W 2

Afvalwaterplan DAL/W2 2013-2017 | December 2012

Delfzijl Gemeente Appingedam Gemeente Loppersum Waterschap Noorderzijlvest Waterschap Hunze en Aa’s Gemeente

Afvalwaterplan DAL/W2

Inhoudsopgave Afvalwaterplan 1. Inleiding 3 2. Visie en doelen 4 3. Waar staan we? 16 4. Gezamenlijke kaders 23 5. Maatregelen 30 6. Financiën 44 7. Realisatie en organisatie 47 8. Verantwoording 50

Bijlagen

De uitdagingen in de afvalwaterketen, ledenbrief VNG en UvW

51

Begrippenlijst 52

Specificaties gemeentelijke watertaken Specificatie gemeente Delfzijl

Specificatie gemeente Appingedam Specificatie gemeente Loppersum

Foto omslag: Marsum, gezien vanaf de Marsummermaar


Voorwoord Het vormgeven aan samenwerking is één van de grote bestuurlijke uitdagingen van dit moment. Dit Afvalwaterplan laat zien dat de ketenbenadering daar heel goed inhoud aan geeft. Samenwerking ontstaat bijna vanzelf door het fysieke proces van het leeglopen van de wasbak, het transport door het riool naar de zuivering, en het uiteindelijk weer gaan gebruiken van grondstoffen vorm te geven. We zijn trots om te kunnen laten zien dat we het samen beter kunnen. Het is in het belang van onze burgers om goede kwaliteit te leveren tegen de laagst maatschappelijke kosten. Door een gezamenlijke opgave te definiëren en daardoor samen plannen te maken sparen we nu al geld uit. Door ook onze investeringen beter op elkaar af te gaan stemmen willen we de lasten, zowel de rioolheffing als de zuiveringsheffing, over enkele jaren minder laten stijgen. Het Afvalwaterplan is een vernieuwende planvorm. Door gezamenlijk, vanuit de afvalwaterketen te kijken, stijgen we boven onze individuele organisaties uit. Met behoud van verantwoordelijkheden kunnen we efficiënter en effectiever werken. Die uitdaging pakken wij graag op!

IJzebrand Rijzebol, wethouder gemeente Delfzijl Annalies Usmany, wethouder gemeente Appingedam Pier Prins, wethouder gemeente Loppersum Bob van Zanten, DB-lid waterschap Noorderzijlvest Harrie Prins, DB-lid waterschap Hunze en Aa’s


1 Inleiding Dit plan gaat over afvalwater; over drie gemeenten, twee zuiveringskringen en twee waterschappen. De gemeenten Delfzijl, Appingedam en Loppersum (DAL gemeenten) besloten samen een nieuw gemeentelijk rioleringsplan te maken. De waterschappen Hunze en Aa’s en Noorderzijlvest zijn in dit samenwerkingsverband gestapt om alle facetten van de afvalwaterketen in beeld te kunnen brengen. Waterbedrijf Groningen heeft bij het maken van dit plan geadviseerd. Daardoor is er aansluiting bij het grotere geheel van de waterketen. Samen hebben zij dit plan opgesteld. Dit Afvalwaterplan fungeert als (wettelijk verplicht) gemeentelijk rioleringsplan, maar het heeft een breder blikveld gekregen. Er is gekozen voor een vernieuwende benadering vanuit de afvalwaterketen zelf. En dat is bijzonder! Omdat een keten zo sterk is als zijn zwakste schakel, zijn alle schakels afzonderlijk geanalyseerd en ingevuld. Daarbij is gebruik gemaakt van een nieuwe, innovatieve systematiek. In de benadering vanuit de afvalwaterketen staat de burger centraal. Samenwerking moet leiden tot doelmatiger beheer en efficiënter investeren. Het Afvalwaterplan moet, zoals het landelijk Bestuursakkoord Water (2011) stelt, “kennis en capaciteit op het gebied van investeringsprogrammering bundelen” en “uitvoering van operationele taken professionaliseren en schaalvoordelen benutten”. Meer kwaliteit, een betere borging van de continuïteit en minder meerkosten, dat is wat de burger van ons mag verwachten. Het Afvalwaterplan bouwt voort op de waterplannen en rioleringsplannen van gemeenten, de zuiveringsvisies van de waterschappen en op landelijk beleid. De visiebrochure “Routekaart Afvalwaterketen 2030” verwoordt het allemaal. In dit plan doen we dat niet opnieuw, maar maken de slag naar de praktijk.

inleiding | visie & doelen | waar staan we? | gezamenlijke kaders | maatregelen | financiën | realisatie & organisatie | verantwoording

3


2 Visie en doelen 2.1 Visie In de gemeenten Delfzijl, Appingedam en Loppersum en de waterschappen Noorderzijlvest en Hunze en Aa’s zien we meerwaarde in het gezamenlijk verder ontwikkelen van het afvalwatersysteem. We hebben daarin gezamenlijk een visie ontwikkeld op de afvalwaterketen:

Visie

Wij beschouwen de afvalwaterketen als één geheel, dat wij gezamenlijk beheren en waarbinnen wij onze taken zo veel mogelijk afstemmen, teneinde de kosten voor burgers en bedrijven zo laag mogelijk te houden. Wij voorzien daarbij een ontwikkeling naar een duurzaam gebruik van energie, grondstoffen en bedrijfsmiddelen. Waar mogelijk en kansrijk werken wij samen.

2.2 Doelen We maken de visie hanteerbaar door hem te vertalen naar concrete doelen. De afvalwaterketen is een complex geheel met een verscheidenheid aan onderdelen en beheervormen. We formuleren de doelen op drie niveaus; strategisch, tactisch en operationeel. Bij de realisatie van de doelen is de context van de afvalwaterketen van belang. Ook op de ontwikkelingen, die op ons af komen, willen we goed anticiperen. In de volgende paragrafen omschrijven we context en ontwikkelingen nader.


4


Doelen

STRATEGISCH - Die kant willen we op

• In stand houden van een veilige en gezonde leefomgeving, een schoon en mooi oppervlaktewater- en grondwatersysteem • Het doelmatiger inrichten van de (afval)waterketen: benaderen als één systeem • ‘Samen sturen’ door samen inzicht te krijgen en samen in te grijpen • Terugwinnen van herbruikbare grondstoffen • Verminderen van energiegebruik en terugwinning van energie • Terugdringen van milieuverontreiniging door bestrijdingsmiddelen, zware metalen, hormoonverstorende stoffen en medicijnresten • Terugdringen van rioolvreemd water • Verder terugdringen van wateroverlast in bebouwd gebied • Wat schoon is schoon houden: de vervuiler betaalt

TACTISCH - Dan moeten we hier rekening mee houden

• Door asset management beheerkosten laag houden • Effectief beheren van watergangen, waterbodems en grondwater • Transitie uitwerken: ◦◦ Jaarlijks het energieverbruik verminderen ◦◦ Terugwinning van energie stapsgewijs in 10 jaar ontwikkelen ◦◦ Samenwerking met bedrijfsleven uitbreiden rond energie en grondstoffen ◦◦ Ontwikkeltempo afkoppelen en andere beleidsopgaven bepalen ◦◦ Optimale inzet van beschikbare kennis en capaciteit ◦◦ Meer inzicht in werking van totale afvalwatersysteem / optimalisatiestudie uitvoeren ◦◦ Naar een gezamenlijke beheermethodiek op basis van best practise • Minder meerkosten ◦◦ Afstemmen van investeringen, optimaliseren van afvalwatersysteem ◦◦ Afstemmen van bronmaatregelen met ontwikkeling van grondstof RWZI ◦◦ Integraal werken: inpassen van de ruimtelijke opgave en de stedelijke wateropgave ◦◦ Samenwerken in operationeel beheer (b.v. RioNoord)

OPERATIONEEL - En zo gaan we dat praktisch doen • • • • •

Voldoen aan wettelijke eisen ten aanzien van vuiluitworp en operationele eisen en bepalingen Slim op elkaar afstemmen bij het vervangen en renoveren van riolen, gemalen en installaties Werk met werk maken Integraal waterbeheer: waterkwaliteit borgen door een goede inrichting van waterpartijen en tijdig baggeren Doelmatig en effectief samenwerken


5


2.3 Definitie onderdelen afvalwaterketen Om te kunnen sturen op doelen is inzicht in de onderlinge samenhang binnen de afvalwaterketen nodig. De afvalwaterketen bestaat uit een complex van onderdelen. Het fysieke afvalwatersysteem bestaat naast het drinkwatersysteem en het watersysteem. Drinkwatervoorziening, afvalwatersysteem en grond- en oppervlaktewatersysteem vormen samen met de gebruikers de waterketen. Het schema op de volgende pagina illustreert de onderdelen en samenhang binnen de waterketen. De afvalwaterketen beschrijft het afvalwatersysteem en de rol van de mens daarin. Het systeem staat uiteindelijk burgers en bedrijven ten dienst. Zij zijn de leveranciers van het afvalwater, maar ook de gebruikers van vrijkomende (grond)stoffen en energie. watersysteem aansluiting

rt po

tra ns

afvalwaterketen

De • • • •

kernonderdelen van de afvalwaterketen zijn: Invoer Transport Zuivering Uitvoer

Tussen die onderdelen bevinden zich belangrijke koppelingen: • Aansluiting • Bemaling • Markt Tot slot is er een contextueel onderdeel, dat onlosmakelijk met de afvalwaterketen is verbonden: • Het watersysteem

transport invoer

Het Afvalwaterplan gaat uit van de ketenbenadering. Niet de beherende organisatie (gemeente, waterschap, waterbedrijf, particulier) staat centraal, maar het functioneren van de keten als geheel. Om de keten als geheel tegen de laagst maatschappelijke kosten en toekomstgericht te kunnen beheren, is voor een benadering van de afvalwaterketen in acht onderdelen gekozen.

bemaling

Deze schematisering in acht onderdelen zal worden gebruikt om het Afvalwaterplan te structureren. Op pagina 9 is de schematisering van de acht onderdelen verbeeld.

uitvoer zuivering markt


6


Drinkwatersysteem, watersysteem & afvalwatersysteem


7


Verbeelding van de acht onderdelen van het afvalwatersysteem


8


2.4 Context afvalwaterketen waterschap gemeente

ui

tv

oer

bedrijven

gemeente

gemeente waterschap

g

waterbedrijf

bemaling

in

afvalwaterketen

ttrra nss

iv

er

aansluiting

bedrijven waterschap

gemeente t ortr ppo

waterbedrijf gemeente er burgers vo

markt

De maatschappelijke en bestuurlijke context van de afvalwaterketen wordt gevormd door verantwoordelijkheid en zeggenschap en door interactie met ander beleidsvelden c.q. uitvoering van beleid. Vooral de afstemming met de openbare ruimte is van groot belang. Een optimalisatie van de afvalwaterketen moet altijd gelijk op gaan met de optimale afstemming met ruimtelijke projecten. Het principe van werk met werk maken is vooral voor gemeenten van groot belang. Dit element, dat met name een operationeel karakter heeft, wordt daarom in de operationele uitwerking van het Afvalwaterplan stevig geïntegreerd.

watersysteem

in

De afvalwaterketen kent naast een fysieke context ook een maatschappelijke en een bestuurlijke context. Tot de fysieke context behoren watersysteem, energie en grondstoffen. Deze onderdelen maken deel uit van het Afvalwaterplan. We lichten ze in de volgende paragrafen toe.

zu

waterschap

waterschap waterbedrijf

waterschap

Daarnaast hanteren we het principe van laagst maatschappelijke kosten. Door te sturen op de effectiviteit van de waterketen als geheel kunnen investeringen op elkaar worden afgestemd. Dit leidt tot maatschappelijke optimalisatie. De huidige taakverdeling binnen de afvalwaterketen is wettelijk verankerd in de wet Milieubeheer en de Waterwet. In de specificaties zijn taken en verantwoordelijkheden van de verschillende overheden beschreven.


9


2.4.1 De afvalwaterketen en het watersysteem

In de gemeentelijke waterplannen zijn kenmerken, functies en ontwikkelingskansen van het watersysteem beschreven. De • • • •

afvalwaterketen beïnvloedt het watersysteem door: Overstorting uit de riolering Lozing van gezuiverd afvalwater Beleving en gebruik in relatie tot wonen Waterfunctie in relatie tot werken

ter wa rer en oweat vval

r

f

beleving & gebruik wonen

gemeenten tatrfrvaal nwsast

rtrt po

overstorting overstorting riolering riolering

afvalwaterketen

waterfunctie werken

gru e onit ffl ue dv nt sto ofe fern

afnemer

erdr iwnat ger

Het systeem beïnvloedt de keten door: • Inrichting, structuur en functie • Beheer, onderhoud en baggeren

producent afvalwater

epro

Er bestaan een aantal relaties tussen de (onderdelen van) de afvalwaterketen en het watersysteem.

watersysteem

inrichting | structuur | functie

aineg

Het systeem van oppervlaktewater en grondwater vormt de natuurlijke context van de afvalwaterketen. Systeem en keten beïnvloeden elkaar onderling. Milieuwetgeving en afspraken tussen waterschap en gemeente zorgen voor kaders waarbinnen afstemming plaatsvindt.

vve uii zu gez

lozing lozing gezuiverd gezuiverd water water

waterschap

beheer | onderhoud | baggeren


10


2.4.2 Ontwikkeling: grondstoffen en energie

producent afvalwater

rm

wa

r

f

TOEKOMST:

warmte winnen

tatrfrvaal nwsast

war

rtrt po

te

ter wa rer en oweat vval

aineg

warmte in warmte in afvalwater afvalwater

gemeenten

epro

afvalwaterketen

te energie rm wa

TOEKOMST:

energie- & grondstoffenlevering fegnruo

dstof e gi er en

gron

e nid tvsffluen t to ofe fern

afnemer

mte

erdr iwnat ger

Voor het functioneren van de afvalwaterketen is (veel) energie nodig in de vorm van gas en elektriciteit. Dit geldt vooral voor het transporteren en zuiveren van afvalwater. Ook is er een aanzienlijke warmtevraag op de zuivering voor het proces van slibgisting. Er komt ook een aanzienlijke hoeveelheid energie vrij. In het zuiveringsproces komt energie vrij in de vorm van warmte en gas. Het terugwinnen en waar mogelijk benutten van deze energie is een belangrijke opgave. Hieraan wordt op steeds meer plaatsen in Nederland gewerkt. Afvalwater bevat veel waardevolle grondstoffen. De belangrijkste plaats om grondstoffen te winnen is de rioolwaterzuiveringsinrichting (RWZI). De huidige zuiveringsinstallaties moeten op lange termijn worden getransformeerd. In Nederland wordt dit ook wel de grondstof-RWZI genoemd (zie het kader op pagina 14).

vve uii zu gez

TOEKOMST

waterschap

Het ontwikkelen van het (terug)winnen van energie en grondstoffen vormt de essentie van de grondstof-RWZI. Het beleid van de waterschappen is gericht op een stapsgewijze ontwikkeling in deze richting. We beschouwen de ontwikkeling naar de grondstof-RWZI als richtinggevend voor het Afvalwaterplan. Op pagina 13 is de grondstoffen en energiestroom in de afvalwaterketen uitgebreider verbeeld.


11


Verbeelding van de grondstoffen- en energiestroom in de afvalwaterketen


12


Afval(water) = Grondstof; van rioolwaterzuivering naar grondstof-RWZI Het belangrijke principe van de Cradle to Cradle (C2C) filosofie is: Afval = voedsel. De ontwerpers van C2C, Braungart en McDonough, bepleiten volledig nieuwe uitgangspunten voor het ontwerpen en ontwikkelen van producten op basis van veilige en volledig herbruikbare grondstoffen. Zo kan afval voedsel worden in een oneindige kringloop. Voor een rioolwaterzuiveringsinrichting (RWZI) betekent deze benadering een andere manier van organiseren. In een wereld, waarin energie een steeds kostbaarder goed wordt en grondstoffen als fosfaat opraken, wordt de afvalwaterzuivering gezien als producent van energie en grondstoffen. De strategie houdt in, dat er wordt ingezet op drie ontwikkeltrajecten naar de toekomst, namelijk de productie van: • Energie • Grondstoffen • Proceswater

We spreken dan niet meer van zuiveringsinstallaties maar van productiefabrieken. De grondstof-RWZI vormt het toekomstperspectief van de huidige RWZI.

Strategie grondstof-RWZI: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

De basis voor alle handelingen is het terugwinnen en hergebruiken van grondstoffen. Er wordt zoveel mogelijk schoon regenwater afgekoppeld (en zo mogelijk hergebruikt). Hydraulische toename van rioolwater wordt gecompenseerd door afkoppelen. Overstorten veroorzaken een verlies van product. Effluent wordt op termijn niet meer op oppervlaktewater geloosd. Bij (nieuwbouw van) zorgcentra kansen benutten voor lokale grondstof terugwinning.


13


2.5 Sturen in de ontwikkeling van de afvalwaterketen In het schema op de volgende pagina zijn de parameters benoemd, waarmee gestuurd kan worden in de ontwikkeling van de afvalwaterketen. Een parameter is te definiëren als een maatregel, een beleidsopgave of een operationele beheeractiviteit. Het zijn als het ware de draaiknoppen van de afvalwaterketen. Door per parameter te sturen in tijd, intensiteit en/of kosten veranderen de eigenschappen van de gehele afvalwaterketen. In het huidig beleid maken de gemeenten vooral een keus voor maatregelen in het rioolbeheer en kiezen de waterschappen voor de ontwikkeling van de huidige RWZI’s naar de grondstofRWZI. Maatregelen aan de invoeren uitvoerkant worden nog slechts incidenteel uitgevoerd. Samenwerking op de koppeling tussen deze onderdelen biedt kansen voor optimalisatie en afstemming. Er is inzicht nodig in de gevolgen voor alle partijen van een optimalisatie van het afvalwatersysteem als geheel. In hoofdstuk vier vindt u een analyse van de onderdelen van de afvalwaterketen.

2.6 Operationaliseren visie en doelen Via het definiëren van een visie, het opstellen van doelen en het analyseren van het afvalwatersysteem moeten vorm en inhoud aan het Afvalwaterplan worden gegeven. De visie en doelen geven de richting aan. Om dit in te vullen geven we met behulp van de systeemvariabelen, de typen maatregelen, de energie- en stoffenstroom en de relatie tussen afvalwaterketen en watersysteem een analyse in hoofdstuk vier.

Het Afvalwaterplan wordt werkelijkheid door: • Beleidsafstemming, vasthouden aan de gezamenlijke koers • Afstemmen van maatregelen • Echt gaan samenwerken!


14


De parameters in de ontwikkeling van de afvalwaterketen

watersysteem invoer aansluiting transport gemeente & waterschap

-

preventie & gescheiden inzamelen

ttrraa nss

er vo

vervangen & relinen afkoppelen optimalisatie beheer stedelijke wateropgave verbeteren rioolsysteem terugdringen rioolvreemd water terugwinnen warmte

t ortr ppo

in

ʻwat schoon is schoon houdenʼ - stimuleren waterbesparing - bewustwording riool - voorkomen verontreiniging

gemeente

optimaliseren bemaling & afstemmen capaciteiten

gemeente & waterschap

- contracten afnemers - samenwerking waterbedrijf

waterbedrijf & bedrijven

uitvoer

tv

iv

er

ui

in

g

afvalwaterketen

bemaling

waterbedrijf, gemeente, burgers, bedrijven & waterschap

oer afstemmen bedrijven, verkennen markt, gezamelijke activiteiten ontwikkelen

afnemer

markt

zu

-

opschalen productie grondstoffen terugwinnen energie energie besparen productie industriewater/ hergebruik afvalwater - optimalisatie beheer

waterschap

zuivering


15


3 Waar staan we? 3.1 Uitgangspositie Het Afvalwaterplan markeert de overstap van een sectoraal naar een integraal beheer van de afvalwaterketen. Gemeenten kijken traditioneel vanuit het rioleringssysteem, waterschappen vanuit het zuiveringsproces. Om de stap te kunnen zetten naar een ketenbenadering is inzicht nodig in de huidige aanpak en opgaven. Waar staan de drie gemeenten en de twee waterschappen nu? Wat doen ze nu al en wat zijn hun ambities? De aanpak van de afgelopen jaren richtte zich vooral op optimalisatie van het rioolsysteem in combinatie met afkoppelen en op het verbeteren en efficiënter maken van de rioolwaterzuiveringen. De huidige toestand van riolering en zuiveringen bepaalt in belangrijke mate de mogelijkheden voor het doorvoeren van veranderingen. Bij de riolering concentreert dit zich rond de vervangingsopgave. Oude, versleten riolen moeten de komende decennia grootschalig worden vervangen. Hoe pak je dat aan en wat komt er voor in de plaats? Technieken als relinen (kousmethode) en afkoppelen strijden om voorrang. Of treffen we juist meer bronmaatregelen? Bij de zuivering liggen soortgelijke vragen. Is schaalvergroting het antwoord? Hoe verhoudt zich dat met bronmaatregelen en de transitie naar de grondstof-RWZI? De zuiveringskring Delfzijl speelt een belangrijke rol in dit Afvalwaterplan. Hieronder wordt de rioolwaterzuivering Delfzijl verstaan, met alle daarop aangesloten kernen. In de toekomst gaat ook de huidige zuiveringskring van de RWZI Scheve Klap daaronder vallen. Het schema op de volgende pagina geeft een idee van ligging en omvang van deze beide zuiveringskringen. Een deel van Loppersum voert haar afvalwater af naar de rioolwaterzuivering Garmerwolde. Daar spelen vergelijkbare ontwikkelingen. Deze zuiveringskring, waarbinnen onder andere ook de stad Groningen valt, blijft in dit Afvalwaterplan echter buiten beschouwing. Het Afvalwaterplan gaat wel over alle rioleringen in Loppersum. In de volgende paragrafen schetsen we de belangrijkste opgaven vanuit het huidige perspectief. In hoofdstuk vier analyseren we de opgaven vanuit de ketenbenadering.

Spijk

Spijk

Oldenklooster Oldenklooster Holwierde

Holwierde

Apppingedam

Apppingedam

Delfzijl

Delfzijl

RWZI-Delfzijl RWZI-Delfzijl RWZI Scheve Klap

RWZI Scheve Klap Wagenborgen zuiveringskring waterschapsgrens

grens DAL gemeenten

zuiveringskring waterschapsgrens

Wagenborgen

Nieuwolda

Woldendorp

Woldendorp

Nieuwolda

grens DAL gemeenten


16


Zuiveringskring | capaciteit | huidige situatie

Zuiveringskring | capaciteit | huidige situatie

Oldenklooster

Spijk Zijldijk

Zijldijk

inprikpunt ʻt Zandt 6-7-12 Spijk inprikpunt ʻt Zandt 1,2-10

ʻt Zandt

RWZI Delfzijl

Losdorp

inprikpunt ʻt Zandt 6-7-12 inprikpunt ʻt Zandt 1,2-10 Losdorp ʻt Zandt

Oldenklooster

Bierum

Bierum Godlinze

Holwierde

Oldenklooster Krewerd

Godlinze Zeerijp

RWZI Delfzijl

Oldenklooster

Holwierde

Krewerd Zeerijp

Delfzijl

RWZI Scheve Klap

Delfzijl

Klein Finland

RWZI Scheve Klap

Appingedam Fivelpoort

Appingedam

te

Wa

ap

h rsc

s

n re sg

aciteit cap

inwoners

bedrijven regenwatercapaciteit

rs

te

Wa

ch

ns

e gr

s ap

Fivelpoort

Amsweer RWZI Delfzijl

Havenschapsterrein 1

Kloosterlaan

Amsweer Meedhuizen

Kloosterlaan

aciteit cap

Termunten

Vuilstort Delfzijl

Vuilstort Delfzijl Meedhuizen

RWZI Scheve Klap Scheve Klap

Termunten Baamsum

Baamsum

Woldendorp

Woldendorp

RWZI Scheve Klap Wagenborgen Scheve Klap

inwoners

bedrijven regenwatercapaciteit

Klein Finland Havenschapsterrein 1

RWZI Delfzijl

Klein Finland

Wagenborgen Klein Finland

Nieuwolda

Nieuwolda


17


3.2 Afkoppeltempo Gemeenten beschikken van oudsher over gemengde rioolstelsels. In een gemengd rioolstelsel worden afvalwater en afstromend regenwater door één buis vervoerd naar de rioolwaterzuivering. Bij veel regen past niet al het water in het riool en treedt de riooloverstort in werking. Regenwater vermengd met afvalwater stroomt uit het riool in het oppervlaktewater. Het verdunde afvalwater kan zorgen voor vervuiling en overlast in de woonomgeving. Afkoppelen is de belangrijkste maatregel om te zorgen dat er minder regenwater in het riool komt, minder afvalwater overstort en minder schoon regenwater onnodig naar de rioolwaterzuivering wordt afgevoerd. Afkoppelen is dus een uitstekend middel om het milieu te verbeteren, ook het directe leefmilieu van bewoners. Het past ook heel goed in de toekomstvisie op de afvalwaterketen. Er is wel een risico op foutaansluitingen. Dat levert juist extra vervuiling op. Gemeenten moeten hier scherp op toezien.

Het afkoppeltempo bepaalt dus mede het tempo, waarin de transitie naar de volledige grondstof-RWZI plaatsvindt. Daarnaast is er nog een belangrijk gegeven. Men maakt om financiële redenen steeds meer gebruik van de techniek van het relinen. Hierbij wordt een kous in een beschadigd en/of nog niet geheel versleten riool ingebracht. Het is een levensduur verlengende maatregel, waarbij fors bespaard wordt op kosten van het openbreken van wegen. Het grote nadeel van deze techniek is, dat regenwater en afvalwater niet kunnen worden ontvlochten, wat wel kan bij het vervangen van een riool. Ook vindt er geen verbetering van de weg plaats. De ontwikkeling van de verhouding tussen relinen en vervangen van riolen bepaald dus mede het afkoppeltempo.

Afkoppelen zorgt ervoor dat wat schoon is ook schoon blijft. Maar afkoppelen kost ook geld en het duurt lang voordat hele wijken en buurten zijn afgekoppeld, laat staan een hele gemeente. Het is een proces van lange adem. De illustratie op pagina 20 geeft weer hoe ver het met het afkoppelen staat in de drie gemeenten. Het is een wisselend beeld, waar uit op te maken valt dat er al veel inspanningen geleverd zijn.


18


l oppervl taa

ak

to

Afkoppelen in de DAL-gemeenten

afgekoppeld Spijk

Zijldijk

naar zuivering Bierum

Losdorp Garsthuizen Toornwerd Huizinge

Westeremden

ʻt Zandt

Zeerijp

Godlinze

Holwierde Delfzijl Noord

Leermens

Eenum

Oosterwijtwerd

Tunnelweg Delfzijl

Stuwgebied

Begraafplaats

Middelstum

Wirdum

Westerwijtwerd Stedum

Rusthof

Farmsum

Tjamsweer

Loppersum Garrelsweer

Apppingedam

Fivelpoort Termunten

l oppervl taa

Meedhuizen Woldendorp

Wagenborgen

ak

to

W

p

ha

sc

r ate

s

en

r sg

afgekoppeld Spijk

naar zuivering Bierum

Losdorp Godlinze

Holwierde Delfzijl Noord


19

Spijk


Zijldijk

inprikpunt ʻt Zandt 6-7-12 inprikpunt ʻt Zandt 1,2-10

Bierum

RWZI Delfzijl

Losdorp

ʻt Zandt

3.3 Ontwikkeling zuiveringen

Oldenklooster

Godlinze

Holwierde

Krewerd Zeerijp

Delfzijl

De regio DAL bevat twee zuiveringskringen. Een zuiveringskring is een rioolwaterzuiveringsinrichting met alle daarop aangesloten riolering. De twee zuiveringen zijn de RWZI van Delfzijl (beheerd door waterschap Noorderzijlvest) en de RWZI Scheve Appingedam Klap (beheerd door waterschap Hunze en Aa’s).

RWZI Scheve Kla

Klein Finland

RWZI Delfzijl Fivelpoort

De zuivering Delfzijl is een goed functionerende zuivering van ca. 20 jaar oud. De zuivering beschikt over een overcapaciteit. s en gr Het vrijkomende zuiveringsslib wordt afgevoerd naar de slibverps ha c s er werking bij de RWZI in Garmerwolde. Behoudens enigeWatvervangingen van kleine onderdelen kan de zuivering Delfzijl nog geruime tijd vooruit. aci cap

Amsweer Kloosterlaan Vuilstort Delfzijl Oldenklooster

Meedhuizen

Termunten Baamsum

Woldendorp RWZI Scheve Klap Scheve Klap

teit

inwoners Dat geldt niet voor de zuivering Scheve Klap ten zuiden van bedrijven Delfzijl. Dit is een heel kleine zuivering, waarvan de beheerkosregenwatercapaciteit ten relatief hoog zijn. De afgelopen jaren is door waterschap Hunze en Aa’s onderzocht wat het beste toekomstperspectief is. Uiteindelijk is op basis van vergelijkende studie gekozen voor het verwijderen van de zuivering. Het waterschap gaat een rioolgemaal plaatsen, dat het afvalwater in de toekomst naar de zuivering Delfzijl zal pompen. In het Afvalwaterplan is uitgegaan van realisatie van dit plan. Het zal in de regio DAL op de lange termijn dus draaien om de ontwikkeling van de zuivering DelfAppingedam zijl.



Nieuwolda

Holwierde

Krewerd

Zuiveringskring | capaciteit | huidige Delfzijl situatie Klein Finland

RWZI Delfzijl Fivelpoort


Amsweer Kloosterlaan Vuilstort Delfzijl Meedhuizen

Termunten Baamsum

Woldendorp

aciteit cap inwoners bedrijven

Scheve Klap


overcapaciteit

Nieuwolda

Zuiveringskring | capaciteit | toekomstige situatie inleiding | visie & doelen | waar staan we? | gezamenlijke kaders | maatregelen | financiën | realisatie & organisatie | verantwoording

20


3.4 Ontwikkelingen individuele organisaties Gemeenten Delfzijl, Appingedam en Loppersum

Waterschappen Noorderzijlvest en Hunze en Aa’s

De gemeenten hebben de afgelopen jaren hard gewerkt aan de uitvoering van gemeentelijke rioleringsplannen en waterplannen. De kernopgaven lagen in het oplossen van problemen in de riolering en het oppervlaktewater en het saneren van bestaande riolen. Daarnaast is veel energie gestoken in de ontwikkeling van beheersystemen en het meten en monitoren. Een hoofdthema van de afgelopen decennia was het afkoppelen. Daarmee zijn een aantal problemen in de riolering opgelost en is de kwaliteit van de woonomgeving verbeterd.

Beide waterschappen delen de lange termijn visie van de grondstof-RWZI. Het zuiveringsproces zal in de komende decennia in het teken staan van (terug)winnen van grondstoffen en energie.

De gemeenten hebben veel zaken goed op orde; veel maatregelen uit gemeentelijke rioleringsplannen en waterplannen zijn afgerond. De gemeente Loppersum werkt hard aan het wegwerken van een achterstand, wat hogere kapitaallasten met zich meebrengt. Met de verdere invulling van beheersystemen, meten en monitoren kan de beleidscyclus nog worden versterkt. De gemeentelijke ambitie bestaat uit het verder verbeteren van de woonomgevingskwaliteit, het terugdringen van de vuiluitworp uit de riolering en het robuuster maken van rioleringssystemen. Er zal meer gewerkt worden vanuit een ketenvisie. Het thema van de grondstof-RWZI sluit hier op aan.

De waterschappen streven naar: • Zo weinig mogelijk aanvoer van (schoon) regenwater op de RWZI • Jaarlijkse besparing op energie conform Meer Jaren Afspraken (MJA3) • Terugdringen van kosten door efficiëntieverbetering • Schaalvergroting Het voornemen is om de zuivering Scheve Klap te sluiten en deze waterstroom af te voeren naar de zuivering Delfzijl. Een probleem vormt het hoge aandeel rioolvreemd water. Dit is schoon water, dat niet in het riool thuis hoort en in droge perioden onterecht naar de zuivering wordt afgevoerd. De transitie naar de grondstof-RWZI start met de afstemming van beleid en investeringen en een gerichte samenwerking met gemeenten en het waterbedrijf.

www.delfzijl.nl www.appingedam.nl www.loppersum.nl

www.noorderzijlvest.nl www.hunzeenaas.nl


21


Waterbedrijf Groningen

Gemeentelijke samenwerking

Het beleid van Waterbedrijf Groningen richt zich op het verduurzamen en versterken van de waterketen. De afvalwaterketen is een belangrijk onderdeel van de waterketen. Het Waterbedrijf ziet dan ook veel aansluitmogelijkheden bij het Afvalwaterplan. Belangrijke aanknopingspunten in het kader van dit Afvalwaterplan zijn: • Voorlichting en bewustwording van burgers en bedrijven • Samenwerking op het gebied van water en energie • Levering van industriewater (North Water), proceswater en zuivering van zout industrieel afvalwater (ZAWZI)

Het gebruikmaken van elkaars kennis en vaardigheden en de verbetering van de continuïteit en efficiëntie hebben binnen de gemeenten Delfzijl, Eemsmond, Appingedam en Loppersum geleid tot meerdere samenwerkingsverbanden. Onder andere op het gebied van sociale zaken (ISD/DAL), Brandweer (Brandweer/ DEAL), automatisering (GemCC/DAL) en vergunning verlening, toezicht en handhaving (VTH/DEAL) werken de gemeente samen. Op dit moment zijn de DAL-gemeenten bezig om te komen tot één ambtelijke uitvoerende organisatie.

Het waterbedrijf heeft veel kennis en ervaring op terreinen als leidingbeheer, inkoop, aanbesteding en asset management. Het heeft ook als operationele samenwerkingspartner veel te bieden.

RioNoord samenwerking

Het Waterbedrijf wenst te komen tot een integrale waterketenbenadering. Het Waterbedrijf zoekt daarbij de samenwerking met gemeenten en waterschappen en ontwikkelt dat met een bedrijfsmatige aanpak.

Het samenwerkingsverband RioNoord is een initiatief van Waterbedrijf Groningen en beide waterschappen. RioNoord is het eerste waterketenbedrijf in de provincie. Het werkt op basis van een zogeheten partnershipmodel, waarin een gemeente op basis van een cafetariasysteem één of meerdere diensten kan afnemen. Voor de DAL gemeenten levert RioNoord diensten op het gebied van beheer en onderhoud van de riolen en op het gebied van gegevensbeheer en informatievoorziening. Voor Appingedam en Loppersum wordt ook het beheer en onderhoud van de rioolgemalen uitgevoerd, inclusief de 24 uurs storingsdienst. RioNoord ziet de gemeente als partner bij het behalen van technische, financiële en organisatorische voordelen rond de inrichting en het gebruik van de waterketen. Het streven is om de dienstverlening uit te breiden. Daarbij is een toekomstige participatie van gemeenten een wens.

www.rionoord.nl

www.waterbedrijfgroningen.nl www.northwater.nl inleiding | visie & doelen | waar staan we? | gezamenlijke kaders | maatregelen | financiën | realisatie & organisatie | verantwoording

22


4 Samen verder 4.1 Analyse per onderdeel De acht onderdelen van de afvalwaterketen kennen elk hun eigen thematiek en bijbehorende maatregelen. Het is in feite een grote mand met appels, peren, kiwi’s, bananen en andere soorten fruit. Het vergelijken en analyseren van maatregelen en het sorteren van een doelmatig pakket moeten bepaald worden in een afweging van effectiviteit, kosten en praktische uitvoerbaarheid. In de analyse is per onderdeel gekeken naar deze facetten, wat resulteert in twee scores per onderdeel: op effectiviteit en op kosten.

TE

KOSTEN

BIJDRAGE invoer aansluiting

kosten

transport

enquête

bemaling

bijdrage

zuivering markt

kosten kosten enquête

uitvoer

kosten kosten watersysteem

Verdeling geraamde kosten afvalwaterplan over de achtbijdrage onderdelen

inclusief baggerkosten enquête enquête

met investeringen & kapitaallasten

bijdrage

zonder watersysteem

bijdrage bijdrage


23


Invoer

Aansluiting gemiddeld

groot

klein

kosten

effectiviteit kosten

gemiddeld gemiddeld

gemiddeld

kosten kosten effectiviteit

effectiviteit effectiviteit kosten kosten

Schoon houden, wat schoon is, en zo weinig mogelijk lozen op het riool. Dat wordt bereikt door burgers zelf invoer het invoer te stimuleren aansluiting regenwater af te koppelen, op te slaan en/of te bufferen. Maar transport transport dat kan ook door voorlichting en preventie opbemaling het gebied van waterbesparing, bewustwording van het riool en het voorkomen van verontreiniging. Verdergaande maatregelen zijn scheiden van afvalstromen aan de bron, in de vorm van nieuwe sanitatie, en decentraal zuiveren.

Mogelijke maatregelen

gemiddeld

groot groot klein klein

klein groot klein

klein

gemiddeld

• Voorlichting en educatie; - proces van kennisvergroting, groot klein bewustwording enklein gedragsbeïnvloeding, genereren van betrokkenheid en verantwoordelijkheid, - voorkomen kosten kosten effectiviteit kostenvan kosten effectiviteit lozing van milieubezwarende stoffen en verstoppingen. • Gescheiden riolering in gebouwen (regenwater, grijs water, zwart water) bevorderen d.m.v. beleid, het zelf afkoppelen, opvangen van regenwater en stimuleren van bufferen van regenwater d.m.v. groene daken. • Toepassen scheidingstoiletten bevorderen. • Zuivering en/of hergebruik van grijs water bevorderen.

gemiddeld

gemiddeld gemiddeld

groot

klein groot groot

kosten effectiviteit effectiviteit

klein


e

Bij het nemen van bronmaatregelen gaat het om preventie en invoer toekomstgerichtheid. Als er milieuschadelijke stoffen in grote invoer aansluiting aansluiting aansluiting hoeveelheden tegelijk geloosd worden, kan (voor)zuivering bij bemaling bemaling transport transport de bron een goede maatregel zijn. Ook kan bemaling zo goed mogelijk rekening worden gehouden met toekomstige (mogelijkheden van) scheiding.


gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld bacteriën en gemiddeld • Verwijderen van medicijnresten, virussen bij medische instellingen en zorginstellingen. • Verwijderen van zware metalen en/of bijzondere afvalstoffen groot groot klein klein klein groot groot groot klein klein klein bij grote (bedrijfsmatige) lozers. groot • Bij ingrepen in de riolering rekening houden effectiviteit metkosten toekomeffectiviteit kosten effectiviteit kosten effectiviteit kosten effectiviteit stige afkoppeling; in de planvorming en bij de uitvoering.


24

e


invoer

invoer

aansluiting

transport

bemaling

aansluiting

transport

Transport

aansluiting

transport

bemaling

invoer

aansluiting

transport

bemaling

Bemaling

groot

klein

kosten effectiviteit

gemiddeld gemiddeld

gemiddeld

gemiddeld

kosten

bemaling

invoer

kosten effectiviteit kosten

De belangrijkste opgave is de vervanging van versleten riolen. Relinen vormt een belangrijk alternatief hiervoor. Maar bij relinen kan niet worden afgekoppeld. De stedelijke wateropgave moet zorgen, dat de effecten van klimaatverandering niet leiden tot vergroting van de overlast. De efficiëntie van het rioolsysteem kan daartoe ook nog verbeterd worden. Het terugdringen van rioolvreemd water (schoon water, dat niet in riool thuis hoort) verbetert zowel het rendement van het riool als dat van de RWZI. Een nieuw thema is het terugwinnen van warmte uit het riool. Door optimalisatie van beheer is winst te boeken. Samenwerking is daarvoor een voorwaarde.


groot grootklein klein

groot klein klein

klein

effectiviteit kosten effectiviteit kosten

gemiddeld

gemiddeld gemiddeld

groot

groot klein groot

kosten effectiviteit effectiviteit

klein


e

Op de overgang van riolering naar zuivering valt veel te sturen. Door het optimaliseren van de bemaling van rioolstelsels en door het afstemmen van de hydraulische capaciteit van riolering en zuivering kan veel efficiëntiewinst geboekt worden.


• Pompcapaciteiten aanpassen op de werkelijke aanvoer door het uitvoeren van praktijkproeven. • Onderzoeken of sturing op afstand van gemalen voor een gelijkmatiger belasting van de RWZI kan zorgen. • Optimalisatiestudie (OAS) en optimalisatiemaatregelen uitvoeren.

• De vervangingsopgave afstemmen op de afvalwaterketen en op ruimtelijke ontwikkelingen; werk met werk maken. • Relinen waar mogelijk en nuttig. • Het ontwikkelen van een regenwaterstructuurplan optimaliseert en structureert het afkoppelen (Loppersum heeft dit al gedaan). • Uitvoeren van de stedelijke wateropgave. • Het rendement van de bestaande riolering verbeteren. • Oorzaken van rioolvreemd water onderzoeken en herstellen. • Warmtewinning uit riolering initiëren. • Gezamenlijke kaders van gemeenten uitwerken door optimalisatie en kennisdeling. • Verbeteren van beleidscyclus door meten en monitoren. • Asset management en risicosturing ontwikkelen.


25


Zuivering

Markt gemiddeld

gemiddeld

groot

klein

kosten

kosten effectiviteit

groot klein klein

klein

gemiddeld gemiddeld

gemiddeld gemiddeld

effectiviteit kosten kosten

Op korte termijn is schaalvergroting als gevolg van de opheffing van de RWZI Scheve klap het belangrijkste zuivering zuivering thema. markt Vervolgens wordt de blik op de lange termijn gericht richting de grondstofwatersysteem uitvoer uitvoer RWZI. De productie van grondstoffen en proceswater en het terugwinnen van energie worden dan de kernthema’s. Het lopende programma van energie besparen loopt door. Door optimalisatie van beheer is winst te boeken.

groot groot klein

groot grootklein klein

kosten effectiviteit effectiviteit kosten

gemiddeld

effectiviteit kosten effectiviteit

groot

klein


e

Op de overgang van riolering naar zuivering valt veel te sturen. Door van de bemaling rioolstelsels en zuivering zuivering vanmarkt markthet optimaliseren markt door het afstemmen van de hydraulische capaciteit van riolering watersysteemuitvoer watersysteem uitvoergeboekt en zuivering kan veelwatersysteem efficiëntiewinst worden.


• Platform in de regio creëren voor het ontwikkelen van markt voor water, energie en grondstoffen. gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld van business case(s) gemiddeld Mogelijke maatregelen gemiddeld • Opstellen voor grondstoffen en herge• Amoveren RWZI Scheve Klap, plaatsen gemaal en persleiding bruik van afvalwater. naar RWZI Delfzijl. • Vergisten van slib en organisch afval van bedrijven ondergroot groot groot groot klein groot klein grootklein klein groot klein klein klein klein • Opstellen transitieplan grondstof-RWZI. zoeken. • Jaarlijks het energieverbruik terugdringen conform landelijke effectiviteit effectiviteit kosten kosten effectiviteit effectiviteit kosten kosten effectiviteit effectiviteit kosten kosten effectiviteit kosten kosten Meer Jaren Afspraken (MJA3). • Opstellen van business cases voor hergebruik van afvalwater. • Asset management en risicosturing ontwikkelen, waardoor kritischer gekeken wordt naar reparatie en vervangingsmogelijkheden.


26

e

zuivering


zuivering

markt watersysteem

uitvoer

markt

zuivering

watersysteemuitvoer

uitvoer

Uitvoer

zuivering

markt watersysteem

markt watersysteem

uitvoer

Watersysteem gemiddeld

groot

klein

kosten


gemiddeld gemiddeld

gemiddeld

kosten effectiviteit kosten

Hier draait het om de daadwerkelijke afzet van de producten uit de afvalwaterketen. Met afnemers moeten contracten worden gesloten. De samenwerking met het waterbedrijf kan sturing geven aan de ontwikkelingen.


grootklein groot klein

klein groot klein

klein

• Marktverkenning uitvoeren voor producten van afvalwaterketen. • Samen met Waterbedrijf / North water opstellen van business case voor hergebruik van afvalwater.

gemiddeld gemiddeld

effectiviteit kosten effectiviteit kosten

gemiddeld

groot klein groot

effectiviteit kosten effectiviteit

groot

klein


e

Maatregelen in het watersysteem sluiten aan bij de gemeentelijke waterplannen en de plannen van waterschappen. Waterkwaliteit is een belangrijke drijfveer om bijvoorbeeld natuurvriendelijke oevers aan te leggen, te baggeren, waterstructuur te verbeteren en te stoppen met chemische onkruidbestrijding. Ook de waterrecreatie profiteert hiervan. Door optimalisatie van beheer is winst te boeken. Duidelijke uitgangspunten voor stedelijk grondwaterbeheer verschaft duidelijkheid naar burgers.


• Functiecombinatie met ecologie in vervanging en nieuw aanleg van oevers van stedelijk water. • Uitvoering van Kaderrichtlijn water maatregelen door waterschappen. • Opstellen van waterstructuurplan voor Delfzijl-noord. • Maken van verbindingen in watersystemen en/of aanpassen van peilen bij stedelijke herstructurering. • Structureel baggeren van waterbodems. • Uitvoeren van tweede ecoscan om effecten van beleid te monitoren. • Versterken van regionale kanonetwerk. • Verbeteren van gebruiksmogelijkheden van stedelijk water voor inwoners. • Overstappen op milieuvriendelijke onkruidbestrijding. • Afstemmen van beheertaken, waar mogelijk gezamenlijk uitvoeren, kosten besparen. • Opstellen van grondwaterbeleid gemeenten.


27


4.2 Keuze maatregelen Aan de hand van een groslijst van maatregelen hebben we een analyse gemaakt wat er in de komende vijf jaar moet gebeuren. In eerste instantie hebben we aan de maatregelen een score gehangen op basis van effectiviteit en kosten. Vervolgens hebben deskundigen van gemeenten, waterschappen en het waterbedrijf prioriteiten gesteld aan alle maatregelen. In de laatste fase van de analyse hebben we gekeken naar volgordelijkheid, balans en effecten op de lastenontwikkeling.

Effectiviteit en kosten

De analyse in paragraaf 4.1 laat zien, dat de effectiviteit van de geanalyseerde maatregelen over het algemeen hoog is. Uitzondering vormt alleen het onderdeel invoer. Afkoppelen op eigen erf is relatief beperkt in omvang. De effecten van voorlichting en bewustwording zijn moeilijk in het afvalwatersysteem meetbaar. Toch vraagt de transitie naar een duurzamer inrichting van de keten juist om betrokkenheid en draagvlak van inwoners. Om die reden wordt juist ook ingezet op dit onderdeel. De kosten worden zoveel mogelijk evenredig door partijen gedragen. Uitzondering vormen de onderdelen transport (gemeenten) en zuivering (waterschappen). Een evenwichtige kostenverdeling zorgt voor een gedeeld belang, ook bij de uitvoering, en voor onderlinge solidariteit binnen de regio. De grootste kostenposten voor gemeenten zijn kapitaallasten voor bestaande en nieuwe investeringen en kosten voor operationeel beheer. De kosten van de acht onderdelen voor nieuw beleid zijn beperkt en evenwichtig verdeeld over de acht onderdelen. Daarmee wordt de ketenbenadering evenwichtig ingevuld. Alle kosten worden gedekt uit de rioolheffing respectievelijk de zuiveringsheffing.

Prioritering en volgordelijkheid

Na de eerste beoordeling op effectiviteit en kosten is gekeken naar prioriteit en logische volgorde van uitvoering van maatregelen. Een panel van deskundigen heeft eerst de onderdelen en vervolgens de maatregelen geprioriteerd. In de figuur is in de grootte van de tekstkaders uitgedrukt welke prioriteit de onderdelen hebben. Daarbij valt de nadruk op de onderdelen invoer, transport en zuivering op. Transport en zuivering zijn de traditionele domeinen van respectievelijk gemeente en waterschap. Wat opvalt, is het grote belang dat de deskundigen hechten aan het onderdeel invoer. Een brongerichte aanpak vindt men zeer belangrijk. Binnen de tekstkaders zijn maatregelen geprioriteerd. Dat heeft uiteindelijk geresulteerd in voorlopig schrappen van een aantal maatregelen. Dit wordt onder andere gemotiveerd door de volgordelijkheid van maatregelen. Contracten sluiten over grondstoffen, die in de komende vijf jaar nog niet worden geproduceerd, is een motief om deze maatregel nu te schrappen. Onderwerpen als scheiding van zwart en grijs water in huishoudens en energie terugwinnen uit riolering zijn nog dermate in onderzoek, dat we er de voorkeur aan geven te wachten op ervaringen van elders en op marktconforme producten.

Balans en effecten

De analyse heeft geleid tot een evenwichtig pakket aan maatregelen. Maatregelen zijn voor de waterschappen te financieren vanuit de lopende (meerjaren)begroting. Voor gemeenten zijn de maatregelen in het kostendekkingsplan opgenomen. Het leidt tot een geringe toename in lasten. Verschillende onderzoeken doen we als investering in de toekomst, er zal een kostenbesparing op volgen.


28


Keuze maatregelen en prioriteit

INVOER • Voorkomen van verontreiniging • Waterbesparing • Gescheiden riolering • Hergebruik regenwater • Zuivering/hergebruik grijswater • Toepassing groene daken stimuleren • Toepassen scheidingstoiletten

AANSLUITING • Voorbereiden gescheiden inzameling • Verwijderen medicijnresten, bacteriën en virussen bij medische instellingen en zorginstellingen • Verwijderen zware metalen en/of bijzondere afvalstoffen bij grote (bedrijfsmatige) lozers

WATERSYSTEEM

• Verbeteren rioolsysteem (rendement & minder overstorten) • Relinen waar mogelijk en nuttig • Asset management & risicosturing-kritisch repareren & vervangen • Terugwinnen warmte

• Pompcapaciteit aanpassen op werkelijke aanvoer • RTC op gemalen voor gelijkmatige belasting RWZI

MARKT

• Contracten met afnemers

• Gezamenlijke kaders gemeenten door optimalisatie en kennisdeling • Regenwaterstructuur optimaliseren in plan, structureren afkoppelen • Terugdringen rioolvreemd water (onderzoek & repareren) • Verbeteren beleidscyclus door meten en monitoren • Stedelijke water opgave combinatie met andere opgaven

• Afstemmen capaciteit riolering - zuivering

• Aanleg natuurvriendelijke oevers: uitvoering KRW maatregelen • Structureel baggeren • Versterken waterstructuur: opstellen waterstructuurplan (Delfzijl) • Aanleg natuurvriendelijke oevers: functiecombinatie stedelijk water • Verbeteren waterkwaliteit: uitvoeren tweede ecoscan • Onkruidbestrijding: milieuvriendelijk • Waterrecreatie: verbeteren gebruiksmogelijkheden • Versterken waterstructuur: maken verbindingen watersystemen • Waterrecreatie: versterken kanonetwerk

contracten afnemers • Samenwerking met waterbedrijf ontwikkelen

• Vervangingsopgave afstemmen • Afkoppeltempo optimaliseren

BEMALING

• Optimalisatie beheer • Opstellen grondwaterbeleid

UITVOER

TRANSPORT

• Afstemmen met bedrijven • Verkennen (inter-)nationale markt • Gezamenlijke activiteiten ontwikkelen

ZUIVERING • Energie besparen • Productie industriewater / hergebruik afvalwater • Optimalisatie beheer • Opschalen • Productie grondstoffen • Terugwinnen energie


29


5 Maatregelen 5.1 Samenhang en samenwerking Uitvoering van het maatregelenpakket zet een eerste stap op weg naar de grondstof-RWZI. Door de ketenbenadering is de samenhang in het programma duidelijk zichtbaar. Dat geeft draagvlak bij de betrokken organisaties. Binnen alle onderdelen worden stappen gezet zonder daarbij voorop te lopen. De kracht van het Afvalwaterplan zit in de som der delen.

Veel maatregelen zijn gericht op het brengen van meer samenhang binnen de afvalwaterketen. De komende jaren moet zich dat gaan terugverdienen in een sterkere beheersing van de lastenstijging. Door investeringen beter af te stemmen wordt het rendement groter. Er zal uiteindelijk minder in uitbreiding en verbetering van rioolstelsels en zuiveringen hoeven te worden geïnvesteerd.


30


5.2 Actieprogramma In onderstaand actieprogramma is een overzicht van de maatregelen opgenomen.

Actieprogramma Maatregel

Externe kosten

Onderdeel: Invoer

Kostendrager

Uitvoeringsperiode

5 partijen

Bewustwording van het riool, voorkomen van verontreiniging Voorlichting, educatie en gedragsbeïnvloeding Aandacht voor hondenpoep en eenden voeren

12.500

2013-2017

Waterbesparing: Voorlichting, educatie en bewustwording, genereren van betrokkenheid en verantwoordelijkheid

12.500

2013-2017

Bronmaatregelen: Gescheiden riolering in gebouwen (regenwater, grijs water, zwart water) bevorderen d.m.v. beleid

10.000

2013

Bronmaatregelen: Hergebruik van regenwater binnen gebouw/ perceel bevorderen d.m.v. beleid

25.000

2013

Bronmaatregelen: Groene daken en afkoppelen op eigen erf stimuleren met bijdrage

100.000

Koppeling: Aansluiting Voorbereiden van gescheiden inzameling, bij ingrepen in de riolering rekening houden met toekomstige afkoppeling; planvorming en uitvoering Bronmaatregelen: Verwijderen van medicijnresten, bacteriën en virussen bij medische instellingen en zorginstellingen, uitvoeren pilot

2014-2017 5 partijen

12.000

100.000


2013

2014-2017

31


Maatregel

Externe kosten

Onderdeel: Transport

Kostendrager

Uitvoeringsperiode

Gemeenten

Vervangingsopgave: Afstemmen op afvalwaterketen en ruimtelijke ontwikkelingen; werk met werk maken (73%)

Investering1)

2013-2017

Afkoppeltempo sturen: Verschil min-max (27%)

Investering1)

2013-2017

Optimalisatie beheer: Gezamenlijke kaders gemeenten door optimalisatie en kennisdeling (zie specificaties gemeenten)

7.500

2013

Regenwaterstructuurplan: Optimaliseren en structureren afkoppelen (Loppersum heeft dit al gedaan)

20.000

2013

Onderzoek oorzaken van rioolvreemd water, repareren van lekken en foutaansluitingen

75.000

2014-2017

Optimalisatie beheer: Verbeteren van beleidscyclus door meten en monitoren(zie specificatie gemeenten)

20.000

2013-2017

Investering1)

2013-2017

Uitvoeren van stedelijke wateropgave in combinatie met andere opgaven Rendement van bestaande riolering verbeteren / vermindering van overstorten; planvorming Relinen waar mogelijk en nuttig (3% reductie op investeringen) Optimalisatie van beheer Asset management en risicosturing ontwikkelen; kritischer repareren en vervangen

10.000

2013

Investering1)

2013-2017

40.000

2015-2017


32


Maatregel

Externe kosten

Koppeling: Bemaling

Kostendrager

Uitvoeringsperiode

5 partijen

Afstemmen van hydraulische capaciteit van riolering / zuivering

50.000

2014

Optimaliseren van bemaling van rioolstelsels, pompcapaciteiten aanpassen op werkelijke aanvoer

25.000

2015

Optimaliseren van bemaling van rioolstelsels RTC op gemalen voor gelijkmatige belasting RWZI

25.000

2016

Onderdeel: Zuivering Energie besparen

Waterschappen Nvt

2013-2017

Productie van industriewater / hergebruik afvalwater

50.000

2015-2017

Optimalisatie beheer door Asset management en risicosturing

50.000

2015-2017

Opschalen: Amoveren van RWZI Scheve Klap, plaatsen van gemaal en persleiding naar RWZI Delfzijl Productie grondstoffen en terugwinnen van energie

Nvt 80.000

Koppeling: Markt Platform creëren met bedrijven in de regio DAL voor ontwikkelen van een markt voor water, energie en grondstoffen


50.000

Onderdeel: Uitvoer Samen met Waterbedrijf / North water business case opstellen voor hergebruik afvalwater

2017


50.000


2015

33


Maatregel

Externe kosten

Kostendrager

Uitvoeringsperiode

25.000

Gemeenten

2013-2014

Grondwaterbeheer

nvt

Gemeenten

2013-2017

Aanleg van natuurvriendelijke oevers KRW

nvt

Waterschappen

2010-2015

Baggeren van gemeentelijk stedelijk water

700.0002)

Gemeenten

2013-2017

Delfzijl

2013

150.000

Gemeenten

2013-2017

30.000

Gemeenten

2014

nvt

Gemeenten

2013-2017

Onderdeel: Watersysteem Optimalisatie van beheer

Versterken van waterstructuur Delfzijl Noord Aanleg van natuurvriendelijke oevers bij beheer en onderhoud van stedelijk water Onderzoek naar ontwikkeling waterkwaliteit Onkruidbestrijding; tegengaan van verontreiniging van grondwater 1) 2)

15.000

Investeringsprogramma’s worden verantwoord in de gemeentelijke bijlagen. Dit bedrag wordt deels uit de rioolheffing gefinancierd, en werkt dus ook deels door in de bekostiging van het Afvalwaterplan.


34


5.3 Omschrijving maatregelen Invoer

Het maatregelenprogramma richt zich op voorlichting en bewustwording en het nemen van bronmaatregelen. Doordat de vijf organisaties samen optrekken, kan een consistent beleid over het gebruik van het riool, waterbesparing en bewustwording van het afvalwatersysteem worden uitgevoerd. Minder invoer en minder schadelijke stoffen betekenen minder storing en een beter rendement.

Gebruik regenwater

De bronmaatregelen ten aanzien van gescheiden riolering en hergebruik van regenwater richten zich vooral op voorschriften en voorlichting bij nieuwbouw, verbouw en renovatie. Hiertoe gaan we gezamenlijk een instrumentarium ontwikkelen en inzetten in het reguliere werkproces. Bij het nemen van bronmaatregelen werkt een stimulans vanuit de overheid. Er wordt een fonds opgezet met een taakstellend budget, op=op. Vanuit dit fonds worden private maatregelen gesubsidieerd, die substantieel bijdragen aan de vermindering en vertraging van lozing van regenwater op het riool. Dat zijn maatregelen als afkoppelen, regenwateropvang en groene daken.

foto: RIONED

Waarom schoon regenwater weg laten lopen, als je het zelf kan gebruiken? Schoon regenwater weg laten lopen in het riool is zonde. Er zijn veel gebruiksmogelijkheden. Vaak genoeg is er een sloot, greppel of vijver in de buurt, waar het water naartoe kan. Koppel je het regenwater af van het riool, dan snijdt het mes aan twee kanten. Je houdt je eigen schone regenwater en het gemeenteriool wordt minder belast. Afkoppelen werkt!


35


Aansluiting Gemeenten hebben de zorgplicht voor de inzameling en transport van afvalwater en regenwater. Daar is sinds twee jaar de grondwaterzorgplicht bij gekomen. Gemeenten kunnen zelf bepalen hoe deze zorgplicht wordt ingevuld. Daarbij moet zoveel mogelijk rekening worden gehouden met bronmaatregelen en gescheiden inzameling. Elke verandering in het rioolstelsel moet toekomstgericht zijn en rekening houden met ontwikkelingen. Door hier goed op te anticiperen worden meerkosten in de toekomst vermeden. Het beleid en de aansluitregels moeten hier goed op worden voorbereid. Sommige aansluitingen zijn ongewenst, omdat ze een onevenredige hoeveelheid bezwarende stoffen met zich mee brengen. Hierbij kan gedacht worden aan medicijnresten, bacteriën, hormoon verstorende stoffen en zware metalen. Direct verwijderen of onschadelijk maken van dergelijke stoffen kan de voorkeur hebben boven het eerst verder verdunnen in het riool in een veel grotere afvalstroom. Brongerichte maatregelen zijn dan de beste oplossing. Met dit type maatregel willen we nu ervaring gaan opdoen. Door goed te meten wordt duidelijk of dergelijke maatregelen later op grotere schaal moeten worden toegepast.

Geconcentreerde lozingen

Via de aansluitverordening riolering regelen gemeenten, wat er wel en niet op het riool geloosd mag worden. Bedrijven en bewoners mogen dus niet alles lozen op het riool. Er zijn ook lozingen op het riool, die wel binnen de regels vallen maar toch een grote impact hebben door de samenstelling of het volume van het afvalwater. Neem bijvoorbeeld de lozing vanuit een ziekenhuis. In zo’n geval kan het zinvol zijn om een tussenstap te maken door dit afvalwater eerst (voor) te zuiveren voor het op het riool te lozen. Voor dit soort zuiveringsstappen zijn tal van toepassingen ontwikkeld, waaronder de Membraan Bio Reactor (MBR). In de planperiode worden de grote bronnen binnen de drie gemeenten geanalyseerd en doet men ervaring op met een beperkte toepassing van voorzuivering.


36


Transport De opgave van het vervangen van riolering blijft de kernactiviteit voor de gemeenten. Daarbij is afkoppelen het belangrijkste flankerende beleid. Het afkoppeltempo is bepalend voor toekomstige ontwikkelingen. De toenemende belangstelling voor rioolrenovatie in de vorm van relinen vraagt om een optimalisatie van het beleid. Een goede afweging tussen vervangen, afkoppelen en relinen kan tot besparing op investeringen leiden. Daarbij moet tegelijk de afstemming op de stedelijke wateropgave worden meegenomen. Werk met werk maken blijft een centraal uitgangspunt. Samenwerken levert een doelmatiger uitvoering op, als organisaties in voldoende mate beleid afstemmen en elkaar kunnen ondersteunen bij de taakuitoefening. Dit moet vooral tot uiting komen bij het opstellen van gezamenlijke beleidskaders, het samen meten en monitoren en het invoeren van asset-management en risicosturing. Twee belangrijke opgaven voor de komende periode zijn het opheffen van het binnendringen van rioolvreemd water in de riolering. Dit (vaak schone) water legt een groot beslag op de capaciteit van riolering en zuivering. Tegelijk moet worden gekeken naar mogelijke rendementsverbetering van rioolstelsels om toekomstige investeringen te vermijden. Het opstellen van een regenwaterstructuurplan door Delfzijl en Appingedam (Loppersum heeft dit al) moet zorgen voor een doelmatiger werkwijze bij afkoppelen.

Vervangen - Relinen - Afkoppelen

De noodzaak om in te grijpen bij een bestaand riool kan vele oorzaken hebben. Het riool kan lek zijn, beschadigd, gescheurd, verzakt of versleten. Of misschien zijn boomwortels, graafwerkzaamheden door derden of onkundig gebruik de oorzaak. Hoe dan ook, de gemeente wordt voor een keuze gesteld. Kan de schade worden gerepareerd? Zo nee, is relinen een optie? Zo nee, moet de hele buis er uit? En gaan we dan afkoppelen? Of komt afkoppelen direct al in beeld om bijvoorbeeld ook een achterliggend gebied af te kunnen koppelen? Moet de straat ook worden heringericht? Of is er een wijkvernieuwingsproject gaande met nieuwbouw? Dit zijn normale vragen uit de praktijk van de rioolbeheerder. Vragen met grote consequenties, want een belangrijk deel van het investeringsprogramma hangt hiervan af. In de planperiode van het Afvalwaterplan willen we wat meer inzicht krijgen door: • Een afwegingskader vervangen – relinen – afkoppelen te maken • De mogelijkheden van asset management te onderzoeken • Het beheer van de drie gemeenten op elkaar af te stemmen Dit levert waarschijnlijk besparingen op.


37


Bemaling

Afspraak afnameverplichting

Bij de overdracht van afvalwater naar de zuivering zijn veel mogelijkheden om te sturen. We gaan deze de komende periode langs drie wegen benutten.

Gemaal / overnamepunt

Door nieuwbouw, afkoppelen en veranderingen in de rioolstelsels en de rioolwaterzuiveringen raken de oorspronkelijke uitgangspunten voor afstemming van beide onderdelen achterhaald. Door de samenhang opnieuw in kaart te brengen vindt een eerste optimalisatie plaats. Het uitvoeren van een OAS (optimalisatie afvalwatersysteem) studie voorziet daarin.

t Zandt

Een andere manier om minder schoon water naar de zuivering te hoeven afvoeren is het proefondervindelijk vaststellen van effecten van zuiniger pompen. Hierbij hoort een goed meetplan om inzicht te krijgen in de (milieu)effecten van handelingen. Deze beide activiteiten kunnen leiden tot het inzicht, dat pompen meer in onderlinge afstemming op elkaar worden afgesteld. Dit wordt Realtime Control (RTC) genoemd. Hiermee wordt een meer optimale benutting van het rioolstelsel en de zuivering bereikt. De basis voor het onderdeel bemaling wordt gevormd door afspraken over afnameverplichtingen. In de tabel zijn de huidige afnameverplichtingen vastgelegd. De uitvoering van de studie naar optimalisatie en het proefondervindelijk vaststellen van effecten van minder water verpompen kunnen er beide toe leiden dat afnameverplichtingen worden herzien. In elk geval zal dat een structurele kostenbesparing opleveren.

RWZI Delfzijl

Afnameverplichting (m3/uur)

Zijldijk

30

Zeerijp

30

Godlinze Losdorp Spijk

Bierum

tussengemaal Oldenklooster Krewerd

Holwierde

Appingedam Fivelpoort Amsweer Delfzijl

Meedhuizen

Vuilstort Delfzijl

Havenschapsterrein 1 Kloosterlaan

RWZI Scheve Klap Baamsum

40 24 12 73 37

246 7

57

603 22 3

1559 27 10

183 1 3

Essentpark

20

Nieuwolda

79

Termunten / Borgsweer

90

Klein Finland Wagenborgen Nieuwolda Oost Wagenborgen Woldendorp


9 6

190 172 38


Zuivering

Afweging Scheve Klap

Zuiveringskring | capaciteit | toekomstige situatie

In de komende planperiode werken we plannen uit om de zuivering Scheve Klap te sluiten. Na de sluiting wordt het rioolwater, dat daar nu nog gezuiverd wordt, getransporteerd naar de zuivering Delfzijl. Hiertoe moet een tussengemaal worden gebouwd en een persleiding worden aangelegd. De zuivering Delfzijl heeft op basis van de huidige gegevens voldoende capaciteit om deze extra hoeveelheid afvalwater te zuiveren. In deze zuivering wordt straks alle afvalwater uit de gemeenten Delfzijl en Appingedam en de helft van het afvalwater uit de gemeente Loppersum gezuiverd. De ontwikkeling van de afvalwaterketen draait om deze zuivering. De bestaande opgave om verdergaand energie te besparen blijft van kracht De Meer Jaren Afspraken (MJA3) tussen waterschappen en Rijk jagen deze lonende ontwikkeling aan. Door middel van invoering van asset management valt naar verwachting nog meer besparing te halen. Voor we overgaan naar een grondstof RWZI, onderzoeken we: • De productie van industriewater en andere vormen van watergebruik • De winning van energie bij het zuiveringsproces • De productie van grondstoffen bij het zuiveringsproces In een volgende planperiode treffen we de daaruit voortvloeiende maatregelen.

Het waterschap Hunze en Aa’s heeft de afgelopen jaren studies uitgevoerd naar het toekomstperspectief van de rioolwaterzuivering Scheve Klap. Het betreft een kleine verouderde zuivering, waarin men over enkele jaren fors moet investeren. Door de aanwezige overcapaciteit op de zuivering Delfzijl kan het waterschap kiezen uit twee opties. Zowel de upgrade van de bestaande zuivering als het opheffen en verpompen van water naar Delfzijl kost veel geld. Daarom is een vergelijkende studie gedaan. Deze wijst uit dat sluiting van de zuivering de voordeligste oplossing is. Schaalvergroting past goed binnen het beleid van de waterschappen. Dat de zuivering Delfzijl wordt beheerd door waterschap Noorderzijlvest doet daar niets aan af. Samenwerken is in dit geval juist een kans.


39


Markt De ontwikkeling van de afvalwaterketen naar productie van energie, grondstoffen en water leidt tot een andere verhouding met de markt. Om goed te kunnen anticiperen op de ontwikkelingen in de markt, zetten we in op een platform met regionale bedrijven. We streven naar synergie en nieuwe mogelijkheden voor bedrijvigheid in de regio. In een zich ontwikkelende markt is het ook voor overheden gemakkelijker om gericht te investeren. Ontwikkelen van een regionale markt komt ook de werkgelegenheid ten goede.

Reststoffenunie

De Reststoffenunie bv is een gezamenlijke onderneming van alle waterbedrijven in Nederland. De Unie sluit met waterschappen - en ook met andere bedrijven - contracten af voor de levering van grondstoffen als waterijzer en kalk. Dit zijn zogenaamde dwangmatige nevenproducten bij de drinkwaterproductie. Ze kunnen tegen een relatief lage prijs worden aangeboden. Anders moeten de producenten kosten maken om ze kwijt te raken. De reststoffenunie is een voorbeeld van hoe de markt voor grondstoffen verandert en hoe men deze ontgint. Het afval van vandaag wordt de grondstof van morgen.


40


Uitvoer Voor het onderdeel uitvoer geldt, evenals voor het onderdeel markt, dat er op dit moment nog geen concrete producten voortkomen uit de afvalwaterketen. De komende planperiode staat in het teken van business development. Een natuurlijke partner voor gemeenten en waterschap vormt hierin Waterbedrijf Groningen. Dit bedrijf is vlakbij de zuivering Delfzijl actief met de zuivering van zout afvalwater uit de industrie door de ZAWZI van North Water. Samen met deze leverancier van industriewater en verwerker van industrieel afvalwater ontwikkelen we een business case voor de verwerking van zuiveringseffluent tot een concreet product.

Project Kisuma

North Water levert industriewater en verwerkt afvalwater op basis van op maat gesneden installaties. North Water biedt oplossingen voor vraagstukken op gebied van waterbehandeling en afvalwaterzuivering voor bedrijven in onder andere de (petro-) chemische industrie, de metaalindustrie, de voedingsmiddelenindustrie, de agrobusiness en de energiesector. De activiteiten van North Water sluiten nauw aan bij de afvalwaterketen. De ervaringen van dit bedrijf in de markt kunnen veel betekenen voor de verbinding tussen de afvalwaterketen en bedrijfsleven.


41


Watersysteem Het Afvalwaterplan beziet het watersysteem vooral vanuit het perspectief van de afvalwaterketen. Daarnaast werkt het de gemeentelijke waterplannen uit in relatie tot de rioolheffing. In de kaders schetsen we een aantal relevante ontwikkelingen, die direct verwant zijn aan de ontwikkelingen in de afvalwaterketen.

Plan Marconi

In het beheer van het stedelijk water kan men intensiever samenwerken. Net als in het rioolbeheer. Samenwerking in de vorm van onderlinge ondersteuning bij de taakuitoefening zorgt ook hier voor een doelmatiger uitvoering. Onderdeel daarvan is het gezamenlijk opstellen van grondwaterbeleid. Dit vindt u terug in de bijlage bij dit Afvalwaterplan. Andere gezamenlijke activiteiten zijn het uitvoeren van een tweede ecoscan van het oppervlaktewater en het ontwikkelen van binnenkort wettelijk verplichte, gifvrije onkruidbestrijding. Bij vervanging en aanpassingen in het stedelijk water zetten we in op meer natuurvriendelijke oevers. Dit sluit aan bij het beleid van de waterschappen, die deze maatregel veelvuldig toepassen als uitwerking van de Kaderrichtlijn Water.

In de ruimtelijke visie op de maritieme zone in Delfzijl speelt water een belangrijke rol. De visie heeft de naam Marconi gekregen. Belangrijkste uitgangspunten zijn de aantrekkelijkheid van de zee en de beleving van water in een maritieme omgeving. De visie beschrijft vooral de zone die direct aan de haven en de zee grenst. Het gaat over het verbinden van functies, aantrekkelijke routes en recreatieve mogelijkheden. Delfzijl als waterstad heeft tal van onbenutte potenties, die in het plan Marconi weer op de kaart zijn gezet. De visie gaat ook over de waterstructuur in het centrum van Delfzijl. Het verlengen van de singel en mogelijke aanpassingen bij de zeesluis bieden kansen voor de stedelijke wateropgave, waterkwaliteit en natuur in de stad. Ook de herstructurering in Delfzijl Noord brengt het water opnieuw onder de aandacht. Het vernieuwde watersysteem in dit gebied biedt nog verschillende mogelijkheden. Te denken valt aan de stedelijke wateropgave, waterrecreatie, waterkwaliteit / doorstroming en peilbeheer. Om deze potenties goed te benutten stellen we voor dit gebied een waterstructuurplan op.


42


Plannen waterschappen Renovatie gemaal Spijksterpompen

baggeren

zoekgebied natuurvriendelijke oever

kade- en oeververbetering

Vispassage gemaal De Drie Delfzijlen

Integraal Waterhuishoudkundig Plan Oosterhorn

Fivelingerboezem

n

ka

ms

Ee

m

ze

oe

lb aa

Toekomstbeeld maritieme zone: Project Marconi

Duurswoldboezem Droge Voeten 2050: onderzoek veiligheidsstrategie hoogwater

Afwateringskanaal Fiemel Oldambtboezem

Onderzoek mogelijkheden voor invoering natuurvriendelijker peilregime

De waterschappen zijn betrokken bij een aantal ontwikkelingen in het stedelijk gebied en voeren daarnaast eigen programma’s uit. In de beheersgebieden van beide waterschappen zijn vooral de aanleg van natuurvriendelijke oevers, baggeren en kade- en oeververbeteringen maatregelen, die in de komende jaren worden uitgevoerd.

Men verricht studies naar de bergingscapaciteit in het boezemsysteem (project Droge Voeten) en naar de invoering van een natuurlijker peilregime. De studie naar het vergroten van de zeesluis en een mogelijke nieuwe spuilocatie bij Oosterhorn kunnen aanzienlijke gevolgen hebben op langere termijn.


43


6 Financiën 6.1 Kader financiën Het Afvalwaterplan omvat drie gemeentelijke rioleringsplannen en de zuiveringsplannen van beide waterschappen voor dit gebied. Dit werkt door in de financiële structuur van het Afvalwaterplan. Ook binnen de onderdelen van het Afvalwaterplan is er een differentiatie, die voortkomt uit de wettelijke verdeling van taken binnen de afvalwaterketen. De gezamenlijke noemer kunnen we terugvoeren op de visie, zoals geformuleerd in hoofdstuk 2. Het kiezen voor gezamenlijke verantwoordelijkheid werkt door in de verdeling van kosten. De basis van het Afvalwaterplan is de ontwikkeling van solidariteit tussen de DAL gemeenten, waar men bovendien te maken heeft met demografische krimp. Er zijn belangrijke verschillen in de huidige kosten van het rioolbeheer in de drie gemeenten. Krimp heeft een negatieve invloed daarop. Minder inwoners betekent niet, dat ook het aantal meters riool afneemt. De lasten moeten over minder inwoners worden verdeeld. Kostenbesparing en samenwerking zijn daarom van groot belang om de kwetsbaarheid te verkleinen en de kwaliteit te verbeteren. De kosten voor het rioolbeheer worden gedekt uit de rioolheffing, die voor het zuiveringsbeheer uit de zuiveringsheffing. De gezamenlijke maatregelen uit dit Afvalwaterplan zijn evenwichtig verdeeld over de partijen. De kosten hiervoor worden dus zowel uit de rioolheffing als uit de zuiveringsheffing gedekt. Het Afvalwaterplan is nieuw voor de regio. Het zet in op een verbetering van doelmatigheid en efficiëntie. Daarbij gaat de kost voor de baat uit. We verwachten, dat in de loop van de uitvoering van het Afvalwaterplan zichtbaar wordt hoe investeringsvolumes dalen en hoe operationeel beheer doelmatiger wordt.

Het is een kwestie van de goede dingen doen en de dingen goed doen. inleiding | visie & doelen | waar staan we? | gezamenlijke kaders | maatregelen | financiën | realisatie & organisatie | verantwoording

44


6.2 Opbouw kosten

De punten 1 t/m 3 zijn uitgewerkt in de gemeentelijke specificaties. In dit hoofdstuk lichten we punt 4 nader toe. Voor de waterschappen maken de kosten deel uit van de begroting voor het zuiveringsbeheer.

Zuiveringsbeheer Noorderzijlvest

Zuiveringsbeheer Hunze en Aa’s

2. Kapitaallasten van uitgevoerde investeringen 3. Kapitaallasten van nieuwe investeringen, voortkomend uit het Afvalwaterplan 4. Gezamenlijke maatregelen uit het Afvalwaterplan

Rioolbeheer Loppersum

◦◦ Personeelskosten ◦◦ Externe kosten voor operationeel beheer

Rioolbeheer Appingedam

Voor gemeenten vindt u in de bijlage het complete kostendekkingsplan voor de rioolheffing in de komende vijf jaar. De rioolheffing is globaal opgebouwd uit: 1. Exploitatiekosten, waaronder

Gezamenlijke uitvoering afvalwaterplan

Rioolbeheer Delfzijl

In het Afvalwaterplan brengen we een splitsing aan tussen kosten voortkomend uit maatregelen, die gezamenlijk door de vijf partijen worden uitgevoerd, en individuele kosten voor het rioolbeheer respectievelijk het zuiveringsbeheer.

Opbouw gezamenlijke en individuele kosten per organisatie


45


6.3 Gezamenlijke maatregelen De gezamenlijke maatregelen in het Afvalwaterplan zijn deels gerelateerd aan de omvang van gemeenten en waterschappen, maar deels ook niet. Een onderzoek doe je wel of niet. Maar je kunt niet voorspellen waar de meeste belangstelling is voor een maatregel als het stimuleren van afkoppelen. Daarom hebben we gekozen voor een evenwichtige verdeling van kosten over partijen. Voor de gemeenten betekent dit dat 25% van de kosten bestaat uit vaste kosten, en 75% van de kosten wordt verdeeld naar de omvang van het aantal heffingseenheden. Voor de waterschappen geldt dat het aantal zuiveringseenheden voor beide beheersgebieden op een vergelijkbaar niveau ligt, en daardoor geen onderscheid in kosten hoeft te worden gemaakt. Voor de vijf onderdelen invoer, aansluiting, bemaling, markt en uitvoer betalen de drie gemeenten 60% van de kosten, beide waterschappen samen 40%. Voor drie onderdelen is dat anders: • Het onderdeel transport valt volledig binnen de verantwoordelijkheid van gemeenten • Het onderdeel zuivering valt volledig binnen de verantwoordelijkheid van de waterschappen • De verdeling van het onderdeel watersysteem verschilt per maatregel

Daarbij merken we het volgende op: • Investeringen zijn buiten beschouwing gelaten, die zijn in de gemeentelijke specificaties uitgewerkt • Verschillen komen voort uit: ◦◦ de verschillen in verantwoordelijkheid in de onderdelen transport, zuivering en watersysteem ◦◦ de programmering van de maatregelen over de planperiode

• Baggeren is buiten beschouwing gelaten • De geraamde kosten (€ 15.000, -) voor het versterken van de waterstructuur Delfzijl-Noord zijn buiten beschouwing gelaten • De kosten voor Loppersum vallen in 2013 € 10.000,- lager uit i.v.m. het al aanwezige regenwaterstructuurplan

De gemeentelijke kosten voor gezamenlijke maatregelen maken deel uit van het kostendekkingsplan in de bijlage. De dekking van de kosten voor de waterschappen vindt plaats via de begroting van het zuiveringsbeheer.

Dit leidt tot het volgende overzicht van kosten per individuele organisatie. Kosten in € over de planperiode van 5 jaar Gemeente Delfzijl

238.017

Gemeente Loppersum

111.470

Gemeente Appingedam Waterschap Hunze en Aa’s

Waterschap Noorderzijlvest

139.813 195.600 195.600


46


7 Realisatie & Organisatie 7.1 Van plan naar uitvoering Het Afvalwaterplan heeft de deuren bij gemeenten en waterschappen verder geopend. Door de blik in elkaars keuken is men actief gaan leren en een operationele samenwerking gaan verkennen. Eenvoudige onderwerpen als het inspecteren van riolen leveren al direct winst op. Men stelt ingesleten patronen ter discussie en beziet taken vanuit een ander licht.

Gezamenlijke planvorming kan je het beste borgen in gezamenlijke uitvoering. Het creëren van een goede samenwerkingsvorm is, waar het in de kern om draait. Het samenstellen van een afvalwaterteam geeft hieraan op een goede manier invulling. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het Afvalwaterplan ligt niet bij de afzonderlijke partijen maar bij het samenwerkingsverband. Dat kan, omdat het Afvalwaterplan een sector overstijgend plan is. Het omvat zowel het gemeentelijk rioleringsplan als het zuiveringsplan. Doordat het afvalwaterteam het Afvalwaterplan de komende vijf jaar uitvoert, ontstaat een directe vorm van samenwerking. Deze overstijgt de individuele taakuitoefening.


47


7.2 Schaalniveaus Wettelijke taken veranderen niet. Daardoor blijven de primaire verantwoordelijkheden op het niveau van de individuele overheden liggen. Aansturing van beleid en beleidskeuzes en de vaststelling daarvan in gemeenteraden en algemene besturen van waterschappen blijven kaderstellend. De regiefunctie blijft daarmee bij de vijf individuele overheden. De uitvoering van het Afvalwaterplan vindt plaats tegen de achtergrond van de volgende ontwikkelingen: 1. De samenwerking tussen de DAL gemeenten (vorming van een shared service center). 2. Het organiseren van samenwerking in de Waterketen Groningen en Noord-Drenthe. 3. Gezamenlijke uitbesteding van taken aan RioNoord Het afvalwaterteam komt daar als regionaal samenwerkingsverband tussen de DAL gemeenten en beide waterschappen naast te staan. Hierin participeert tevens het Waterbedrijf Groningen. We verwachten de volgende ontwikkelingen: Ad 1 De colleges van B&W van Delfzijl, Appingedam en Loppersum hebben ingestemd met een eerste uitwerking van een mogelijk shared service center (ssc) voor de drie gemeenten. De gemeentesecretarissen voeren dit uit. Een ssc is een werkorganisatie, waarin gezamenlijke diensten van gemeentelijke organisaties zijn ondergebracht. In een contourschets is aangegeven hoe deze werkorganisatie eruit kan zien. Het Afvalwaterplan schetst verschillende maatregelen, die hierop voorsorteren. We verwachten, dat rioolbeheer een plaats krijgt in een ssc.

Ad 2 Het samenwerkingsverband Waterteken Groningen en NoordDrenthe werkt aan een aantal Quick wins, waarin samenwerking op regionale schaal wordt beoogd. De DAL gemeenten en beide waterschappen participeren hierin. De Quick wins betreffen de volgende onderwerpen, die juist op een groter schaalniveau tot efficiëntie en kwaliteitsverbetering leiden: • Het meten en monitoren van de verschillende onderdelen van de waterketen en het watersysteem. • Het beheer van (voor de werkprocessen benodigde) informatie uniform en actueel vastleggen in daarvoor geschikte (beheer) systemen. • Het beschrijven van asset management voor de waterketen als basis voor het beter planmatig uitvoeren van het beheer en onderhoud van de objecten. • Het ontwikkelen van instrumenten voor een doelmatiger inkoop en aanbesteding. • Het ontwikkelen van gezamenlijk beleid en visie als basis voor intensievere samenwerking. Meedoen in dit samenwerkingsverband resulteert in het gezamenlijk uitvoeren van een aantal ondersteunende taken. Ad 3 RioNoord is een voorbeeld van een bestaande operationele samenwerking. Het is een eerste stap op de weg, waarop het Afvalwaterplan nu voortschrijdt. RioNoord lijkt een geschikt voertuig om de gezamenlijke taakuitoefening verder vorm te geven. Hierbij moet de samenhang met de vorming van een ssc goed worden vorm gegeven.


48


7.3 Het afvalwaterteam Het afvalwaterteam krijgt de regie over de uitvoering van het Afvalwaterplan. Het krijgt daartoe een aantal taken en verantwoordelijkheden. Het afvalwaterteam wordt samengesteld uit de vijf deelnemende organisaties. We vragen Waterbedrijf Groningen om als ketenpartner in het team deel te nemen. Het waterbedrijf participeert in een aantal maatregelen en beschikt over kennis en netwerken, die van belang zijn voor de uitvoering van het Afvalwaterplan. Mandaat Bij het vaststellen van het Afvalwaterplan geven de vijf partijen mandaat aan het afvalwaterteam om regie over de uitvoering te nemen. Dit houdt in, dat het afvalwaterteam: • De voortgang, afstemming en kosten bewaakt van alle direct uit het Afvalwaterplan voortvloeiende maatregelen • Halfjaarlijks rapporteert aan de vijf organisaties • Als opdrachtgever fungeert voor de uitvoering van maatregelen, die voortvloeien uit het Afvalwaterplan • Zorg draagt voor communicatie over de uitvoering van het Afvalwaterplan Aan het eind van de uitvoeringsperiode van het Afvalwaterplan bereidt het afvalwaterteam een projectplan voor de volgende planperiode voor.


49


8 Verantwoording Het Afvalwaterplan DAL/W2 is opgesteld door een projectgroep van medewerkers van de drie gemeenten en beide waterschappen, met een adviesrol voor Waterbedrijf Groningen. Voor het maken van dit plan is gebruik gemaakt van diverse bronnen. Er is bewust voor gekozen om achtergrondinformatie weg te laten. We hebben ons direct gericht op de toepassing van bestaand beleid en nieuwe inzichten op de situatie in de DAL-regio. De belangrijke documenten die als onderlegger voor het Afvalwaterplan hebben gediend zijn: • Routekaart afvalwaterketen 2030 • Verbindend Water - langetermijnvisie waterketen • Zuiveringsstrategie 2030 - Waterschap Hunze en Aa’s • Zuiveringsstrategie Waterschap Noorderzijlvest (in ontwikkeling) • Beheerplannen van beide waterschappen • Regenwaterstructuurplan Loppersum In de specificaties van de drie gemeenten is een nader uitwerking te vinden van zaken die in het gemeentelijk rioleringsplan tuis horen.


50


Bijlagen

De uitdagingen in de afvalwaterketen (uit VNG/Unie brief) De uitvoering van de beheertaken in de afvalwaterketen kent een aantal uitdagingen. Naast de directe aanleiding van het Bestuursakkoord Water zijn er meerdere redenen om landelijk toe te werken naar intensieve samenwerking tussen gemeenten, waterschappen en waterbedrijven bij de uitvoering van de beheertaken. • De Waterwet dwingt gemeenten en waterschappen af te stemmen in het belang van samenhangend en doelmatig waterbeheer. • Gemeenten staan voor fundamentele investeringskeuzes over het rioleringssysteem: 1. Moment van vervangen van afgeschreven riolering, inclusief systeemkeuze nieuwe situatie (bijvoorbeeld centraal vs. decentraal); 2. Omgaan met hevige regenval en klimaatadaptatie; 3. Omgaan met grondwaterproblemen. • Ook de waterschappen staan voor fundamentele (investerings-)keuzes ten behoeve van de zuiveringen en waterbergingseisen. • Gemeenten en waterschappen hebben in toenemende mate te maken met een gebrek aan vakkundig personeel. De afhankelijkheid van adviesbureaus is relatief groot. De vraag naar kennis en ervaring in de sector neemt toe, door toenemende complexiteit, maar het aanbod neemt af door vergrijzing en beperkte instroom van jonge mensen. • Ervaring heeft geleerd dat door bundeling van kennis en capaciteit potentiële besparingen mogelijk zijn in het beheer van de afvalwaterketen. • Het beheer van de afvalwaterketen staat voor innovaties om de toekomstige uitdagingen aan te gaan: 1. Gebrek aan grondstoffen (o.a. fosfaat); 2. Nieuwe stoffen in het afvalwater (o.a. medicijnresten en hormonen); 3. Duurzame energie (energie uit afvalstoffen en temperatuurverschillen). Doelmatig waterbeheer betekent vooral de goede dingen doen: investeren in goede maatregelen, die daadwerkelijk echte problemen oplossen, en achterwege laten van twijfelachtige maatregelen voor papieren problemen. Daartoe is veel meer informatie nodig over het werkelijke functioneren van de afvalwaterketen en over de effecten van dat functioneren op de omgeving.

51


Begrippenlijst De woorden en verklaringen in deze lijst zijn deels afkomstig uit de NEN 3300 ‘Buitenriolering - Termen en definities’ en wetgeving. Daarnaast zijn vrij gebruikelijke definities uit het vakgebied opgenomen. Afkoppelen

De afvoer van regenwater loskoppelen van de afvoer van afvalwater naar de rioolwaterzuivering.

Afvalwater

Zie Stedelijk afvalwater

Afvalwaterzuiverings-inrichting

Zie Rioolwaterzuiveringsinrichting

Afvoerend oppervlak

Het naar de riolering afwaterende oppervlak.

Afwatering

Afvoer van regenwater via het maaiveld of via greppels en kanalen naar het oppervlaktewater of regenwaterriool.

Afzetting Basisinspanning Basisrioleringsplan Bedrijfsafvalwater Bergbezinkbassin Berging Bodempassage Doorlatende verharding

Aankoeken van slib, vet en kalk op de wand van een rioolbuis; tevens afzetting van bodemmateriaal anders dan zand ter plaatse van een buisverbinding of scheur

Term die de capaciteit van een referentie-rioolstelsel aangeeft, en als maat dient voor de hoeveelheid afvalwater die via een overstort in het oppervlaktewater komt. Rapportage die de feitelijke werking van het rioolstelsel beschrijft en de uit te voeren verbeteringsmaatregelen conform de doelen.

Afvalwater dat vrijkomt bij door de mens bedrijfsmatig of in omvang als zij bedrijfsmatig was, ondernomen bedrijvigheid, dat geen huishoudelijk afvalwater, afvloeiend hemelwater of grondwater is. Reservoir voor de tijdelijke opslag van afvalwater waarin tevens slibafzetting plaatsvindt met een voorziening om het slib te kunnen verwijderen en waaruit overstortingen kunnen plaatsvinden De inhoud van de riolering uitgedrukt in m3 of mm/ha.

Verzamelnaam voor voorzieningen waarbij hemelwater de bodem wordt ingeleid en via een onderliggend drainagesysteem naar oppervlaktewater wordt afgevoerd. Waterpasserende elementenverharding voor de infiltratie van hemelwater naar de bodem.

Drukriolering

Mechanische riolering waarbij het transport plaatsvindt door middel van pompjes en persleidingen.

Droogweerafvoer (DWA)

De hoeveelheid afvalwater die per tijdseenheid in een droogweersituatie via het rioolstelsel wordt afgevoerd

Drukriolering

Riolering waarbij het transport van afvalwater gebeurt door middel van pompen en persleidingen. 52


Externe overstort Foutieve aansluiting Gemengd rioolstelsel Gescheiden rioolstelsel

Rioolput met een opening achter een drempel, via welke rioolwater bij extreem hoge rioolwaterstanden loost naar het oppervlaktewater. Het aansluiten van een vuilwateraansluiting op een regenwaterriool of omgekeerd.

Rioolstelsel, waarbij stedelijk afvalwater (afvalwater + afvloeiend hemelwater) door één leidingstelsel wordt getransporteerd.

Grondwater

Rioolstelsel, waarbij afvalwater en afvloeiend regenwater door twee afzonderlijke leidingstelsels, vuilwaterriool en hemelwaterriool, wordt afgevoerd. Het hemelwater heeft een open verbinding met het oppervlaktewater. Water dat zich in de bodem bevindt, meestal beperkt tot het water beneden de grondwaterspiegel.

Hemelwaterriool

Zie regenwaterriool .

Huishoudelijk afvalwater

Afvalwater dat overwegend afkomstig is van menselijke stofwisseling en huishoudelijke werkzaamheden.

Hydraulische berekening Infiltratie Inspectie IT-riool Lamellenafscheider Lekkage Meten en monitoren OAS Ontwatering Overstorting

Het door rekenen bepalen van het hydraulisch functioneren van een rioolstelsel. Hydraulica is de leer van waterbeweging. Intreding van water in de bodem. Hierbij worden vaak hulpmiddellen gebruikt als kratten, buizen of bollen om dit proces te benutten en te versnellen. Het waarnemen, herkennen en beschrijven van de toestand waarin de riolering verkeert.

Geperforeerd (infiltratie-transport)riool, gelegen boven de grondwaterstand, opvang van (ondergronds) afvloeiend hemelwater en (vertraagde) infiltratie naar de bodem. Voorziening voor de behandeling van op oppervlaktewater geloosd hemelwater.

Het in- of uittreden van water via voegen, scheuren, langs inlaten of door de wand van een rioolbuis of rioolput. Het verrichten van waarnemingen van waterstanden, debieten en waterkwaliteit, het beheer van data, en het analyseren van resultaten, teneinde een beeld te krijgen van het functioneren van het rioolstelsel. Optimalisatiestudie Afvalwatersysteem; een studie waarin de optimalisatie en afstemming tussen riolering, bemaling en inrichting van de afvalwaterzuivering wordt uitgewerkt. Afvoer van water uit percelen over en door de grond en eventueel door drains, kleine sloten en greppels naar een stelsel van grote waterlopen met als functie afwatering. De lozing van afvalwater via een overstortdrempel naar oppervlaktewater.

53


Randvoorziening Regenwaterriool / RWA-riool Riolering Riool Rioolput

Voorziening in het rioolstelsel die tot doel heeft de lozing van afvalwater uit het riool, naar het oppervlaktewater, op een specifieke plaats te doen verminderen. Voorziening voor de inzameling en verdere verwerking van afvloeiend hemelwater.

Het samenstel van riolen, rioolputten en bijbehorende voorzieningen voor de inzameling en het transport van afvalwater. Samenstel van buizen tussen twee putten bestemd voor de inzameling en/of het transport van afvalwater.

Constructie toegang gevend tot het rioolstelsel (te herkennen aan gietijzeren deksels in de weg).

Rioolwaterzuiverings-inrichting (RWZI)

Het totaal van de grond, gebouwen en apparatuur voor de zuivering van afvalwater.

Stedelijk afvalwater

Huishoudelijk afvalwater of een mengsel daarvan met bedrijfsafvalwater, afvloeiend hemelwater, grondwater of ander afvalwater, waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te ontdoen of zich moet ontdoen. Gescheiden rioolstelsel waarvan hemelwaterstelsel is voorzien van overstortdrempels om de negatieve effecten van foutaansluitingen af te vangen en een deel van het hemelwater af te voeren naar de rioolwaterzuiveringsinrichting. Oppervlak in stedelijk gebied waar neerslagwater niet kan infiltreren, maar oppervlakkig afstroomt (huizen, straten, en dergelijke)

Verbeterd gescheiden rioolstelsel Verhard oppervlak Vuilwaterriool / Droogweerafvoerriool / DWA-riool Wadi

Water op straat

Voorziening voor de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater.

Brede greppelachtige voorziening voor de opvang van (bovengronds) afvloeiend hemelwater en (vertraagde) infiltratie naar de bodem. Het optreden van waterstanden boven het maaiveldniveau.

Waterpasserende verharding

Waterpasserende elementenverharding voor de infiltratie van hemelwater naar de bodem.

Waterketen

De keten van waterproductie (drinkwaterbedrijven en individuele waterwinning), waterverbruik (huishoudens, bedrijven en instellingen), inzameling en transport van afvalwater (gemeenten en waterschappen) en rioolwaterzuivering (waterschappen). Het optreden van waterstanden boven maaiveldniveau waarbij hinder of schade wordt ondervonden.

Wateroverlast Wortelingroei

Wortels van bomen of planten, die door voegen, scheuren of via gebouw of kolkaansluitingen het riool zijn ingegroeid.

54


colofon De projectgroep bestond uit: Gemeente Delfzijl Jenny Teune Hindrik Havinga Gemeente Appingedam Jan Hoekstra Jan Bruins Gemeente Loppersum Mark Postema Werkorganisatie DEAL Kees de Jonge Noorderzijlvest Hans de Vries Hunze en Aa’s Jan Egberts Eleveld Waterbedrijf Groningen Mario Post Productie Afvalwaterplan: Tekst: Jeroen Niezen, Asopos Consult Kostendekkingsplan: Diane Krijt-Schepers, Ingenieursbureau DKS Verbeelding en vormgeving: Maartje ter Veen, maartjesruimte.nl

W 2

Recommend Documents