spataderen
en andere beenklachten op basis van een gestoorde bloedafvoer
inhoudsopgave Voorwoord
1
De bloedsomloop
2
Veneuze insufficiëntie
3
Spataderen
4
Symptomen
6
Onderzoek
6
Behandelingsvormen
7
Trombose
9
Het open been
10
Leefregels (adviezen)
10
Manieren om de bloedsomloop in de benen te verbeteren
11
Praktische aanwijzigingen
14
s¬VOOR¬HET¬INSPUITEN¬
¬
s¬NA¬HET¬INSPUITEN¬
¬
Controle
15
Schematische weergave van de bloedsomloop
16
1
voorwoord Het Medisch Centrum Alkmaar legt zich reeds jaren intensief toe op onderzoek en behandeling van spataderen en andere beenklachten op basis van gestoorde bloedafvoer (veneuze insufficiëntie). Behandeling vindt plaats op de afdeling dermatologie/flebologie in samenwerking met de afdeling chirurgie. Scleroseren (inspuiten) van spataderen is een goede behandelingsvorm. In een aantal gevallen wordt dit gecombineerd met een operatie. Soms is een operatie alleen voldoende. Op de afdeling dermatologie/flebologie wordt onderzoek met speciale apparatuur verricht. Alleen op deze wijze kan de juiste behandeling worden bepaald. In deze brochure vindt u informatie over de oorzaken, symptomen en behandeling van veneuze insufficiëntie, waarbij spataderen ruime aandacht krijgen. dr. R. Heide, F.G. Rosweide, dr. G.A. Stumpenhausen, dermatologen/flebologen Medisch Centrum Alkmaar
1 2
de bloedsomloop De bloedsomloop heeft als voornaamste taak de cellen van het lichaam, organen en spieren (weefselcellen) van voedingsstoffen en zuurstof te voorzien en de ontstane afvalprodukten af te voeren. Functie slagaderen (arteriën) Slagaderen verzorgen de aanvoer van het bloed naar de weefsels, waarbij het hart door zijn pompfunctie zorgt voor de benodigde druk. Aanvankelijk door grote slagaders, later door de kleinste (zogenaamde capillairen of haarvaten) komen zuurstof en voedingsstoffen bij de verschillende lichaamscellen in het gehele lichaam. Functie aderen (venen) De afvoer van het bloed geschiedt door het adersysteem (veneuze systeem). De zogenaamde spierpomp in onder andere de kuiten, maar ook elders in de benen en voeten helpt het bloed naar het hart terug te pompen. Deze (spier)pompfunctie wordt verkregen doordat de spieren om de aderen samentrekken en dus dikker worden; het bloed in deze aderen wordt weggedrukt. Het bloed kan in een gezond (goed functionerend) systeem maar één kant op, namelijk naar het hart toe, omdat in de aderen kleppen zitten die een terugstroom verhinderen. Ook verhinderen de kleppen dat het bloed van een diepe naar een oppervlakkige ader stroomt. Naarmate onze benen meer bewegen werkt de spierpomp harder. Lange tijd stilzitten of staan resulteert in een matige tot slechte terugstroom van het bloed naar het hart.
2 3
veneuze insufficiëntie Problemen aan de benen komen veel voor. De klachten kunnen op elke leeftijd ontstaan en worden in een aantal gevallen veroorzaakt door botafwijkingen of gewrichtsaandoeningen en verder als gevolg van suikerziekte en doorbloedingsstoornissen. Het grootste deel van de beenproblemen wordt veroorzaakt door niet goed werkende aderen. Deze problematiek wordt in de medische vakliteratuur veneuze insufficiëntie genoemd. Het specialisme dat deze materie onderzoekt en behandelt heet flebologie en vormt een onderdeel van de dermatologie. Oorzaken van veneuze insufficiëntie s¬¬ %RFELIJKE¬AANLEG¬WEEFSELZWAKTE ¬$IT¬IS¬DE¬BELANGRIJKSTE¬OORZAAK s¬¬ %LASTICITEITSVERLIES¬VAN¬DE¬ADERWAND s¬¬ ¬,ANG¬STAAN¬OF¬ZITTEN ¬OF¬EEN¬VERKEERDE¬HOUDING¬BENEN¬OVER¬ elkaar). s¬¬¬ :WANGERSCHAP¬OF¬PILGEBRUIK¬BEIDE¬GEVEN¬EEN¬VERANDERING¬IN¬DE¬¬ hormoonhuishouding. Bij zwangerschap kan bovendien de afvoer belemmerd worden door druk van het kind op de aderen in de buik van de zwangere. s¬¬ +NELLENDE¬OF¬STRAKZITTENDE¬KLEDING
3 4
spataderen Spataderen zijn aderen die te wijd zijn geworden. Het bloed hierin stroomt de verkeerde kant op, namelijk naar beneden (van het hart af) in plaats van naar boven (naar het hart toe). Dit komt omdat de kleppen in deze vaten, die deze terugstroom moeten verhinderen, niet meer goed sluiten. Daarnaast hebben bijvoorbeeld staand werk en zwangerschap een ongunstige invloed. Door spataderen te behandelen wordt de bloedafvoer in de benen verbeterd. De effecten van de slecht functionerende spataderen hoeven dan niet langer te worden gecompenseerd door aderen die wel goed werken. Dat betekent dat het altijd zinvol is spataderen te behandelen. 7EL¬IS¬HET¬ALTIJD¬MOGELIJK¬DAT¬IN¬DE¬LOOP¬DER¬TIJD¬NIEUWE¬SPATADEREN¬ ontstaan.
Goed werkende kleppen.
Kapotte, niet goed werkende kleppen. Het bloed kan terugstromen.
4 5
Schematische weergave van goed functionerende aderen in de benen. Meer dan 80% van het bloed wordt via de grote ader (donkergrijs), binnen in elk been gelegen, afgevoerd. De rest gaat via vele oppervlakkige aderen (lichtgrijs).
Spatader rechterbeen. In deze ader kan het bloed terugstromen. Het diepe adersysteem werkt hierbij nog goed. Indien spataderen lang blijven bestaan, kan ook het diepe systeem te wijd worden.
5 6
symptomen Spataderen geven vaak een moe en gespannen gevoel in de benen. Vooral ’s nachts kunnen stekende pijnen en krampen voorkomen. Bij vrouwen kunnen de klachten vaak het hevigst rond de menstruatie zijn. Deze klachten treden niet bij iedereen op; kleine oppervlakkige spataderen worden vaak niet mooi gevonden, maar geven lang niet altijd klachten. Sommige mensen hebben zelfs geen last van grote spataderen, maar ze kunnen wel eens aderontstekingen veroorzaken, die dan heel pijnlijk zijn. Ook kunnen ze een lelijke verkleuring en/of een eczeem van de huid aan de onderbenen geven. Vocht rond de enkels (oedeem) kan ontstaan. In een later stadium zelfs een open been.
onderzoek In de polikliniek worden de aderen van uw benen eerst onderzocht. Er wordt gekeken hoe de bloeddoorstroming is. Dit onderzoek is uitwendig en niet pijnlijk. Dit wordt met een Doppler- of Echo Duplexapparaat gedaan. Aan de hand van de resultaten van dit onder-zoek wordt gekeken wat voor u de beste behandeling van uw spataderen is, bijvoorbeeld inspuiten, opereren of het dragen van elastische kousen. Soms is een combinatie van deze behandelingsmogelijkheden het beste.
6
7
behandelingsvormen Inspuiten (sclero-compressietherapie) Bij deze behandeling wordt in de spataderen een bepaalde vloeistof ingespoten. Daarna krijgt u voor een paar weken verband of een elastische kous om uw been of benen. Na deze behandeling verkleven de spataderwanden en zo worden DE¬SPAT¬ADEREN¬UITGESCHAKELD¬:E¬ZIJN¬DAN¬AAN¬DE¬BUITENKANT¬VAN¬UW¬ been niet meer te zien. De meeste mensen vinden inspuiten van de spataderen vrijwel pijnloos. Mocht het nodig zijn, dan kunt u meerdere keren ingespoten worden. Soms verkleurt de huid boven de behandelde spataderen. Deze verkleuring verdwijnt in de loop van enkele maanden meestal vanzelf. Echo-Duplex geleide sclerocompressie therapie met foam Bij deze techniek kan de diepere spatader worden opgezocht door middel van Echo Duplex en ingespoten worden met een verklevend SCHUIM¬6ERVOLGENS¬KRIJGT¬U¬EEN¬VERBAND¬ZIE¬INSPUITEN ¬:IE¬OOK¬DE¬ informatiefolder Echosclerose. Lasertherapie (Besenreiservarices) De laser is speciaal ontwikkeld voor de behandeling van kleine roodblauwe of paarse spatadertjes op de benen (ook wel gesprongen vaatjes of Besenreiser genoemd). Bij deze laserbehandeling worden de adertjes van buiten af, door de energie van het laserlicht sterk verhit, waardoor ze beschadigd raken. Door de huid sterk te koelen tijdens en ook meteen na de behandeling, blijft de huid intact. Direct na de behandeling is er een roodverkleuring van het behandelde gebied die in enkele dagen wegtrekt. Daarna is er nog wel een grijsverkleuring van de adertjes te zien die in één tot twee maanden verdwijnt. Meestal is één behandeling voldoende. Operatie Soms is het beter spataderen ook te opereren. Door het Doppler- of Echo duplexonderzoek kan bepaald worden of een operatie nodig is. Deze operatie kan in enkele gevallen onder plaatselijke verdoving gedaan worden. Indien de spatader(en) helemaal verwijderd moeten
7 8
worden kan dat vaak in een dagbehandeling of is een opname van één of twee dagen nodig. De nabehandeling gebeurt poliklinisch op de afdeling dermatologie. Overgebleven spataderen worden ingespoten en vervolgens krijgt u een verband (zie inspuiten). U hoeft voor deze nabehandeling niet zelf een afspraak te maken; de afdeling chirurgie waar u wordt opgenomen zal dat voor u doen. Elastische kous (compressietherapie) Als u niet ingespoten of geopereerd wilt of kunt worden, is een elastische kous een goede behandelingsvorm. Bij diepe (onzichtbare) spataderen en vocht in de benen is een elastische kous altijd noodzakelijk. Voor mensen die een ‘open been’ hebben gehad, geldt dat zij hun hele leven overdag (een) elastische kous(en) moeten dragen. Elastische kousen gaan een half jaar tot een jaar mee. Uw specialist zal dan bekijken of het type kousen dat u draagt nog goed is. 6OOR¬SPATADEREN¬BESTAAN¬GEEN¬MEDICIJNEN¬7EL¬ZIJN¬ER¬MIDDELEN¬DIE¬ een aantal klachten bij geringe spataderen kunnen verminderen. Uw arts zal steeds bekijken of die middelen voor u van toepassing zijn.
8 9
trombose Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen een trombose van het oppervlakkige en van het diepe systeem. Oppervlakkige veneuze trombose (tromboflebitis) Deze vorm van trombose veroorzaakt een pijnlijke, meestal vast aanvoelende streng met een rode, warm aanvoelende huid in het verloop van een ader. Deze aandoening is goed te behandelen (zo snel mogelijk verwijderen van het stolsel en een compressief verband). Diepe veneuze thrombose (DVT) Een diepe veneuze trombose geeft daarentegen vaak weinig klachten, waardoor de patiënt dikwijls laat bij een arts komt. In veel gevallen is het noodzakelijk dat de patiënt onmiddellijk opgenomen wordt. Met geneesmiddelen of door operatie kan het stolsel verwijderd worden, waarna altijd een drukverband gegeven wordt. Ten gevolge van een diepe veneuze thrombose zijn de kleppen van het diepe systeem veelal blijvend beschadigd. Dit fenomeen noemt men een chronisch veneuze insufficiëntie (C.V.I.). Na een diep veneuze trombose noemt men dit ook wel een post thrombotisch syndroom (P.T.S.). In dergelijke situaties krijgt u het advies om levenslang elastische kousen te dragen.
9 10
het open been (ulcus cruris) Het open been berust meestal op een stoornis in het diepe veneuze systeem. Het bloed krijgt de kans om telkens terug te stromen als de kleppen kapot gegaan zijn. Aanvankelijk zal met name ’s avonds vocht (oedeem) in de benen geconstateerd worden, later ook eerder OP¬DE¬DAG¬+LEINE¬OF¬GROTE¬WONDJES¬ZULLEN¬SLECHT¬OF¬NIET¬GENEZEN¬ Het oedeem belemmert namelijk de genezing. Deze wonden worden daarom altijd behandeld met een goed aangelegd drukverband. Het aanleggen van zo’n verband is een kunst op zich, waarbij met een foute techniek het tegenovergestelde resultaat bereikt wordt. In een geringer aantal gevallen betreft het een aanvoerstoornis in het slag-aderlijk (arteriële) deel, of een afvoerstoornis in de lymfevaten. :IE¬TEVENS¬ONDER¬SPATADEREN¬HET¬GEDEELTE¬OVER¬ELASTISCHE¬KOUSEN
leefregels (adviezen) Deze regels (adviezen) zijn er voor om de bloedcirculatie in de benen te verbeteren. Op deze manier wordt onder andere de kans op overbelasting met als gevolg onherstelbare schade van het aderstelsel verminderd. 1. Tussen de middag de benen ongeveer twintig minuten hoog leggen. ¬¬¬:ITTEN¬EN¬STAAN¬ZOVEEL¬MOGELIJK¬BEPERKEN¬,OPEN¬EN¬LIGGEN¬ hebben een positieve invloed op de bloedafvoer in de benen. Tenminste één uur, over de dag verspreid wandelen (bijvoorbeeld tweemaal een half uur, viermaal vijftien minuten). 3. Beengymnastiek (met name aandacht voor de kuitspieren). Sporten (bijvoorbeeld zwemmen). 4. Langdurig in de zon zitten vermijden. 5. Afknellende kleding vermijden. 6. Overgewicht tegengaan.
10 11
manieren om de bloedsomloop in de benen te verbeteren Koud douchen van uw benen 1. Beweeg de douchekop langzaam vanaf uw voet langs de buitenkant van uw been tot uw lies. Steeds bij uw voeten beginnen. 2. Doe dezelfde handeling als bij 1, maar nu aan de binnenkant van het been. 10 seconden per been. Geen ijskoud water. Gymnastiekoefeningen A.
Ga op uw rug liggen met uw handen onder het hoofd. Terwijl u uw rug op de grond houdt, buigt u het been in heup- en kniegewricht. Daarna strekt u het been en laat het in gestrekte stand langzaam zakken. Voor elk been doet u deze oefeningen 20 keer.
B. (Houding als bij A.)
Hierbij gaat het om massage van de benen. Dit wordt bewerkstelligd door de handen vanaf de voet onder geringe druk over het been naar voren te laten bewegen middels het langzaam strekken van het been uit een gebogen positie.
11 12
C.
Deze oefening vindt ook op de grond plaats, echter de benen moeten hierbij schuin omhoog liggen. Dit kan bereikt worden door iets onder het matras te plaatsen (een stapel kussens, dekens of een stoel) of door een verstelbaar voeteinde in de hoogste stand te brengen. Buig en strek uw tenen gedurende ongeveer 1 minuut.
D. (Houding als bij C.)
Maak een langzame propellerbeweging met uw voeten. Draai de voeten eerst naar buiten, daarna naar binnen. Doe dit circa 1 minuut.
E. (Houding als bij C.)
Beweeg afwisselend de rechter en linker voorvoet naar u toe en van u af. Doe dit ongeveer 1 minuut.
F. (OUDING¬ALS¬BIJ¬# ¬
+LEM¬TUSSEN¬DE¬VOETEN¬EEN¬KUSSEN¬ en breng het lichaam in gestrekte positie, waardoor alleen gerust wordt op schouders en voeten. Doe dit ongeveer 5 keer.
12 13
G.¬(OUDING¬ALS¬BIJ¬# ¬
+RUIS¬UW¬BENEN¬EN¬DRUK¬ZE¬TEGEN¬ elkaar. Hierbij moet de druk langzaam opgebouwd worden tot een zeker maximum, waarna een geleidelijke ontspanning volgt. Steeds ongeveer 4 seconden aanhouden. Herhaal dit circa 4-6 keer.
H.
Hierbij wordt uitgegaan van een staande houding op een verharde ondergrond.
Loop op uw tenen zonder ergens aan vast te houden gedurende circa 30 seconden.
Loop op uw hielen en houd daarbij uw tenen omhoog gedurende circa 30 seconden.
Probeer deze oefeningen zo mogelijk een aantal keren per dag te doen. 13 14
praktische aanwijzingen Een heel enkele keer komt het voor dat mensen zich na het inspuiten wat grieperig voelen. Dit is meestal de volgende dag weer over. Voor het inspuiten s¬ ¬/P¬DE¬INGESPOTEN¬PLAATSEN¬WORDEN¬PLEISTERS¬GEPLAKT¬7ILT¬U¬UW¬ huid dus niet insmeren met crème, bodylotion of iets dergelijks? Anders plakken de pleisters niet goed. Na het inspuiten s¬ ¬(ET¬VERBAND¬DAT¬U¬OM¬UW¬BEENBENEN¬KRIJGT ¬MOET¬TWEE¬WEKEN¬ dag én nacht blijven zitten. s¬ (ET¬VERBAND¬MAG¬NIET¬NAT¬WORDEN s¬ ¬:OLANG¬U¬VERBAND¬OM¬UW¬BEENBENEN¬HEBT ¬IS¬HET¬VERSTANDIG¬VEEL¬ te lopen. s¬ 6ERMIJD¬LANG¬STAAN¬EN¬ZITTEN s¬ ¬!LS¬U¬ZIT ¬LEG¬UW¬BENEN¬DAN¬HOOG ¬BIJVOORBEELD¬OP¬EEN¬TAFELTJE¬OF¬ stoeltje. s¬ ¬)NTENSIEF¬SPORTEN¬IS¬NIET¬AAN¬TE¬RADEN¬MET¬NAME¬WAARBIJ¬ gesprongen wordt). s¬ ¬.A¬TWEE¬WEKEN¬MOET¬U¬ZELF¬VOORZICHTIG¬ALLE¬VERBAND¬VERWIJDEREN¬ Ook de pleisters mag u er voorzichtig afhalen, liefst met aceton (pas op met open vuur, waakvlam, roken e.d.). s¬ ¬$E¬EERSTE¬VIER¬WEKEN¬LIEVER¬GÏÏN¬HEEL¬WARME¬DOUCHE¬OF¬BAD¬ nemen. Hierdoor kunnen namelijk aderontstekingen ontstaan. Als uw voeten niet meeverbonden zijn, kan het voorkomen dat deze wat opgezwollen zijn. Na een poosje rondlopen verdwijnt deze zwelling geheel of grotendeels vanzelf.
14 15
controle na de operatie De avond voor u op controle moet komen, verwijdert u zelf voorzichtig alle verband. Ook de pleisters mag u er voorzichtig afhalen, liefst met aceton (pas op met open vuur, waakvlam, roken e.d.) U mag daarna gewoon onder de douche, zelfs als er nog hechtingen in uw been/benen zitten. Daarna moet u nog vier weken overdag buisverbanden dragen. Deze regels gelden natuurlijk niet als uw arts andere afspraken met u heeft gemaakt. Heeft u elastische kousen? Volgt u nauwkeurig de instructies op. Dit komt uw behandeling en dus uzelf ten goede!
15 16
Schematische weergave van een goed functionerend aderstelsel in de benen.
In deze figuur ontbreken de kleppen in de aderen en is de richting van bloedstroom niet weergegeven. Uw arts kan hier de situatie zoals die bij u gevonden is er in weergeven.
16 17
colofon Redactie:
dermatologen / flebologen MCA afdeling marketing & communicatie Opmaak: beeldgroep MCA Oplage: 1000 / 11e druk / 2009 Druk: Ricoh Artikelnummer: 119161 Medisch Centrum Alkmaar Wilhelminalaan 12 1815 JD Alkmaar tel. (072) 548 44 44 fax (072) 548 20 58 www.mca.nl Op alle behandelingen in het MCA zijn de algemene voorwaarden van het MCA van toepassing, zie www.mca.nl of vraag bij de balie van patiëntenvoorlichting.
