Schokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten
Christien de Jong, psychotherapeut / trainer Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie
[email protected] Koos van der Knaap, acteur
Distress rond overgangen in het ziekteproces diagnose
Curatief
overlijden
Palliatief
Follow up
tumorgericht +
symptoomgericht symptomen
+++
Emotionele ‘ontregeling’ na (te) plotselinge overgangen in het ziekteproces • Overgang naar een volgende fase roept ‘rouw’reacties op: ontkenning, boosheid, angst, verdriet, onderhandelen • Zowel bij de patiënt als bij de familie: hun reacties lopen vaak niet synchroon • Copingstrategieën die in eerdere fase functioneel waren, moeten in nieuwe fase worden aangepast
Verwerkingsreacties naar: E. Kübler-Ross - rouwreacties
ontkenning aanvaarding
woede
verdriet/depressie onderhandelen
n i e t r a t i o n e e l : vechten vluchten bevriezen E M O T I E S r a t i o n e e l : nadenken, oplossingen bedenken
tijd
E M O T I E S
• Moeite heftige emoties te verdragen • De ander is eerder bedreiging dan bondgenoot (naasten, hulpverleners) • Negatief zelfbeeld
TIJD
De belangrijkste voorspeller voor psychotrauma is ontbrekende verbondenheid tijdens of kort na de schokkende gebeurtenis.
Wat gebeurt er als verbondenheid ontbreekt?
Het still face experiment
Hoe leren we eigenlijk in het leven met heftige emoties om te gaan?
Veilige hechting 1 kind
ouder
kind
ouder
Bij stress zoekt het kind geborgenheid bij de ouder
Veilige hechting 2 kind
kind
ouder
ouder
De ouder biedt troost door‘emotionele punctie’: een geordende reflectie van de binnenwereld van het kind
Veilige hechting 3 kind
kind
ouder
ouder
Het kind internaliseert het vermogen emotionele ervaringen onder woorden te brengen en te ordenen ..
Veilige hechting 4 kind
ouder
kind
.. en springt weer van schoot om nieuwe uitdagingen aan te gaan
ouder
Onveilige hechting kind
ouder
?
kind
ouder
?
Onveilige hechting angstig – claimend 1 kind
ouder
kind
ouder
De ouder is responsief, maar niet consistent (soms wel, soms niet, alleen bij heftige emoties)
Onveilige hechting: angstig – claimend 2 kind
ouder
kind
ouder
Het kind voelt zich niet getroost en gaat nog harder schreeuwen om aandacht ..
Onveilige hechting: angstig – claimend 3 kind
ouder
kind
ouder
.. met als gevolg dat het kind gaat claimen en geen nieuwe uitdagingen meer aandurft
Onveilige hechting: vermijdend 1 kind
ouder
kind
ouder
De ouder wijst de behoefte van het kind consistent af
Onveilige hechting: vermijdend 2 kind
ouder
kind
ouder
Het kind onderdrukt behoefte aan aandacht en trekt zich terug in ‘doe het zelf gedrag’
Wat te doen? E M O T I E S
tijd
Schokbreker 1: Emotionele punctie
Emotionele punctie 1. Geef in eigen woorden terug wat de patiënt heeft gezegd: • •
U zegt: gevoel + feit + ? Open vragen
2. Orden de gedachten en gevoelens van de patiënt •
Wat is voor u het belangrijkste?
3. Maak een plan: wat kan u helpen?
Emotionele punctie: waarom zo belangrijk? • Onder stress (van bijv. kanker) neemt ons vermogen af om situaties helder in te schatten • Als een ander helpt de situatie te verhelderen, kunnen we weer beter beschikken over ons vermogen problemen op te lossen
Schokbreker 2: Normaliseren
Normaliseren Uw reactie is een begrijpelijke, normale reactie: • Op deze abnormale situatie van de ziekte/ behandeling (situatie) • Voor iemand zoals u (kenmerken van de persoon)
niet rationeel
exploreren exploreren a r o u s a l
normaliseren
Informatie geven
rationeel
tijd
Normaliseren Uw reactie is een begrijpelijke, normale reactie: • ‘ .. Wij maken vaak mee dat familie bezorgd raakt als ze geen veranderingen in de situatie van hun geliefde merken. Hoe is dat voor u ? ’ • ‘ .. Veel mensen zien vaak erg op tegen zo’n nieuwe kuur. Ze zijn bang dat .. Hoe is dat voor u?’ • ‘.. Laatst zag ik een meneer die zich lichamelijk eigenlijk nog zo goed voelde en toch te horen kreeg dat de kanker was uitgezaaid. Hij kon het haast niet geloven. Herkent u dat?’
Hoop en vrees
hoop
vrees / wanhoop palliatieve fase
curatieve fase tumorgericht +
symptoomgericht symptomen
+++
Hoop en vrees: ‘schaken op twee borden tegelijk’ hoop
vrees / wanhoop palliatieve fase
curatieve fase tumorgericht +
symptoomgericht symptomen
+++
Patiënt en partner: ‘verdelen’ van hoop en vrees
zichtbaar onzichtbaar, ‘uitbesteed’ aan de ander
hoop
vrees
vrees
hoop
Patiënt en partner: ‘verdelen’ van hoop en vrees zichtbaar onzichtbaar, ‘uitbesteed’ aan ander
hoop
vrees/wanhoop
vrees / wanhoop
hoop
Patiënt: ‘de komende 10 jaar ben ik er nog hoor ..!’
Partner: ‘ik ben vaak wel bang .. hij ziet vaak zo moe en bleek.. ‘
Partner: ‘ja, maar we gaan ervoor hoor, dokter ..’
Patiënt: ‘soms twijfel ik of ik het nog wel aankan, weer een nieuwe behandeling .. ‘
Patiënt/partner en hulpverlener: ‘verdelen’ van hoop en vrees
zichtbaar onzichtbaar, ‘uitbesteed’ aan de ander
hoop
vrees
vrees
hoop
Schokbreker 3: Prijzen: benoem de krachtige kanten van de patiënt / naaste in de strijd tegen de ziekte
Hoop en vrees: ‘schaken op twee borden tegelijk’ hoop
vrees / wanhoop palliatieve fase
curatieve fase tumorgericht +
symptoomgericht symptomen
+++
Focus van hoop verschuift McIntyre & Chaplin, 2001
• • • •
Lange(re) overleving Kwaliteit van leven (‘comfort’) Waardigheid (‘worth’) Verbondenheid (‘attachment’)
Schokbreker 4: Help hoop en vrees te verwoorden in een wens naar naasten / het behandelteam
Voorbeelden (1) • Patiënt: ‘ik ben zo bang dat ik benauwd wordt ..’ ‘Dus voor u is het belangrijk, dat we samen kijken hoe we de benauwdheid zo goed mogelijk kunnen tegengaan ..’
Voorbeelden (2) • Partner: ‘als mijn man naar huis komt, dat kan ik niet aan hoor ..!’ Dus voor u is het belangrijk dat we samen kijken hoe we de zorg thuis zo kunnen organiseren, dat het u niet boven het hoofd groeit.. ‘
Voorbeelden (3) • Patiënt: ‘Nou dokter, ik laat me niet kisten hoor! Ik ga voor elke behandeling, al moet ik ervoor naar Amerika!’ ‘Dus voor u is het belangrijk, dat u elke kans aangrijpt en daar hebt u alles voor over. Wat kan ik hierin voor u betekenen?’
Schokbrekers 11
:
Emotionele punctie
2
:
Normaliseren
:
Benoem de krachtige kanten van de patiënt / naaste in de strijd tegen de ziekte
:
Help hoop en vrees te verwoorden in een wens naar naasten / het behandelteam
3 4
