Virtuele Behandeling van Gameverslaving

Virtuele Behandeling van Gameverslaving

Bachelorscriptie Internetsociologie Faculteit der Maatschappij en Gedragswetenschappen Universiteit van Amsterdam

Jelle Guijt Studentnummer 5736560

Eerste Begeleider: Albert Benschop Tweede Begeleider: Otto Nuys

Amsterdam, 16 juni 2011

1

Inhoudsopgave

Inleiding

3

Methodologie van onderzoek De interviews Respondenten Zelfreflectie Conceptualisering

4 4 4 5 6

Betekenisvolle sociale relaties en interactie Collins‟ Interaction Rituals

7 9

Gameverslaving Ontstaan van internet en (online) games Wanneer spreekt men van een gameverslaving? Het ontstaan van een gameverslaving en mogelijke gevolgen

12 12 14 16

De Behandeling Behandelaanbod voor gameverslaving Lokale Behandeling Virtuele Behandeling Gevolgen van Virtualisering Algemene Voordelen Algemene Risico‟s Gevolgen voor de therapeut Gevolgen voor de cliënt Gevolgen voor de relatie tussen therapeut en cliënt

19 20 20 21 23 23 24 25 25 26

Analyse Virtuele behandelmethodes: tekst, audio en video Virtuele behandeling: voor wie? De mate van verslaving De leeftijd van de cliënt De mate van vertrouwdheid met internet

28 28 29 29 29 29

Conclusie

31

Literatuurlijst

33

Bijlagen Interviewvragen Getranscribeerde interviews

36 36 37

2

Inleiding Op mijn achtste levensjaar kregen wij bij ons in de familie voor het eerst een computer in huis. De eerste spelletjes die ik speelde stelden vooral grafisch vergeleken met de spellen van nu natuurlijk weinig voor. Toch vond ik spelletjes als Prince of Persia en Pokémon fascinerend, en met mij vele anderen. Voor mijn ouders bracht dit een nieuw opvoedkundig vraagstuk met zich mee, namelijk het reguleren van mijn „computertijd‟. Met behulp van de kookwekker bleek dit probleem echter (grotendeels) opgelost.

Nu, zo‟n vijftien jaar later, heeft de game industrie zich in sneltreinvaart ontwikkeld. Niet alleen zijn de games grafisch bijna niet van de realiteit te onderscheiden, maar zijn veel games ook online te spelen en steken ze zeer geraffineerd in elkaar. Veel spelers genieten met mate van de moderne mogelijkheden binnen het gamen. Voor een kleine groep slaat dit gamegedrag echter door.

In deze scriptie staat gameverslaving en de behandeling daarvan centraal. De behandeling van gameverslaving bevindt zich nog in de beginfase, maar dient mijn inziens meer aandacht te krijgen. Recent onderzoek toont aan dat het gamegedrag van steeds meer mensen problematische vormen aan neemt. Dit is geen percentuele groei, maar een absolute, doordat steeds meer mensen toegang krijgen tot gamen. Het is sinds kort bijvoorbeeld mogelijk om op je Ipad in te loggen op World of Warcraft, waardoor je ook buiten de deur kan blijven spelen. Bovendien wordt er hard gewerkt aan goede MMORPGs op consoles, aangezien deze spellen nu nog vooral via de PC gespeeld worden. Aangezien de meeste gamers op consoles spelen en problemen vaak voorkomen bij MMORPGs kan ook de ontwikkeling van MMORPGs voor de console een groei van problematische gamers veroorzaken (Interview van Rooij).

De motivatie om het fenomeen van gameverslaving te onderzoeken komt voornamelijk voort uit mijn vriendenkring. Van kleins af aan kwam ik met vrienden regelmatig bij elkaar om een avond te gamen. Met de komst van World of Warcraft veranderde dit. Dit spel stond voor sommige vrienden zo centraal in het leven dat ze aan niks anders meer konden denken. Er ging geen dag voorbij dat er niet over World of Warcraft gesproken werd. In deze periode is mijn interesse voor gameverslaving geboren.

3

Methodologie van onderzoek

Dit onderzoek is uitgevoerd om een beter beeld te schetsen van enerzijds gameverslaving en anderzijds de behandeling hiervan. Met name de verschuiving van lokale behandeling naar virtuele behandeling staat centraal. Gezien het feit dat deze verschuiving pas recentelijk is ingezet, en gameverslaving überhaupt een relatief nieuw fenomeen is, kan mijn onderzoek gezien worden als een oriënterende studie naar gameverslaving en behandeling.

De methodes die ik tijdens dit onderzoek heb gebruikt zijn voornamelijk literatuurstudie en interviews. Voor de selectie van literatuur heb ik allereerst gezocht naar artikelen omtrent gameverslaving. Aan de hand hiervan heb ik in kaart proberen te brengen wat gameverslaving is, hoe het ontstaat en wat de kenmerken en gevolgen zijn. Daarnaast heb ik gezocht naar literatuur over behandeling van gameverslaving en andere verslavingen. Dit heb ik gedaan omdat behandelingen van andere verslavingen vaak al verder zijn doorontwikkeld.

De interviews In totaal heb ik vier interviews afgenomen bij vier personen die naar mijn idee professionele informatie konden verschaffen die nuttig kon zijn voor mijn onderzoek. Het dient vermeldt te worden dat twee interviews telefonisch zijn afgenomen, en twee op locatie. De interviewtopics waren: - Ontwikkeling binnen gameverslaving. - Oorzaken/gevolgen van gameverslaving. - Aanbod voor gameverslaving en onderscheid virtuele- en lokale behandeling. - Relatie therapeut-cliënt - Gevolgen van virtualisering van behandeling Het complete interview is terug te vinden onder „Bijlagen‟.

Respondenten De volgende vier personen zijn geïnterviewd: Telefonisch: -

Martin Reddemann, Senior Beleidsmedewerker Research and Development bij Novadic-Kentron. Was nauw betrokken bij het ontwerp van behandeling van

4

gameverslaving -

Dr. Tony van Rooij, Onderzoeker bij IVO. Gespecialiseerd in internet en videogame verslaving, gedragsverslavingen, gebruik van nieuwe media door jongeren en maatschappelijke opvang. Sinds 2005 betrokken bij het landelijke Monitor Onderzoek Internet en Jongeren. Promoveerde onlangs op zijn proefschrift “Online video game addiction”.

Op locatie: -

Drs. Roel Kerssemakers, Senior Preventie Medewerker bij de Jellinek. 31 jaar werkzaam binnen de GGZ.

-

Peter Bouwman, Systeemtherapeut en Verslavingsexpert. 25 jaar werkzaam binnen de GGZ en geeft sinds vijf jaar therapie aan gameverslaving. Momenteel werkzaam bij de Jellinek Mentrum Jeugdkliniek.

Naast deze personen heb ik contact gezocht met andere personen die naar mijn idee nuttige informatie konden verstrekken. Zo heb ik een psycholoog van de Jellineke Curatieve Verslavingszorg benaderd, de Office Manager van Virenze Internettherapie en de instelling Brijder. Dezen waren echter in de veronderstelling mij niet van waardevolle informatie te kunnen voorzien en hebben mij ofwel doorverwezen ofwel afgewezen.

Zelfreflectie Dit onderzoek is kwalitatief uitgevoerd en geanalyseerd. De uiteindelijke hoofdvragen zijn gaandeweg het onderzoek gevormd. Zelfkritisch moet ik zijn op het feit dat de hoofdvragen ook na het afnemen van de interviews nog veranderd zijn. Hierdoor heb ik uit de interviews wellicht niet alle informatie kunnen halen die relevant was geweest voor dit onderzoek. Daarnaast waren de respondenten zelf veelal niet erg vertrouwd met virtuele behandeling, waardoor zij niet op elke vraag antwoord konden geven. Achteraf gezien had ik wellicht nog een respondent in het onderzoek mee moeten nemen die zelf virtuele behandeling geeft.

Het is niet mijn intentie geweest bepaalde zaken te verklaren, maar meer om inzicht te verschaffen in het relatief nieuwe fenomeen van gameverslaving en de mogelijkheden ten aanzien van behandeling hiervan. Hierbij heb ik vooral gekeken naar nieuwe virtuele mogelijkheden van behandeling en de factoren die hierbij een rol spelen. Vooral de relatie tussen cliënt en therapeut staat hierbij centraal. 5

Conceptualisering Aangezien er geen officiële diagnose bestaat voor gameverslaving, zijn er meerder begrippen in omloop die hetzelfde beschrijven. De Amerikaanse psychiater Ivan Goldberg introduceerde midden jaren negentig van de vorige eeuw de term “internet addiction” (Benschop 1998/2011). Sindsdien is er steeds meer onderzoek naar gedaan en kwamen ook in de media regelmatig termen voor als internetverslaving, compulsief internetgebruik, pathologisch internetgebruik, problematisch internetgebruik en excessief internetgebruik. Alle definities komen neer op het zo in de ban raken van een bepaalde internettoepassing dat de gebruiker de controle over het internetgebruik verliest en obsessieve trekken vertoont. In deze scriptie is die internettoepassing online games. Als ik het over Gameverslaving heb bedoel ik met name het obsessief spelen van online games.

Het aanbieden van zorg via internet wordt onder verschillende termen aangeduid. Zo heeft men het over E-health, telezorg, of digitale hulpverlening. Ook wordt vaak gesproken over „remote‟, om de afstand tussen cliënt en professionele hulpverlener aan te duiden (Boerema 2009: 6). Ik heb het in deze scriptie met name over Virtuele Behandeling, de behandeling via internet, tegenover Lokale Behandeling, die plaats vind in de praktijk van de professional. Onder virtuele behandeling vallen alle vormen van communicatie via internet, zowel via tekst als via audio en video.

Tot slot gebruik ik zowel de termen therapeut als behandelaar. Dit heb ik echter onbewust gedaan, en het is niet mijn bedoeling geweest hier een onderscheid in te maken. Het gebruik van de term behandelaar komt dus op het zelfde neer als de term therapeut en visa versa.

6

Betekenisvolle sociale relaties en interactie

Is fysieke nabijheid een noodzakelijke voorwaarde voor een betekenisvolle sociale relatie tussen cliënt en therapeut? Dat is de vraag die centraal staat in deze scriptie. Bij psychotherapie lijkt er een impliciete vooronderstelling ingebakken te zijn. Een vooronderstelling waarin begrippen als vertrouwen en empathie, die nodig zijn voor een goede relatie, alleen te realiseren zijn bij een direct, lokaal face-to-face contact: “Het face-to-face gesprek wordt nog altijd beschouwd als de kern van de hulpverleningsrelatie, omdat communicatie en het tonen van empathie cruciaal is in een behandelrelatie” (Boerema 2009: 18). Zo stelt ook Randall Collins in “Interaction Ritual Chains” dat “gelijktijdige aanwezigheid van twee of meer mensen in een ruimtelijk verband (…) een noodzakelijke voorwaarde is voor alle sociale relaties en voor gemeenschapsvorming” (Benschop 1997/2011). Deze gelijktijdige aanwezigheid is aan te duiden als co-presence.

Ook Goffman en Durkheim stellen dat fysieke aanwezigheid noodzakelijk is voor interactie. Zo stelt Goffman: “Ritual takes place in a condition of situational copresence” . Durkheim legt de nadruk op fysieke samenvoeging van groepen; “the starting point is when human bodies come together in the same place” (Collins, 2004).

Maar is deze vooronderstelling niet achterhaald? Is fysieke nabijheid de enige noodzakelijke conditie waaronder een betekenisvolle sociale relatie tot stand kan komen? Oftewel kan er alleen in fysieke interactie vertrouwen en empathie worden gegenereerd? “As sociologists, our task is not to go with the flow of taken-for-granted belief (…)” (Collins 2004).

Deze scriptie onderzoekt in hoeverre er op afstand vertrouwensrelaties en empathie kunnen worden gegenereerd. Ik doe dit aan de hand van de verslavingszorg in Nederland, in het bijzonder de zorg omtrent gameverslaving. Binnen de verslavingszorg, en ook binnen de zorg in het algemeen, is een verschuiving gaande van lokale, face-to-face contacten en behandelingen, naar virtuele, online contacten en behandelingen. Van oudsher wordt er in de GGZ veel waarde gehecht aan frequent face-to-face contact, en worden begrippen als vertrouwen, empathie en begrip als fundamentele bouwstenen gezien van de relatie tussen 7

therapeut en cliënt (Boerema 2009: 11). “Een empathische en motiverende houding van hulpverleners zorgt ervoor dat cliënten actiever betrokken zijn bij de behandeling die zij krijgen aangeboden. Hierdoor boekt de hulpverlener betere resultaten” (Bartelink 2010: 1).

Kunnen deze begrippen nog wel gegenereerd worden in virtuele behandelprogramma‟s? ‟Virtueel‟ stamt af van het Latijnse woord ‟vertus‟, wat waarheid betekend. Virtueel is in de letterlijke zin van het woord dus iets wat niet geheel waar is, maar wel heel erg op waarheid lijkt, of als waarheid geïnterpreteerd wordt (Benschop 1997/2011). Het is nu dan ook de vraag of in een virtuele relatie tussen therapeut en cliënt het gevoel van sociale nabijheid dusdanig aanwezig is dat er vertrouwen, begrip en empathie ontstaan, welke nodig zijn voor een betekenisvolle sociale relatie en uiteindelijk moeten zorgen voor een succesvolle behandeling.

8

Collins’ Interaction Rituals

De theorie van Interaction Ritual Chains is bovenal een theorie van situaties. In deze situaties hebben mensen interacties met elkaar aan de hand van emoties en bewustzijn welke vergaard zijn uit eerdere ontmoetingen.

"what allows an IR to be constructed is assembling human bodies in face-to-face interaction. Further ingredients are the rapid back-and-forth of micro-behaviors (voice tones and rhythms, bodily movements); focusing attention on the same thing and thereby recognizing mutual intersubjectivity; feeling the same emotion or mood” (Collins 2011).

Deze theorie stelt dus dat lichamen fysiek bij elkaar moeten komen om tot een Interactie Ritueel (IR) te komen. Als de “ingrediënten” een hoog niveau bereiken worden emoties sterker en lichaamsgebaren en stempatronen sterker gecoördineerd. Uiteindelijk kan dit in groepsverband leiden tot een proces van geïntensiveerde gedeelde ervaring, wat Durkheim beschrijft als collective effervescence, waarin mensen als het ware worden meegesleept in een gedeelde ritmiek, met een gedeeld bewustzijn en gedeelde emoties. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan tijdens concerten of voetbalwedstrijden. De resultaten van interactierituelen op lange termijn zijn solidariteit, moraliteit en gedeelde symboliek. Deze waarden houden de samenleving volgens Collins en Durkheim bij elkaar (Collins 2004).

In een recent artikel van Collins neemt hij zijn theorie van Interaction Ritual Chains onder de loep en probeert hij antwoord te geven op de vraag wat het gevolg voor interactie rituelen zal zijn nu steeds meer van onze interacties over afstand plaats vinden, zoals via internet. Bij gemedieerde interactie mist de lichamelijke component van het interactieritueel vergeleken met face-to-face interactie. Hoe komen sociale relaties tot stand zonder lichamelijke samenvoeging?

Volgens Collins zijn er ten minste drie mogelijkheden. Ten eerste kunnen er nieuwe interactierituelen gecreëerd worden, met nieuwe vormen van solidariteit, moraliteit en symbolisme. Ten tweede kunnen gevolgen van interactierituelen, zoals solidariteit en moraliteit, verdwijnen in een wereld die gedomineerd wordt door gemedieerde interactie. Een 9

derde mogelijkheid is dat interactierituelen ook uitgevoerd worden bij virtuele interactie, maar dat de effecten minder sterk zijn. Zo zullen solidariteit en moraliteit nog wel blijven bestaan, maar in minder sterke mate, en zal collective effervescence niet tot een heel hoog niveau stijgen. Volgens Collins is deze laatste mogelijkheid de meest waarschijnlijke. Verschillende vormen van communicatie over afstand hebben verschillende gevolgen voor de interactierituelen. Een videogesprek met audio komt het dichtst in de buurt van een echt interactieritueel, en hierbij wordt waarschijnlijk dan ook in grotere mate solidariteit en moraliteit geproduceerd (Collins 2011).

Volgens Collins proberen mensen die relatief weinig lichamelijke interactierituelen hebben, dit te compenseren door de kwantiteit van gemedieerde interactierituelen te verhogen. Hij verondersteld daarbij dat gemedieerde interactierituelen per definitie zwakker zijn dan lichamelijke. Dit zou een interessante verklaring kunnen bieden voor internetverslaving, maar dient eerst verder onderzocht te worden (Collins 2011).

Tot nu toe produceert interactie over elektronische media volgens Collins alleen zwakke interactierituelen omdat de meeste ingrediënten van succesvolle interactierituelen ontbreken. Bij lichamelijke aanwezigheid is het mogelijk om emoties en gebaren te uiten, om elkaar fysiek aan te raken, en om snel in te spelen op het ritme en de tonen van andermans stem, bij interactie over elektronische media is dit minder het geval. Wel benadrukt Collins dat dit in de toekomst, door technologische ontwikkelingen, wellicht wel mogelijk is (Collins 2011).

Benschop stelt dat sociale aanwezigheid een voorwaarde is voor interactie en directe communicatie, maar dat sociale aanwezigheid niet alleen in fysieke nabijheid tot stand kan komen, maar ook via diverse communicatiemiddelen. De mate van sociale aanwezigheid verschilt per communicatiemedium. De mogelijkheden voor uitwisseling van verbale en non-verbale signalen, door via verschillende kanalen beeld, geluid en tekst te koppelen, en de mogelijkheden voor directe terugkoppeling om de communicatie levendig te houden, zijn hierbij van essentieel belang (Benschop 1997/2011).

Binnen de verslavingszorg is dus een verschuiving, of ten minste een verbreding, gaande ten aanzien van het aanbod in behandelingprogramma‟s. Steeds meer zorginstellingen bieden online behandelprogramma‟s aan om van verslavingen af te komen. De Jellinek biedt bijvoorbeeld een online alcohol en online cannabis behandeling aan. Daarnaast bieden ze ook 10

een zelfhulpprogramma aan voor cocaïne, tabak en gokken. Novadic-Kentron, een grote verslavingszorginstelling in Brabant biedt ook online behandeling voor alcohol of cannabisgebruik. Daarnaast bieden zij ook een online behandeling aan voor cliënten die slaapen kalmeringsmiddelen slikken, en zijn zij voor andere verslavingen online programma‟s aan het ontwikkelen. In deze scriptie richt ik mij op deze verschuiving en wat de gevolgen hiervan zijn op de relatie tussen therapeut en cliënt. Het gevoel van sociale nabijheid staat hierbij centraal en daarbij zal ik veel refereren aan begrippen als „vertrouwen‟ en „empathie‟ die cruciaal zijn in de zorg. Dit leidt naar de volgende twee hoofdvragen:

1)

In hoeverre is fysieke nabijheid een noodzakelijke voorwaarde voor een betekenisvolle sociale relatie tussen cliënt en therapeut bij behandeling van gameverslaving?

2)

Wat zijn voordelen en mogelijke risico’s van virtuele behandeling van gameverslaving?

Om deze vragen te kunnen beantwoorden dient eerst het fenomeen gameverslaving in kaart te worden gebracht. Wat is het? Hoe ontstaat het? Wat zijn de kenmerken en wat zijn mogelijke gevolgen? Vervolgens richt ik me op de behandeling van gameverslaving: het lokale en virtuele aanbod en de voordelen en risico‟s van virtualisering.

11

Gameverslaving

Ontstaan van internet en (online) games „De onwaarschijnlijke combinatie van harde wetenschap, militair onderzoek, en de cultuur van de vrijheid staat aan de wieg van internet‟ aldus Castell in The Internet Galaxy. Amerika kwam met een netwerk voor militaire communicatie, als antwoord op de Russen die de eerste satelliet in 1957 de ruimte in stuurden. Om te zorgen dat dit systeem niet vanaf één plek uit te schakelen was, werd er een web van communicatiekanalen ontwikkeld. Hiermee wilden de Amerikanen aantonen dat zij nog steeds militair en technologisch voorliepen op de Russen, en daarmee was het internet geboren. In de jaren zeventig maakten studenten voor het eerst gebruik van internet, en steeds meer universiteiten sloten zich aan. Tegelijkertijd werd de mailbox uitgevonden en vanaf dat moment komt de ontwikkeling van internet in een stroomversnelling (Boerema 2009: 13)

In 1993 werd er in Nederland voor het eerst toegang tot internet aangeboden door de internet-serviceprovider XS4ALL. Drie jaar later had bijna 5% van de Nederlandse huishoudens toegang tot internet. Sindsdien is dit in rap tempo toegenomen en hadden in 2008 maar liefst 97,2% van jongeren van 10 tot 17 jaar toegang tot internet en 82% van de Nederlandse populatie van 15 jaar en ouder (Meerkerk 2008).

Nederland loopt daarmee voor op omringende landen in Europa wat betreft internetgebruik. Mensen met persoonlijke klachten zoals alcoholisme, HIV, of angstklachten kunnen beter via internet bereikt worden omdat dit anoniem kan en laagdrempelig is (Boerema 2009: 9). Gevolg hiervan is dat veel instanties in de zorgsector nu bezig zijn online behandelprogramma‟s te ontwikkelen of al in gebruik hebben. Hier kom ik later op terug.

De ontwikkeling van het internet heeft gezorgd voor een hele nieuwe (virtuele) wereld van vermaak, genot, communicatie en vrijetijdsbesteding. Het internet bestaat uit verschillende applicaties zoals chatten, erotica en gamen. Hier richt ik mij alleen op het gamen. Weliswaar vallen offline games, die niet over internet gespeeld worden, ook onder gameverslaving, maar de mate van verslavingsgevoeligheid ligt bij dit type game veel lager. Dit zal verderop duidelijk 12

worden. De eerste videogame consoles kwamen op de markt in de vroege jaren „70 van de vorige eeuw en sindsdien is het gamen gestaag toegenomen. Vanaf de jaren „90 werden er steeds meer multiplayer games geproduceerd, welke ook online te spelen waren. Tegenwoordig zijn er grofweg drie typen games te onderscheiden; Singleplayer games, browser games en multiplayer online games. Singleplayer games worden binnen een lokaal systeem offline gespeeld, zoals The Sims. browsergames zijn simpele spelletjes zoals Bubbles en Bomberman en worden op websites gespeeld. Een recent populaire browsergame is Farmville, welke via Facebook gespeeld kan worden. Multiplayer Online Games zijn de meest verfijnde games. Binnen dit derde type games dient nog een onderscheid te worden gemaakt tussen games die in een wereld worden gespeeld die tijdelijk bestaat, zoals First Person Schooters (FPS) als Call of Duty of Strategy Games zoals Starcraft, en het nieuwste genre; Massive Multiplayer Online Role Playing Games (MMORPGs) waarin de virtuele wereld altijd blijft bestaan, ook als je zelf niet online bent. De meest gespeelde MMORPG is World of Warcraft (WoW) en wordt door meer dan tien miljoen spelers over de hele wereld gespeeld (van Rooij 2011: 10).

13

Wanneer spreekt men van een gameverslaving?

Er bestaat geen eenduidige definitie over wat internetverslaving nou precies is en ook geen officiële diagnose. Wel zijn er door verschillende personen en bij verschillende instanties meetinstrumenten of tests samengesteld die de mate van verslaving enigszins in kaart proberen te brengen. Een van de eerste vooraanstaande onderzoekers van internet verslaving is Kimberley Young. Zij ontwikkelde in 1996 al een acht-tal vragen om de mate van internetgebruik vast te stellen (Young 1996). Een ander voorbeeld is de CIUS (Compulsive Internet Use Scale). De CIUS is opgesteld aan de hand van een onderzoek van Meerkerk, “Pwned by the internet”, en bestaat uit veertien stellingen die op een 5-puntslikertschaal gewaardeerd kunnen worden. De uitkomst geeft een beeld van de mate van obsessief internetgebruik (Venema e.a. 2010: 4).

Deze twee enquêtes lopen qua vragen en stellingen weinig uiteen. Zij stellen dezelfde vragen: “denk je aan internet, ook als je niet online bent?”, “blijf je langer online dan gepland?” en “ben je onrustig of geïrriteerd als je niet online kunt?”

Toch is impliceert het begrip internetverslaving iets wat er niet is. Internet is namelijk, zoals eerder al is aangegeven, een omvattende term voor verschillende applicaties zoals chatten, erotica, en dus ook gamen. Martin Reddemann omschrijft het internet als “..een fles vol alcohol, „t gaat nooit om de fles, „t gaat altijd om de inhoud”. De verschillende applicaties verschillen onderling dan ook in de mate van verslavingsgevoeligheid. Uit onderzoek blijkt dat vooral online erotica en online gamen het meest verslavend zijn (Meerkerk 2008: 6).

Voor het problematisch online gamen worden dezelfde criteria gehanteerd als bij „internetverslaving‟ in het algemeen. Op de site van de Jellinek kun je een zelftest invullen waar een advies uitkomt met betrekking tot je gamegedrag. Ook deze vragen gaan in op de beleving van het gamen en zijn in de trant van “hoe vaak ben je aan het gamen terwijl je eigenlijk andere belangrijke dingen moet doen”. Daarnaast heeft de Jellinek ook een zelftest voor het internetgebruik, waarin dezelfde vragen worden gesteld als bij de zelftest met betrekking tot gamegedrag. Een brede definitie van gameverslaving wordt door van Rooij gegeven als “a loss of control over gaming, leading to significant harm” (van Rooij 2011: 11). 14

Gameverslaving is een gedragsverslaving en is te vergelijken met een gokverslaving. Het CCaM (Center of research on Children, Adolescents and the Media) heeft op basis van de gokverslavingcriteria een meetinstrument ontwikkeld voor gameverslaving. Deze is gebaseerd op zeven verslavingscriteria: aantrekkingskracht, tolerantie, conflicten, stemmingswisselingen, terugval, ontwenningsverschijnselen en problemen (www.ccam-ascor.nl, 2-6-2011). Deze criteria komen overeen met die van de andere meetinstrumenten.

Uit onderzoek van Van Rooij blijkt dat er een correlatie is tussen online gamen, en de score op de CIUS. Een toename in het spelen van online games resulteert in een hogere CIU en visa versa. Deze correlatie tussen online gamen en CIU is sterker dan tussen andere applicaties en CIU, zoals chatten, downloaden, MSN‟en of browsergames. In plaats van een gameverslaving zou je dus wellicht beter kunnen spreken van een online gameverslaving (van Rooij 2011: 31-32).

Ondanks de verschillende tests en meetinstrumenten zijn er dus wel veel overeenkomsten te vinden wat betreft de symptomen van een obsessief internet- of gameverslaafde. Zo is er doorgaans sprake van depressieve klachten, sociale angst, eenzaamheid, een gebrek aan sociale vaardigheden en een lager zelfbeeld (van Rooij & Snoek 2009: 210). Dit komt later uitvoeriger aan bod.

15

Het ontstaan van een gameverslaving en mogelijke gevolgen

Met het spelen van online spellen an sich is weinig mis, maar er kunnen wel problematische kanten aan zitten. Bij sommige mensen kan het recreatief gamen veranderen in obsessief of compulsief gamen. Dit is echter wel sterk persoonsafhankelijk. Vooral mensen met een verminderd psychologisch welzijn zijn vatbaar voor gameverslaving. Hier kom ik later op terug. De mate van verslaving wordt ook sterk bepaald door het type game. Zoals eerder beschreven zijn het vooral de MMORPGs waarin gamers verslaafd raken. In totaal raakt tussen de drie en de zes procent van de mensen die gamen verslaafd (Van Rooij & Snoek 2009: 210).

Online games, en met name MMORPGs, bevatten bepaalde aspecten waardoor de kans op verslaving groter is dan bijvoorbeeld het geval is bij televisie kijken. Vooral de beloningsfactor, of tenminste het gevoel van beloning, zorgt voor een prikkel in de hersenen waardoor je niet meer met andere gedachtes bezig bent. De hersenen maken, net als bij gokken het geval is, dopamine aan wat verdovend werkt en zodoende verslaving in de hand kan werken (Zuurmond 2010: 2). Taber stelt dat “de directe beloning van gokken een tijdelijke onderbreking biedt van het onverzadigbare verlangen naar zelfbevestiging” (Benschop 1998/2011). Hetzelfde kan verwacht worden bij online gamen, aangezien het, zoals eerder vermeld, vergelijkbare trekken als bij gokken vertoont.

Naast de beloningsfactor zorgen MMORPGs er constant voor dat je het gevoel hebt naar een doel toe te werken. Je wordt continu opnieuw uitgedaagd naarmate je hogere spelniveaus (levels) bereikt. MMORPGs zoals World of Warcraft zijn echter zo groot dat je nooit een einddoel bereikt. Het spel is continu onder ontwikkeling en je kunt steeds hogere spelniveaus bereiken. Bovendien blijft de virtuele wereld, afgezien van de tijd dat ze uit de lucht zijn voor vernieuwingen, altijd bestaan, ook als je niet bent ingelogd. Dit kan er voor zorgen dat je ( het gevoel hebt dat je ) dingen mist als je niet aan het spelen bent. Zeker als je een belangrijk speler bent voor een gilde wordt afwezigheid je vaak niet in dank afgenomen. Deze sociale component is voor veel spelers een belangrijke drijfveer om te gamen. Daarnaast hebben deze spellen een eigen cultuur, economie, sociale structuur en ecologie. Het zijn deze nieuwe aspecten die MMORPGs volgens veel onderzoekers zo verslavend maken (Venema e.a. 2010: 9-10: Van Rooij & Snoek 2009: 210).

Naast bovengenoemde nieuwe aspecten zijn er nog een aantal andere elementen die in online 16

games in het algemeen een verslavende werking kunnen hebben. Zo speelt het competitieve element vaak een belangrijke rol. Men wil zich kunnen meten met en winnen van andere spelers. Naarmate een persoon steeds meer tijd en energie stopt in een game, kan hij zichzelf ook steeds meer gaan identificeren met zijn avatar. Dit hangt samen met het escapisme: de speler vlucht tijdelijk weg uit de werkelijkheid en stort zich in de virtuele wereld waar hij niet gebonden is aan de regels en beperkingen van het reële leven (De Pauw & Pleysier: 4). Hierbij zijn het aspecten als aandacht, status, gevoel van winnen, waardering en het meester worden in vaardigheden die de speler een belonend gevoel geven (Meerkerk 2008: 4-5).

De mate van verslaving wordt niet alleen bepaald door aspecten van een game of andere internetapplicaties, maar is ook sterk persoonsafhankelijk. Zoals eerder gezegd zijn vooral mensen met een verminderd psychologisch welzijn vatbaar voor verslavingen. Je raakt alleen verslaafd als je aanleg voor verslaving hebt. “Vooral personen die internet gebruiken als middel om met hun persoonlijke problemen om te gaan, zijn vatbaar voor het ontwikkelen van problematisch internetgebruik” (Benschop 1998/2011).

Mensen die overmatig gamen scoren hoger op eenzaamheid, depressiviteit, sociale angst en hebben een negatiever zelfbeeld (Van Rooij & Snoek 2009: 210). Het valt echter te betwisten of dit oorzaken dan wel gevolgen zijn van overmatig gamen. Dit is vaker onduidelijk, en er dient meer onderzoek hiernaar te worden gedaan om hier een antwoord op te kunnen geven en om tot een officiële diagnose te komen. In ieder geval zijn het veelvoorkomende kenmerken van gameverslaving. Andere typische kenmerken van een gameverslaving volgen hieronder. Niet toevallig komen veel van deze kenmerken terug in meetinstrumenten naar gameverslaving, welke ik eerder al benoemd heb.

Een belangrijk kenmerk van een gameverslaving, net als bij andere verslavingen, is controleverlies. Men heeft moeite met het stoppen en gaat langer door dan gepland. Dit hangt samen met een verlies van besef van tijd en kan leiden tot een verstoord eetpatroon, een verstoord slaap-waak ritme en veel dromen. Ook als men niet online is, staat het gamen centraal in het leven en sociale verplichtingen, werk of school worden hieraan ondergeschikt gemaakt (Meerkerk 2008: 3-4). Vooral jongeren hebben naast hun gameverslaving vaak ook andere verslavingen, zoals alcohol- of cannabisverslaving (Interview Bouwman). Als laatste kenmerk wil ik het verlies van besef van ruimte noemen. De gamer zit zo in de game dat de wereld buiten het beeldscherm vergeten wordt. Dit kan leiden tot een vervaging van de grens tussen de 17

virtuele wereld en de lokale wereld. Vooral bij First Person Shooters wordt deze grensvervaging vaak aangekaart. Zo werden de schietpartij in Columbine High School uit 1999 en het bloedbad in Erfurt in 2002 in verband gebracht met respectievelijk Doom en Counterstrike (Venema e.a. 2010: 11).

Natuurlijk zijn bovenstaande gevolgen vrij extreme uitingen van obsessief gamen. Bovendien is wetenschappelijk nooit bewezen dat deze games daadwerkelijk de oorzaak waren. Toch bestaan er wel meer van dit soort extreme gevolgen van obsessief gamen. Zo pleegde in Nederland in 2006 een 14-jarige jongen zelfmoord nadat een vriend zijn account had gehackt en zijn geld had gestolen ( www.techzine.nl, 10-6-2011 ). Wel had hij daarvoor al problemen thuis en op school. Vooral in Azië zijn een aantal gevallen geweest waarbij een baby sterft nadat deze is verwaarloosd door de ouders die allebei te veel op gingen in het gamen. Niet alleen baby‟s worden verwaarloosd, ook partners worden soms vergeten door obsessieve gamers -internetweduwe (Meerkerk 2008: 3). Zo blijkt uit een Brits onderzoek naar de reden voor vrouwen om een echtscheiding aan te vragen, dat dit in vijftien procent van de gevallen het gamen van de echtgenoot is. Een jaar daarvoor was dit volgens hetzelfde onderzoek nog vijf procent (www.telegraaf.nl, 9-6-2011). Daarnaast verwaarloost de gamer vaak zichzelf wat resulteert in een slechtere gezondheid. Vooral bij jongeren die overmatig gamen kan het zorgen voor een achterstand in de sociaal emotionele ontwikkeling.

Zoals gezegd is preoccupatie een belangrijk kenmerk van gameverslaving. Wanneer met niet online kan maar wel aan de game blijft denken kunnen er, net als bij andere verslavingen, ontwenningsverschijnselen optreden. Dit zijn over het algemeen onrust, agitatie, ergernis, stress, depressiviteit of angst (Desmet 2010: 16).

Na de bespreking van de mogelijke gevolgen en ontwenningsverschijnselen van gameverslaving stappen we nu over op de behandeling van gameverslaving. In het volgende hoofdstuk richt ik mij op het aanbod van behandelingen voor gameverslaving. Vervolgens bespreek ik nieuwe vormen van behandeling die virtueel plaatsvinden. Tot slot schets ik een toekomstscenario. De rode draad in dit hoofdstuk is het gevoel van sociale aanwezigheid in virtuele omgevingen en de vraag of fysieke nabijheid een noodzakelijke voorwaarde is voor een betekenisvolle sociale relatie tussen therapeut en cliënt.

18

De Behandeling

Van oudsher is lokale behandeling de belangrijkste vorm van hulpverlening. Psychische, dan wel lichamelijke klachten worden in de behandelkamer op tafel gelegd en besproken. Bij persoonlijke intieme klachten is het van groot belang dat de hulpverlener empathie en begrip heeft voor de cliënt, zodat er een vertrouwensband kan worden opgebouwd (Boerema 2009: 10). Bij deze face-to-face conversaties zijn het niet alleen de woorden die een boodschap overbrengen, maar ook de lichaamstaal, stembuigingen en de specifieke context hebben betekenis (Benschop 1997/2011).

Hierbij heeft de hulpverlener als professional in principe meer kennis over de klacht en de behandelmethode dan de cliënt. Een lokale behandeling uit zich vaak in een adviserende of zelfs enigszins dwingende rol voor de hulpverlener, en een zwijgzame, accepterende rol voor de cliënt. Met de opkomst van het internet en de verschuiving van lokale naar virtuele behandeling verandert deze rolverdeling. Cliënten zijn mondiger geworden omdat zij zelf meer kennis over hun klachten kunnen vergaren en hierover makkelijker met lotgenoten via internet, desgewenst anoniem, kunnen praten. De vraag is wat deze verschuiving voor gevolgen heeft voor hulpverlener, voor de cliënt, en voor de relatie tussen hulpverlener en cliënt?

19

Behandelaanbod voor gameverslaving

Het aanbod voor de behandeling van gameverslaving is summier. Er bestaat nog geen officiële diagnose van „gameverslaving‟ en deze aandoening is daarom nog niet in de DSM opgenomen. Bovendien is er nog weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de vraag welke behandelmethode en -technieken het meeste kans op succes hebben. Er val dus nog weinig te zeggen over hoe gameverslaving het best te behandelen is.

Het feit dat in 2009 slechts negenenveertig mensen zich in Nederland hebben aangemeld voor een gameverslaving lijkt een beeld te schetsen dat het gaat om een miniem probleem. Toch wijzen cijfers van recente onderzoeken uit dat er wel degelijk een behoorlijke groep gamers verslaafd is. Zo blijkt uit onderzoek van Van Rooij dat er in Nederland alleen al zo‟n tientallen duizenden jongeren tussen dertien en zestien jaar door gamen serieus in de problemen raken (van Rooij 2011: 112). Het kleine aantal mensen dat zich aanmeld voor behandeling is dan ook moeilijk te verklaren. Wellicht weet men de weg naar de behandelkamer niet te vinden, of vindt men het een te grote stap om te nemen (Interview Kerssemakers). Indien dit het geval is biedt virtuele behandeling uitkomst vanwege de laagdrempeligheid, waar ik later verder op in zal gaan.

Een andere verklaring zou kunnen zijn dat gamen in het algemeen meer geaccepteerd wordt, waardoor men minder snel geneigd is het als probleem te beschouwen dat behandeld zou moeten worden (interview Bouwman).

Lokale Behandeling De lokale behandelingen die nu worden toegepast op gameverslaving variëren per publiek en per instantie. Over het algemeen zijn de professionals het erover eens dat er gekeken moet worden naar het individu. Dit wil niet zeggen dat er alleen maar individueel behandeld wordt. Ook groepstherapie wordt toegepast, en is een interessant onderzoeksgebied. In dit onderzoek laat ik dit echter buiten beschouwing en richt ik me alleen op individuele behandeling.

Over het algemeen zijn de behandelmethodes voor gameverslaving gebaseerd op de strategieën die ook worden toegepast bij andere verslavingen zoals gokken, alcohol en cannabis. Hierbij wordt allereerst getracht de cliënt bewust te maken van het probleem, vervolgens worden 20

doelen gesteld en gekeken hoe die doelen bereikt kunnen worden. De bewustwording en het doelen stellen verschilt per persoon en per leeftijd. Een puber dient bijvoorbeeld heel anders behandelt te worden dan een volwassene (Bouwman, Kerssemakers: interviews).

Bij de Jellinek Mentrum Jeugdkliniek worden gameverslaafde jongeren behandeld door middel van motiverende gespreksvoering en cognitieve gedragstherapie. Bij motiverende gespreksvoering is het voornaamste doel de jongeren bewust te maken van het probleem, dus van de gameverslaving, en hen vervolgens in beweging te brengen hun levenswijze te veranderen (Bartelink 2010: 1-2). Aangezien het lange termijn denken bij jongeren vaak nog onvoldoende ontwikkeld is, wordt vooral getracht te laten zien wat er op het moment gebeurd, en niet te ver vooruit te kijken (Interview Bouwman).

Cognitieve gedragstherapie is gestoeld op het idee dat iemands gedachten zijn of haar gedrag en gevoelens beïnvloeden. Tijdens de behandeling wordt getracht negatieve gedachtes en handelingen te analyseren en te relativeren, en positieve gedachtes en handelingen aan te leren (www.ccgt.nl, www.vcgt.nl; 30-5-2011)

Naast de bovengenoemde twee veelgebruikte behandelmethodes dient een derde methode genoemd te worden, namelijk de Community Reinforcement Approach (CRA). Deze methode komt enigszins overeen met de cognitieve gedragstherapie en wordt toegepast bij de instelling Novadic-Kentron. Het behandelprotocol is specifiek op gameverslaving gericht en is doorontwikkeld vanuit de CRA. Hierbij staat niet zozeer het verslavingsgedrag centraal, maar meer de motivatie van een cliënt om op zoek te gaan naar alternatieve bekrachtigers in plaats van de verslavende bekrachtigers van een middel, in dit geval van een game. CRA richt zich op een nieuwe leefstijl door te interveniëren in de directe leefomgeving van een cliënt, zoals in de familie, bij vrienden of in de woonomgeving, om zodoende de cliënt te leren uit deze omgevingen beloningen te halen, in plaats van uit het gamen (Roozen 2006: 1-2).

Virtuele Behandeling Binnen de gezondheidszorg wordt vaak een indeling gemaakt op basis van de financiering van de behandeling. Voor dit onderzoek is het echter interessanter om een andere indeling te hanteren, gebaseerd op de intensiteit en structurering van de behandeling. De stichting Pandora maakt de volgende indeling: - ongeprotocolleerde online hulp (vraag-antwoord) 21

- online geprotocolleerde zelfhulp (geen behandelaar) - online geprotocolleerde begeleide zelfhulp (laagintensieve begeleiding) - online geprotocolleerde behandeling (hoogintensieve begeleiding) (Boerema 2009: 7) De hoogintensieve begeleiding is het meest relevant voor mijn onderzoek. Binnen deze vorm van behandeling hebben cliënt en therapeut via internet contact met elkaar. Ook bij de laagintensieve begeleiding hebben cliënt en therapeut via internet contact, maar veel minder dan bij hoogintensieve begeleiding. Aangezien mijn onderzoek gericht is op het contact op afstand is met name de laatste vorm van online behandeling van belang.

Novadic-Kentron biedt wel een online behandelprogramma aan, maar deze is niet gebaseerd op chatsessies, maar op oefeningen en contact via e-mail. Aangezien in dit onderzoek de focus ligt op direct virtueel contact tussen therapeut en cliënt concentreer ik mij met name op de online behandelprogramma‟s van de Jellinek.

Zoals gezegd is behandeling van gameverslaving gebaseerd op bestaande strategieën die worden toegepast bij andere verslavingen zoals alcohol, cannabis en gokken. De virtuele behandelprogramma‟s zijn gebaseerd op dezelfde strategieën. Virtuele behandeling van gameverslaving bestaat bij de Jellinek echter nog niet. Wel bestaat er virtuele behandeling voor alcohol- en cannabisverslaving. Het online behandelprogramma voor alcohol- en cannabisverslaving bestaat uit zeven chatsessies met een eigen behandelaar. Deze sessies duren ongeveer vijfenveertig minuten. Tijdens deze sessies wordt allereerst geprobeerd mensen inzicht te geven in hun gedrag en hen te motiveren dit te veranderen. Vervolgens worden er doelstellingen geformuleerd en afspraken gemaakt hoe die doelstellingen behaald kunnen worden. Deze principes verschillen dus niet van lokale behandelmethodes. Aangezien de behandeling van gameverslaving vaak niet specifiek op maat is gemaakt voor gameverslaving maar dezelfde strategieën hanteert als bij alcohol- en cannabisbehandeling, zal een virtueel behandelprogramma voor gameverslaving er hoogstwaarschijnlijk min of meer hetzelfde uit gaan zien.

22

Gevolgen van Virtualisering

De verschuiving in de zorg van lokaal naar virtueel brengt de nodige gevolgen met zich mee. Het gebruik van nieuwe technologieën heeft specifieke gevolgen voor zowel cliënten als therapeuten alsmede voor de relatie tussen beiden (Boerema 2009: 21). Ik behandel eerst de algemene positieve gevolgen van virtualisering, daarna de mogelijke negatieve gevolgen. Vervolgens analyseer ik de voordelen en risico‟s van de veranderende relatie tussen therapeut en cliënt. Daarbij komt de vraag of fysieke nabijheid een noodzakelijke conditie is voor betekenisvolle sociale relaties weer terug.

Algemene Voordelen Een van de positieve gevolgen is dat het kan zorgen voor meer kosteneffectiviteit en dat het een bijdrage kan leveren aan het oplossen van wachtlijsten. Zo kunnen cliënten die op de wachtlijst staan bijvoorbeeld alvast een zelfhulpprogramma volgen en kunnen sommigen zodoende hun verslaving onder controle krijgen (Interview Kerssemakers). De cliënten waarbij de zelfhulp niet volstaat stromen door in een behandelprogramma. Dit kan een virtueel behandelprogramma zijn waarin therapeut en cliënt online contact met elkaar hebben, wat voor zowel cliënt als therapeut tijd kan besparen. Maar de meningen hierover zijn verdeeld. Volgens Martin Reddemann kunnen er virtueel drie keer zoveel cliënten worden behandeld als lokaal, maar volgens Roel Kerssemakers levert het voor de therapeut nauwelijks tijdswinst op.

Men is het wel eens over de laagdrempeligheid van virtuele behandeling. Je kunt op elk moment van achter je computer contact opnemen met een zorginstelling, wat de stap veel kleiner maakt dan om daadwerkelijk naar een instelling toe te gaan (Kerssemakers, Reddemann: interviews). Hiermee samen hangt de flexibilisering van de zorg. Toegang tot professionele zorg wordt plaatsonafhankelijk en gedeeltelijk ook tijdsonafhankelijk.

De hoge mate van toegang tot internet in Nederland stimuleert empowerment onder cliënten, waardoor ze meer zeggenschap kunnen hebben over de behandeling. Bij virtuele behandeling durven cliënten sneller vragen te stellen die ze bij lokale behandeling of bezoekjes aan de huisarts niet durven te stellen. Online contacten zorgen tevens voor een gevoel van gelijkheid tussen cliënt en therapeut. De klinische setting zou ervoor zorgen dat mensen zich afhankelijk opstellen en weinig vragen. Een open setting, zoals via het internet, bevordert juist onafhankelijkheid en mondigheid (Boerema 2009: 9-10, 18-20) 23

De virtualisering van de zorg werkt dus empowerment onder cliënten in de hand, wat ervoor zorgt dat de machtsverhoudingen tussen therapeut en cliënt egaler worden. Dit past volgens Bensing en anderen beter bij de politieke en ethische normen van tegenwoordig en is beter voor de cliënten. Ook volgens Martin Reddemann spelen machtsverhoudingen en het willen voldoen aan de verwachtingen van de ander in virtuele behandelingen veel minder mee dan in lokale behandelingen. Het voordeel hiervan is dat de cliënt zich hierdoor veel meer op zijn eigen gedrag en eigen situatie kan concentreren en vaker eerlijker is tegenover zichzelf. Het reflecteren op eigen gedrag is volgens hem minstens net zo belangrijk als de feedback van een behandelaar (Interview Reddemann).

Ook volgens de Nederlandse Patiënten Federatie biedt virtualisering nieuwe kansen voor de zorg. Therapeuten kunnen snel en efficiënt voorlichting geven, en cliënten kunnen taken van therapeuten deels overnemen wat de doelmatigheid van de hulpverlening vergroot. Virtualisering zorgt tevens voor een breder, meer divers aanbod in de zorg. Hierdoor hebben cliënten meer keuzevrijheid. Bovendien stimuleert het vraaggestuurde zorg waardoor het hulpaanbod sterk afhankelijk is van de behoeftes van cliënt waardoor laatstgenoemde veelal het tijdstip en de vorm van de zorg bepaald. Dit alles maakt de zeggenschap van de cliënten over de behandeling groter (Boerema 2009: 22-23). Dit impliceert dat de therapeut minder te zeggen heeft dan in de klassieke rolverdeling tussen cliënt en therapeut, wat gevolgen heeft voor het werk van de therapeut.

Een ander positief gevolg is de anonimiteit van virtuele behandeling. Cliënten met persoonlijke klachten zoals verslaving of psychische klachten geven vaak de voorkeur aan anonieme hulp en hebben minder behoefte aan face-to-face contact (Boerema 2009: 23).

Tenslotte kunnen virtuele contacten tussen cliënt en therapeut makkelijk worden opgeslagen en geanalyseerd. Vooral audio- en videogesprekken maken een betere analyse mogelijk en kunnen de zelfreflectie van de cliënt vergroten.

Algemene Risico‟s Toch kan virtualisering van de zorg ook risico‟s met zich meebrengen. Een daarvan is volgens Dehue dat relatief lichte psychische klachten gemedicaliseerd worden. Men begint snel te denken dat men depressief of verslaafd is, en het idee ontstaat al vroeg dat je er iets aan moet 24

doen, aangezien aangeboden cursussen via internet op dit gevoel inspelen. In het rapport van Pandora wordt gewezen op andere risico‟s van virtuele hulpverlening. Zo zou het gebrek aan face-to-face contact ervoor kunnen zorgen dat bepaalde signalen, die alleen via lichaamstaal overgebracht kunnen worden, gemist worden door de therapeut (Boerema 2009: 10). Het is de vraag of dit als risico gezien moet worden. Het is immers ook mogelijk om via andere kanalen, zoals een videoconversatie, op internet te communiceren. Dit zou het opmerken van signalen zelfs kunnen bevorderen, wat later besproken wordt.

Een ander risico is dat cliënten niet meer gecontroleerd worden op bijwerkingen of verergering van klachten (Boerema 2009: 10). Bensing stelt ook dat face-to-face contact belangrijk blijft voor een goede arts-patiënt relatie en dit de therapietrouw verbeterd (Boerema 2009: 19). Het is echter discutabel of je bij videoconversaties niet net zo goed kan spreken van face-to-face contact.

De algemene voordelen en risico‟s van virtualisering van de zorg zijn nu behandeld. De volgende paragraaf gaat hierop verder en richt zich op de specifieke gevolgen voor de therapeut, voor de cliënt en voor de relatie tussen beiden.

Gevolgen voor de therapeut Het meest directe gevolg van virtualisering van de zorg voor de therapeut is dat deze zich dient bij te scholen. Communicatie via internet vraagt om andere aanpak om cliënten te motiveren en om de band te versterken (Interview Reddemann).

Een voordeel voor de therapeut kan zijn dat deze niet meer vastzit aan vaste werktijden, het werk wordt dus flexibeler. Dit kan echter ook risico‟s met zich meebrengen. Door de flexibilisering van de zorg dienen therapeuten steeds vaker virtueel beschikbaar te zijn als aanspreekpunt voor de cliënt. Dit kan leiden tot overbelasting van de therapeut wanneer deze steeds meer miniconsulten moet houden. Dit zorgt voor een tweede risico, namelijk de registratie van deze miniconsulten, aangezien deze vaak buiten de „normale‟ arbeidstijden van negen tot vijf worden gehouden. Dit probleem van registratie kan zorgen voor onderwaardering en ondervergoeding van de therapeut.

Gevolgen voor de cliënt Twee specifieke gevolgen voor de cliënt zijn al benoemd, namelijk de verlaging van de 25

toegangsdrempel tot professionele zorg en de anonimiteit. Deze twee gevolgen dienen enige toelichting alvorens ik over ga op andere gevolgen. Allereerst kan de laagdrempeligheid van toegang tot de zorg leiden tot een groter aantal aanmeldingen. Men kan makkelijker de weg vinden en de stap is kleiner. Bovendien levert het de cliënt tijdswinst op aangezien reis- en wachttijd vervallen.

Door de anonimiteit van virtuele behandeling ontbreekt het schaamtegevoel en ben je eerder eerlijk over persoonlijke problemen (van Rooij, Kerssemakers: Interviews). Het voordeel van anonimiteit geldt echter maar tot op zekere hoogte. Ten eerste vervalt dit voordeel wanneer men naast tekstuele en verbale communicatie ook via video communiceert. Ten tweede is het makkelijker de communicatie te beëindigen in anonieme interactie.

Een ander gevolg van virtualisering van de verslavingszorg is dat cliënten moeten kunnen omgaan met het internet. Voor de meeste (online) gameverslaafden zal dit geen probleem zijn. Ze zijn immers goed vertrouwd met het medium. Desalniettemin dient er rekening te worden gehouden met digibeten en analfabeten.

Tenslotte kan de cliënt kan zich bij virtuele behandeling meer richten op zichzelf en op zijn eigen gedrag. Dit komt doordat het machtsverschil kleiner is en aanpassing minder nodig is. Hierdoor kan de cliënt zich beter concentreren op zijn eigen situatie en is hij eerlijker tegenover zichzelf (Interview Reddemann).

Gevolgen voor de relatie tussen therapeut en cliënt De band tussen therapeut en cliënt komt bij virtuele behandeling anders tot stand dan bij lokale behandeling. Allereerst moeten vertrouwen en begrip op een andere manier opgebouwd worden, maar is dit wel even goed mogelijk (Interview Reddemann). De cliënt moet het gevoel hebben serieus genomen te worden en voldoende aandacht te krijgen.

Ook de therapietrouw dient anders gegenereerd te worden. Bij virtuele behandeling lijkt het, vanwege de mogelijkheid tot anonimiteit, moeilijker de cliënt gemotiveerd te houden. Om die motivatie hoog te houden kan de therapeut zogenaamde „cliffhangers‟ in de behandeling toevoegen. Een voorbeeld hiervan is een behandelaar die tijdens zijn wereldreis doorging met virtueel behandelen. Door met zijn cliënten te delen waar hij was en waar hij naartoe ging, hield hij hun aandacht, wat bevorderlijk was voor de therapietrouw. Therapietrouw is voor jongeren 26

in virtuele behandeling echter wel moeilijk te genereren. Jongeren zien het gamen vaak niet als probleem en zien de risico‟s niet (Interview Bouwman).

Er wordt vaak gesteld dat er in online behandeling geen betekenisvolle sociale relatie tot stand kan komen, dat begrippen als vertrouwen en empathie niet kunnen worden gegenereerd en dat stembuigingen en non-verbale signalen niet kunnen worden opgemerkt. Vaak komen deze veronderstellingen voort uit het idee dat online behandelingen louter tekstueel zijn. Naast chaten mailsessies bestaan er echter nog andere mogelijkheden om virtueel te behandelen, waarin wel non-verbale signalen en stembuigingen kunnen worden opgemerkt.

De twee kenmerkende eigenschappen van persoonlijke interactie zijn rijkdom van informatiestroom en facilitatie van terugkoppeling. Het gevoel van sociale aanwezigheid wordt voor een groot deel bepaald door stem en gelaatsuitdrukking (Benschop 1997/2011). Bij virtuele behandeling kan dit gerealiseerd worden door bijvoorbeeld een behandeling over de webcam met geluid. “Door de gedigitaliseerde hereniging van gezicht met stem wordt fysieke nabijheid zo goed als werkelijk, dus virtueel gesimuleerd. De aanwezigheid van de communicatiepartner wordt ervaren als sociale werkelijkheid” (Benschop 1997/2011).

Hierbij kan het gevoel van sociale aanwezigheid gecreëerd worden, en kunnen vertrouwen en empathie tot stand komen, wat een betekenisvolle sociale relatie mogelijk maakt.

27

Analyse Virtuele behandelmethodes: tekst, audio en video

De verschuiving van lokale naar virtuele behandeling is dus niet eenduidig en kan op allerlei manieren plaatsvinden. Het kan betekenen dat de therapeut en cliënt slechts via email of chatsessies contact hebben. Hierbij kunnen stembuigingen en lichaamstaal echter niet worden verzonden en ontvangen. Ook voor mensen die zich schriftelijk niet goed kunnen uitdrukken heeft louter tekstuele communicatie beperkingen. Maar internet is een uitermate gedifferentieerd multimediaal medium: de interactie tussen therapeut en cliënt kan ook met audio (Skype), telefonische beeldverbinding of via de webcam plaatsvinden.

E-mail schiet tekort wat betreft mediarijkdom en kan dus niet voorzien in directe terugkoppeling. Directheid van interactie is nodig om het gevoel van sociale nabijheid te genereren. Dit gevoel van sociale nabijheid kan wel worden gegenereerd bij interactieve communicatievormen. Zo kan bij chatten, zoals met MSN, het gevoel ontstaan dat je voor elkaar sociaal aanwezig bent, mede door het gebruik van emoticons. Dit gevoel van sociale nabijheid kan bij visuele interactie nog sterker worden dan bij chatten het geval is, en zodoende meer vertrouwen, empathie en begrip opwekken. Dit komt doordat bij visuele interactie via meerdere communicatiekanalen verbale, non-verbale en visuele signalen kunnen worden uitgewisseld. Het subjectief ervaren van het aanwezig zijn in eenzelfde omgeving, zelfs als men fysiek gescheiden is van elkaar, wordt ook wel aangeduid met telepresentie (Benschop 1997/2011). Visueel contact kan dus tevens zorgen voor een beter totaalbeeld van de cliënt. Non-verbale signalen kunnen naast verbale signalen worden verzonden en ontvangen. Dit is belangrijk in de verslavingszorg omdat non-verbale signalen als bekrachtiger kunnen werken van dat wat er verbaal gezegd wordt. Als mensen zich ervan bewust zijn dat zij geobserveerd worden, dan stimuleert dit bovendien een verhoogd objectief zelf-bewustzijn en is men meer bezig het eigen gedrag te controleren (Vonk 2006: 3).

28

Virtuele Behandeling: voor wie?

Voor welke cliënten kan virtuele behandeling een goed alternatief bieden voor lokale behandeling? En voor welke mensen, voor welk type aandoening of fasen in behandeling is dit waarschijnlijk geen goed alternatief? Op basis van mijn bevindingen maak ik onderscheid in de volgende categorieën: de mate van verslaving, de leeftijd van de cliënt en de vertrouwdheid van de cliënt met het internet.

De mate van verslaving Het lijkt plausibel om te stellen dat vooral cliënten met lichtere vormen van verslaving goed virtueel te behandelen zijn. “Iemand die verslaafd is, maar verder het leven redelijk goed op orde heeft, kán de verslaving zelf aanpakken, bijvoorbeeld met behulp van een online hulpprogramma” (Novadic-Kentron). Deze mensen zullen door de laagdrempeligheid van virtuele behandeling zichzelf wellicht eerder aanmelden, daar waar zij de stap naar lokale behandeling te indringend vinden. Eenmaal aangemeld zijn deze mensen ook makkelijker bij de behandeling te houden (therapietrouw). Aan de andere kant kan virtuele behandeling voor de extreem zware gevallen ook uitkomst bieden. Als hulp dermate urgent is, omdat een persoon zich in verband met een verslaving in acute crisis bevindt, dan kan deze persoon direct contact opnemen met een instelling of therapeut.

De leeftijd van de cliënt Uit mijn onderzoek is naar voren gekomen dat virtuele behandeling in eerste instantie vooral voor volwassenen een geschikte mogelijkheid biedt. Volwassenen zijn beter in staat om op zichzelf te reflecteren en kunnen risicosituaties beter inschatten. Jongeren daarentegen zien hun gamegedrag vaak niet als probleem en kunnen de risico‟s nog niet inschatten. Zij zijn gevoeliger voor non-verbale signalen zoals een klap op tafel of een schouderklopje van de therapeut. Bovendien kan de therapietrouw bij jongeren in virtuele behandeling voor problemen zorgen. Aan de andere kant zijn jongeren vaak wel meer vertrouwd met het medium internet en zijn zij wellicht sneller in staat om virtuele behandeling als het ware een kans te geven. Dit brengt mij bij de derde categorie.

De mate van vertrouwdheid met internet Ondanks het feit dat internet steeds verder geïntegreerd raakt in ons dagelijks leven zijn er ook 29

in Nederland mensen die niet goed met internet overweg kunnen. Voor digibeten en analfabeten is virtuele behandeling geen optie. Natuurlijk zullen er onder deze mensen ook minder hulpbehoevenden zijn voor gameverslaving, maar het is niet uit te sluiten. Bovendien zijn er mensen die verbaal zijn ingesteld en moeite hebben met schriftelijk communiceren. Daarnaast zullen sommige mensen het simpelweg prettiger vinden om lokale behandeling te volgen. Dit is sterk persoonsafhankelijk en de opties tot virtuele dan wel lokale behandelingen dienen dan ook beiden te blijven bestaan.

Overigens wordt het nog wel eens als paradoxaal gezien om online gameverslaving via internet te behandelen. Dit is mijn inziens echter een misvatting aangezien gameverslaafden niet aan het internet an sich verslaafd zijn, maar aan een specifieke applicatie op dat internet, in dit geval de online game. Andere applicaties die kunnen worden ingezet in virtuele behandeling, zoals chatten, zouden door deze personen zonder problemen gebruikt kunnen worden.

30

Conclusie Tijdens dit onderzoek is duidelijk geworden dat fysieke nabijheid geen noodzakelijke voorwaarde is voor een betekenisvolle sociale relatie tussen cliënt en therapeut bij behandeling van gameverslaving. Betekenisvolle sociale relaties kunnen ook virtueel tot stand komen en worden onderhouden. Hierbij is het van cruciaal belang dat de cliënt een gevoel van sociale aanwezigheid ervaart. Door het combineren van verschillende communicatiekanalen kunnen stem en gezicht herenigd worden en wordt fysieke nabijheid zo goed als werkelijk. Vooral in deze combinatie van tekst, audio en video kan vertrouwen en empathie tot stand komen, welke noodzakelijk zijn voor een betekenisvolle sociale relatie tussen therapeut en cliënt.

De voordelen van virtualisering van behandeling van gameverslaving zijn in deze scriptie op een rij gezet. De belangrijkste zijn laagdrempeligheid, flexibiliteit, gevoel van gelijkheid en anonimiteit. De anonimiteit brengt echter wel vragen met betrekking tot therapietrouw met zich mee. Dit risico dient verder onderzocht te worden. Anonimiteit vervalt echter wanneer ook beeld geïntegreerd raakt in de behandeling. Daartegenover staat de mogelijkheid om virtuele sessies op te slaan en nadien her te gebruiken wat een wezenlijk voordeel is ten aanzien van lokale behandeling. Bovendien kan de therapeut visueel via hoogresolutie beeldschermen en snelle breedbandverbindingen de cliënt van heel dichtbij observeren zonder dat deze zich ongemakkelijk voelt.

Virtuele behandeling moet niet de enige mogelijkheid zijn, en cliënten moeten ook niet onder druk gezet worden om virtuele behandeling in plaats van lokale behandeling te volgen. Virtuele behandeling kan als alternatief voor lokale behandeling worden aangeboden, maar kan ook als aanvulling toegepast worden. Dit is sterk persoonsafhankelijk en de cliënt dient de mogelijkheid te hebben hier zelf een keus in te kunnen maken.

Om virtuele behandeling verder te ontwikkelen dienen een aantal barrières overwonnen te worden. De behandeling van gameverslaving in het algemeen en virtuele behandeling in het bijzonder bevindt zich nog in de beginfase. Allereerst dient „gameverslaving‟ in de DSM erkend te worden als een daadwerkelijke verslaving. Pas als dit gebeurd kan men de officiële diagnose gameverslaving vaststellen wat belangrijk is, mede voor de kosten die bij de 31

behandeling gemaakt worden. Op dit moment is er een gebrek aan wetenschappelijk onderzoek. Meer wetenschappelijk onderzoek naar gameverslaving is dan ook noodzakelijk en dient ondersteund te worden.

32

Literatuurlijst Bartelink, C. ( 2010 ). “Motiverende gespreksvoering”. Nederlands Jeugd instituut. Benschop, A. ( 1998/2011 ) “Sociaal-psychologie van het internet: Verleidingen, dwangmatig internetgebruik en webverslaving“. Bensing et. Al ( 2008 ). “De zakelijke huisarts en de niet-mondige patiënt: veranderingen in communicatie”. Huisarts en Wetenschap. Blankers, M. et. Al. ( 2007 ). “Eerste ervaringen met internet-zelfhulp voor probleemdrinkers” Boerema, I. ( 2009 ). “Digitale hulp bij depressie”. Master thesis Medische Antropologie en Sociologie, Universiteit van Amsterdam. Collins, R. ( 2004 ). “Interaction Ritual Chains”. Princeton University Press. Collins, R. ( 2011 ). “The Sociological Eye - Interaction Rituals and the New Electronic Media”. Desmet, C. ( 2010 ). “Joystick Junkies - een kwalitatief onderzoek naar de perceptie op gameverslaving in Vlaanderen bij de verschillende betrokken actoren”. Universiteit Gent. Meerkerk, G. ( 2008 ). “Compulsief internetgebruik” uit: “Verslaving. Tijdschrift over verslavingsproblematiek” Meerkerk, G. ( 2007 ). “Pwned by the internet” . Erasmus Universiteit Rotterdam. De Pauw, E. & Pleysier, S. ( 2008 ). “Game On! Over gamen als sociaal gebeuren…”. Expertisecentrum Maatschappelijke Veiligheid KATHO – departement Ipsoc Van Rooij, A. ( 2011 ). “Online video game addiction-exploring a new fenomenen”. Erasmus Universiteit Rotterdam. Van Rooij, T. & Snoek, A. ( 2009 ). “Gameverslaving, fabel of feit” . Forum Symposiumverslag Roozen, H. ( 2006 ). “Community Reinforcement Approach (CRA) - Operante leerprincipes, sociale systeembenadering en gedragsfarmacologie”. Verslaving. 33

Schaap, M. ( 2010 ). “Liever gamen! Of MMORPG‟s inspelen op de ontevredenheid van gamers in het dagelijks leven” . Universiteit Utrecht. Venema, T. & Houwaart, L. & Guijt, J. ( 2010 ). “Geobsedeerd door het internet”. Universiteit van Amsterdam. Vonk, D. (2006) “De beveiligingscamera van de andere kant bekeken - Prosociaal gedrag: De invloed van de beveiligingscamera vanuit het oogpunt van een geïmpliceerde sociale aanwezigheid”. Universiteit Twente. Weber, W.E.J. & Nijssen, P.C.G. ( 2009 ). “Impulscontrolestoornis door gebruik van dopamineagonisten” Young, K.S. ( 1996 ). “Internet Addiction: The emergence of a New Clinical disorder”. University of Pittsburg.

Zuurmond, J. ( 2010 ). “Vergroeid met je PS3 - Hoe groot is het probleem van gameverslaving?”. Novadic-Kentron.

Internetsites

http://www.sociosite.org/ http://mens-en-samenleving.infonu.nl/psychologie/29767-online-therapie.html http://www.dehoop.org/17793/ontwenningsverschijnselen-bij-gamen.html http://www.jellinek.nl/ http://www.novadic-kentron.nl/ http://www.telegraaf.nl/digitaal/games/9926325/__Gameverslaving_oorzaak_bij_15_procent_ van_scheidingen__.html http://www.techzine.nl/nieuws/9105/jongen-pleegt-zelfmoord-na-problemen-in-runescape.ht ml http://www.ccam-ascor.nl/index.php/nl/onderzoeksinstrumenten/112 34

http://www.crisiscare.nl/internetverslaving http://www.sociosite.org/psycho.php http://www.sociosite.org/netwerken.php

35

Bijlagen

Interviewvragen

Welke trend constateert u met betrekking tot de mate van verslaving binnen het gamen? Is er sprake van een drastische toename? Wat zie je als oorzaken van een gameverslaving terugkomen? En wat zijn veelvoorkomende gevolgen? Welk aanbod bestaat er ( bij jullie ) op dit moment voor gameverslaving? -Specifiek op maat gemaakt voor gameverslaving? -Of bestaande strategieën van andere verslavingen toepassen? -Onderscheid tussen virtuele (online) en lokale (face-to-face) behandelprogramma‟s Wat zijn de voordelen van virtuele behandeling? En zijn er nadelen? Zoja, welke? Waarin verschilt de relatie tussen hulpverlener en cliënt tussen virtuele en lokale behandelmethodes? - bijvoorbeeld hogere verwachting t.a.v beschikbaarheid therapeut, - verlies van vertrouwen van cliënt naar therapeut? - machtsverschuiving? De klassieke hulpverlening is erg gebaseerd op empathie, vertrouwen, aandacht, begrip. Gaat dit verloren bij virtuele behandeling? Zo ja: leidt het succes van behandeling hieronder? Zo nee: hoe wordt bijvoorbeeld vertrouwen online gegenereerd? Wat zijn de gevolgen van virtualisering voor de therapeut? - ziet de dagindeling er anders uit? Altijd beschikbaar? - dienen zij zich om te scholen? - behandelen zij meer cliënten tegelijk? Zo ja gaat dit ten koste van kwaliteit en aandacht? Wat zijn de gevolgen van virtualisering op het succes van de behandeling? ( sneller? beter? ) Tot slot: Is er een toekomst mogelijk waarin gameverslaafden alleen virtueel behandeld worden en de lokale behandeling verdwijnt?

36

Getranscribeerde interviews Interview met Martin Reddemann

I: R:

Ja eh, ik wilde graag vragen of u zichzelf eerst kort kan introduceren? Ehm, ja ik uh ben..ik zal eerst even mijn geschiedenis met betrekking tot uh behandelen van internetgerelateerde problematiek schetsen.. I: Ja, heel graag.. R: Uh, want ongeveer twaalf jaar geleden schat ik inmiddels, ehm, kwam de eerste client bij ons uh in Tilburg binnen, uh, die problemen had met internet en het was nog behoorlijk vaag. Toen uh, deed in Amerika de term internetverslaving al opgeld.. I: Hm-Mm.. R: En een collega en ik zijn er toen mee begonnen ons daarin te verdiepen in de theoretische concepten daarachter, en we kwamen al vrij snel tot de conclusie dat dat eigenlijk een onzinnige term is, internetverslaving, omdat internet niets anders is dan een fles vol alcohol, dus „t gaat nooit om de fles, „t gaat altijd om de inhoud.. I: ..precies.. R: De inhouden van internet zijn nogal divers, en een daarvan is gamen, maar d‟r waren ook mensen die met chatten, en uh met seks, en en en uh met weet ik allemaal nog uh problemen hadden. I: ..ja.. R: Internetverslaving bestond niet waren we toen al vrij snel achter, en uh, problemen met gamen bestaan wel.. Uhmm.. Ik ben in die tijd vooral als behandelaar betrokken geweest en heb me als behandelaar verdiept in wat is het probleem, hoe komt het tot stand, uh, hoe werkt het voor cliënten maar ook wat kunnen we eraan doen.. I: Hm-hm.. R: En inmiddels ben ik al ik weet niet een jaar of zes of zeven uh-uh beleidsmedewerker en vanuit die positie heb ik me vooral beziggehouden met gamen en met „t uhm opzetten van een behandeling voor uh compulsieve gamers. I: En en, wat wat voor uh wat wat voor uhm uh trend heb je dan in die afgelopen twaalf jaar geconstateerd? Wat betreft de gameverslaving, of, ja gameverslaving. R: Uhmm.. Wat je ziet is dat door die uh-uh multiplayer uh.. Uh games een sociale component daarin is gekomen die een wezenlijk ander uh gebruikspatroon en gebruiksbeleving te zien geeft als die eerste spelletjes die uh twaalf jaar geleden nog gespeeld werden, die die windows games met uh, ja hoe heet dat uh uh uh patience uh.. I: ..ja.. R: ..en dat soort ongein.. I: ..ja.. R: Ja waren ook mensen die daar problemen mee hadden met de simpelere versies, maar dat is een ander soort probleem en de beleving is ook heel anders.. En uh uh uh bij die sociale spelletjes zie je dat de uh bekrachtiging voor de gamers onder mekaar een wezenlijke component is, zowel in de beleving als in „t ontstaan van een uh probleem. I: Ok.. R: Ja en als je t dan hebt over trends, dan is dat een hele belangrijke.. De games zijn veel aantrekkelijker geworden doordat geluid beter is, de grafische kwaliteit is veel beter, dus, de beleving uh dat je echt in „t scherm zit uh, de empattthische band met je uh, avatar.. I: Ja R: Uh en uhm alles wat daarbij komt kijken is dat je ook echt in een tunnelvisie terechtkomt waarin de hele wereld rondom je beeldscherm en naast je speakers gewoon niet 37

meer I:

bestaat dat is veel intenser geworden. Hm-hm, en en, zou je dat kunnen zien als de belangrijkste oorzaak ook van van gameverslaving en van de van de uh stijging daarin? R: Mmm.. Nee dat denk ik niet, ik denk dat daardoor algemeen de aantrekkelijkheid van de games is verhoogd en dat er dus veel meer mensen zijn gaan gamen.. I: ..ja.. R: Uh, maar.. En dat daardoor ook meer mensen in de problemen komen maar dat dat verhoudingsgewijs nog steeds om, om hetzelfde percentage gaat. I: Ok.. En wat.. R: Wat ik helemaal in „t begin al gezegd had zal rond de 3% problematisch, en 1,5% uh verslaafd zijn, nah dat is ook precies wat uit dat onderzoek van Tony uh van Rooij komt. I: Ja, ja, ja en maar wat zou je dan als de belangrijkste oorzaak kunnen aanwijzen uh voor een gameverslaving? R: Uh dat is aan de ene kant een gevoeligheid van de persoon zelf voor het ontwikkelen van een verslaving, aan de andere kant is dat uh een een uh uh ja een stress waar die persoon onder staat, een druk, en dan op dat moment uh het beschikbaar zijn van een middel wat die stress subjectief gezien verlicht, en je doet vergeten dat je in een situatie zit waarvan j e zelf het gevoel hebt dat je d‟r niet uit kunt komen. I: Ok.. En en.. R: ..en die drie dingen bij mekaar, dus de aantrekkelijkheid van het middel, de gevoeligheid van de persoon en het onwel zijn waarin je je op een gegeven moment bevindt dat geeft bij mekaar als „t uh uh uh die die waarden allemaal een zekere drempel over stijgen een cocktail die je verslaving zou kunnen noemen. I: En en wat uh wat zijn dan de meest voorkomende gevolgen daarvan? Van die verslaving? Is dat sociaal isolement uh komen ze nooit meer de deur uit? R: Nee nee nee nee nee ik denk dat je dat andersom moet insteken, dat uh het eerste gevolg is dat je de controle kwijt bent over je eigen gedrag.. I: Ja.. R: Uh en dat je uh, doel en middelen niet meer tot de gezonde verhouding uhm tot mekaar kunt brengen dus dat je uh uh „t spelen van ‟t game, van de game een eigen leven is gaan leiden uhm waarin je continu aan zit te denken ook als je op school zit of op je werk zit of als moeders al drie keer heeft gezegd uh het eten is klaar kom je nou is naar beneden.. I: Ja ja.. R: Je kunt die beslissing alsmaar niet nemen omdat ondertussen die game maar blijft trekken. I: Dus t uh slaap-wek ritme en „t eetritme raakt verstoord? R: Ja, maar dat zijn allemaal gevolgen van, dat je de controle kwijtbent over je eigen gedrag en over de verhouding doel en middelen van je eigen gedrag I: Ja R: En uh „t gevolg daarvan kan dan inderdaad zijn slaap - waakritme uh uh de prioriteit die je je hebt gesteld niet hebt kunnen waarmaken en uh verlies van sociale contacten. I: En is dat vergelijkbaar uh bij gameverslaving als ook bij bij alcohol of of drugsverslavingen.. Die gevolgen? R: Uh.. Ja dat controleverlies is vergelijkbaar, maar de gevolgen zijn voor een deel anders, uhm dat ligt er maar net aan of je een sociale drinker bent of juist iemand die zich opsluit.. I: Ok.. R: En met gamen is dat natuurlijk ook zo, ik bedoel „t lijkt zo alsof je alle sociale contacten kwijt bent, maar da‟s natuurlijk maar gedeeltelijk waar want je bent de contacten in je lokale omgeving kwijt maar niet die in je virtuele omgeving.. 38

I: R: I:

..precies.. ..die ben je juist aan t opbouwen.

Ja, ok.. Uhm.. Ik wilde t nu even hebben over de behandeling, en specifiek bij jullie, bij Novadic-Kentron, uhm welk aanbod hebben jullie daar wat betreft gameverslaving? R: Uh we hebben een behandelprotocol wat uh specifiek gericht is op gamers, uh, wat we hebben doorontwikkeld vanuit de uh CRA behandeling, Community Reinforcement Approach uh waarin uhm niet zozeer het verslavingsgedrag centraal staat maar vooral uh de motivatie van de client om iets te willen doen, dus om op zoek te gaan naar belonende aantrekkelijke alternatieven om bijvoorbeeld onwel zijn te reduceren uh en uh waar we voor een deel daarin gebruik maken van de omgeving uh bij het bekrachtigen van dat gedrag.. I: Ok.. En en is er dan een een duidelijk onderscheid te maken tussen uh virtuele en lokale behandelprogramma‟s? R: Nee.. Nee we hebben alleen maar een lokaal programma I: Alleen maar lokaal..? R: Ja I: Ok R: Ik bedoel we behandelen wel virtueel maar dat is, we hebben daarin nog geen aanbod voor uh gameverslaving, we zitten er wel over te denken om dat te ontwikkelen.. I: Ok.. R: Maar uh dat hebben we nog niet gedaan. I: En als dat, als dat wel zou komen wat zouden daar dan de de uh voordelen van zijn, van een virtueel programma? R: Uh dat je uh cliënten altijd en overal een aanbod kunt doen, een behandel uh aanbod dus dat ze er geen vrije uren voor hoeven op te nemen, en uhm, dat je op t moment dat t speelt dat je echt even in de penairie zit je direct je boodschap kwijt kunt en je direct kunt reflecteren op je eigen gedrag, uh, zonder dat je uh dat van tevoren met een uh behandelaar moet afspreken en zeggen nou uh Dinsdag volgende week kom je maar is langs. I: Ok R: Ja dan kan je kritische situatie allang voorbij zijn en allang mis zijn gegaan, uh, of er is allang niks meer aan de hand en uh je denkt bij jezelf waarom zou ik gaan ik heb vandaag toch geen probleem.. I: Ja.. R: Therapietrouw en dat soort zaken uh dat uh dat ja dat is wat moeilijker. I: Ok, dus dat zou je ook als nadeel kunnen uh kunnen aangeven? De therapietrouw R: Ja.. Ja waarbij dat uh waarbij dat heel duidelijk erg persoonlijk is hoor.. I: Ja ja ja R: .. D‟r zijn cliënten uh die graag dat face-to-face contact willen hebben maar d‟r zijn ook cliënten die uh heel duidelijk een voorkeur hebben voor een virtueel contact. I: Ok, uhm, je zegt dat je dus virtueel op elk moment ehm contact kan zoeken met een behandelaar.. R: Ja.. I: Maar dat betekend dus ook dat die behandelaar bijna 24 uur per dag beschikbaar moet zijn, klopt dat? R: Nee I: Dat niet? R: Uh uh, als we we beloven bij dat soort dingen binnen twee a drie werkdagen hebben gereageerd op een uh vragen en uh boodschappen ken.. Die behandelprogramma‟s die 39

zitten zo in mekaar dat je uh een oefening doet die dwingt tot reflectie op je eigen gedrag, en vaak is dat reflecteren op eigen gedrag minstens zo belangrijk als de feedback van een behandelaar, uh omdat t, die reflectie gerichte reflectie is, dus aan de hand van vragen, informatie is en dan vragen over die informatie en vragen over wat jij doet met dat soort informatie en wat jij deed zonder dat jij die informatie had en hoe je tot keuzes komt in je gedrag nou als dat soort vragen zitten erin.. I: ..Ok.. R: .. daar doe je een oefening mee die je dwingt tot reflecteren, en op die reflectie krijg je dan weer feedback van de behandelaar, maar eigenlijk is de reflectie zelf een heel erg wezenlijk bestanddeel en uh, als je t dan hebt over uh uh het verschil tussen de uh klassieke en virtuele behandelmethodes dan zie je dat in uh lokale behandelingen uh zaken als macht tussen behandelaar en client, uhm, aanpassing van de een aan het gedrag van de ander.. I: ..hm-hm.. R: ..uh uhm, het willen voldoen aan de verwachtingen van de ander een grote rol speelt, en dat zijn allemaal dingen die in een virtuele behandeling geen rol spelen en waardoor dus gegeven is dat een client zich veel meer op zichzelf en op zijn gedrag en op zijn eigen situatie kan concentreren uh en vaak dus ook eerlijker is ten opzichte van zichzelf omdat „ie als het ware in een soort dagboek zit te schrijven.. I: Ja ja, maar ehm uh.. R: Dat waar ik „t net over had wat er in een game gebeurd dat je je helemaal concentreert op wat er zich op je beeldscherm afspeelt, dat gebeurd dus ook als je aan het schrijven bent uh aan zo‟n oefening.. I: Ja R: Je concentreert je helemaal op jezelf en op de vragen die je over jezelf en je eigen gedrag en gedachten hebt. I: Ok, en en zou het vertrouwen dan wat je bij de klassieke hulpverlening wel ziet en wat je nodig hebt om om tot een goeie behandeling te komen, is dat vertrouwen dan ook makkelijker te genereren in virtuele behandelprogramma‟s? R: Uh, nee dat is niet makkelijker te genereren daar moet je andere dingen voor doen om dat te genereren maar „t is opzich even goed mogelijk uhm, ik bedoel wat wat we tegen behandelaren steeds zeggen is uh uh in een face-to-face situatie uhh ga je zoveel mogelijk uh hoe heet dat, actief luisteren.. I: Hm-hm.. R: ..je sluit aan bij de bewoordingen die een client kiest als ze bijvoorbeeld een samenvatting geeft van wat ie verteld heeft als je uh uh een antwoord geeft op vragen die die heeft gesteld juist om die aansluiting en vertrouwen te bewerkstelligen en dan moet je als je schriftelijk feedback geeft ook weer doen. I: Ok R: Dan moet je ook kijken met welke bewoordingen heeft een client nou exact zijn situatie beschreven, welke woorden kiest ie om te reflecteren over het eigen gedrag en hoe kan ik mijn boodschap zo aan die client geven dat ie dat zo goed mogelijk herkent en das toch vaak zijn eigen woorden weer gebruiken. I: Ok. R: Dus, op zo‟n manier kun je ook een vertrouwde situatie scheppen, I: Ja R: En misschien wel leuk om te vertellen, ik heb uh wel van een behandelaar gehoord die was uhm op verlof, langdurig verlof gegaan en die had gezegd nou ik uh, ik ga niet uh helemaal op onbetaald verlof ik doe m‟n uh uh online behandelingen wel verder, ik neem gewoon me laptop mee en dan lig ik wel ergens op de bahama‟s aan de beach en dan uh.. 40

I: R:

Haha En dat versterkte juist de behandeling met zijn cliënten omdat ie daar ook weer iets vertelde over ja ik zit nu hier en uh.. Hij was op wereldreis, en uh.. I: Je leert de behandelaar als het ware beter kennen? R: Uh ja. I: Ok.. R: Dus dat bleek juist geen probleem te zijn, maar om „t aantrekkelijk te maken als een soort vervolgverhaal dat doe je toch ( grinnik ).. Wat uh cliënten dan uh graag mochten volgen. I: Ja ja, ok ehm we hadden t net al eventjes over de de de dagindeling van de therapeut, verschilt dat dus ehm met een virtueel programma niet heel sterk van een klassiek ehm, gewoon een lokaal face-to-face programma? Omdat ze toch gewoon op hun eigen tijd kunnen kunnen reageren op mailtjes of op chatsessies? R: Ja „t verschilt juist wel want uh ehm behandelaren vertellen joah, ik zit vaak als ik online cliënten heb ehm onder „t afwassen thuis d‟r over na te denken wat ik voor feedback zou kunnen geven want „t is toch een bezigheid waar je niet over hoeft na te denken over „t afwassen, en dan ga ik even, als ik de koffie heb gezet even met een kopje koffie achter me laptop zitten „s avonds en dan heb ik zo uh in een half uur, drie kwartier uh twee drie cliënten feedback gegeven. I: Ok R: Dus hun dagindeling ziet er wel degelijk anders uit want ze zijn ook niet meer aangewezen op die uh negen tot vijf uh kantoren. I: Maar zou je kunnen stellen dat ze dan meer ehm meer werk verrichten, meer uren maken? R: Nee ze maken niet meer uren maar ze uh maken meer contacten per uur. I: Ok, dus wel meerdere cliënten, tegelijk? R: Ja ja ja I: Ok, en.. R: Nou goed, alle behandelaren hebben meerdere cliënten, ook face to face dus uh.. I: Ja maar ik bedoel ik bedoel meer „t uh of of ze virtueel nog meer contacten, meer cliënten hebben dan uh lokale behandelingen. R: Ja, ja I: Ja? R: Ja, ja I: Ok en gaat dit dan… R: …ze zeggen dat een uh uh een contact face-to-face dan duurt dat contact zelf meestal drie kwartier.. I: Ja.. R: En daarna heb je nog drie kwartier verwerkingstijd nodig dus uh nah meestal 10 minuten voorbereidingstijd en uh een half uur uh dossier bijwerken met die gespreksnotities, en ze zeggen uh dat dat bij online cliënten uh gereduceerd is tot twintig minuten tot een half uur, dus, reken maar uit dan kun je in dezelfde tijd drie cliënten behandelen.. I: Ja dus „t is gewoon stukke productiever.. R: Ja.. I: En dat gaat niet ten koste van de aandacht of de kwaliteit van de behandeling? R: Nee, nee volgens hun niet I: Ok, ok en dien.. Dienen… R: …( onverstaanbaar ).. om dat te geloven. I: Ok 41

R: dat I: R: I: R: I: R: I: R:

I: R: I: R: in I: R: I: te R:

echt I: R: I: R: I: R: I:

R:

I: R: I: R: 42

Wat wat je wel ziet is dat uh de behandelprogramma‟s die wij online geven dat die uh er meer contacten inzitten.. Ja ja.. Dus ze spreken mekaar vaker of nahja spreken is niet het goeie woord maar ze geven vaker reactie op mekaar en op oefeningen Ik begrijp wat u bedoeld ja, ehm en dienen die uh therapeuten zich om te scholen, om virtueel te kunnen behandelen? Nou omschool, bijscholen in elk geval.. Bijscholen ja.. Dat uh moet ik zo verwoorden inderdaad.. Ja Ok en daar zijn cursussen al voor of.. Ja ja ja en die cursus die bestaat enerzijds uit het leren kennen van … ( onverstaanbaar ) naar module, en alle programma‟s die er zijn voor verschillende aandoeningen, voor verschillende verslavingen Hm-hm En commoditeit.. En dat gaat ook heel duidelijk over eh hoe ehm versterk je de band tussen client en behandelaar als je mekaar alleen maar online spreekt.. Ja, precies.. Uhm hoe communiceer je online zodat je de client gemotiveerd houdt nou en dus zo‟n cliffhanger dat ik je net vertelde van uh vandaag zit ik in de Bahama‟s en morgen zit ik Venezuela.. Hm-hm.. Dat is al een leuke om cliënten te motiveren om je te blijven volgen want dan uh kun je dat uh half als een blog gebruiken Ja ja ja, ok. Ehm.. Zijn de gevolgen voor de cliënten, zijn die eh ook een stuk positiever noemen, is de behandeling sneller of beter te noemen? Juah, we hebben nog niet voldoende aantallen om daar egale uitspraken over te doen, maar ik weet uit onderzoek dat ehh cliënten die de behandeling afmaken daar over t algemeen tevreden over zijn, maar dat er wel meer mensen afhaken want je moet wel goed zijn in „t schriftelijk communiceren en in t schriftelijk reflecteren op jezelf. Ja. Dus, ja.. Je krijgt een ander soort selectie.. En.. T lijkt mij… Sommige.. Sommige cliënten vinden „t leuk om op die manier te werken.. ..ja.. ..en anderen vinden „t juist verschrikkelijk. Ok. En „t lijkt me voor cliënten soms ook moeilijk om eh alleen maar via de computer contact te houden met de behandelaar en zodoende sneller af te haken, klopt dat of.. Is dat niet.. Ja nee dat is heel moeilijk daar iets over te zeggen, want als je aan de ene kant ziet dat uh ook relaties ontstaan tussen mensen die uh met mekaar aan „t chatten zijn dus daardoor juist zo‟n sterke band met mekaar voelen dat ehm uh dat ze zich uh dat ze mekaar uh vanuit hier naar Brazilië gaan opzoeken, ja dan dan kun je toch wel van een behoorlijke intieme en belonende relatie spreken. Ja ok.. Ok tot slot nog uh 1 vraag uh, is er een toekomst mogelijk waarin uh de face-toface lokale behandelingen helemaal verdwijnen en alles puur virtueel wordt behandeld? Nee Nee? Waarom niet? Nee dat lijkt me, lijkt me onwaarschijnlijk omdat zogezegd niet iedereen daarvoor geschikt is om virtueel behandeld te worden..

I: R:

Hm-hm Uh, en ook niet alle situaties zich daarvoor lenen. Zeker met mensen die problemen hebben met internet uh moet je d‟r dus heel goed naar kijken wat je wel en niet online kunt doen.. I: ..ja.. R: Ik bedoel in principe denk ik wel degelijk dat „t mogelijk is maar je moet er wel goed over nadenken ehm, en ehm naja sowieso is niet iedereen even voldoende geletterd om uh een virtuele behandeling te kunnen volgen.. I: Nee ok R: Wat misschien nog wel interessant is is dat je uh uh serious gaming gebruikt als behandelmethode.. I: Ja..? R: Maar dan zitten we echt even nog een generatietje verder dan wat we nu tot onze beschikking hebben, zover.. I: ..maar.. R: ..zijn we nog niet maar daar zie ik wel mogelijkheden in I: En hoe zou dat er dan uitzien? R: Nah als je weet dat je uh uh dat uit onderzoek blijkt dat je met een joystick dat je die gebruikt om bijvoorbeeld plaatjes van uh flessen waar alcohol in zit I: Hm-hm R: ..gewoon foto‟s, als je die met je joystick wegdrukt, van jezelf wegdrukt.. I: Ja.. R: En dan worden ze op het beeldscherm kleiner, die wegduwende beweging heeft een effect op je hersenen, I: Ok.. R: En uh daardoor wordt de neiging om uh naar de fles te grijpen daarna een stuk kleiner, en d‟r is onderzoek naar bijvoorbeeld uh lichtverstandelijk gehandicapten, om die op zo‟n manier te behandelen, ik bedoel wat ik hier nu vertel is heel erg kort door de bocht.. I: Hm-hm.. R: ..maar d‟r is onderzoek naar gedaan, en dat werkt.. I: Ok R: Hoelang dat werkt en hoe grondig dat werkt, dat weet ik niet, hoe vaak je dat moet herhalen en dat soort zaken, dat is allemaal, daar wordt nog heel erg hard aan gewerkt I: Ja R: Maar in principe zijn daar ook mogelijkheden. I: Ok, en is dat onderzoek alleen gericht op, was dat gericht op alcoholverslaafden of ook op uh gameverslaafden, want ik kan me voorstellen dat.. R: Hmm… dat weet ik zo niet.. I: Nee R: Volgens mij was dat alleen alcohol.. I: Ok. Want ik kan me voorstellen dat „t voor gameverslaving uh toch anders werkt omdat je dan uh „t uh „t verslavingsmiddel zelf gebruikt om er vanaf te komen, als u begrijpt wat ik bedoel? R: Ja, ja ik begrijp wat je bedoeld, maargoed ehmm.. Als je „t maar anders inzet en andere … ( onverstaanbaar ) aan gedragsopties en gedragskeuzes verbindt dan kan er van alles en nog wat mogelijk zijn. I: Ja.. R: Ik durf „t zo niet direct uit te sluiten.. I: Nee.. R: ..maar ik denk niet dat „t helemaal mogelijk is want wat je nu ook ziet, omstreden is 43

absoluut om iedereen ambulant of online te behandelen, want je ziet toch dat sommige mensen ook een klinische opname nodig hebben. I: Ja ja ja, dus „t aanbod moet er wel blijven voor uh.. R: Dus dat aanbod moet er blijven en daar ontkom je ook niet aan.. I: Nee R: Nah d‟r zijn allemaal slimme combinaties mogelijk wat mij betreft, maar uh elke face-toface en elke klinische behandeling gewoon maar afschaffen dat gaat me net even iets te ver ( grinnikt ) I: Nee, ja, ok nou.. R: ..reduceren zonder meer.. I: Ja ja ja ja R: Ja I: Nou dit was het ehm wat mij betreft, heeft u nog een opmerking of een vraag naar mij toe? R: Uh nah ik ben wel benieuwd naar wat er uitkomt I: Ja R: Uit je uh scriptie I: Ja R: En uh ik vroeg me af of je me als je „m klaar hebt uh zou willen sturen I: Ja natuurlijk dan uh.. R: Ok dat vind ik wel leuk I: Dan mail ik ehm dan mail ik „m naar u toe. R: Ja I: Ja? Ok nou hartelijk bedankt nogmaals en uh.. R: Graag gedaan I: Wie weet tot ziens R: Ok dag I: Ok dag

44

Interview met Tony van Rooij

R: I: R: I: R: I: R: I: R:

Iets wat aan de, iets wat aan de zachte kant, maar ik versta je opzich wel Ok ja hij staat op luidspreker maar ik zal iets dichterbij komen, ben ik zo te verstaan? Ja hoor Ok, kunt u uzelf even kort introduceren? (grinnikt) een korte introductie Ja Ehm, nou ik ben dus tegenwoordig dokter Tony van Rooij.. ..ja gefeliciteerd.. ..zes jaar, dankjewel.. Ik doe zo‟n zes jaar onderzoek naar internet en jongeren en ik ben van huis uit ben ik uh ja eigenlijk ben ik bezig, om met games bezig geweest en ben ook aardig op de hoogte op dat gebied I: Ja R: Ehm, en uh van daar uit ben ik ook steeds meer binnen me eigen onderzoek geïnteresseerd geraakt in gamen, gameverslaving en de laatste vier jaar, ik ben sowieso al zes jaar betrokken bij een langlopend uh herhalend onderzoek over monitor internet en jongeren dus I: Ja R: Uh, is dat steeds meer toegespitst op gamen, gameverslaving, en uiteindelijk heeft dat geresulteerd in m‟n proefschrift I: Ok, en en kunt u dat proefschrift uh kort samenvatten, ik begrijp dat „t heel uitgebreid was natuurlijk, maar is dat is dat in een paar zinnen samen te vatten? R: Uhm nee hoor dat is uh, dat is wel te doen, ik heb daarin vijf hoofdstukken geschreven over gameverslaving I: Ja R: En in „t eerste hoofdstuk heb ik uh de link gelegd tussen verschillende internet activiteiten en uh de mate waarin ze verslavend zijn, gemeten met de internetverslaving vragenlijst I: Hm-hm R: Daar komt dan uit dat gamen een van de meest internetverslavende activiteiten is I: Ok R: Uh het tweede hoofdstuk heb ik een identificatie gedaan van hoe groot die groep dan zou moeten zijn van gameverslaafde internet.. Gamende internetverslaafden en die komt dan op anderhalf procent van de jongeren, nou, daar is dat aantal uitgekomen wat je weet.. I: ..ja.. R: Ehm, in „t derde hoofdstuk ontwikkel ik een soort test om, in ieder geval een vragenlijst, om gameverslaving te kunnen meten.. I: ..ja.. R: ..zoals wij dat dan vormgeven. In „t vierde hoofdstuk ga ik wat dieper in op … ( onverstaanbaar ) vriendschappen, dat is vrij gecompliceerd dus dat kan je „t beste lezen I: Ja R: Uhh, „t vijfde hoofdstuk ehm weet ik niet zeker, dat gaat denk ik over behandeling.. I: ..ik geloof „t wel, ja.. R: ..wij uh, ja we hebben een uh behandeling met uh de twaalf mensen die uh zelf aangaven internetverslaafd te zijn, hebben wij geëvalueerd I: Ok R: Dus die zijn uh, die zijn ongeveer een half jaar lang in behandeling geweest, met een 45

hoe I: R: I: R: I: R:

I: R: I: R:

I: R: … I: R:

I: R: I: R: I: R: hoor I: R:

I: R: I: een R: ja, I: R:

I: 46

heleboel therapeuten gepraat, en onderhand bijgehouden dus uiteindelijk beschreven die behandeling van dat soort mensen dan verloopt Ja, was dat was dat een puur lokale face-to-face behandeling trouwens? Uh die mensen zijn wel gewoon echt bij de therapeut geweest Ok, dus niet via internet ook behandeld? Nee Ok Wordt sowieso heel ingewikkeld, ja, „t is uh, „t klinkt sowieso wat paradoxaal maar „t zou misschien best wel kunnen maar om uh internetverslaving nou via internet te gaan behandelen.. Op zich vind je die mensen daar wel natuurlijk Ja Maar „t komt wat paradoxaal over in eerste instantie Ja he, ja Ik ken daar niet zo veel voorbeelden van, ik weet wel dat „t vaak door de war gehaald wordt, uh, dus dat mensen dan denken dat je onderzoek doet naar internet, internet en verslaving, dat ze denken dat je dan behandeling over internet aan „t evalueren bent Ja, ok, en uh welke.. Was u klaar trouwens met uh met de hoofdstukken, of nog niet? Uh ja, nou nog eentje misschien is dat we gereflecteerd hebben op uh uh de rol van de ( onverstaanbaar ) game industrie Oh ja En dat is meer een opiniërend stuk waarin ik zeg uh nougoed ze kunnen wel een stapje verder gaan dan wat ze nu doen, in feite doen ze gewoon helemaal niks en uh ik zeg niet dat „t hun schuld is allemaal, maar „t wel een beetje erg te kort door de bocht voor hun om gewoon ja hun handen ervan af te trekken en te zeggen van ja „t zal wel.. Ja, zij dienen ook verantwoordelijkheid te nemen, ja Nou ja, goed iedereen gewoon wel Ja Zij maken die dingen dus zijn hebben daar een hele grote invloed op en die kunnen ze maken, ze kunnen „t maken zoals ze willen Ja „t moet natuurlijk wel leuk blijven, anders kopen mensen „t niet, maar ze kunnen bepaalde spelmechanismen kunnen ze wel degelijk aanpassen, dat gebeurd ook wel Ja he Maar ik betwijfel of dat gebeurd onder onder onder hoe noem je dat uh „t zullen geen … ( onverstaanbaar ) overwegingen zijn ik denk meer dat ze die mechanismen die heel zwaar zijn er gewoon uit halen omdat minder mensen dat leuk vinden Ok Want mensen spelen gewoon niet zo heftig Uhm, en en welke trend constateer je dan in uh in de afgelopen jaren, is er sprake van drastische toename binnen de gameverslaving of, valt „t wel mee? Ehm, nee hoor, „t is wel zo dat je die uh, we hebben in 2008/2009 heb ik een zelfde onderzoek twee keer gedaan en je ziet dat er jaarlijks een vergelijkbaar percentage aan probleem internetters, probleemgebruikers Ok En dat percentage, als ik dat mag vergelijken met onze internetverslavingsschatting, die wij nu in ( onverstaanbaar ).. Dus die is sinds 2006 nauwelijks veranderd. „t is wel zo dat er meer mensen toegang tot die spellen krijgen, en daardoor, vandaar dat er ook wel verwarring in de media met uh explosieve toename dit, explosieve toename dat Ja ja

R: I: R:

Dat dat lijkt me ietwat overdreven, dat heb ik niet gezegd op die manier Ok, nee dat las ik inderdaad ook Wat ik zeg, wat ik zeg is uh ehm we hebben nu wel een soort doorbraak op op toepassingniveau, je kan nu bijvoorbeeld met je Ipod op World of Warcraft inloggen, nou ja dat kon vroeger niet I: Nee R: Dat betekend dat je ook dus in de trein steeds met dat spel kan bezig zijn, sommige mensen blijven dan maar doorgaan I: Ja R: En daarnaast kan je, d‟r zijn niet echt veel goeie MMORPG‟s voor de console nog, en daar wordt wel hard aan gewerkt, in feite zijn de meeste gamers console gebruikers I: Ja R: Dus als uh ja als die markt een beetje goed opengebroken wordt, dan zou „t inderdaad een groei van „t probleem I: Ok en en zijn die MMORPGs de meest verslavende games, zou je dat zo kunnen stellen? R: Nou ja, vooral de, vooral de online games I: Ja R: En de meest populaire online games op dit moment, dat zijn enerzijds de shooters, firstpersoon shooters, en anderzijds de MMORPGs.. I: Die zijn vergelijkbaar qua verslaving… uh uh niveau? R: Ja dat kan ik niet zo zeggen, want ik heb dat niet apart onderzocht I: Ok R: Uh, maar ik vermoed dat „t vooral die twee zijn, specifiek vermoed ik dat „t t vaakst MMORPGs, en dat wordt ook wel zo in de literatuur beschreven, dat „t bijna altijd die online spellen zijn en specifiek spellen als Warcraft I: Ja R: Problemen zijn ook vaak met World of Warcraft, Runescape.. I: Ja R: Is ook niet zo gek, want daar wordt je lid van een soort online community, „t is in feite onwijs tijdrovend, per definitie al, ik bedoel je moet „t allemaal bijhouden om mee te kunnen blijven doen I: Ja R: En daarbovenop komt ook weer dat „t nooit ophoudt I: Ja, ok en en… R: ..maar dat geld.. I: .. Ja? R: Nee ik wou zeggen dat geld ook voor first-persoon shooters I: Ok R: Als jij een heftige counterstrike speler was in „t verleden dan speel je „t zelfde level tienduizend keer maar ja je kan er wel super goed in worden I: En dan zit je ook, kan je ook in een clan uh zitten en dat soort dingen he? R: Ja, precies I: Ok, en strategy games, nemen die ook nog een uh een aandeel daarin in? R: Welke zei je? I: Strategy games, zoals starcraft.. R: Ja, ik weet dat „t gespeeld wordt, maar in in relatie tot verslaving heb ik daar persoonlijk nooit wat over gehoord I: Nee ok R: Maar „t zal ongetwijfeld een rol spelen, ik hou „t op online games in „t algemeen 47

I: R: I:

R: I; R:

I: R: ben I: R:

Ok ja, ehm en wat ziet u terugkomen als als als veelgeziene oorzaken van die gameverslavingen? Uhh.. Of laat ik „t anders vragen, welke welke mensen.. Ik las dat VMBO-leerlingen „t meeste kans hebben om verslaafd te raken, of in ieder geval „t grootste de grootste groep aanwezigen zijn Ja, ja dat is, je identificeert dat, maar dat betekend niet dat je gelijk in de gaten hebt wat de oorzaak d‟r van is Nee, nee D‟r kunnen natuurlijk allerlei dingen doorheen spelen, ik denk dat je onderscheid moet maken tussen enerzijds de kenmerken van de groepen die wij vinden, naja dat zijn VMBO‟ers, dat zijn bijna altijd mannen Ja Uh etcetera, maar dat betekend dus niet dat als je man bent, dat je dan gameverslaafd

Nee Ik denk dat als je naar de oorzaken kijkt dat „t in eerste instantie de bepaling van „t spel en de mechanismen die daarin zitten, bijvoorbeeld in „t geval van die MMORPG, dat „t oneindig is in feite, „t houdt gewoon nooit op, uh, er zit een sterke sociale component in, dus mensen willen ook blijven spelen op een gegeven moment om bij hun vrienden te kunnen zijn I: Ja R: Uh plus dat er een heel geraffineerd systeem aan beloningsmechanismen in zit I: Ja R: Ik bedoel d‟r zitten allerlei vormen in van ehm uh reinforcements zoals uh vaste patronen zeg maar als je een bepaalde hoeveelheid tijd aan „t spel besteed, krijg je altijd iets, ik bedoel je kan altijd een of andere achievement halen voor twintigduizend dingen doodmaken en dan is „t gewoon een kwestie van twintigduizend dingen doodmaken I: Ja, ja ja R: Maar je kan ook nog, in die tijd dat je daarmee bezig bent kan je ook nog een willekeurige beloning krijgen dat je af en toe gewoon iets heel goeds vind.. I: ..ok.. R: ..dus er zit ook nog een soort kanselement in I: Dit zijn vooral de games dus, ja R: Ja, „t is in ieder geval, „t is allemaal precies goed uitgedacht dat „t net niet te frustrerend wordt en dat je net blijft spelen I: Ja R: Ik bedoel, wat ik laatst zelf, wat ik zelf ben tegengekomen is dat als je bijvoorbeeld tien uh dingen moet hebben weet ik veel tien eieren voor een quest ofzo en die vind je niet snel genoeg, dat de game gewoon zelf de kansmechanismen aanpast en dat je dan misschien niet tien procent eierkans uh eiervindkans hebt maar dat t naar zestig procent gaat.. I: ..oh ja? Ok.. R: ..om er maar voor te zorgen dat je niet te lang met één ding bezig bent I: Ja R: Want dan word je ‟t zat, dus dat is echt uh behoorlijk sophisticated I: Ja, ja ja, en en uh, in in wat voor wat voor gevolgen uit dat zich dan? Ehm, raken die raken die gamers in een sociaal isolement of uh.. R: Ja ‟t is, ja ze zijn natuurlijk sociaal bezig I: Ja 48

R:

En je ziet, uh, in dat vriendschapshoofdstuk in me proefschrift dat uh dat die online vriendschappen zelfs een soort beschermende werking kan hebben tegen de negatieve gevolgen van die jongeren die de hele dag met games bezig zijn I: Ja R: Ik weet niet hoe sterk dat is, maar …( onverstaanbaar.. ) I: Ok R: Uh dus dat betekend dat dus ook je online vrienden toch een bepaalde invloed hebben op je psychologische positie I: Ja R: Ehm, dus je kan niet zeggen dat ze in een sociaal isolement zitten, maar ze zitten wel in een hele eentonige levensstijl die ze op een gegeven moment zelf ook wel zat worden I: Ja R: En, maar ja naarmate je er dieper in zit heb je op een gegeven moment steeds minder opties daar buiten om, gewoon dat je niet meer de sociale gereedschappen hebt om.. Ik weet dat dat de extreme gevallen zijn I: Ja R: Maar die die, je raakt, naarmate je steeds belangrijker wordt in een spel, word je steeds minder belangrijk in „t echt zeg maar I: Ok R: „t wordt ook steeds lastiger om je daar weer uit te worstelen I: Ja, ehm R: Dus dat is, uh ja dat kan een slechte combo zijn voor mensen I: Ja.. En dan wil ik toch even naar de hulpverlening, ik weet dat uh dat „t niet je specialiteit is, maar, of expertise maar ehm, uh als je als je als je toch verwacht dat er wel een lichte toename zal zijn in uh bij de gameverslaafden ehm, biedt dat dan voor de voor de virtuele behandeling toch wel een een een mogelijkheid zeg maar, omdat er toch meer verslaafden hulp nodig hebben en je simpelweg via internet sneller of effectiever hulp kan bieden? R: Naja, ik ik ben niet zo geschoold in uh de ins en uits van uh de online hulpverlening I: Nee R: Misschien dat jij daar meer van weet ondertussen dan ik I: Ja (grinnikt) R: Maar ik kan me voorstellen dat, „t fijne van online hulpverlening is dat „t heel toegankelijk is en ( onverstaanbaar ) uh, „t nadeel is misschien dat „t minder persoonlijk is en dat „t anoniem blijft en dat soort dingen, naja er zullen ongetwijfeld nog andere nadelen zijn maar ik kan dat niet zo beoordelen I: Ok R: Maar uh kijk wat mij betreft als er mensen zijn die problemen hebben met hun gamegebruik, dat die in eerste instantie behoefte hebben aan informatie … ( onverstaanbaar ) … serieus genomen worden.. I: ..ja.. R: ..met de problemen die ze hebben, uh dan maakt „t volgens mij niet zoveel uit of ze dat over een msn verbinding hebben of door met een therapeut te praten I: Nee, ok R: Uh, ik weet niet of je dan ook nog een soort ro- ro- geromantiseerd automatische component daarin zit ofzo I: Ja je hebt de zelftest uh natuurlijk R: Ja dat misschien, dat kan nog een goeie eerste stap zijn I: Ja R: Je ziet in onze behandeling ook wel dat als mensen gaan bijhouden, simpelweg hoeveel 49

tijd ze eraan besteden, dat ze zelf ook al vaak schrikken, dat dat ook een bepaalde invloed heeft I: Ja he R: Dus ehm, ja dus dat soort dingen kunnen wel degelijk effectief zijn, maargoed dat kun je ook in onze behandelingshoofdstukken zien, dat is allemaal heel speculatief hoor I: Ja R: Dat is een hele kleine studie I: Ja R: Maarja je ziet wel dat de therapeuten … ( onverstaanbaar ) aansluiten I: Ok, en en, verwacht je dat er, stel dat er een verschuiving plaatsvindt naar virtuele behandelingen, ehm, dat er dan uh een een verlies is van vertrouwen zeg maar tussen de, tussen de uh hulpverlener en de gameverslaafde, en de client, omdat er toch.. Naja je hebt geen face-to-face contact, dus je kan ook niet een vertrouwensband zo makkelijk opbouwen R: Nou dat geld voor alle vormen van virtuele behandeling denk ik I: Ja R: Dus uh als dat zo is hoor dat weet ik niet, als dat zo is, d‟r is gewoon een andere relatie, dat weet je misschien zelf ook wel van msn I: Ja R: Je bent eerder eerlijk, uh je kan eerder over persoonlijke problemen praten, maarja anderzijds je kan „t ook makkelijker uitzetten I: Ja R: Dus „t is wel degelijk inhoudelijk betekenisvol contact en „t kan best een therapeutische werking hebben, dat is weer een heel nieuw onderzoeksveld en „t lijkt me heel relevant om dat uit te zoeken I: Ja, ok R: Waar ik niet per se zo in geloof is om „t te pushen.. I: ..sorry?.. R: Ik denk wel dat, ik denk niet dat je uh uh mensen sowieso preventief allemaal online hulpverlening in de maag moet splitsen I: Nee R: Ik denk dat mensen daar zelf behoefte moeten hebben daaraan eerst, en dan et verdiepen en dan.. Kijk als ik uh weet ik veel gekke vlekken op me huid ergens dan ga ik wel op zoek naar informatie I: Ja R: Als „t dan makkelijk (onverstaanbaar) met iemand kan praten daarover, ja dan ben ik heel erg geneigd dat te doen, en dat zijn mensen die zelf hun (onverstaanbaar)-gedrag zat zijn, die hebben dat ook I: Ja maar denk je dan niet dat er heel veel verkeerde informatie via internet verstrekt wordt, omdat je dus.. R: ..in „t algemeen wel ja.. I: ..ja in „t algemeen.. R: Ik dacht dat je „t had over gewoon professionele hulpverlening via internet I: Ja daar had ik „t, daar had ik „t wel over ja, maar als je, als je je eigen vlekken zeg maar online wil wil uh onderzoeken, door met mensen daarover te praten dan weet je natuurlijk nooit of die mensen te vertrouwen zijn, daar doelde ik meer op R: Ehmm.. Ja dat is een probleem op internet I: Ok R: Wij doen we doen ook zoveel … ( onverstaanbaar ) onderzoek, zelfde typen vragenlijsten altijd nodig, daar kleven ook wel weer bepaalde nadelen aan maarja goed dat 50

heb je met elke methode I: Ok R: Dus „t is meer zaak om je daar bewust van te zijn, en niet te makkelijk gaan geloven wat iedereen zeg I: Ja, ok ehm, nou dit was „t wat mij betreft, heeft u zelf nog een uh opmerking of een vraag uh naar mij toe ehm.. R: Ehm.. Nn.. Ik zit even te denken, nah ten eerste vind ik „t wel fijn om op de hoogte te blijven van wat er uitkomt.. I: Ik, ik kan „t onderzoek naar u toe mailen, zal ik doen R: Hartstikke interessant I: En ik heb zelf, heb zelf uw proefschrift ook al online gevonden, ik had „t nog bij de vragenlijst erbij gezet, maar dat heb ik ondertussen heb ik dat uh wel gevonden R: Ja I: Dus.. R: Dat is prima, en verder, „t klinkt wel uh ja kijk mensen zijn nog wel heel erg in de beginnende fase van gameverslavingsbehandelingen, he „t is nog maar de vraag hoeveel dat er zijn en of die mensen wel behandeld moeten worden door de in ieder geval psychologen I: Ja R: Ehm, dus uh ja dat saldo.. Kijk om dan gelijk op online behandeling over te gaan, ja dat is een heel leuk idee maar ik weet niet hoever mensen daar al mee zijn zeg maar I: Nee, en en denkt u dat er binnenkort een officiële diagnose uh komt, voor gameverslaving, want die is er nog niet he? R: Uh nah daar wordt over gesproken voor de DSM he I: Ja R: Ik ik weet „t niet, nog niet I: Nee R: Ik concludeer zelf in dat proefschrift dat er gewoon simpelweg nog niet genoeg solide wetenschappelijk bewijs is om daar op over te gaan I: Ok R: Een van de argumenten daarvoor, niet zo‟n heel sterk argument, dat is dat er simpelweg niet zo vreselijk veel aanmelders zijn in de verslavingszorg I: Nee he R: Ik denk wel dat je je wel serieus moet afvragen of dit nou uh een soort opvoedingskwestie is of dat je nou echt een psychiatrische diagnose moet maken I: Ja R: Ja dat houdt nogal wat in zeg maar, of dat de verzekeraars dat moeten gaan betalen etcetera I: Ok R: Dus mensen zijn daar niet zo happig op op dit moment I: Nee R: Dat betekend niet dat ik „t probleem niet serieus neem, ik neem „t probleem heel serieus maar, uh dr zit dr zit een uh behoorlijke afstand tussen een psychiatrische diagnose en serieuze opvoedingsproblemen waar mensen best wel veel last van kunnen hebben I: Ja R: En „t uh zit waarschijnlijk ergens in „t midden tussen die twee I: Ok, ehm nou ik wil u heel hartelijk uh bedanken voor uw tijd R: Ja hoor en jij succes met je scriptie zou ik zeggen I: Dank je, dank je wel R: Goed 51

I: R: I: R:

52

Fijne dag nog Tot sprekens weer Dag Tot ziens

Interview met Roel Kerssemakers

R:

Uh de behandeling die wij uitvoeren die uh is gebaseerd op chatten, en degene die dat doet uh uh die die je daar nu over zou kunnen bellen dat is Daphne Jongeheel, Jongeneel I: Daphne Jongeneel R: Ja Daphne Jongeneel of Ragna Stam. Maar ik geloof dat Ragna Stam nog met uh zwangerschapsverlof is I: Ok R: En zij, we hebben een team van een man of zeven die die uh chatbehandelingen uitvoert, en ehm Matthijs Blankers heeft dus dat onderzoek gedaan, en dat blijkt dus buitengewoon effectief I: Ja R: Ehm, we hebben ook een zelfhulpprogramma, helemaal zonder therapeut, dus daar komt geen therapeut aan te pas I: Nee R: En dat blijkt dan iets minder effectief, maar toch ook, blijkt toch ook wel effectief I: En dat is alleen nog op uh op op drugsverslaving en alcoholverslaving? R: Nee dat is ge.. We we, dit onderzoek is gebaseerd op alcohol I: Ok R: Dus de alcohol online behandeling en de alcoholzelfhulp, maar we hebben uh „t ook, we doen „t ook voor cannabis I: Ja ja R: Maar daar uh daar is „t onderzoek niet over gegaan I: En komt dat ook voor gameverslaving? R: Nou ja dat zouden we natuurlijk kunnen doen, de..dat is op zich verder geen uh.. I: Niks houdt t tegen? R: Dat houdt niks.. Daar is niks op tegen I: Ok, uh ik begin toch even bij m‟n eerste vraag R: Ja I: Had u me uh vragenlijst nog gekregen? R: Ja ja ja I: Ok, uh ja zou u uzelf nog even kort willen introduceren? R: Ja, ik ben dus Roel Kerssemakers en werk bij Jellinek preventie, en Jellinek is weer een onderdeel van Arkin, en Arkin is een grote organisatie die zich bezighoudt met uh ja verslaving- en GGZ-problemen, angst, depressie, dat soort dingen. I: Ok en hoelang werkt u al in deze uh in dit vakgebied? R: Al eenendertig jaar I: eenendertig jaar ok, kunt u me iets vertellen over de over de trend die u ziet binnen „t gameverslaafde, puur binnen de mate van gameverslaving? R: Nou ja, dit is „t is meer dat wij steeds horen dat „t een probleem is, dan dat we „t zelf ervaren, zeg maar ( grinnikt ) I: Ja, ja R: Ehm, want „t aantal mensen dat zich aanmeldt is nog steeds uh, ja mondjesmaat I: Ja? R: Ehm, dus uh ja we lezen ook die onderzoeken he dat uh schattingen dat „t gaat om twaalfduizend mensen, uh twintigduizend mensen.. I: Van Tony van Rooij, ja.. R: ..zelfs laatst eentje ehm, en we hebben een uh, ook die gametest op de site staan he, die heb je misschien wel gezien.. 53

I: R: zit I: R:

Heb ik gezien ja, gedaan ook ja Ja, en daarmee kun je ook zien hoeveel mensen nou in de hoogste categorie scoren he, zit zit dus vijf type uitslagen, en dat is toch ook een vrij gering percentage.. ..ja?.. Dus uh, iets van vijf of zes procent uit m‟n hoofd ( Bleek na „t interview 12,2% in totaal te zijn wat in hoogste categorie scoorde ) I: Ok R: Ehm, maargoed dus er zijn wel mensen die in die categorie terechtkomen, uh ja en „t aantal mensen dat we behandelen, ik, toevallig weet ik dat „t in heel Nederland van alle verslavingszorginstellingen in Nederland, dat wordt bijgehouden door de IVZ, de stichting informatie voorziening en verslavingszorg, en daar gaat „t om negenenveertig mensen die zich in 2009 hebben aangemeld voor gameverslaving I: Ok R: En bij ons gaat dat ook om, ja om uh, ja wij zijn daar een onderdeel van, van die negenenveertig, dat gaat bij ons hooguit om tien mensen ofzo I: Dus dat valt eigenlijk wel mee? R: Nou ja of men weet de weg niet te vinden he, dat zou kunnen, of men denkt van nou ja de Jellinek is toch wel veel te zwaar of uh, zo erg is „t nou ook weer niet I: En als, maar als mensen de weg niet kunnen vinden, zou „t dan niet juist heel goed zijn om meteen een een online programma te ontwikkelen? R: Ja, dat zou, dat zou een uh, dat zou wel een idee zijn ja I: Zodat de drempel lager is, zodat ze sneller… R: Ja, ja ik ben d‟r ook niet uh, we hebben „t wel voor gokken, dus „t zou voor gamen ook uh ook uh heel goed.. I: Dat is vrij vergelijkbaar he..? R: Nou ja, „t is in ieder geval ook een verslaving waarbij uh zeg maar gedrag de uh, „t is niet echt een middel zeg maar, „t is een gedragsverslaving zeg maar I: Ja R: In die zin uh lijkt „t op elkaar natuurlijk I: Ok, wat ziet u als oorzaken vaak terugkeren bij gameverslaving? R: Uh nou ja de de uh, dat is ook onze ervaring en dat blijkt ook uit onderzoek dat uh dat uh, „t gaat dan wel bijna altijd om mensen die ook veel andere problemen hebben, he, dus veel angstig zijn of depressief zijn, of alleen zijn, uh dus dat dus dat soort dingen spelen een rol I: Ok en en waarin uit, uit dat, dat gamegedrag zich uiteindelijk? Wat zijn de symptomen, en wat zijn de gevolgen? R: Nou ja, „t is natuurlijk heel veel en heel lang spelen, ehm, daardoor allerlei dingen verwaarlozen, je werk, je studie, je vrienden, school, uh slecht slapen uh, niet erg gezellig zijn thuis, ehm, ja dat dat, dat soort dingen I: Ook andere andere verslavingen d‟r bij krijgen, dat kan ook een gevolg zijn? R: Nahh, dat.. ik geloof dat je dat nog niet eens zoveel ziet, dat ze nou ook veel blowen of misschien, ze blowen wel maar dat dat nou dan direct een probleem is I: Ok R: Ik denk eigenlijk dat ze, kijk ze halen natuurlijk wel wat uit die spelen, he, ze, wat ze d‟r uit halen „t „t „t uh, „t geeft hun voldoening I: Ja R: Uh, ze gaan zich er wat lekkerder door voelen, uh ze kunnen dus toch bepaalde behoeftes uh zeg maar bevredigen, he, in in in, wat ze in de echte wereld niet kunnen, kunnen ze in die virtuele wereld wel, en uh daar zit natuurlijk heel veel satisfactie en beloning in 54

I:

En en hoe is dat dan, hoe is dat goed te behandelen? Moet je dan andere, andere beloningen aanbieden zeg maar.. R: Nou ja, de, ik ik denk dat je ze, nou ja de verslaving is natuurlijk eigenlijk, de verslaving, de behandeling van verslaving is gebaseerd op de cognitieve gedragstherapie.. I: ..hm-hm.. R: ..ook als je nou deze online behandelingen ziet, de zelfhulpprogramma‟s ziet, „t gaat allemaal zijn „t principes van de cognitieve gedragstherapie, en dat is dus ten eerste dat je mensen motiveert, dat je mensen inzicht geeft in waar ze mee bezig zijn, ehm en dat je gewoon ja met mensen bepaalde afspraken gaat maken over hoe kun je „t gedrag onder controle houden, bijvoorbeeld nou ja we gamen niet meer dan twee uur, he, of we gamen bepaalde dagen niet of uh.. I: ..ook helemaal niet?.. R: .. He je gaat dus, je gaat dus doelstellingen formuleren, je gaat uh vervolgens kijken of je die doelstellingen kunt halen.. I: Ja.. R: Je vraagt de mensen om bij te houden hoeveel, hoevaak ze „t doen, wanneer ze trek krijgen, je vraagt ook vooral op welke momenten dat is, he is dat als je uit school komt, is dat als je „s ochtends wakker wordt, is dat, wanneer is dat, en hoe kun je je beter wapenen tegen die momenten I: Ja R: Hoe kun je daar beter mee omgaan, dus dat zijn eigenlijk allemaal principes die je ook vindt in de behandeling van alcohol of in cannabis, he motiveren, doelen stellen, afspraken maken, risico situaties aankunnen, al dat soort dingen uh zijn natuurlijk ook prima van toepassing op gameverslaving I: En en hebben jullie dan bij, bij de Jellinek uh wel een specifiek aanbod uh voor gameverslaving.. R: ..nee, dat is niet.. I: Of, of is dat, zijn dat bestaande strategieën…? R: Je, we hebben wel een jeugdkliniek he, we hebben een jongerenkliniek, waar veel mensen uh uh zeg maar op spreekuur komen I: Ja R: Ambulant behandeld worden, en soms een dagbehandeling volgen, „t is niet echt een kliniek in de zin van dat mensen opgenomen worden, maar ze volgen wel vaak uhh.. I: Is dat in Uilenstede? R: Ja I: Ja, daar ben ik gister geweest R: Oh daar ben je gister geweest, ja, nou ja en volgens mij zitten daar uh, komen daar per jaar uh uh ja ruim honderd mensen ofzo, en d‟r zitten dus, daar zitten een aantal gameverslaafden I: Ja ja R: En uh, maar „t is niet specifiek uh.. I: Op gameverslaving.. R: Op hun gericht.. I: Nee, ok. Ehm.. Wat zou, wat zou er volgens u voordelen kunnen zijn van een, van een online behandelprogramma? R: Hmm.. Nou ja, ten eerste, daar zijn ze goed mee vertrouwd hehe ( grinnikt ) laten we „t zo zeggen I: Is dat niet ook een gevaar? R: Nnnee, dat denk ik niet, nee dat uh, dat is natuurlijk uh, als zij er zoveel uur mee, mee bezig zijn als uh als dat ze gamen dan uh dan is succes verzekerd.. 55

I: R: I: R:

Ja, das waar.. Denk ik, dus uh, nee dat zie ik niet als gevaar Ok Uhh, nou ja „t voordeel is natuurlijk dat de drempel veel lager is, uh dat je uh, dat je „t thuis kan doen, dat je „t van achter je computer kunt doen, uh, ja dus dat uh en dat je dus niet, niet in behandeling hoeft, he, en en wat ik net zei ja er is toch een flinke gap tussen die, tussen „t aantal dat uh, waarvan men dan zegt dat „t gameverslaafd is I: Ja R: En „t aantal wat zich aanmeldt, lijkt „t erop dat je die, dat je iets extra‟s moet doen om die groep te bereiken I: Ja R: Dus.. Wat dat betreft kan ik „t me wel voorstellen I: Maar u zegt dat je dan niet in behandeling hoeft, maar „t kan ook zijn uh dat er wel op een gegeven moment behandelprogramma‟s komen toch, dat er niet alleen maar zelftest is, maar dat er ook uh, daadwerkelijk therapeuten met een client.. R: Ja maar ik denk dat je die zelfhulp uh, zo‟n zelfhulpprogramma is niet zomaar iets hoor, dat is niet zomaar een test.. I: Nee.. R: Uh dat is, als je dat goed doet, en als je dat goed wil doen dan ben je daar eigenlijk ook zes weken mee bezig I: En komt daar dan helemaal geen therapeut bij kijken? R: Nee, komt nul komma nul therapeut bij kijken I: Ok R: Maar d‟r zitten wel leesopdrachten in I: Ja R: En dat zijn, leesopdrachtjes zijn in feite dingen die de therapeut verteld I: Ok R: Uh, d‟r zit, d‟r zit ook uh ehm uh systeempje, he mensen moeten ook bijhouden wanneer ze trek krijgen, he, ze moeten registreren, ze moeten „t aantal uren invullen dat ze daadwerkelijk spelen, he, uh ze moeten kijken of dat matcht met „t doel, uh, he, ze moeten voor en nadelen opschrijven, ze moeten ook afspraken maken, ze moeten kijken of ze die afspraken naleven, ze zitten, „t is eigenlijk een soort e-learning, „t is een soort, soort geprogrammeerde instructie, ehm, die door dat hele, die door dat hele programma loopt I: En de mogelijkheid blijft dan wel open om contact op te nemen met een therapeut, mocht je met vragen zitten.. R: Ja, dat kan natuurlijk, dat kan natuurlijk altijd I: Ok R: Maar uh, er zit wel een forum in, in de zelfhulp I: Hm-hm R: Dus mensen kunnen ook contact op nemen met elkaar, dus ze kunnen elkaar ondersteunen I: Ok, en kleven er ook nadelen aan? R: Waaraan? I: Aan, aan „t online behandelen van, van cliënten? R: Nou ja, we doen t nog niet ( grinnikt ) I: Nee, ok, maar… R: Tenminste, niet voor gamen althans.. I: Nee.. En en, wat ziet u bij andere, wat ziet u bij gokverslaving bijvoorbeeld? R: Nou dat ja uh ik denk, ik kan eigenlijk niet veel nabele, nadelen bedenken, omdat we 56

natuurlijk altijd die mogelijkheid openhouden dat mensen zich aanmelden, en ook in de online behandeling zelf waarbij je dus wel contact hebt met de therapeut, waarbij je dan chat met de therapeut, die kan, die zegt natuurlijk ook vaak tijdens zo‟n behandeling nou misschien is „t toch maar beter dat we elkaar even zien, en dat we, dat we even contact met elkaar opnemen, he, dus die, je verlaagd ook de drempel.. I: ..ja.. R: En waar in „t begin mensen niet durven komen, en als je dan toch al een paar keer met ze gechat hebt dan is die drempel ook lager natuurlijk I: Ja.. R: ..‟t enige nadeel uh uh wat je zou kunnen bedenken is dat mensen iets hopeloos over zich heen hebben he, van ja niks werkt, niks helpt en dan doen ze die zelfhulp en dan ja, dat helpt ook niet, en dat ze daar dan nog een hopelozer gevoel krijgen weet je wel.. I: Hm-hm R: Maar, ja.. I: En, en.. R: Uh maar voor de rest kan ik eigenlijk niks bedenken I: En, ik doel een beetje op ehm dat er, dat er in online behandelingen te weinig aandacht kan zijn voor een client, uh, dat „t moeilijk is om vertrouwen op te bouwen, uh, ook dat dat fysieke eigenschappen worden gemist, gewoon lichaamshouding, lichaamstaal.. R: Ja goed, maar daar staat weer tegenover de uh de anonimiteit.. I: ..ja.. R: De de de, „t gemak waarmee je, „t ontbreken van schaamte zeg maar, ja da‟s vooral als je met elkaar praat word je wat gereserveerder toch altijd, he, en dat blijkt ook de ervaring te zijn van de therapeut, dat dat mensen dus heel snel met hun dingen komen, ja.. Maar.. Kijk je moet „t ook zo zien, kijk uh vroeger hadden we face-to-face behandeling, op een gegeven moment krijgen we online behandeling daarnaast, „t is nooit zo dat die twee elkaar uh vervangen hebben, he, of dat je dat je zegt van we doen geen face-to-face meer, we doen alleen online I: Ja R: He, „t is natuurlijk aanvullend, „t is extra, en als, als je, als face-to-face onvoldoende is, dan zeg je van we gaan ook uh, of als online onvoldoende is dan zeg je we gaan ook face- to-face I: „t zal dus ook nooit gebeuren dat „r alleen nog maar online behandeld wordt? R: Nee, wat we nu wel gaan doen, uh, want je kun je kunt zeggen van we hebben nu honderd procent face-to-face, honderd procent uh internet, en we gaan nu die face-to-face behandeling die gaan we veranderen, in die zin, dat we gaan zeggen, we gaan een programma maken waarbij we drie sessies face-to-face doen, maar dan ook een aantal oefeningen op internet I: Ok R: Of, een variant erop, zeven gesprekken, en een aantal oefeningen op internet, of en nog een variant erop, negen gesprekken en een aantal oefeningen op internet, he, dus je krijgt een meer blended vorm I: Ok R: En dat dat wordt de toekomst he.. I: Ja.. R: Dat je, dat je in feite gaat van uh van de honderd procent face-to-face, naar honderd procent op internet, en alles wat daartussen ligt, en dat je dus in feite een soort blended vorm krijgt, en „t is natuurlijk heel nuttig om om al op je persoonlijke site te kunnen inloggen, een aantal oefeningen te kunnen doen.. I: „t bespaard tijd.. 57

R: Uh, en dat vervolgens met de therapeut te bespreken, dus dat ja.. I: Ja, ok en en verbeterd dat ook het succes uiteindelijk, van een behandeling? Kan „t sneller gaan of..? R: Ja, dat zal moeten blijken, ehm, kijk we weten nu van de, van de online behandeling dat „ie in ieder geval effectief is I: Effectiever nog dan de face-to-face behandeling? R: Nou dat hebben we niet gemeten, we hebben drie dingen gemeten, we hebben een wachtlijst groep vergeleken met een zelfhulp groep en een online, en de groep die de online behandeling volgt, en daar blijkt dus dat „t in ieder geval veel effectiever is als de groep die op de wachtlijst staat I: Ok, en en ehm, kan online behandeling ook uh, de wachtlijsten inkorten, doordat „t sneller gaat, doordat „t makkelijker is om om aan te melden..? R: Nou ik denk dat vooral de zelfhulp, de de, dat je, dat dat een mooi ding is, als mensen op de wachtlijst staan dat je ze alvast de zelfhulp laat doen.. I: En sommige mensen komen er dan gelijk vanaf.. R: Ja wellicht.. I: ..Sommige mensen hebben dan nog wel uh een face-to-face.. R: Precies.. Ja ja I: Ok, maar dan heb je inderdaad in ieder geval een deel van de wachtlijst, kun je, kun je eraf halen.. R: Ja, ja dan kun je mensen in ieder geval al iets bieden I: Ja, ok, ok. Nou over de, over „t vertrouwen hebben we „t al een beetje gehad he.. Ja wat, uh als als zo‟n online programma ook voor gameverslaving komt, wat wat zijn de gevolgen daarvan voor de therapeut, met betrekking tot de dagindeling, en met betrekking tot de beschikbaarheid, uh krijgen die het zwaarder, krijgen die meer druk? R: Nou ik, wat, kijk wat ik mij kan voorstellen is dat wij ehm misschien wel nog dit jaar echt met een soort zelfhulp voor gamen komen, ehm.. Dat zou ehm, zeg maar ehm, voor de therapeut natuurlijk nul komma nul gevolg hebben want dat is helemaal e-learning.. I: ..ja.. R: ..en dat is helemaal, kost niks, is buiten alles om, ehm bieden we gewoon aan I: Ja R: Mensen kunnen „t doen, kunnen „t niet doen, „t is vrijblijvend, maar.. Ok.. Uh als je dan ook een online hulpverlening zou aanbieden voor gamen, dus honderd procent online, ja dat is dan precies „t zelfde als alle andere honderd procent online behandelingen, dat betekend dus dat je gaat chatten met met met uh met zo iemand, maar ze zijn natuurlijk altijd ambulant he, dat soort behandelingen, „t is altijd, je wordt nooit opgenomen natuurlijk I: Nee R: „t is altijd vanuit je thuissituatie I: Ja R: Ja, en „t enige gevolg voor de therapeut is dat je ja netjes moet roosteren, dat je netjes afspraken moet maken wanneer je met klant chat, en ja dat is ook altijd het probleem he, van van zorg dat die chatafspraken he uh, uh dat dat en dat is eigenlijk wat dit probleem aankaart, ik bedoel de therapeut is er natuurlijk altijd maarja soms komt de client niet opdagen I: Ja R: En uh, ja I: Maar neemt, neemt de therapeut ook misschien vaker ze werk mee naar huis, omdat „ie inderdaad via internet kan communiceren met de client, en dus ook misschien uh, zoals Peter Bouwman gister in een interview zei uh of nee, ik geloof dat t Martin Reddemann 58

R: I: R: I: R:

I: R: I: R: I: R: I: R: I:

R:

I: R: I: R: I: R: I: R:

I: R: I: „t, R: I: R: I: 59

was, die zei uh ja dan kom ik kom ik thuis en dan na „t eten doe ik de afwas en dan na na „t afwassen een kopje koffie, ga ik even achter me laptop zitten en dan help ik nog twee, drie cliënten. Dan dan ga ik even, en dan stuur ik een mailtje of een kleine chatsessie.. Ja.. Dus in dat opzicht kan „t voor de therapeut natuurlijk misschien een een een, dat ze hun werk meenemen naar huis, laat ik „t zo zeggen Ja.. Ja nee dat dat dat is zo, en dat uh.. Sommige zullen dat niet prettig vinden, anderen zullen „t juist wel prettig vinden Ja Omdat uh, ja wat je thuis werkt uh kun je natuurlijk com.. Compenseren ( grinnikt )zeg maar, ik bedoel, „t is wel gewoon werken, uh „t is niet uh niet niet he dus je.. „t is natuurlijk ook niet dat we dat verplichten ofzo.. ..nee.. ..of dat mensen dat moeten doen.. ..kunnen ze zelf.. Ze kunnen daar zelf voor, voor kiezen Ok Ehm, en uh, ja ik denk dat „t een extra service is, dat je ook buiten werktijden.. ehm zeg maar met mensen kunt kunt therapie kunt bieden Ja Dat is natuurlijk ook ook alleen maar heel mooi En kunnen ze dan ook meer (benadrukt) cliënten tegelijk therapie, ik bedoel ze hebben natuurlijk al meerdere cliënten tegelijk, maar wordt dat nog meer als ze online behandelen, doordat, doordat „t effectiever is of sneller is? Ja ik ben heel benieuwd of die die uh ehm, of dat uiteindelijk zeg maar dat gevolg zal hebben, bij de huidige vorm van he, dus die die die honderd procent internet vorm waarbij we chatten met met de klanten, denk ik dat „t precies even veel tijd kost, dat „t niet heel veel winst oplevert qua tijd Ok Ehm En dat is dan bij bij alcohol uh verslaving en en.. Ja dat dat, ja precies Die programma‟s, ja Ja bij dat.. Ik denk niet dat dat veel veel winst oplevert Ok Maar misschien bij die bij bij de nieuwe opzet ehm, he waarbij we die blended vorm doen, ehm, zou ik me dat kunnen voorstellen, dat je misschien doordat je heel veel huiswerkopdrachten geeft dat je dat snel en efficient face-to-face met elkaar bespreekt, want nu is chat is toch allemaal wat moeizamer, he, maar dat je, ja ik kan me wel voorstellen dat dat tijdwinst oplevert Ok, ehm.. Maar ik weet „t niet zeker, dus „t is afwachten Ja, nou de laatste vraag heb ik eigenlijk al gesteld, of er een toekomst mogelijk is waar waarin alleen maar uh, online hulp wordt aangeboden, maar dat, dat heeft u al beantwoord, dat dat niet gaat gebeuren Nee ik denk dat de toekomst uh blended is Ja En ehm ehm, maar ik denk ook dat er altijd ook honderd procent internet zal blijven, he omdat sommige mensen toch niet willen komen Nee

R:

I: R:

is als

I: R: en I: R:

I: R: I: R:

I: R: I: R: I: R: I: R:

zeg I: R:

60

Niet willen verschijnen, ehm, en zeker ja in Nederland is dat natuurlijk nooit zo‟n probleem maar ik uh heb nu bijvoorbeeld contact met Zweden en uh ja daar zijn gigantische afstanden natuurlijk en daar is natuurlijk ook zo‟n, zo‟n online behandeling, natuurlijk ook reuze prettig Ja, ja, nou ok, dat uh dat was „t wat mij betreft, heeft u zelf nog uh een opmerking, een vraag? Nee, nou ja „t enige is dat uh dat we we dat we wel iets moeten met dat gamen, ehm en uh, ik ik ik heb wel „t idee dat als je uh kijkt naar de kracht ( benadrukt ) van een verslaving he, de de verslaving.. Dat bij gamen uh zeg toch, zeg maar toch minder sterk als bijvoorbeeld bij alcohol of bij cannabis, dus ik heb wel „t gevoel dat jongeren ehm, zij uh, zeg maar een spel op een gegeven moment tot in den treuren gespeeld hebben, of uh, zeg maar op een bepaald niveau zijn aangekomen, ja dat op een gegeven moment uh de belangstelling ook wel weer wat minder wordt en dat ze dan ook niet zomaar de energie hebben om weer helemaal aan een nieuw spel te beginnen Nee En uh, ik kan me dus wel voorstellen dat „t uh gedrag is waar waarvan je tijdelijk ziet dat „t een enorme misbruik is he, qua uren ( benadrukt ) en qua verwaarlozing van dingen, van he, dat dat mensen er ook helemaal voor gaan, maar ik vraag me af of ze dat jaren blijven doen he.. Ja Ehm..ik denk toch dat op een gegeven moment „t toch wel weer over gaat zeg maar, dat zie je natuurlijk sowieso bij verslaving he, dus „t „t, bekend onderzoek he, als je honderd alcoholisten neemt, en uh, je volgt die honderd mensen, en je kijkt, naar drie jaar later, dan is van die honderd zijn er zeventig zeg maar op eigen kracht genezen, he die hebben zichzelf bij de lurven gepakt, die zijn gaan minderen of gaan stoppen, die overige dertig die zien wij dan op een gegeven moment.. ..ja.. He maar, en ik denk eerlijk gezegd dat dat getal bij gameverslaafden nog nog veel hoger zal liggen als die.. ..van die groep die zelf stopt.. Ja ..als die zeventig, he, dus dat op een gegeven moment mensen toch.. Ehm, dus „t is wel een ernstig probleem, zeker he, in „t hier en nu, he en ook een hinderlijk probleem, voor ouders, voor voor thuis, he wat heb je aan zo‟n jongen die acht uur lang uh ( grinnikt ).. Meteen naar ze kamer gaat en uh Ja Dus ehm.. Maar goed qua verslavingspotentie denk ik dus dat „t uh dat „t wel geringer is Ja, verschilt „t niet ook per game? Nou ja.. ..ik denk bijvoorbeeld aan aan world of Warcraft ..ja dat heeft natuurlijk heel veel verslavende elementen Ja, dat blijft namelijk maar doorgaan en doorgaan Ja, dat blijft maar doorgaan en uh, ik denk ook dat je, dat je qua, als overheid misschien op een gegeven moment misschien ook wel bepaalde uh eisen moet gaan stellen aan dat soort spelen, en een van de meest uh simpele lijkt mij dat dat, ehm, dat je zeg maar een soort informatie krijgt over je speelgedrag, dus dat je elke week een overzichtje krijgt maar.. ..ja.. ..van „t aantal uren, dan, ja en dat je zelf ook doelen kunt invullen van uh ik wil maar zoveel uur en dat je meteen ziet dat je d‟r zoveel uur overheen bent gegaan, dat zijn natuurlijk hele simpele techniekjes dat die game mensen natuurlijk allemaal heel

I:

R: I: R: I: R: I: R: ….

61

makkelijk zouden kunnen doen Volgens mij zijn de producenten van games zijn daar ook al wel een beetje mee bezig door gewoon niet meer, „t niet meer heel aantrekkelijk te maken om zo lang mogelijk te gamen maar om „t „t meest aantrekkelijk te maken als je bijvoorbeeld twee of drie uur per dag gamet Ja Omdat er ook heel veel kritiek komt vanuit de wetenschap en vanuit uh.. Ja, ja nee dat soort dingen dus die die die, dat dit soort, kijk uiteindelijk is „t natuurlijk altijd „t mooist als, zo‟n soort zelfregulering ontstaat, he, dus uh… Ja. Goed, dan wil ik „t hierbij laten, bedankt Ja, ok, als je dit nog even wilt kopieren, Ja, als dat mogelijk is Ik weet niet of dat lukt..

Interview met Peter Bouwman

I: R: I: R:

Ja, meneer Bouwman,als u zichzelf… Ja .. Even voor wilt stellen.. Hi, ja nou mijn naam is uh Peter Bouwman ik ben uh systeemtherapeut hier bij Jellinek Mentrum en uh verslavingsdeskundige.. En jij uh zit hier uh in „t kader van uh een aantal vragen wat je hebt over gameverslaving.. I: Ja.. R: Da‟s iets wat ik uh sinds een uh, nah ik ben begonnen ooit bij de jeugdkliniek ook van de Jellinek met gameverslaving was echt nog heel erg summier, de aanmeldingen, daar zijn we toen wel begonnen kan ik me wel herinneren I: Wanneer wanneer was dat ongeveer? R: Hmm een jaar of vijf geleden ofzo geloof ik, toen „t echt een beetje ging spelen, toen druppelde zo af en toe druppelde er is wat binnen, aan jongeren, ja. I: Ok. En en welke trend uh constateert u in de afgelopen tien, vijftien jaar? R: De ontwikkelingen ehm, nou „t is „t „t was ik ik kan me nog herinneren toen World of Warcraft uitkwam, en dat vrij kort daarna.. I: .. Dat was in 2001.. Of iets dergelijks? R: Ja, ik weet niet meer precies maar een aantal jaren terug I: Ja R: Toen, wat me toen wel opviel is dat er uh een jaar daarna ofzo dat dat er al wel wel aanmeldingen kwamen, we, aanmeldingen van van bezorgde ouders die zei mijn uh mijn kind is veel te veel bezig met met uh met met „t met ‟t spelen van allerlei spelletjes en ehm hebben jullie daar ook wat voor, weet je wel dus dat was al wel uh, dat kan ik me nog wel herinneren, I: Ja R: Ik.. D‟r is een hele periode geweest dat „t veel minder was, dat er veel meer minder I: aandacht voor was I: Oh ja? R: Ja, aanmeldingen waren hier ook nauwelijks..en en als je me vraagt hoe kan dat nou ik denk zelf dat „t ook d‟r mee te maken heeft dat „t met een soort sociale acceptatie.. I: ..ja.. R: Net zo goed, als je kijkt naar alcohol en je kijkt naar cannabis en dat soort zaken, dat uh dat gemeenschap, ik kan me voorstellen dat de gemeenschap denkt van nou „t is sociaal geaccepteerd.. I: ..maar.. R: ..wij als ouders moeten dit gewoon goed vinden.. I: Oh ja.. R: Want iedereen doet „t I: Maar aan de andere kant wordt er ook wel steeds meer onderzoek naar gedaan.. R: Ja klopt.. I: Dus „t wordt ook wel steeds urgenter.. R: Ja, nou, „t „t laatste onderzoek wat ik ken tot voor kort.. I: ..Ja.. R: ..was „t IVO onderzoek en dat was vrij oud, dat was van 2006 ofzo, geloof ik, dat ze daar bezig zijn geweest met dat onderzoek, met van Meerkerk.. I: Ja R: En die uh, nou goed die had er een aantal dingen in staan ik denk van maar, daarna is een 62

I: R: I: R: I: R: dat I: R: I: R:

hele tijd niks geweest Was dat Pwnd by the internet? Toevallig? Volgens mij wel Ja Volgens mij wel, ja Ok, en en uh hoe worden die cliënten hier meestal aangemeld, is dat meestal door de ouders? Of uh komen ze meestal zelf uh..? Nee zelf zie je ze niet, dat gebeurd uh tenminste nee, dat kan ik me niet herinneren dat iemand zichzelf aanmeldt Nee Tis vaak, uh, aanleiding is vaak ouders Ja En ehm, zal ik even een raam even open doen? ( Knip-Knip, 10 seconden niet belangrijk voor onderzoek )

… R: Nee dus hoofdzakelijk zijn „t ouders, of „t is vaak uh onderliggende problematiek waarbij als je jongeren binnenkrijgt en je kijkt naar uh naar cannabis of alcohol, dat dat zeg maar primair is, voor de aanmeldingen en dan secundair krijg je, kom je er achter van goh we hebben uh ehm ook te maken met gameproblemen.. I: Die die voortvloeien uit die andere problemen..? Ok R: Die vaak die vaak, nou ja of d‟r naast maar ehm.. Niet zo zeer voortvloeien maar wel ehm wel ook spelen. I: Maar zou dat zou dat zou dat cannabisgebruik of alcoholgebruik een een oorzaak kunnen zijn van de gameverslaving, zie je dat vaker ook terugkomen, dat gameverslaving, of dat dat gameverslaafden ook nog een andere verslaving d‟r bij hebben? R: D‟r is, d‟r is wel een correlatie in ehmm game tussen gameverslaving en gebruik van uh van cannabis, dat wel, de belevenis is dan ook anders van „t spelen van een spel, d‟r is ook nog een correlatie tussen uh het gamen en uh cocaïne, dat zie je ook nog wel terug maar dan, of speed of wat dan ook om ook door te kunnen gaan.. I: Ja ja ja R: Door te kunnen spelen.. Let wel dat zijn dan wel de jongeren die hier terechtkomen he, dus dan hebben we „t echt over een doelgroep die uh die al behoorlijk fors aan „t gamen is I: Ja ja R: Ja I: En en wat zie je dan als als veelvoorkomende gevolgen terugkeren, van „t gamen? Ik bedoel, zijn ze zijn ze uh zitten ze in een sociaal isolement uh.. R: Ja, op verschillende leefgebieden, op verschillende ni.. Als je kijkt ehm ehm.. De sociale emotionele.. Achterstand van de sociaal emotionele ontwikkeling dat zien we dat zien we dan ook echt wel, dat jongeren zich opsluiten, veel minder contact hebben met.. Dat ze alleen eigenlijk nog maar in die virtuele wereld zitten in plaats van uh „t uh de realiteit.. I: Ja ja R: En daar ook steeds meer afstand van nemen I: Hm-hm R: En hoe groter die, hoe groter die afstand wordt hoe lastiger „t is om voor een jongere weer terug te komen, om aan te sluiten in, in „t normale leven, dus sociaal emotioneel zie je echt een achterstand, wat met zich mee brengt dat ehm, dat die jongeren die we hier hebben die, die excessief of verslavend bezig zijn met gamen uh ook last hebben van depressie, somberheid, dat zien we, dat zien we veel terug, ja 63

I: R:

I: R: I: R: is I: R: I: R: I: R: I: R:

zijn I: R:

I: R:

I: R: I: R: I: R: I: R: I: R: gaan I: R: I: R: I: R: 64

Ja, ok.. Naja en eigenlijk op heel veel leefgebieden gaat „t niet goed dan he, je ziet uh uh niet, spijbelen uh niet meer naar school toe gaan, slechte cijfers halen, (doubleren..?), dingen over moeten doen.. Ja.. Uh gezondheid zie je dingen terug, uh… bleke gezichtjes, ondergewicht..Weinig slaap.. Minder goed eten, slecht slapen, Dromen! ( benadrukt ) Oh ja? Dromen komen komen kom ik ook regelmatig tegen dat ze zo intensief met „t spel bezig zijn dat.. Ook vanuit een preoccupatie met „t spel bezig zijn terwijl he, terwijl „t er niet Ja En toch in je hoofd al mee bezig zijn Maar dan dromen ze over, over dat gamen? Ja dromen ze over over uh ehm wat.. Ja.. Daar schrikken ze dan van wakker Is dat is dat uh, dromen ze dat gewoon thuis of of juist op vakantie ofzo als ze niet kunnen gamen? Dat weet ik niet Nee? Oh Heb ik nog niet bij stilgestaan.. ( grinnikt ).. Nee nee de ervaring is dat dat als je ze als je als je inderdaad komt op „t punt van hoe hoe is je nachtrust en slecht slapen en dat dat vaak te maken heeft met veel dromen en praten in je droom en dan over „t spel, bezig met „t spel Ja Ja, ja, want die die die die vraag van jou, want dit herken ik wel wat je zegt ehm.. Ook dat is uh dat is dat past ook heel erg in die preoccupatie, er mee bezig zijn terwijl „t niet kan he.. Precies Dat je op vakantie bent of je bent in een andere situatie, je zit in de klas, waarin je er ook dan mee bezig bent, dat kom ik wel veel tegen, vakantie dat nog niet zo uh, maar dat wel ja En d‟r is nog geen officiele diagnose he? Nee Zit dat er aan te komen? Ik denk in de nieuwe DSM-5 dat ie gaat komen Wat is dat? DSM, zeg maar dat is een manual wat wat gebruik wordt in de psychiatrie om diagnostiek ehm vast te stellen op verschillende, op verschillende niveaus.. Ooh ja Verschillende assen Ja ja, ok En.. Ehm.. Ik denk dat ie dat ie in de DSM staat ie beter omschreven, en dat we echt praten over een gameverslaving Ja Maar, dat weet ik niet zeker En de richtlijnen zijn er al wel he Richtlijnen, ja richtlijnen ja die zijn er al wel, zeker wel Ja.. Ja..ok. Ik wilde ‟t even over de de behandeling zelf hebben, wat hebben jullie hier voor aanbod, voor gameverslaving? Wat wij hier hebben is is ehm motiverende gespreksvoering en uh cognitieve

gedragstherapie Ok Da‟s elk wat we doen Ok en dus nog geen online behandel uh programma Nee Zit dat er wel aan te komen of.. „t is grappig want ik las „t vanaf hier de hele tijd terug ( kijkt op vragenformulier ).. Ja.. Dat virtuele stukje ik heb daar, ik heb daar een paar dingen bijgeschreven en ehmm.. Ik heb ik heb vroeger uh online behandeling gedaan met volwassenen en ik moet zeggen, we hebben „t niet nu, tenminste, voor zover mij bekend niet, we hebben wel een zelf een zelftest I: Ja R: Waarin uh jongeren op de site van de Jellinek een test kan doen of die in de gevarenzone zit of niet I: Ja, ja R: Ja, die bestaat uit twintig vragen, geloof ik I: Ja, ja die heb ik gedaan ook R: Die heb je ook gedaan? I: Ja R: Ok ok, maar ehm uh een behandeling echt gericht op „t uh op een gameverslaving die die is er die is er voor zover mij bekend, die hebben we niet..om „t te doen, ik heb er, ik heb er me twijfels over.. I: Ja? R: Ja ik heb er me twijfels over omdat ik omdat ik denk van ehm.. Je ziet, als je jongeren als je jongeren in behandeling hebt, dingen die heel erg meespelen als je kijkt naar persoonlijkheidsproblematiek he ehm jongeren met PDD-NOS, jongeren met ADHD, jongeren met AD, jongeren met ADD ehmm.. Hier zitten heel veel jongeren die vaak overvraagt worden in „t dagelijks leven, he, als als je kijkt naar een uh bijvoorbeeld de intelligentie-ontwikkeling van een jongere, dat jongeren vaak uh zichzelf overschreeuwen I: Hm-hm R: Waardoor de omgeving uh uh geneigd is om meer te vragen van zo‟n jongere, wat zo‟n jongere niet aankan, en dat zien we heel veel, dat jongeren overvraagd worden dus da‟s zeg maar de ontwikkeling van verbaal-performaal, dat stukje, dat dat, dat daar een behoorlijk verschil in zit uh, echt een significant verschil in zit, dat maakt uh, en ik denk dat je dat in een uh behandeling virtueel uh, in een online behandeling uh dat dat, dat je dat minder snel op gaat merken dan als je dat ehm in de praktijk doet, als dat „t moment dat er iemand tegenover je zit, dan kan ik, kan ik non-verbaal kan ik signalen en kenmerken, lichaamshouding, kan ik zien, kan ik vrij snel zien of dan heb ik in ieder geval een aantal hypotheses waarvan ik denk van goh zou dat en dat misschien ook meespelen he.. I: Ja R: Zou dat aan de hand zijn, nou dat wordt natuurlijk met online behandeling denk ik veel moeilijker, wordt gewoon moeilijk, misschien wel uh je moet dat.. Of vooronderzoek gaan doen ofzo dat je eerst een goeie face-to-face diagnose hebt met een jongere, dat je dan nog, maar dan nog lijkt t me handig.. En ik denk ook sowieso uh een online behandeling, je je mist inderdaad van ehm hier ook he van van, „t vertrouwen, de aandacht, „t begrip etcetera, ik bedoel ik kan „t hier met jou aan tafel werkt dat totaal anders als zou als dat ik met jou op op met een e-mail.. I: R: I: R: I: R: I: R:

65

I: ..chatsessie, ja R: In een chatsessie zit.. I: Ja.. R: Als je als je heel praktisch, heel directief, he wat ik wat ik vroeger deed met volwassenen, dat gaat helemaal over ehm ehm.. I: Was dat trouwens ook gameverslaving? R: Was ook game.. Nee was geen gameverslaving, toen ging „t over gokken uh „t ging over alcohol en „t ging over drugsgebruik, nou dan heb je een hele, een hele uh directieven therapie van, je spreekt af zoveel eenheden per week en niet meer, vervolgens he ja je kan dan nog een stukje ingaan op de functie, en op risicosituaties vanuit die leefstijl training maar als je „t hebt over gamen dan gaat „t over beleving van I: Ja R: Dat gaat over.. En natuurlijk gaat „t bij alcohol ook over de effecten en over de beleving van maar met gamen en in combinatie met jongeren werken, ja ik denk dat dat uh.. Echt face-to-face dat dat heel belangrijk is. I: En. En stel nou dat uh.. R: ..Ik kan „t me niet voorstellen I: Dat er over vijf jaar misschien niet alleen maar virtueel maar wel wat je zegt uh uh de eerste tien sessie bijvoorbeeld face-to-face zijn en dat dan over gaat op virtueel, ziet u daar wel voordelen in, want „t is, „t kan natuurlijk tijd uitsparen voor de voor de uh therapeut ehm.. R: Ja.. I: Misschien andere voordelen? R: Ik denk, ik denk als je een goeie basis hebt, als je een goeie basis op kan bouwen en uh je kan de jongere voldoende motiveren en en dat dat bewustwordingsproces is goed op gang gebracht van dat je op een gegeven moment misschien wel virtueel verder kan, dat je wel afspraken kan maken online om verder te kunnen, net zo goed als dat je dan ook zou moeten zeggen van uh de de d‟r is, d‟r komt iets uh d‟r gebeurt iets ergens in een sessie en je komt op een bepaald punt wat bijvoorbeeld uh ehm aanleiding geeft om opnieuw even een face-to-face contact te hebben, we moeten even een paar dingen rechtzetten, aan tafel hier van een aantal dingen kloppen niet ofzo, voordat je weer terugkan, dat kan ik me wel voorstellen. Ik vond „t wel grappig ik moest, ik moest er over nadenken, ik denk van goh je zou zelfs, en dat zou dan een posi.. Dat zou dan een voordeel kunnen zijn, als je een ehm een spel ontwikkeld waarbij het uh zeg maar de rode draad met als doel, uiteindelijke doel iemand ehm uh die gamet, zijn game onder controle te laten krijgen, dus in de vorm van een spel, in.. I: Ja, ja R: Je moet je voorstellen je hebt een uh een een moeder en die roept naar boven “eten is klaar”, waarop dat kind van boven naar beneden schreeuwt, of „t misschien wel helemaal niet hoort, of naar beneden schreeuwt “ja ik kom zo”, moeder moet drie op vier keer roepen I: Ja R: Als je daar een een een uh interactief spel van zou kunnen maken, van ik noem maar wat je krijgt zoveel credits als je bij de eerste keer naar beneden komt, je krijgt zoveel credits als je bij de tweede keer naar beneden komt.. I: ..ja.. R: Weet je, iets in die vorm, en en als, die hele belevingswereld, als je dat mee kan laten spelen, met als steeds als beloning het kunnen laten zien van wat voor invloed het gamen op jou heeft, hoe jij er mee bezig bent en wat je daarnaast ehm zou kunnen doen, als je iets gaat veranderen, wat wat zou „t je nou juist op kunnen leveren 66

Ja „t is grappig dat u dat zegt met uh in uh in een spelvorm, want ik had gister dus Martin Reddemann geinterviewd.. R: Ja.. I: En die had „t ook over uh dat was dan uh om om van alcoholverslaving af te komen, die had „t over ook een spel met een controller, met een uh joystick R: Ja I: En dan moest je plaatjes van flessen alcohol moest je wegdrukken R: Ja I: Met die, met die joystick R: Ja I: En dat, dat leidde dus tot een tot een uh een sein in je hersenen.. R: ..ja klopt.. I: Waardoor je daadwerkelijk.. R: ..gaat de nieuwe behandeling worden he.. I: Ja R: Dat wordt de nieuwe behandeling.. I: ..was allemaal nog een beetje uh in de kinderschoenen maar.. R: Dat wordt bij jullie op de UvA wordt dat nu onderzocht ook he I: Oh ja? R: Ja, met een met een controle groep daar wordt nu naar gekeken, zo van hoe een nieuwe behandeling op alcohol en cannabis eruit kan gaan zien. I: Ja ja, ja wel interessant R: Ja is hartstikke leuk I: Ja, ehm.. Ja hier kunt u misschien niet zo veel over zeggen, waarin verschilt de relatie tussen hulpverlener en client tussen virtuele en lokale behandeling? .. Behandelmethodes.. Is er, want u heeft in t verleden al wel alcohol en cannabis bij volwassenen behandeld, en gokken.. R: Ja, even „t.. nogmaals ik denk van uh sowieso van van, „t is een andere doelgroep, jongeren die die die hebben dat ook echt nodig, die hebben uh ik merk dat elke keer hier weer, het het contact wat je maakt met een jongere is is, om om iets te willen bereiken in een behandeling, is is totaal iets anders dan contact maken met een volwassene in een behandeling I: Ja R: Jongeren zijn daar nog veel gevoeliger voor, neigen nog persoonlijke ontwikkeling, hebben nog heel veel dingen nodig, ze hebben een voorbeeld nodig, iemand die hun kan laten zien, en ze ze zullen „t wel prachtig vinden waarschijnlijk achter de computer alleen of „t behoudend is, of je „t vast kunt houden, das de vraag. I: Ja R: Dat moet nog maar blijken I: En hoe leg je dan dat contact? Hoe hoe genereer je dat vertrouwen bijvoorbeeld een op een met een uh met een jongere? R: Door door uh uh ehm door doordat dat non verbale ook te laten zien door door, of „t moet in ieder geval een een bekrachtiger nog zijn, dat wat je, dat wat je zegt tegen een jongere, waar je mee bezig bent, dat „t ook nog is een keer bekrachtigt wordt met non verbale uitdrukkingen.. En dat kan d‟r eentje zijn bij wijze van spreken als ik op sta en “Nu ga je aan je werk!”, snap je wat ik bedoel, daar is een jongere wel gevoelig voor. Je kan he, of je kan „m een schouderkopje geven en je zegt van goh “wat heb je dit vandaag goed gedaan”.. I: Ja R: Prima, das totaal iets anders dan dat ik „m ga schrijven van “goed gedaan joh” I:

67

I: R: I: R: I: R:

I: R:

I: R: I: R: I: R: I: R: met I: R: hier I: R: I: R: I: R:

I: R: I: R: I: R: I: R: I: R: „t 68

Ja Is is ook wel belangrijk.. Ja ja ja.. ..maar.. Ja.. nee ik begrijp „t Snap je? En ik vraag „t me af, ik zal niet zeggen dat „t onmogelijk is maar ik vraag me af dat.. „t zal niet, het zal zeker niet de ehm de voordelen hebben die ehm die „t die „t met face-to-face heeft Nee En ik denk dat jongeren dat opzich prima vinden, en „t een lekker veilige plek is als je thuis achter je computer gaan zitten, maar in eindeffect zal „t te weinig opleveren..want jij, eigenlijk bied je ze al aan dat wat je niet zou moeten doen en dat is dat is een contact hebben op afstand terwijl ze sowieso al moeite hebben om.. ..waar ze eigenlijk al inzitten, ja.. ..terug te komen.. Ja waar ze eigenlijk al in zitten Ja, maar „t kan wel weer drempelverlagend werken om de eerste stap te nemen, alleen is dat hier misschien anders omdat de ouders hier vaak de eerste stap nemen Ja, ouders nemen meestal de eerste stap.. Maar, ja Ik uh dr ik dr komen hier echt.. Ik zie geen jongeren die zelfstandig hier naar toe komen Nee D‟r moet altijd al van allerlei heibel al aan de hand zijn thuis, dingen mis lopen op school, in de thuissituatie, met vriendjes vriendinnetjes, in combinatie met blowen of alcohol, dan komen ouders hier of dan be.. Dan komt bureau jeugdzorg hier of dan komt uh uh de huisarts of wie dan ook Is dat nooit puur alleen een gameverslaving, dat dat ouders hier naartoe stappen? Jawel.. Ja zeker we hebben nu we hebben hier twee jongeren nu beneden in de dagbehandeling en ik heb zelf ook nog een paar jongeren poli-klinische contacten die ehm waarvan d‟r twee echt puur hier zijn voor hun gameverslaving, voor niks anders Ok Jongeren vinden zelf ook helemaal niet zo‟n probleem Het gamen? Nee, de meeste niet Nee De dat „t „t is een heel proces in de behandeling alleen al als je kijkt vanuit de de motivering gespreksvoering, dan ben je al dan heb je al een klus om jongeren bewust te maken waar ze mee bezig zijn want die die die ervaren die last ook nog niet zo Nee Het de het slechte cijfers halen ja en en.. ..allemaal op lange termijn uh.. Problematiek.. ..Ja precies.. ..he, waar ze niet mee bezig zijn.. ..zijn ze niet mee bezig, kunnen ze ook nog niet bedenken, zover zijn die hersens ook vaak nog niet ontwikkeld Nee Je gaat ze niet, je moet geen vragen gaan stellen van waar denk je dat je over vijf jaar staat Maar hoe worden ze dan toch bewust van dat „t, dat „t een probleem is Om, door door door, door ze te laten zien wat er op „t Moment (benadrukt) gebeurd, op moment en niet te ver vooruit, en „t heeft met name te maken van van de nega.. Wat ze

nu maar I: R: I: R:

om I: R: I: R: I: R: I: R: I: R: I: R: die I: R: I: R: I: R: I: R: I: R: I: R: dat I: R:

I: R:

69

heel erg doen is de negatieve uh consequenties van dat wat ze doen die drukken ze weg door te gaan gamen heel vaak, weg door te gaan gamen, hoeven ze „t niet te voelen, daarmee is „t probleem niet opgelost,.. ..Nee, maar dan halen ze dus de beloning uit „t gamen.. ..zullen ze terug terugvallen.. Dan halen ze „t beloning vaak uit „t gamen, maar das ook, das een korte beloning Hm-hm Is een virtuele beloning die die niet klopt daar is hij.. Daar is ik zei dat laatst nog tegen.. Van de week die andere groep die van de HvA, als je kijkt hoe de game ontwikkelaars hun games in elkaar zetten, dan denk je van ja maar uh, alles is gebaseerd natuurlijk om zoveel mogelijk winst te genereren Ja Daar zijn ze mee bezig Wordt „t, wordt „t niet langzaam, is daar niet langzaam een verschuiving in.. ..ja.. ..gaande.. Ja, omdat er steeds meer.. ..kritiek komt vanuit.. ..kritiek opkomt vanuit uh, ook vanuit de hulpverlening Ja En vanuit uh, vanuit andere hoeken, school, dat we met ze allen vinden van je mag, je mag kinderen niet zo.. ..triggeren als „t ware.. ..triggeren, nee inderdaad, „t niet verheerlijken. Dat verhaal las, wat ik laatst ook las een verhaal over bijvoorbeeld in WoW, je kan alleen maar generaal worden als je, degene „t meest online is, die kan generaal worden, naja en een generaal is een is een status.. ..bedoeld u dan World of Warcraft? Ja world in world ja World of Warcraft. En dan is, dan wil je generaal worden maar dan moet je wel „t meest voor spelen Ja, ja ik geloof dat er iets van zevenhonderd uur voor staat om uh.. Ja.. Tot level 70 te komen Ja ja dat weet dat weet ik dan weer niet, maar.. Nee.. Ik heb een aantal vrienden die dat ook uh hebben gespeeld of nog steeds spelen Ja, ja En ehm.. Nou ik denk, dat ik wel de informatie heb die ik wilde hebben Ok. Heeft u zelf nog iets wat u graag kwijt wilt.. Een vraag aan mij of.. (ademt twee keer in om iets te gaan zeggen ) … ja ik had nog even iets over dat stukje die die virtuele wereld he, we we zien hier veel jongeren met met as-problematiek he, authistisch-spectrum stoornissen Hm-hm PDD, een lichte vorm daarvan he, zeg maar zo‟n zo‟n grens of zo‟n zo‟n restgroep, die PDD groep, dat zijn ook vaak jongeren uh neurologische afwijking zijn ook vaak jongeren die niet uh.. Of die d‟r heel die d‟r heel die d‟r heel goed op gaan op zo‟n op zo‟n spel met gamen, kunnen zich daar prima inleven.. ..ja.. Kunnen zich daar helemaal in geconcentreerd mee mee aan de slag gaan uh terwijl „t in de normale wereld veel lastiger is omdat „t ja uh, emoties die binnenkomen worden heel anders verwerkt als als bij normale mensen en ik denk van uh, dus dat is ook wel een

doelgroep die we terugzien, dat zul je in de virtu.. Dat zul je in online behandeling, zal dat veel lastiger zijn om dat te gaan herkennen, dat uh dat dat herken je dan.. I: ..nee.. R: ..denk ik niet. Tenminste ik zou niet zo een twee drie weten hoe je dat dan moest doen „t zou voor een bepaalde groep zou „t misschien goed werken.. I: Ja.. R: Maar dat is dan ook vaak niet voor jongeren en zeker niet voor de randgroep uh jongeren I: Nee R: Als jij een jongere binnenkrijgt, 1, he, stel die zichzelf aanmeldt, die zegt van “hee ik game te veel, ik wil graag leren om mijn gamegedrag onder controle te krijgen, ik wil gaan minderen” I: Ja R: Dan denk ik van ja, dat zou je kunnen doen op de computer I: Ja R: Dan zou je kunnen zeggen van ok dan gaan we, hoe heb je dat voor ogen, hoe zou je dat willen doen.. I: ..omdat „ie daar zelf al de eerste stap voor uh neemt.. R: Omdat ie daar zelf al initiatief in toont, he hij herkent dus al dat „ie daar een probleem in heeft, nou dan dan heb je al heel veel winst I: Ja R: En dan ga je bedenken van uh van ok we kunnen van uh, en dan is „t duidelijk afspraken maken, van ok wat ga je er aan doen en heb je vier uh gamevrije dagen en heb je er nog drie over en die drie mag je uh per keer, per dag mag je d‟r twee of twee en een half uur, ik ga je helpen de tijd in de gaten te houden, weet je wel, daar hebben we contact over, nou dat kun je prima doen I: Is er trouwens ook behandeling hier waar waarin jongeren helemaal stoppen of helemaal moeten stoppen met gamen? Of is „t altijd minderen? R: Nee! Nee nee nee nee ik ben d‟r ook ook en daar zou ik ook niet aan mee willen werken behalve als een jongere dat zelf zegt, uh als „ie dat wil, maar als een jongere zegt van ehm ik wil m ik wil „t gamen onder controle krijgen dan zeg ik van nou dan ga ik daar in mee, kijken hoe dat gaat, als „t niet lukt, en „t is nog steeds heel erg lastig en „t blijft een probleem.. I: Ja.. R: Dan uh dan ben ik dan ben ik wel voorstander om te zeggen van ok, dan wil ik een afspraak met je maken, en kijken of je gaat stoppen I: Ja R: Want kennelijk lukt „t je gewoon niet. Dan houdt „t op I: Ja R: Zelfde behandeling als dat we doen met alcohol, precies „t zelfde. Gecontroleerd drinken, meeste mensen willen dat heel graag, dus ok, drie maanden gaan we „t aankijken, kijken of „t lukt, als „t niet lukt gaan we alsnog stoppen I: Is „t niet zo bij alcohol dat je, als je echt flink alcoholverslaafd bent dat je alleen maar kan stoppen door helemaal te stoppen, door volledige onthouding R: Opzich is „t „t beste. Ik zeg ook heel vaak tegen mensen, kijk „t „t „t geeft meer rust als je zegt van ik stop helemaal I: Hm-hm R: Als je gecontroleerd gaat drinken zijn er mensen ook weer zitten ze vaak ook weer in die preoccupatie over uh uh drie dagen is „t Vrijdag, dan mag ik weer I: Ja 70

R:

Geeft zoveel druk en en stress, dat je eigenlijk beter kan zeggen van nee ik wil helemaal stoppen. We draaien „m ook wel is om, dat we zeggen van nou we gaan eerst drie maanden stoppen, kijken als je dan nog gecontroleerd wil drinken, ok dan kunnen we „t proberen. I: Ja, ok ja. Goed ik heb de info die.. R: ..je hebt voldoende?.. I: Ik denk „t wel, bedankt R: Nou, graag gedaan, ik krijg van jou uh als je klaar bent, krijg ik een uh exemplaar van je? I: Zeker, dat zal ik naar u toe uh mailen R: Ja graag, ben heel erg nieuwsgierig naar uh hoe „t is geworden I: Ja, zal ik doen R: En de meeste, ik denk dat „t heel erg op elkaar gaat lijken hoor, ook met andere onderzoeken qua behandeling „t niet zo veel scheelt, ook hoe we er naar kijken met elkaar en uh I: Ja „t was dus bij uh bij Martin was ik gister bij Novadic-Kentron die zijn wel ook al een beetje met online behandeling bezig, en hij zag er wel, zag er wel veel positieve uh, maar dat is niet alleen op jongeren, misschien wel helemaal niet op jongeren gericht.. R: Ok.. I: Maar hij zag er wel veel positieve uh gevolgen daarin R: Ja, ja oudere oudere zijn ook beter in staat om de effecten, om de risico situaties in te schatten I: Ja R: Als jij een jongere, ik heb een jongere ze ze komen hier soms op een brommer binnen, zonder helm I: Ja R: En dan rijden ze zeventig/tachtig, en als je „t met ze erover hebt dan zeggen ze waar maak je je nou druk over, is toch niks aan de hand, dat begrijpen ze nog niet, gevaar zien ze ook nog niet I: Nee, nee R: Kijk een ouder kan dat wel snappen, die heeft al heeft al een rugzak, die kan uh die heeft „t veel sneller in de gaten. I: Ja R: En dat maakt „t lastig, ja, ik denk dus dat.. een aantal dingen voor een bepaalde groep lastiger gaat maken I: Ja

71