Een uitgave van Triodos Bank
Het Vermogen van Geld
Private Banking
Evenwicht
Nr. 3 Zomer 2014 www.triodos.nl
Ondernemen is soms balanceren: tussen werk en privé, tussen groot denken en klein beginnen.
p3 Architect Thomas Rau deelt zijn visie over de circulaire economie die verder gaat dan verduurzamen.
p4 Zes kernvragen over evenwicht. Ons gevoel zegt dat iets pas goed is wanneer het in evenwicht is. Maar hoe is evenwicht te meten? En hoe houden we de aarde in balans?
p8 Interface is op weg naar nul. Doel is om in 2020 geen enkele negatieve impact op het milieu te hebben. “Tapijt kan de wereld niet veranderen, de mensen die erop werken wel,” zegt directielid Rob Boogaard.
Private Banking
Door: Gaston Melis Beeld: Duco de Vries
Naar een nieuwe energiebalans Ondernemen is soms balanceren Tussen werk en privé, tussen groot denken en klein beginnen. Dat gold ook voor Bert Lutje Berenbroek. Hij verruilde de hightechwereld in de VS voor een eigen bedrijf in Zeist en ontwikkelde een slimme energiemeter. “Ik wilde graag een zinvol product ontwikkelen.” Bert Lutje Berenbroek
Bert Lutje Berenbroek is net terug van een zakenreis uit Azië. “Ik heb in het verleden veel gereisd voor mijn werk,” zegt hij in zijn kantoor in het hartje van Zeist. “Toen de kinderen nog klein waren ging dat prima, maar nu ze ouder worden – ze zijn 5, 8 en 10 jaar – merk ik dat het voor de opvoeding echt belangrijk is om aanwezig te zijn.” Het zelfstandig ondernemerschap waar Lutje Berenbroek een paar jaar geleden voor koos, is hard werken, maar wel op een flexibele manier. “Als het nodig is ben ik binnen twee minuten thuis of op school en dat compenseer ik dan weer door ’s avonds even door te werken. Maar het is wel een kunst om die balans te bewaken. Want ik heb een groot internationaal netwerk en het is heel verleidelijk om dat weer aan te halen.”
de stoommachine die de boekdrukkunst mogelijk maakte. Nu staan we op het punt dat er weer zo’n doorbraakperiode aankomt, als het ons gaat lukken om de energienetten aan het internet te koppelen en we fossiele brandstoffen gaan vervangen door duurzame vormen van energie.”
Achterhaald concept
Zinvol Dat netwerk heeft hij overgehouden aan zijn internationale carrière. Na zijn studie elektrotechniek werkte Lutje Berenbroek voor toonaangevende internationale bedrijven in Boston en Silicon Valley, waar hij producten ontwikkelde voor gerenommeerde merken als JVC, Logitech, Cisco en Philips. “Toen mijn vrouw en ik kinderen kregen, kwam bij mij het besef dat ik ook eens een product voor mezelf wilde ontwikkelen. En niet zomaar iets commercieels in de consumentenelektronica, ik wilde graag iets zinvols maken.” Op dat moment was Lutje Berenbroek al volop bezig met het thema duurzaamheid. Hij maakte deel uit van het management team van Ember Corporation uit Boston, dat in korte tijd in Amerika marktleider was geworden op het gebied van slimme energienetwerken. Toen het jonge bedrijf werd overgenomen door een nog grotere partij – zoals dat in Amerika vaak gaat – besloot Lutje Berenbroek een eigen onderneming te starten om de technologie naar Europa te brengen.
Vraag en aanbod
02
Het is de visie van Lutje Berenbroek, die sinds 2012 samen met zakenpartner en marketingspecialist Michel Muurmans het Bedrijf NET2GRID leidt, dat we veel bewuster moeten omgaan met de productie van energie. Hij heeft zich daarbij laten inspireren door de invloedrijke Amerikaanse econoom Jeremy Rifkin. “Volgens hem vinden maatschappelijke omwentelingen plaats als een energie- en informatiedoorbraak samenvallen. Dat gold bijvoorbeeld bij de uitvinding van
“We moeten meer balans creëren in de vraag naar energie en de productie ervan.”
Want in feite is onze energie-infrastructuur achterhaald, meent Lutje Berenbroek. We bevinden ons in de overgangsperiode naar een nieuwe, duurzame manier om energie op te wekken. “De traditionele gas- en elektriciteitscentrales leveren ons energie gebaseerd op historisch verbruik: ze produceren wat we voorheen gemiddeld nodig hadden,” licht hij toe. “Maar inmiddels wordt steeds meer energie decentraal opgewekt met zonnepanelen en windmolens, in wijken of buitengebieden. De energie die centrales opwekken en die we niet afnemen, is feitelijk verspilde energie.” Het product dat NET2GRID de afgelopen twee jaar heeft ontwikkeld, de SmartBridge, kan helpen om die verspilling tegen te gaan. Met het kleine apparaatje in de meterkast kan actuele informatie over het energieverbruik geanonimiseerd worden teruggekoppeld aan de energieleveranciers, die daardoor veel beter hun productie kunnen afstemmen op wat er werkelijk nodig is. Tegelijkertijd krijgt de consument realtime inzicht in zijn verbruik via een bijbehorende app. Zo zie je meteen hoeveel energie er weglekt door het sluipverbruik van telefoonopladers, stand-by tv’s en andere elektronica. De app laat zien hoeveel je direct én op jaarbasis kunt besparen door apparaten uit te schakelen. Met een tool van nauwelijks 100 euro bespaar je net zoveel als dat je met zonnepanelen van 5000 euro kunt opwekken.”
Samen energie besparen Wat niet wil zeggen dat je de zonnepanelen niet moet aanschaffen. Integendeel, je moet het juist beide doen. Daarom wekt het huishouden van Lutje Berenbroek zelf ook stroom op via zonne-energie en is Berts vrouw Jitske actief in WattsNext, een burgerinitiatief in Zeist om samen zoveel mogelijk energie te besparen. “De huidige technologie en het delen van kennis kunnen ons daarbij helpen. We moeten meer balans creëren in de vraag naar energie en de productie ervan. Daar kunnen we allemaal een steentje aan bijdragen.”
Private Banking
2 visies op evenwicht Beeld: Nardo Brudet
Het evenwicht van de cirkel Duurzaamheid is niet meer dan het optimaliseren van een fout systeem. Als we evenwichtig met de aarde willen omgaan, is dat onvoldoende.
“Breng je gewicht naar je linkerbeen. Span je bovenbeenspieren aan. Buig je rechterknie op heuphoogte. Strek je rug en kijk naar voren.” Ik hoor de instructies, zweet druppelt over mijn lichaam, ik val uit de houding. Ik moet toch op één been kunnen staan? Niet denken, maar doen. En nog een keer proberen. Ik kijk naar mijzelf in de spiegel, ik zie er niet uit. Mijn focus is weer weg. En ondertussen is het behoorlijk warm. “Niet denken maar ademen,” zegt de docent. Elwin Mulder columnist
Dit was mijn eerste Bikram Yoga les. En ik wist toen niet of ik nog wel een keer terug wilde komen. Nu, tien jaar later, ben ik zelf yogadocent. Yoga heeft mij na verloop van tijd zo veel gegeven, dat ik les wilde gaan geven. Bikram Yoga wordt onderwezen in een verwarmde ruimte. Tijdens de 90 minuten durende les, voer je 26 verschillende houdingen uit en twee ademhalingsoefeningen. Je hartslag gaat omhoog en omlaag, je spant spieren aan en ontspant ze weer. Daarnaast verbrand je veel afvalstoffen. De aanwezigheid van een grote spiegel is ook belangrijk voor deze vorm van yoga. Die helpt je minder over jezelf te oordelen naarmate je meer oefent. Toen ik mijn eerste les nam, werkte ik voor verschillende actualiteitenprogramma’s op televisie en leefde ik in de waan van de dag. Mijn leven was behoorlijk hectisch. Nooit was er een echt weekend, want ik moest continu alert blijven op het laatste nieuws. Door yoga te beoefenen vond ik een balans tussen hard werken en voldoende rust en afstand nemen. Dit hield mij op de been. En niet alleen dat. Ik leerde mijzelf te accepteren. Ik werkte hard en stond altijd voor iedereen klaar. Ik zei nooit nee. Door de yoga werd ik me steeds bewuster van patronen in mijn leven. Ik ging minder snel over mijn grenzen heen en zei steeds vaker ook nee. Een grote verandering. In het begin lijkt de yoga vooral fysiek te zijn. Kan ik blijven staan op een recht been? En is mijn buik ingetrokken en rug gestrekt? Na verloop van tijd merkte ik dat mijn spieren sterker werden, ik kon beter balanceren. Mijn focus en concentratie namen toe. Ik leerde mezelf steeds beter kennen. Ga ik door of stop ik? Een bijzonder proces. Stel je een ui voor, elke les die je neemt gaat er een schil van de ui af. Uiteindelijk kom je steeds dichter bij de kern. Jezelf.
Elwin Mulder is sinds eind 2011 samen met Robert Stange eigenaar van Bikram Yoga Arnhem. De eerste Bikram Yoga school buiten de Randstad.
Uit een houding vallen en het steeds weer opnieuw proberen, dat maakt je een ‘yogi’. Dat is iemand die niet opgeeft en ook niet oordeelt. Zoals ik steeds minder oordeelde over mijzelf in de spiegel. Dat heeft ook zijn werking buiten de yoga, op het dagelijks leven, op alles wat je doet. De balans die je daarbij ervaart is niet alleen fysiek, maar ook emotioneel en mentaal. En dan kom je erachter dat yoga veel meer is dan op één been staan.
Beeld: Lilian van Rooij
Balanceren op één been
Thomas Rau columnist Als u op visite bent, dan gedraagt u zich als gast. U trekt niet ongegeneerd de keukenkastjes open op zoek naar hapjes en drankjes. U houdt zich aan de ongeschreven regels. Vreemd dus dat de mensheid zich van regels niets aantrekt. Terwijl zij te gast is op de aarde en zich hoort te gedragen naar de regels die daar gelden. Wat die regels zijn, leren we van de natuur. In de natuur gaat niets verloren. De resten van gestorven planten en dieren vormen de basis van nieuw leven. Het ecologische uitgangspunt van hergebruik is vanzelfsprekend, want de aarde is een gesloten systeem. Er komt niets bij, een ingeslagen meteoriet daargelaten. In een gesloten systeem spring je zuinig om met de beschikbare materialen. Zoals de natuur dat doet. In tegenstelling tot de mens. Kijk maar naar de manier waarop de economie is georganiseerd. Die is lineair. We winnen grondstoffen, maken spullen, verbruiken ze, en gooien ze weg. ‘Take, make, waste’. Kostbare grondstoffen gaan definitief verloren. Die manier van doen is onhoudbaar. Daarom wordt het tijd om onze economie te ecologiseren en te baseren op het kringloopprincipe van de natuur. We moeten dus van een lineaire naar een circulaire economie. Dat is de enige manier om te komen tot een evenwichtige omgang met de aarde. In een circulaire economie is iedereen verantwoordelijk voor de consequenties van zijn daden. Een fabrikant van een koffiezetapparaat blijft eigenaar van dat apparaat. Hij geeft het in bruikleen aan de consument,
en krijgt het uiteindelijk weer terug. Zo heeft hij er belang bij het apparaat demontabel te ontwerpen, tot op het niveau van de afzonderlijke grondstoffen. Anders blijft hij zitten met de rotzooi. Een circulaire economie gaat verder dan verduurzamen. Want duurzaamheid is slechts het beperken van de ecologische schade. We maken dan nog steeds gewoon een koffiezetapparaat, maar zorgen alleen dat er minder grondstoffen voor nodig zijn. Ondertussen wordt het apparaat maar deels gerecycled, en belandt het grotendeels bij het afval. Omdat de fabrikant geen eigenaar blijft, neemt hij er niet de volledige verantwoordelijkheid voor. Duurzaamheid is dus het optimaliseren van een fout, lineair systeem. En daarmee komen we er niet. We moeten de economie opnieuw uitvinden en baseren op het circulaire principe van de natuur. Alleen een circulaire economie is volhoudbaar en werkelijk in evenwicht met de draagkracht van de aarde.
Thomas Rau (1960) studeerde architectuur in Aken. Sinds 1990 werkt hij als architect in Amsterdam, waar hij in 1992 RAU oprichtte. Hij werd in 2013 door architectenwerk.nl uitgeroepen tot Architect van het Jaar in de categorie ‘grote bureaus’.
“Een circulaire economie gaat verder dan verduurzamen.”
03
Private Banking
Door: Tobias Reijngoud en Laetitia de Leede
Evenwicht: zes kernvragen
2
Wat is evenwicht in de economie? In economisch opzicht is sprake van evenwicht wanneer er balans is tussen vraag en aanbod. De huidige financiële en economische crisis kunnen we interpreteren als een verstoord evenwicht. Maar die verstoring biedt ook mogelijkheden om naar een nieuwe, evenwichtiger situatie te bewegen. Want een crisis doorbreekt vaste patronen en is daarom een kans om een nieuwe richting in te slaan. In de woorden van Rahm Emanuel, oud-stafchef van het Witte Huis onder president Obama: “Laat een forse crisis niet ongebruikt voorbij gaan.” (New York Post, 19 oktober 2013). Een duurzame economie heeft alles met evenwicht te maken. Het gaat immers om een economisch systeem dat in balans is met de draagkracht van de aarde, de samenleving en de mens. Zo ontstaat een economie die volhoudbaar en toekomstbestendig is. Aan de basis ervan liggen de drie P’s: people, planet, profit. In een duurzame economie gaat het niet alleen om financieel resultaat (profit), maar ook om het bijdragen aan bijvoorbeeld de sociale cohesie in de samenleving, aan goed onderwijs of aan menswaardige zorg (people). En aan de kwaliteit van het milieu (planet).
Ons gevoel zegt dat iets pas goed is wanneer het in evenwicht is. Maar wat moeten we ons precies bij ‘evenwicht’ voorstellen? Wanneer is een mens eigenlijk in evenwicht, of de economie? En is een flinke verstoring van de balans op zijn tijd niet juist heel goed?
1
Wat is evenwicht?
MEDEWERKERS
RENTE
RENTE
SPAARDERS
BANK RENDEMENT
Keizersrande Op natuurderij Keizersrande gaan landbouw en natuurbeheer hand in hand. Het draait hier om ‘boeren voor natuur’ wat betekent dat de agrarische exploitatie ten dienste staat van de natuur en het landschap. Triodos Bank heeft een krediet verstrekt aan Keizersrande.
ONDERNEMERS EIGEN VERMOGEN
SPAARGELD
KREDIET
AANDEELHOUDERS
3
04
SALARIS
ARBEID
Een toestand waarbij het gewicht aan beide zijden van een balans gelijk is: zo luidt de kortste definitie van het begrip ‘evenwicht’ in de Van Dale. Het begrip heeft ook een meer figuurlijke betekenis en kan worden betrokken op de mens en de samenleving. In deze zin gebruikt, kun je zeggen dat evenwicht van binnen naar buiten werkt. Zonder innerlijk evenwicht geen evenwicht in de buitenwereld. Als mensen een innerlijke balans vinden, kunnen ze een positieve invloed uitoefenen op hun omgeving en de samenleving. De natuurwetenschappen maken onderscheid tussen dynamisch en statisch evenwicht. Bij een dynamisch evenwicht gaat het om een systeem waarin zich weliswaar veel interne activiteiten afspelen, maar dat uiteindelijk in balans is. Neem het menselijk lichaam. Dat heeft een vrijwel constante temperatuur. Maar die evenwichtige temperatuur is het gevolg van veel activiteit. Er is in het lichaam immers geen sprake van stilstand maar juist van talloze, complexe processen. Bij een statisch evenwicht gaat het om een situatie waarin zonder verstoring van buitenaf, geen enkele verandering plaatsvindt. Denk aan een torenhijskraan die buiten gebruik is. Zonder externe kracht, zoals een windhoos, blijft de hijskraan staan en gebeurt er niets.
Figuur 1: Bankieren is evenwichtskunst Een bank beweegt zich in een krachtenveld van vier betrokken partijen. Een spaarder vertrouwt zijn geld toe aan de bank, en krijgt in ruil spaarrente. Een ondernemer leent geld, en betaalt rente. Aandeelhouders leveren het eigen vermogen, en delen in de winst. En medewerkers ontvangen salaris, in ruil voor geleverde arbeid. Het is aan de bank om de belangen van de vier betrokken partijen met elkaar in evenwicht te houden.
Wat is de rol van een bank in evenwicht?
Een bank heeft in essentie een paar kerntaken. Voor een belangrijk deel gaat het bij een bank om spaargeld veilig in bewaring houden aan de ene kant, en om het verstrekken van kredieten aan ondernemers aan de andere kant. “Daarmee verbindt een bank spaarders die tijdelijk geld over hebben met ondernemers die geld nodig hebben voor het financieren van hun initiatieven,” zegt Pierre Aeby, financieel directeur van Triodos Bank. “Het is belangrijk om die verbinding op een gebalanceerde manier vorm te geven. Bankieren is evenwichtskunst.” De ‘klassieke’ bankier werkt dus verbindend en relatiegericht. In de periode voorafgaand aan de financiële crisis richtten veel banken zich echter steeds minder op hun relaties, maar juist op het doen van transacties op financiële markten. Relatiegericht bankieren werd vervangen door transactiegericht bankieren. Momenteel zien we banken gedeeltelijk terugkomen op die relatiegedrevenheid. Ze stellen hun klanten en relaties weer centraler. Als het gaat om de taken en verantwoordelijkheden van banken, verdient ook de ‘geldscheppende functie’ van banken aandacht. Hoe geldschepping precies werkt, is onderwerp van debat. Maar het komt erop neer dat een bank geld kan uitlenen aan ondernemers, zonder dat het kredietbedrag aan de andere kant van de balans volledig wordt gedekt door spaartegoeden. Een bank leent dus geld uit dat er eerder niet was. Het is van belang dat de kredietportefeuille van een bank en de risico’s die daarmee gemoeid zijn, beheersbaar en evenwichtig blijven. Anders kan niet alleen de bank in grote problemen komen, maar raakt ook de economie uit evenwicht. [zie figuur 1]
Private Banking
4
Hoe houden we de aarde in balans? 20 augustus 2013 was een belangrijke dag. Op die dag van dat jaar had de mensheid de natuurlijke hulpbronnen die de aarde in één jaar kan aanvullen, verbruikt. De rest van het jaar teerden we dus in op de voorraden van de aarde. Dat blijkt uit berekeningen van het Global Footprint Network, dat dit omslagpunt ’earth overshoot day’ noemt. Earth overshoot day valt elk jaar eerder. Midden jaren zeventig lag die dag nog op 31 december. [zie figuur 3] Willen we de aarde op een verantwoorde manier gebruiken, dan is het belangrijk om te werken aan een evenwichtige en duurzame economie. Die is circulair en gebaseerd op hergebruik van grondstoffen. Producten zoals koffiezetapparaten en gebouwen dienen na gebruik als grondstof voor nieuwe producten. Het zijn daarmee ‘grondstoffenbanken’, zegt architect Thomas Rau (zie column pagina 3). Rau is fervent pleitbezorger van een circulaire economie. Hij ontwikkelt businessmodellen waarin producenten eigenaar blijven van hun goederen. Ze krijgen die aan het eind van hun gebruikscyclus weer terug, zodat ze er de grondstoffen uit kunnen halen voor hergebruik.
6 IN 2008 HADDEN WE 1,5 AARDBOL NODIG OM IN ONZE CONSUMPTIEBEHOEFTE TE VOORZIEN.
22-36 36-51 51-65 gegevens onbekend
Figuur 3: Wereldwijde ecologische voetafdruk We teren in op de reserves van de aarde. De mensheid had in 2008 anderhalve aarde nodig om te voorzien in haar consumptiebehoefte. In 2050 zitten we op het dubbele. Bron: Global Footprint Network, 2011 en WWF, Living Planet Report 2012
Figuur 2:Inkomensongelijkheid De Gini-coëfficiënt of Gini-index is een maat voor de inkomensongelijkheid. Er wordt een schaal van 0 tot 1 (of 0 tot 100) gebruikt. Hoe lager de score, hoe evenwichtiger de inkomensverdeling. Hoe hoger, hoe schever de verdeling. Bron: CIA The World Fact Book en The World Bank
5
Wat is het belang van een evenwichtige welvaartsverdeling? De mondiale verdeling van welvaart is scheef. En ook bínnen landen is vaak sprake van een onevenwichtige verdeling. De Gini-coëfficiënt wordt gebruikt om inkomensongelijkheid te meten. [zie figuur 2] Vooral in ontwikkelingslanden is vaak sprake van een scheve verdeling. In Scandinavië en Nederland zien we meer evenwicht. De Franse econoom Thomas Piketty constateert dat de ongelijkheid in de wereld groeit. Dit gebeurt doordat het rendement op kapitaal gemiddeld hoger is dan de economische groei. Wie geld heeft, is dus bevoorrecht. Piketty publiceerde begin dit jaar Capital in the twenty-first century. Het boek doet internationaal veel stof opwaaien onder politici en economen. Extreme ongelijkheid ondermijnt democratie, zegt Piketty. “Als een kleine groep bijna alle economische middelen in handen heeft, bestaat het principe ‘iedereen is gelijk’ niet meer. Op papier mag ieders stem even zwaar tellen, in de praktijk heeft een klein groepje extreem rijken de touwtjes in handen.” Een scheve verdeling van welvaart en inkomen bevordert het ontstaan van wij-zijdenken, zegt de Britse hoogleraar Richard Wilkinson. Hij deed onderzoek naar de gevolgen van inkomensongelijkheid en publiceerde het boek The spirit level: Why greater equality makes societies stronger. Het denken in wij-zij kun je verklaren uit het feit dat mensen zich in een samenleving met grote verschillen minder in elkaar kunnen inleven en banger zijn voor anderen. Dat zegt Wilkinson: “Juist omdat hun inkomens zo zeer verschillen, leven ze in heel andere werelden, is de afstand veel groter en de empathie veel kleiner.” Bron: www.mo.be
Hoe is evenwicht te meten?
Het is soms lastig om te meten of iets in evenwicht is. Neem de mens. Door de lichaamstemperatuur te meten kun je weliswaar bepalen of iemand fysiologisch in balans is. Maar hoe meet je de mate van geestelijk evenwicht? Het begrip ‘evenwicht’ speelt een belangrijke rol in de natuurwetenschappen. Zo wordt evenwicht binnen de chemie gezien als een toestand waarbij de hoeveelheden en concentraties van stoffen die met elkaar in contact staan, constant blijft. En in de mechanica spreekt men van evenwicht wanneer alle krachten die op een lichaam werken, elkaar opheffen. Chemische concentraties en natuurkundige krachten kun je meten, en op die manier dus bepalen of er sprake is van evenwicht. Meten van evenwicht in een economische context is lastiger. Toch is het van belang. Neem het vraagstuk van het verduurzamen van de economie. Een duurzame economie is in balans met de draagkracht van de aarde. In dit verband is het interessant te weten (en dus te meten) wat de werkelijke kostprijs is van goederen die worden geproduceerd. Want alleen dán is te bepalen of er evenwichtig wordt geproduceerd. De True Price Foundation (www.trueprice.org) werkt met bedrijven samen om die werkelijke prijs te bepalen. Hoe dit gaat, is met een eenvoudig voorbeeld te illustreren. Als bij het kweken van een krop sla in de landbouw kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen worden gebruikt, leidt dat tot milieuschade. Wanneer je een eerlijke en evenwichtige prijs van dat kropje sla wilt vaststellen, zou je de schade en de kosten voor het opruimen daarvan, moeten meenemen.
05
Private Banking
Humanitas Humanitas zet zich al bijna 70 jaar in voor mensen die het even niet alleen redden. Bij de vereniging werken 300 beroepskrachten en 13.800 vrijwilligers aan zo’n 700 activiteiten, variërend van maatjescontacten bij inburgering tot het doorbreken van eenzaamheid en rouwverwerking. Humanitas handelt in lijn met het humanistische gedachtegoed van gelijke kansen, eigen verantwoordelijkheid en zelfbeschikking.
Door: Joost Bijlsma Beeld: Roy Beusker
Onze vrijwilligers brengen mensen weer in balans Eva Scholte is nu ruim drie jaar directeur van Humanitas, een vereniging die zich inzet voor mensen die het even niet alleen redden. Bij de organisatie met duizenden vrijwilligers en 80 lokale afdelingen, werd centrale regie steeds meer een must. Hoe houdt zij Humanitas in evenwicht in tijden waarin de druk op vrijwilligerswerk toeneemt? Centrale regie
Een collega wees Eva Scholte in 2010 op de vacature van directeur bij Humanitas. Zij meende dat deze functie precies iets voor haar was. Maar Scholte twijfelde aanvankelijk, zo vertelt zij openhartig in haar kamer bij het Landelijk Bureau van Humanitas in Amsterdam. “Ik vond ook dat het profiel precies paste. Ze zochten immers naar een ervaren manager die de organisatie op orde kon brengen. Toch vroeg ik mij af of ze wel naar iemand als ik zochten. Vergeleken met mijn voorganger Lodewijk de Waal ben ik immers een onbekende.”
Met veel vrijwilligers en een nobel doel, lijkt Humanitas een aantrekkelijke organisatie om leiding aan te geven. Maar gemakkelijk is dat niet. Het gaat om een vereniging met 80 lokaal bestuurde afdelingen die ieder een eigen mening hebben. Die decentrale organisatie heeft zo zijn voordelen, stelt Scholte. “We hebben een groot bestuurderspotentieel, met onder andere capabele ondernemers en oud-wethouders die lokaal subsidies en sponsoring werven.” Maar het kan ook lastig zijn, volgens de landelijk directeur. “Als je iets wilt veranderen of meer lijn in bepaalde activiteiten of processen wilt brengen, dan moet je veel mensen overtuigen van de noodzaak hiervan.” Voordat ze kwam, sloeg de balans te veel door naar het decentrale: afdelingen en districten voerden soms te veel een eigen koers. Meer regie was noodzakelijk, zo kreeg ze mee in haar opdracht. Scholte bereikte dit via een van onderop samengesteld helder en beknopt strategieplan met zeven haalbare doelen. Die moeten in een periode van vier jaar worden gerealiseerd. Dankzij dit plan is nu veel duidelijker, voor bijvoorbeeld landelijke geldschieters, wat Humanitas precies doet en wil. In de ogen van Scholte is het centrale en decentrale nu weer meer in evenwicht.
Bevoorrecht
06
Maar Humanitas koos wel degelijk voor Scholte. Ze haalden daarmee een maatschappelijk betrokken persoon in huis, iemand die hart voor vrijwilligerswerk heeft. Dat werd haar met de paplepel ingegoten. Haar moeder nam haar mee met collecteren en gaf Nederlandse les aan buitenlanders. Toen Scholte psychologie ging studeren, besloot ze naast haar studie bij de opvang voor dak- en thuislozen in Utrecht te gaan werken. “Zo kon het gebeuren dat ik overdag een college over agressie en geweld volgde en ’s avonds tussen twee elkaar in de haren vliegende ‘klanten’ in sprong.” Het werk bij de opvang beviel zo goed dat ze bewust koos voor een carrière bij organisaties met een sociaal-maatschappelijke missie. Ze voelt zich bevoorrecht dat ze kon kiezen wat ze wilde. “Heel veel mensen aan wie Humanitas hulp biedt, kunnen dat zelf niet. Ze raken in de problemen door allerlei tegenslagen.” Scholte voelt zich in haar element als ze mag vertellen over wat haar organisatie doet. Niet alleen tijdens dit interview maar ook in blogs op de website van Humanitas geeft ze tekst en uitleg. Over hoe haar medewerkers opkomen voor mensen die het moeilijk hebben. Scholte: “Wij leiden vrijwilligers op die mensen thuis helpen hun leven op de rit te krijgen. Zij helpen die mensen om weer in balans te komen na tegenslagen. Zo leveren we bijvoorbeeld ‘maatjes’ aan moeders, als een gezinslid in de gevangenis belandt.” Humanitas richt zich op zes thema’s: eenzaamheid, opvoeden, opgroeien, detentie, thuisadministratie en verlies. De intentie daarbij is om mensen sterker te maken, zodat zij voor zichzelf kunnen opkomen. Dit sluit goed aan op het humanistische gedachtegoed van de vereniging. Vrijwilligers kunnen zelf invulling geven aan hoe zij hun hulp verlenen. Scholte: “Ze kunnen echt een verschil maken in het leven van de mensen die ze helpen. En ze krijgen daar veel waardering voor terug.”
Over Eva Scholte Eva Scholte (44) is sinds 1 december 2010 directeur van Humanitas. Zij werkte eerder in verschillende functies bij de vakvereniging CNV en als sectormanager bij Blijf Groep.
“Vrijwilligerswerk werkt alleen als mensen intrinsiek gemotiveerd zijn; ze moeten zelf zin in het werk hebben.”
Private Banking
Of Humanitas in evenwicht blijft, is natuurlijk niet alleen een kwestie van aansturing. Ook externe factoren zijn van invloed. Maatschappelijke en politieke ontwikkelingen kunnen de balans verstoren. Zo zou individualisering kunnen leiden tot minder animo voor vrijwilligerswerk. Scholte merkt hier echter niets van bij Humanitas. “Het aantal vrijwilligers neemt juist toe.” Op de vraag waar het groeiend aantal vrijwilligers aan te danken is, geeft Scholte een verrassend antwoord: werkloosheid. “Een deel van de nieuwe werkzoekenden kiest voor vrijwilligerswerk.” Zij juicht dit toe. “Vrijwilligerswerk kan een heel zinvolle invulling zijn van de tijd die vrijkomt doordat je niet meer werkt. Het helpt je voeling te houden met de maatschappij en je blijft jezelf ontwikkelen.” Scholte maakt zich dus geen zorgen over het aantal vrijwilligers. Wel over de balans tussen vrijwillige en beroepskrachten bij Humanitas. “De behoefte aan onze hulp stijgt. Dat komt door het toenemende aantal mensen dat in financiële problemen raakt. Verder zullen ouderen steeds vaker gaan aankloppen, vanwege de ingrijpende zorgbezuinigingen die hen treffen. We hebben voldoende vrijwilligers om een toenemende hulpvraag op te vangen. Maar het is de vraag of we ook voldoende middelen hebben om die vrijwilligers te ondersteunen met betaalde krachten.” Over de financiële situatie bij Humanitas is Scholte redelijk tevreden. “Die blijft stabiel, terwijl veel vergelijkbare organisaties kampen met teruglopende donaties of bezuinigingen. Maar je zou dus wat willen groeien, om de verwachte extra vraag op te vangen.”
Column Albert van Zadelhoff
Evenwicht
Afgelopen maanden heeft de Franse econoom Thomas Piketty een niet te missen bijdrage geleverd aan de discussie over een evenwichtige spreiding van vermogen. Aan de hand van een indrukwekkende hoeveelheid gegevens, analyseert Piketty de eb en vloed van het bezit van vermogen over de afgelopen honderdvijftig jaar. Zijn conclusie is dat een kleine groep superrijken de afgelopen tientallen jaren relatief nog rijker is geworden. Ook in ons land is dat het geval en bezat de rijkste 1% van de Nederlanders einde 2012 ruim 23% van het totale financieel vermogen. Beeld: Onno Roozen
Meer vrijwilligers
“Onze vrijwilligers kunnen echt een verschil maken in het leven van de mensen die ze helpen. En ze krijgen daar veel waardering voor terug.”
“Wij laten zien dat duurzame ondernemers niet alleen een financieel, maar ook een sociaal en ecologisch rendement genereren.” De vooruitzichten die Piketty schetst zijn soms nauwelijks te bevatten. Overheden kunnen inkomensongelijkheden dan wel weg proberen te masseren, maar het is volgens hem niets minder dan de natuurlijke loop der dingen dat de rijken steeds rijker zullen worden. Alleen in tijden van grote internationale conflicten of sterke economische groei leveren de rijken relatief iets van hun positie in. Een conflict moeten we ten koste van alles natuurlijk vermijden, en eigenlijk kun je hetzelfde zeggen van hoogconjunctuur.
Nog een punt van zorg van Scholte is de nieuwe Participatiewet. Het kabinet geeft gemeenten daarin de mogelijkheid om van uitkeringsgerechtigden een tegenprestatie in de vorm van vrijwillig werk te vragen. Scholte vreest dat dit negatieve gevolgen kan hebben voor het draagvlak om vrijwilliger te worden. Ze vraagt zich hardop af of ze blij moet zijn als mensen worden verplicht om bij haar organisatie te komen werken. “Vrijwilligerswerk werkt alleen als mensen intrinsiek gemotiveerd zijn; ze moeten zelf zin in het werk hebben. Een werkloze boekhouder bijvoorbeeld die dit zelf niet wil, moet je niet dwingen om via ons mensen met administratieve problemen te helpen. Als we zo aan nieuwe vrijwilligers komen, hebben wij daar alleen maar last van. Deze nieuwkomers haken heel snel af. Dat kost onze organisatie alleen maar tijd.” Scholte verwacht overigens dat de soep niet zo heet wordt gegeten als ze aanvankelijk is opgediend. “De plicht tot tegenprestatie is al afgezwakt in de Participatiewet.”
Wat Piketty ons duidelijk maakt, voelt hoe dan ook ongemakkelijk. Want hoe democratisch of fair kunnen we een steeds toenemende ongelijkheid van vermogen noemen? Te meer als je ziet dat (schijnbare) onevenwichtigheid vaak ‘vanzelf’ wordt gecorrigeerd, zoals in de kernvragen over Evenwicht in dit nummer van Het Vermogen van Geld te lezen is. Botst een verdergaande concentratie van vermogen daarom met de waarden van Triodos Bank? Hoewel je geneigd bent om deze vraag bevestigend te beantwoorden, wil ik dit toch relativeren. Het hangt er namelijk maar helemaal van af wat deze kleine groep vermogende mensen met zijn vermogen gaat doen.
Dochters
Triodos Bank is opgericht om mensen en organisaties (weer) bewust te maken dat hun vermogen kan bijdragen aan het bevorderen van levenskwaliteit. Wij laten zien dat duurzame ondernemers niet alleen een financieel, maar ook sociaal en ecologisch rendement genereren. Positief geredeneerd: als vermogen zich sterk concentreert, hoeven we er slechts een beperkt aantal mensen van te overtuigen hun vermogen bewust aan te wenden om een werkelijk duurzaam effect te bereiken. Het is dan ook hoopgevend dat duurzaam bankieren steeds meer geaccepteerd raakt – óók in het segment private banking. Natuurlijk is het omgekeerde ook denkbaar: als die top 1% geen enkele verbinding zou hebben – of krijgen – met duurzaam ondernemerschap, dan zijn de goede intenties van zeer velen daar niet echt mee gediend. Dit is overigens niet wat we zien in onze eigen groeicijfers, maar het blijft een reële zorg.
Hoe zit het met haar privé? Is zij zelf in balans? “Dat is nog een hele opgave geweest. Deze functie heeft me opgeslokt. In de kerstvakantie 2013 heb ik besloten om nog maximaal vijftig uur per week te werken. Voor het eerst in tien jaar ben ik alleen op vakantie geweest: tweeënhalve dag naar Texel, zonder vooropgezet plan. Heerlijk.” Ook kan ze weer meer tijd vrij maken voor haar gezin. “Toen mij onlangs werd gevraagd of ik wilde collecteren voor Jantje Beton, twijfelde ik aanvankelijk. Maar ik deed het toch: een uur met mijn ene dochter en een uur met mijn andere. Ik wil mijn dochters iets doorgeven, net zoals mijn moeder dat bij mij deed.”
Ik voeg daar een tweede relativerende noot aan toe: het kan dan zo zijn dat het economisch systeem zo werkt dat de rijken steeds rijker en machtiger worden, op individueel niveau is hier geen sprake van. Ouders dragen vermogen over aan hun kinderen; het vermogen komt dan in beweging en krijgt als het ware een nieuwe kans om duurzaam te worden ingezet. De volgende generatie heeft immers doorgaans een andere kijk op de wereld. Daarnaast stimuleren grote vermogens ook de creatie van schenkgeld. De Bill en Melinda Gates Foundation is daarvan een schoolvoorbeeld, maar er zijn alleen in Nederland al tienduizenden instellingen actief die ooit door vermogenden zijn opgezet, met als enige doel om ‘goed te doen’. Dan wordt het oude vermogen door de transformatie naar schenkgeld sterk verrijkt. Zo krijgt geld een heel nieuwe kwaliteit en ontstaat een echt evenwicht.
CV ALBERT VAN ZADELHOFF Sinds 2005 is Albert van Zadelhoff directeur van Triodos Bank Private Banking. Daarvóór deed hij ruime ervaring op met private banking in binnen- en buitenland.
07
Private Banking
CV ROB BOOGAARD Rob Boogaard (1968) werkt sinds 2011 bij Interface. Hij is CEO voor de regio’s Europa, Afrika en het Midden-Oosten. Hij werkte eerder 18 jaar in het buitenland, onder meer bij Steelcase, een wereldwijde speler in kantoormeubilair.
Door: Tobias Reijngoud Beeld: Interface
Op weg naar nul De duurzame modulaire designvloerbedekking van Interface ligt wereldwijd in duizenden bedrijven en kantoren. “Tapijt kan de wereld niet veranderen, de mensen die erop werken wel,” zegt directielid Rob Boogaard. De koers van een succesvol bedrijf radicaal verleggen richting duurzaamheid, terwijl de aandeelhouders en het management dat niet gelijk zien zitten. Dan moet je wel sterk overtuigd zijn van je visie en het belang van de koerswijziging. En dat was Ray Anderson (1934-2011), oprichter van de grootste tapijttegelfabrikant ter wereld: Interface. We spreken midden jaren negentig. “Anderson stond sinds de jaren zeventig aan het roer,” vertelt Rob Boogaard, CEO voor de regio’s Europa, Afrika en het Midden-Oosten. “Hij had het Amerikaanse bedrijf uitgebouwd tot multinational, en eind jaren tachtig onder meer tapijtfabrikant Heuga in Scherpenzeel overgenomen.” Het zou logisch zijn geweest om de succesvolle koers van het bedrijf gewoon vast te houden. Maar Anderson koos voor iets anders, zegt Boogaard. “In 1994 kreeg hij een boek cadeau: The ecology of commerce van Paul Hawken, pionier van duurzaam ondernemen.” Dat boek opende hem de ogen. Boogaard: “Hij realiseerde zich dat hij weliswaar een winstgevend bedrijf had opgebouwd, maar wel een bedrijf dat de bronnen van de aarde plunderde. Dat inzicht gaf Anderson aanleiding tot een radicale ommezwaai. Hij werkte een nieuwe strategie uit, onder de naam Mission Zero. Het doel: in 2020 heeft Interface geen enkele negatieve impact op het milieu en zal het zelfs een herstellende bijdrage leveren aan milieu en maatschappij.”
Overtuigen Inmiddels is het 2014 en is het bedrijf ver gevorderd richting het doel. Zo is de CO2-uitstoot sinds 1996 met 90 procent verminderd. Interface – wereldwijd 3500 medewerkers, waarvan 350 in Nederland – wordt internationaal erkend als duurzame koploper. Maar de omslag ging niet zonder slag of stoot. Integendeel, weet Boogaard. “Er was veel overredingskracht nodig, vooral om aandeelhouders en managers in beweging te krijgen. Die zaten niet te wachten op ‘nieuwlichterij’.” Toch is het gelukt om iedereen mee te krijgen, en daarnaast nieuwe beleggers te interesseren, waaronder Triodos Sustainable Equity Fund. “Mission Zero combineert prestaties op het gebied van duurzaamheid met kostenbesparingen. Dat was zeker in het begin cruciaal bij het overtuigen van sceptici. Neem afval. We gooien tegenwoordig tijdens de productie niets meer weg. Goed voor het milieu, maar we hebben er ook miljoenen euro’s mee bespaard. Hetzelfde geldt voor ons energieverbruik, dat met 60 procent daalde.” Dit soort resultaten werd al binnen een paar jaar geboekt, vertelt Boogaard. “Het snelle succes werkte enthousiasmerend. Anderson was geen dromer met een utopisch doel voor ogen. Hij was een praktische ondernemer die stap voor stap bezig was met de beklimming van ‘Mount Sustainability’, zoals hij het noemde. Bij die beklimming gaf hij medewerkers en managers veel ruimte om zelf innovaties uit te werken. Ook dat gaf zijn plannen energie.”
Visnetten
“Ray Anderson was altijd maar bezig met de beklimming van Mount Sustainability.”
Najaar 2014
Verder lezen
Agenda
5x meer over evenwicht
juli 3 t/m 13 juli: Over het IJ Festival. Zomers theaterfestival in Amsterdam op de NDSM-werf. Het thema is dit jaar verstedelijking.
september 21 september: MasterPeace in concert. Een groot vredesconcert op de Internationale Dag van de Vrede. Vanuit vele conflictgebieden reizen lokale topartiesten af naar Amsterdam om samen met het Metropole Orkest een concert te geven. www.masterpeace.org 25 t/m 28 september: Springtij Forum. Duurzaamheidsfestival op Terschelling. Drie dagen masterclasses, workshops, lezingen en debatten. www.springtij.nu
Colofon
08
druk DRUKKERIJ PASCAL, UTRECHT Het Vermogen van Geld is een uitgave van Triodos Bank Private Banking.
Capital in the twenty-first century, Thomas Piketty
www.triodos.nl/ private-banking
Spraakmakend boek van Franse econoom over de groeiende ongelijkheid.
In het digitale dossier over evenwicht vindt u onderzoeken en achtergrondinformatie.
Het verstoorde leven, Etty Hillesum
The great disruption, Paul Gilding Boek over de gevolgen van een onevenwichtige en niet-duurzame economie, en over de vraag hoe we ons op die gevolgen kunnen voorbereiden.
Cradle to cradle, Michael Braungart en William McDonough Kijk ook online op www.triodos.nl/private-banking voor het laatste nieuws.
De tapijten van Interface bestaan tegenwoordig voor een groot deel uit gerecycled materiaal. Boogaard: “Zo gebruiken we het nylon van oude visnetten om garen te maken. We hebben daarvoor het programma Net Works in de Filippijnen. Veel stranden daar zijn vervuild met afgedankte visnetten. Samen met de Zoological Society of London stimuleren we de bevolking om die netten te verzamelen. Daarvoor wordt per kilo betaald. Zo werken we milieuherstellend.” Interface laat volgens Boogaard zien dat duurzame productie niet alleen mogelijk, maar ook commercieel interessant is. “Ons marktaandeel is de afgelopen jaren alleen maar gegroeid. We zijn voor klanten extra aantrekkelijk, juist vanwege ons duurzame dna.”
Boek van de bedenkers van het cradle to cradle principe.
Oorlogsdagboek van een Joodse vrouw die innerlijk evenwicht zoekt onder dramatische omstandigheden.
Compassie, Karen Armstrong Boek met een beschrijving van een methode naar meer medemenselijkheid.
Op zoek naar evenwicht, Dalai Lama Opgeschreven gesprekken met de Dalai Lama over evenwicht.
redactie ERIK-JAN VAN ASPEREN JOSET VAN DER HOEVEN JUDITH JANSSEN STEENBERG EWA SKOTNICKI MAARTEN THIJS ALBERT VAN ZADELHOFF concept STUDIO ROOM WWW.STUDIOROOM.NL ontwerp HELDERGROEN WWW.HELDERGROEN.NL met medewerking van JOOST BIJLSMA ROB FISCHMANN JOKE JONKHOFF LAETITIA DE LEEDE GASTON MELIS ELWIN MULDER THOMAS RAU TOBIAS REIJNGOUD fotografen ROY BEUSKER NARDO BRUDET LILIAN VAN ROOIJ ONNO ROOZEN DUCO DE VRIES MICHIEL WIJNBERGH
issn nummer 2210-8408 Het Vermogen van Geld is gedrukt op 100% gerecycled papier. TRIODOS BANK PRIVATE BANKING Utrechtseweg 44 Postbus 55 3700 AB Zeist telefoon 030 693 6505 e-mail
[email protected] www.triodos.nl KvK Utrecht nummer 3006 2415 Druk- en zetfouten voorbehouden. Triodos Bank NV is geregistreerd bij de Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De in deze uitgave genoemde Triodos beleggingsfondsen zijn geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten. Informatie over de genoemde beleggingsfondsen is te raadplegen op www.triodos.nl of wordt u op verzoek kosteloos toegezonden. Wilt u Het Vermogen van Geld niet meer ontvangen, neemt u dan contact op met Triodos Bank Private Banking via telefoonnummer 030 693 65 05. Copyright, © 2014
