Niet-organische stem- en spraakstoornissen Marika Voerman, logopedist KNO/Laryngologie 20 maart 2012, Heerhugowaard
Niet-organische stemstoornissen = een a- of dysfonie zonder enige structurele of neurologische afwijking
problemen met terminologie: = functioneel? = psychogeen?
wat weten we wel
er is geen organische afwijking
wat weten we niet
oorzaak, dus aanpak alleen stem terug
Indeling
• habitueel (misbruik en overbelasting) • mutationeel (mutatie falset, verlengde mutatie) • psychogeen (stressfactor bij ontstaan stoornis) • gesuperponeerd op organische stoornis • eci
Behandeling: de methoden
• visualisatie
• manuele benadering larynx • combinatie
Voorbereiding
• anamnese
• kno-onderzoek • cognitie en verklaringsmodel
Anamnese
• wat kom je doen? • hoe doe je dat? • wat doe je dan? • maar pas op voor … • oma’s adviezen • tegeltje
Anamnese wat kom je doen?
vragen naar het specifieke stemprobleem/klacht: - wat is de klacht - kwaliteit: hoe klinkt de stem
- functie: - belastbaarheid - volume - vermoeidheid
- invloed dagelijks leven (VHI)
Anamnese aanvullend • chronologie sinds wanneer, wisselend, beloop, ooit eerder klachten, hoe was het vroeger
• ontstaan acuut, subacuut, geleidelijk
• factoren van invloed leeftijd, reflux, allergie, gehoor, temperatuurverschil
• begeleidende verschijnselen slijm, globusgevoel
• intoxicaties roken, alcohol
Anamnese hoe doe je dat?
1. luister zo “blanco” mogelijk naar: • • •
de klacht, verhaal van de patiënt zelf: wat is het probleem? de formulering van de klacht de stem
2. daarna pas relevante voorgeschiedenis. laat je niet op een verkeerd been zetten
Anamnese hoe doe je dat? • luisteren
verhaal van de patiënt woord- en taalgebruik: oppervlakte- en dieptestructuur(Chomsky)
stem wisselingen in toonhoogte / volume
• kijken
non-verbaal gedrag presentatie, emotie, houding, oogcontact
• voelen
• tijd
vertrouwen, begrip, geduld
Anamnese wat doe je dan?
• sturen anamnese matching verhaal patient – eigen kennis en ervaring
• holistisch (mens) instrument (larynx)
• opstellen DD met kennis van: anatomie / (patho)fysiologie ziektebeelden
Anamnese maar pas op voor ...
• verwijzer “misleiding”
• patiënt: cognitie! relatie tijd – causaal verband Google: “ik heb dit”
• behandelaar (logopedist / KNO-arts) te vroeg interpreteren / “ik hoor ‘t al”
Anamnese oma’s adviezen
• begin het gesprek met open vragen • probeer zo rechtstreeks mogelijk naar feitelijke informatie te vragen • geef patiënt voldoende tijd om zijn probleem te formuleren
• ga in op de klacht van de patiënt • sluit aan op gespreksniveau van patiënt • suggestieve vragen zijn onbetrouwbaar, net als geheugenvragen • stel een controle vraag • maar ook: kennis!
Anamnese conclusie
Anamnese is meer dan vragen stellen!
Bij niet-organische stoornissen vaak: • begin is meestal plotseling
• normale fonatie bij hoesten • vaak globusgevoel • geregeld lange behandelweg achter de rug ->gesterkt in organische oorzaak
KNO onderzoek
• goed KNO onderzoek moet altijd vooraf gaan aan behandeling! vraag je altijd af:
zie ik wat ik hoor hoor ik wat ik zie
• diagnose wordt bij uitsluiting gesteld!
Geen behandeling zonder larynxbeeld
Cognitie
• welke gedachte heeft de patiënt zelf over de oorzaak
• irrationele overtuigingen kunnen de somatische beleving in stand houden • herstructureren cognitie door verklaringsmodel • veranderde cognitie is eerste stap naar behandeling en voorkomt recidieven
Onderzoek 116 patiënten (Voerman et al 2009)
cognitie
aantal
blw infectie
30
keelpijn
22
na hoesten, astma enz.
17
operatie hoofd/halsgebied
10
stress, moe
16
geen reden
21
Verklaringsmodel: confronterende benadering versterkt de afweer
Verklaringsmodel
• conversie • leer- en gedragsmodellen • neuro-psychologisch • neurofysiologisch model van Wyke pre-phonatory tune mental imagery (Guenther et al,2006)
Theorie visualisatie methode
mentale beeldvorming
in gedachten kijken
luisteren bewegen voelen
animatiefilm
bewustmaking stembandbeeld + werking
Animatiefilmpje stembanden
Stappen visualisatie methode • visualisatie van een gesprekssituatie • beluisteren van eigen stem in die situatie
• beluisteren kwaliteit, toonhoogte, volume • gevoel controleren • in gedachte tellen met goede/normale stem • hardop tellen met diezelfde stem uit gedachte (normaal) • spontane spraak met normale stem
Manuele therapie goede tweede methode, maar weet wat je doet! • hypo-kinetische afonie
druk op thyroïd en/of adem vastzetten, kracht maken
• hyper-kinetische afonie
•
larynx krachtig naar beneden drukken en/of schudden larynx
vanuit hoesten goede stem conditioneren (auditieve terugkoppeling)
Retrospective study of 116 patients with non-organic voice disorders. Voerman et al (2009) demografische gegevens aantal patiënten
116
geslacht
man
9
vrouw
107
behandeling visualisatie
54
manueel
38
combi
24
Retrospective study of 116 patients with non-organic voice disorders. Voerman et al (2009)
Retrospective study of 116 patients with non-organic voice disorders. Voerman et al (2009)
Conclusie
1.
visualisatie en manuele therapie zijn effectieve behandelingsmethoden voor niet-organische stem – en spraakstoornissen
2.
overdraagbare techniek: kennis, tijd en ervaring!
Baat het niet dan schaadt het wel
