NLP-toepassingen in het omgaan met kanker door Willem van der Horst Gezondheid is een groot goed. Ook hoor je wel zeggen dat gezondheid een groot geschenk is. Het woord ‘geschenk’ brengt ons in de sfeer van afhankelijkheid en van ontvangen. Voor een belangrijk deel is dat ook mijn overtuiging. Een mens is niet in de oorzakelijke zin verantwoordelijk voor gezondheid of ziekte. Daarnaast echter zijn we wel verantwoordelijk hoe we omgaan met onszelf, met lichaam, ziel, geest en de wijze waarop we vorm geven aan die verantwoordelijkheid heeft zeker invloed en effect op onze gezondheid of ziekte.
Regelmatig werk ik met kankerpatiënten en de Health Certification Training heeft me sterk gestimuleerd om systematisch na te denken over een samenhangende methodische aanpak ten behoeve van kankerpatiënten. In dit artikel geef ik in korte lijnen een overzicht het resultaat van mijn werken en denken op dit punt tot nu toe. Allereerst wil ik een aantal korte opmerkingen maken rondom de begrippen gezondheid en ziekte en daarna zal ik een samenhangend overzicht geven van die elementen die in de begeleiding van kankerpatiënten naar mijn ervaring een centrale rol spelen. 1. Een viertal gedachten (uitgangspunten) rondom ziekte en gezondheid 1.1 Nominalisaties Ziekte en gezondheid kunnen we zien als nominalisaties. Dus dan hebben we het over tot zelfstandige naamwoorden gestolde werkwoorden. Gezondheid en ziekte verwijzen in mijn denken vooral naar processen, naar werk-woorden. Het zijn geen zelfstandige grootheden die je slechts overkomen. Je kunt met gezondheid en ziekte aan het werk zijn. Gezondheid en ziekte kennen ook doel, functie en zin (intenties). 1.2 Systemen Steeds meer raak ik er van het belang doordrongen om gezondheid en ziekte te zien tegen de achtergrond van de mens als een systemische heelheid of eenheid. Dat betekent per consequentie dat een ziekte de betekenis heeft van feedback op het systeem, met als doel het herstel van evenwicht. Daarmee zeg ik dus ook dat ziekte een intentie heeft en een doel dient. Systemen functioneren vooral teleologisch, doelgericht. Daarmee heeft ziekte dus een signaal functie. Ook wil ik hiermee aangeven dat het natuurlijke, inherente zelfgenezend vermogen van ons systeem wellicht de grootste kracht (geschenk!) is dat we hebben ontvangen. Het is van groot belang dat medische en psychologische begeleiding zich vooral richten op het ondersteunen van dit zelfherstellende vermogen van systemen.
1.3 Intentionaliteit Hierboven heb ik al het teleologisch karakter van systemen aangegeven. NLP-ers zijn vertrouwd met het opzoeken van verborgen intenties, achter soms destructieve gedragspatronen, gedachten en gevoelens. Zo is het ook goed mogelijk te zoeken naar de intenties van een ziekte. Wat is de boodschap, de betekenis van die ziekte? Deze denklijn heeft een grote meerwaarde ten opzichte van het causale denken rondom ziekte. Het kennen van oorzaken, hoe belangrijk ook op zich, levert geen betekenisverlening en dus geen zingeving op voor de betrokkene. Het nadenken over de intentionaliteit ervan geeft daartoe wel een sterke aanzet. Ook voorkomt het schuldgevoelens die op kunnen treden als we bedenken wat we hadden kunnen doen ter voorkoming van een bepaalde kwaal. 1.4 Ziekte als metafoor Naast een signaalfunctie heeft ziekte ook een symboolfunctie. Met het begrip intentionaliteit raken we daaraan. Het is heilzaam om na te denken hoe in momenten van gezondheid en ziekte diverse gebeurtenissen en ervaringen die oorzakelijk niet tot elkaar te herleiden zijn toch sterk samenhangen en daardoor een metaforische betekenis krijgen. We noemen dat synchroniciteit. Ziekte is een proces waarin veel samenkomt. Een systeem reageert heftig, en geeft belangrijke signalen af. Voor de betrokkene is het heilzaam door middel van goede technieken en vragen bewust te worden van de signaalfunctie en de symboolfunctie van de ziekte. Het opzoeken van de metafoor en de betekenis ervan geeft aan dat de ziekte op diep psychologisch niveau begrepen is en dit begrijpen is een belangrijke bijdrage in het zelfgenezend vermogen van het systeem. In het vervolg van dit artikel zullen de hierboven uitgewerkte gedachtenlijnen herkenbaar terug te vinden zijn in de toepassing in het omgaan met kanker. 2. Omgaan met kanker In veel literatuur over mensen met kanker wordt het verband besproken tussen persoonlijkheid en kanker. Onderstaande punten vormen een kleine bloemlezing over de wisselwerking tussen persoonlijkheid en kanker. • Kanker verstoort de eenheid van het organisme. Het organisme is geen eenheid meer. Er zijn onderdelen die lijnrecht tegen deze eenheid ingaan. Er zijn blijkbaar onderdelen van het organisme afgesplitst en het organisme ‘ervaart’ deze onderdelen als vijandig. Kankerpatiënten leven vaak met afgesplitste emoties. De "typische kankerpatiënt" is vaak heel vlak en beheerst. Ze hebben moeite met het uiten van negatieve emoties. En ze willen graag op anderen een goede indruk maken. • Het is vaak uiterst zinvol om de patiënt te vragen op onderzoek uit te gaan naar de stressoren die er in zijn/haar leven waren in de 1,5 à 2 jaar voorafgaande aan het manifest worden van de biologische kanker. Vaak is er sprake van chronische stress en chronische stress heeft een negatieve invloed op het immuunsysteem. Het ondermijnt het hormonale
evenwicht. Gevoelens van depressiviteit van verlies, hulpeloosheid en hopeloosheid gaan meestal aan de kanker vooraf. • Persoonlijkheidsonderzoek is belangrijk. Dat wil zeggen een onderzoek naar het karakter en de karakteristieke denk-, voel– en gedragspatronen van de patiënt. Veel van die patronen zijn onbewust en van jongs af aangeleerd. Deze bewustwording is van groot belang tegen de achtergrond van de vraag naar wat de persoon kwetsbaar maakt voor kanker. Drie van de vier kankerpatiënten hebben een bepaalde psychische structuur. • Het is uiterst zinvol om stil te staan bij vragen rondom het tijdstip waarop en de levensfase waarin men kanker krijgt. Het gaat om bewustwording van bepaalde verbanden. Belangrijk is wel om te beseffen dat het niet om oorzakelijke, om causale verbanden gaat. Het gaat om zoveel factoren die onderling verweven zijn, zoals karakter, opvoeding, huidige leeftijd en levensfase, sociale omstandigheden, lichamelijke en psychische factoren, bewuste en onbewuste gedragspatronen enzovoort. In dit onderzoek en bewustwordingsproces gaat het vooral om het oog krijgen voor de verwevenheid van al deze aspecten die er allemaal toe doen. Al deze aspecten kunnen dan ook zorgvuldig worden aangewend ter bevordering van de eigen energie en het eigen herstelvermogen. • Zo is het ook zinvol om stil te staan bij vragen omtrent de aard en de plaats van de kanker. Waarom krijgt iemand juist borstkanker, leverkanker of eierstokkanker? Het bewust worden van de symbolische, de metaforische betekenis van de aard en de plek waar de kanker zit kan uiterst inzichtgevend en ontdekkend zijn. Het zal de NLP-er die dit leest niet verbazen dat het kennisnemen van deze literatuur, die overigens ondersteund worden door mijn eigen ervaringen op dit punt, mij gebracht heeft tot het belang van het modelleren van kanker als proces, behorend bij die unieke persoon die met kanker heeft om te leren gaan. Belangrijke elementen in dat modelleringproces zijn de volgende: • Herkennen en erkennen van kanker. In gesprek komen met het zieke lichaamsdeel. • Bewustwording van kenmerkende levenspatronen, gerelateerd aan kanker. • Het werken aan belemmerende overtuigingen en het stimuleren tot gezonde overtuigingen. • Het systematisch en heilzaam gebruik leren maken van alle zintuiglijke representatiesystemen en (sub)modaliteiten. • Aandacht voor de toekomst A. Herkennen en erkennen van kanker Een van de eerste stappen is het werken aan de herkenning en erkenning van het zieke lichaamsdeel. Het is van groot belang dat de betrokkene leert communiceren met het zieke lichaamsdeel. Het is heel begrijpelijk dat in eerste instantie wordt gedacht in termen van een vijand en van vernietiging. Toch is het goed om gesprekspartners te worden en dat is nog wat anders dan vrienden. Een gesprekspartner kan vertellen wat de bedoeling is en wat de functie is van zijn aanwezigheid. Het gaat dus vooral om:
• het herkennen, verkennen en accepteren van het zieke lichaamsdeel als gesprekspartner • in gesprek komen met de symptomen • herkenning van positieve intenties en integratie • bewustwording van de metaforische zin van de symptomen Kanker kan dus gezien worden als een deel van de persoon als geheel; een deel dat om begrip vraagt voor zijn aanwezigheid, functie en intentie. Begrip en ontdekking van de intentie kunnen leiden tot voldoende integratie met een positief effect op het herstelproces. B. Levenspatronen Uitgezet op de logische niveaus komt bij het werken aan levenspatronen in de eerste plaats de identiteit van de betrokkene aan bod. Kanker en het ontstaan van kanker wordt in de literatuur veel in verband gebracht met: • diverse aanleidingen en vormen van stress • het lijden van verlies • heftige, maar niet geuitte emoties • conflicten en woede Het gaat in bijna al deze situaties om heftige emotionele situaties die veel spanning veroorzaken in het leven van de kankerpatiënt en deze emoties worden meestal niet goed of helemaal niet geuit. Het is daarom van belang om de betrokkene te vragen eens stil te staan bij de vraag wat er zich in de anderhalf tot twee jaar - vóór het manifest worden van de kanker – in zijn leven heeft afgespeeld. Heeft hij emotionele verliessituaties moeten doorstaan op zijn werk of binnen de familiekring? Is er sprake geweest en misschien nog, van heftige conflictsituaties met de eventueel daaraan verbonden gevoelens van machteloosheid en woede? Er kan sprake zijn van heftige emotionele gebeurtenissen die wellicht niet goed verwerkt zijn, waardoor ze als onbewuste afgesplitste ‘delen’ nog ergens in het systeem voortleven en voortwoekeren. In het helpen bewust worden en integreren van deze aspecten kunnen we als NLP-ers gebruik maken van de volgende technieken: • bewust worden en uiting geven aan onafgemaakte zaken • afscheid leren nemen • werken op de tijdlijn • traumaverwerkingsmodellen • change-historie-modellen • gebruik maken van Ericksonian taalpatronen • ophalen en integreren van hulpbronnen • modelleren van ‘zieke’ levenspatronen en het helpen veranderen van deze patronen in gewenste gezonde patronen.
Mensen kunnen gevoelige verliezen lijden in het leven. Geliefde personen kunnen weggegaan zijn. Ook kan er sprake zijn van verlies door een noodgedwongen en conflictmatig afscheid. Daarover kan nog veel verstopte pijn, verdriet en woede bestaan. Ik ga er vanuit dat het uiten van ‘oude’ en vergeten emoties helend en integrerend werkt. Er bestaan geen negatieve emoties. Wel kunnen we negatief leren denken over pijn, woede of verdriet, omdat we een belemmerende overtuiging hebben ontwikkeld dat die emoties er niet zouden mogen zijn. We hebben daarbij de volgende doelstellingen: • Het is zuiverend en helend om oude gevoelens en boodschappen toch onder woorden te brengen. • Als er sprake is van wrok en oude boosheid is het belangrijk om bewust te worden van de onvervulde verlangens die achter de wrok schuil gaan. • Het leren inzien dat de persoon in kwestie wellicht niet aan uw verwachtingen kon voldoen en het door u terugnemen van die verwachtingen. Zo brengt u alsnog realiteitszin in een relatie die al voorbij is. • Zo nodig kunnen we helpen om die andere persoon te vergeven voor wat hij u heeft aangedaan. Vergeving maakt u vrij van de ander en maakt het mogelijk om echt afscheid te nemen. • Ook staan we stil staan bij de vraag, hoe en door wie, uw onvervulde wensen en verlangens wel vervuld kunnen worden en wat u daarin aan uzelf kunt geven. C. Werken aan en met overtuigingen Wie kent niet het ontroerende verhaal over de wijze waarop de moeder van Robert Dilts worstelde met haar kanker. Uit dat verhaal blijkt heel sterk de kracht van de overtuiging. Daarmee komen we dus op het niveau van overtuigingen. Er van uitgaande dat de gemiddelde lezer van dit blad op de hoogte is van de impact van het werken met overtuigingen volsta ik hier met het noemen van een aantal technieken die belangrijk zijn in het werken met mensen met kanker. • re-imprintoefeningen • counterexample-techniek • herkaderen en het vinden van nieuwe overtuigingen D. Ontspanning, zelfhypnose en visualisatie-oefeningen Het is met name Simonton geweest die het belang heeft aangeven van ontspanningsoefeningen en visualisatietechnieken bij kanker. Voor de wijze waarop Simonton te werk ging bij visualisaties verwijs ik naar zijn boeken. Aanvullend op zijn werk is het goed te wijzen op de juiste timing van associatie en dissociatie tijdens de visualisatieoefeningen. Mijn ervaring heeft geleerd dat dit een cruciaal element is en ook Suzi Smith wijst daar herhaaldelijk op in haar trainingen.
De technische NLP-elementen in dit verband zijn allereerst: • werken met alle representatiesystemen • werken met submodaliteiten • leer de betrokkene op eigen wijze te ontspannen m.b.v. autogene training en geleide fantasie. • leren associëren met positieve, helende gevoelens en leren dissociëren van negatieve scenario’s en gedachten. • verbeelden (ook letterlijk d.m.v. tekenen en schilderen) • werken met Ericksonian taalpatronen en metaforen E. Het werken naar een stimulerende en zingevende toekomst Met dit vijfde en laatste onderdeel zijn we op het niveau van de missie gekomen. Alle andere logische niveaus zijn in de vorige elementen breed aan bod gekomen. Ook het niveau van de missie verdient aandacht. Het is van groot belang dat mensen over kanker heen leren zien. Het is en het behoeft niet het begin van het einde te zijn. Op grond van het levenspatroon kan soms geconstateerd worden dan men eerder leefde voor een ander dan voor zichzelf. Het wegcijferen van een eigen missie en een eigen toekomst kan een ziekmakende factor van betekenis zijn. Daarom is de aandacht voor het bewust worden en erkennen van een eigen missie een belangrijke gezond makende factor. En uiteraard dient deze missie verbonden te worden met alle andere logische niveaus, waardoor een eigen gezonde ‘state’ wordt ontdekt, herkend en verankerd. Tot slot Het bericht: "U hebt kanker" is een enorme schok die doortrilt op alle niveaus van het bestaan. Zo’n schok vraagt ook om een systematische aanpak die alle aspecten van het bestaan omvat. In dit artikel heb ik willen aangeven hoe diverse NLP-technieken ingepast kunnen worden in zo’n totale aanpak. Daarbij staat me vooral voor ogen om de betrokkene te ondersteunen in het versterken van zijn kwaliteit van leven.
