Rabbi Moshe Feinstein
Rabbi Moshe Feinstein (1895 – 1986 / 5655 – 5746) 1
HaRav HaGaon Rabbi Moshe Feinstein,s.z.l. was een Litouwse-Poolse Orthodoxe Rabbi, wetenschapper en Decisor (‘posek: een gezaghebbende rechter van vragen met betrekking tot de Joodse Wet-codex ‘Shulchan Aruch’), die wereldwijd bekend staat om zijn expertise op het gebied van Halacha. Hij werd door velen beschouwd als de Rabbinale hoogste autoriteit voor de Torah-getrouwe Joden in Noord-Amerika in de 20ste eeuw.. In deTorah-wereld werd hij gewoonlijk ‘Rav Moshe’ of ‘Reb Moshe’ genoemd. Biografie Rav Moshe werd, volgens de Hebreeuwse kalender, op de 7e dag van Adar, 5655 (traditioneel de geboorte- en sterfdatum van de Bijbelse ‘Moshe Rabbenu’) in Uzda, in de buurt van Minsk, Wit-Rusland, geboren. Zijn vader was Rabbijn van Uzdan, een stad die deel uitmaakte van het toenmalige Russische Rijk. Verder is hij een afstammeling van Rabbi Yom Tov Lipman, Rabbijn van Kapolye, die verantwoordelijk is voor talrijke gepubliceerde commentaren op de Talmoed. Rav Moshe studeerde primair bij zijn vader en in Yeshivot gelegen in Sloetsk, Shklov en Amstislav voordat hij als Rabbijn van Lubań werd aangesteld voor een periode van zestien jaar. Hij was klein van gestalte, maar zeer groot in intellect.
2
3
In 1920 trouwde Rabbi Moshe Feinstein met Shima Kustanovich, zijn levenslange partner aan wie hij al zijn materiele belangen toevertrouwde. Zij kregen in Rusland drie kinderen: Faye Gittel (die trouwde met Rav Moshe Schisgal ZL in Amerika), Shifra,s.z.l. (die trouwde met Rabbijn Dr. Moshe David Tendler, Mora D’Asra van de communautaire Synagoge in Monsey, en met Magid Shiur (Talmoed-docent) en professor in de biologie aan de Yeshiva University) en David (die zijn vader opvolgde als Rosh Yeshivah van ‘Mesivta Tiferes Yerushalayim’). Er werd hen nog een zoon geboren in Amerika, Reuven (momenteel Rosh Yeshivah van de Staten Island, een tak van MTY). Onder toenemende druk van het Sovjet-regime, verhuisde hij met zijn gezin naar New York City in 1936, waar hij woonde voor de rest van zijn leven.
De Feinstein-dynastie
4
Rav Moshe Feinstein settelde zich langs de oostkust van New York, in de Joodse buurt van East Side, waar hij de Rosh Yeshiva werd van ‘Mesivtha Tifereth Jeruzalem’. Deze Yeshiva werd wereldberoemd door zijn aanwezigheid. Later stichtte hij een nieuwe tak van deze Yeshiva in Staten Island, New York. Deze Yeshiva wordt nu geleid door zijn zoon Rabbi Reuven Feinstein, terwijl zoon Rabbi Dovid Feinstein het Manhattan gedeelte leidt.
Mesivtha Tifereth Jeruzalem in Lower East Side, Manhattan in New York
Rav Moshe Feinstein was voorzitter van de Unie van Orthodoxe Rabbijnen van de Verenigde Staten en Canada, als ook voorzitter van de ‘Moetzes Gedolei HaTorah’ (raad van Grote Wijzen) van Agudath Israël in Amerika vanaf de jaren 1960 tot aan zijn dood. Rabbi Feinstein speelde ook een actieve rol in het leiderschap van Israël’s ‘Chinuch Atzmai’ (een alternatief schoolsysteem voor Orthodoxe kinderen in Israël).
5
Rabbi Moshe Feinstein werd door velen vereerd als de ‘Gadol Hador’ (grootste Torah wijze van de generatie), dit samen met Rabbi Yaakov Yisrael Kanievsky (1899–1985), Rabbi Yonasan Steif (1877-1958), Rabbi Elyah Lopian (1872–1970), Rabbi Aharon Kotler (1891-1962), Rabbi Yaakov Kamenetsky (1891-1986), en Rabbijn Yosef Shalom Elyashiv (1910-2012), hoewel verschillende van hen veel ouder waren dan hij. 6
Rav Moshe Feinstein werd algemeen erkend als prominent Torah-wijze en ‘posek’ (Halachisch decisor) van zijn generatie. Vele mensen uit de hele wereld vroegen hem een Halachisch antwoord op de meest ingewikkelde vragen. Rabbi Feinstein nam deel aan de ‘march der Rabbijnen’ in Washington op 6 oktober 1943. Dit was een protestactie voor de Amerikanen en de geallieerden om de vernietiging te stoppen van de Joden in Europa.
Gallerij van wereldberoemde Rabbijnen met wie Rabbijn Moshe Feinstein,s.z.l. in contact stond
President van Agudath Israel Amerika en afgevaardigde van ‘The American Jewish Joint Distribution Committee’ van post-Shoah in Europa.
Voorzitter van Ezras Torah (hulporganisatie voor arme Torah-geleerden in Amerika en in Israel)
7
Rabbi Aharon Kotler, sticher van ‘Beth Medrash Govoha’ in Lakewood, de grootste Yeshiva in de wereld.
Rabbi Yaakov Kamenetsky, Rosh Yeshiva van ‘Yeshiva Torah Vodaas’ in Brooklyn, New York
8
Rosh Yeshiva van de rijkste Yeshiva ter wereld, ‘Chaim Berlin’ in New York en auteur van het Kabbalistische werk ‘Pachad Yitzchak’.
Voormalig Sefardisch Hoofdrabbijn van Israel en grootste Sefardische Halachische autoriteit.
HaGaon Rabbi Chaim Kreiswirth (uiterst rechts),s.z.l. was bijna 50 jaar Opperrabbijn van de Orthodoxe gemeente ‘Machside Hadass’ in Anwterpen.
9
Belangrijkste besluiten
Vanwege zijn prominente plaats als een arbiter van de Joodse wet, werden aan Rabbi Moshe Feinstein de meest moeilijke vragen gesteld, waarin hij een aantal innoverende of controversiële beslissingen nam. Kort na zijn aankomst in de Verenigde Staten, vestigde hij een reputatie voor de behandeling van zakelijke- en arbeidsconflicten. Zo schreef hij over stakingen, anciënniteit, en eerlijke concurrentie. Later diende hij als de grootste Halachishe autoriteit voor de Vereniging van de Orthodoxe Joodse wetenschappers, die zijn groeiende betrokkenheid bij Joods medisch-ethische zaken waardeerden. Al zijn Halachische beslissingen zijn te vinden in zijn monumentale response-werk ‘Igros Moshe’, die in de bilbiotheek van elke Torah-geleerde te vinden is.
10
In de medische arena protesteerde hij heftig tegen de eerste, mislukte harttransplantatie, maar met de tijd is het onduidelijk of hij zijn standpunt m.b.t. het criteria van de hersendood heeft herzien. De laatste 'responsa' zijn gedrukt nadat hij was heengegaan. Op dit gebied overlegde Rabbi Moshe Feinstein met verschillende wetenschappelijke experts, zoals zijn schoonzoon Rabbijn dr. Moshe Dovid Tendler die een professor in de biologie was alsook Rosh Yeshiva op de Yeshiva-Universiteit. Als leider van de Amerikaanse Orthodoxie gaf Rabbi Moshe Feinstein verschillende adviezen die met zijn Torah-getrouwe houding duidelijk distantieerde van het reform en ‘cconservative’ Jodendom. Toch ervoer hij een intense oppositie binnen de Orthodoxie en dit op een aantal omstreden besluiten, zoals uitspraken over kunstmatige inseminatie en ‘Eroev’. Daar en tegen heeft hij het roken van tabak nooit verboden, alhoewel Rabbinale autoriteiten dit negeerden en na zijn overlijden hebben herzien. Hij maakte opmerkelijke beslissingen over de volgende onderwerpen: ● Kunstmatige inseminatie bij een niet-Joodse donor ● Cosmetische chirurgie ● Bat Mtzwa voor meisjes ● Hersendood ● Valsspelen ● Klassieke muziek in religieuze instellingen ● Herdenking van de Holocaust, Yom Ha’Shoah ● Conservatief Jodendom, met inbegrip van de clerus en scholen ● Bloed geven tegen betaling ● Onderwijs voor meisjes ● Medische zorg bij het levenseinde ● ‘Eroev’- projecten in New York City ● Financiële ethiek ● Gevaarlijke medische operaties ● Harttransplantatie ● Werk en de daarmee samenhangende privileges voor werknemers ● ‘Mechitza’ (scheiding van mannen en vrouwen in de synagoge) ● Psychiatrische zorg ● Scheiding van de Siamese tweeling ● Handen schudden tussen mannen en vrouwen ● Roken van marihuana ● Tay-Sachs foetusabortus, in debat met Rabbi Eliëzer Waldenberg ● Roken van tabak ● Vlees in een fabriek bewerkt Hij schreef een set Halachische responsa genaamd ‘Igroth Moshe’ (brieven van Moshe), die nog steeds op grote schaal gebruikt worden in Orthodoxe Joodse kringen. Talmoedische novellae verschenen onder de 11
naam ‘Dibroth Moshe’ (Moshe's woorden), en novellen over de Torah verschenen postuum als ‘Darash Moshe’. Hieronder vindt u een klein onderdeel uit de ongeveer 2000 responsa die hij schreef: ● met betrekking tot de gedeeltelijke dekking van het hoofd tijdens het wandelen in de straat of het reciteren van een zegen ● met betrekking tot de kwestie van de verlamming van de linkerhand in verband met Tefillin. ● kan een Cohen die de Shabbat ontheiligd het publiek zegenen in een congregatie met de andere priesters? ● met betrekking tot de ‘Mechitzah’, (de fysieke scheiding tussen mannen en vrouwen in een synagoge), en de vereiste hoogte. ● met betrekking tot een synagoge waar Amerikaanse en Israëlische vlaggen zijn opgezet. Is dit een probleem? ● met betrekking tot de oprichting van een partnerschap met een Jood die de Shabbat ontheiligt.
Rabbi Moshe Feinstein bij het uitvoeren van Mitzvot
12
13
Voorbeelden: ● Rabbijn Moshe Feinstein stond de donatie van een nier aan een heel erg ziek persoon toe, en beschouwde dat als een vroom gebaar, maar hij vond het geen vereiste. ● En dat was het advies van de ‘Rav’ (Rabbijn Moshe Feinstein) in verband met alle terminale patiënten: het is verboden de levensduur te verlengen van lijdende terminaal zieke patiënten (indien de patiënt niet eens bewusteloos is). Er is geen verschil tussen een ‘Gosses’ (stervende) en een reguliere patiënt: als u de patiënt kan genezen, mag er tussenkomst zijn, maar als alleen het lijden van de patiënt verlengd wordt, is het verboden. Eindeloos leed is erger dan overlijden. Een ademhalingsapparaat verwijderen dat werkt, mag niet. Ook natuurlijk voedsel mag niet ontnomen worden. Een rem op geneesmiddelen lijkt dan, volgens Rabbijn Moshe Feinstein, niet op moord. ● In zijn beroemde responsum beantwoordt Rabbi Moshe Feinstein de vraag ‘of zoveel mensen kunnen geloven in iets wat verkeerd is’: ‘Alles wat een persoon doet en voor waarheid aanneemt, ook als dit indruist tegen het gezond verstand, is niet te wijten aan krankzinnigheid. Zelfs verstandige mensen beginnen te geloven in onzin als er hiervoor een aaleiding is. Soms hebben ze ook een verkeerd beeld dat te wijten is aan een droom of iets waaraan ze denken als ze wakker zijn. Nadat ze dit beginnen te geloven, kunnen ze zo ver komen dat ze ook hun leven geven voor hun onzinnig geloof’. ● Kan er op Shabbat gezwommen worden? Een duik nemen op een warme middag is een geweldige manier om af te koelen en plezier te hebben, maar niet op Shabbat. De Wijzen hebben het verboden om te zwemmen in een rivier of meer op Shabbat, want dit zou kunnen leiden tot een van de 39 verboden werken. Hoewel er een zekere basis is in de Joodse godsdienst om onderscheid te maken tussen bepaalde rivieren en zwembaden, kunnen niet alle zwembaden worden uitgesloten van deze wet. Een zwempak dragen is verboden (wordt beschouwd als "Me’laben" witwassen). Bovendien is er een wijdverbreide gewoonte niet onder te dompelen in een rivier of meer (zelfs koud), dus kan dit niet gezien worden als een onderdompeling in een natuurlijke ‘Mikveh’. De bescheidenheid van deze Torah-geleerde toont zijn grootheid. En zijn vrees voor de Hemel komt tot uiting in al zijn gedachten en laat zien hoe groot de ‘Gadol Hador’, deze Torah-reus was. 14
De liefde van Rabbi Moshe Feinstein voor kinderen
15
Zionisme Deze nota biedt een aantal inleidende beschouwingen over zijn visie op het zionisme en de staat Israël. 28 Sivan 5767 Hij heeft voor het eerst een bezoek aan Israël gebracht in 1964 voor de zesde ‘Knessiah Gedolah’ van Agudat Israël. Hij werd begroet op de luchthaven door vele Yeshiva-studenten en andere hoogwaardigheidsbekleders, waar onder leden van de Knesset. Vervolgens werd hij geëscorteerd door de douane zonder inspectie, bracht een bezoek aan Tel Aviv, en ging naar de ‘Knessiah Gedolah’ in de heilige stad van Jeruzalem. Vanuit dezelfde optiek zijn veel Israëlische ‘Rabbanim’, ‘Talmidim’ en burgers komen om hem te bezoeken. Zo kwam minister-president Menahem Begin om een zegen te ontvangen op 17 juli 1977, op weg naar de eerste ronde van de onderhandelingen met de presidenten Carter en Sadat, die hebben geleid tot de Camp David akkoorden. (Fishelis 17f., 20) ‘De zesdaagse oorlog bleek zeer ironische resultaten te hebben. De meeste mensen zagen duidelijk de talloze wonderen verricht door Hasjem en alle, ook het Israëlische leger, besefte dat deze oorlog werd gestreden door Hasjem. Bij zijn laatste reis naar Israël namen een redelijk aantal mensen de tijd om te komen naar ‘Shushan Purim’ in Jeruzalem. Zijn bestemming werd ‘Har HeMenuchot’ (begraapplaats), met enkele geliefde Torah-geleerden als buren.
16
Ontmoeting met minister-president Menachem Begin
Overlijden van Rabbi Moshe Feinstein Rabbijn Moshe Feinstein overleed op 23 maart 1986 (13 Adar II, 5746 volgens de Hebreeuwse kalender). In de Torah staat: ‘Toen Moshe alle bepalingen van de Wet op schrift had gesteld, gaf hij de Levieten die de Ark van het Verbond moesten dragen de volgende opdracht’. (Deuteronomium 31:24). Dit werd door sommigen gezien als een passend grafschrift voor hem. 17
Zijn begrafenis in Israël werd een dag vertraagd als gevolg van mechanische problemen met het vliegtuig die zijn kist moest terugbrengen naar New York. Er werd gezegd dat zijn begrafenis in Israël de grootste was onder de Joden sinds het tijdperk van de Misjna. Er was een opkomst van ongeveer 300.000 mensen. Rabbi Feinstein werd begraven op ‘Har HaMenuchot’, in de nabijheid van zijn leraar, Rabbi Isser Zalman Meltzer; zijn vriend, Rabbi Aharon Kotler, en zijn schoonzoon Rabbijn Moshe Shisgal en naast de Belzer Rebbe.
Rabbi Moshe Feinstein in zijn latere jaren
18
19
May the memory of the righteous be a blessing
זכר צדיק לברכה
20
Colofon Prof. Rabbi Ahron Daum B.A. M.S. en Bathia Chava VanHamme Nu woonachtig in Jeruzalem, heeft in 2006 succesvol Gyur gedaan bij het Charedische Beth Din Tzedek van Rav Nissim Karelitz, Shlita in Bne Brak, Israel Tammuz/June 2008 Revised and corrected by Prof. Rabbi Ahron Daum 25 Kislev 5774/ 28 november 2013 Layout, pictures and second draft by Mattityahu Akiva (Matthijs) Strijker, Antwerpen Gyur kandidaat bij het Europese Beth Din onder leiding van HaRav HaGaon Chanoch Ehrentreu, Shlita in Bazel, Zwitserland Photoshop, special effects and scanning of photos by Malachi Anschel (Angelo) Prins, Antwerp Gyur kanidaat bij het Charedische Beth Din Tzedek van Bne Brak onder de leiding van Rav Nissim Karelitz, Shlita Webmaster and designer: Yitzchak Berger, Melbourne, Australia Schoonzoon van Rav Ahron Daum, Shlita We wish to thank Artscroll Publishing Company for using beautiful photos from the work ‘Reb Moshe, The Life and Ideals of HaGaon Rabbi Moshe Feinstein’. ISBN 10: 1-4226-1084-5 / ISBN 13: 978-1-4226-1084-8 In the name of many readers we thank the Publishing House Artiscroll Mesorah for the reading pleasure and the availability of the beautiful photos.
21
