NIEUWSBRIEF FOW. elfde jaargang nummer verschijnt 4 keer per jaar

elfde jaargang • nummer 2 • 2008 • verschijnt 4 keer per jaar

NIEUWSBRIEF FOW

F I L O S O F I E O O S T- W E S T

Adressen en colofon Comité van Aanbeveling

Redactie Nieuwsbrief en brochure

Dr. Sijbolt Noorda, (voorzitter VSNU - vereniging van universiteiten), prof. dr. H.P. (Universiteit voor Humanistiek te Utrecht), prof. dr. U. Libbrecht (emeritus hoogleraar van de Katholieke Universiteit van Leuven), prof. drs. P. Scheffer (publicist) en dr. H.H.F. Wijffels (bewindvoerder Wereldbank)

Drs. Sieth Delhaas, Christine Bodaux [email protected]

Bestuur Simon Korteweg (voorzitter), drs. Marten Knip (secretaris), prof. dr. Arjo Klamer (penningmeester), dr. Jan Bor en mr. drs. Jan-Carel Diecken, mr. A.W. Grijpmoed

Directeur Dr. André van der Braak [email protected]

Kring van coördinatoren: Dr. André van der Braak (voorzitter), Marlous van der Jagt MA (secretaris, wgn. secretariaat en cursusdag), drs. Babs Jongman (wg. administratie), Patricia Meuws (wg. leesgroepen), Frank Bouman (wg. beeld & geluid), drs. Krista Rosendahl (wg. publiciteit)

De redactie verwacht kopij voor het volgende nummer uiterlijk op 2 juli 2008

Redactie Website www.filosofie-oostwest.nl [email protected] Eric v.d. Hoeven

Aanmeldingen en inlichtingen FOW Dodeweg 8, 383 RD Leusden [email protected] t: 033-422 72 02

Penningmeester Filosofie OostWest Postbank 306 87 89 te Leusden

Steunfonds Vriendenkring FOW Postbank 75 38 7 te Leusden [email protected] FOW wordt financieel ondersteund door de Stichting Perseus

Programmaraad Dr. Jan Bor (voorzitter), dr. André van der Braak, prof. dr. Ilse Bulhof, prof. dr. Otto Duintjer, drs. Theo van Leeuwen, dr. Michiel Leezenberg, dr. Bruno Nagel, dr. Han de Wit en dr. Woei Lien van Woerkom-Chong

Ereleden Hans Bosse en prof. dr. Ulrich Libbrecht

Afbeelding omslag: Knielende boogschutter uit het Terracottalegermet een defensieve taak. Afbeeldingen op p. 7, 11, 12 en 13 zijn uit De verbeelding van het denken, uitgeverij Contact

Van de redactie In de eerste Nieuwsbrief van de elfde jaargang heeft de redactie Professor dr. Ulrich Libbrecht uitgenodigd om als initiator van de School voor Filosofie OostWest in Nederland een artikel te schrijven over de toekomst van de school. Bedoeling was en is om enkele docenten van deze school uit te nodigen op dit artikel te reageren. Voordat die uitnodiging kon uitgaan verraste dr. Kimmerle ons met zijn reactie op het stuk van Libbrecht onder de titel: Twee wegen naar hetzelfde doel. Deze vindt u hieronder. Degenen die Nieuwsbrief nr. 1 hebben gemist, kunnen het artikel van Prof. Libbrecht nalezen op de website: http://www.filosofie-oostwest.nl/fwpdf/fownieuwsbrief1-2008.pdf. Vanzelfsprekend zijn na het artikel van dr. Kimmerle ook reacties op die van béide schrijvers welkom. Het is een vaste gewoonte van bestuur en directie jaarlijks in Nieuwsbrief nr. 2 het jaar- en financiële verslag van FOW te publiceren. In verband met onder andere de directiewisseling in de loop van vorig jaar worden deze verslagen in de volgende Nieuwsbrief gepresenteerd. Op pagina 7 van de jaarbrochure 2008 is onder de zaterdagmodule Spiritualiteit in het dagelijkse leven met de titel De ontroering van het leven o.l.v. prof. dr. Ton Lathouwers de datum 12 mei gegeven. Dit moet zijn 17 mei. Sieth Delhaas

Twee wegen naar hetzelfde doel Onder docenten en de leiding gevende organen van de School voor Filosofie Oost-West te Utrecht is een discussie op gang gekomen over de grondslagen van het werk dat in deze School wordt verricht. Aan de basis van de Utrechtse School net als van de School voor Comparatieve Filosofie te Antwerpen ligt de comparatieve filosofie zoals Ulrich Libbrecht die voorstaat. Gedurende de laatste jaren is de vraag opgekomen of de interculturele filosofie, waarvan ondergetekende één van de grondleggers is, voor de onderbouwing van het werk van de School voor Filosofie Oost-West eveneens een rol zou kunnen of moeten gaan spelen.

In de Verlichting van de tweede helft van de 18e eeuw wordt in de Europees-westerse filosofie het standpunt ingenomen dat deze filosofie de enige is die bestaat en dat men in andere werelddelen niet in staat zou zijn filosofie te bedrijven. Dit Eurocentrisme van de filosofie is in de Europese universiteiten tot op heden, op enkele uitzonderingen na, nog steeds overheersend. De comparatieve filosofie en ook de interculturele filosofie bestrijden dit standpunt en houden zich ook beHeinz Kimmerle (1930) zig met filosofieën van niet-westerse culturen, die naast de Europeeswesterse filosofie een gelijkwaardige positie hebben. Comparatieve en interculturele filosofie streven dus hetzelfde doel na, ook al werken zij met verschillende methoden en richten zij zich op verschillende nietwesterse regio’s. Gedurende een hele tijdsperiode hebben Ulrich Libbrecht en ik elkaar als Weggenossen beschouwd, of met de Engelse term gezegd als Fellow Travellers. Dat hoeft wat mij betreft niet te veranderen, omdat over de inhoud en de methoden van beide filosofische ondernemingen een

strijdbare discussie is ontstaan. Deze kan ertoe leiden om comparatieve en interculturele filosofie scherper van elkaar af te grenzen, maar ook duidelijker het gemeenschappelijke doel te formuleren. De discussie over de grondslagen van Filosofie Oost-West kan in twee korte uiteenzettingen in deze Nieuwsbrief uiteraard niet op een adequate manier worden gevoerd. In het laatste nummer van het tijdschrift Filosofie, overigens als de 100ste aflevering een jubileumnummer, heeft Ulrich Libbrecht zijn opvattingen onder de titel ‘Waarom comparatieve filosofie?’ iets uitvoeriger aan de orde gesteld, niet zonder ‘de verhouding tussen comparatieve en de zgn. “interculturele filosofie”’ te behandelen. In één van de volgende nummers van hetzelfde tijdschrift zal ik over ‘Waarom interculturele filosofie?’ schrijven (zonder zgn. en zonder aanhalingstekens) en een antwoord op Libbrechts artikel formuleren. De kern van het verschil is, dat de comparatieve filosofie in de zin van Libbrecht zich op drie vormen van het filosoferen oriënteert: Europese, Chinese en Indiase en dat hij langs de weg van vergelijkingen tot een model komt, dat de dieptestructuur van de filosofie aangeeft, waarin ook andere mogelijke filosofieën van de mensheid een plaats moeten kunnen vinden. De interculturele filosofie richt zich op alle culturen, beschouwt hun filosofieën als gelijkwaardig en tracht langs de weg van dialogen deze filosofieën kritisch en productief op elkaar te betrekken om hun krachten te bundelen voor een filosofische bijdrage aan het oplossen van de problemen waarvoor de wereld tegenwoordig staat. In mijn boek Interkulturelle Philosophie zur Einführung (Hamburg: Junius 2002) heb ik uiteengezet dat in de strijd tegen het Eurocentrisme de interculturele filosofie na de comparatieve filosofie op het filosofische toneel is verschenen en ten opzichte van de laatstgenoemde bepaalde voordelen heeft. Door zich op alle culturen te richten zou een geografische beperking opgeheven worden en met het dialogiseren zou voor een filosofisch adequatere benadering zijn gekozen dan met het vergelijken. Libbrecht betreurt terecht, dat dit op de aanspraak lijkt dat de interculturele de comparatieve filosofie ‘voorbij’ wil zijn. Deze aanspraak wordt echter niet gemaakt. Beide filosofische benaderingen hebben hun voordelen en hun nadelen. Libbrecht laat in zijn artikel in het 100ste nummer van Filosofie en in zijn korte uiteenzetting ‘Met het oog op de toekomst’ in nummer 1 van 2008 van de Nieuwsbrief Filosofie Oost-West de voordelen van zijn benadering duidelijk te voorschijn komen. Dat is zijn goed recht en ook heel begrijpelijk, omdat hij zijn ideeën over de grondslagen van de School voor Filosofie Oost-West, die hij ooit zelf heeft opgericht, niet opzij wil laten zetten. Dat is ook absoluut niet de bedoeling. De twee delen van zijn Inleiding Comparatieve Filosofie (Assen: Van Gorcum 1995 en 1999) blijven in dit verband onmisbaar.

De nadelen van de interculturele filosofie, die hij noemt, kunnen echter gauw worden weerlegd. Dat alle culturen een bijbehorende filosofie kennen, waarin zij op hun positie in de geschiedenis, tussen andere culturen en temidden van de natuur reflecteren, veronderstelt dat dit ook voor culturen geldt waarin primair mondeling wordt gecommuniceerd en kennis wordt overgeleverd. Er zijn primair op het schrift gebaseerde en primair mondelinge vormen van filosoferen. Beide hebben vele raakvlakken en kunnen elkaar aanvullen en versterken. Daarmee wordt de beperking doorbroken dat filosofie alleen zou bestaan, ‘in culturen met een geschreven geschiedenis’. (Inleiding Comparatieve Filosofie I, p. 16) Als het filosofie-begrip op deze manier kan worden uitgebreid (denk aan erkende filosofen als Socrates, Jezus of Kungfu tse, die niet hebben geschreven), wordt met de ontkenning van de stelling van de Verlichting, dat alleen in Europa filosofie zou bestaan, een stap verder gegaan. Libbrecht beweert dat dit tot een ‘horizontale juxtapositie van filosofieën’ zou leiden (Nieuwsbrief Filosofie Oost-West 1, 2008, p. 4). Inderdaad streeft de interculturele filosofie niet naar het ontwerpen van een dieptestructuur die aan de filosofieën van de wereld ten grondslag ligt, maar onderzoekt het gemeenschappelijke en de verschillen van de filosofieën van in principe alle culturen. Uiteraard moet ieder intercultureel filosoof hierbij zijn zwaartepunten kiezen. Het gemeenschappelijke en de verschillen van deze filosofieën blijven niet naast elkaar staan, maar er wordt langs de weg van intercultureel filosofische dialogen een mogelijke wederzijdse kritiek en versterking teweeg gebracht. Hierbij zijn de filosofieën van de verschillende culturen principieel gelijkwaardig. Daarom staan zij niet structuurloos naast elkaar. Er bestaan specifieke affiniteiten en dwarsverbindingen tussen bepaalde culturen en tussen filosofen binnen één cultuur met gesprekspartners in andere culturen. Zo heeft Libbrecht een bijzondere band met China en ondergetekende met Afrika ten zuiden van de Sahara. Evenals Libbrecht met betrekking tot de oude Chinese filosofen heb ik met de grootste passie en met nederigheid gepoogd, iets van het traditionele Afrikaanse denken te begrijpen en tot zijn basisprincipes van levenskracht, gemeenschapszin en dynamisch evenwicht door te dringen. Volgens mij is het een taak van het onderzoek, dat volgens Libbrecht bij het werk van de School voor Filosofie Oost-West hoort of zou moeten horen, de verschillen tussen comparatieve en interculturele filosofie op de gebieden van de methode en van de regio’s, waarop zij zich richten, duidelijk en liefst op een vriendschappelijke manier uit te werken. Hierbij kunnen zowel vergelijkingen – diepgaand en modelmatig – als ook dialogen – kritisch en productief – een rol gaan spelen. Dat moet mogelijk zijn als wij het over het doel eens zijn: overwinnen van het Eurocentrisme van de filosofie en gebruikmaken van zo veel mogelijk ideeën die in de wereld leven om op deze manier vanuit de filosofie een optimale bijdrage

te leveren aan de oplossing van de problemen van onze tijd. Ik ben het met Libbrecht volledig eens, dat hier ook een ‘ethische opdracht’ bij hoort. Hij pleit voor dialogen tussen vertegenwoordigers van verschillende culturen ‘op hoger intellectueel niveau’ om het denken in ‘verzoeningsmodellen’ te bevorderen. Met het organiseren en voeren van dit soort dialogen heb ik gedurende bijna twintig jaar een begin gemaakt in het kader van mijn bijzondere leerstoel ‘Grondslagen van interculturele filosofie’ aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en van de ‘Stichting voor Interculturele Filosofie en Kunst’ te Zoetermeer. De vruchten hiervan komen mijn activiteiten in de School voor Filosofie Oost-West ten goede. Met het klimmen der jaren hoop ik echter ook het stokje door te kunnen geven aan anderen die dit werk in de toekomst kunnen voortzetten. H. Kimmerle

Een eeuwige kalender

Bevat 366 karakteristieke uitspraken van Jiddu Krishnamurti (1895-1986)

Elk voorbeeld uit zijn gedachtegoed geeft betekenis en richting aan de invulling van uw dag. 384 pag., ringband in luxe cassette. Prijs € 19,50 ISBN 9789062710386 / Verkrijgbaar in de boekhandel Voor uitgebreide informatie zie www.synthese.ws

boekaankondiging

Boekaankondigingen Wit, H.F. de: Het open veld van de ervaring. De Boeddha over inzicht, compassie en levensgeluk; Ten Have, Kampen, 2008, 210 p., € 17,90, ISBN 9025958575 Steeds meer mensen zijn in onze tijd op zoek naar vormen van spiritualiteit die zij in hun dagelijkse leven kunnen beoefenen. Mensen zijn op zoek naar spirituele paden die hun feitelijke levenssituatie op het pad brengen, in plaats van paden die beloven hen weg te voeren, te ‘bevrijden’ van ons dagelijkse bestaan. In spiritualiteit als succesvolle vluchtweg gelooft vrijwel niemand meer. Daardoor is er een toenemende interesse voor het boeddhisme ontstaan en in het bijzonder voor het mahayanaboeddhisme. Want deze traditie biedt een pad dat leidt naar het overwinnen van levensangst, naar het ontwikkelen van helder zicht en het ontwikkelen van onvoorwaardelijke toewijding aan dit concrete bestaan. Vanuit verlangen naar het ontwikkelen van deze kwaliteiten zien we ook een toenemende belangstelling voor meditatie, voor training in mindfulness, kortom voor het trainen van onze geest. Maar tegelijk is over het hoe en wat van dit mahayana-pad weinig bekend in onze cultuur. De meeste teksten over het mahayana, het pad van de bodhisattva, zijn òf vertalingen uit het Sanskriet van klassieke teksten òf teksten over meditatie, die weliswaar geschreven zijn vanuit een mahayana-visie, maar die deze visie zelf niet systematisch aanbieden. Dat zijn op zich waardevolle teksten, maar niet erg toegankelijk om ieder die dit pad daadwerkelijk op wil gaan, zicht te geven op de aard van dit pad. Een overzicht van de visie, de meditatiebeoefeningen, het handelen in de wereld en hoe deze drie met elkaar samenhangen, waar de beoefenaar wat aan heeft, is er eigenlijk niet. Daarin nu, wil dit boek voorzien. Lommel, Pim van: Eindeloos bewustzijn. Een wetenschappelijke visie op de bijna-dood ervaring; Ten Have, Kampen, 2007, 403 P., ISBN 9789025957780 In 2006 was Van Lommel gast-docent bij de FOW zaterdagcursus in het themajaar De innerlijke weg; spirituele tradities over verinnerlijking. De lezingen van dat themajaar zijn gebundeld. De redactie schrijft in het voorwoord: ” De bundel is te beschouwen als een open onderzoek naar deze indringende thematiek.” Dat Van Lommel in deze serie werd uitgenodigd om met zijn college ‘bijna-doodervaring, hersenen en bewustzijn’ deel te nemen aan die verkenning, betekent dat zijn studie ook gezien kan worden als in relatie tot de innerlijke weg van de mens. Het publiek lijkt met zijn belangstelling voor Van Lommel’s boek – begin februari 50.000 verkochte exemplaren - te bevestigen wat Van Lommel zelf in zijn onderzoek naar het bde-verschijnsel heeft geconstateerd: ‘Indien bij empirisch wetenschappelijke studies verschijnselen of feiten worden gevonden die niet met huidige

boekaankondiging

wetenschappelijke theorieën in overeenstemming zijn, moeten deze nieuwe feiten niet worden ontkend, verzwegen of zelfs belachelijk worden gemaakt, zoals nu nog regelmatig het geval is. (…) Er zijn nieuwe denkpatronen en nieuwe vormen van wetenschap nodig om bewustzijn te bestuderen en de effecten van bewustzijn beter te begrijpen.’ (p. 22). Doordat Van Lommel als cardioloog de ervaringen van eigen en andere patiënten wel serieus nam is hij op het spoor gekomen van een non-lokaal en eindeloos bewustzijn. Dat is waar dit boek over gaat. Via de bde-ervaringen en het wetenschappelijk veld daaromheen neemt hij zijn lezers, ook de niet wetenschappelijk geschoolden, mee. Van Lommel blijft niet staan bij de bde-ervaring op zich, die hij definieert als: de herinnering van alle indrukken tijdens een bijzondere bewustzijnstoestand, met enkele specifieke elemen- Pim van Lommel (1943) ten zoals het ervaren van een tunnel, het licht, een levenspanorama, het ontmoeten van overleden personen of het waarnemen van de eigen reanimatie (p. 34). Hij neemt de bde-ervaring van degene die er in terecht komt zo serieus dat hij vervolgens tot de uitspraak komt: een bde is een overweldigende confrontatie met onbegrensde dimensies van ons bewustzijn (p. 67). Na een aantal hoofdstukken met wetenschappelijke uitleg is er opnieuw een uitspraak die duidelijk maakt dat de verslagen over bde’s hem naar het menselijk bewustzijn in zijn algemeenheid hebben toegeleid: ‘Dit boek gaat over bewustzijn. Over eindeloos bewustzijn. Over ervaringen van een bijzonder helder en verruimd bewustzijn (…). Over hersenen en bewustzijn. Over kwantummechanica en bewustzijn. Over non-lokaal bewustzijn. Over bewust ‘zijn’ (p. 278). Met deze laatste zin komt de auteur in de buurt van het thema waar het in het FOW themajaar 2006 over ging: de innerlijke weg van de mens. Komt het boek alleen dáár op uit? Nee, het brengt ook nieuwe/andere - maatschappelijke - aspecten onder de aandacht van de lezer. Om maar één actueel onderwerp te noemen, orgaandonaties bijvoorbeeld. Een fascinerend boek met een verbazingwekkend aantal lezeressen en lezers.

Sieth Delhaas

Tentoonstellingen

Tentoonstellingen Het terracottaleger van Xi’an. Schatten van de eerste keizers van China, Drents Museum, Assen, t/m 31 augustus 2008 Antieke bronzen. Meesterwerken uit het Shanghai Museum, Groninger Museum, t/m 28 september 2008 Met in totaal vijf tentoonstellingen laten het Drents Museum en het Groninger Museum het beste uit de oude én moderne en hedendaagse Chinese cultuur zien. Het Drents Museum toont de originele wereldberoemde soldaten en andere bijzondere en kostbare grafvondsten uit het grafcomplex van de eerste keizer van China, Qin Shi Huangdi, en uit het mausoleum van keizer Jing Di, de eerste keizer van de Westelijke Han-dynastie. De voorwerpen mogen bij hoge uitzondering buiten China reizen en de tentoonstelling is exclusief voor Nederland samengesteld. In Groningen is het hele Groninger Museum omgebouwd tot een ‘klein Chinees Rijk’. Hierin zijn diverse tentoonstellingen ondergebracht. Er worden bron- Generaal, de hoogste militair zen getoond uit de 18e tot de 3e eeuw v. Chr., afkom- van het Terracottaleger stig uit het Shanghai Museum, Chinese Avant Garde uit de jaren tachtig van de vorige eeuw, een solotentoonstelling van kunstenaar Ai Weiwei en van hedendaagse Chinese kunst. (bron: tentoonstellingsbrochure)

10

zaterdagcursus 12 april

1ste jaar, 12 april 2008 Islamitische filosofie

De islamitische weg in geloven, denken en spiritualiteit – prof. dr. Anton Wessels ‘Het geloof is het zeil op het schip van het menselijk bestaan. Als er een zeil is draagt de wind hem naar belangrijke plaatsen, maar als er geen zeil is, zijn alle woorden louter wind.’ Wat met de mond beleden wordt dient met de leden te worden uitgevoerd. Wat het lichaam moet doen wordt door de shari’a (de weg waardoor je toegang krijgt tot de bron) gedefinieerd: het doen van het goede. De tong is het terrein van de theologen en filosofen, terwijl het gebied van het hart door de mystiek (soefisme) – dat staat voor ‘authentieke religieuze ervaring’ – behartigd wordt. In de islamitische mystiek komt ‘de verbeelding aan de macht’. Anton Wessels was van 1978 tot 2002 hoogleraar aan de Theologische Faculteit van de Vrije Universiteit van Amsterdam met als vakgebied godsdienstwetenschap in het bijzonder de Islam. Hij werkte vóór die tijd jarenlang in Egypte (Cairo 1965, 1966, 1968, 1969) en Libanon (Beirut 1971 - 1978). Hij publiceerde op het gebied van de verhouding tussen islam en christendom en de verhouding tussen Evangelie en cultuur. Aanbevolen literatuur • Wessels, A., Islam verhalenderwijs; Nieuwezijds, Amsterdam, 2002, 2de druk, ISBN9057120151 Publicaties van Anton Wessels • Muslims and the West. Can they be integrated?; Peeters Publishers, Leuven, 2006, ISBN 904296842 • Mozes in Bijbel, Tora en Koran. De eerste vijf bijbelboeken toegelicht, samen met Louis Goosen en Marcus van Loopik; Jongbloed, Heerenveen, 2006, ISBN 9065392785 • De Koran verstaan. Een kennismaking met het boek van de Islam; Kok Ten Have, Kampen, 2006, 6de druk, ISBN 9024241154 • Gelukkig in de Akbarstraat. De islam verstaan; Ten Have, Kampen, 2004, ISBN 9025954332 • Islam verhalenderwijs; Uitg. Nieuwezijds, Amsterdam, 2002, 2de druk, ISBN 9057120151 • A modern Arabic Biography of Muhammad; Brill, Leiden, 1972, ISBN 9004034153 • Kerstening en ontkerstening van Europa. Wisselwerking tussen Evangelie en cultuur; Baarn, 1994, ISBN 9025944922 • Europe: was it ever really Christian? The interaction between Gospel and culture; Londen, 1994, ISBN 0334025699 11


• The Images of Jesus. How Jesus is perceived and portrayed in non-European Cultures; Grand Rapids en Londen, 1990, ISBN 0802802877 • Secularized Europe: who will carry off its Soul?; Geneva, 1996, ISBN 2825411825

2de jaar, 12 april 2008 Indiase filosofie

Bevrijding en inzicht in de boeddhistische filosofie – dr. Bruno Nagel Het boeddhisme heeft in het Indische denken over het menselijk bestaan en de bevrijding daarvan heel eigen accenten ingebracht, die op het eerste gezicht negatief aandoen. Een grote nadruk op de vergankelijkheid, niet-zelf, lijden en, in het zogenoemde Grote Voertuig: leegte. Wat is de betekenis van deze negatieve uitdrukkingen? Zijn het uitingen van pessimisme of eye-openers die tot bevrijding en een nieuw soort vreugde leiden? Bruno Nagel zal ingaan op het oudste boeddhisme: het inspirerende leven en de verkondiging van de Boeddha; verder op de verhouding tussen het zogenoemde Kleine Voertuig en het Grote Voertuig en op de filosofie of anti-filosofie van de grootste denker van het Grote Voertuig: Nâgârjuna en diens leer van de ‘leegte’.

Boddhisatva Avalokitesvara stelt zijn eigen verlichting uit ten einde de mensheid te helpen

Bruno Nagel (1939) studeerde filosofie, theologie, godsdienstwetenschappen en Indo-Iraanse talen en culturen. Hij was tot 2000 docent vergelijkende wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam. Hij promoveerde over de Indiase wijsgeer Abhinavagupta en schreef artikelen over hindoeïstische en boeddhistische wijsbegeerte. Zijn aandacht gaat vooral uit naar het grensgebied van filosofie en spiritualiteit. Aanbevolen literatuur • Conze, E.: Het boeddhisme; Aula, Utrecht, 1970 • Schumann, H. W.: Boeddhisme. Stichter, scholen en systemen; Asoka, Nieuwerkerk aan den IJssel, 1997 • Kurpershoek-Scherft, T.: Er is geen zelf. Boeddha’s boodschap van het geluk; Kluwer, Deventer, z.j. • Chemparathy, C.: ‘De boeddhistische filosofie’, in: J. Bor, E. Petersma en J. Kingma (red.): De verbeelding van het denken; Contact, Amsterdam, 1995, p. 72-85 1212


• Kurpershoek-Scherft, T.: Monniken en leken. Teksten van het vroege boeddhisme; Van Gorcum, Assen, 1990 • Wit, Han F. de: De lotus en de roos: boeddhisme in dialoog met psychologie, godsdienst en ethiek; Kok Agora, Kampen, 1998 Publicaties van Bruno Nagel • ‘India’, in: Jan Bor en Karel van der Leeuw (red.): 25 Eeuwen oosterse filosofie. Teksten, toelichtingen; Boom, Amsterdam, 2003, ISBN9060098229 • Herkenning van het Zelf. Abhinavagupta’s Isvara-Pratyabhijñâ-Vimarsinî I, 1, 2-3 vertaald en nader beschouwd; Eburon, Delft, 1986 (proefschrift UvA) • ‘Schopenhauer en het Indische denken’, in: Wijsgerig Perspectief 28 (1987/8)-4, p. 113-115 • ‘Bevrijd bewustzijn. Ver weg? Over spirituele bevrijding en een tekst van Sankara’ in: Otto Duintjer, Cornelis Verhoeven e.a.: Maken en breken. Over productie en spiritualiteit (red. Bruno Nagel); Kok Agora, Kampen, 1988, p. 162-184 • ‘Wie ziet heil in oosterse filosofie?’in: Ria van de Brandt (red.): Het heil van de filosofie; Ambo, Baarn, 1993, p. 160-180 • ‘Toegang tot het Zelf. Van de oude Upanishaden tot Shankara’ in: Douwe Tiemersma (red.): Advaita Vedânta. De vraag naar het zelf-zijn, Symposium 2000; Advaita Centrum, p. 15-35, ISBN 90805739 2

3e jaar, 12 april 2008 Brugfiguren tussen Oost en West

Russische filosofie, Lev Sjestov: de filosofie van de tragedie – prof. dr. Martine van Goubergen Lev Sjestov (1866-1939) wordt door sommigen als existentialist, door anderen als religieuze filosoof beschouwd. Kenmerkend is de manier waarop hij zijn bronnen benadert. Dit doet hij niet als een geleerde die de overgeleverde teksten bestudeert en analyseert, maar als een mens die een ander mens tegemoetkomt: soms met troostende woorden, soms met hevige verwijten, soms met tact, soms met harde ironie, maar altijd met een grote edelmoedigheid. Zo concludeerde hijzelf op het einde van zijn leven: ‘Geef toe: als je je naaste opzij schuift, is het niet zo moeilijk de dingen met elkaar te verzoenen: de waarheid is niet gemakkelijk te vinden, maar we blij-

Leo Sjestov, 1866-1938, Rusland 13


ven zoeken en ooit lukt het ons wel haar te vatten. Maar als de naaste bestaat, dan gaat het helemaal niet meer om de waarheid, dan moet je je naaste te hulp snellen, je moet hem redden!’ Martine Van Goubergen studeerde klassieke filologie en Slavische filologie. Zij promoveerde op een proefschrift over de Russische filosoof Lev Sjestov en doceerde aan de Université Catholique de Louvain-la-Neuve. Tot 1994 was zij verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven. Nu werkt zij aan de Hogeschool voor Wetenschap en Kunst in Brussel (associatie KUL) Aanbevolen literatuur • Crisis der zekerheden. Pascal – Dostojewsky – Husserl, vertaling van C.I. Sprut; Rozenbeek & Venemans, Hilversum, 1934 • Rede en Geloof, vertaald en ingeleid door N. Westendorp Boerma; Kroonder, Bussum, 1950 • Uren met Sjestov, ingeleid door R. Beerling; Baarn; Hollandia, 1939 • Mythe en Waarheid, in: Synthese, 1936 • Jasnaja-Poljana en Astapowo, Tolstoj als wijsgeer, in: Synthese, 1937 • Sine effusionis sanguinis, in: Synthese, 1937 • Athene en Jeruzalem, in: Synthese, 1938 • Suys, J.: Leo Sjestov’s protest tegen de rede; Seyffardt, 1931 ,Amsterdam, Publicaties van Martine Van Goubergen • ’Concerning Lev Shestov’s conception of ethics’, in: Studies in East European Thought, 48, 1996, pp. 223-228 • ’Chestov en dialogue avec ses auteurs’, in: Cahiers de l’Émigration Russe, 3, 1996, pp. 105-109 • ’Interculturele Communicatie’, in: Bedrijfsbeheer en Taalbedrijf, 1999, pp. 355-364 • ’Solovyov versus Shestov. Metonymic versus Metaphoric Discourse’ in: Slavica Gandensia, 27 – 2000, pp. 279-285

Themajaar, 12 april 2008 Bronnen van ethisch besef

Ethiek en mystiek – dr. Inigo M.K. Bocken Mystiek als bron van ethisch besef? De ‘nuchtere mystiek’ van de Moderne Devotie. De confrontatie met het religieuze fundamentalisme heeft in talloze debatten de vraag opnieuw doen opkomen welke de bronnen zijn voor de moraliteit in een 14


moderne pluralistische samenleving. Ook een Verlichtingsdenker zoals Jürgen Habermas benadrukt dat ook een seculiere samenleving zich nadrukkelijk om deze bronnen van moraliteit moet bekommeren. Toch is dit alles behalve vanzelfsprekend. Want is de liberale staat er niet juist om een pluraliteit aan morele idealen en levensvormen te garanderen? Zijn er in de religieuze traditie(s), die door velen (zij het zeker niet door allen) als oorspronkelijke vindplaats voor moreel besef gezien worden, aanknopingpunten te vinden waarin ook aan dit pluralisme zelf recht gedaan wordt? In deze cursus gaan we na of de mystiek van de 15de eeuw – het vroegste begin van de moderne tijd – perspectieven in deze richting kan openen. Met name in de Moderne Devotie (Thomas a Kempis, Geert Groote) en bij een met deze populaire religieuze hervormingsbeweging verwante denker, Nicolaus Cusanus (1401-1464), lijkt dit probleem van de pluraliteit verbonden te worden met een fundamentele religieuze verankering. Dr. Inigo Bocken (1968) is senior-onderzoeker aan het Centrum voor Ethiek van de Radbouduniversiteit Nijmegen. Hij doet onderzoek naar de relatie tussen religie, politiek en moraal, in een systematisch en historisch perspectief, civil religion, verhouding kerk en staat. Tevens is hij senior onderzoeker aan het Titus Brandsma-instituut voor spiritualiteit aan dezelfde universiteit en doet onderzoek naar de theoretische vooronderstellingen van de moderne devotie. Aanbevolen literatuur • Bocken, Inigo: De kunst van het verzamelen. Historisch-ethische inleiding in de conjecturele hermeneutiek van Nicolaus Cusanus; Damon, Budel, 2004 • Habermas, Jürgen: Glauben und Wissen; Suhrkamp, Frankfurt a.M., 2001 • Waaijman, Kees (red.): Nuchtere mystiek, Nijmegen, 2006 Publicaties van Inigo Bocken • Nicolaas van Cusa. Het zien van God, vertaald, ingeleid en geannoteerd door Inigo Bocken en Jos Decorte; Agora reeks, Kampen-Kapellen, 1993 • Nicolaas van Cusa, De leek over de geest; Damon, Budel, 2001 • John Locke, Een brief over tolerantie; Damon, Budel, 2004 • Waarheid in beeld; Nijmegen (diss.) 1997 • Waarheid en interpretatie. Perspectieven op de conjecturele filosofie van Nicolaus Cusanus; Shaker, Maastricht, 2002 • L’art de la collection. Franse vertaling van ‘De kunst van het verzamelen, Peeters, Louvain 2007 • Conflict and Reconciliation. Perspectives on Nicholas of Cusa; Brill, Leiden, 2004 • Het is een mens. Over menselijke waardigheid; Damon, Budel 2007

15

Spiritualiteit in het dagelijkse leven

De ontroering van het leven – prof. dr. Ton Lathouwers en Jan Oegema In dit college zal vooral het werk van Dostojewski aan de orde komen en de grote betekenis die het heeft voor een beter verstaan van het anders zijn zoals dat in oosterse wijsheid en met name in zen tot uiting komt. De grote thema’s zijn hier allereerst vrijheid. Wat is de diepste vrijheid? Is vrijheid alleen maar keuzevrijheid? Zijn er grenzen aan het mogelijke? Kan men voorbij de evidenties? Verder de thematiek van het lijden (dialectiek van het kindertraantje) en de existentiële onmogelijkheid daarmee ooit in het reine te komen. Tenslotte gaat Ton Lathouwers in op de passages bij Dostojewski die de werkelijkheid als wonder centraal stellen, zoals in de beroemde uitspraak van prins Mysjkin in de roman De idioot: ‘Kan schoonheid de wereld redden?’. Ton Lathouwers (1932) studeerde wis- en natuurkunde, en Slavische talen en letterkunde. Hierna volgde hij gedurende vier jaar een studie vergelijkende cultuur- en godsdienstwetenschappen over de ontmoeting tussen Oost en West. In 1968 werd hij benoemd tot gewoon hoogleraar Russische letterkunde te Leuven,

Nieuw boek van Acharya Han F. de Wit Het open veld van de ervaring De Boeddha over inzicht, compassie en levensgeluk Een unieke inleiding in de spirituele traditie van inzicht en compassie: het mahayana-boeddhisme. Waardoor komt het dat we het contact met het open veld van levensgeluk zo gemakkelijk verliezen? Door angst dat het lijden dat we om ons heen zien ook óns zal treffen. Die angst doet ons reageren met afweer. Als we leren met compassie op lijden te reageren, dan opent dit veld zich weer: compassie en levensgeluk staan niet los van elkaar.

ca. € 17,90 ISBN 978 90 259 5857 2, paperback, ca. 224 blz.

t verschijn t in maar

www.uitgeverijtenhave.nl voor al onze boeken 16

Verkrijgbaar in de boekhandel – Prijswijzigingen voorbehouden - FOW-2-08

zaterdagcursus 17 mei

1ste jaar, 17 mei 2008


met een nevenopdracht aan de theologische faculteit: religieuze thematiek in de moderne literatuur. In 1987 verkreeg hij zijn officiële autorisatie als leraar Chinese Rinzai Chan. Sindsdien begeleidt hij zengroepen in Nederland, België en Zweden. Jan Oegema (1963) studeerde algemene literatuurwetenschap en is uitgever. Hij schreef: Lucebert, mysticus (1999) en Een vreemd geluk; de publieke religie rond Auschwitz (2003). In het dagblad Trouw publiceert hij regelmatig essays over religie en literatuur. Hij is vice-voorzitter van de Vrije Gemeente in Amsterdam. Aanbevolen literatuur • Lathouwers, Ton: Meer dan een mens kan doen. Zentoespraken; Asoka, Nieuwerkerk aan den IJssel, 2000, ISBN 9056700235 • Lathouwers, Ton: ‘Waarom kwam Bodhidharma naar het Westen?’ in: Ilse Bulhof en Jan Bor (red.): Het antwoordloze waarom. Filosoferen tussen Oost en West; Agora, Kampen, 2001, ISBN 9039107823 Publicaties van Ton Lathouwers • Kloppen waar geen poort is. Teksten van Linji, Hisamatsu, Sjestov en Plotinus; Asoka, Nieuwerkerk a/d IJssel, 2007, ISBN 978905670166 • ‘Eeuwig leven wordt opnieuw geboren. Een beknopte introductie in eigentijds boeddhisme’, in: Michsjol, brandstof over mystiek en verzet, Vught, 1, 2006, pp. 36-42

2e jaar, 17 mei 2008 Indiase filosofie

Het hindoeïsme – drs. Theo van Leeuwen In de klassieke periode werden de zes hoofdrichtingen van de hindoeïstische filosofie gesticht. Zij baseren zich alle op een sutra, een fundamentele tekst die kort en bondig is geformuleerd. Van deze zes scholen zal Theo van Leeuwen er vooral drie behandelen. De dualistische bevrijdingsleer van de Samkhya, die ervan uitgaat dat het hele universum bestaat uit combinaties van 24 elementen (tattva’s) van de materie naast de zielen (purusha’s). De Vedanta (‘het einde van de veda’), gebaseerd op de Vedantasutra of Brahmasutra van Badarayana, die teruggaat op de Upanishads en later in verschillende concurrerende scholen uiteenvalt, waarvan de Advaita Vedanta met zijn niet-dualistische visie de bekendste is. De Vedanta is de invloedrijkste van de zes orthodoxe scholen van het hindoeïsme. 17


De Yoga, gebaseerd op de Yogasutra’s van Patanjali, die nogal los van de vedische traditie staat en eeuwenoude meditatieoefeningen en andere geestelijke en lichamelijke oefeningen bevat. De Yogasutra’s leggen weinig nadruk op lichamelijke oefeningen (asana’s) maar benadrukken ethische voorbereidingen (yama-niyama) en een proces van verinnerlijking (samyama). Theo van Leeuwen zal fragmenten uit de Bhagavadgita, de bekendste tekst uit het hindoeïsme, behandelen. Theo van Leeuwen (1952) studeerde letteren (Sanskriet en Pali) en filosofie. Sinds 1985 heeft hij een filosofische en dieptepsychologische praktijk. Hij is tevens als docent filosofie, ethiek en transpersoonlijke psychologie verbonden aan de Haagse Hogeschool, de Nederlandse Academie voor Psychotherapie en de Yoga Academie Nederland te Amsterdam. Aanbevolen literatuur • Chemparathy, G.: De hindoeïstische filosofie, in: Jan Bor en Errit Petersma (red.): De verbeelding van het denken. Geïllustreerde geschiedenis van de westerse en oosterse filosofie; Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2000, pp. 8689 • Nugteren, A.: Hindoeïsme. Heden en verleden; Garant, Apeldoorn, tweede druk, 2005, pp. 45-106 • Callewaert, W.: India. Betoverende verscheidenheid; Davidsfonds, Leuven, 1996 • Gonda, J.: De Indische godsdiensten; Servire, Wassenaar, 1974, pp. 6-124 • Schneider, U.: Einführung in den Hinduismus; Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt, 1989 • Frauwallner, E.: Geschichte der Indischen Philosophie, Band I + II; Otto Müller, Salzburg, 1956 Publicaties van Theo van Leeuwen • Psychologie en symboliek van de Chakra’s; Synthese, Den Haag, 2005, ISBN 9062290345 • Over de moed te ontmoeten, in: Ilse Bulhof, Marcel Poorthuis en Vinod Bhagwandin (red.): Mijn plaats is geen plaats. Ontmoetingen tussen wereldbeschouwingen; Klement, Kampen, 2003, ISBN 907707032X • Inleiding en Jung en Yoga/Vedanta; in: D. Tiemersma (red.): Psychotherapie en non-dualiteit, derde Advaita Symposium; Advaita Centrum, Leusden, 2003, ISBN 9077194029 • Hoe werkt creativiteit? Bewustzijnssoorten en hun invloed, Bres, 1988/1989 133 • Bubers verhouding tot de psychotherapie. Over wijsgerige vooronderstellingen van de gesprekstherapie; Tijdschrift voor 18


Psychotherapie, 11, 1985, nr 6 • Over de antropologische achtergronden van de therapeutische relatie, in: Praesidium Libertatis. Lezingen gehouden op de Filosofiedag 1985 te Leiden; Eburon, Delft, 1985

3de jaar, 17 mei 2008 Brugfiguren van Oost naar West

Leibniz en de 18de eeuwse China-receptie – dr. Karel van der Leeuw In de zestiende eeuw arriveerden de Europeanen, met name de Portugezen, voor het eerst in China. Tegen het einde van die eeuw kwam de katholieke missie op gang, vooral die door de jezuïeten. De jezuïeten maakten zich de klassieke Chinese schrijftaal en de klassieke literatuur eigen en waren twee eeuwen lang de voornaamste bron van kennis over China. De bekeringsmethoden van de jezuïeten riepen in Europa weerstand op, waarmee ook de overige intellectuele wereld zich begon te bemoeien. Dat is het begin van een lange discussie over China en het Chinese denken in Europa. Sommigen, zoals Leibniz, Christian Wolff en Voltaire, waren bewonderaars van China, anderen verfoeiden het land. De grote invloed van China op Europa gedurende de zeventiende en achttiende eeuw beperkte zich overigens niet tot de filosofie, maar strekte zich uit tot architectuur, meubelkunst, kleding, tuinarchitectuur, enzovoorts. Tot de tweede helft van de achttiende eeuw kan men van een ware chinoiserie spreken.

Gottfried Wilhelm von Leibniz (1646-1716)

Karel van der Leeuw (1940) studeerde filosofie, met als bijvakken klassiek Chinees en Chinese filosofie. Hij is vakdidacticus en onderwijsadviseur aan de afdeling Wijsbegeerte van de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. Hij is medeoprichter van het Centrum voor Kinderfilosofie en de Europese Stichting voor Kinderfilosofie Sophia. 19


Aanbevolen literatuur • Gottfried Wilhelm Leibniz: Over de Natuurlijke Theologie van de Chinezen. Vertaald en ingeleid door Karel L. van der Leeuw; Damon, Budel, 2006 • Gottfried Wilhelm Leibniz: Writings in China. Translated, with an Introduction, Notes and Commentaries by Daniel J. Cook and Henry Rosemont Jr.; La Salle, Ill, Open Court, 1994 Publicaties van Karel van der Leeuw • Mencius, Inleiding, vertaling en commentaar; Damon, Budel, 2007, ISBN 9789055736904 • Confucianisme. Een inleiding in de leer van Confucius; Deel 2, reeks Oosterse filosofie; Ambo, Amsterdam, 2006, ISBN 9026318057 • 25 Eeuwen oosterse filosofie (red., samen met Jan Bor); Boom, Amsterdam, 2003, ISBN 9053528229 • Hemel en aarde verenigen zich door rituelen. Een bloemlezing uit het werk van de Chinese wijsgeer Xunzi; Carine Defoort en Nicolas Standaert (red.); Pelckmans, Kapellen, 2003, ISBN 9077070427 • Het Chinese denken. Geschiedenis van de Chinese filosofie in hoofdlijnen; Boom, Amsterdam, 1994, ISBN 9053520880

Themajaar, 17 mei 2008

Daoïsme: lichamelijkheid als bron van ethisch besef – dr. René Ransdorf In de teksten van de klassieke daoïstische filosofie zal men tevergeefs zoeken naar een theologische fundering van het onderscheid tussen goed en kwaad. Ethisch besef wordt daarin ook niet gekoppeld aan zondebesef, maar beschouwd als stoelend op een ervaring die als ‘lichamelijk’ kan worden gekarakteriseerd. ‘Lichamelijk’ niet als tegengesteld aan ‘geestelijk’, maar als betrekking hebbend op de hele persoon. Het Chinese woord voor ‘persoon’ (shen) heeft als eerste betekenis: ‘lijf’. Wat goed of slecht (dat wil vooral zeggen gezond of ongezond) is voor de mens, kan in principe iedereen aan den lijve ervaren. Deze daoïstische gedachte zal aan de hand van enkele passages uit de Laozi en Zhuangzi worden toegelicht, met speciale aandacht voor de praxis die als ‘levendig houden van het lijf’ wordt omschreven. René Ransdorp studeerde filosofie en Chinees. Hij doceerde wijsbegeerte in het hoger onderwijs in Amsterdam en verzorgt cursussen Chinese filosofie aan verschillende instellingen. In 2005 promoveerde hij op De spil van Dao. Vertaling 20


en wijsgerige analyse van Zhuang Zi’s Qiwulun, aan de Katholieke Universiteit Leuven. Aanbevolen literatuur • Ransdorp, René: Zwervend met Zhuang Zi, wegwijs in de taoïstische filosofie; Damon, 2007 • Chong, Woei Lien: Het daoïstische wuwei: een ethiek van de gelatenheid, in: Oosterling, Henk en Bhagwandin Vinod, red.: Met Drie Ogen; Asoka, Rotterdam, 2005 • Martelaere, Patricia de: Taoïsme, de weg om niet te volgen; Ambo, Amsterdam, 2006 • Schipper, Kristofer: Tao, de levende religie van China; Meulenhoff, 1988 • Schipper, Kristofer: Zhuang Zi, de volledige geschriften; Augustus, Amsterdam-Antwerpen, 2007

Een daoïstisch paradijs: de goddelijke Koninginmoeder van het Westen (Wang mu), zwevend op de wolken met haar gevolg van onsterfelijken.

21

Activiteiten

Leesgroepen 2008 Laozi

Ulrich Libbrecht

• Laozi leescursus in Utrecht op woensdag: 23 april, 28 mei, 24 september, 22 oktober, 19 november, 17 december.

Op een eerdere oproep van een FOW-cursist om met mede-cursisten een leesgroep te vormen met als thema het werk van Ulrich Libbrecht, kwamen tot nu toe twee reacties • Laozileescursus in Utrecht op zaterdag: Omdat wij vermoeden dat er wel degelijk belangstelling onder onze FOW-cursisten 26 april, 31 mei, 27 september, 25 oktober, 22 november, 20 december. voor Libbrecht leeft, nodigen wij u nogmaals uit op de oproep te reageren – even• Laozi leescursus in Groningen op tueel met uw eigen aanvullende suggeszaterdag: 5 april, 3 mei, 6 september, ties of voorkeur voor één van zijn werken. 4 oktober, 1 november, 29 november Voor de leescursus in 2008 kan men zich Meldt uw belangstelling bij Sieth Delhaas ([email protected] of 0570545109). op een wachtlijst laten zetten.

Bhagavad Gita

Ook andere uitnodigingen tot het vormen van leesgroepen door andere cusisten zullen door ons belangstellend bekeken en aan medecursisten kenbaar gemaakt worden. Patricia Meuws, Coördinator Werkgroep Leesgroepen, telefoon: 033479367 (liefst tussen 18.00 - 19.00 uur).

De drie leescursussen op basis van het Indiase gedachtegoed (Bhagavad Gîta) in Amsterdam, Deventer en Rotterdam zijn vooralsnog uitgesteld. Bij voldoende belangstelling gaan deze in 2008 alsnog van start. Aanmelding en informatie: Achtergrondillustratie: Geïdealiseerde afDr. Annette van der Hoek, beelding van Laozi. Zijn rijden op een buffel telefoon: 010-4330120 symboliseert de rustieke eenvoud van de daoïstische levenswijze.

FOW-ISVW-Weekend Het FOW-ISVW-weekend in de Basisopleiding Oosterse Filosofie over China van 2-3 februari is enthousiast ontvangen. Het volgende weekend, op 5 en 6 april, zal over Japan gaan, met gastcolleges van Henny van der Veere en Annewieke Vroom. U bent van harte uitgenodigd om zich hiervoor ook los op in te schrijven: onderwerp Japan.

Zaterdagcursus ‘oriëntatie in verscheidenheid’ Jaar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 2008 12 apr 17 mei 13 sep 11 okt 8 nov 13 dec 2009 24 jan 14 feb 14 mrt 18 apr 16 mei 12 sep 10 okt 14 nov 12 dec 22

Zomerweek ‘Zen en filosofie’ te Leusden georganiseerd door Filosofie Oost-West in samenwerking met de Internationale School voor Wijsbegeerte, 28 juli - 1 augustus 2008 Een zenmeester en een filosoof voeren een gesprek. Terwijl de eerste er het zwijgen toe doet, blijft de laatste maar doorredeneren. Waarop de zenboeddhist net zo lang thee in de kom van de geleerde giet tot het vocht over de rand gulpt. Verschrikt houdt de filosoof even zijn mond. ‘Zo vol is uw hoofd, meneer’, is het antwoord. Zenmeesters hebben er inderdaad een handje van om al te betweterige en denkgrage lieden in de val te lokken. Ze willen dat hun studenten het denken loslaten. Iets dergelijks zien wij ook in de voorgeschiedenis van zen: bij de Boeddha zelf, bij de grote Indiase boeddhistische filosoof Nagarjuna en bij de Chinese daoïsten. Toch is het opmerkelijk hoeveel er over zen geschreven en nagedacht is. Op het grensvlak van zen en filosofie blijkt een van de meest intensieve dialogen tussen Oost en West te hebben plaatsgevonden. In de cursus komen eerst enkele fasen uit de Indiase en Chinese voorgeschiedenis van zen aan de orde (Boeddha, Nagarjuna, Zhuang Zi). Daarna worden een of meer oude Chinese zen-teksten en teksten van de grote Japanse zen-leraar Dogen (13e eeuw) bestudeerd. Vervolgens gaan we in op hedendaagse Japanse door zen geïnspireerde denkers van de Kyoto-school, die het gesprek met de westerse filosofie zijn aangegaan. Europese aan zen verwante denkers als Kierkegaard en Sjestow worden in de dialoog betrokken. Aan het slot van de week volgt een kritische evaluatie, en een forumdiscussie met enkele docenten. De cursus gaat echter niet alleen over het grensvlak tussen zen en filosofie en de dialoog tussen Oost en West. Er zal ook voldoende ruimte zijn voor stilte en meditatie. Ook wordt er een film getoond, kijken we naar de verbeelding van zen in Japanse en Europese beeldende kunst en wordt er naar passende muziek geluisterd. Wellicht wordt een van de zenkunsten beoefend. Docenten: dr. Jan Bor, prof. dr. Ton Lathouwers, dr. Bruno Nagel, dr. René Ransdorp, en drs. Annewieke Vroom. De week wordt begeleid door dr. Jan Bor en dr. Bruno Nagel. Kosten: Arrangement 1: € 540,- cursus, koffie/thee, lunchbuffetten, diners incl. 2 drankjes Arrangement 2: € 700,- arrangement 1 + overnachtingen & ontbijtbuffet Nadere inlichtingen: via de websites www.filosofie-oostwest.nl en www.isvw. nl/filosofie/zomerweken-2008/zen-en-filosofie Aanmelding en verdere inlichtingen: bij ISVW, Dodeweg 8, 3832 RD Leusden, tel. 033 – 4650700, e-mail [email protected]. achtergrondfoto: Nederlandse uitgave van Dao Jing, verschenen in 1944 23

Agenda Laozi leescursus 2008 in Utrecht op woensdag: 23 april, 28 mei, 24 september, 22 oktober, 19 november, 17 december Laozi leescursus 2008 in Utrecht op zaterdag 26 april, 31 mei, 27 september, 25 oktober, 22 november, 20 december.

Laozi leescursus 2008 in Groningen op zaterdag: 5 april, 3 mei, 6 september, 4 oktober, 1 november, 29 november Voor de leescursus in 2008 kan men zich op een wachtlijst laten zetten. Basisopleiding Oosterse Filosofie: van Aurobindo tot Zhuangzi in Leusden, in 2008: 5-6 april, 3-4 mei

Praktische informatie • ‘Oriëntatie in verscheidenheid’ is een samenhangend programma, bedoeld voor mensen die zich breed willen verdiepen in filosofische, religieuze en spirituele tradities. • De zaterdagcursus bestaat uit een driejarige cursus van negen zaterdagen per jaar en een jaarlijks wisselend themajaar eveneens van negen zaterdagen. Hierbij wordt rekening gehouden met de schoolvakanties. Op één en dezelfde cursuszaterdag kunt u dus kiezen uit vier parallelle colleges (van ongeveer vier uur). Een cursusjaar begint in januari. • De zaterdagcursus vereist geen speciale vooropleiding. • In 2008 bedraagt de prijs € 50,-, voor dagcursisten. Als jaarcursist betaalt u € 350,- *. Jongeren tot 27 jaar betalen € 270,-. Betaling in twee termijnen is mogelijk. • Voor wie de cursusprijzen financieel moeilijk haalbaar zijn, is vermindering mogelijk. Neem daarvoor contact op met de directeur. • De zaterdagcursus wordt gegeven in 24

•

• •

•

•

het ‘Vergadercentrum Vredenburg 19’ te Utrecht (boven C&A). ‘Vredenburg 19’ is goed toegankelijk voor mensen die slecht ter been zijn. ‘Vredenburg 19’ heeft een restaurant. ‘Vredenburg 19’ is ongeveer tien minuten lopen van het NS-station. Het ligt tegenover de ‘Vredenburguitgang’ van Hoog Catharijne. Stads- en streekbussen stoppen voor de deur. Parkeren kan het beste in parkeergarage ‘La Vie’ (onder de Bijenkorf). Een cursusdag duurt van 10.00 tot 16.30 uur met koffie- en theepauzes en een lunchpauze van 12.30 tot 14.00 uur. Aan het begin van de lunchpauze is er een meditatieoefening van circa 15 minuten. Iedereen die wil deelnemen is welkom. Op de zaterdagcursus is er een boekentafel in de hal tijdens de koffiepauze vanaf 11.00 uur en tussen de middag. ‘s Middags kunnen syllabi van vorige cursusdagen worden aangeschaft. Dan zijn ook kwitanties verkrijgbaar in de

hal vanaf 15.00 uur. • Geef een verrijkend cadeau aan een nieuwe cursist! Cadeaubonnen op naam zijn voor € 45,- te koop eveneens in de hal vanaf 15.00 uur. • Op aanvraag zijn (deel)certificaten te verkrijgen als bewijs van deelname aan de cursus. • Deelnemers ontvangen de FOWNieuwsbrief. Deze verschijnt vier keer per jaar. • FOW verzorgt, behalve de zaterdagcursus, veel activiteiten: zomercursussen, weekenden, lezingencycli, leesgroepen, symposia en podiumprogramma’s, vaak

•

•

• •

in samenwerking met de ISVW, het CSF, het SG EUR en SG UU en de UvH. FOW geeft publicaties uit of werkt aan de uitgave hiervan mee. Actuele informatie en gegevens over het gehele programma‘Oriëntatie in verscheidenheid’ zijn te vinden in de FOW-Nieuwsbrieven en op de website: www.filosofie-oostwest.nl Als u uw emailadres aan ons bekend maakt, krijgt u 10 maal per jaar actuele informatie per email toegestuurd. FOW stelt donaties aan het Steunfonds Vriendenkring FOW zeer op prijs: giro 75 38 27 te Leusden.

Aanmelden Jaarprogramma FOW streeft ernaar dat cursisten aan het gehele cursusprogramma deelnemen. Jaarcursisten hebben daarom een streepje voor. Cursisten die in één keer € 350,- * betalen zeven maal de dagprijs - kunnen alle negen cursusdagen in een kalenderjaar bijwonen. FOW vindt het belangrijk dat ook jongeren aan het cursusprogramma deelnemen. Daarom geldt voor jongeren een flinke korting op het jaarprogramma: jongeren tot 27 jaar betalen € 270,Jaarcursisten kunnen zappen Ook jaarcursisten hebben vanzelfsprekend keuzevrijheid. De meeste jaarcursisten volgen een jaarprogramma, maar het is mogelijk een ‘eigen’ programma in elkaar te zetten. U kunt iedere cursusdag kiezen welk college u die dag gaat volgen. Misschien volgt u liever bepaalde modulen of bent u in de loop van een cursusjaar ingestapt.

Dagcursisten Als u niet in de gelegenheid bent een heel cursusjaar te volgen, kunt u dagcursist worden en voor losse cursusdagen kiezen. Als dagcursist betaalt u € 50,- * contant aan de zaal waar u de les volgt. Inschrijven Het is voor ons prettig als onze deelnemerslijsten op cursusdagen zo compleet mogelijk zijn; dat voorkomt vertraging bij de inschrijving. Wij verzoeken u, als u van plan bent in 2008 één of meer cursusdagen bij te wonen, zich in te schrijven. U kunt de inschrijfkaart sturen naar FOW, Dodeweg 8, 3832 RD Leusden dan wel deze op een cursusdag inleveren. U kunt ook een email sturen naar [email protected]. Wijze van betalen Wij verzoeken de jaarcursisten het cursusgeld (€ 350,- * resp. € 270,-) over te maken op postbank 306 87 89 t.n.v. de penningmeester FOW in Leusden. Zorgt u er svp voor 25

dat de 2e termijn van diegenen die in termijnen betalen vóór 10 mei 2008 op onze girorekening staat. * Voor wie de cursusprijzen financieel moeilijk haalbaar zijn, is vermindering mogelijk. Neemt u daarvoor contact op met de directeur. Activiteiten Nadere gegevens over aanmelden en andere praktische informatie per activiteit worden bekend gemaakt in de Nieuwsbrieven, emailberichten en op de website van FOW.

Uw vrijwillige bijdrage in de druk- en verzendkosten De kosten voor drukken en verzenden van de Brochure en de Nieuwsbrieven maken een aanzienlijk deel uit van de begroting van FOW. Wij hopen daarom dat ook dit jaar weer velen bereid zijn daaraan een vrijwillige bijdrage te leveren door een bedrag over te maken op Postbanknummer 306 87 89 te Leusden t.n.v. Penningmeester FOW.

0!5,6!.$%26%,

%$%%.72%$%:/. *AYADEVA´S'ITAGOVINDA

)SBN PP `

Een van de mooiste teksten van het Hindoeïsme is de Gitagovinda. De tekst stamt uit de 12e eeuw n.Chr. en beschrijft in lyrisch Sanskrit de liefde tussen Krishna en zijn favoriete geliefde Radha. De Gitagovinda wordt in India vaak vergeleken met het Hooglied uit de Bijbel. Er zijn dan ook vele interpretaties van de teksten, van zeer werelds en erotisch naar diep mystiek en religieus. De liederen van de Gitagovinda zijn in India populair tot op de dag van vandaag en veel klassieke dansen zijn er op gebaseerd. Een vertaling met prachtige kleurenillustraties.

6ERKRIJGBAARINDEBOEKHANDELOFRECHTSTREEKSBIJ5ITGEVERIJ$!-/. 0OSTBUS !!"UDEL INFO DAMONNL WWWDAMONNL

26

Dank FOW is Joke Koppius en haar partners Jeannette Hoornenborg, Karel Odink en Joan Tooten erkentelijk voor het belangeloos ontwerpen en het gedurende meer dan tien jaar onderhouden en verbeteren van de FOW-website, de mailinglists en de diverse databases. Bovenal bedankt FOW hen voor het jarenlange gratis gebruik van de kostbare software.

Mooi, doeltreffend en authentiek www.andersites.nl

Fijn logeren in het buitengebied www.hoevelogies.nl

K PPIUS

Mensenwerk: teambuilding en coaching www.koppius.com

Maakt data dynamisch, kunst publiek en foto’s vindbaar www.odink.ch

27

Doelstelling De stichting FOW stelt zich ten doel bij te dragen aan de ontwikkeling van mondiaal denken op basis van wederzijds begrip en respect. Hiertoe tracht zij kennis over de culturele, wereldbeschouwelijke en wijsgerige tradities in Oost en West over te dragen en hiertussen begrip te bevorderen en een dialoog op gang te brengen. Uitgangspunt van FOW is dat ‘waarheid’ in vele gedaanten komt en niet het exclusieve bezit is van één traditie. Tevens gaat zij ervan uit dat de oosterse en westerse tradities ingebed liggen in, en geënt zijn op, concrete stileringen van het leven of ‘ways of life’ en dat beide – levensstijl en wijsgerige reflectie hierop – onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en een poging vormen antwoord te geven op existentiële vragen. Op deze wijze wil FOW tegemoet komen aan de behoefte van steeds meer mensen, ook jongeren, aan een wereldbeschouwelijke verbreding en existentiële verdieping. De stichting is levensbeschouwelijk neutraal. FOW tracht haar doel te verwezenlijken door het organiseren van cursusdagen en -cycli, het uitgeven van (les)materiaal, en het bevorderen van de beoefening van de vergelijkende c.q. interculturele filosofie.

28

FILOSOFIE

O O S T - W E S T

NIEUWSBRIEF FOW. elfde jaargang nummer verschijnt 4 keer per jaar

Recommend Documents