w o l l e Y
r i a F r e p a p
y a D a n a n Ba
2,34 Euro. Zoveel denkt de Belg te moeten betalen voor 1 kilogram bananen in de supermarkt1. De realiteit toont echter iets anders. Je hoeft niet veel moeite te doen om bananen te vinden aan een veel lagere prijs. De goedkoopste banaan vind je in België al aan 1,09 Euro per kilo. In Nederland en het Verenigd Koninkrijk duiken de prijzen zelfs onder 1 Euro. In België eten we jaarlijks 100.000 ton bananen. Dat is ongeveer 54 bananen per persoon2. Daarmee is de banaan een van de meest verkochte producten in de Belgische supermarkten. Logisch dat supermarkten juist dit product gebruiken om consumenten de winkels in te trekken. Supermarkten stunten met lage prijzen en zetten hun goedkoopste bananen fel in de kijker. 1,09 Euro voor een kilo bananen? Geen probleem! Wetende dat de bananenboer in het Zuiden moet kunnen rekenen op een minimumprijs van 0,40 Euro per kilo3 om zijn productiekosten te dekken, blijft er van die goedkope banaan niet veel over voor de andere schakels in de keten. Of komt de besparing toch bij de boer te liggen? Inderdaad, net zoals de Belgische boeren, zijn het bij exotische producten de boeren in het Zuiden die moeten inboeten aan inkomen. In het geval van een goedkope Ecuadoraanse banaan gaat gemiddeld 0,27 Euro van de verkoopprijs naar de boer4. Dat ligt een stuk lager dan de nodige 0,40 Euro. Terug naar de consument. 55% van de Belgen vindt het belangrijk dat de mensen die zijn/haar bananen produceren in het Zuiden een inkomen verdienen waarvan ze kunnen leven. Daarvoor is men bereid gemiddeld 2,07 Euro neer te tellen voor een kilo bananen. Maar los van de prijs, is het allerbelangrijkste voor de consument dat de banaan niet te geel ziet, dat hij mooi rijp wordt en dat de kwaliteit op punt staat.5
Denkende aan de bananenboer en zijn vraag naar een correcte prijs, vragen we ons dus af waarom supermarkten elkaar nog beconcurreren met een goedkope banaan waar noch de boer noch de consument op zitten te wachten. Deze goedkope banaan, ook wel ‘stuntbanaan’ of kromme banaan genoemd, maakt niemand gelukkig. Als je kiest voor een Fairtrade banaan, ben je zeker van het correcte inkomen van de boer. De prijs die je ervoor betaalt is best haalbaar (gemiddeld 1,89 Euro per kilo) en je krijgt er een lekkere, gezonde en mooi gerijpte banaan voor in de plaats, geproduceerd met een minimale impact op het milieu.
Stuntbanaan 1,09 Euro
0,27 Euro voor de boer
Fairtrade banaan 1,89 Euro
0,40 Euro voor de boer
Prijs consument bereid te betalen voor eerlijke banaan 2,07 Euro
N.B. Prijzen per kilo
2
1. De reis van de banaan Voor je je tanden zet in je banaan, heeft die een hele weg afgelegd langs een heel aantal spelers:
Productie bij een familiale boer of op een plantage
Exporteur
Importeur
Rijper
Verdeler
Winkel
Consument
Sommige actoren nemen verschillende taken op zich. Zo wordt de export vaak in handen genomen van de producent of van de importeur. En wordt de verdeler soms overgeslagen als de bananen geleverd worden aan de grote supermarktketens. In het algemeen is het heel moeilijk om een beeld te geven van de verdeling van de finale verkoopprijs over de hele keten. Het percentage van de finale verkoopprijs dat naar de boer gaat komt vaak overeen tussen goedkope en duurdere bananen. Maar 10% van een hogere verkoopprijs levert de boer natuurlijk meer op dan 10% van een goedkope banaan. De absolute prijs voor de boer kan dus sterk verschillen.
Kosten stijgen, prijzen blijven gelijk
Als gevolg van een hevige concurrentie heeft de consumentenprijs van een banaan in de Belgische supermarkt de afgelopen jaren de stijging in productiekostprijs niet gevolgd. De productiekosten stegen namelijk enorm6. Dat maakt boeren en arbeiders aan het begin van de bananenketen extra kwetsbaar. Tussen 2000 en 2012 stegen de kosten met: Verscheping: +211% Meststoffen: +203% voor Caraïbische herkomst en +126% voor Ecuador Verpakkingsmateriaal: +61% Daarnaast is er ook een stijgende kost om te voldoen aan alle gestelde eisen met betrekking tot kwaliteit en voedselveiligheid. De levenskost steeg met 85% in Colombia, 240% in Ecuador en 350% in de Dominicaanse Republiek.7 In 2002 legde Fairtrade International de noodzakelijke minimumprijs nog op 0,26 Euro per kilo in Ecuador8. Ondertussen (2015) ligt die al op 0,44 Euro per kilo. De gemiddelde consumentenprijs volgde deze curve tussen 2008 en 20159:
EVOLUTIE CONSUMENTENPRIJS BANANEN (€ PER KG) 1,80 1,75 1,70 1,65 1,60 1,55 1,50 1,45
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Door de lage prijzen is het in veel gevallen nagenoeg onmogelijk om bananen op een duurzame manier te produceren, met respect voor mens en milieu. Enkel wanneer supermarkten Fairtrade bananen aanbieden, zijn ze transparant over de kosten die zij betalen aan boerenorganisaties en plantages. Zij maken via het Fairtrade label inzichtelijk dat ‘hun’ bananenboeren een inkomen verdienen waar zij van kunnen leven. Van het inkomen kunnen zij zichzelf en hun gezin voorzien in onderdak, voedsel, kleding, medische zorg en scholing. Onduidelijk is of supermarkten ook voor hun andere bananen een dergelijke prijs betalen. Stuntbananen bieden geen transparantie over de prijs die effectief wordt betaald.
3
2. Boeren en hun bananenverkoop “Banana workers in Costa Rica now earn less than enough to buy their households’ basic needs. Thirty years ago they were not only able to pay for this with their banana wage, but also for their leisure activities, even holidays.” 11 (Vakbondsvertegenwoordiger in Costa Rica)
Jaarlijks produceren tropische landen als Colombia, Dominicaanse Republiek en Peru meer dan 100 miljoen ton bananen. Bananen worden geteeld op grote plantages en door kleine boeren. De bananensector kent in beide vormen veel problemen. De kleine boeren hebben het vaak zwaar. Deze boeren hebben weinig kennis over de markt en de evolutie in duurzame productietechnieken. Ze hebben weinig toegang tot de wereldmarkt waardoor ze afhankelijk zijn van een klein aantal opkopers. Die houden de prijs laag en verhinderen zo de boer om te investeren in zijn productietechnieken op een milieuvriendelijke manier. Het is voor een kleine boer dan ook heel moeilijk om op zichzelf uit de spiraal van armoede te geraken. Een multistakeholdergroep bepaalde in opdracht van Fairtrade International10 hoe hoog een kostendekkende prijs voor duurzaam geproduceerde bananen dient te zijn (= Fairtrade minimum prijs). En welke ruimte voor investeringen boerenorganisaties daarnaast nodig hebben (= Fairtrade premie). Daaruit blijkt dat een boer minimaal 0,40 Euro per kilo zou moeten ontvangen. Bananen worden vaak geteeld op grote plantages. Plantage-eigenaars hebben arbeiders in dienst. Net als in veel bedrijven proberen ook plantage-eigenaren de kosten te drukken. Daarom zijn de lonen van de arbeiders vaak laag en hun werkdagen lang. Ook krijgen steeds minder arbeiders een vast contract, waardoor velen van hen onzeker zijn over hun financiële toekomst.
3. Bananenmarkt in België De meeste supermarkten in België bieden stuntbananen, merkbananen en Fairtrade bananen aan12:
Stuntbananen
Albert Heijn
PL Albert Heijn
Aldi
PL Aldi
PL Aldi bio
Carrefour
PL Carrefour
Dole, Chiquita
PL Carrefour
Colruyt
Everyday
Boni, Del Monte
Biotime
Delhaize
365
Chiquita
PL Delhaize
Toucan
Fairglobe
Lidl
(Eigen) Merkbananen
Fairtrade en biologische bananen
Supermarktketen
PL Albert Heijn
(PL = private label of eigen merk)
Steeds meer Belgische supermarkten stunten met bananen. De consumenten willen echter dat boeren voldoende betaald krijgen. Door de scherpe prijzen op bananen zijn diezelfde consumenten minder geneigd om te kiezen voor een Fairtrade banaan. Dat hoeft natuurlijk geen probleem te zijn als boeren die de niet-gecertificeerde bananen produceren ook voldoende betaald krijgen en de productie op een milieuvriendelijke manier kunnen organiseren. Maar de vraag is of dat gebeurt… Voor bananen met een verkoopprijs van 1,09 Euro is dat onmogelijk. De meeste supermarkten bieden ook Fairtrade en biologisch gecertificeerde bananen aan. Dit doen ze op vraag van de consument en vanuit een bezorgdheid voor mens en milieu. Een bewuste keuze die we willen aanmoedigen. Waar de verkoop van Fairtrade bananen nu een marktaandeel heeft van ongeveer 11%, willen we dit marktaandeel sterk zien groeien. Alleen voor deze banaan kunnen we met zekerheid zeggen dat de banaan op een duurzame manier geproduceerd is en dat de producent aan het begin van de keten een correcte vergoeding heeft gekregen.
4
4. Wat ik zoek in een banaan Onderzoeksbureau GfK vroeg Belgische consumenten naar hun mening over bananen. Wat blijkt: voor hen is naast de prijs, de kwaliteit doorslaggevend bij de aankoop van bananen. Op de vraag over wat de keuze van de banaan beïnvloedt, was dit de top 3 in antwoorden: kwaliteit (87%), prijs (70%) en kleur (48%). Ook al hecht de Belg belang aan prijs, toch weet hij niet zo goed wat hij betaalt voor zijn bananen. Gemiddeld denkt hij dat 1 kilo bananen 2,34 Euro kost. In de realiteit betalen we gemiddeld 1,66 Euro voor onze bananen. Om het prijsargument voor te zijn, vroegen we de Belgische consumenten ook hoeveel ze zouden willen betalen voor een duurzame banaan. Daaruit bleek dat men 2,07 Euro wil betalen voor 1 kilo Fairtrade bananen. Voor 1 kilo bananen zonder enige garantie op duurzaamheid (de ‘stuntbanaan’) is men bereid om 1,74 Euro te betalen. Dit is nog steeds een pak meer dan de huidige verkoopprijs van 1,09 Euro per kilo. Er is dus voldoende ruimte om boeren een correct inkomen te betalen zonder consumenten te verliezen. 25,3% van de Belgen koopt minstens 1 keer per jaar Fairtradebananen. In totaal gaat het over 11.000 ton Fairtradebananen of 1 kg Fairtradebananen per Belg per jaar. Dat aantal kan op basis van bovenstaande cijfers nog sterk de hoogte in.
5. De Fairtrade banaan Het Fairtrade systeem maakt inzichtelijk wat aangesloten supermarktketens betalen aan ‘hun’ bananenboeren. Sinds 1997 kunnen we in België bananen met het Fairtrade (voorheen Max Havelaar) keurmerk kopen. Inmiddels is 11% van de bananen in Belgische supermarkten Fairtrade gecertificeerd. Fairtrade is een onafhankelijk systeem dat boerenorganisaties en plantages in staat stelt om zelf te investeren in hun bedrijf, familie en omgeving. Het Fairtrade systeem hanteert voor bananen een minimumprijs. Die prijs dekt de kosten voor een duurzame productie. Als de wereldmarktprijs lager is dan de minimumprijs, wordt tenminste de Fairtrade minimumprijs betaald. Is de wereldmarktprijs hoger dan de minimumprijs, dan ontvangen de boerenorganisaties en plantages uiteraard de hogere wereldmarktprijs. Naast een minimumprijs krijgen boerenorganisaties en plantages binnen het Fairtrade systeem een ontwikkelingspremie. In de praktijk gebruiken ze die vooral om te investeren in de verbetering van de kwaliteit en productiviteit van hun bananen en voor betere huisvesting, onderwijs en gezondheidszorg.
Land van herkomst
Minimumprijs conventioneel13
Minimumprijs bio14
Premie per doos Fairtradebananen
Colombia
$ 7,40
$ 10,35
$ 1,00
Dominicaanse Republiek
$ 7,00
$ 9,60
$ 1,00
Ecuador
$ 6,30
$ 9,05
$ 1,00
Peru
nvt
$ 8,55
$ 1,00
“Before Fairtrade, a cut in our wages put us in the red. There wasn’t even enough for food, nor to pay the workers. Fairtrade has been better of course, and it has changed our way of working.” (Doris Pacheto, lid van Coobafrio, Colombia)
Fairtrade stelt ook eisen aan duurzame productie. Betrokken boerenorganisaties en plantages moeten zorgen voor milieuvriendelijke teelt, respect voor arbeidsrechten en een transparante, democratische werkwijze in de boerencoöperaties. De eisen zijn nauwkeurig vastgelegd en het systeem zorgt voor controles om te zorgen dat de afspraken ook worden nageleefd. Dit alles zorgt voor een beter inkomen en een hogere levensstandaard. Zowel voor kleine boerenorganisaties als voor arbeiders op plantages. In het Zuiden tellen we op dit moment 109 producentenorganisaties in 14 landen die een Fairtrade certificatie op zak hebben. Zij vertegenwoordigen samen 24.500 leden. In 2013 produceerden ze 623.200 ton bananen of ongeveer 6 keer het volume dat we in België consumeren.15 Meer informatie over de impact van Fairtrade op bananenboeren en –arbeiders vind je hier: www.fairtradebelgium.be/nl/over-fairtrade/impact-van-fairtrade/studies
5
Conclusie: Kies voor een rechte banaan! Fairtrade Belgium is niet tegen scherp geprijsde bananen, maar wil dan wel zeker weten dat boeren en arbeiders daar niet de dupe van zijn. Met een licht dalende verkoopprijs van de stuntbanaan en sterk stijgende productiekosten kan dit bijna niet anders. Deze yellowpaper maakt duidelijk dat een te lage betaling de misstanden en slechte leef- en arbeidsomstandigheden in bananenregio’s in stand houdt en zelfs vergroot. We trekken nu aan de alarmbel om te voorkomen dat we in de Britse of Nederlandse situatie terechtkomen waar prijzen nog lager liggen. Fairtrade beantwoordt 100% aan de verwachtingen van de Belg: goede kwaliteit, milieuvriendelijk, een redelijke prijs en een eerlijk loon voor de boer. Of je nu een supermarktketen bent of een consument: Kies Fairtrade! Gooi de stuntbanaan uit de rekken of uit je winkelkarretje en bied alle boeren een correcte verloning. Met Fairtrade trek je recht wat krom is!
EEN STUNTBANAAN: Is een banaan die zo weinig mogelijk moet kosten en dus geen ruimte laat voor verbetering van kwaliteit of gebruik van aangepaste pesticides > nadelig voor de consument Heeft een grote negatieve milieu impact omwille van het massaal gebruik van schadelijke pesticides > nadelig voor het milieu Betekent een slechte prijs voor de boer en laag inkomen voor de arbeider > armoede bij familiale boeren en arbeiders in het Zuiden Bezorgt de retail geen winst, integendeel, soms verliest die zelfs op zijn bananen > retailer heeft er niets aan Maakt de waarde van het product onrealistisch laag voor de consument
Conclusie: Van heel lage prijzen wordt niemand beter!
BRONNEN: 1
Enquête GfK augustus 2015. Antwoord op de vraag: ‘Hoeveel kost volgens jou 1 kg bananen (6 tot 8 bananen)?’
2
Met een bevolking van 11.190.845 Belgen en een kilo bananen die gemiddeld bestaat uit 6 bananen, komen we op dit cijfer uit.
3
Berekening minimumprijs voor 1 kilo bananen (niet bio) = noodzakelijke minimumprijs en premie volgens Fairtrade International in 2015 (Ex work). Gemiddelde van Colombia, Dominicaanse Republiek en Ecuador. Berekening algemene kostendekkende minimumprijs voor niet-bio bananen= (gemiddelde van min prijs + premie voor 1 doos bananen in 3 verschillende landen)/18,14kg = (7,9/18,14) = 0,44 dollar = 0,40 Euro.
4
Berekening op basis van een door de overheid opgelegde minimumprijs in Ecuador (er van uitgaand dat dit correct gerespecteerd wordt, wat niet altijd het geval is): 6,55 dollar per doos – 1,2 dollar (verpakkingskosten)= 5,35 dollar of 4,89 Euro per doos = 0,27 Euro per kilo bananen.
5
Enquête GfK, augustus 2015
6
Julia Commandeur, CIRAD, Coûts intermédiaires de la filière banane d’importation en Europe: Répartition et évolution, November 2012
7
BASIC, Analysis of German banana value chains and impacts on small farmers & workers, Juni 2014.
8
Fairtrade International. Berekening op basis van FOB prijs, niet te vergelijken met andere verwijzingen naar minimumprijzen want die zijn op basis van Ex work prijzen.
9
GfK, Evolution Banana Prices 2008-2015. Gemiddelde van alle categorieën bananen (Fairtrade, merkbananen, private label)
10
http://www.fairtrade.net/price-and-premium-info.html
11
Fairtrade Foundation, Britain’s bruising banana wars, februari 2014.
12
Samenvoeging van data van GfK (augustus 2015) en eigen observaties.
13
Minimumprijs voor Fairtradebananen berekend op basis van Ex work prijs voor een doos van 18,14kg.
14
Minimumprijs voor Fairtrade- en biobananen berekend op basis van Ex work prijs voor een doos van 18,14kg.
15
Fairtrade International, Monitoring the scopes and benefits of Fairtrade, fifth edition, 2013.
Algemeen: Fairtrade Foundation, Britain’s bruising banana wars, why cheap bananas threaten farmers’ futures, Februari 2014. FairTradeGemeente Nederland, Yellowpaper ‘De prijs van betaalbare bananen’, 2015. FAIR BANANA DAY - 8 OKTOBER 2015, FAIRTRADE BELGIUM VZW.
6
