 Omslagbiljet van de Heerhugowaard, 1632 78 Afbeelding 3.5 Bedijkingsoctrooi van de Schermer, gedrukte versie, 1635 82 Afbeelding 3.6 Binnengedijkt oud land in de Schermer 85 Afbeelding 3.7.1 Ringdijk en ringvaart, parameters in het bestek 88 Afbeelding 3.7.2 Ringdijk en ringvaart van de Wijde Wormer, dwarsdoorsnede 89 Afbeelding 3.7.3 Ringdijk en ringvaart van de Purmer, aankondiging van aanbesteding 91 Afbeelding 3.7.4 Ringdijk en ringvaart van de Beemster, aanbestedingsdocument 92 Afbeelding 3.7.5 Ringdijk en ringvaart van de Schermer, december 1633 102 Afbeelding 3.7.6 Ringdijk en ringvaart van de Beemster in 2009 110 Afbeelding 3.8.1 Molens in de Schermer, begin 20e eeuw 113 Afbeelding 3.8.2 Schets van het gaande werk van een schepradmolen 113 Afbeelding 3.8.3 Schets van een drietraps molengang 117 Afbeelding 3.8.4 Drietraps molengang in de Heerhugowaard bij Jan Boijes 120 Afbeelding 3.8.5 Molens in de Heerhugowaard, aankondiging van aanbesteding, 1627 122 Afbeelding 3.9 Kaart van de Beemster, Balthasar Florisz. van Berckenrode, 1640 126 Afbeelding 3.10.1 Kavels van uiteenlopende grootte in de Beemster 130 Afbeelding 3.10.2 Cartouche met kavelgrootte in de Schermer 131 Afbeelding 4.1.1 Wapen van de Schermer op de polderkaart van Van Diggelen, 1836 135 Afbeelding 4.1.2 Wapen van de Schermer op kerkraam in de kerk van Schermerhorn 135 Afbeelding 4.5.1 Kaart van de Schermer, Baert Claesz., 1635 155 Afbeelding 4.5.2 Kaart van de Schermer, de zogenaamde Grote Kaart van Pieter Wils, 1635 156 Afbeelding 4.5.3 Kaart van de Schermer, gegraveerd door Claes Jansz. Visscher, 1635 157 Afbeelding 4.5.4 Titelblad van het kaartboek van de Schermer met kaartjes van restanten aangekocht oud land, 1637 159 Afbeelding 4.6.1 De ringvaart van de Schermer aan de noordoostkant van de polder 163 Afbeelding 4.6.2 De ringvaart van de Schermer bij Jan Boijes, aan de noordwestkant van de polder, 1637 164 Afbeelding 4.6.3 De ringvaart van de Schermer bij Jan Boijes, aan de noordwestkant van de polder, circa 1675 165
12
Lijst van tabellen, grafieken en afbeeldingen
Afbeelding 4.7.1 Kaart van de Schermer met het molenbestand Afbeelding 4.7.2 Schermer molengang ten noorden van Schermerhorn, circa 1920 Afbeelding 4.7.3 Schermer molengang ten noorden van Schermerhorn op kavelkaart Afbeelding 4.7.4 Schermer molengang ten zuiden van Driehuizen Afbeelding 4.7.5 Luchtfoto van molengang ten noorden van Schermerhorn, 1924 Afbeelding 4.7.6 Schermer molengang bij Oudorp Afbeelding 4.8 Bruggen en overtoom aan de westkant van de Schermer bij Alkmaar Afbeelding 4.9.1 Uitwatering van de Schermer naar het zuiden Afbeelding 4.9.2 Uitwatering van de Schermer naar het noorden Afbeelding 4.9.3 Het Jacob Claassluisje, 1637 Afbeelding 4.9.4 Het Jacob Claassluisje, 2009 Afbeelding 5.1.1 Kaart van de Zijpe en Hazepolder, Pieter van der Keere, 1617 Afbeelding 5.1.2 Kaart van de Wieringerwaard, anonym, 17e eeuw Afbeelding 5.1.3 Kaart van de Purmer, naar Lucas Jansz. Sinck, 1622 Afbeelding 5.1.4 Kaart van de Wijde Wormer, naar L. van Teylingen, 1627 Afbeelding 5.1.5 Kaart van de onbedijkte Wijde Wormer in de vorm van een vogel met de Zaan als een worm, N. Kloesius, circa 1625 Afbeelding 5.1.6 Kaart van de Heerhugowaard, naar A. Metius, 1631 Afbeelding 5.1.7 Kaart van de Starnmeer en Kamerhop, Claes Vastersz. Stierp, 1650 ca. Afbeelding 5.2.1 De verkaveling van de Zijpe Afbeelding 5.6.1 Ringdijk van de Zijpe bij Petten Afbeelding 5.6.2 Ringdijk van de Zijpe in het noordwesten Afbeelding 5.6.3 Ringdijk van de Zijpe bij Eenigenburg, 2009 Afbeelding 5.6.4 Ringdijk van de Beemster bij Hobrede, dwarsdoorsnede Afbeelding 5.6.5 Traject van de Beemster ringdijk bij Kruisoord Afbeelding 5.6.6 Brugverbinding tussen Purmerend en de Beemster Afbeelding 5.7.1 Molengangen in de Beemster Afbeelding 5.7.2 Molengang in de Heerhugowaard aan de Berkmeerdijk Afbeelding 5.7.3 Molengang in de Heerhugowaard bij de Veenhuizerpolder Afbeelding 5.7.4 Molengang in de Heerhugowaard bij Broekhorn Afbeelding 5.7.5 Molengang in de Starnmeer Afbeelding 5.8.1 Uitwatering van de Beemster, van Oudendijk naar de Zuiderzee Afbeelding 5.8.2 De Damsluis in de haven van Edam, 1698 ca.
173 174 175 176 181 183 192 194 201 202 203 230 231 232 236
236 237 238 243 257 258 259 263 265 265 273 274 274 274 276 281 284
Lijst van tabellen, grafieken en afbeeldingen
13
Afbeelding 5.8.3 De Damsluis in Edam, 2008 286 Afbeelding 5.8.4 De uitwatering door de Nieuwendam naar het Wijkermeer 288 Afbeelding 5.8.5 De Nieuwendam 290 Afbeelding 5.8.6 Strijkmolens van de Heerhugowaard bij Oudorp (1) 292 Afbeelding 5.8.7 Strijkmolens van de Heerhugowaard bij Oudorp (2) 294 Afbeelding 5.8.8 Strijkmolens van de Heerhugowaard bij Rustenburg 294 Afbeelding 5.8.9 Strijkmolens van de Heerhugowaard bij Rustenburg, 2009 295 Afbeelding 5.8.10 Uitwatering van de Schermer naar het zuiden langs de Starnmeer 299 Afbeelding 6.1 Polderwapens 312-313 Afbeelding 6.4.1 Het Redres Generael van de Verpondingen, 1627 322 Afbeelding 6.4.2 Instructie voor de Wijckmeesteren 323 Afbeelding 6.5.1 Belastingkaart van de Wieringerwaard 346 Afbeelding 6.5.2 Kaart van de Wijde Wormer met per kavel opgave van overlast als gevolg van onkruid en water, 1697, detail 366 Afbeelding 6.5.3 Aanslagbiljet voor de halve Verponding in de Wijde Wormer, 1653 368 Afbeelding 6.5.4 Verzoekschrift van de Heerhugowaard om verlenging van allerlei belastingvrijstellingen 372 Afbeelding 6.5.5 Taxatie van de gronden in de Heerhugowaard met oog op de Verponding, 1653 374 Afbeelding 7.1.1 Handtekeningen van de polderbestuurders in de Zijpe, 1599 404 Afbeelding 7.1.2 Handtekeningen van de bedijkers van de Beemster, 1607 407 Afbeelding 7.2 Handtekeningen van de polderbestuurders in de Wijde Wormer, 1626 410 Afbeelding 7.3 Handtekeningen van de bedijkers van de Heerhugowaard, 1627 413 Afbeelding 7.4 Handtekeningen van de polderbestuurders in de Schermer, 1634 416 Afbeelding 7.5.1 Enkele Amsterdamse investeerders (1) 430 Afbeelding 7.5.2 Enkele Amsterdamse investeerders (2) 431 Afbeelding 7.5.3 Enkele Amsterdamse investeerders (3) 438 Afbeelding 7.6.1 Nanning Nanningsz. van Foreest 444 Afbeelding 7.6.2 Enkele Alkmaarse investeerders (1) 445 Afbeelding 7.6.3 Enkele Alkmaarse investeerders (2) 446 Afbeelding 7.7 Enkele Haagse investeerders 454
