Stand van het Onderzoek naar Dementie en Alzheimer

Stand van het Onderzoek naar Dementie en Alzheimer Christine Van Broeckhoven

Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica, VIB, Laboratorium voor Neurogenetica, Instituut Born-Bunge, Universiteit Antwerpen

Dementie is een Ouderdomsziekte

Prevalentie van Dementie Risico in West Europa  Hoe ouder men wordt hoe Leeftijd (jaren)

Prevalentie (%)

60–64

0.9 ± 0.1

65–69

1.5 ± 0.2

70–74

3.6 ± 0.2

75–79

6.0 ± 0.2

80–84

12.2 ± 0.8

≥85

24.8 ± 1.0



  

hoger het risico. 90% van de patiënten heeft de eerste symptomen na 65 jaar. Toenemende vergrijzing in de 65+ groep. Risico in de 85+ groep is 25% Risico in 95+ groep is 50% voor vrouwen en 33% voor mannen

Dementie Wereldwijd

ADI The Global Impact of Dementia 2013-2015

Dementie omvat meerdere ziektebeelden

Dementie ziektebeelden  Dementie is een verzamelnaam, meer dan 60 soorten.  geleidelijke achteruitgang van het geheugen en mentaal functioneren staan centraal  Neurodegeneratieve dementie: het massaal afsterven van hersencellen staat centraal in het ziekteproces  Ziekte van Alzheimer: 50-60%: geheugendementie  Frontaalkwabdegeneratie: 5-10%: gedragsdementie  Parkinson dementie & Dementie met Lewy Bodies: 10%  Andere meer zeldzame subtypes

ZIEKTE VAN ALZHEIMER De ziekte is genoemd naar de Duitse neuropsychiater Alois Alzheimer (1864 – 1915)

Hij beschreef in 1906 als eerste de kenmerkende hersenletsels in de hersenen van een 51-jarige vrouw. Auguste D.

Ziekte van Alzheimer  Ziekte werd genoemd naar de Duitse neuro-

psychiater Alois Alzheimer (1864-1915)  1906: Alois Alzheimer beschreef de eerste maal

de kenmerkende microscopische veranderingen die optreden in hersenen Alzheimer patiënten:

 Abnormale klonters van specifieke stoffen in de hersenregio's van het geheugen en cognitie (hippocampus)

Amyloïde plakken Tau kluwens

Alzheimer hersenpathologie

De Amyloïde plakken en Tau kluwens, verstoren de communicatie tussen de hersencellen en leiden tot het massaal afsterven van de hersencellen

Het Krimpende Brein

Dementie diagnose  Klinisch en biochemische onderzoek  Uitgebreid lichamelijk onderzoek en bevraging van patiënt en familieleden.  Biochemische analyses van hersenvocht o.a. meten van amyloïde en tau hoeveelheden.  Geheugentesten (o.a. testen van kort

en werkgeheugen)  Hersenscan (CT, MRI, amyloïde PET)  Verlies van hersencellen  Vervolgonderzoek is nodig om na te gaan of er een evolutie is naar erger!

Alzheimer Dementie is niet alleen één biologische ziekte

Natuurlijk verloop van de ziekte van Alzheimer Amnestic MCI: AD gerelateerde geheugen problemen; veranderingen in andere cognitieve Cognitieve de hersenen functies OK; achteruitgang beginnen tientallen hersenen versnelt na jaren voor eerste compenseren voor AD diagnose symptomen veranderingen

Normaal leeftijdsgebonden geheugenverlies Totaal verlies van onafhankelijke functies

Overlijden

Geboorte

Levensloop Gezond verouderen

Amnestic MCI

Klinische diagnose AD

Risicofactoren voor Dementie  Leeftijd: verouderen van de hersenen speelt een centrale rol  Genetische opbouw: biologische voorbestemming  Levenswijze:  Depressie  Onverwerkt psychisch trauma  Verkeerdelijk of overmatig gebruik van medicatie  Chemische producten  Anesthesie  Chemotherapie  Voeding Hiervan is nog weinig gekend en studies zijn recenter gestart.

Preventie en Dementie Recente resultaten van bevolkingsstudies toonden een daling in het risico op ouderdomsdementie op latere leeftijd (Larson et al. NEJM 2013)

Wijzigen van het Dementie Risico  Daling van het risico bij mensen geboren halfweg de 20ste eeuw,

studies in de periode 1980 – 2000.  Resultaten tonen aan dat er risicofactoren zijn die gunstig kunnen beïnvloed

worden.  Observatie van een groter hersenvolume en minder vasculaire letsels in de hersenen.

 Preventie door levensstijl interventies kan een epidemie van

chronische ziekten controleren:  Positieve effecten van educatie, daling van het vasculair, verbeterde

levensstijl, beweging, … hebben een positieve invloed op de mentale gezondheid.

 Conclusie: betere opleiding en een groter socio-economisch

welzijn verhogen de levensverwachting en verminderen het risico op ouderdomsdementie.

Genetische Oorzaken van Dementie

Erfelijkheid en dementie:

 Dementie komt vaker voor in families  De helft van de dementiepatiënten heeft nog een ander

familielid met dementie.  Bij identieke tweelingen komt in 8 op 10 tweelingen dementie voor.  In zeldzame families wordt de ziekte doorgegeven van generatie tot generatie (= erfelijke dementie)

 Dementie heeft een belangrijke genetische component

Vooruitgang door Genetisch Onderzoek Alzheimer dementie

Frontaalkwabdegeneratie

Sleutelgenen en -eiwitten in dementie Dementie

Alzheimer dementie

Gen / Eiwit

Afkorting

Chr

jaar

% in familie s

APP

21

1991

2-5%

Preseniline 1

PSEN1

14

1993

10%

Preseniline 2

PSEN2

1

1993

1%

Progranuline

GRN

17

2006

1020%

TDP-43 type A

C9orf72

9

2011

1520%

TDP-43 type B

MAPT

17

1998

2-5%

Tau

Amyloïde

Frontaalkwabdementie

C9orf72

Tau



Hersen pathologie

Amyloïde plakken Tau kluwens

Noodzaak voor therapie op maat van de biologische oorzaak van de ziekte

GEN  EIWIT  ….  medicatie GEN

elke cel van ons lichaam telt 23 paar chromosomen

chromosomen bestaan uit DNA die de genetische code van genen bevatten de genen bevatten het recept voor de eiwitten

Medicatie ? Eiwitten werken samen in complexe netwerken om bepaalde taken uit te voeren

Translationeel onderzoek

Klinisch translationeel onderzoek: 1. Oorzaken van dementie vinden voor de resterende patiënten 2. Vooruitgang op het vlak van wetenschappelijk onderzoek vertalen in verbeterde vooruitzichten voor de patiënt

Toepassingsmogelijkheden middellange termijn Stroomlijnen van onderzoek naar medicijnen

Christine Van Broeckhoven