Toets (her) inrichtingsmaatregelen in het kader van de Flora en faunawet

Dwingelderveld

Toets (her) inrichtingsmaatregelen in het kader van de Flora en faunawet

Dwingelderveld Toets (her)inrichtingsmaatregelen in het kader van de Flora- en faunawet

Definitief

Grontmij Nederland bv Assen, 29 juli 2009

Verantwoording

Titel

:

Dwingelderveld

Subtitel

:

Toets (her)inrichtingsmaatregelen in het kader van de Floraen faunawet

Projectnummer

:

258897

Referentienummer

:

Revisie

:

Datum

:

29 juli 2009

Auteur(s)

:

Ilja Zeilstra, Ru Bijlsma m.m.v. Anne Kersten

Foto voorkaft

:

Hans Dekker

E-mail adres

:

[email protected]

Gecontroleerd door

:

Ru Bijlsma

Paraaf gecontroleerd

:

Goedgekeurd door

:

Paraaf goedgekeurd

:

Contact

:

ing. J.R. Zoetendal

Stationsplein 12 9401 LB Assen Postbus 29 9400 AA Assen T +31 592 33 88 99 F +31 592 33 06 67 [email protected] www.grontmij.nl

Pagina 2 van 70

Inhoudsopgave

1 1.1 1.2 1.3 1.4

Inleiding......................................................................................................................... 6 Aanleiding en doelstelling ............................................................................................. 6 Doelstelling van het onderzoek..................................................................................... 6 Begrenzing van het onderzoeksgebied ........................................................................ 7 Opzet van het rapport ................................................................................................... 7

2 2.1

Wettelijke kader ............................................................................................................ 9 Flora- en faunawet ........................................................................................................ 9

3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

Waterhuishouding Dwingelderveld ............................................................................. 11 Inleiding....................................................................................................................... 11 Maatregelen ................................................................................................................ 11 Natuurwaarden ........................................................................................................... 12 Effecten en afweging .................................................................................................. 12 Conclusies................................................................................................................... 17

4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

Herinrichting Noordenveld .......................................................................................... 20 Inleiding....................................................................................................................... 20 Maatregelen ................................................................................................................ 20 Natuurwaarden ........................................................................................................... 20 Effecten en afweging .................................................................................................. 23 Conclusie .................................................................................................................... 26

5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

Herinrichting weg Lhee-Kraloo.................................................................................... 29 Inleiding....................................................................................................................... 29 Maatregelen ................................................................................................................ 29 Natuurwaarden ........................................................................................................... 30 Effecten en afweging .................................................................................................. 31 Conclusies................................................................................................................... 34

6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.4.1 6.4.2 6.5

Herinrichting Kloosterveld II ........................................................................................ 37 Inleiding....................................................................................................................... 37 Maatregelen ................................................................................................................ 37 Natuurwaarden ........................................................................................................... 38 Effecten en afweging .................................................................................................. 38 Natuurontwikkeling...................................................................................................... 38 Nieuwe waterhuishoudkundige situatie ...................................................................... 39 Conclusies................................................................................................................... 40

7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.4.1 7.5

Aanleg aarden wallen A28/Boswachterij .................................................................... 42 Inleiding....................................................................................................................... 42 Maatregelen ................................................................................................................ 42 Natuurwaarden ........................................................................................................... 43 Effecten en afweging .................................................................................................. 44 Algemeen .................................................................................................................... 44 Conclusies................................................................................................................... 48

Pagina 3 van 70

Inhoudsopgave (vervolg)

8 8.1 8.1.1 8.2 8.2.1 8.2.2 8.2.3 8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.3 8.3.4 8.4 8.4.1 8.4.2 8.4.3 8.4.4 8.4.5 8.5 8.5.1 8.5.2 8.5.3 8.5.4 8.5.5 8.6 8.6.1 8.6.2 8.6.3 8.6.4 8.7 8.7.1 8.7.2 8.7.3 8.7.4 8.7.5

Nevenprojecten........................................................................................................... 50 Parkeerplaatsen Achter ’t Zaand en bij Kraloërweg/Nuilerweg .................................. 50 Inleiding....................................................................................................................... 50 Parkeerplaats Achter ‘t Zaand .................................................................................... 51 Natuurwaarden ........................................................................................................... 51 Effecten en afweging .................................................................................................. 52 Samenvatting en conclusies Parkeerplaats Achter ‘t Zaand ...................................... 52 Parkeerplaats kruising Kraloërweg/Oude Nuilerweg .................................................. 53 Inleiding....................................................................................................................... 53 Natuurwaarden ........................................................................................................... 53 Effecten en afweging .................................................................................................. 54 Samenvatting en conclusies Parkeerplaats Kraloërweg/Oude Nuilerweg ................. 54 Pad voor mensen met een beperking......................................................................... 55 Inleiding....................................................................................................................... 55 Maatregelen ................................................................................................................ 55 Natuurwaarden ........................................................................................................... 55 Effecten en afweging .................................................................................................. 56 Samenvatting en conclusies Pad voor mensen met een beperking........................... 58 Afvoer vrijkomende grond Noordenveld en Kloosterveld ........................................... 59 Afvoer grond Noordenveld .......................................................................................... 59 Afvoer grond Kloosterveld........................................................................................... 59 Natuurwaarden ........................................................................................................... 59 Effecten en afweging .................................................................................................. 60 Samenvatting en conclusies Afvoer grond Noordenveld en Kloosterveld.................. 60 Standweide ................................................................................................................. 61 Inleiding....................................................................................................................... 61 Natuurwaarden ........................................................................................................... 61 Effecten en afweging .................................................................................................. 61 Samenvatting en conclusies Standweide ................................................................... 61 Verbeteren bestaande zand- en fietspaden................................................................ 62 Inleiding....................................................................................................................... 62 Maatregelen ................................................................................................................ 63 Natuurwaarden ........................................................................................................... 63 Effecten en afweging .................................................................................................. 65 Conclusies................................................................................................................... 67

9

Gebruikte bronnen ...................................................................................................... 68

Bijlage 1:

Kaarten waterhuishouding

Bijlage 2:

Planten Flora- en faunawet 1998 en 2006

Bijlage 3:

Planten van de Rode Lijst 2006

Bijlage 4:

Zoogdieren 2004-2005

Bijlage 5:

Natura 2000 broedvogels 2006

Bijlage 6:

Standvogels en holenbroeders 2006

Bijlage 7:

Broedvogels van de Rode Lijst 2006

Bijlage 8:

Amfibieën en reptielen 2004-2008

Bijlage 9:

Vlinders Flora- en faunawet en Rode Lijst 2000-2006

Pagina 4 van 70

Inhoudsopgave (vervolg)

Bijlage 10:

Libellen Flora- en faunawet en Rode Lijst 2003-2006

Bijlage 11:

Plankaart

Bijlage 12:

Overzicht gebiedsnamen

Pagina 5 van 70

1

Inleiding

1.1 Aanleiding en doelstelling Het Nationaal Park Dwingelderveld is vanwege het voorkomen van waardevolle natte heide, droge heide, vennen en hoogveentjes en bos aangemerkt als habitat- en vogelrichtlijngebied en maakt daarmee onderdeel uit van het Europese Natura 2000-netwerk. Vanuit de Europese doelstellingen voor dit natuurgebied is een plan opgesteld om de ecologische kwaliteit en de oppervlakte van meerdere belangrijke habitattypen, in het bijzonder de natte heiden, te verbeteren. Deze verbetering is gecombineerd met de doelstellingen uit het Waterbesluit van Waterschap Reest en Wieden: GGOR Dwingelderveld en de wateropgave in het kader van WB21, namelijk het vasthouden, bergen en vertraagt afvoeren van gebiedseigen water. Het plan is gericht op de verbetering van het hydrologische systeem van het Dwingelderveld. Daarmee wordt uitvoering gegeven aan de (Europese) kernopgave voor het Dwingelderveld: verbetering van de kwaliteit en uitbreiding van de oppervlakte van vooral de ‘natte’ habitattypen. Concreet gaat het om het herstel van de hydrologie van het heidegebied, inclusief de agrarische enclave Noordenveld en Kloosterveld, het herinrichten van het heidegebied waarbij de verworven agrarische gronden van het Noordenveld omgezet worden tot natuurgebied en de aanleg van aarden (geluids)wallen langs de A28. Het plan omvat maatregelen om de grondwaterpeilen over het algemeen te verhogen en gebiedseigen gronden oppervlaktewater te bufferen en vertraagd af te voeren. Het gevolg van de noodzakelijke verhoging van het grondwatersysteem is dat de drooglegging van de weg Lhee-Kraloo te gering wordt. Het technisch handhaven van de weg onder de nieuwe hydrologische condities is dan niet meer mogelijk. Om deze reden is het nodig gebleken een nieuwe inrichting van de weg Lhee-Kraloo te zoeken. Samenvattend zijn er projecten afgebakend, namelijk vijf hoofdprojecten (1 t/m 5) en verschillende nevenprojecten: 1. Het herstel van de waterhuishouding van het Dwingelderveld; 2. De herinrichting van het Noordenveld, inclusief het herstel van de waterhuishouding in dit gebied; 3. De herinrichting van de weg Lhee-Kraloo; 4. De herinrichting van het Kloosterveld; 5. De aanleg van aarden (geluids)wallen langs de A28 en boswachterij; 6. Nevenprojecten (o.a. aanleg parkeerplaatsen, verbeteren zandpaden e.a.). Voor ieder project worden maatregelen beschreven die mogelijk effecten kunnen hebben op de natuurwaarden in het gebied. Aangezien er met de herinrichting van het Dwingelderveld (negatieve) effecten kunnen optreden aan de aanwezige beschermde natuurwaarden is het noodzakelijk om een toets in het kader van de Flora- en faunawet uit te voeren. 1.2 Doelstelling van het onderzoek Het doel is om inzichtelijk te maken of voor de uitvoeringsmaatregelen, die nodig zijn voor de projecten, een ontheffing in het kader van de Flora- en faunawet noodzakelijk is en of dat haalbaar is. In deze natuurtoets wordt onderzocht in hoeverre de projecten (significant) negatieve gevolgen kunnen hebben op beschermde natuurwaarden die in het Dwingelderveld voorkomen.

Pagina 6 van 70

Inleiding

Ter bepaling van de effecten op natuurwaarden en de grootte daarvan, wordt gekeken naar de mogelijke relaties tussen de voorgenomen activiteiten en de habitattypen, kwalificerende dieren en overige karakteristieke soorten. De aanwezige relaties kunnen betrekking hebben op: • De relaties tussen habitattypen en waterafhankelijke soorten, en de bodem en het gronden oppervlaktewater, bijvoorbeeld vanwege verdroging, vernatting/inundatie of voedselverrijking; • De relaties die dieren met hun omgeving (habitattypen, landschap) en met elkaar onderhouden, bijvoorbeeld vanwege verstoring van rust en door licht of vanwege belemmering van de migratie. 1.3 Begrenzing van het onderzoeksgebied Het Dwingelderveld is aangewezen als Nationaal Park. Voor het Nationaal Park is een begrenzing vastgesteld. Deze grens valt min of meer samen met de begrenzing van het Natura 2000 gebied. Het onderzoeksgebied is voor elk van de zes projecten verschillend. Begrenzingen kunnen samen, overlappen of solitair in het gebied liggen. De projecten liggen, behoudens project Kloosterveld II, binnen de begrenzing van het Natura 2000 gebied (zie fig. 1.1). In elk hoofdstuk zal zo nodig de begrenzing aangegeven worden.

Fig. 1.1. Ligging hoofdprojecten binnen de begrenzing van het onderzoeksgebied (project 6 heeft verscheidene locaties, deze zijn in het betreffende hoofdstuk beschreven)

De toets aan de Natuurbeschermingswet is door Grontmij uitgevoerd en in een apart rapport beschreven (Nbwettoets, Grontmij 2009). 1.4 Opzet van het rapport Het rapport is opgebouwd uit de volgende hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk bestaat uit de inleiding en de doelstelling en opdeling van het project herinrichting Dwingelderveld. Hoofdstuk 2 geeft het wettelijke kader weer. Vanaf hoofdstuk 3 wordt per ruimtelijk project ingegaan op de voorgenomen maatregelen, in het gebied voorkomende beschermde natuurwaarden, de verstorende factoren die van de plannen uit zouden kunnen gaan en de effecten aan de bepalingen uit de Flora- en faunawet en tenslotte de afweging en conclusies.

Pagina 7 van 70

Inleiding

Voor de beschrijvingen en afweging van de effecten wordt gebruik gemaakt van aangeleverde gegevens van natuurorganisaties (verspreidingskaarten per soortgroep), uitgevoerd veldwerk , plankaart met maatregelen en kaarten met de verwachte waterhuishoudkundige veranderingen, en andere bronnen. Indien verwezen wordt naar een gedragscode, wordt de gedragscode zorgvuldig bosbeheer bedoeld. Deze gedragscode is opgesteld door Vogelbescherming Nederland en Het Bosschap en gaat over dieren plantensoorten in het bos en de beïnvloeding van uitvoering van boswerkzaamheden (Min. LNV, goedgekeurd 2 maart 2005 en geldig tot 1 januari 2010). Verder kan er gebruik gemaakt worden van de gedragscode Natuurbeheer, opgesteld door het Bosschap met medewerking van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, De 12Landschappen, de Federatie Particulier Grondbezit en anderen (goedgekeurd door de Minister van LNV bij besluit van 21 april 2009).

Pagina 8 van 70

2

Wettelijke kader

2.1 Flora- en faunawet De Flora- en faunawet (Ffwet) voorziet in bescherming van soorten planten en dieren. Naast bepalingen voor specifiek aangewezen soorten, geldt krachtens art. 2 van de Ffwet de algemene zorgplicht voor alle in het wild levende dieren en planten alsmede voor de zorg en bescherming van flora en fauna. Ten aanzien van de soortenbescherming vanuit de Ffwet geldt dat het beschermingsregime van toepassing is op de in de, of bij wet aangewezen soorten, ongeacht de locatie waar die soorten zich bevinden. Bij aanwezigheid van beschermde soorten flora en fauna in en rondom het gebied waar ingrepen plaatsvinden zijn de bepalingen uit de Ffwet van toepassing. Voor aangewezen beschermde soorten moeten activiteiten, ruimtelijke ingrepen en gebruik worden getoetst aan de verbodsbepalingen uit de wet. Beschermde planten mogen niet worden geplukt of beschadigd (art. 8), beschermde dieren mogen niet worden gedood, verwond, gevangen (art. 9). Voortplanting- en vaste rust- of verblijfsplaatsen mogen niet worden beschadigd of verstoord (art. 11). Bovendien is het niet toegestaan beschermde soorten planten en dieren te vervoeren, of onder zich te hebben (art. 13). Wanneer als gevolg van activiteiten de effecten op beschermde soorten zodanig zijn dat daarmee deze bepalingen overtreden worden, dan moet ontheffing aangevraagd worden. Ontheffing Flora- en faunawet De Flora- en faunawet maakt onderscheid tussen een aantal categorieën beschermde soorten: a) Voor algemeen beschermde soorten (ook wel tabel 1-soorten genoemd) hoeft geen ontheffing meer te worden aangevraagd bij bestendig beheer en onderhoud, bestendig gebruik of ruimtelijke ontwikkelingen. b) Voor de iets zwaarder beschermde soorten (de tabel 2-soorten) is voor bovengenoemde activiteiten wel ontheffing vereist, tenzij er gewerkt wordt volgens een door de minister goedgekeurde gedragscode. Toetsingscriterium voor ontheffing van tabel 2-soorten is de gunstige staat van instandhouding. Die mag niet in gevaar komen. c) Dan zijn er de strikt beschermde soorten (tabel 3-soorten). Voor deze is vrijstelling mogelijk bij activiteiten die zijn te kwalificeren als bestendig beheer en onderhoud in de bosbouw of landbouw indien er gewerkt wordt op basis van een goedgekeurde gedragscode. Voor ruimtelijke ontwikkelingen (waaronder beheer en onderhoud dat niet als bestendig kan worden gekwalificeerd) geldt dat altijd ontheffing aangevraagd moet worden. Als voor tabel 3-soorten ontheffing aangevraagd wordt volgt een zware toetsing: geen alternatief, bij wet genoemd belang en de gunstige staat van instandhouding mag niet in het geding zijn. Vogels ten slotte vormen een aparte categorie. Voor vogels zijn er nauwelijks ontheffingsgronden. Vogels worden vooral negatief geraakt in hun broedperiode. Voor de meeste soorten ligt die tussen 15 maart en 15 juli, echter sommige soorten broeden al eerder of later. Met name op de heide kunnen laat broedende vogelsoorten worden aangetroffen. Buiten de broedperiode betreft bescherming van vogels vooral de vaste verblijfplaatsen van standvogels zoals o.a. uilen en spechten. Standvogels zijn jaarrond beschermd. Een ontheffingsaanvraag voor het aantasten van deze verblijfplaatsen zal getoetst worden aan zware criteria. Voor vogels wordt door het Ministerie van LNV vooralsnog de vuistregel gehanteerd dat altijd buiten het broedseizoen moet worden begonnen met eventuele werkzaamheden, opdat plan-

Pagina 9 van 70

Wettelijke kader

nen of projecten geen schade berokkenen aan de in het gebied broedende vogels en hun nesten. Voor veel activiteiten en beschermde soorten bestaat een vrijstelling van de Flora- en faunawet als er gewerkt wordt op basis van een door de minister van LNV goedgekeurde gedragscode. De gedragscode is gebaseerd op het principe van het zorgvuldig handelen. De ‘Gedragscode Natuurbeheer’ beschrijft welk werkzaamheden beschouwd kunnen worden als bestendig onderhoud en beheer (bijv. maaien, schonen sloten, etc) of wat gezien moet worden als ruimtelijke inrichting (bijv. grootschalig plaggen). Voor bestendig onderhoud en beheer hoeft met toepassing van een gedragscode geen ontheffing meer aangevraagd te worden, niet voor tabel 2 soorten en ook niet voor de strikt beschermde soorten van tabel 3. Doorgaans wordt de realisatie van een natuurontwikkelingsproject gezien als ruimtelijk ontwikkeling. Dat betekent dat bij eventuele negatieve invloed op tabel 2 soorten op basis van de goedgekeurde gedragscode geen ontheffing meer te hoeven worden aangevraagd. Voor de andere tabel 3 soorten moet dat dan nog wel. Als vervolgens aantoonbaar zorgvuldig gehandeld wordt, overeenkomstig de gedragscode, en de gunstige staat van instandhouding van de soort is niet in het geding dan zal een ontheffing voor die strikt beschermde soorten naar verwachting zonder problemen afgegeven worden. Wat betreft de toetsing van de plannen op beschermde soorten in het Dwingelderveld wordt in dit rapport in eerste instantie gezocht naar manieren om negatieve invloed hoe dan ook te voorkomen. Vaak wordt dat gevonden door de werkzaamheden buiten de kritische perioden van voortplanting of winterrust uit te voeren en het plangebied voor aanvang van de werkzaamheden ongeschikt te maken. De afweging zal per soortgroep besproken worden.

Pagina 10 van 70

3

Waterhuishouding Dwingelderveld

3.1 Inleiding Het project herstel waterhuishouding van het Dwingelderveld speelt zich in het centrale en zuidelijke deel van het Natura 2000-gebied Dwingelderveld af. De globale begrenzing is aangegeven in figuur 1.1 hoofdstuk 1.3. Het projectgebied omvat vooral het heidegebied en een kleine oppervlakte bos. Het gebied waar het herstel van de gebiedseigen waterhuishouding aan de orde is, omvat vooral ongestoorde grondmorene welvingen die bedekt zijn met dekzand. De hydrologie is in hoge mate ongestoord en de begroeiing bestaat vooral uit natte, soortenarme dopheide en vooral ook droge en vochtige struikheide met dopheide en pijpenstrootje. Binnen dit gebied ligt in het zuidoosten een noordoost-zuidwest georiënteerd patroon van slenken met hogere en lagere delen. Hier liggen ook de vennen en plassen. Deze slenken zijn voormalige beekdalbodems zonder veen. In het westelijke deel van het plangebied komt een vergelijkbaar maar breder slenkpatroon voor die deels ongestoord en deels ontwaterd en geëutrofieerd is. Hier komen eveneens hogere en lagere terreingedeelten voor, met natte heidevegetaties en vennen en plassen. Het heidegebied heeft overwegend een grootschalig open karakter. Het in onderhavige studie te toetsen plan geniet de voorkeur boven eerder onderzochte en afgewogen alternatieven. Het project herstel waterhuishouding is nodig om verdroging tegen te gaan in het Dwingelderveld. Dit zal een positief effect hebben op de aanwezige flora en fauna (alternatief niets doen is geen optie want dat leidt tot verlies van huidige beschermde flora en fauna). De waterhuishoudkundige maatregelen zijn door het waterschap samen met de natuurbeherende organisaties ontwikkeld ten behoeve van het waterbesluit, aangevuld met het door Grontmij uitgevoerde deelonderzoek Bijdrage waterbeheer tijdens extreme weersomstandigheden. 3.2 Maatregelen Het Dwingelderveld zal op een grote oppervlakte een structureel hoger streefpeil krijgen. Fysieke maatregelen om vernatting te bereiken bestaan uit het dempen van sloten en greppels, het maken van maaiveldophopingen, lokaal kleine plagwerkzaamheden, het wegkappen van een kleine strook bos en het ophogen van zandpaden. Deze werkzaamheden zijn nodig voor de ontwikkeling van flora en fauna en het beheer van het Natura 2000 gebied. Ten behoeve van WB 21 omstandigheden, die eenmaal per 100 jaar kunnen optreden, worden langs de buitenranden lokaal knijpconstructies aangebracht (stuw, knijpduiker) en kaden. Met behulp van deze maatregelen kan tijdelijk extra water vast gehouden worden. Deze werkzaamheden zijn het gevolg van de klimaatsverandering en niet specifiek nodig voor de flora en fauna en het beheer van het Dwingelderveld. Van deze maatregelen zullen de daarvoor noodzakelijke fysieke ingrepen worden getoetst. Het in werking zijn van de WB21 voorzieningen kan op een niet nader te bepalen moment eenmaal per 100 jaar gebeuren. De invloed is geminimaliseerd (zie Nb-wettoets en Deelonderzoek waterbeheer; Grontmij 2009) en blijft beperkt tot enkele gebieden in de randen, zowel binnen als buiten de grens van het Natura 2000 gebied. De WB 21 gebeurtenis heeft met de getroffen maatregelen nagenoeg dezelfde impact als een situatie zonder de maatregelen, behoudens enkele locaties in de randen zoals nabij het Anserveld en de Hoornse slenk. Het gebruik van de WB 21 voorzieningen wordt vanwege de voorgaande overwegingen aangemerkt als calamiteit en behoefd niet getoetst te worden.

Pagina 11 van 70


3.3 Natuurwaarden De plaatselijk voorkomende beschermde planten (kaart bijlage 2 en 3)die door de werkzaamheden geraakt zouden kunnen worden zijn: grasklokje en brede wespenorchis (beide tabel 1), klokjesgentiaan, kleine en ronde zonnedauw, jeneverbes en zeer incidenteel beenbreek in het westelijke deel (allen tabel 2). Vogelsoorten die voorkomen in het plangebied (kaart bjlage 5, 6 en 7) waar waterhuishoudkundige maatregelen worden uitgevoerd, zijn: • In plassen en vennen: de kwalificerende broedvogels onder de Nb-wet: dodaars en geoorde fuut en de kwalificerende wintervogels: kleine zwaan, toendrarietgans, wintertaling en slobeend. • Op de heide of de rand tussen heide en bos: de kwalificerende broedvogels onder de Nbwet roodborsttapuit, boomleeuwerik, paapje en tapuit. • In de plassen, vennen en op de heide vele Rode lijstsoorten, zoals onder andere zomertaling, roodhalsfuut en nachtzwaluw. Overige beschermde dieren die voorkomen zijn amfibieen reptielensoorten (kaart bijlage 8), in het bijzonder heikikker, kamsalamander en rugstreeppad (tabel 3) en zandhagedis, adder, gladde slang (tabel 3) en levendbarende hagedis (tabel 2), en zoogdiersoorten (kaart bijlage 4), in het bijzonder de vleermuizen (tabel 3). Er zijn waarnemingen van de beschermde dagvlinderen libellensoorten heideblauwtje, veenhooibeestje (beide tabel 3) en noordse winterjuffer (tabel 3), gevlekte witsnuitlibel (tabel 3; hier een zwerver), en enkele soorten die op de nationale Rode lijst van bedreigde dieren staan. Het betreft van de dagvlinders: het zeer incidenteel voorkomende veenbesblauwtje en verder aardbeivlinder, bruine vuurvlinder, heivlinder en kommavlinder. De waargenomen libellensoorten die op de Rode lijst staan zijn: tengere pantserjuffer, noordse glazenmaker, glassnijder en venwitsnuitlibel (kaart bijlage 9 en 10). De beschermde en bedreigde soorten zijn per soortsgroep op kaart aangegeven. Deze kaarten zijn gebaseerd op de beschikbare database. Aanvullend op de kaarten geven de rapporten van Joop Kleine (2005 t/m 2007) inzicht in het voorkomen van soorten. 3.4 Effecten en afweging De effectbespreking heeft betrekking op de fysieke ingrepen die nodig zijn om de eerder beschreven maatregelen uit te voeren en op de uiteindelijke gebruiksfase. De fysieke maatregelen zullen zeer lokaal uitgevoerd worden en zijn kleinschalig van aard. Zij kunnen vooral effecten hebben op beschermde planten, dieren kunnen zich makkelijk verplaatsen. De vernatting van het Dwingelderveld heeft als gevolgd dat de van oorsprong natte en vochtige vegetaties iets natter worden waar dat gewenst is. Het areaal droge vegetatie zal echter niet veranderen. Verder blijven de voor de flora en fauna in het Dwingelderveld belangrijke gradiënten in het landschap bestaan. Door de vernatting zullen planten en dieren ruimtelijk iets gaan verschuiven binnen de gradiënt, afhankelijk van hun specifieke leefomgevingseisen. De effecten op de voorkomende beschermde natuurwaarden zijn beschreven aan de hand van de verschilkaart in het Waterbesluit (verschil ontwerppeil in de winter van de toekomstige situatie ten opzichte van het huidige winterpeil) (kaarten bijlage 1) en de verspreidingskaarten per soortgroep (kaarten bijlage 2-10). Flora Soorten die mogelijk getroffen kunnen worden door de fysieke maatregelen zijn kleine zonnedauw en klokjesgentiaan. Effecten ten gevolge van de fysieke maatregelen op deze soorten zal voorkomen worden door de standplaatsen van beide soorten te ontzien. De effecten die optreden door de te nemen stucturele vernattingmaatregelen zullen per soort verschillen. Droogteminnende soorten zullen er meer last van hebben dan vochtminnende soorten. Voor beide soortsgroepen geldt echter dat volledig onder water komen te staan negatieve effecten kan opleveren. De zwaarte van de effecten als gevolg van de vernattingsmaatregelen hangt af van het moment in het seizoen (winter of zomerperiode), de hoogte en de tijdsduur.

Pagina 12 van 70


Foto’s van links naar rechts: grasklokje, zonnedauw, brede wespenorchis, jeneverbes en klokjesgentiaan.

De jeneverbes (tabel 2) is een droogteminnende soort die slecht tegen vernatting kan. Uit de verschilkaart en de verspreidingskaarten van de beschermde planten kan worden opgemaakt dat op de noordelijke locaties geen peilveranderingen worden doorgevoerd zodat deze soorten niet geraakt kunnen worden. Ten westen van het Drostenveen zal de situatie natter worden maar de hogere terreingedeelten zullen voldoende droog blijven zodat de jeneverbes hier ook niet geraakt zal worden. Er zullen op de jeneverbes dan ook dat er geen negatieve effecten optreden Brede wespenorchis en grasklokje (beide tabel 1) zijn soorten die op matig droge tot vochtige grond voorkomen. De brede wespenorchis is voornamelijk in het bosgebied te vinden en het grasklokje langs de Oude Hoogeveensedijk. Op beide locaties treedt er in het geval van de brede wespenorchis geen verhoging, en in geval het grasklokje een geringe verhoging op van het waterpeil op. Tenzij ze volledig onder water komen te staan zullen deze soorten van de vernattingmaatregelen weinig last hebben. Inundatie zal hier echter niet optreden. Beschermde plantensoorten die in het Dwingelderveld voorkomen onder natte omstandigheden zijn de kleine en ronde zonnedauw (beide tabel 2). Kleine zonnedauw is vrij algemeen op de heide te vinden in de buurt van de plassen, de ronde zonnedauw is iets minder algemeen. De klokjesgentiaan (tabel 2) komt op vochtige tot natte grond voor en kan in heidegebieden gevonden worden. In het Dwingelderveld is deze soort dan ook te vinden in de buurt van de vennen en plassen. De omstandigheden zullen voor deze soorten gelijk blijven of iets natter worden, afhankelijk van de ligging van de groeiplaats. Vanwege de voorkeur voor natte omstandigheden van deze soort worden er geen negatieve effecten verwacht. Voor de genoemde beschermde plantensoorten geldt dat er weinig tot geen negatieve effecten te verwachten zijn. Verandering van het streefpeil is lokaal niet aan de orde, of zal een beperkte invloed hebben. Op de locaties waar grotere peilveranderingen worden nagestreefd (> 15/20 cm) zullen deze gefaseerd in de tijd worden uitgevoerd. Vegetaties met de beschermde planten kunnen zich in de loop der jaren zo nodig op die manier herschikken op de aanwezige hoogtegradiënt. De groeiplaatsen van beschermde soorten die een voorkeur hebben voor natte tot vochtige omstandigheden zullen kwalitatief beter omstandigheden krijgen. Zoogdieren Wat betreft de zoogdieren zijn de meeste soorten mobiel en kunnen zich eenvoudig aanpassen aan een situatie met gemiddeld door het jaar gezien een verhoogd grond- of oppervlaktewaterpeil. In het open heidegebied waar de meeste vernattingmaatregelen plaats vinden zijn vooral algemene soorten als vos, haas en incidenteel egel en wezel (allen tabel 1) te vinden. De meeste andere zoogdiersoorten worden in het omliggende bosgebied of plekken met beplanting aangetroffen. De vennen en plassen worden als foerageergebied gebruikt door enkele vleermuissoorten zoals de laatvlieger en watervleermuis (Vleermuizenonderzoek Grontmij, 2009). Deze foerageergebieden zullen door de maatregelen niet beïnvloed worden. De grootte van het leefgebied met droge, vochtige en natte gedeelten zal niet wezenlijk veranderen. Ook zal de ruimtelijke variatie in de structuur van het landschap (open, halfopen en dicht), die voor veel dieren van groot belang is, niet wezenlijk veranderen. De vernattingmaatregelen op het Dwingelderveld zullen geen negatieve effecten hebben op de voorkomende zoogdieren.

Pagina 13 van 70


Vogels Watervogels zullen geen last van de vernatting hebben, het foerageergebied en/of leefgebied voor deze soorten zal zelfs enigszins toenemen. Verder zal het oppervlak natte heidevegetaties toenemen wat voor de kwalificerende soort paapje in het kader van de Nb-wet gunstig is. Deze soort heeft een ongunstige staat van instandhouding (zie ook Nbwet-toets, Grontmij 2009). Door de vernatting zullen de omstandigheden voor deze soort dan ook verbeteren. Een soort zoals roodborsttapuit is ook een heidesoort maar meer afhankelijk van de aanwezigheid van beplanting/opslag voor zangposten en uitkijkposten. De vernattingsmaatregelen zullen geen negatieve effecten hebben op deze soort. De soort tapuit, die nog maar zeer weinig wordt aangetroffen, is gebonden aan de droge heide in het Dwingelderveld. De staat van instandhouding is ongunstig. De droge gedeelten waar de tapuit de laatste jaren is waargenomen, zullen niet beïnvloed worden door de vernatting.De wintervogels gebruiken vooral de plassen en vennen als slaapplaats. Deze situatie zal niet wezenlijk veranderen. De oppervlakte van deze wateren zal hooguit iets toenemen, hetgeen gunstig is. Voor de vogels die in het Dwingelderveld broeden en/of foerageren en/of slapen/rusten treden er geen tot positieve effecten op. Amfibieën en reptielen De kwaliteit van het habitat voor amfibieën verandert kwalitatief wezenlijk en wordt op de lange termijn positiever. De integrale vernatting zal leiden tot een beter buffering waardoor er zeer lokaal enigszins aangerijkt grondwater toestroomt naar sommige plassen en vennen. Op die plekken zal de verzuring afnemen. Dit is gunstig voor de meeste soorten amfibieën die in het Dwingelderveld voorkomen. Voor de heikikker, een soort van tabel 3, die voorkomt in enigszins zuur (pH 4 – 5,5) en voedselarm water, zal de oppervlakte voortplantingswater niet veranderen, hooguit lokaal iets toenemen. Bekende plassen waar deze soort aangetroffen wordt zijn o.a. Davidsplassen en Holtveen. Hier zal weinig tot geen verhoging van het waterpeil optreden. Het oppervlak geschikt habitat zal voor de meeste soorten alleen maar toenemen. Voor de kamsalamander (tabel 3), die in twee grotere deelpopulaties en één kleine locatie in het Dwingelderveld voorkomt, zullen de omstandigheden niet wezenlijk veranderen. Nabij de voortplantingsbiototpen blijven voldoende drogere winterbiotopen aanwezig die niet zullen inunderen. Effecten van de waterhuishoudkundige maatregelen zijn neutraal tot positief. De rugstreeppad komt in enkele grotere deelpopulaties voor in het projectgebied en in het Noordenveld op twee kleinere locaties. Lokaal worden peilen verhoogd. Grotere verhogingen worden geleidelijk in de tijd doorgevoerd, terwijl de actuele waterstanden met name bepaald worden door de seizoensinvloed. Bij de grotere deelpopulaties zullen er geen wezenlijke veranderingen komen in de grootte en ligging van de voortplanitings- en overwinteringsbiotopen. Gradiëntrijke overgangen blijven behouden. De twee kleinere biotopen in het Noordenveld krijgen een gunstiger uitgangssituatie. Deze wordt beschreven in hoofdstuk 4 Herinrichting Noordenveld. Wat betreft de beschermde reptielen (maar dit geldt ook voor de amfibieën) is het van belang dat er voldoende overwinteringplekken (hibernacula) overblijven en dat deze niet te nat worden. Van de zandhagedis zijn na 2000 geen meldingen bekend. De oudere bekende leefgebieden (Bijlsma & Verhoogt 1994) zullen voldoende droog blijven. Deze soort zal verder niet in de afweging betrokken worden. De precieze locatie van de overwinterplekken van adder en gladde slang (tabel 3), levend barende hagedis (tabel 2) en andere reptielen in het Dwingelderveld is in het voorjaar van 2009 door de Stichting RAVON geïnventariseerd. Er zijn toen vooral waarnemingen van adder (zie kaart adderwaarnemingen), levendbarende hagedis en heikikker gedaan. De conclusies van mei 2009 worden in deze studie gebruikt.

Pagina 14 van 70


Kaart met adderwaarnemingen gedaan tijdens veldbezoeken in de periode maart-april 2009 (Stichting RAVON, 2009)

Tijdens de vroege ronden in maart en april 2009 werden de meeste adders aangetroffen in oude pollen van pijpestro of in heide met een dikke moslaag. Tijdens de inventarisatie is de gladde slang niet waargenomen. De dichtheid van adders lijkt relatief laag, lokaal zijn er hogere aantallen gevonden. Een aantal adders werd gevonden op zeer natte plekken, liggend op de vegetatie, net boven de waterspiegel. Deze waarnemingen zijn vroeg in het jaar gedaan. Deze reptielen bevinden zich dan nog bij hun hibernacula en hebben zich nog niet verplaatst naar hun zomerhabitat. Zij lijken in of nabij natte gebiedsdelen te overwinteren. Uit de vergelijking tussen de adderwaarnemingen en de nieuwe waterhuishouding kan afgeleid worden dat de adder aangetroffen wordt op de locaties waar op korte afstand van elkaar droge, vochtige en natte gedeelten in een gradiënt voorkomen. De nu bekende overwinteringsplekken zullen in de nieuwe situatie niet beïnvloed worden door de vernattingsmaatregelen. De gradiëntrijke situaties blijven bestaan en de veranderingen zullen geleidelijk in de tijd optreden. In het najaar zullen de reptielen (en amfibieën) geschikte overwinteringsplekken kunnen betrekken. In de terreingedeelten waar een hogere grondwaterstand wordt nagestreefd dan circa 10/15 cm zal deze gefaseerd worden doorgevoerd. Daarmee wordt bereikt dat de reptielen (en amfibieën) ’s winters niet verdrinken en op een droge plek kunnen overwinteren. Uit het RAVON-onderzoek zijn meerdere locaties van de overwinterplekken (hibernacula) bekend. Voordat met de werkzaamheden gestart wordt, worden er op tijd mitigerende maatregelen genomen worden om verstoring dan wel verlies van overwinterbiotoop te voorkomen. Indien werkzaamheden binnen de overwinteringsperioden van aanwezige reptielen vallen en er hibernacula in het betreffende gebied bekend zijn moeten deze ruim voor aanvang van de werkzaamheden en buiten de gevoelige perioden verplaatst worden naar een nabij gelegen geschikte locatie zodat er geen overwinterplekken verloren gaan of tijdens de werkzaamheden verstoord zullen worden. Verder kan het gebied ongeschikt gemaakt worden door het kort te maaien en, indien uitvoerbaar, af te rasteren zodat er geen nieuwe vestiging van beschermde soorten kan voorkomen. Voor het verplaatsen van hibernacula en voor het in bezit hebben van beschermde soorten is een ontheffing van art. 9 en 13 nodig. Vissen Verspreidingsgegevens van vissen zijn niet beschikbaar. De verwachting is echter dat de aanwezige sloten en wateren door het zure of in sommige gevallen voedselrijke karakter niet erg geschikt zijn als habitat voor beschermde vissoorten. Verder vallen deze sloten in het zomer-

Pagina 15 van 70


seizoen droog en zullen als permanente leefgebied voor vissen ongeschikt zijn. Nader onderzoek is dan ook niet noodzakelijk. Ongewervelden Het heideblauwtje (tabel 3) wordt op grote schaal verspreid in grote delen van het plangebied waargenomen. De soort heeft een voorkeur voor natte en vochtige heide (Dijkstra et al 2003). Deze oppervlakte zal toenemen, evenals het areaal dopheide waardoor het voedselaanbod toe neemt . Wel moet er rekening gehouden worden met een intolerantie voor te hoge inundaties. Uit de verschilkaart (waterhuishouding) en de spreiding van de vlinders komt naar voren dat rondom de zuidelijke Benderse plassen en ten westen van de Davidsplassen richting Anserveld de vernatting het grootst zal zijn. Het waterpeil zal gefaseerd in de tijd opgezet worden indien een grotere waterstandsverandering wordt nagestreefd. Het heideblauwtje kan zich ook op deze locaties handhaven omdat op korte afstand gradiëntrijke situaties blijven bestaan.. Er zal geen leefgebied verdwijnen, maar er zal in de loop van jaren een beperkte habitatverschuiving op gaan treden. De gunstige staat van instandhouding van het heideblauwtje komt met de vernattingsmaatregelen dan ook niet in gevaar. Het veenhooibeestje (tabel 3) wordt binnen het plangebied ten noorden van de Anserdennen waargenomen. Deze locatie zal niet beïnvloed worden door de vernattingsmaatregelen. Er blijven kleinschalige overgangen tussen drogere en nattere omstandigheden (met de waardplant eenarig wollegras) bestaan. De rupsen zullen vooral in deze overgangen overwinteren en de kans op inunderen is zeer gering. Het opzetten van het waterpeil in de gebieden waar een grote peilverandering (> 15/20 cm) wordt nagestreefd zal gefaseerd in ruime en tijd gebeuren Dit is voor andere soorten in het Dwingelderveld ook belangrijk, zoals bijvoorbeeld de Rode Lijstsoort het gentiaanblauwtje (kwetsbaar). Deze soort geniet geen wettelijke bescherming krachtens de Flora- en faunawet, maar zijn waardplant de klokjesgentiaan (tabel 2) wel. Gentiaanblauwtje op z’n waardplant de klokjesgentiaan (Foto Albert Henckel)

In een optimale situatie staan klokjesgentianen langs een groot deel van de vochtgradiënt met nesten van de waardmieren in pollen pijpenstrootje. In natte jaren overstromen de laagten, maar kan het gentiaanblauwtje zich handhaven aan de randen. Bij te snelle vernatting verdrinken de gentianen en rupsen in laaggelegen nesten van de waardmieren, waardoor er een kans bestaat dat het gentiaanblauwtje verdwijnt. Algemeen kan dus gesteld worden dat een snel uitgevoerde vernatting in verdroogde heidegebieden vaak averechts werkt omdat het overgebleven leefgebied zich juist in de laagten bevindt, welke het eerst zullen onderlopen. Vernatting dient dus geleidelijk over een periode van ettelijke jaren te worden uitgevoerd, zodat de planten en dieren van de natte milieus de tijd krijgen om mee te migreren met het opkomende waterpeil. Het succes van vernatting luistert nauwer naarmate de variatie in reliëf geringer is; de aanwezigheid van reliëf is dus voordelig (Beschermingsplan Gentiaanblauwtje 2003-2007, Expertisecentrum LNV, september 2003). Voor libellensoorten zal geen sprake zijn van negatieve effecten, het voortplantingsbiotoop blijft gelijk of neemt zelfs toe. Verder overwinteren de meeste soorten als larven in het water en zijn er in de winterperiode geen negatieve effecten te verwachten . Uitzondering hierop is de noordse winterjuffer (tabel 3), die als (jong) volwassene nazomert en overwintert op heide- en grasplanten en op bomen en struiken. In het Dwingelderveld wordt deze soort verspreid in het Natura 2000 gebied gevonden aan de randen van het heidegebied en in de bosgebieden en op de heide en in de omgeving van de vennen en plassen. De soort heeft haar voortplantingsbiotoop vooral in laagveengebieden, en is in staat om zeer grote afstanden

Pagina 16 van 70


te overbruggen tussen het voortplantings- en overwinteringsbiotoop. Afstanden van 20 km zijn waargenomen (Manger 2007; Ketelaar et al 2007). In het omgeving van de locaties waar de noordse winterjuffer is waargenomen (2003-2006) wordt een structureel hoger grondwater nagestreefd van 0 – 15 cm. Inundaties blijven beperkt tot de directe omgeving van vennen en de laag gelegen slenken en natte heide. De noordse winterjuffer betrekt voor het nazomeren en overwinteren beschutte heideterreinen die licht geaccidenteerd zijn. In nattere laagtes worden vrijwel geen winterjuffers waargenomen (Ketelaar et al 2007). Een effect van verhoogde grondwaterstanden is daarom niet aannemelijk. Verder hebben de winterjuffers vanwege hun grote mate van mobiliteit in het Dwingelderveld geen specifieke locatie als overwinteringsbiotoop. De soort wordt in het hele gebied aangetroffen. Was de noordse winterjuffer aanvankelijk zeer zeldzaam, de trend is een sterke toename in met name zuidwest Drenthe, waarbij de Weerribben het primaire voorplantingsbiotoop is. De staat van instandhouding op lokaal niveau is niet in het geding. 3.5 Conclusies De waterhuishoudkundige maatregelen leiden tot een structurele verbetering van het grondwatersysteem. Nagegaan is of door de lokaal door te voeren vernatting negatieve effecten optreden op beschermde planten en dieren. Op de beschermde plantensoorten jeneverbes, klokjesgentiaan, kleine zonnedauw (tabel 2) en brede wespenorchis en grasklokje (tabel 1) zullen geen negatieve effecten optreden. Op de beschermde zoogdieren en vissen zullen geen negatieve effecten optreden. Op de broedvogels zullen geen negatieve effecten optreden, terwijl voor het paapje de kwaliteit van het leefgebied beter wordt. Op de watervogels zullen de maatregelen een positieve invloed hebben. Voor de amfibieën in het algemeen geldt dat de maatregelen er voor zorgen dat de verzuring van open plassen en vennen verminderd. Op de heikikker, kamsalamander en rugstreeppad (tabel 3) treden geen effecten op omdat het voorplantingswater behouden blijft of iets groter wordt, en er voldoende droog/vochtig overwinteringsbiotoop blijft bestaan. De leefgebieden hebben op korte afstand van elkaar gradiëntrijke terreingedeelten. Wat betreft de beschermde reptielen adder, gladde slang (tabel 3) en levendbarende hagedis (tabel 2) is specifiek gekeken naar de mogelijke invloed van vernatting op de overwinteringsbiotopen. De nu bekende overwinteringsbiotopen bevinden zich veelal in de hoog-laag gradiënt. Omdat het grondwaterpeil gefaseerd in de tijd wordt verhoogd is de verwachting dat voor de aanwezige beschermde soorten geen significante negatieve effecten optreden als gevolg van de vernatting. Er blijven voldoende droge overwinteringslocaties aanwezig die op korte afstand van het zomerhabitat liggen. In relatie tot de uitvoering zal voor aanvang van de werkzaamheden de aanwezigheid van hibernacula onderzocht worden zodat er op tijd mitigerende maatregelen getroffen worden. Er wordt voor gezorgd dat hibernacula niet verloren gaan dan wel verstoord worden. Voor de beschermde dagvlinder heideblauwtje (tabel 3) zal de situatie gunstiger worden omdat het aandeel dopheide (nectarbron) geleidelijk zal toenemen terwijl tegelijkertijd gradiëntrijke situatie met geschikte overwinteringsgebieden voor rupsen beschikbaar blijven. Het heideblauwtje heeft een voorkeur voor vochtige en natte terreingedeelten en deze zullen in areaal toenemen. In de loop der jaren zal het heideblauwtje door de vernatting haar habitat plaatselijk enigszins moeten verschuiven. Omdat er overal gradiëntrijke situaties behouden blijven en omdat de soort in het hele heidegebied van het Dwingelderveld voorkomt, ook waar er geen verhoging van grondwater wordt doorgevoerd, wordt de lokaal optredende verschuiving van het habitat niet als ernstig beoordeeld. De effecten op heideblauwtje zijn overwegend positief. Een locatie waar het veenhooibeestje gevonden is zal niet geraakt worden. De natte vegetaties met de waardplant eenarig wollegras zullen kwalitatief verbeteren en gradiëntrijke gedeelten (met strooisellaag) die geschikt zijn voor de overwintering van de rups zullen behouden blijven en niet of nauwelijk kunnen inunderen.

Pagina 17 van 70


Op de libellen zullen geen negatieve effecten optreden. De oppervlakte water dat benut wordt voor voortplanting en/of overwintering blijft behouden of wordt iets groter. De waterkwaliteit blijft gelijk of zal lokaal iets kunnen verbeteren (betere bufffering tegen verzuring). Op de noordse winterjuffer (tabel 3), die op het land overwintert, treden geen effecten op. Het primaire voortplantingsgebied zijn de laagvenen van de Weerribben. Na het uitkruipen wordt deze soort in de zeer ruime omgeving aangetroffen, waaronder zuidwest Drenthe en het Dwingelderveld. De soort mijdt in de nazomer en winter vooral de natte terreingedeelten. De soort is zeer mobiel en wordt in het hele Natura 2000 gebied Dwingelderveld aangetroffen, zowel in het heide- als bosgebied. Er is geen sprake van vaste overwinteringslocaties en de trend van de soort in zuidwest Drenthe is positief. In het algemeen geldt dat er in het deel van het Dwingelderveld waar maatregelen worden uitgevoerd in het kader van de vernatting van het Dwingelderveld zoals bijvoorbeeld het dempen van sloten, maken van kaden en/of maaiveldophopingen en plagwerkzaamheden er zoveel mogelijk gestreefd wordt naar het ongeschikt maken (bijv. kort maaien) van het gebied voor beschermde soorten. Dit geldt zowel voor voortplantings- en/of overwinteringbiotoop. Voor aanvang van de werkzaamheden kunnen beschermde soorten weggevangen worden en in een nabij geschikt biotoop worden uitgezet. Indien het uitvoerbaar is zal het gebied daarna worden afgerasterd kunnen worden om hervestiging tegen te gaan. Een belangrijke voorwaarde voor het ongeschikt maken van een deelgebied is dat er voldoende alternatief leefgebied in de nabije omgeving aanwezig is voor de beschermde soorten om uitzetting succesvol te laten verlopen. In de praktijk zal dit geen probleem zijn aangezien de werkzaamheden binnen het Dwingelderveld gefaseerd in tijd en ruimte zullen plaatsvinden en er dus altijd geschikt leefgebied blijft bestaan. Er treedt geen verlies van leefgebied op. De verschuiving van het habitat, die voor sommige soorten benodigt is, vindt op kleine schaal plaats en past binnen de natuurlijke dynamiek en/of homerange van de soort. Er is hierbij geen sprake van aantasting of verlies van leefgebied Indien exemplaren worden aangetroffen zullen deze worden verjaagd of gevangen en verplaatst worden naar een vergelijkbaar biotoop in de directe omgeving. Hiervoor is ontheffing van art. 9 en 13 nodig. De gunstige staat van instandhouding voor alle bovengenoemde soorten zal met de vernattingmaatregelen niet in gevaar komen. In tabel 3.1 wordt de afweging samengevat en vastgesteld of ontheffing nodig wordt gevonden.

Pagina 18 van 70


Tabel 3.1 Samenvatting Herstel waterhuishouding Soortsgroep Flora

Zoogdieren

Vogels

Ongewervelden

Tabel

Ontheffing nodig?

Mitigatie en/of Compensatie

2 2

Nee Nee

n.v.t. n.v.t.

2

Nee

n.v.t.

1

Nee

Zorgplicht

1 1 1 1 1 3 3

Nee Nee Nee Nee Nee n.v.t. Art. 9 en 13

Rugstreeppad

3

Art. 9 en 13

Heikikker

3

Art. 9 en 13

Adder

3

Art. 9 en 13

Gladde slang

3

Art. 9 en 13

Levendbarende hagedis

2

Art. 9 en 13

Heideblauwtje

3

Nee: beperkte verschuiving habitat binnen grenzen van natuurlijke dynamiek en homerange

Zorgplicht Zorgplicht Zorgplicht Zorgplicht Zorgplicht Zorgplicht • Gefaseerd in ruimte en tijd waterpeil opzetten (bij peilverandering > 15 cm) • Gefaseerd in ruimte en tijd waterpeil opzetten (bij peilverandering > 15 cm) • Gefaseerd in ruimte en tijd waterpeil opzetten (bij peilverandering > 15 cm) • Gefaseerd in ruimte en tijd waterpeil opzetten (bij peilverandering > 15 cm) • Gefaseerd in ruimte en tijd waterpeil opzetten (bij peilverandering > 15 cm) • Gefaseerd in ruimte en tijd waterpeil opzetten (bij peilverandering > 15 cm) • Gefaseerd in ruimte en tijd waterpeil opzetten (bij peilverandering > 15 cm)

Veenhooibeestje Noordse winterjuffer

3

Nee

n.v.t.

3

Nee

n.v.t.

Beschermde soorten Jeneverbes Klokjesgentiaan Kleine zonnedauw Brede wespenorchis Grasklokje Vos Haas Egel Wezel Alle soorten Kamsalamander

Pagina 19 van 70

4

Herinrichting Noordenveld

4.1 Inleiding Het uiteindelijke doel van dit project is het herstel van natte heide en slenkensysteem in het voormalig landbouwgebied het Noordenveld. De hogere terreingedeelten zullen zich kunnen ontwikkelen tot droge heide. Het project ‘inrichting Noordenveld’ heeft betrekking op het uit gebruik nemen van 157,47 ha landbouwgrond en de omvorming naar natuurgebied. De begrenzing is gearceerd aangegeven op de Plankaart in bijlage 11. Het in onderhavige studie te toetsen plan geniet de voorkeur boven eerder onderzochte en afgewogen alternatieven. De herinrichting Noordenveld is noodzakelijk om de natuurdoelen voor het Natura 2000 gebied te realiseren. Deze doelen zijn alleen te ontwikkelen door de bovengrond te verwijderen en de openheid van het gebied te vergroten. De haalbaarheid van de natuurdoelen en de mate van ontgraving is gebaseerd op het Bodemchemisch onderzoek van B-ware Research Centre. Er wordt niet meer grond ontgraven dan noodzakelijk is. De te handhaven beplanting is mede bepaald aan de hand van de ecologische criteria, in het bijzonder het behoud van de functionaliteit voor vleermuizen. 4.2 Maatregelen Onderdeel van de functieverandering is het herstellen van de waterhuishouding en het opheffen van de voor de landbouw noodzakelijke sloten, greppels en kunstmatige voorzieningen. De benodigde werkzaamheden hiervoor zijn het opzetten van het grondwaterpeil door het dichten van alle sloten en greppels, het verwijderen van de bouwvoor van het gebied en daarna het opbrengen van heideplagsel, het verwijderen van beplanting, het graven van slenken in de lagere terreingedeelten en het plaatselijk verhogen van maaiveld of aanbrengen van lage kaden. Waar routes de slenken passeren komen slenkpassages. In het Noordenveld zal ook een tijdelijk gronddepot worden aangelegd. Voor het transport van de afgegraven bovengrond wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande paden, wegen of landbouwpercelen (voor uitgebreide omschrijving methode afvoer afgegraven grond zie hfdst. 9.5 ‘Afvoer vrijkomende grond Noordenveld en Kloosterveld’). 4.3

Natuurwaarden

Flora (kaart bijlage 2 en 3) Wat betreft beschermde flora in het Noordenveld zijn er in het plangebied zelf geen beschermde soorten bekend. Wel kan aan de rand van het Noordenveld en in het nabij gelegen Moordenaarsveen exemplaren van kleine en ronde zonnedauw (tabel 2) en jeneverbes (tabel 3) gevonden worden en brede wespenorchis (tabel 1). Geen van deze soorten zal echter geraakt worden door de werkzaamheden. Hoewel niet beschermd komen er in de omgeving van het Noordenveld, buiten de begrenzing van het plangebied, in het gebied ook soorten voor die op de Rode Lijst staan, namelijk Kruipbrem, Bosdroogbloem en Stijve ogentroost (J. Kleine 2005 & 2007). Zoogdieren (kaart bijlage 4) Er zijn waarnemingen bekend van de gewone en ruige dwergvleermuis, laatvlieger en rosse vleermuis (alle tabel 3) langs de weg Lhee-Kraloo (J. Kleine 2005 & 2007 en vleermuizenonderzoek Dwingelderveld, Grontmij 2009). De vleermuizen maken o.a. gebruik van het Noordven en het plasje op de hoek van Achter ’t Zaand met Oude Hoogeveensedijk als foerageergebied, en de kans dat Smitsveen geschikt is als foerageergebied lijkt groot. Verder is er een inventarisatie

Pagina 20 van 70


uitgevoerd van bomen die als verblijfplaats voor vleermuizen geschikt kunnen zijn in het Noordenveld (Staatsbosbeheer, 2009). Nabij de weg Lhee-Kraloo staan enkele oude dennen, verder zijn er verscheidene kleine bosjes en stroken opslag die her en der in het plangebied verspreid staan. Andere beschermde zoogdieren die in het gebied voorkomen zijn de eekhoorn en steenmarter (tabel 2), beide zijn in het verleden op de hoek van de Benderse weg (Achter ’t Zaand) waargenomen op een oud erf (Vereniging Natuurmonumenten, 2004-2005). In de jaren dat deze waarnemingen door Natuurmonumenten zijn gedaan stond er op het erf nog een oude boerderij met erfbeplanting, welke zeer geschikt waren als verblijfsplaats voor de steenmarter (woning) en de eekhoorn (oude bomen op het erf). De woning is echter gesloopt en niet meer aanwezig, de erfbeplanting staat er nog wel. Verdere algemene soorten (tabel 1) die in het gebied voorkomen zijn haas en vos (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer 2004-2005) en hoewel er niet op geïnventariseerd is, is de verwachting dat het Noordenveld voor algemene grondgebonden zoogdiersoorten zoals muizensoorten erg aantrekkelijk is door het huidige matig ruige karakter van het veld. Vogels (kaart bijlage 5, 6 en 7) Wat betreft standvogels (die jaarrond gebruik maken van een nest) zijn er twee soorten op het oude erf op de hoek van de Benderse weg (achter ’t Zaand) waargenomen, kerkuil en torenvalk (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer 2006). Van de torenvalk is bekend dat er broedplek in de vorm van een nestkast bij de erfbeplanting (oude bomen) aanwezig is. De kerkuil heeft in het verleden gebruik gemaakt van het verlaten oude gebouw dat op het erf stond, maar enige tijd terug is gesloopt. In het Noordenveld zijn enkele broedvogels waargenomen waarvoor het Natura 2000 gebied is aangewezen: paapje, boomleeuwerik, roodborsttapuit (J. Kleine, 2007, 2008 en 2009). Verder zijn er in het gebied enkele Rode Lijstvogelsoorten waargenomen zoals grauwe klauwier, graspieper, gele kwikstaart, veldleeuwerik, koekoek, kneu, ringmus en spotvogel, deze laatste twee geconcentreerd op het oude erf aan de Benderse weg (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer 2006). Verder foerageren wintergasten zoals ganzen in het Noordenveld. Deze zijn echter de laatste jaren in aantallen achteruitgegaan. De achteruitgang is het gevolg van de verruiging en de afname van de voedselrijkdom, waardoor deze percelen steeds minder geschikt zijn geworden voor deze wintervogels (J. Kleine, 2007).

Pagina 21 van 70


Figuur 4.1 Ligging van de vennen, poelen en het plasje op de hoek van Oude Hoogeveensedijk en Achter ‘t Zaand

Amfibieën en reptielen (kaart bijlage 8) In de omgeving van het Noordenveld is bij het Smitsveen de ringslang (tabel 3) waargenomen (Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, 2004-2008). De kamsalamander (tabel 3) is voor het laatst in 2005 waargenomen aan de zuidkant van de Kraloërweg in de daar gelegen poel (aangeduid met B in figuur 4.1). De landelijke staat van instandhouding van deze soort is matig (on)gunstig. In het Dwingelderveld wordt deze soort vooral in twee grotere deelpopulaties aangetroffen, namelijk in het westen in Kloosterveld I (meerdere locaties), en net ten noorden van het Noordenveld rond het Smitsveen (meerdere locaties). Een kleinere deelpopulatie bevindt zich aan de noordzijde van de Davidsplassen. In poel (B) is in de waarnemingsperiode 2000 tot en met 2007 ten hoogste 1 exemplaar aangetroffen (Kleine 2005). De rugstreeppad (tabel 3) komt langs de randen van het plangebied voor, vooral in de buurt van open water. De grootste deelpopulaties bevinden zich rond de Benderse plassen, ten noordoosten van de Davidsplassen (nabij Aardrijksveen).en ten zuiden van het Koelevaartsveen. In het plangebied zelf is deze soort aangetroffen op twee locaties: in de plasjes op de hoek van de weg Achter ’t Zaand met Oude Hoogeveensedijk en in poel B, waar ook de kamsalamander is aangetroffen. Hoewel afwezig in 2008 is deze soort in de jaren daarvoor veelvuldig waargenomen in deze plassen die gedurende de voortplantingsperiode gebruikt worden (mond. med. J. Kleine, 2009). De waargenomen aantallen zijn per plasje circa 3 exemplaren (Kleine 2007) tot 6 à 10 of meer dan 10 exemplaren, afhankelijk van het betreffende jaar (Kleine 2005). De adder (tabel 3) wordt langs de noorden zuidrand van het Noordenveld en ook langs de weg Lhee-Kraloo aan de kant van het Noordenveld en langs de Oude Hoogeveensedijk waargenomen (Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer, 2004-2008). Het betreft steeds de grens tussen bestaand natuurgebied en agrarisch gebied. De minder zwaar beschermde soorten (tabel 1)

Pagina 22 van 70


groene kikker, bruine kikker, gewone pad en kleine watersalamander worden in de twee plasjes in het gebied aangetroffen (Kleine 2005 t/m 2007). Vissen Er zijn geen gegevens beschikbaar van vissen in het Noordenveld. De Vissenatlas Groningen Drenthe (Brouwer et al 2008) geeft geen verspreidingsgegevens van dit deel van Drenthe. Echter het aandeel waterhoudende sloten in het Noordenveld is zo klein dat beschermde soorten zoals bittervoorn, kleine en grote modderkruiper hier, ook gelet op de voorkeursbiotopen van deze soorten, niet worden verwacht. Ongewervelden (kaart bijlage 9 en 10) Het heideblauwtje (tabel 3 soort) kan vooral gevonden worden op natte en vochtige heidevegetaties en komt dan ook niet in het Noordenveld zelf voor maar aan de randen waar sprake is van heidevegetaties. Er worden verder geen beschermde vlindersoorten gevonden. Wel is de Rode Lijstsoort Kommavlinder in het Noordenveld waargenomen (J. Kleine 2000-2006). Deze laatste is een stuifzand pionier en gebruikt het Noordenveld met z’n ruige karakter waarschijnlijk voornamelijk als foerageergebied. Net buiten de grens van het projectgebied worden Rode lijstsoorten aangetroffen zoals gentiaanblauwtje (ten westen van Oude Hoogeveensedijk) en verschillende dagvlindersooorten rond het Smitsveen (zie kaart bijlage 9). Beschermde libellen zijn niet in het Noordenveld waargenomen (zie kaart bijlage 10). . 4.4 Effecten en afweging De maatregelen die nodig zijn voor de herinrichting van het Noordenveld leiden tot een (tijdelijke) verandering van biotoop, en (mogelijke) verstoring door mensen en machines. Ook zou voor kleine weinig mobiele soorten sprake kunnen zijn van barrièrewerking door grootschalige ontgraving of verwijderen van beplanting waarmee mogelijk ook verplaatsingroutes verdwijnen. Flora Binnen het plangebied zijn geen beschermde plantensoorten gevonden. Wel is er aan de rand van het Noordenveld de beschermde kleine zonnedauw gevonden. Wanneer het Noordenveld na de inrichting geschikt genoeg is kunnen deze als zaadbronnen dienen voor nieuwe vestigingen in het plangebied. Effecten op beschermde planten zijn niet aan de orde. Zoogdieren Wat betreft beschermde vleermuissoorten (tabel 3) wordt de aanwezige bestaande beplanting (o.a. stroken bos/opslag en oude grove dennen weg Lhee-Kraloo) gebruikt als vliegroute voor in het Dwingelderveld foeragerende vleermuizen. Ook kunnen oudere bomen als mogelijke verblijfplaatsen van vleermuizen dienen. De belangrijkste vliegroutes zijn de beplanting langs de weg Lhee-Kraloo (zie hoofdstuk 5), en de bosranden rond het Noordenveld. In hoofdstuk 5 is beschreven hoe voldoende vliegroutes kunnen worden behouden en welke potentiële koloniebomen behouden blijven. Het verwijderen van bos- en struikopslag zal van beperkte invloed zijn op de vliegroutes. De belangrijkste routes langs de weg Lhee-Kraloo blijven aanwezig en er blijven voldoende alternatieve routes langs de bosranden over waardoor vleermuizen mogelijk geschikte foerageergebieden (waterpartijen) in het Dwingelderveld kunnen bereiken. De aanwezige (potentiële) verblijfplaatsen in geschikte bomen, en bomen in de directe omgeving daarvan, worden gespaard bij de kap. Dit wordt uitgebreid beschreven in hoofdstuk 5 weg LheeKraloo. De aangetroffen steenmarter (tabel 2) heeft naar alle waarschijnlijkheid in het verleden een vaste verblijfplaats in het gebouw op het oude erf gehad. Dit gebouw is echter ondertussen gesloopt zodat er op dit moment geen sprake meer is van een vaste rusten of verblijfplaats voor deze soort. De eekhoorn (tabel 2) die ook op hetzelfde erf is waargenomen zou gebruik kunnen maken van de op het erf aanwezige beplanting. De oude, meest geschikte bomen op dit erf zullen gehandhaafd blijven. Het is niet waarschijnlijk dat er nestbomen zijn van eekhoorn omdat geschikt foerageergebied in de ruime omgeving ontbreekt. Uit het oogpunt van zorgvuldigheid zal, voordat met het kappen van de overige (jongere) erfbeplanting kan worden begonnen, gecontroleerd

Pagina 23 van 70


worden op het voorkomen van nesten van eekhoorns. Indien aanwezig zal er volgens de gedragscode zorgvuldig bosbeheer gewerkt moeten worden en mitigerende maatregelen getroffen moeten worden zoals buiten het voortplantingsseizoen werken. De kans dat een nestboom verloren gaat is klein. Het primaire leefgebied ligt in de bossen van het Dwingelderveld. De gunstige staat van instandhouding zal dan ook niet in het geding komen. Voor de algemene muizensoorten (tabel 1) geldt dat er naar alle waarschijnlijkheid geschikt leefgebied verloren zal gaan. Er geldt geen ontheffingsplicht, echter voor soorten die onder een vrijstelling vallen blijft de zorgplicht (art. 2) onverminderd van kracht. Er zal zorgvuldig gewerkt worden door vanuit één richting terugwerkend te werken. Dit geeft de aanwezige muizensoorten de kans om op tijd weg te vluchten voor de werkzaamheden. Vogels Op de kerkuil treden geen effecten op. Het voormalig gebouw op het oude erf was voor de kerkuil een uitstekende broedlocatie. Sedert dit gebouw gesloopt is bevindt de huidige nestlocatie van de kerkuil zich in de schaapskooi (Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer 2009). Er zal door de toekomstige werkzaamheden dan ook geen vaste rusten verblijfplaats van de kerkuil verloren gaan en er blijft voldoende foerageergebied rond de Schaapskooi onaangetast en behouden. De broedlocatie van de torenvalk in de vorm van een nestkast is op dit moment nog wel aanwezig en zal door de herinrichting verplaatst moeten worden. Hiervoor is het nodig een ontheffing aan te vragen (art. 9 en 13). Het verplaatsen van de nestkast moet buiten het broedseizoen van de torenvalk gebeuren (geen verstoring van broedgeval). De periode waarin de nestkast verplaatst kan worden en de nieuwe locatie moet in overleg met een deskundige bepaald worden. Een voorstel voor een nieuwe locatie zou de standweide achter de schaapskooi kunnen zijn. Er zijn voldoende muizen (mest en stro) en dus een groot voedselaanbod en verder genoeg mogelijkheden om de kast op te hangen aan de rand van het bos. Voor de aanwezige broedvogels is de aanwezigheid van struweel en lokaal aanwezige bomen belangrijk. Bij de herinrichting zullen verspreid oudere bomen en zeer lokaal ook struweelranden gehandhaafd blijven om als rusten uitkijkpost te dienen en het struweel als broedgebied. Het lokaal handhaven van beplantingen zorgt ervoor dat de functionaliteit van het leefgebied van vogels niet verloren gaat en de hervestiging van vogelsoorten van open heide met her en der opslag, bevorderd wordt. Een voorbeeld hiervan is de grauwe klauwier (tabel 3 en Rode lijst; zie foto). Dit is een broedvogel van ruige, halfopen gebieden met opslag van struweel of jong geboomte. De aanwezigheid van flink wat grote insecten als kevers, bijen en hommels is erg belangrijk, zij vormen de hoofdmoot van het menu. De naam 'klauwier' slaat op de gewoonte van de vogels om een voorraadje prooidieren op te hangen aan de doornen van bramen of andere stekelige struiken. Grauwe klauwieren zijn erg zeldzaam geworden en worden alleen nog gevonden in kleinschalige, zeer gevarieerde landschappen, zoals hoogvenen en enkele kleinschalige, oude akker- en weidelandschappen. Positieve factoren zijn daar onder meer de opslag van jonge berkenbosjes, de veelvuldige aanwezigheid van braamstruweel en de grote rijkdom aan insecten (vogelbescherming.nl). De struwelen en bomen langs kavelgrenzen die deze soort de afgelopen jaren heeft gebruikt als broedbiotoop (ten zuiden van het Smitsveen) zullen worden gehandhaafd. Grauwe klauwier, www. fotonatura.com In het algemeen kan gesteld worden dat wanneer vogels niet verstoord worden tijdens het broeden er geen sprake is van een significant effect en er dus geen ontheffing nodig zal zijn. Er dient gedurende werkzaamheden rekening gehouden te worden met het broedseizoen van de voorkomende vogels, verstoring van broedgevallen moet voorkomen worden. Tevens kunnen

Pagina 24 van 70


voorbereidende maatregelen worden getroffen om te voorkomen dat vogels tot broeden kunnen komen binnen het plangebied. In het kader van de Flora- en faunawet wordt geen standaardperiode voor het broedseizoen aangehouden, van belang is of een broedgeval verstoord wordt, ongeacht de periode. Voor de wintergasten geldt dat er een verlies van foerageergebied zal optreden. In de autonome situatie is de betekenis van het Noordenveld als foerageergebied de afgelopen jaren al sterk afgenomen. De ganzen worden vooral op ruimere afstand in de beekdalen aangetroffen (voor uitgebreide toelichting zie Nbwet-toets, Grontmij 2009). In de uitvoeringsfase is het nodig om voor aanvang van de werkzaamheden het gebied ongeschikt te maken voor het broeden van vogels en indien er toch nog een broedgeval optreedt deze niet te verstoren. Verder zullen plaatselijk bomen en struiken blijven staan zodat de functionaliteit van het gebied niet verloren gaat. Door de combinatie van deze maatregelen is er geen ontheffing nodig. Amfibieën en reptielen Voortplantingswateren voor de waargenomen soorten (kamsalamander, groene kikker en kleine watersalamander) in en aan de rand van het plangebied zal blijven bestaan (de aanwezige vennen worden niet verstoord), echter het biotoop op enige afstand van deze wateren zal wel verstoord worden door het grootschalig afgraven van de bovengrond. Het gaat hier dan voornamelijk om foerageergebied wat verloren gaat. Het is niet waarschijnlijk dat het agrarische gebied door amfibieën en reptielen als overwinteringbiotoop wordt gebruikt. De kamsalamander (tabel 3) heeft in de buurt van plasje B mogelijk overwinteringsbiotoop op een afstand van circa 220 meter. Het tussenliggende gebied zal heringericht worden waardoor de relatie tussen voortplanings- en overwinteringsbiotoop tijdelijk verloren gaat. Deze soort is voor het laatst in 2005 in dit plasje met één exemplaar waargenomen. Het plasje is geen belangrijk leefgebied voor deze soort (Stichting RAVON, 2009). De poel heeft een geringe functie voor de kamsalamander in het Dwingelderveld en is daarom niet van belang voor de instandhouding van deze soort in het Dwingelerveld. Verlies van leefgebied is om deze redenen niet aan de orde. Behoud van het plasje is onderdeel van de herinrichting. Ook wordt er op korte afstand een nieuwe poel aangelegd. Er zal daarom sprake zijn van behoud van potentieel voortplantingsbiotoop en tijdelijk slecht bereikbaar zijn van overwinteringsbiotoop. In de nieuwe situatie zal de omgeving van het plasje zich gaan ontwikkelen tot voedselarm heidegebied en daarom minder geschikt worden als mogelijk leefgebied voor de kamsalamander. Locaties nabij landbouwgronden zijn geschikter. Verplaatsen van de eventueel aanwezige kamsalamanders naar geschikt leefgebied aan de westzijde van het Dwingelderveld (Kloosterveld I) voorkomt schade aan deze soort. De betekenis van het belangrijke leefgebied Kloosterveld zal, ook door de vroegtijdige aanleg van vier nieuwe poelen, voorafgaand aan de herinrichting van het Noordenveld, vergroot worden, Zodra de nieuwe poelen begroeid zijn met vegetaties zijn ze geschikt als leefgebied. Verplaatsen naar het tweede belangrijke leefgebied in het Dwingelderveld, Smitsveen en omliggende vennen/poelen, heeft minder voorkeur omdat in de omgeving van dit leefgebied de agrarische gronden omgevormd worden tot heide. In de randzone blijven semi-agrarische percelen behouden (rond de schaapskooi). Dit leefgebied behoudt haar functionaliteit, maar het is niet wenselijk naar dit gebied extra kamsalamanders te verplaatsen. Voor het verplaatsen zal ontheffing aangevraagd moeten worden (art 9 en 13). De adder (tabel 3) is in de randen van het plangebied waargenomen. Hier kunnen de werkzaamheden invloed hebben op het foerageergebied van de adder. Het is niet waarschijnlijk dat de adder overwinteringsbiotoop in het agrarische gebied heeft, maar in de randzones kan het ook niet helemaal uitgesloten worden. De RAVON heeft in het Noordenveld in het voorjaar 2009 geen adders aangetroffen (RAVON, 2009). Voorafgaand aan de uitvoering zal het gebied nagezocht worden op adder en eventuele exemplaren worden weggevangen en verplaatst naar geschikte locaties in de directe omgeving. Voor het wegvangen en verplaatsen is een ontheffing nodig (art 9 en 13). In de nieuwe situatie zal de oppervlakte geschikt leefgebied sterk toenemen.

Pagina 25 van 70


De rugstreeppad (zie foto) maakt voor haar voortplanting gebruik van poel B ten westen van de weg Achter ’t Zaand (zie figuur 4.1) en het plasje op de hoek van de weg Achter ’t Zaand en de Oude Hoogeveensedijk (mond. med. J. Kleine, 2009). Deze plasjes blijven als voortplantingsbiotoop behouden. Rond het plasje op de hoek van de weg Achter ’t Zaand zal open zandige oever en beplanting gehandhaafd blijven zodat overwinteringsbiotoop ook behouden blijft. In de directe omgeving van poel B zal overwinteringsbiotoop verdwijnen. De afstand tot geschikt overwinteringsbiotoop in de omgeving is gering (circa 220 m) en ligt ruimschoots binnen de actieradius van deze soort tussen voortplantings- en overwinteringsbiotoop (500 - 1000 meter: Peymen et al 2000). Het tussenliggende gebied zal als gevolg van de herinrichting geschikt blijven voor rugstreeppad omdat deze soort een voorkeur heeft voor zandige, kale gronden. Op de rugstreeppad worden geen negatieve effecten verwacht. De nieuwe situatie na herinrichting, met kale zandige bodems, zal gunstiger worden voor de rugstreeppad. De meer algemene soorten groene kikker, bruine kikker, gewone pad en kleine watersalamander (tabel 1) zullen tijdens de overwinteringperiode gebruik kunnen maken van de directe omgeving van de plasjes/poelen in het Noordenveld. De plasjes blijven behouden en een deel van de omringende beplantingen ook. Op deze soorten zullen geen effecten optreden van de herinrichting. Door het Noordenveld voor aanvang van de werkzaamheden ongeschikt te maken (kort maaien) en de aanwezige soorten weg te vangen en te verzetten (onder begeleiding van een ter zake kundige) in een nabij geschikt biotoop zal verstoring en beschadiging van individuen en/of verblijfplaatsen zoveel mogelijk worden voorkomen. Aangezien het voornamelijk om overwinteringsbiotoop gaat is het belangrijk om de werkzaamheden buiten het winterseizoen uit te voeren.Voor het vangen en verplaatsen is een ontheffing voor art. 9 en 13 nodig. Vissen Aan de hand van een inschatting van geschikt biotoop en het feit dat de aanwezige sloten regelmatig droogvallen, worden er geen beschermde vissoorten verwacht in het plangebied. Er treden geen effecten op deze soortsgroep op. Ongewervelden Wat betreft beschermde vlindersoorten zijn er geen negatieve effecten te verwachten door de werkzaamheden. Het heideblauwtje heeft zijn leefgebied in de aanliggende heidegebieden. Het afgraven van het Noordenveld zal dan ook niet leiden tot verlies van leefgebied. In de toekomst zal de oppervlakte geschikt leefgebied in de vorm van natte heidevegetatie sterk toenemen en de gunstige staat van instandhouding is dan ook niet in gevaar, maar zal naar verwachting beter worden. 4.5 Conclusie Voor aanvang van de werkzaamheden wordt er voor gezorgd dat het te afgraven gebied ongeschikt gemaakt wordt voor enkele aanwezige beschermde soorten. Het gaat hierbij voornamelijk over tabel 1 soorten, broeden overwinterende vogels (tabel 3) en adder (tabel 3 en bijlage IV Habitatrichtlijn). Hiervoor zal een ter zake kundige het gebied inspecteren en indien er beschermde soorten worden aangetroffen worden deze gevangen en in een nabij geschikte omgeving uitgezet. Hiervoor is een ontheffing nodig voor art. 9 en art. 13. De torenvalk verliest tijdelijk geschikt foerageergebied zodat het verplaatsen van de nestkast naar de rand van het Noordenveld gewenst is. Het verplaatsen kan buiten het broedseizoen uitgevoerd worden. Door zorgvuldig te werken zijn effecten op de meeste beschermde soorten te voorkomen of beperken.

Pagina 26 van 70


Op enkele soorten kunnen desondanks effecten optreden: De vleermuizen (tabel 3 en bijlage IV Habitatrichtlijn) behouden hun koloniebomen en de directe functionele omgeving. Foerageergebieden blijven bereikbaar door het handhaven van voldoende begeleidende beplantingen (zie ook hoofdstuk 5 Herinrichting weg Lhee- Kraloo). Er treedt geen verlies van vaste rusten verblijfplaatsen op. De staat van instandhouding van de vleermuizen is niet in het geding. De kamsalamander is een soort van tabel 3 en bijlage IV Habitatrichtlijn. In het Dwingelderveld zijn twee grotere deelpopulaties en er is één kleinere deelpopulatie aanwezig. De poel ten westen van de weg Lhee-Kraloo draagt niet bij aan de instandhouding van de soort in het Dwingelderveld. De werkzaamheden rond de poel waar deze soort in het verleden is waargenomen leiden niet tot verlies van leefgebied. Wel wordt het gebied tussen voortplantings- en overwinteringsgebied tijdelijk ongeschikt voor migratie. Ook de toekomstige situatie zal ongunstiger zijn voor deze soort omdat dit gebied geschikt gemaakt wordt voor habitattypen van de voedselarme heide- en slenkvegetaties (uitbreidingsopgave Natura 2000-gebied). Het is daarom nodig om deze eventueel aanwezige soort te verplaatsen naar het meest geschikte belangrijke leefgebied van deze soort in de buurt van agrarisch beheerde percelen, namelijk Kloosterveld I. Het belangrijke leefgebied rond het Smitsveen wordt niet aangetast. Voor het vangen en verplaatsen is ontheffing nodig (art 9 en 13). Op de strikt beschermde rugstreeppad (tabel 3 en bijlage IV Habitatrichtlijn) die in twee poelen in het Noordenveld is waargenomen, treden geen negatieve effecten op. Het leefgebied zal na herinrichting in kwaliteit verbeteren en het areaal zal toenemen. De staat van instandhouding is niet in het geding. In tabel 4.1 wordt de afweging samengevat en vastgesteld of ontheffing nodig wordt gevonden.

Pagina 27 van 70


Tabel 4.1 Samenvatting Noordenveld Soortsgroep Flora Zoogdieren

Tabel

Ontheffing nodig?


n.v.t. 1

n.v.t. Nee

n.v.t. Zorgplicht één richting werken

2

Verblijfplaats verdwijnt?

• Buiten gevoelige periode kap• Voldoende alternatieven aan-

Steenmarter Vleermuizen

2 3

Indien ja werken volgens gedragscode zorgvuldig Bosbeheer Nee Nee

Kerkuil

3

Torenvalk

3

Nee; soort zit nu in schaapskooi Nestkast verplaatsen

Kamsalamander

3

art. 9 en 13 Art. 9 en 13

Adder

3

Art. 9 en 13 Kan in randen aangetroffen worden.

Rugstreeppad

3

Art. 9 en 13

Groene kikker

1

Nee

Bruine kikker

1

Nee

Gewone pad

1

Nee

Kleine watersalamander

1

Nee

Heideblauwtje

3

Nee

Beschermde soorten Nee Algemene muizen soorten Eekhoorn

pen

Vogels

Amfibieën en reptielen

Ongewervelden

wezig n.v.t. • Sparen koloniebomen met directe omgeving in overleg met een vleermuisdeskundige • Foerageergebieden bereikbaar houden met geschikte vliegroutes (functionele samenhang) n.v.t. Nestkast buiten gevoelige periode verplaatsen in nabij geschikte omgeving, bijv. schaapskooi • Voor winterperiode wegvangen en nabij geschikte omgeving uitzetten • Aanleg 6 nieuwe poelen • Voor aanvang van werkzaamheden habitat ongeschikt maken • Voor winterperiode wegvangen en nabij geschikte omgeving uitzetten • Voor winterperiode wegvangen en nabij geschikte omgeving uitzetten • Aanleg 6 nieuwe poelen Zorgplicht Voor aanvang werkzaamheden wegvangen en nabij geschikte omgeving uitzetten Zorgplicht Voor aanvang werkzaamheden wegvangen en nabij geschikte omgeving uitzetten Zorgplicht Voor aanvang werkzaamheden wegvangen en nabij geschikte omgeving uitzetten Zorgplicht Voor aanvang werkzaamheden wegvangen en nabij geschikte omgeving uitzetten Zorgplicht Voor aanvang werkzaamheden wegjagen

Pagina 28 van 70

Herinrichting weg Lhee-Kraloo

5


5.1 Inleiding Het doel van de herinrichting van de weg Lhee-Kraloo is het verminderen van de barrièrewerking van de weg Lhee-Kraloo, vergroten van het rusten stiltegebied, verbeteren van de hydrologische samenhang en het verminderen van sterfte van dieren door verkeer. De doorgaande weg Lhee-Kraloo zal vervangen worden door een zandpad en vrijliggend verhard fietspad. Ook zal het tracé ingekort worden door gebruik te maken van het zandpad en vrijliggende fietspad langs de Oude Hoogeveensedijk. Voor de herinrichting van de weg Lhee - Kraloo zijn in 2006 meerdere alternatieven onderzocht op hun effecten voor de natuur. De meest milieu- en natuurvriendelijke variant is door de gemeente Westerveld gekozen als uitgangspunt voor de herinrichting. Met de herinrichting van de weg Lhee-Kraloo zal de uiteindelijke situatie voor de aanwezige beschermde flora en fauna positiever zijn (minder barrièrewerking vanuit de weg) ten opzichte van de huidige situatie. 5.2 Maatregelen De herinrichting van de weg Lhee-Kraloo vereist, vanwege de technische constructie, dat de onderkant van de fundering boven het gemiddelde hoogste grondwaterniveau komt te liggen. De toekomstige streefpeilen leiden tot een gemiddeld 55 tot 80 cm hogere grondwaterstand dan in de huidige situatie. De streefpeilen bepalen de nieuwe hoogteligging van het zand- en fietspad.

Oude Hoogeveensedijk

Achter ‘t Zaand

Kraloërweg

Figuur 5.1 Kaart met de trajecten waar werkzaamheden worden uitgevoerd.

Er worden maatregelen genomen die ervoor zorgen dat acht slenken zo gepasseerd worden dat de weg hydrologisch geen belemmering is voor de habitattypen in de omgeving van de weg. Ook bij het Noordven is de weg een ongewenste doorsnijding, die zal worden opgeheven. Dit deel van het traject zal geheel komen te vervallen. Dat is mogelijk omdat het tracé vanuit het

Pagina 29 van 70


zuiden de Oude Hoogveensedijk zal volgen. De herinrichting van de weg leidt tot een afname van verstoring (geluid, beweging en licht) in het Dwingelderveld. De werkzaamheden zullen bestaan uit het verwijderen van asfaltverharding, het verwijderen van beplanting, aanleggen van zandweg en fietspad (op het tracé en binnen het profiel van de voormalige weg) en het aanleggen van slenkpassages in de vorm van twee bruggen/vlonders en in totaal zes duikers onder de weg door. De bestaande wegsloten/-greppels worden gedempt. Er verdwijnt hierdoor een zeer smalle strook vegetatie (struikopslag, voedselrijke vegetatie). Voor het deel Oude Hoogeveensedijk wordt ter hoogte van de jeneverbesstruwelen het zandpad smaller aangelegd dan op het tracé van de Kraloërweg/Achter ’t Zaand, dit om te voorkomen dat deze struwelen verloren zullen gaan door de werkzaamheden. Ook de berm tussen zand- en fietspad wordt smal gehouden om voldoende binnen het bestaande profiel te kunnen blijven. De berm ter hoogte van het jeneverbesstruweel, maar ook zuidelijker tot aan de huidige bocht in de weg, zal vanwege het voorkomen van onder andere jonge jeneverbessen, niet vergraven/geroerd worden. (DLG 2008, Programma van Eisen Inrichtingsmaatregelen Nationaal Park Dwingelderveld). 5.3 Natuurwaarden De verharde weg met bermen en greppels zelf en het zandpad zijn geen belangrijk leefgebied van beschermde planten- en diersoorten maar liggen gedeeltelijk wel te midden van een gebied waar beschermde soorten voor kunnen komen. Flora (kaart bijlage 2 en 3) In de berm van de Oude Hoogeveensedijk komt het grasklokje (tabel 1) en jeneverbes (tabel 2) voor (Vereniging Natuurmonumenten, 2006). Rode lijstsoorten die in de berm van de Oude Hoogveensedijk voorkomen zijn valkruid, echte guldenroede en kruipbrem. (Vereniging Natuurmonumenten, 2006). In de omgeving van de berm komt plaatselijk aan de westzijde van de Oude Hoogeveensedijk klokjesgentiaan voor (tabel 2) waarop ook eitjes van de dagvlinder het gentiaanblauwtje kunnen worden aangetroffen. De klokjesgentiaan komt ook voor aan de oostzijde van de weg LheeKraloo (zuidelijke deel) (Bakker 1998; Kleine 1990 en 2004, Natuurmonumenten 2006). De Rode lijstsoorten bruine en witte snavelbies kunnen in het aangrenzende gebied van de weg Lhee-Kraloo gevonden worden. Op de planten in de omgeving van de berm zullen geen effecten optreden zodat deze soorten buiten beschouwing kunnen worden gelaten. Zoogdieren (kaart bijlage 4) De volgende zoogdieren zijn langs de weg en het zandpad waargenomen: gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, rosse vleermuis, laatvlieger en watervleermuis (tabel 3) en egel, verschillende muizensoorten, haas, konijn, wezel, hermelijn, bunzing en ree (tabel 1). De bestaande wegbeplanting van matig oude zomereiken vervult een rol als geleiding voor de vliegroute van vleermuizen naar hun foerageergebieden (J. Kleine, 2007 en Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 2004-2005; Vleermuizenonderzoek Dwingelderveld, Grontmij 2009). Vogels (kaart 5, 6 en 7) De bestaande wegbeplanting van matig oude zomereiken en plaatselijk aanwezige opslag ligt temidden van het Noordenveld. Deze wegbeplanting vervult een rol als broedplaats voor enkele vogelsoorten en fungeert als natuurlijke geleiding voor trekvogels in het najaar (Kleine 2000). Tevens zijn de bomen een toevluchtsoord voor vogels die tijdens het foerageren in het Noordenveld worden verstoord. Langs de Oude Hoogeveensedijk in/nabij het jeneverbesstruweel is de standvogel ransuil waargenomen. Wat betreft het voorkomen van broedvogels in dit gebied is de roodborsttapuit (heidebroedvogel, bodembroeder) in de buurt van de weg LheeKraloo waargenomen en langs de Oude Hoogeveensedijk de boomleeuwerik (heidebroedvogel, bodembroeder of laag boven de grond; gebruikt bomen als uitkijk- en zangpost). Langs de Oude Hoogeveensedijk komen verschillende Rode Lijstsoorten voor: Ringmus, Matkop, Spotvogel, Graspieper, Grauwe klauwier, Wielewaal en Kneu (deze laatste is ook langs de weg LheeKraloo waargenomen) (Vereniging Natuurmonumenten, 2006). Deze Rode Lijstsoorten hebben

Pagina 30 van 70


voor een ideaal leefgebied een structuurrijk gebied nodig met struiken en opslag wat langs de Oude Hoogeveensedijk volop aanwezig is, een kaal open landschap is niet of minder geschikt. Amfibieën en reptielen (kaart bijlage 8) Faunistisch gezien zijn direct ter weerszijden van de weg waarnemingen bekend (Kleine 20012004, Verenigde Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer 2005-2008) van adder, gladde slang, heikikker, rugstreeppad en kamsalamander (tabel 3), levendbarende hagedis (tabel 2) en groene kikker, bruine kikker, gewone pad en kleine watersalamander (tabel 1). De aanwezigheid van adder, levendbarende hagedis en kikkersoorten blijkt ook uit de tellingen van de op de weg doodgereden dieren (Natuurmonumenten, periode mei en juni 2006). Verder zijn er waarnemingen bekend van de hazelworm (tabel 3) langs de Oude Hoogeveensedijk (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer 2005-2008). Ongewervelden (kaart bijlage 9 en 10) De weg of wegbermen zijn geen belangrijk leefgebied voor ongewervelde. Deze dieren kunnen de berm echter wel als (tijdelijk) foerageergebied gebruiken. Langs de weg zijn dan ook verschillende dagvlindersoorten waargenomen, waarvan één beschermde soort, het heideblauwtje (tabel 3) langs de Oude Hoogeveensedijk. De rest van de waargenomen dagvlindersoorten zijn alle Rode Lijstsoorten die in de omgeving van het zand-/fietspad aangetroffen worden: kommavlinder, gentiaanblauwtje en aardbeivlinder (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 2000-2006). 5.4 Effecten en afweging In het algemeen zal de herinrichting van de weg Lhee-Kraloo in de gebruiksfase een positief effect hebben. De herinrichting leidt tot een afname van verstoring (geluid, beweging en licht) in het Dwingelderveld, het herstel van slenksystemen en verminderen van de barrièrewerking. Tijdens de werkzaamheden kunnen soorten die in de berm van de huidige weg Lhee-Kraloo en de Oude Hoogeveensedijk staan of aanwezig zijn, worden getroffen, ondanks dat binnen het bestaande profiel wordt gewerkt. Bij de afweging van de effecten zullen dan ook voornamelijk de soorten die in de berm voorkomen betrokken worden. Flora In de berm van de weg Lhee-Kraloo (Achter ’t Zaand en Kraloërweg) zijn geen beschermde plantensoorten gevonden. In de berm van de Oude Hoogeveensedijk is de algemeen beschermde soort grasklokje (1) gevonden, en in de rand van de berm staan plaatselijk kleine jeneverbesplanten (tabel 2). Als voorzorgsmaatregel wordt voor een traject van circa 300 meter nabij het jeneverbesstruweel en ruim 100 meter ter hoogte van het Moordenaarsveen, de waardevolle vegetatie (met jonge jeneverbessen) in de bermen gehandhaafd. De andere gedeelten van de berm worden zoveel mogelijk direct teruggeplaatst (omgeplagd) naar de nieuwe bermen na aanleg van het wegtracé. Met deze maatregel worden er tijdens de werkzaamheden dan ook geen negatieve effecten verwacht op beschermde planten in de berm. In de huidige situatie wordt de weg Achter ’t Zaand en Kraloërweg gestrooid als dat nodig is, ook vanwege de functie voor auto’s en schoolgaande fietsers. Het zout zal dan tijdens het strooien in de bermen en sloten/greppels komen en bij het dooien zal pekelwater in de sloten/greppels komen en kunnen afwateren naar het direct aangrenzende natuurgebied. In de gebruiksfase van de herinrichting kan er een negatief effect optreden door verzilting van de berm van de Oude Hoogeveensedijk. Door aanleg van een verhard fietspad in plaats van het huidige schelpenpad langs de Oude Hoogeveensedijk zal er in de toekomst gestrooid moeten worden. Indien dit met zout gebeurd kan dit negatieve effecten hebben op de in de berm aanwezige beschermde soorten, zoals jeneverbes, grasklokje, valkruid en klokjesgentiaan. Door het ontbreken van greppels is uitspoeling naar de omgeving niet mogelijk, maar de naastliggende bermen zullen wel kunnen verzilten. In de nieuwe situatie wordt ervan uitgegaan dat er op de zandweg niet gestrooid gaat worden. Wanneer het vrij liggend betonnen fietspad wel gestrooid wordt zal de verzilting vergeleken met de oude situatie een minder negatief effect hebben aangezien er met een smallere strooimachi-

Pagina 31 van 70


ne gestrooid kan worden. Ook hier geldt dat door het ontbreken van greppels uitspoeling naar de omgeving niet mogelijk is, maar dat de naastliggende bermen wel kunnen verzilten. Als mitigerende maatregel wordt voorgesteld om helemaal niet meer te strooien of, als dit niet haalbaar is, met zand te strooien. Indien beide opties niet mogelijk zijn, is er een ontheffing voor de jeneverbes nodig (art. 8, verdwijnen groeiplaatsen). Het gaat hierbij om enkele individuele planten (zaailingen, mond. med. Natuurmonumenten) en niet om volwassen jeneverbesstruwelen. Als mitigerende maatregel kunnen de aanwezige zaailingen verplaatst worden naar een nabij geschikte omgeving voor aanvang van de werkzaamheden. In de nabije omgeving van de weg staan jeneverbesstruwelen, welke bij de werkzaamheden onaangetast blijven. Zuidelijk van deze jeneverbesstruweel wordt een deel van het gebied in het kader van de herinrichting geplagd en dit lijkt een geschikte plaats om de individuele planten die geschaad kunnen worden door het strooien naar te verplaatsen. Uit onderzoek is gebleken dat de meest kansrijke plekken voor vestiging van jeneverbes te vinden zijn op relatieve jonge bodems (met weinig strooiselophoping) en, voor wat betreft de vegetatieontwikkeling, in vroege successiestadia met een relatief open kruidlaag en weinig of geen dwergstruiken (OBN rapport Verjonging van Jeneverbes in het Nederlandse heide- en stuifzandlandschap, 2007). Met de mitigerende maatregel zullen de zaailingen een goede kans hebben om uit te groeien tot jeneverbesstruiken, en kunnen onderdeel worden van het aanwezige habitattype jeneverbestruwelen. In de huidige situatie is de kans op uitgroeien van de zaailingen klein aangezien de oppervlakte die hiervoor beschikbaar is in de berm niet voldoende is. De gunstige staat van instandhouding komt niet in gevaar en zal naar verwachting zelfs beter worden. Zoogdieren Onderdeel van de werkzaamheden is het kappen van de meeste laanbomen langs de weg Achter ’t Zaand en de Oude Hoogeveensedijk. Hierdoor kunnen van de zoogdieren vooral de vleermuizen negatieve effecten ondervinden van de werkzaamheden. De voorkomende vleermuizen maken gebruik van de bestaande beplanting als vliegroute richting hun foerageergebieden (Vleermuizenonderzoek Dwingelderveld, Grontmij, 2009). Sommige bomen met holten kunnen vaste rusten/of verblijfplaats zijn. In 2009 is er door Staatsbosbeheer onderzoek gedaan welke bomen als verblijfplaats zouden kunnen dienen (zie figuur 5.2). Uitgangspunt voor het plan is het laten staan van alle geschikte bomen (bijv. oude dennen en eiken langs de weg Lhee-Kraloo) en enkele bomen er om heen. Hiermee wordt bereikt dat mogelijke verblijfplaatsen blijven bestaan. Verder is het belangrijk dat de bomen nog kunnen functioneren als vliegroute (niet te geïsoleerd raken) zodat de vleermuizen ongestoord hun foerageergebieden kunnen bereiken. De plannen die worden uitgevoerd in overleg met een vleermuisdeskundige zijn echter zodanig dat er voldoende beplanting blijft staan dat isolatie van de belangrijke foerageergebieden niet het geval zal zijn.

Pagina 32 van 70


Figuur 5.2 : Locaties langs de weg Lhee-Kraloo en Oude Hoogeveensedijk van bomen die geschikt zijn voor vleermuizen en mogelijk als verblijfplaats kunnen dienen (Staatsbosbeheer, 2009).

In bijlage 4 (kaart vliegroutes) zijn verscheidene foerageerplekken te zien waar de route naar toe loopt. Voor de gewone dwergvleermuizen zijn de meeste foerageergebieden langs de bosrand te zien, dit is een soort die een redelijke beschutting opzoekt. De laatvlieger is een grotere soort en kan ook gevonden worden in meer open plekken wat ook goed te zien is in de verdeling van de soorten op de kaart. Bij het kappen van bomen wordt er rekening gehouden worden met de functionaliteit van deze vliegroute. Het plan voorziet nu in in overleg met een vleermuisdeskundige het pleksgewijs laten staan van bomen langs het tracé bosrand Achter ’t Zaand via het Noordven naar het voormalige erf, en langs het tracé Oude Hoogeveensedijk naar het plasje op de hoek met Achter ’t Zaand. Hierdoor blijven de functionele relaties tussen vaste rusten verblijfsplaatsen en de belangrijke foerageergebieden Noordven en het plasje met omgeving op de hoek van Achter ’t Zaand/Oude Hoogeveensedijk bestaan. Ook blijven andere foerageergebieden zoals de bosrand en de vennen en poelen langs randen in het Dwingelderveld bereikbaar. Het kappen van de bomen met behoud van de functionaliteit van de vliegroute vanaf de hoek Achter ’t Zaand/Oude Hoogeveensdijk naar de Kraloërweg leidt niet tot verlies van vaste rusten verblijfplaatsen en belangrijk foerageergebied. Tijdens de werkzaamheden zouden onbedoeld kleine zoogdieren geraakt kunnen worden. Dit is zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken door voorafgaand aan de werkzaamheden het gebied door een ter zake kundige te laten inspecteren. Indien er beschermde soorten worden aangetroffen worden deze gevangen en in een nabij geschikte omgeving uitgezet. Hiervoor is ontheffing van art 9 en 13 nodig. Vogels Wat betreft de standvogels is het vooral voor de ransuil van belang dat de nesten/of roestboom behouden blijft. Het is bekend dat de ransuil in het Dwingelderveld soms gebruik maakt van de jeneverbesstruiken als roestboom, deze jeneverbesstruiken zullen blijven staan. Voorafgaand aan de werkzaamheden zal een inspectie plaats vinden van de bomen langs de wegen. Indien alsnog een nest- of roestboom aangetroffen wordt, zal deze worden gespaard.

Pagina 33 van 70


Plaatselijk zullen langs de weg bomen en struiken gehandhaafd blijven met het oog op enkele broedvogels die kwalificerend zijn voor het Natura 2000 gebied (zie ook Nbwet-toets, Grontmij 2009), De werkzaamheden zullen buiten het broedseizoen uitgevoerd worden zodat verstoring wordt voorkomen. Amfibieën en reptielen De bermen van de wegen vormen geen belangrijk leefgebied van de aangetroffen amfibieën en reptielen. De bermen grenzen aan geschikt leefgebied waardoor het voorkomt dat adder, gladde slang, hazelworm en levendbarende hagedis in bermen en op de weg worden aangetroffen, vooral om te zonnen. Zij kunnen in dat geval door het gemotoriseerde verkeer worden doodgereden. Tijdens de werkzaamheden kan er sprake zijn van een tijdelijke verstoring die voorkomen kan worden door zorgvuldig te werken, door voor aanvang van de werkzaamheden de weg langs te lopen en te controleren op het voorkomen van beschermde soorten. Door deze soorten weg te jagen en vervolgens de weg af te schermen zullen er geen negatieve effecten optreden. In de gebruiksfase zal er sprake zijn van een verminderde barrièrewerking en een minder grote kans op sterfte door het verkeer. De herinrichting zal positief zijn voor de reptielen. Het leefgebied van de rugstreeppad, die in twee poelen voortplantingsbiotoop heeft ter hoogte van de kruising Achter ’t Zaand/Oude hoogeveensedijk (zie hoofdstuk 4) omvat ook de bermen en randen langs de weg. Het is een bewoner van zandige terreinen met een betrekkelijk hoge dynamiek (RAVON, 2008). Er is voldoende geschikt leefgebied en overwinteringsgebied beschikbaar zodat het niet waarschijnlijk is dat de bermen een belangrijk onderdeel zijn van het totale leef- en overwinteringsgebied. In de nieuwe situatie zal er een grote oppervlakte geschikt leefgebied voor deze soort bij komen. Schade aan de rugstreeppad kan voorkomen worden door de werkzaamheden niet in de voortplantings- en overwinteringsperiode uit te voeren. Het is mogelijk dat er tijdens de uitvoering een migrerende kamsalamander (tabel 3),groene kikker, bruine kikker, gewone pad en kleine watersalamander (alle tabel 1) wordt aangetroffen. Deze soorten zullen door een ter zake kundige weggevangen en verplaatst moeten worden naar nabij gelegen geschikt habitat (art. 9 en 13). De gunstige staat van instandhouding van de aangetroffen amfibieën en reptielen zal niet in gevaar komen, er is meer dan voldoende alternatief leefgebied in het Dwingelderveld voor deze soort aanwezig. Vanwege de ligging van de weg in het Noordenveld is in hoofdstuk 4 Herinrichting Noordenveld ook dieper ingegaan op de aangetroffen soorten. Ongewervelden De bermen zijn voor de dagvlinders en libellen geen belangrijk leefgebied. De bermen, met greppels, kunnen wel benut worden als foerageergebied voor de beschermde vlinder heideblauwtje (tabel 3) en algemeen voorkomende insecten. Het verdwijnen van het gemotoriseerde verkeer zal leiden tot een verminderde barrièrewerking waardoor het aandeel doodgereden dieren sterk zal afnemen. In de berm foeragererende dagvlinders zijn mobiel en kunnen gemakkelijk uitwijken naar het heidegebied. Er treden dan ook geen negatieve effecten op door de werkzaamheden, de eindsituatie zal positiever zijn. 5.5 Conclusies De herinrichting van de weg Lhee-Kraloo zal leiden tot minder verstoring en minder barrièrewerking voor dieren. De bermen langs de Oude Hoogveensedijk waar de beschermde plant jeneverbes (tabel 2) als zaailing wordt aangetroffen (in totaal circa 400 m) zullen onaangetast blijven. Echter zoals al eerder beschreven is het met het oog op de toekomst beter om de jeneverbes zaailingen te verplaatsen in een nabij meer geschikte biotoop (art. 8 en 13). Langs de Oude Hoogeveensedijk komt ook grasklokje (tabel 1) voor. De bermen langs de Oude Hoogeveensedijk zullen omgeplagd worden zodat grasklokje, en andere waardevolle planten, zich kunnen handhaven. In de overige bermen langs Achter ’t Zaand en Kraloërweg worden geen beschermde planten aangetroffen. Van de zoogdieren treden effecten op de vleermuizen op (tabel 3 en bijlage IV habitatrichtlijn) door de pleksgewijze kap van laanbomen. Alle potentiële vaste rusten verblijfplaatsen blijven gespaard. De functionele relaties tussen vaste rusten verblijfsplaatsen en de foerageergebie-

Pagina 34 van 70


den blijven behouden door in overleg met een vleermuisdeskundige gericht bomen te handhaven langs de Oude Hoogeveensedijk en het gedeelte Achter ’t Zaand tussen bosrand en voormalig erf. De kap van bomen langs het meest zuidelijke traject van Achter ’t Zaand leidt niet tot verlies van vaste rusten verblijfplaatsen en verlies van functionele relaties. De standvogel ransuil zou, naast een roest- en rustplek in de jeneverbesstruwelen, in één van de bomen langs de Oude Hoogveveensedijk ook een rusten roestplek kunnen hebben. Indien deze situatie aangetroffen wordt zal deze boom worden gespaard. Door te werken buiten het broedseizoen treden er geen effecten op de broedvogels op. Het lokaal handhaven van bomen is gunstig, ook voor de trekkende zangvogels in herfst en winter. De bermen zijn geen leefgebied van beschermde amfibieën (tabel 1 en 3 soorten) en reptielen (tabel 2 en 3 soorten), maar deze soorten kunnen er wel aangetroffen worden omdat de bermen temidden van geschikt leefgebied liggen. De gunstige staat van instandhouding van de beschermde amfibieën en reptielen is niet in het geding door de herinrichting van de weg. Wel zal zorgvuldig gewerkt moeten worden en worden beschermde soorten voor aanvang van de werkzaamheden weggevangen en uitgezet in nabij geschikt habitat (art. 9 en 13). De bermen zijn geen leefgebied voor de beschermde dagvlinder heideblauwtje (tabel 3) maar deze soort kan er wel aangetroffen worden omdat de bermen temidden van geschikt leefgebied liggen. Door zorgvuldig te werken worden negatieve effecten voorkomen. De nieuwe situatie zal gunstig zijn voor de amfibieën en reptielen omdat de kans op doodrijden sterk afneemt en de fysieke barrièrewerking eveneens afneemt. In tabel 5.1 wordt de afweging samengevat en vastgesteld of ontheffing nodig wordt gevonden.

Pagina 35 van 70


Tabel 5.1 Samenvatting Herinrichting weg Lhee-Kraloo Soortsgroep Flora

Beschermde soorten Grasklokje

Tabel

Ontheffing nodig?


1

Nee

Jeneverbes

2

Verdwijnen groeiplaatsen?

Zorgplicht bovenlaag grond van bermen Oude Hoogeveensedijk (400 m) na werkzaamheden terugplaatsen Overwegen om in gunstige periode te verplaatsen naar nabij gelegen geschikt biotoop (jeneverbesstruwelen) • Buiten gevoelige periode werken • Voor aanvang checken • Alternatieven zijn aanwezig< • Bomen sparen in overleg met vleermuisdeskundige

Indien ja art. 8 en 13 Zoogdieren

Vleermuizen

3

Ja, klein deel van de vliegroute gaat verloren. Functionaliteit blijft wel bestaan (foerageergebieden blijven bereikbaar). art. 11

Vogels

Amfibieen/reptielen

Ongewervelden

Ransuil

3

Alle vogels

3

Nee Roestplaats/nestboom aanwezig? Nee

Hazelworm

3

Art 9 en 13

Adder

3

Art 9 en 13

Gladde slang

3

Art 9 en 13

Rugstreeppad

3

Art 9 en 13

Kamsalamander

3

Art 9 en 13

Groene kikker

1

Nee

Bruine kikker

1

Nee

Gewone pad

1

Nee

Kleine watersalamander

1

Nee

Heideblauwtje

3

Nee

Zo ja, boom handhaven

Zorgplicht Werken buiten broedseizoen Zorgplicht Voor werkzaamheden fauna wegjagen en weg afzetten (indien nodig vangen) Zorgplicht Voor werkzaamheden fauna wegjagen en weg afzetten (indien nodig vangen) Zorgplicht Voor werkzaamheden fauna wegjagen en weg afzetten (indien nodig vangen) • Werken buiten overwinterings-periode • Wegvangen voor aanvang werkzaamheden en uitzetten geschikt habitat • Werken buiten overwinterings-periode • Wegvangen voor aanvang werkzaamheden en uitzetten geschikt habitat Zorgplicht Voor werkzaamheden fauna wegjagen en weg afzetten Zorgplicht Voor werkzaamheden fauna wegjagen en weg afzetten Zorgplicht Voor werkzaamheden fauna wegjagen en weg afzetten Zorgplicht Voor werkzaamheden fauna wegjagen en weg afzetten Zorgplicht Voor werkzaamheden fauna wegjagen

Pagina 36 van 70

Herinrichting Kloosterveld II

6


6.1 Inleiding Het doel van de herinrichting van Kloosterveld II is natuurontwikkeling van natte heidevegetaties en slenkvegetaties. 6.2 Maatregelen Om de interne verdroging van het Dwingelderveld op te heffen vinden er door het hele Dwingelderveld maatregelen plaats die de waterhuishouding structureel verbeteren. Het Kloosterveld II grenst aan het Dwingelderveld en ligt buiten de grens van het Natura 2000-gebied. De herinrichting van Kloosterveld II zal verdroging van het Dwingelderveld tegengaan en nieuw biotoop voor heide- en slenksystemen creëren. De maatregelen in het Kloosterveld die hieronder vallen zijn het dempen van de waterloop, het verondiepen van de watergang Kloosterveld-Beenakker en het herprofileren van de watergang van Kloosterveld naar de Ruiner Aa en de landbouwkundige afwateringssloot Kloosterveld. Ook vindt slenkherstel plaats door het uitgraven van de voormalige geulen. Daarnaast wordt er een kade aangelegd rond de zuiden westzijde van het Kloosterveld en enige stuwen in het kader van WB-21. Vanwege de vroegere landbouwfunctie van het Kloosterveld is er een nutriëntenrijke bovenlaag aanwezig die voor het ontwikkelen van de habitattypen van de voedselarme omstandigheden zoals vochtige en droge heide niet gewenst is. Er zal gemiddeld 32 cm van de bouwvoor worden verwijderd. Overige werkzaamheden zijn het verwijderen van een voetpad en beplanting aan de oostkant van het Kloosterveld en de aanleg van een ruiter- en wandelpad vanaf het bezoekerscentrum langs de westzijde. De ruimtelijke samenhang tussen Dwingelderveld en Kloosterveld II wordt zo verbeterd en de mate van rust neemt toe. Het Kloosterveld II heeft naast de natuurontwikkeling als nevendoel het tijdelijk vasthouden van water als gevolg van extreme weersomstandigheden (WB 21). Deze extreme situatie kan optreden met een frequentie van 1/100 jaar. Omdat deze gebeurtenis qua tijd en omvang niet te voorzien is wordt zij aangemerkt als calamiteit. Door het relatief laag gelegen Kloosterveld II en het hoger gelegen aangrenzende heidegebied zal het effect van de tijdelijke extreme situatie op het heidegebied beperkt blijven. In het heidegebied komen vooral droge heidevegetatie voor. Dit is uitgebreid beschreven in de Toets in het kader van de Natuurbeschermingswet (Grontmij 2009).

Figuur 6.1 Ligging Kloosterveld II ten opzichte zichte van de begrenzing van het Natura 2000 gebied Dwingelderveld

Pagina 37 van 70


6.3

Natuurwaarden

Flora (kaart bijlage 2 en 3) Er komen geen beschermde planten in het plangebied voor, wel zijn er enkele Rode Lijstsoorten in het aanliggende heidegebied (overgang heide naar veld) aangetroffen: bosdroogbloem, bruine snavelbies, borstelgras. Verder is er in het gebied zelf de Rode Lijstsoort Heidekartelblad aangetroffen (Vereniging Natuurmonumenten, 2006 en J. Kleine 2005 & 2007). Zoogdieren (kaart bijlage 4) In het plangebied komt de algemene soort haas (tabel 1) voor (Vereniging Natuurmonumenten, 2004-2005). Ook andere algemene soorten als ree, konijn, egel en muizensoorten mogen verwacht worden. Vogels (kaart bijlage 5, 6 en 7) Aan de hand van waarnemingen door de jaren heen (Kleine, 2005, 2006 en 2007) kan men zien dat het Kloosterveld (I en II) door broedvogels van extensief beheerd cultuurlandschap wordt gebruikt. Kenmerkende soorten die in lage aantallen worden waargenomen zijn veldleeuwerik, geelgors, grasmus, graspieper, gele kwikstaart en kievit . De ontwikkeling naar extensief cultuurland de afgelopen jaren heeft verder een positief effect gehad op het voorkomen van rode lijst broedvogels, zoals de koekoek, wielewaal, matkop, kneu en de veldleeuwerik. Enkele vogelsoorten zijn aanwezig aan de rand van de heide zoals de rode lijstsoort grauwe klauwier (J. Kleine, 2005-2007, Vereniging Natuurmonumenten, 2006). Verder wordt roodborsttapuit in lage aantallen aangetroffen. Het paapje is de laatste twee jaren niet waargenomen (van Dijk 2008) Amfibieën en reptielen (kaart bijlage 8) Beschermde soorten die in Kloosterveld II voorkomen zijn adder (tabel 3) en groene kikker (tabel 1). Verder is levendbarende hagedis (tabel 2), die een voorkeur heeft voor enigszins vochtige heide of heide met vennen (RAVON-site), te vinden langs de rand van het plangebied op de overgang van heide en het aanliggende veld (Vereniging Natuurmonumenten, 2005-2008). Niet in het plangebied zelf maar in het aanliggende Kloosterveld I kan de kamsalamander (tabel 3) in de voedselarme plas bij het bezoekerscentrum gevonden worden. Dit is ook het gebied waar nieuwe poelen voor deze soort worden aangelegd ter compensatie van de werkzaamheden in het Dwingelderveld (zie ook 5.3). Vissen Er is geen gericht veldwerk uitgevoerd naar het voorkomen van vissen. Vanwege het voormalige agrarische karakter van het plangebied is echter de verwachting dat de aanwezige watergangen geen geschikte biotoop zijn voor beschermde vissoorten. Ongewervelden (kaart bijlage 9 en 10) In het plangebied zelf zijn geen beschermde vlinder- en/of libellensoorten gevonden. Op de overgang van heide naar veld aan de rand van het Dwingelderveld komt het heideblauwtje (tabel 3) voor. Ook is hier de Rode Lijstsoort Kommavlinder te vinden (Vereniging Natuurmonumenten, 2000-2006). Van de libellensoorten is alleen de noordse winterjuffer (tabel 3) in het aanliggende heidegebied te vinden (Vereniging Natuurmonumenten, 2003-2006). Waarschijnlijk vindt de noordse winterjuffer (tabel 3) in het heidegebied zijn foerageer- en wellicht ook overwinteringsbiotoop. De noordse winterjuffer wordt in toenemende mate in het hele Dwingelderveld (bos en heide) aangetroffen. Het belangrijkste voortplantingsbiotoop voor deze soort is de Weerribben. 6.4

Effecten en afweging

6.4.1 Natuurontwikkeling De inrichting heeft geen negatieve effecten op de aangrenzende habitattypen (droge heiden en binnenlandse kraaiheidebegroeiingen). Voor de vogelsoorten roodborsttapuit en paapje zullen de omstandigheden gunstiger worden omdat er nieuw geschikt leefgebied bij komt. Ook andere

Pagina 38 van 70


kritische heidesoorten zoals veldleeuwerik, maar ook reptielen en dagvlinders zullen geschikt leefgebied vinden na de herinrichting van het gebied. Flora Er zijn geen beschermde soorten in het plangebied aanwezig die getroffen kunnen worden door de werkzaamheden. Verder zijn de meeste Rode Lijstsoorten in het aanliggend heidegebied te vinden. De aanwezigheid van voldoende zaadbronnen vlak naast het Kloosterveld II betekent dat na de herinrichting een snelle kolonisatie plaats kan vinden van veel gewenste plantensoorten. Zoogdieren Voor de algemeen beschermde soorten hoeft geen ontheffing te worden aangevraagd. Dit geldt ook voor de andere mogelijk aan te treffen algemene soorten. Wel geldt hier de zorgplicht (zorgvuldig werken), door de werkzaamheden zoveel waar mogelijk in één richting uit te voeren. Vogels De in de buurt van het plangebied voorkomende broedvogels zullen niet door de werkzaamheden verstoord worden, de afstand tot het plangebied is daarvoor te groot. Verstoring kan wel optreden zodra op de grens met de bestaande natuurwaarden werkzaamheden worden uitgevoerd. De toekomstige situatie zal minder geschikt zijn voor vogels van extensief beheerd cultuur landschap, terwijl juist de heidesoorten hun leefgebied kunnen uitbreiden. Bij de werkzaamheden mogen er geen broedgevallen verstoord worden. Er zal dus zoveel mogelijk buiten het broedseizoen gewerkt worden. Als dit niet mogelijk is moet het gebied voor aanvang van het broedseizoen ongeschikt gemaakt worden (kort maaien) om het vestigen van broedvogels tegen te gaan. Amfibieën en reptielen De meeste soorten die zijn waargenomen zijn niet in het plangebied zelf maar in het aanliggende Kloosterveld I en het heidegebied waargenomen. De adder is als enige soort in het plangebied zelf waargenomen. Het Kloosterveld II is echter geen geschikt leefgebied zodat ervan uitgegaan wordt dat sprake was van een tijdelijk verblijf. De randen zijn wel geschikt leefgebied zodat er voor deze soort door werkzaamheden in de randen tijdelijk verlies van leefgebied of verstoring op kan treden door de graafwerkzaamheden. Omdat het leefgebied van een adder relatief groot is (1,4 tot 6,6 ha; Tonkes 1991) en er voldoende geschikt leefgebied aanwezig is, wordt deze mogelijk optredende tijdelijke verstoring niet als ernstig beoordeeld. Er hoeft geen ontheffing vooor worden aangevraagd. Door voor aanvang van de werkzaamheden de aanwezige reptielen weg te jagen of te verplaatsen wordt er voldoende gemitigeerd en verder geldt ook hier dat na de herinrichting van het plangebied, dit geschikter zal worden voor de adder. Ongewervelden In het plangebied zelf komen geen beschermde soorten voor, de meeste zijn in het aanliggende heidegebied te vinden. Voor deze soorten zal het Kloosterveld II na inrichting een uitbreiding van leefgebied betekenen. 6.4.2 Nieuwe waterhuishoudkundige situatie In de huidige situatie zullen er weinig negatieve effecten op beschermde soorten optreden vanwege het agrarische karakter van het gebied en de afwezigheid van beschermde soorten. Na de herinrichting zal het gebied geschikter worden voor heidesoorten en naar verwachting meer beschermde soorten herbergen. In die toekomstige situatie met een verbeterde waterhuishouding kan inundatie wel een effect hebben op verscheidene soorten met name insecten en andere bodemfauna. Onder normale weersomstandigheden zal inundatie jaarlijks alleen in de slenken en de laagste delen van de toekomstige natte heide optreden. De aanwezige planten en dieren zullen zich op basis van deze nieuwe situatie vestigen en geen negatieve invloed ondervinden van reguliere winterse situaties. Tijdens extreme weersomstandigheden die 1 x per 100 jaar (WB 21) kunnen optreden kan Kloosterveld II met meer dan 100 cm inunderen. Ook het lager gelegen deel van Kloosterveld I

Pagina 39 van 70


en een beperkte oppervlakte van het aanliggend (heide)gebied zal beïnvloed worden. Omdat deze gebeurtenis niet te voorzien is wordt deze als calamiteit aangemerkt. Op dit moment is er geen ontheffing nodig voor de extreme weersomstandigheden aangezien er geen beschermde soorten voorkomen in het gebied die hierdoor geraakt worden. Voor de in de toekomst mogelijk voorkomende beschermde fauna soorten, zoals bijvoorbeeld het heideblauwtje kan er niet op voorhand een ontheffing (art. 11) worden aangevraagd. Ook wat betreft de flora zijn er mogelijk negatief effecten op de groeiplaatsen van zich vestigende beschermde soorten te verwachten (art. 8). Ontheffing kan niet aangevraagd worden voor toekomstige situatie. Ook is niet zeker hoe lang de functie voor het tijdelijk vasthouden van extra water in het Kloosterveld zal duren. Wellicht is een monitoring in het gebied waar de tijdelijke berging speelt een optie. Indien er zich in het Kloosterveld beschermde soorten vestigen kan op dat moment de situatie beoordeeld en in overleg met DLG bepaald worden of er een ontheffing nodig is. 6.5 Conclusies Het Kloosterveld II ligt buiten de begrenzing van het natura 2000 gebied, maar maakt er ruimtelijk wel onderdeel van uit. De herinrichting omvat onder ander het verwijderen van bovengrond en het maken van slenken. De werkzaamheden leiden tot milieuomstandigheden die geschikt zijn voor de ontwikkeling van natte en vochtige habitattypen en voor de vestiging van roodborsttapuit en paapje. Ook andere kritische heidesoorten zoals veldleeuwerik, reptielen en dagvlinders zullen geschikt leefgebied krijgen. Vanwege de functie voor het tijdelijk vasthouden van water tijdens extreme weersomstandigheden zal het gebied zich lokaal enigszins voedselrijk kunnen ontwikkelen. De herinrichtingsmaatregelen hebben geen negatieve hydrologische effecten op de aangrenzend gelegen droge heide en binnenlandse kraaiheidebegroeiingen. Beschermde planten en ongewervelden hebben in het Kloosterveld geen standplaats of leefgebied. Door zorgvuldig te werken worden effecten op zoogdieren, amfibieën en reptielen en vogels voorkomen. De mogelijke effecten als gevolg van extreme weersomstandigheden zijn niet te voorzien en worden beschouwd als calamiteit. In tabel 6.1 wordt de afweging samengevat en vastgesteld of ontheffing nodig wordt gevonden.

Tabel 6.1a Herinrichtingsmaatregelen Kloosterveld Soortsgroep Flora Zoogdieren

Amfibieën

Vissen Ongewervelden

Beschermde soorten Nee Haas en andere algemene soorten Adder

Nee Nee

Tabel

Ontheffing nodig?


n.v.t. 1

n.v.t. Nee

n.v.t. Zorgplicht

3

Nee, geen belangrijk onderdeel van leefgebied en voldoende alternatieven

• Buiten gevoelige periode

n.v.t. n.v.t.

n.v.t. n.v.t.

werken (voortplanting)

• Voor aanvang wegjagen • Alternatieve leefgebieden/habitat volop aanwezig GVI komt niet in gevaar n.v.t. n.v.t.

Pagina 40 van 70


Tabel 6.1b Tijdelijk water vasthouden tijdens extreme weersomstandigheden (1 x per 100 jaar). Soortsgroep Flora & Fauna

Beschermde soorten Nu geen beschermde soorten in gebied

Ontheffing nodig? Nee


Toekomstige situatie mogelijk beschermde (heide)soorten

Ja, maar pas aan te vragen wanneer de beschermde soorten ook daadwerkelijk aanwezig zijn en de functie voor tijdelijke berging nog geldt.

• Hoogwatervluchtplaatsen (fauna) • Alternatieve leefgebieden/habitat volop aanwezig GVI komt niet in gevaar

Pagina 41 van 70

Aanleg aarden wallen A28/Boswachterij

7


7.1 Inleiding Het doel van de aanleg van de aarden wallen is het vergroten van het areaal rusten stiltegebied. Er kan een noordelijke en een zuidelijk tracé worden onderscheiden (zie figuur 7.1). Deze positionering is ten opzichte van Hotel van der Valk. Het project aarden wallen heeft als doel het sterk terugdringen van de geluidsinvloed van de A28 op het Natura 2000 gebied. Een belangrijke landschappelijke overweging daarbij is dat het Nationaal Park Dwingelderveld ook van ‘buitenaf’ een in het landschap passende natuurlijke beleving zal hebben. Een geluidwerend scherm kwam mede daarom niet in aanmerking. Er is gekozen voor aarden wallen omdat deze volledig te beplanten zijn, en vanwege de beschikbaarheid van grond uit Noordenveld en Kloosterveld. De natuurlijke uitstraling kan daarmee behouden worden. Om de effecten van het ruimtebeslag op de bestaande natuurwaarden zo beperkt mogelijk te houden is de noodzakelijke hoogte van de wallen bepaald met akoestische berekeningen en de minimaal noodzakelijke voetbreedte van de wallen door grondmechanische eisen ten aanzien van stabiliteit. 7.2 Maatregelen De bouwvoor die op het Noordenveld en Kloosterveld vrijkomt wordt in dit project gebruikt voor de benodigde aanleg van de wallen. De aanleg van de wallen vergroot de oppervlakte geschikt gebied voor dieren die gevoelig zijn voor te hoge geluidsniveaus met circa 135 ha. De geluidswal zal zo dicht mogelijk tegen de snelweg A28 worden aangelegd, rekening houdend met de verkeersveiligheidszone van 13 meter. De wallen krijgen een hoogte van circa 6 meter (Noordelijk Akoestisch Adviesburo Assen, okt. 2008) en een voetbreedte van 26 (noord) – 33 (zuid) meter.

Noordelijke tracé

Zuidelijke tracé

Figuur 7.1 Ligging van de tracé’s van de aarden wallen

Pagina 42 van 70


De aanleg van de geluidswal loopt parallel met het verwijderen van de bovengrond in het Noorden- en Kloosterveld van het Dwingelderveld . Ten behoeve van de realisatie van de wallen is het nodig een strook bos te kappen, en waar een bestaande lage wal aanwezig is deze te verplaatsen richting A28 en te verhogen. Langs een gedeelte van het zuidelijke tracé van de geluidswal zal over een lengte van 500 meter aan de ‘binnenzijde’ ter hoogte van het open terreingedeelte een verhoogde zandweg komen als vervanging van bestaande recreatieve routes die anders onder de wal zouden komen te liggen. Deze route blijft daarmee geschikt voor wandelaars, ruiters en menners. Verder wordt de grond voor de aanleg van opritten van het toekomstige ecoduct op de juiste locatie nabij Smalbroek aangebracht om te voorkomen dat er depotachtige bulten grond in het te ontgronden gebied blijven liggen. De oudere gronddepots, die in de kop van de holtveenslenk liggen, net ten westen van de A28, zullen verwerkt worden in de zuidelijke aarden wal. Na aanleg worden de aarden wallen met inheemse struiken en bomen beplant, behoudens de recreatieve route. De beplanting is nodig om het tijdelijke verlies van bos, van belang voor bossoorten, op te heffen en de bestaande natuurgedeelten zoals bijvoorbeeld de holtveenslenk af te schermen. 7.3

Natuurwaarden

Flora (kaart bijlage 2 en 3) Behalve de beschermde jeneverbes (tabel 2, Staatsbosbeheer, 2008) zijn er geen soorten bekend ter plaatse van het tracé van de aarden wallen. Op de bestaande depots die in de kop van de holtveenslenk liggen, groeien plaatselijk zaailingen van jeneverbes (tabel 2) en koningsvaren (tabel 1). Verder komt op de depots plaatselijk de Rode lijstsoort dubbelloof voor. Tussen de depots worden op de ontgronde terreingedeelten de beschermde planten ronde en kleine zonnedauw (tabel 2) aangetroffen en de Rode lijstsoorten witte en bruine snavelbies en moeraswolfsklauw. Op enkele depots groeien ook de bijzondere planten stippelvaren en geschubde mannetjesvaren (Staatsbosbeheer 2008) Zoogdieren (kaart bijlage 4) Zoogdiersoorten die beschermd zijn in het kader van de Flora- en faunawet en die in het bosgebied langs de A28 voorkomen zijn: verschillende soorten vleermuizen (tabel 3) waaronder een laatvlieger in de buurt van het Westerveen en laatvlieger en gewone dwergvleermuizen foeragerend boven en nabij het holtveen (J. Kleine, 2005, Grontmij, 2009), eekhoorn (tabel 2), ree (tabel 1), konijn (1), das (tabel 3) en steenmarter (tabel 2) (J. Kleine, 2007, Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 2004-2005)). Verder is er de verwachting dat het bosrijk gebied leefgebied is van verschillende grondgebonden algemeen beschermde soorten zoals muizensoorten. Vogels (kaart bijlage 5, 6 en 7) Standvogels zijn in het kader van de Ff-wet zijn jaarrond beschermd en hiervan komen enkele in het gebied voor, zoals de zwarte specht (zie fig. 7.2 voor territoria zwarte specht jaar 2000-2007), de buizerd en de grote en kleine bonte specht, groene specht en ransuil (Kleine, 2007, Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 2006).

07

04

06

03

02

04

03/05

07

05

06 05

Wat betreft het voorkomen van Rode Lijstsoorten komen in het tracé van de noordelijke en zuidelijke wal huismus, ringmus, wielewaal en matkop voor en op enige afstand van de wal de koekoek. De zomertortel kan bij de noordelijke wal gevonden worden, de

06

00

Fig. 7.2 Territoria zwarte specht 2000-2007 (afgekort weergegeven met bijv. 03)

Pagina 43 van 70


spotvogel bij de zuidelijke. In bosgedeelten die grenzen aan open ruimten, zowel bij het noordelijke als zuidelijke tracé komt de broedvogel boomleeuwerik voor. Overige in het gebied (o.a. holtveenslenk) aanwezige vogelsoorten zijn de broeden/of wintervogels geoorde fuut, dodaars, wintertaling, roodborsttapuit, toendrarietgans en slobeend. Voor deze watervogels is het Dwingelderveld mede aangewezen als Natura 2000 gebied. Amfibieën en reptielen (kaart bijlage 8) In de wateren in de holtveenslenk is een kleine populatie van de beschermde heikikker bekend (<25 exemplaren) (tabel 3) aanwezig. In de directe omgeving is hier ook adder (tabel 3) waargenomen (2004). Verder maakt de groene kikker en bruine kikker (tabel 1) gebruik van deze wateren. De rugstreeppad is hier in de periode 2000 t/m 2007 niet waargenomen (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 2005-2008; Kleine 2000 t/m 2007). Ongewervelden (kaart bijlage 9 en 10) In de omgeving met een open karakter (heide, veenplassen) is de beschermde dagvlindersoort het heideblauwtje (tabel 3) en de Rode Lijstsoort bruine vuurvlinder aangetroffen (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 2000-2006). 7.4 Effecten en afweging 7.4.1 Algemeen De aarden wallen worden primair aangelegd om het geluid van de A28 sterk terug te dringen. De effecten van geluid van wegen met snelverkeer is in bos en open weidegebied uitvoerig onderzocht (Reijnen 1995) en uitgewerkt in een voorspellingsmodel (Reijnen, Veenbaas & Foppen 1992). Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat de relatieve dichtheid aan bosbroedvogels afneemt als het geluidsniveau hoger wordt dan circa 43 dB(A). Voor de situatie van het Dwingelderveld is aan de hand van de geluidsberekeningen (Noordelijk Akoestisch Adviesburo, 2008) en de verkeersintensiteit op de A28 met behulp van het model Reijnen et al (1992) de effectafstand bepaald voor de totale groep bosvogels. De effectafstand is op kaart uitgewerkt (zie figuur 7.3) en bedraagt gemiddeld 350 meter, soms oplopend tot circa 450 meter. De oppervlakte door verkeer beïnvloed gebied is circa 177 ha. Figuur 7.3 Effectafstand als gevolg van het geluid van het verkeer op de A28

Pagina 44 van 70


In een situatie mét een aarden wal zal de oppervlakte geschikt broedgebied met circa 135 ha toenemen (figuur 7.4). Behalve een toename van algemeen in Nederland voorkomende broedvogels zullen naar verwachting ook de leefomstandigheden verbeteren van beschermde en bedreigde broedvogels en beschermde overwinterende en rustende vogels. Dit zijn onder andere Zwarte Specht (Dryocopus martius), nachtzwaluw (Caprimulgus europaeus), porseleinhoen (Porzana porzana) en boomleeuwerik (Lullula arborea). Overige in het gebied aanwezige soorten die profiteren van de aanleg van de geluidswal zijn dodaars (Tachybaptus ruficollis), geoorde fuut (Podiceps nigricollis), roodborsttapuit (Podiceps nigricollis), toendrarietgans (Anser serrirostris), slobeend (Anas clypeata) en wintertaling (Anas crecca).

Figuur 7.4 Effectafstand na realisatie van de wal

Bij de aanleg van de geluidswal wordt er rekening gehouden met mogelijk aanwezige nestbomen. Staatsbosbeheer heeft in juni 2009 een inventarisatie van mogelijk geschikte bomen voor holenbroeders en vleermuizen uitgevoerd (zie fig. 7.6). Aan de hand van de verspreidingskaarten van de standvogels, de aanwezige nestbomen en de geplande breedte van de geluidswal (noord 26 m en zuid 33 m) kan geconcludeerd worden dat de locaties 6, 14 en 18 mogelijk verloren zullen gaan door de geplande werkzaamheden. Deze locaties liggen allen in het noordelijke deel van de geplande geluidswal en worden gebruikt door de kleine en grote bonte specht en zwarte specht. Zowel de grote bonte specht als ook zwarte specht zijn soorten die veel alternatieven in het Dwingelderveld hebben (zie verspreidingskaarten) en verder zijn het soorten die zelfstandig gebruik kunnen maken van alternatieve natuurlijke nestgelegenheden. Verder heeft de zwarte specht in 2007 vooral gebruik gemaakt van nestbomen die niet in de buurt van de huidige wal voorkomen. De kleine bonte specht is een soort die gebruik moet maken van bestaande holten in bomen. Ook deze soort heeft redelijk veel alternatieven voor nestbomen in het Dwingelderveld en verder wordt er uit het Broedvogel Monitoring Project een positieve trend waargenomen voor de kleine bonte specht (SOVON-monitoringrapport 2009/01).

Pagina 45 van 70


Fig. 7.5 De jaarlijkse populatie-index en het betrouwbaarheidsinterval van de kleine bonte specht. Uit de grafiek is een zeer positieve trend te zien (++). Vanaf 1990 is er een significante toename van > 5 % per jaar te zien.

De gunstige staat van instandhouding voor deze soorten komt door de werkzaamheden niet in gevaar. Er zijn voldoende alternatieven en verder zal de uiteindelijke situatie gunstiger zijn en naar verwachting meer geschikte nestgelegenheden opleveren. Verder zal de kap van bomen buiten het broedseizoen van vogels plaatsvinden. Hoewel de effecten niet als ernstig worden beoordeelt kunnen ze voorkomen worden door ter plaatse van de genoemde locaties de voetbreedte van de wal aan te passen. Een toename van rust is ook van belang voor de zoogdieren in het gehele gebied en de amfibieën in het noordoostelijke deel van de holtveenslenk. Flora Groeiplaatsen van jeneverbes ter plaatse van het tracé van de wallen zullen zoveel mogelijk ontzien worden met de werkzaamheden. Indien dit niet mogelijk is moet er volgens de gedragscode Natuurbeheer gewerkt worden. Dit geldt ook voor een enkele groeiplaats van jeneverbes op één van de depots en circa 50 exemplaren van koningsvaren Indien in het kader van de gedragscode het nodig blijkt te zijn om individuele planten te verplaatsen is een ontheffing voor art. 8 en 13 nodig. Zoogdieren De waarnemingen van een steenmarter (tabel 2) en das (tabel 3) in de buurt van de wal betreft waarschijnlijk foeragerende of op doortocht zijnde dieren. Van de das is bekend dat die een burcht aan de oostkant van de A28 heeft in het Terhorsterzand. De aansluiting met de bestaande dastunnel zal in verband met de aanleg van de aarden wallen aangepast worden aan de nieuwe situatie zodat de dastunnel goed kan blijven functioneren. Steenmarter maakt weinig gebruik van bomen als verblijfplaats en is voornamelijk in oude of bewoonde gebouwen te vinden. De bomen ter plaatse van het tracé zijn onderzocht op mogelijke vaste rusten verblijfplaatsen van (stand)vogels en vleermuizen (tabel 3). Uit het onderzoek is gebleken dat er mogelijke vaste rusten verblijfplaatsen aanwezig zijn op de grens van het tracé (Staatsbosbeheer 2009). De resultaten van de inventarisatie van potentieel geschikte nestbomen zijn weergegeven in figuur 7.5. Op basis van de inventarisatie wordt ervan uitgegaan dat er geen potentiële vaste rusten verblijfplaatsen en hun directe omgeving aangetast wordt. Mocht er tijdens de uitvoering alsnog sprake zijn van een verblijfplaats, is een ontheffing nodig.

Pagina 46 van 70


Figuur 7.6 Inventarisatie van de potentieel geschikte (vleermuis)nestbomen (Staatsbosbeheer 2009)

Voorafgaand aan het kappen van bomen moet er in verband met het mogelijk voorkomen van eekhoorn (tabel 2) gecontroleerd worden op het voorkomen van vaste rusten verblijfplaatsen. Indien aanwezig zal de boom gehandhaafd blijven indien dat mogelijk is, en anders buiten de gevoelige perioden worden verwijderd. De eekhoorn wordt in het hele bosgebied van het Dwingelderveld aangetroffen, de actieradius van deze soort is groot en de eekhoorn maakt jaarlijks een nieuw nest. Een tijdelijke verstoring van een klein deel van het leefgebied wordt niet als ernstig beoordeeld en brengt de gunstige staat van instandhouding niet in gevaar. De algemeen beschermde grondgebonden soorten kunnen verstoord worden tijdens de aanleg van de geluidswal. Voor deze soorten is geen ontheffing nodig, wel moet er rekening gehouden worden met de zorgplicht. De verwachting is dat deze grondgebonden soorten op tijd weg kunnen komen en voldoende alternatieve leefomgeving in de buurt hebben om naar uit te wijken. De uiteindelijke situatie levert een groter rustgebied op wat op de aanwezige zoogdieren een positief effect zal hebben. Vogels Aangezien er een aantal standvogels gebruik maakt van de strook bos langs de A28 moet er goed gecontroleerd worden op het voorkomen van nestbomen. Indien ze voorkomen zullen ze zoveel mogelijk ontzien worden of door op die plekken de voetbreedte van de aarden wal aan te passen. Het effect van de aanleg van de wallen op kwalificerende vogelsoorten waarvoor het Natura 2000-gebied is aangewezen, waaronder ook de zwarte specht, is beschreven in de Nbwet-toets (Grontmij 2009). De oppervlakte geschikt leefgebied voor de standvogels zal door de aanleg van de geluidswal toenemen met circa 135 ha. De gunstige staat van instandhouding van de broedvogels is niet in gevaar.

Pagina 47 van 70


De weg door de kop van de holtveenslenk zal worden verwijderd zodat de mate van rust zal toenemen. Dit is vooral gunstig voor de watervogels, zoals bijvoorbeeld de broedvogels dodaars en geoorde fuut. Amfibieën en reptielen Er is geen sprake van leefgebied voor deze soorten, de waterpartijen waarin ze voorkomen gaat door de werkzaamheden niet verloren. De (tijdelijke) verstoring tijdens de aanleg heeft geen negatieve effecten. Voorafgaand aan de uitvoering zullen eventueel aanwezige amfibieën en reptielen door een ter zake kundige worden weggevangen en verplaatst naar een vergelijkbaar gebied in de buurt. De uiteindelijke situatie levert een groter rustig gebied op wat ook op deze soorten een positief effect zal hebben. De weg door de kop van de holtveenslenk zal worden verwijderd zodat hierdoor ook de rust zal toenemen. Ongewervelden Er treedt geen verstoring en/of verlies leefgebied van het heideblauwtje (tabel 3) op, er is dus geen sprake van negatieve effecten. 7.5 Conclusies Met de aanleg van de aarden wallen langs de A28 zal de geluidsinvloed op het Dwingelderveld sterk teruggedrongen worden. Dit is positief voor een groot aantal dieren die gevoeldig zijn voor een hoge geluidsbelasting zoals vogels, zoogdieren en amfibieën. De noordelijke aarden wal zal iets smaller worden dan de zuidelijke omdat bij de zuidelijke over een bepaalde lengte bestaande recreatieve routes worden geïntegreerd in de wal. Ter plaatse van het tracé van de wallen worden geen beschermde planten aangetroffen. Van de beschermde zoogdieren zijn de potentiële vleermuisbomen geïnventariseerd. Deze bomen zullen zo mogelijk worden gespaard. Dit geldt ook voor de bomen met vaste rusten verblijfplaatsen van standvogels en van de eekhoorn. Eventueel verlies van drie nestbomen van zwarte specht en kleine bonte specht is niet ernstig vanwege de gunstige staat van instandhouding en de aanwezigheid van alternatieve broedlocaties. Als mitigerende maatregel wordt voorgesteld om deze 3 bomen te sparen door de voetbreedte van de wal aan te passen. Tijdelijke verstoring van vogels in de kwetsbare bosgedeelten wordt tijdens de uitvoering voorkomen door buiten het broedseizoen te werken of de route voor aan- en afvoer te situeren in de zone waar nu een zeer hoog geluidsniveau aanwezig is. Het tracé met recreatieve routes op een gedeelte van de zuidelijke wal zal tijdelijk leiden tot verstoring van mogelijk aanwezige broeden overwinterende vogels in de kop van de holtveenslenk. In de autonome situatie is op deze locatie recreatieve verstoring aanwezig door de aanwezigheid van drie routes. Onderdeel van het plan is het verwijderen van het pad dwars door de kop van de holtveenslenk. Hierdoor zal in de toekomstige situatie de rust in de holtveenslenk toenemen. Vanwege de jonge aanplant van bos en struiken op de wal zal er de eerste jaren na aanleg van de wal sprake kunnen zijn van tijdelijke verstoring. Zodra de afschermde beplanting op de wal voldoende hoog en dicht is, is de verstoring door beweging opgeheven. De gunstige staat van instandhouding van de vogelsoorten als gevolg van de tijdelijke verstoring is niet in gevaar. Er zijn voldoende alternatieven beschikbaar. In de nieuwe situatie zal de mate van rust sterk verbeteren ten opzichte van de huidige situatie. Er is geen sprake van leefgebied van amfibieën en reptielen en beschermde ongwervelden, zodat schade aan deze soortsgroepen niet optreedt. Voor het verwijderen van de in de holtveenslenk aanwezige depots zullen enkele beschermde planten verplaatst moeten worden. Deze planten hebben zich in het verleden spontaan gevestigd. Door zorgvuldige te werken worden effecten op beschermde planten, die tussen de depots lokaal aanwezig zijn, voorkomen. In tabel 7.1 wordt de afweging samengevat en wordt vastgesteld of ontheffing nodig wordt gevonden.

Pagina 48 van 70


Tabel 7.1 Samenvatting Aarden Wallen Soortsgroep Flora

Zoogdieren

Beschermde soorten Jeneverbes

Koningsvaren Steenmarter Das Eekhoorn

Tabel 2

1 2 3 2

Ontheffing nodig? Groeiplaatsen verdwijnen? Ja, gedragscode Natuurbeheer Art. 8 en 13 Nee Nee Nee Nestbomen verdwijnen? Ja gedragscode Bosbeheer

Vleermuizen

Vogels

Amfibieën en reptielen

Ongewervelden

3

Verblijfplaatsen?

1

Nee, voetbreedte wal aanpassen Nee

Algemene grondgebonden soorten Standvogels (zwarte specht, kleine bonte specht)

3

Adder

3

9 en 13

Heikikker

3

9 en 13

Groene kikker

1

Nee

Bruine kikker

1

Nee

Heideblauwtje

3

Nee

Nestbomen verdwijnen? Nee, voetbreedte wal aanpassen noordelijke deel

Mitigatie en/of Compensatie • Verplaatsen buiten kwetsbare periode en herplanten op geschikte locatie (NW-rand Noordenveld?)

• Zorgvuldig werken n.v.t. n.v.t. • Buiten gevoelige perioden werken • Alternatief leefgebied aanwezig GVI niet in gevaar • Toename geschikt leefgebied (compensatie): rust • Buiten gevoelige periode werken • Voor aanvang controleren Zorgplicht mobiel genoeg om op tijd weg te komen • Buiten gevoelige periode • Voldoende alternatieve nestgelegenheden GVI niet in gevaar • Mitigatie aanpassen voetbreedte zodat nestbomen behouden blijven • Compensatie toename geschikt leefgebied (rust) Zorgplicht zo nodig wegvangen en verplaatsen Zorgplicht zo nodig wegvangen en verplaatsen Zorgplicht zo nodig wegvangen en verplaatsen Zorgplicht zo nodig wegvangen en verplaatsen Zorgplicht zo nodig wegjagen

Pagina 49 van 70

Nevenprojecten

8

Nevenprojecten

8.1

Parkeerplaatsen Achter ’t Zaand en bij Kraloërweg/Nuilerweg

8.1.1 Inleiding In het Dwingelderveld worden twee bestaande parkeerlocaties ingericht. De parkeerplaats is een bestaande locatie die deels verhard en deels halfverhard wordt, met behoud van de oppervlakte. De parkeerplaats aan de Kraloërweg is nieuw en krijgt een kleine capaciteit. De parkeerplaatsen zijn gedurende het gehele jaar toegankelijk.

1

2

Fig. 8.1. Her in te richten en nieuw aan te leggen parkeerplaatsen in het Dwingelderveld, aangeduid met no. 1 Achter ’t Zaand en no. 2 Kraloërweg/Nuilerweg.

Pagina 50 van 70

Nevenprojecten

8.2 Parkeerplaats Achter ‘t Zaand De parkeerplaats Achter ‘t Zaand (1) is een bestaande parkeerplaats die heringericht wordt. De huidige parkeerplaats bestaat uit zand en gras en wordt omringd door bos. Aangrenzend aan de ruimte voor parkeren bevindt zich een grote speelweide/dagcamping.

Bestaande parkeerplaats Achter ’t Zaand (Bijlsma, 2009)

De werkzaamheden bestaan uit het ophogen en verharden met een betonnen rijbaan van maximaal 500 meter. De parkeerplaats zelf zal bestaan uit graskeien van 0,58 bij 0,38m en zal ruimte bieden voor circa 70 plaatsen voor auto’s en 2 voor bussen (3 x 15 meter). Het ruimtebeslag blijft circa 1900 m2. De parkeerplaats behoudt haar ligging in bestaand bos en kap van bomen is niet nodig. 8.2.1

Natuurwaarden

Flora (kaart bijlage 2 en 3) Op de beoogde parkeerplaats komen geen beschermde planten voor. Zoogdieren (kaart bijlage 4) Er zijn waarnemingen van een steenmarter (tabel 2) in de buurt van de parkeerplaats bekend (Kleine, 2007). Verder komt in het omliggende bos eekhoorn (tabel 2) voor (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer 2004-2005). Vogels (kaart bijlage 5, 6 en 7) In de omgeving van de parkeerplaats komen de standvogels holenduif, zwarte specht, groene specht, grote bonte specht en kleine bonte specht voor. Verder heeft de buizerd er een nestplaats waarvan in het jaar 2007 drie jongen uit voortkwamen (J. Kleine, 2000-2007). De Rode Lijstsoort matkop komt ook in het aanliggende bos voor, net als de broedvogel boomleeuwerik (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 2006). Amfibieën en reptielen (kaart bijlage 8) In de buurt van de parkeerplaats zijn vanwege het ontbreken van grote waterpartijen in de buurt niet veel amfibieën waargenomen, de enige soort die vlakbij is waargenomen is de groene kikker. Het bosgedeelte ten zuidwesten van de parkeerplaats staat min of meer permanent onder water (tabel 1, Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 2005-2008). Ongewervelden (kaart bijlage 9 en 10) De parkeerplaats is ongeschikt habitat voor beschermde dagvlinderen libellensoorten, er zijn dan ook geen beschermde soorten waargenomen.

Pagina 51 van 70

Nevenprojecten

8.2.2 Effecten en afweging In de aanlegfase vindt er een tijdelijke verstoring van het biotoop van de aanwezige soorten plaats. Tijdens de gebruiksfase zal er door de uitbreiding van de parkeerplaats een toename van verstoring in de vorm van geluid, beweging en recreatiedruk zijn. Het effect hiervan op de verschillende soortgroepen wordt hieronder beschreven. Zoogdieren Er is geen sprake van verlies van een vaste rusten verblijfplaats van de steenmarter, echter de kwaliteit van het leefgebied kan door de toename van geluid, beweging en recreatiedruk wel afnemen. De inschatting is echter dat er voldoende alternatief leefgebied in de omgeving is en verder is de steenmarter een soort die minder gevoelig is voor menselijke verstoring. De eekhoorn is niet op de locatie van de parkeerplaats zelf waargenomen. Vogels De aanwezige standvogels in het omringende bosgebied zijn gevoelig voor verstoring. Analyse van het voorkomen van bijvoorbeeld de zwarte specht in een ruim gebied rond de parkeerplaats (Kleine 2000 t/m 2007) laat zien dat in de periode 2000 t/m 2007 vaak nieuwe nestlocaties worden betrokken en dat enkele nestlocaties meer dan één jaar worden benut. De meeste nestlocaties liggen ten westen van de weg (met parkeerplaats) Achter ’t Zaand. De nestlocaties worden soms dicht bij de parkeerplaats, dagweide, wegen of paden aangetroffen (spreidingkaartjes in Kleine 2000 t/m 2007). Door de verwachte toename in recreatief gebruik zal de bestaande verstoringzone als gevolg van het huidige recreatieve gebruik vergroten tot tenminste 300 m rond de parkeerplaats (Henkens et al 2003; Krijgsveld et al 2008). De kwaliteit van het leefgebied van de vogels in het aanliggende bos zal door de herinrichting achteruit kunnen gaan. Dit zou tot indirect gevolg kunnen hebben dat de huidige nesten, die als vaste rusten verblijfplaats zijn aan te merken, minder geschikt en/of niet langer functioneel zijn. In de omgeving van de parkeerplaats die in de invloedssfeer ligt van de parkeerplaats, is sprake van enkele vaste rusten verblijfplaatsen, In de periode 2005 t/m 2007 betreft het de buizerd (2005, 2007), groene specht (2006, 2007), zwarte specht (2007), grote bonte specht (2005, 2007) en kleine bonte specht (2007). Ten aanzien van de zwarte specht is in de toets aan de Natuurbeschermingswet (Grontmij 2009) onderzocht welke mogelijke effecten kunnen optreden. Omdat cumulatie van effecten op kan treden als ook het pad voor mensen met een beperking wordt gerealiseerd (zie hfdst. 8.4), zal de effectbespreking in hoofdstuk 8.4 worden uitgewerkt. Amfibieën en reptielen Het voorkomen van de groene kikker (tabel 1) in de omgeving van de parkeerplaats zou kunnen duiden op overwinterplaatsen in de buurt van de parkeerplaats. Deze soort zal kunnen overwinteren in het ondergelopen bos ten zuidwesten van de parkeerplaats. De huidige parkeerplaats zelf zal een overwinteringsgebied zijn. Ongewervelden Beschermde dagvlinders en libellen zijn op de parkeerplaats niet waargenomen.

8.2.3

Samenvatting en conclusies Parkeerplaats Achter ‘t Zaand

Flora Zoogdieren

Amfibieën en reptielen Ongewervelde

Beschermde soorten Nee Steenmarter Eekhoorn Standvogels Groene kikker

Tabel

Nee

n.v.t.

n.v.t. 2 2 Hfst. 8.3 1

Ontheffing nodig? n.v.t. Nee Nee

Mitigatie en/of Compensatie n.v.t. n.v.t. n.v.t.

Nee

n.v.t.

n.v.t.

n.v.t.

Pagina 52 van 70

Nevenprojecten

8.3

Parkeerplaats kruising Kraloërweg/Oude Nuilerweg

8.3.1 Inleiding Er wordt een nieuwe parkeerplaats voor 17 auto´s langs het wegtraject van het oost-west lopende Kraloërweg aangelegd (zie fig. X parkeerplaats nr. 2). Een deel van de parkeerplaats komt in droge heideterrein en in een jonge bossingel te liggen. Het startpunt is vanaf kruising met Oude Nuijlerweg (zandpad) en het eindpunt is de wegafsluiting. Rondom de parkeerplaats komt een verhoging met bosplantsoen om de schittering van auto’s weg te nemen. Voor de parkeerplaats, inclusief nieuwe houtwal is een oppervlakte nodig van 53 X 8 meter. 8.3.2 Natuurwaarden De locatie van de toekomstige parkeerplaats ligt deels in een heidegebied, voornamelijk droge, vergraste heide, en ter plaatse van een houtsingel op een lage wal (zie onderstaande foto’s).

Foto’s: Huidig beeld van de locatie voor de toekomstige parkeerplaats kruising Kraloërweg/ Oude Nuilerweg. Links de houtsingel en rechts de vergraste droge heide achter de singel

Het aanliggende bos (Berken-Zomereikenbos en Wintereiken-Beukenbos) is belangrijk leefgebied voor allerlei verschillende vogelsoorten, zoals de grote bonte specht en kleine bonte specht, deze wordt met de aanleg van de parkeerplaats echter niet aangetast en de natuurwaarden in het nabije bos worden dan ook niet meegenomen. Flora (kaart bijlage 2 en 3) Er zijn geen beschermde planten aanwezig op de toekomstige parkeerplaats. Vogels (kaart bijlage 5, 6 en 7) In de naaste omgeving van de weg komen de broedvogel roodborsttapuit en de Rode Lijstsoorten Kneu, Graspieper en Veldleeuwerik voor (Vereniging Natuurmonumenten, 2006). Amfibieën en reptielen (kaart bijlage 8) Wat betreft reptielen en amfibieën komen op het huidige pad op de toekomstige locatie van de parkeerplaats beschermde soorten voor; de adder (tabel 3) en de levendbarende hagedis (tabel 2) zijn hier waargenomen. In het nabijgelegen heidegebied is de gladde slang (tabel 3) waargenomen (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 2005-2008). Ongewervelden (kaart bijlage 9 en 10) Het heideblauwtje (tabel 3) is voor haar levenscyclus gebonden aan natte tot vochtige heide en is in het nabijgelegen gebied waargenomen. Verder is de Rode Lijstsoort het gentiaanblauwtje direct achter de droge heide en de bruine eikenpage op het pad zelf waargenomen (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 2000-2006).

Pagina 53 van 70

Nevenprojecten

8.3.3


Vogels Wat betreft de vogels is het huidig biotoop niet of nauwelijks geschikt broedbiotoop. Er is dan ook geen sprake van verlies van broedbiotoop van heide- en bossoorten op de locatie langs de weg (wegverkeer, recreatief voetpad), er verdwijnt hoogstens een klein stukje foerageergebied. Door de herinrichting van het Noordenveld zal de oppervlakte geschikt foerageergebied voor heidesoorten in totaal toenemen en voor bossoorten is voldoende foerageergebied beschikbaar. Amfibieën en reptielen De waargenomen adder, gladde slang en levendbarende hagedis gebruiken het pad waarschijnlijk als zonplek en het gaat hier dan ook niet om een verblijfplaats. Er hoeft geen ontheffing aangevraagd te worden, wel moet er zorgvuldig gewerkt worden en voor aanvang van de werkzaamheden gecontroleerd worden op deze soorten. Indien beschermde soorten aanwezig zijn dienen deze door een ter zake kundige weggejaagd te worden zodat er geen beschadiging van exemplaren kan optreden. Ongewervelden Voor de dagvlinders geldt hetzelfde, ook hier wordt het minimale verlies van mogelijke waardplanten meer dan voldoende gecompenseerd door de toename in geschikte waardplanten in bijv. Noordenveld als gevolg van de herstelmaatregelen (vernatting van het gebied). Heideblauwtje

8.3.4

Samenvatting en conclusies Parkeerplaats Kraloërweg/Oude Nuilerweg

Flora Vogels Amfibieën en reptielen

Ongewervelden

Beschermde soorten Nee Nee Adder

Tabel n.v.t. n.v.t. 3

Ontheffing nodig? n.v.t. n.v.t. Nee


2

Nee

Gladde slang

3

Nee

Heideblauwtje

3

Nee

Mitigatie en/of Compensatie n.v.t. n.v.t. Zorgplicht voor aanvang van de werkzaamheden wegjagen Zorgplicht voor aanvang van de werkzaamheden wegjagen Zorgplicht voor aanvang van de werkzaamheden wegjagen Zorgplicht voor aanvang van de werkzaamheden wegjagen

Pagina 54 van 70

Nevenprojecten

8.4

Pad voor mensen met een beperking

8.4.1 Inleiding Om de toegankelijkheid van het park Dwingelderveld ook voor mensen met een beperking te vergroten, en vanwege het verwijderen van de doorgaande weg Achter ’t Zaand, wordt er ten noorden van het Noordenveld een pad voor mensen met een beperking aangelegd (zie fig. 8.1). Deze zal deels een bestaand pad gaan volgen en deels wordt er een nieuw pad aangelegd door open heidegebied. Deze route heeft haar start en eindpunt bij de parkeerplaats Achter ’t Zaand. Onderstaande kaart geeft de locatie van de geplande route aan. De route voor het pad voor mensen met een beperking is het meest compacte alternatief dat gebruik maakt van bestaande, nu al intensief gebruikte routes. 00 00

02

02 03 04 06 07

03 04

01 07

03 05 07

01 00

Afsluiten bestaande wandel en/of ruiterpaden Mindervalidenpad Zwarte spechten territoria jaar 2000 t/m 2007 Stuk bos wordt niet gekapt Fig. 8.1. overzicht aanleg nieuwe paden en afsluiten bestaande paden

8.4.2 Maatregelen Het pad voor mensen met een beperking dat zal worden aangelegd is te vergelijken met het familiepad te Spier, 1.80 m breed. Het pad wordt volledig in beton uitgevoerd met een breedte van 1,80 meter en een fundering van 2,00 meter breed. De randen worden afgestrooid met heideplagsel. Totale lengte van het pad is 2.300 meter. Verder wordt er een vlonder over de aanwezige slenk aangelegd. Naast de aanleg van het betonnen pad voor mensen met een beperking zullen twee bestaande wandelpaden ontoegankelijk gemaakt. Ten behoeve van de aanleg zullen enkele bomen in het bosgedeelte ten noorden van de schaapskooi gekapt moeten worden. 8.4.3

Natuurwaarden

Flora (kaart bijlage 2 en 3) In de buurt van het bestaande en deels aan te leggen pad komt de jeneverbes (tabel 2) voor (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 1998, pers. Waarneming R. Bijlsma, 2009). Zoogdieren (kaart bijlage 4) Ree (tabel 1), vos (tabel 1), eekhoorn (tabel 2) komen in het bos voor langs het pad voor mensen met een beperking. Wat betreft de zwaar beschermde vleermuissoorten (alle vleermuissoorten zijn tabel 3 soorten) zijn er kleine (onbekende) soorten waargenomen en is de rosse vleermuis langs de weg Achter ’t Zaand en laatvliegers en gewone dwergvleermuizen aan het

Pagina 55 van 70

Nevenprojecten

begin van het Lange Paand waargenomen (J. Kleine, 2007, Grontmij vleermuizenonderzoek, 2009)). Vogels (kaart bijlage 5, 6 en 7) In de invloedssfeer van het pad zijn vier territoria aanwezig van de zwarte specht (zie fig. 8.1 zwarte spechten territoria jaar 2000-2007). In de periode 2000 - 2007 werden sommige bomen jaarlijks en andere bomen in één of enkele jaren als nestlocaties benut (J. Kleine, 2007). Overige standvogel in de buurt van het pad is de buizerd (Vereniging Natuurmonumenten/ Staatsbosbeheer, 2006). Voor al deze soorten geldt dat de bomen die gebruikt kunnen worden als nestboom blijven bestaan, er is dus geen direct effect in de vorm van verlies van vaste rusten verblijfplaatsen. Voor de zwarte specht ligt er één territorium zeer dicht bij het aan te leggen pad voor mensen met beperkingen. Ter compensatie van de te verwachten verstoring op deze territoria worden er binnen het gebied in de invloedsfeer van het aan te leggen pad bestaande wandelpaden ontoegankelijk gemaakt (zie fig.8.1) en oostelijk van de parkeerplaats beheerwerkzaamheden aan de percelen met dennenbomen uitgevoerd zodat de geschiktheid als foerageergebied voor zwarte specht daar toeneemt. Gunstig is dat de functie voor doorgaand Zwarte specht, www. birdphoto.nl gemotoriseerd verkeer op de weg Achter ’t Zaand zal vervallen. De rust ter weerszijden van de bestaande weg zal dan toenemen. Amfibieën en reptielen (kaart bijlage 8) In de buurt van het toekomstig pad is de adder waargenomen, een zwaar beschermde soort in het kader van de Flora- en faunawet (tabel 3). Het pad zelf is geen leefgebied voor deze soort. Ongewervelden (kaart bijlage 9 en 10) De noordse winterjuffer (tabel 3) is op het huidige pad waargenomen (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 2003-2006). 8.4.4


Flora Bij de delen waar een nieuw pad wordt aangelegd zullen aanwezig groeiplaatsen van de jeneverbes ontzien worden. Vogels Er moet op het voorkomen van standvogels gecontroleerd worden in een straal van 300 meter ter weerszijden van het pad (zie 9.2 parkeerplaats achter ’t Zaand) in verband met een toename in recreatiedruk gedurende het hele jaar (pad is hele jaar begaanbaar). Door de toename in recreatie kunnen mogelijk voorkomende nestbomen ongeschikt worden als verblijfplaats (indirect effect). Voor al deze soorten geldt dat de bomen die gebruikt kunnen worden als nestboom blijven bestaan, er is dus geen direct effect in de vorm van verlies van nestbomen. De buizerd heeft in 2007 in de buurt van het pad gebruik gemaakt van een nestboom. Deze soort heeft in het Dwingelderveld voldoende alternatieven om naar uit te wijken indien de nestboom in de buurt van het pad minder geschikt wordt. Verder wordt er landelijk positieve trend waargenomen voor de buizerd (SOVON-monitoringrapport 2009/01). Het territorium van de zwarte specht dat zeer dicht bij het bestaande pad met een intensief recreatief gebruik ligt zal een sterkere verstoring krijgen door de toenemende recreatiedruk. De oppervlakte geschikt leefgebied zal ondanks de toename zoveel mogelijk behouden worden doordat een compacte route wordt nagestreefd over bestaande, nu reeds intensief gebruikte paden, door twee paden ontoegankelijk te maken, door het verwijderen van de doorgaande weg voor gemotoriseerd verkeer (Achter ’t Zaand), door gerichte beheermaatregelen in percelen met grove den, en door loslopende honden te verbieden en/of in het broedseizoen honden (ook aangelijnd) te verbieden. Ondanks al deze maatregelen blijft de verwachting dat het genoemde territorium suboptimaal blijft of zal moeten verschuiven naar het noordoosten, als meest logische richting, en daardoor kan blijven bestaan. De zwarte specht is echter een soort die zelfstandig gebruik kan maken van alterna-

Pagina 56 van 70

Nevenprojecten

tieve natuurlijke nestgelegenheden en de verwachting is dat de gunstige staat dan ook niet in gevaar zal komen. Amfibieën en reptielen Er treedt geen verlies van leefgebied voor de adder op door de werkzaamheden, deze maakt waarschijnlijk incidenteel gebruik van het gebied in de buurt van de locatie. In de toekomstige situatie zal voor deze soort met de aanleg van een betonnen pad een nieuwe zonplek kunnen ontstaan. Zoogdieren De rosse vleermuis is een uitgesproken boombewonende soort. Zowel solitaire mannetjes, groepen vrouwtjes met jongen als dieren in winterslaap gebruiken boomholten als onderkomen (www.vleermuisnet.nl). Deze soort heeft dan ook mogelijk verblijfplaatsen in de bomen op de geplande route nabij de schaapskooi. Voordat er met de kap van bomen over kan gaan moet er dan ook op verblijfplaatsen gecontroleerd worden van vleermuizen. Dit geldt ook voor de waargenomen eekhoorn, welke mogelijk ook verblijfplaatsen heeft in de aanwezige bomen. Eventuele bomen met (potentiële) vaste rusten verblijfplaatsen zullen behouden blijven door het pad enigszins te verschuiven. Ongewervelden Noordse winterjuffer: het is gebleken dat Noordse winterjuffer grote afstanden kan afleggen. Echter tijdens de overwintering op de heide en in het bos zijn de juffers daarentegen juist zeer honkvast. De overwintering is een zeer kwetsbare periode voor deze soort, omdat zij overwintert als volwassen insect op land (Libellenwerkgroep Drenthe, R. Manger 2007). Vanwege de sterke Noordse winterjuffer mobiliteit van de soort en het het gebruik van het gehele Dwingelderveld (en zuidwest Drenthe) als overwinteringsgebied, is de kans zeer klein dat de route van het pad een overwinteringbiotoop is (Ketelaar et al., 2007).

Pagina 57 van 70

Nevenprojecten

8.4.5

Samenvatting en conclusies Pad voor mensen met een beperking

Flora

Zoogdieren

Vogels

Beschermde soorten Jeneverbes

Tabel

Ontheffing nodig?

2

Groeiplaatsen verdwijnen? Ja gedragscode Natuurbeheer Nee Nee Nestbomen verdwijnen? nee wellicht minder geschikt gedragscode zorgvuldig Bosbeheer

Ree Vos Eekhoorn

1 1 2

Vleermuizen

3

De vliegroute Lange Paand blijft functioneel en eventuele koloniebomen blijven staan

Standvogels

3

Nestbomen verdwijnen? Nee Kwaliteit leefgebied neemt af? Ja art. 11

Amfibieën en reptielen Ongewervelden

Adder

3

Nee

Noordse winterjuffer

3

Nee Trace van pad is geen overwinteringsgebied.

Mitigatie en/of Compensatie • Verplaatsen volwassen exemplaren moeilijk • Ontzien moeilijke periode n.v.t. n.v.t. • Buiten gevoelige periode werken • Genoeg alternatieven GVI niet in gevaar • GVI niet in gevaar • Koloniebomen handhaven en pad iets verschuiven

• Buiten gevoelige periode werken • Sluiten paden • Beheermaatregelen percelen met grove dennen • Verbieden loslopen honden • Alternatieve nestgelegenheden GVI niet in gevaar • Nestbomen handhaven en pad iets verschuiven n.v.t.

• n.v.t.

Pagina 58 van 70

Nevenprojecten

8.5

Afvoer vrijkomende grond Noordenveld en Kloosterveld

In het Noordenveld en Kloosterveld zal ten behoeve van de ontwikkeling van gewenste habitattypen zoals heidevegetaties de nutriëntenrijke bouwvoor verwijderd worden. Een deel van deze grond zal vervolgens gebruikt worden bij werkzaamheden binnen het Dwingelderveld (o.a. aarden wal). De transportroutes voor het afvoeren van deze grond zullen zo gekozen worden dat berijden, beschadigen en verstoren van huidige natuurwaarden (vegetaties, dieren) zoveel mogelijk vermeden wordt. De geplande grondafvoer zal bestaan uit circa 600.000 kubieke meter uit het Noordenveld en circa 70.000 kubieke meter uit het Kloosterveld. De aan- en afvoerroutes voor het transport van grond volgen zoveel mogelijk bestaande wegen of routes of tracé’s met een bestaande hoge geluidsbelasting. Effecten op natuurwaarden kunnen daarmee voorkomen of beperkt worden. Bij de alternatieven afweging van de voorkeursroutes is ook gelet op de eventuele invloed op omwonenden en de milieu-invloed, zoals brandstofgebruik en luchtverontreiniging. 8.5.1 Afvoer grond Noordenveld De route om het zuidelijke deel van de aarden wal te maken zal voor de volle vrachtwagens via de Kraloërweg en Oude Nuilerweg, via het landbouwgebied naar de zone parallel aan de A28 lopen waar de aarden wal zal worden aangebracht. De lege vrachtwagens rijden dan via het bos en de N855 en de weg Achter ´t Zaand naar het Noordenveld. De route om het noordelijke deel van de aarden wal te maken loopt via de N855 en het Mr. Cramerpad met insteken via bospaden naar de wal toe. De teruggaande route loopt via het Mr. Carmerpad naar de N855. Verder is er vanuit het terreinbeheer als eis gesteld, dat de aannemer voor het transport van de afgegraven bovengrond slechts gebruik mag maken van bestaande paden, wegen of landbouwpercelen. Er mogen in de kwetsbare natuurgebieden geen rij- en werkstroken worden ingericht, vooral waar de huidige weg langs een kwetsbaar natuurgebied (heide of ven) loopt. Daar dient het huidige profiel van de weg - waar nodig - tijdelijk uitgerasterd te worden en hierbinnen dient de aannemer zijn werkzaamheden uit te voeren. Tijdelijke rasters dienen na de werkzaamheden weer verwijderd te worden. De totale werkbreedte, tevens beschikbaar voor transport, bedraagt (daar) circa 10 meter. Zou de aannemer bijvoorbeeld eerst het betonnen fietspad hebben aangelegd, dan zal die eis worden vertaald naar die nieuwe situatie, waarbij de transport- of werkbreedte wordt versmald naar 7 meter (PvE definitief, nov. 2008). 8.5.2 Afvoer grond Kloosterveld Voor het afvoeren van grond uit het Kloosterveld II zijn twee mogelijke routes beschikbaar. De afvoerroute zal centraal door het Dwingelderveld (zandpad door heidegebied over Benderse berg) of over het zandpad op de zuidgrens in/van het Dwingelderveld (langs Hoornse slenk) lopen. 8.5.3 Natuurwaarden De afvoerroute wordt zo gekozen dat bestaande wegen en paden zoveel mogelijk gevolgd worden. Hierdoor zullen er weinig negatieve effecten optreden vanwege het weinig/geen voorkomen van beschermde natuurwaarden op de route zelf en gedeeltelijk aansluiten op al bestaande verstoring door het huidig gebruik van de wegen. Effecten kunnen vooral optreden langs de routes door of langs het Dwingelderveld (bij transport vanaf Kloosterveld II) en de route van de Oude Nuilerweg nabij het Holtveen (bij transport vanaf Noordenveld en Kloosterveld II). Vogels (kaart bijlage 5, 6 en 7) Soorten die mogelijk verstoord kunnen worden langs de afvoerroutes waar nu weinig tot geen verkeer aanwezig is zijn aanwezig bij het Holtveen. Dit gebied ligt op ruim 100 meter van de

Holtveen

Pagina 59 van 70

Nevenprojecten

Oude Nuilerweg. De soorten zijn hier slobeend, wintertaling (wintervogels), dodaars en geoorde fuut (broedvogels). Verder wordt in sommige jaren de boomleeuwerik aan de rand van de Oude Nuilerweg en heide aangetroffen. Afvoer vanuit het Kloosterveld vindt plaats over een bestaande route waar nu geen autoverkeer op plaats vindt. Daarom is verstoring van alle broedvogels op en langs de heide mogelijk in een brede zone langs het zandpad, en in de herfst, winter en voorjaar van de wintervogels die slapen op de vennen in de buurt van de zandpaden. Amfibieën en reptielen (kaart bijlage 8) Het Holtveen is voor de heikikker (tabel 3), groene kikker (1) en levendbarende hagedis (tabel 2) belangrijk voortplantingsbiotoop. Verder wordt de adder (tabel 3) hier ook waargenomen. Langs de zandpaden kunnen vooral reptielen aangetroffen worden (zonplekken), vooral in de overgang van pad naar heide. Ongewervelden (kaart bijlage 9 en 10) De zandpaden, en vooral de windluwe randen, kunnen gebruikt worden als opwarmplekken voor dagvlinders. Ook kunnen hier zandloopkevers en graafbijen en –wespen aangetroffen worden. 8.5.4


Vogels Voor het transport vanuit het Noordenveld is de verwachting is dat er weinig extra verstoring op zal treden vanwege het bestaand gebruik. Ook ligt de route op voldoende afstand van het Holtveen en buiten het zicht van de aanwezige watervogels op het Holtveen. Verder is de verstoring op broedende vogels minimaal door de aanwezigheid van afschermende beplanting langs de route en oevervegetatie van het Holtveen. Voor het transport vanuit het Kloosterveld zal de verstoring op broedvogels en op overwinterende vogels groot zijn. Het transport zal buiten het broedseizoen en buiten de periode dat er grotere aantallen overwinterende vogels aanwezig zijn, moeten gebeuren. Verder wordt er in de avonduren na zonsondergang geen werkzaamheden uitgevoerd om (licht)verstoring op nachtdieren waaronder vleermuizen te voorkomen. De periode van de overwinterende vogels, die in het Dwingelderveld slapen is af te leiden uit de aantallen overnachtende rietganzen per week gedurende de afgelopen jaren (Van Dijk & Kleine 2009). Amfibieën en reptielen Wat betreft mogelijke verstoring geldt voor de amfibieën in het Holtveen, de holtveenslenk en de Hoornse slenk hetzelfde als voor de watervogels. De aanwezige beplanting werkt afschermend en de afstand tussen routes en water is groot genoeg om verstoring te voorkomen. Verder is er voor de amfibieën voldoende ruimte en geschikt habitat in de plassen zelf om uit te wijken. Er worden geen negatieve effecten verwacht. Ongewervelden Op beschermde soorten worden op geen van de routes negatieve effecten verwacht. 8.5.5

Samenvatting en conclusies Afvoer grond Noordenveld en Kloosterveld

Beschermde soortsgroep Vogels Amfibieën en reptielen

Ongewervelden

Beschermde soorten Nee Groene kikker Levendbarende hagedis heikikker Adder Nee

Tabel n.v.t. 1 2

Ontheffing nodig? n.v.t. Nee Nee

Mitigatie en/of Compensatie n.v.t. n.v.t. n.v.t.

3 3 n.v.t.

Nee Nee Nee

n.v.t. n.v.t. n.v.t.

Pagina 60 van 70

Nevenprojecten

8.6

Standweide

8.6.1

Inleiding

De standweide wordt in de huidige situatie als verzamelplaats voor de schaapskudde gebruikt (ligt in de buurt van de huidige schaapskooi) en deze functie zal het in de toekomst ook behouden.

De werkzaamheden die worden uitgevoerd zijn het verwijderen van bouwvoor en inzaaien van de weide met een weidemengsel. Vervolgens wordt de standweide voorzien van schapengaas (ursusgaas), met een totale lengte afrastering van 1.400 m. De grootte van de standweide is circa 10 ha. 8.6.2 Natuurwaarden De standweide wordt nu gebruikt om schapen te verzamelen bij de schaapskooi en bestaat dus ook voornamelijk uit grasland. Vanwege de continue begrazing en vermesting is de grond zeer voedselrijk en er komen dan ook weinig beschermde natuurwaarden voor. Zoogdieren (kaart bijlage 4) Het is niet uit te sluiten dat algemeen beschermde soorten van tabel 1 worden aangetroffen. Door zorgvuldig te werken worden effecten voorkomen en/of beperkt. Vogels (kaart bijlage 5, 6 en 7) Langs de weg Lhee-Kraloo komt een broedvogel aan de kant van Noordenveld voor, de holenduif. Verder zijn er enkele Rode Lijstsoorten die zich in het nabij gelegen bos bevinden. Amfibieën en reptielen (kaart bijlage 8) In de standweide bevindt zich een plas, hier bevinden zich de algemene soorten groene kikker (tabel 1) en de gewone pad (1). Verder komt er de zwaar beschermde poelkikker (tabel 3) voor. Ongewervelden (kaart bijlage 9 en 10) De standweide is ongeschikt voor beschermde dagvlinders en libellen. 8.6.3 Effecten en afweging De plas in de standweide wordt niet aangetast of verstoord en er is dus ook geen ontheffing nodig voor de beschermde soorten die hierin voorkomen. 8.6.4

Samenvatting en conclusies Standweide Beschermde Tabel soorten n.v.t. Nee Flora 3 Standvogels Vogels n.v.t. Nee Vissen Groene kikker 1 Amfibieën en reptielen Gewone pad 1 Poelkikker 3 Algemen soorten 1 Zoogdieren n.v.t. Ongewervelden Nee

Ontheffing nodig? n.v.t. Nee n.v.t. Nee Nee Nee Nee Nee.

Mitigatie en/of Compensatie n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Zorgplicht n.v.t.

Pagina 61 van 70

Nevenprojecten

8.7

Verbeteren bestaande zand- en fietspaden

8.7.1 Inleiding Door de geplande vernattingmaatregelen in het Dwingelderveld zullen plaatselijk bestaande zandpaden verhoogd en/of verbeterd moeten worden zodat deze niet onder water komen te staan. Er is geen ander alternatief voor het ophogen van paden en zandwegen. De werkzaamheden zijn noodzakelijk vanwege de te nemen waterhuishoudkundige maatregelen in het Dwingelderveld. De werkzaamheden worden beperkt tot de gedeelten waar dat strikt noodzakelijk is om de gebruiksfunctie van de paden/wegen te kunnen behouden en zullen binnen het profiel van de bestaande paden/wegen blijven. Er wordt circa 3,2 kilometer fietspad en circa 2,5 kilometer wandelpad/zandpad verbeterd (zie p. 42 in Programma van Eisen (PvE), nov. 2008). Deze paden liggen deels in bos, in de bosrand of in het heidegebied. De volgende paden (zie figuur 8…….) worden verhoogd en/of verbeterd: A. B. C. D. E.

Het zandpad ten noorden van de Davidsplassen; Het pad ten zuiden van de Anserdennen, bij het Achterlandse veen; Het zandpad over de Benderse Berg; De paden ten zuiden en oosten van de Hoornse slenk; Het zandpad van af de weg Achter ’t Zaand naar de schaapskooi.

A E

C B D

Slecht stuk in fietspad Slecht stuk in zandpad

Figuur 8.2 Locaties van de te verbeteren/op te hogen paden.

Pagina 62 van 70

Nevenprojecten

8.7.2 Maatregelen Voor het verbeteren van de zandpaden wordt uitgegaan van de standaardaanpak zoals beschreven in het PvE (DLG, 2008). Daarbij wordt de bovenste 0,05 a 0,10 meter grond weggeschoven en nieuwe zand opgebracht met een breedte van 4 meter. Na het aanbrengen van nieuw zand worden de paden gedurende 3 maanden niet bereden. Het zandpad vanaf de weg Achter ’t Zaand naar de schaapskooi, langs de bosrand, zal halfverhard worden en ook zal de sloot/greppel tussen zandpad en huidig agrarisch gebied (Noordenveld) worden gedempt. Het zandpad zal te allen tijde binnen het huidig profiel blijven. 8.7.3

Natuurwaarden

A. Het zandpad ten noorden van de Davidsplassen De zandpaden die verbeterd gaan worden lopen langs de Davidsplassen en voor een deel langs de camping de Noordster. Wat betreft beschermde plantensoorten (kaart bijlage 2 en 3) komen er langs de randen van de paden en in de buurt van de plas de brede wespenorchis (tabel 1, J. Kleine 2005-2007), klokjesgentiaan en kleine zonnedauw (in buurt van Davidsplassen; tabel 2) (Natuurmonumenten, 2006,) voor. Langs of in de buurt van de paden zijn de volgende dagvlinVolwassen adder mannetje ders waargenomen: het beschermde heideblauwtje (tabel 3) (foto Hans Dekker) en de Rode Lijstsoorten gentiaanblauwtje en heivlinder. Voor de libellen is de beschermde noordse winterjuffer (tabel 3) waargenomen en de rode lijstsoorten vetsnuitlibel en tengere pantserjuffer (kaart bijlage 9 en 10). Zoogdieren die langs de paden zijn gezien zijn de eekhoorn (tabel 2) en het konijn (tabel 1) (kaart bijlage 4). Wat betreft de reptielen en amfibieën worden de paden door reptielen zoals de adder (tabel 3) waarschijnlijk als plek om te zonnen gebruikt. Verder is de levendbarende hagedis (tabel 2) naast de paden waargenomen (kaart bijlage 8). Voor de vogels zijn de paden geen belangrijk leefgebied, wel maken ze onderdeel uit van het foerageergebied en kan de beplanting langs de weg voor sommige soorten belangrijk zijn (structuurvariatie in landschap). In de omgeving van de paden is de Rode Lijstsoort matkop en de broedvogel roodborsttapuit waargenomen. Verder is de holenduif aanwezig en kan het zijn dat één van de bomen langs de paden gebruikt wordt om te broeden (kaart bijlage 5, 6 en 7). B. Het pad ten zuiden van de Anserdennen, bij het Achterlandse veen Het pad loopt langs het Achterlandse veen en er zijn daardoor redelijk veel waardevolle floraen faunawaarden langs en in de buurt van het pad te vinden. Beschermde plantensoorten (kaart bijlage 2 en 3) die in de buurt van het pad voorkomen zijn kleine en ronde zonnedauw (tabel 2) en de gevlekte orchis (tabel 2).

Foto’s (Hans Dekkers) van links naar rechts: gevlekte orchis, ronde zonnedauw en kleine zonnedauw

Pagina 63 van 70

Nevenprojecten

Een broedvogel die rondom de plas gevonden kan worden is de roodborsttapuit en verder zijn er enkele Rode Lijstsoorten te vinden zoals de kneu, graspieper en koekoek (kaart bijlage 5, 6 en 7). De kamsalamander (tabel 3) komt in het Achterlandse veen voor, het heeft hier zijn voortplantingsbiotoop. In de omgeving van de plas kunnen verder heikikker (tabel 3), kleine watersalamander en groene kikker gevonden worden (beide tabel 1) (kaart bijlage 8). Van de dagvlinders komt het heideblauwtje (tabel 3) voor en de rode lijstsoort bruine vuurvlinder. Verder komt de noordse winterjuffer (tabel 3) er ook voor (kaart bijlage 9 en 10). C. Het zandpad over de Benderse Berg Het zandpad over de Benderse Berg loopt dwars door het heidegebied en aan weerszijde is dan ook vegetatie zoals dopheide en struikheide aanwezig.

Heidesoorten: klokjesgentiaan, gentiaanblauwtje en dopheide (Hans Dekker) Zandpad door Benderse hei met aanliggend heidegebied.

Foto zandpad Albert Henckel

Naast heidevegetatie zoals dopheide komen er ook beschermde plantensoorten voor zoals klokjesgentiaan (tabel 2) en grasklokje (tabel 1) (kaart bjilage 2 en 3). Er zitten niet veel zoogdieren in de nabije omgeving van de weg, alleen de algemene soort konijn (tabel 1) is dicht in de buurt van de weg waargenomen (kaart bjilage 4). Vogels die in de buurt van de weg in het open heideveld zijn waargenomen zijn de kneu, ringmus, tapuit, graspieper, koekoek en veldleeuwerik (rode lijstsoorten) en de broedvogels roodborsttapuit en tapuit. Verder is in de omgeving nog een torenvalk waargenomen (standvogel) (kaart bijlage 5, 6 en 7). . Reptielen kunnen de weg gebruiken om te zonnen en soorten die aangetroffen zijn op de weg zijn de adder (tabel 3), levendbarende hagedis (tabel 2) en gladde slang (tabel 3) (kaart bijlage 8). Ook de dagvlinders die waargenomen zijn langs de weg zijn typische heidesoorten zoals gentiaanblauwtje (Rode Lijst), heideblauwtje (tabel 3) (kaart bijlage 9). D. De paden ten zuiden en oosten van de Hoornse slenk Wat betreft voorkomende plantensoorten is er maar één beschermd, namelijk de gevlekte orchis (tabel 2) (kaart bijlage 2 en 3). Behalve de algemene soort de haas (tabel 1), zijn er verder geen beschermde zoogdiersoorten gevonden (kaart bijlage 4). Rondom de paden ligt een bosrijk gebied en aanliggend heidegebied. Er zijn dan ook verscheidende soorten vogels in de omgeving waargenomen, waaronder de rode lijstsoorten veldleeuwerik, graspieper, kneu en tureluur. Verder zijn de broedvogels roodborsttapuit en paapje langs de weg waargenomen en is er een buizerd in de omgeving bekend (standvogel) (kaart bijlage 5, 6 en 7). Vanwege de ligging naast een plas zijn er redelijk veel amfibieën en reptielen in de buurt van de paden te vinden: gladde slang (tabel 3), levendbarende hagedis (tabel 2), adder (tabel 3), heikikker (tabel 3) en groene kikker (tabel 1) (kaart bijlage 8). Van de dagvlinders komen de Rode Lijstsoorten het gentiaanblauwtje en de bruine vuurvlinder in de omgeving van de paden voor. Er is maar één beschermde dagvlindersoort waargenomen, het heideblauwtje (tabel 3) (kaart bijlage 9).

Pagina 64 van 70

Nevenprojecten

E. Het zandpad van af de weg Achter ’t Zaand naar de schaapskooi Het zand- en fietspad tussen Achter ’t Zaand en de schaapskooi (zie foto rechts, Bijlsma, 2009) heeft bermen aan de zijde van de bosrand zijn schraal en aan de zijde van het Noordenveld relatief ruig en voedselrijk. Dit geldt ook voor de bermsloot. Er zijn geen beschermde planten te vinden in de berm van de weg, wel staan er enkele rode lijstsoorten zoals kruipbrem, bosdroogbloem en stijve ogentroost (J. Kleine 2005-2007). ZoogdierBestaande weg Achter ’t Zaand, Noordenveld soorten die in de omgeving van de weg voorkomen zijn vleermuizen (allen tabel 3) o.a. de rosse vleermuis, gewone dwergvleermuis, laatvlieger (Vleermuizenonderzoek Dwingelderveld, Grontmij 2009) en een kleine onbekende soort vleermuis die in grote aantallen is waargenomen (J. Kleine, 2007), steenmarter (tabel 3), eekhoorn (tabel 2), vos, bunzing en egel (allen tabel 1) (Vereniging Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer, 2004-2005). Aan de boskant van de weg komen verschillende vogelsoorten voor, o.a. de Rode Lijstsoorten ringmus, huismuis, matkop en wielewaal. Standvogels die zijn waargenomen zijn de groene en zwarte specht in het aangrenzende bos (weg richting Koelevaartsveen) en de broedvogel roodborsttapuit in het aangrenzende heide/graslandgebied vlak bij de schaapskooi (Vereniging Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer, 2006). In de buurt van de weg ligt een plas in de standweide van de schaapskooi. Van hieruit kunnen amfibieën de weg bereiken, langs de weg zijn de bruine kikker (tabel 1) en groene kikker (tabel 1) gevonden (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 2005-2008). In eerdere jaren zijn de gewone pad (tabel 1) en poelkikker (tabel 3) waargenomen (Vereniging Natuurmonumenten/Staatsbosbeheer, 2000-2004). 8.7.4


A. Het zandpad ten noorden van de Davidsplassen Standplaatsen van klokjesgentianen en kleine zonnedauw (tabel 2) kunnen door de werkzaamheden beschadigt worden en/of verdwijnen. Door het afgraven van de bovengrond zoveel mogelijk binnen het bestaande profiel te houden kan dit voorkomen worden. Indien dit niet mogelijk is moet er een ontheffing (art. 8) aangevraagd worden. De gunstige staat van instandhouding zal door het vrij algemeen voorkomen in de rest van het Dwingelderveld van deze soorten niet in gevaar komen. Voor vogels is de weg door de aanwezigheid van beplanting belangrijk als foerageergebied. De beplanting blijft bestaan en ook worden er voor het verbeteren van het zandpad geen bomen gekapt. Er verdwijnt dan ook geen belangrijke verblijfplaatsen voor de aanwezige vogelsoorten wel is het van belang om broedende vogels (standvogels met mogelijke nestbomen en bodembroeders in het buurt van het pad) niet te verstoren. Door de werkzaamheden uit te voeren buiten het broedseizoen kan dit voorkomen worden. Reptielen kunnen het bestaande zandpad als zonneplek gebruiken en voor aanvang van de werkzaamheden zullen individuen van de adder en levendbarende hagedis verjaagd resp. gevangen en in nabij geschikt habitat uitgezet moeten worden. Hiervoor is een ontheffing nodig (art. 9 en 13). Dit zal door een ter zake kundige uitgevoerd moeten worden. Op ongewervelden treden geen effecten op want waardplanten van bijvoorbeeld heideblauwtje (struikhei, dophei) worden niet getroffen en er is voldoende foerageergebied in de omgeving. De noordse winterjuffer heeft zijn voortplantingsbiotoop waarschijnlijk in de weerribben en tijdens het overwinteren kan de noordse winterjuffer in heide- en bosbiotoop gevonden worden (Ketelaar et al., 2007; Manger, 2007). B. Het pad ten zuiden van de Anserdennen, bij het Achterlandse veen Voorkomende beschermde planten komen in de buurt en niet langs de weg zelf voor en zullen niet door de werkzaamheden getroffen worden.

Pagina 65 van 70

Nevenprojecten

Voor de aanwezige broedvogels die door de korte afstand tot het Achterlandse veen door de werkzaamheden verstoord kunnen worden geldt dat indien de werkzaamheden buiten het broedseizoen valt er geen verstoring optreedt en er geen ontheffing nodig is. De beschermde amfibieën en reptielen die in het Achterlandse veen hun voortplantings- en/of overwinteringbiotoop hebben kunnen door de locatie van het pad vlak langs deze plas ook gebruik maken van het bestaande pad. Door voor aanvang van de werkzaamheden alle voorkomende beschermde soorten weg te vangen en in de buurt van de plas weer uit te zetten wordt er voldoende gemitigeerd. Hiervoor is een ontheffing nodig (art. 9 en 13). Er verdwijnt geen leefgebied voor deze soorten door de werkzaamheden. Ook de ongewervelden en hun waardplanten zullen geen negatief effect ondervinden van het verbeteren van het pad. C. Het zandpad over de Benderse Berg Klokjesgentiaan (tabel 2) kan gevonden worden op zonnige plaatsen op vochtige tot natte, voedselarme, zwak zure tot zure grond zoals dopheidevelden op leem (bijv. langs paden). Bij de werkzaamheden moet zoveel mogelijk voorkomen worden dat standplaatsen van klokjesgentianen niet verdwijnen of beschadigd worden. Het zandpad is geen belangrijk leefgebied voor de aanwezige (broed)vogels. Wel kan de in plukjes aanwezige beplanting dienst doen als uitkijkpost of voedselbron (insecten), deze zullen echter door de werkzaamheden niet verloren gaan. Indien in de buurt van het zandpad zich bodembroeders bevinden mogen deze tijdens het broedseizoen niet verstoord worden. Indien de werkzaamheden buiten het broedseizoen plaatsvindt zal dit niet gebeuren. Voor de aangetroffen reptielensoorten moet er voor aanvang van de werkzaamheden voor gezorgd worden dat aanwezige individuen weggejaagd en/of gevangen en uitgezet (adder, gladde slang en levendbarende hagedis) in het aanliggende heidegebied worden door een ter zake kundige. Hiermee wordt voorkomen dat er beschermde soorten beschadigd worden. Wat betreft de dagvlinders zijn het voornamelijk enkele waardplanten van de voorkomende heidesoorten die kunnen verdwijnen. Het betreft hierbij echter maar een heel klein deel van de totaal beschikbare waardplanten voor deze soorten in de omgeving en er blijft dan ook voldoende leefgebied over voor de voorkomende beschermde soort zoals het heideblauwtje. Wel zal indien de werkzaamheden niet binnen het huidige profiel blijven en er waardplanten van het heideblauwtje (struikhei, dophei) en/of beschermde plantensoorten verdwijnen (klokjesgentiaan) of beschadigen een ontheffing aangevraagd moeten worden (art. 8 en art. 11). D. De paden ten zuiden en oosten van de Hoornse slenk Bij het verwijderen van het oude zand en opbrengen van nieuw zand kunnen er mogelijk standplaatsen van de gevlekte orchis (tabel 2) verloren gaan. De gevlekte orchis komt in het algemeen voor op vochtige tot vrij natte, voedselarme, zure tot zwak zure, soms kalkhoudende, humeuze gronden (zand, leem en mergel, soms op veen). Het bestaande pad is geen schelpenpad (kalkhoudende grond) en de kans dat de groeiplaatsen langs de weg zelf voorkomen is dan ook klein.,Naar verwachting bevindt deze soort zich in de buurt van de plas waar er sprake is van natte omstandigheden. Indien er wel groeiplaatsen langs de weg worden gevonden moet worden voorkomen dat deze verdwijnen. Het verplaatsen is met deze soort niet mogelijk vanwege de relatie met micorhizza schimmels die in de bodem voorkomen en de langzame vestiging van zaden en planten. Er treedt door de werkzaamheden een tijdelijke verstoring op wat mogelijk een effect zou kunnen hebben op de amfibieën die in de plassen in de omgeving voorkomen. Aangezien het hier niet om verblijfplaatsen gaat en het om een tijdelijke en zeer lokale verstoring is; is de verwachting dat de gunstige staat van heikikker en groene kikker niet in gevaar komt door deze werkzaamheden. De gevonden reptielen zoals gladde slang en levendbarende hagedis kunnen de bestaande weg als zonplek gebruiken en met de werkzaamheden moet hiermee rekening gehouden worden. Door voor aanvang van de werkzaamheden een ter zake kundige indien aanwezig de dieren weg te jagen, vindt er voldoende mitigatie plaats. E. Het zandpad vanaf de weg Achter ’t Zaand naar de schaapskooi De waargenomen steenmarter heeft naar alle waarschijnlijkheid een verblijfplaats in de nabijgelegen schaapskooi en zal niet door de werkzaamheden getroffen worden. Het grote aantal

Pagina 66 van 70

Nevenprojecten

vleermuizen duidt op het voorkomen van een kolonie in de buurt van de weg. Dit zou zowel in bomen als ook in gebouwen (schaapskooi) kunnen zijn. Verder is de rosse vleermuis waargenomen, dit is een echt bosbewoner en kan in de bestaande bomen verblijfplaatsen hebben. De aanwezige bomen zullen niet gekapt worden en de vleermuizen zullen door de werkzaamheden geen verblijfplaatsen kwijtraken. Verdere verstoring van vleermuizen kan voorkomen worden door de werkzaamheden niet meer na zonsondergang te laten plaatsvinden. Met deze maatregelen hoeft geen ontheffing aangevraagd te worden. Wat betreft de aanwezige vogels is het van belang om geen broedgeval te verstoren en de werkzaamheden zoveel als mogelijk buiten het broedseizoen uit te voeren. Door voor aanvang van de werkzaamheden te controleren op beschermde amfibieënsoorten en indien aanwezig door een ter zake kundige wegvangen en in de plas uit te zetten wordt er voldoende gemitigeerd. Hiervoor is een ontheffing nodig (art. 9 en 13). 8.7.5 Conclusies Beschermde Beschermde soortsgroep soorten Grasklokje Flora Kleine zonnedauw Gevlekte orchis

Tabel

Ontheffing nodig?


1 2

nee Nee, werkzaamheden blijven binnen profiel Nee, werkzaamheden blijven binnen profiel Nee, werkzaamheden blijven binnen profiel Nee Nee, werkzaamheden blijven binnen profiel

n.v.t. • Buiten gevoelige periode • GVI niet in gevaar • Buiten gevoelige periode • GVI niet in gevaar • Buiten gevoelige periode • GVI niet in gevaar n.v.t. • Buiten gevoelige periode • GVI niet in gevaar • Zondig voor aanvang van de werkzaamheden wegjagen • Buiten broedperiode • Vangen en uitzetten nabij geschikte omgeving • Ter zake kundige • Vangen en uitzetten nabij geschikte omgeving • Ter zake kundige • Vangen en uitzetten nabij geschikte omgeving • Ter zake kundige • Vangen en uitzetten nabij geschikte omgeving • Ter zake kundige Zorgplicht Zorgplicht Zorgplicht

2

Klokjesgentiaan

2

Zoogdieren Ongewervelden

Vleermuizen Heideblauwtje

3 3

Vogels Amfibieën en reptielen

Alle broedvogels Adder

3 3

Nee Art. 9 en 13

Heikikker

3

Art. 9 en 1313

Kamsalamander

3

Art. 9 en 13


2

Art. 9 en 13

Bruine kikker Gewone pad Kleine watersalamander Groene kikker Gladde slang

1 1 1

nee nee nee

1 3

nee Art. 9 en 13

Poelkikker

3

Art. 9 en 13

Zorgplicht • Vangen en uitzetten nabij geschikte omgeving • Ter zake kundige • Vangen en uitzetten nabij geschikte omgeving • Ter zake kundige.

Pagina 67 van 70

9

Gebruikte bronnen

Banks, P.B. & J.V. Bryant, 2007. Four-legged friend of foe? Dog walking displaces native birds from natural areas. Biology Letters – Animal behouviour doi: 10.1098/rsbl.2007.0374. University of New South Wales, Kensington. Bijlsma, R. & H. Verhoogt, 1994. De zandhagedis in Drenthe. Grontmij Assen. Bijlsma, R.G., 2006. Effecten van menselijke verstoring op grondbroedende vogels van Planken Wambuis. In: De Levende Natuur nr. 5 – 2006: 191 – 197. B-ware Research Centre, 2008. Bodemchemisch vooronderzoek Noordenveld en Kloosterveld (Nationaal Park Dwingelderveld). Radboud Universiteit Nijmegen. Dienst Landelijk Gebied, 2008. Inrichtingsmaatregelen Nationaal park Dwingelderveld. Programma van Eisen. Definitief, 6 november 2008. In opdracht van Provincie Drenthe. Dijk, A.J., 2007. Broedvogels en beheer op de heide van het Dwingelderveld in 1964 -2006. SOVON & Vereniging Natuurmonumenten, Beek-Ubbergen/’s-Graveland. Dijk, A.J. & J. Kleine, 2008. In vijftig jaar tijd steeds meer overwinterende ganzen in ZWDrenthe. In: Drentse vogels nr. 22- 2008: 28 - 41. Dijk, A.J., 2008. Advies ten aanzien van het paapje in het Dwingelderveld. SOVON, BeekUbbergen. Dijkstra, A.C.J., J. de Vries & B. Hoentjen, 2003. Dagvlinders in Drenthe. Voorkomen en verspreiding 1990-2001. Uitgeverij PubliQue Emmen/Vlinderwerkgroep Drenthe. EGG-Consult, 2007. Vegetatiekartering Dwingelderveld. Groningen. Elands, B.H.M., R. van Marwijk, R. Jochem, R. Pouwels & T.A. de Boer, 2005. Natuur in Nederland: recreatie en biodiversiteit in balans. Een modelstudie naar recreatiekwaliteit. Alterrarapport 1220. Wageningen Grontmij, 2009. Deelonderzoek bijdrage waterbeheer tijdens extreme weersomstandigheden in het Dwingelderveld (ongepubliceerd). Assen Grontmij, 2009. Deelproject Analyse en effecten pad voor mensen met een beperking, in relatie tot de kwalificerende broedvogel zwarte specht (ongepubliceerd). Assen. Grontmij, 2009. Deelproject Aarden wallen – Nationaal Park Dwingelderveld (ongepubliceerd). Assen. Grontmij, 2009. Dwingelderveld. Toets (her)inrichtingsmaatregelen aan de Natuurbeschermingswet. Assen. Grontmij, 2009. Vleermuisonderzoek Noordenveld en omgeving in Nationaal Park Dwingelderveld: Achter ’t Zaand, Kraloërweg, Oude Hoogeveensedijk en omgeving. Assen.

Pagina 68 van 70

Gebruikte bronnen

Günther, V., 2001. De Schwarzspecht. Erarbeitung des aktuellen Wissensstandes zum Schwarzspecht Dryocopus martius – auf der Grundlage eines umfassenden Literaturstudiums, unter besonderer Berücksichtigung der Eignung des Schwarzspechtes als “Bioindikator” zur Beurteilung der Naturnähe eines Waldes. Günther, V., 2005. Untersuchungen zur Ökologie und zur Bioakustik des Schwarzspechtes (Dryocopus martius) in zwei Waldgebieten Mecklenburg-Vorpommerns. Henkens, R.J.H.G., R. Jochem, D.A. Jonkers, J.G. de Molenaar, R. Pouwels, M.J.S.M. Reijnen, P.A.M. Visschedijk & S. de Vries, 2003. Verkenning van het effect van recreatie op broedvogels. Literatuurstudie en koppeling modellen FORVISITS en LARCH. Werkdocument 2003/29. Alterra Wageningen. Iwaco, 1999. Hydro-ecologisch model onderzoek Nationaal Park Dwingelderveld. Eindrapportage fase 1 en 2. Groningen. Kardol, P., A. van der Wal, T.M. Bezemer, W. de boer & W.H. van der Putten, 2009. Ontgronden en bodembeestjes: geen gelukkige combinatie. In De Levende Natuur nr 1 -2009: 57 – 61. Ketelaar, R., E.J. Ruiter, H.M.G. Uilhoorn, R. Manger & E.P. de Boer, 2007. Habitatkeuze van de Noordse winterjuffer (Sympecma paedisca) in Nederland. In: Brachytron 11 (1): 21-33. Kleine, J., 2000 t/m 2007. Fauna-inventarisatie Nationaal park Dwingelderveld en omgeving. Krijgsveld, K.L., S.M.J. van Lieshout, J. van der Winden & S. Dirksen, 2004. Verstoringsgevoeligheid van vogels. Literatuurstudie naar de reactie van vogels op recreatie. Bureau Waardenburg bv & Vogelbescherming Nederland. Krijgsveld, K.L., R.R. Smits & J. van der Winden, 2008. Verstoringsgevoeligheid van vogels. Update literatuurstudie naar de reacties van vogels op recreatie. Vogelbescherming Nederland en Bureau Waardenburg. Rapport nr. 08-173. Manen, W. van, 1998. Aantalsverloop van de zwarte specht Dryocopus martius in Drenthe. In: Drentse vogels nr. 11 (1998): 43-49. Manen, W. van, 2004. Tapuiten Oenanthe oenanthe op het Aekingerzand in 2004. In: Drentse vogels nr. 18 (2004): 27-30. Manger, R., 2007. De noordse winterjuffer een bijzondere overwinteraar. In: Vlinders 1 2007: 46. Ministerie van LNV, 2008. Essentietabel Natura 2000-gebied 30. Dwingelderveld. Ministerie van LNV, 2008. Dwingelderveld – doelstelling en staat van instandhouding van soorten en habitattypen. Natuurmonumenten, 2006. Noordelijk Akoestisch Adviesburo, 2008. Geluidswal langs rijksweg A28 ten behoeve van het Dwingelderveld. Assen. Perdeck, M., 2007. Vegetatie van een tweetal veentjes in het Noordenveld. Staatsbosbeheer. Perdeck, M. & K. van Eerde, 2008. Quickscan natuurwaarden gronddepots noordelijk deel Holtveenslenk. Staatsbosbeheer Noord. Peymen, J., P. Oosterlynck, W. Defloor, T. Van Gulck & D. van Straaten, 2000. Vlaams Impulsprogramma Natuurontwikkeling. Opstellen en beoordelen van ecosysteemkwetsbaarheidskaar-

Pagina 69 van 70

Gebruikte bronnen

ten met betrekking tot biotoopverlies en barrière-effect. Eindverslag van project 97/05. Instituut voor Natuurbehoud. Popken, R., 2008. Broedgegevens paapje en roodborsttapuit 2007 en 2008 (ongepubl). Reijnen, M.J.S.M., G. Veenbaas & R.P.B. Foppen, 1992. Het voorspellen van het effect van snelverkeer op broedvogelpopulaties. Dienst Weg- en Waterbouwkunde van Rijkswaterstaat & DLO-Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek (thans Alterra). RAVON, 2009. Inventarisatie Dwingelderveld. Analyse hibernacula in het Dwingelderveld & voorkomen amfibieën en reptielen in het Noordenveld. Nijmegen. Reijnen, M.J.S.M., 1995. Disturbance by car traffic as a threat to breeding birds in the Netherlands. Staatsbosbeheer, 2009. Onderzoek naar potentieel geschikte vaste rusten verblijfplaatsen voor vleermuizen langs de wegen Achter ’t Zaand en Oude Hoogeveensedijk, en op het beoogde tracé voor de aarden wallen. Intern document. Tonckens Ecologie, 2005. Flora- en faunaonderzoek ‘Kloosterveld I’. In opdracht van Vereniging Natuurmonumenten. Groningen. Tonckens Ecologie, 2005. Voortoets flora en fauna wandelpad ‘Benderse’. In opdracht van Vereniging Natuurmonumenten. Groningen’. Tonkes, M., 1991. Leefomgevingseisen van de Nederlandse reptielen. Verslagen en Technische gegevens no. 60. Instituut voor Taxonomische Zoölogie. Universiteit van Amsterdam. Vereniging Natuurmonumenten, 2008. Beschermde planten, vogels, amfibieën, reptielen, dagvlinders 2006 en 2007. Verschoor, A.J., G.J. Baaijens, F.H. Everts, A.P. Grootjans, W. Rooke, S. van der Schaaf & N.P.J. de Vries, 2003. Hoogveenontwikkeling in veentjes en kleinschalige hoogveencomplexen op het Dwingelderveld; een landschapsbenadering. Deel 2: Landschapsontwikkeling en hydrologie. Expertisecentrum LNV. Waternood, 2008. Standplaatseisen habitattypen en vegetatietypen. Waterschap Reest en Wieden, 2008. Inrichtingsplan & Waterbesluit Slenkstructuren NP Dwingelderveld. Ontwerp Waterbesluit. Versie ter inzage legging maart 2008. Meppel. Werkgroep Avifauna Drenthe, 2008. Drentse vogel van het jaar de Zwarte specht. Handleiding. Nieuwsbrief maart 2008.

Pagina 70 van 70

Bijlage 1

Kaarten waterhuishouding

Pagina 71 van 70

Bijlage 2

Planten Flora- en faunawet 1998 en 2006

Bijlage 3

Planten van de Rode Lijst 2006

Bijlage 4

Zoogdieren 2004-2005

Bijlage 5

Natura 2000 broedvogels 2006

Bijlage 6

Standvogels en holenbroeders 2006

Bijlage 7

Broedvogels van de Rode Lijst 2006

Bijlage 8

Amfibieën en reptielen 2004-2008

Bijlage 9

Vlinders Flora- en faunawet en Rode Lijst 2000-2006

Bijlage 10

Libellen Flora- en faunawet en Rode Lijst 2003-2006

Bijlage 11

Plankaart

Bijlage 12

Overzicht gebiedsnamen

www.grontmij.com

Toets (her) inrichtingsmaatregelen in het kader van de Flora en faunawet

Recommend Documents