Vrijdag 13 juni 2008
AFVALLEN EEN METHODE MET BLIJVEND RESULTAAT
OP MAAT
Overgewicht in Nederland 48 % te zwaar (BMI > 25). 11 % ernstig overgewicht (BMI > 30)
Oorzaak • Toxische leefomgeving Overaanbod slecht voedsel Beweging overbodig gemaakt
• Lifestyle Overconsumptie bewegingsarmoede
Oplossing: energiebalans • Meer bewegen • Minder eten
• Maar helpt lijnen?
vermageringsdiëten • 10- 20% (maximaal!) valt succesvol af • De rest heeft het gewicht er snel weer aan • Na vier jaar is meer dan de helft zwaarder dan vóór het dieet. American Psychologist, April 2007 Waarom?
lijnen en de evolutie • Geselecteerd op ons vermogen bij hongersnood de stofwisseling te vertragen (anabolisme) • Lijnen is zelfopgelegde hongersnood • Gevaar van anabolisme bij frequent of langdurig lijnen Bij voormalig obese personen was de ruststofwisseling 3 -5% lager dan
bij een controlegroep (mogelijk verworven, door streng te diëten) Am J Clin Nutr 1989; 1990.
Lijnende ratjes van MacLean (Am J Physiol. 2004, 2006) • Dikgevoerde ratten gingen 16 weken op dieet. • Daarna aten ze gedurende 8 week ‘normaal’. • Een gewichtsverlies van 10% ging samen met een reductie in de ruststofwisseling van 15%. • Gedurende de gehele dieetperiode bleef de stofwisseling op de zuinige stand. • Aten de ratten weer normaal, dan bereikten ze vliegensvlug weer hun oude gewicht (en sommige werden zwaarder). • Simpel: door de voedselinname te vergroten terwijl de stofwisseling nog op ‘zuinig’ stond.
Lijnen en psychologie Milkshake-ice-cream experiment Herman and Mack, 1975
food
250 200 150
non dieters dieters
100 50 0 0
1
2
milkshake
Disinhibitie-effect • Overeten van de lijner is cognitief “the what the hell effect”
• Andere disinhibitoren: Negatieve emoties (angst, depressie), alcohol etc…
Restraint theorie (Lijntheorie)
Lijnen • Risicofactor voor overeten • En ook voor eetbuien in BN en BED • Dieting dilemma: Mogen onze obesitaspatiënten nog wel op dieet?
Eigen onderzoek afgelopen 25 jaar • Restraint theorie geldt niet voor alle lijners • Maar wél voor: Rigide (all or nothing) en drastisch (té laagcalorisch) lijnen Lijners met neiging tot overeten (extern eten of emotie-eten)
Extern eten
Eten als er eten is (ook al heb je net gegeten) geur/ smakelijkheid/zichtbaarheid van voedsel Evolutionair ‘normaal’ - geselecteerd op goede omgang met voedselschaarste - eten als er eten is - opslaan van voedsel als lichaamsvet
Emotioneel eten (evolutionair abnormaal) Bij gevaar: vechten of vluchten (fight or flight) Stress laat de maag samen trekken het bloedsuikergehalte stijgt Normale Reactie minder eten & gewichtsverlies
Verzadiging
Abnormale reactie Emotioneel eten
Schachter, Goldman & Gordon (1968) • Eerste ‘preload –taste test’ studie • Manipulatie van physiologische correlaten van honger en verzadiging • Direct: preload vs geen preload • Indirect: angst vs geen angst (Dreiging van electrische shock)
Hypothese obesen- mensen met normaal gewicht
Obees
Normaal gewicht
Manipulaties geen effect
Eten minder na preload Eten minder indien angstig
Psychosomatische theorie • Emotioneel eten is (evolutionair) abnormaal • Verschil tussen innerlijke onrust en honger gevoel wordt niet herkend • Laag emotioneel zelfbewustzijn (alexithymia = gevoelsblind)
Gevoelsblindheid als moderator variabele Van Strien & Ouwens, Eating Behaviors, 2007 alexithymia "difficulty describing feelings" below median
Mean food consumption
34,00
above median
32,00
30,00
28,00
26,00 no tension
tension
condition
Behandeling op maat met de NVE (Nederlandse Vragenlijst voor Eetgedrag) • Aparte schalen voor: • lijngericht eten: “Eet u om niet dikker te worden met opzet wat minder?” • Emotioneel eten: “Als u ongerust, bezorgd of gespannen bent, hebt u dan zin om iets te eten?” •
Extern eten: “Als u iets lekkers ziet of ruikt, krijgt u dan trek? “
Emotie-eten of extern eten? • Lijnen weinig kans op blijvend succes tenzij de oorzaak van het overeten wordt aangepakt: • Overgevoeligheid voor voedselprikkels bij externe eters • Emotie-eten bij emotionele eters
• In gedragstherapie af te leren
Gedragstherapie • Extern eten: leren omgaan met voedselprikkels door stimulus controle (klassieke gedragstherapie; cue-exposure)
• Emotioneel eten: beter leren omgaan met emoties door emotieregulatietherapie (dialectische gedragstherapie)
Geen emotie- of extern eten? Vermageringsdiëet • Wél andere kijk op lijnen. Inbouwen van ‘verboden’ voedsel in dieet voorkomen van ‘what the hell effect’ Langzaam afvallen (anders anabolisme) Geen drastische diëten (Sonja Bakker (800-1100 Kcal))
Afvallen op maat • Niet klakkeloos beginnen aan een nieuw dieet • Eerst uitzoeken wat de persoonlijke oorzaak is van het eetprobleem. Zelftestmethode Adviezen op maat voor lijnen, extern eten en emotie eten • Adviezen aan ouders en opvoeders van dikke kinderen
Afvallen en sekse Mannen: 47% overgewicht 7 % ernstig overgewicht
Vrouwen: 38% overgewicht. 10% ernstig overgewicht
Afvallen en sekse • Overgewicht is vooral voor mannen riskfactor • Maar vooral vrouwen lijnen
Waarom lijnen vooral vrouwen? Gender!!
Dankwoord
• Willem Hofstee, Leo van der Kamp, Gerard Bergers, Jan Frijters, Matti Rookus, Jaap Seidel, Wija van Staveren, Casper Schoenmaker, Machteld Ouwens, Kim Horvers, Hilga van der Veen, Rutger Engels, Doeschka Anschutz, Harriette Snoek, Junilla Larsen, Francien Bazelier, Laura van Niekerk, Floris van der Laar, Rien Breteler, Cees van der Staak, Eni Becker, Willy Jansen, Peter Herman, Jane Wardle, Leann Birch, Marika Tiggeman, bachelorstudenten
Verder lezen
• van Strien, T. (2004). Afslankmythe. Schiedam: Scriptum • van Strien, T (2007). Afvallen op maat. Amsterdam: Boom
Samenvatting/ Conclusies • Een vermageringsdieet is niet altijd de juiste oplossing. Zoek eerst uit waarom je te dik bent geworden. • Er zijn globaal drie mogelijke oorzaken van overeten/overgewicht: Emotioneel eten; Extern eten ; Averechtse effecten van streng of rigide (‘alles of niets’) lijnen
• De Nederlandse Vragenlijst voor Eetgedrag (NVE) brengt betrouwbaar en valide iemands eetgedrag in kaart.
Samenvatting/ conclusies (vervolg) • Ben je geen emotionele of externe eter, ga dan naar een erkende diëtist • Ben je dat wel, dan kun je beter in gedragstherapie. Er zal namelijk iets moeten veranderen in je gedrag, anders kom je gewoon weer aan. • NB voor de hulpverlener: Een psycholoog is geen voedingsdeskundige Een diëtist is niet gespecialiseerd in gedragstherapie. Gun uw patiënt de best mogelijke en meest effectieve behandeling en verwijs indien nodig door.
Stellingen • Het heeft geen zin een emotionele eter een vermageringsdieet voor te schrijven
• Crash-diëten zouden verboden moeten worden
