MOOI! Franciscaans Milieuproject. Schoonheid in het leven van alledag MOOI!

Franciscaans Milieuproject

MOOI! MOOI! Over schoonheid in het leven van alledag Voor de zesde keer organiseerde de Stoutenburg Academie van het Franciscaans Milieuproject een ‘24 uur Stoutenburg’. De eerste, in 2006, ging over de diepste motivatie om je in te zetten voor een zinvol leven en een zinvolle wereld onder de titel: In Vuur en Vlam. In de daarop volgende tweedaagsen kwamen de thema’s Stilte, Heilig Voedsel, en ‘Aarde, Mijn Aarde’ aan bod. Voor de tweedaagse van 2011 werd gekozen voor het thema In Cadans, je levensritme in samenklank met hemel en aarde. Deze (zesde) keer in 2012 stond het thema ‘Schoonheid in het leven van alledag’ centraal met als uitnodigende titel Mooi! Dit boekje doet verslag van die bijeenkomst: een inleiding door Felicia Dekkers die een inkijkje en inzicht gaf in het beleven en waarnemen van schoonheid. In de workshops Tekenen, Gedichten en Natuur konden de deelnemers dat zelf ervaren. Dit boekje zal de lezer(es) zeker inspireren tot het (dieper) beleven van schoonheid, niet in de laatste plaats door de vele gedichten die er in zijn opgenomen. En is dat nou niet MOOI!?

Franciscaans Milieuproject, Stoutenburgerlaan 5, 3835 PB Stoutenburg. Tel. 033 4945500 E-mail : [email protected] Webstek: www.stoutenburg.nl

Schoonheid in het leven van alledag

Meer publicaties over spiritualiteit

Aarde, mijn aarde. Teksten om van de aarde te gaan houden. Een prachtig uitgegeven paperback met teksten en meditaties over de aarde, als openbaring van het mysterie van de liefde van God. De ondertitel luidt dan ook: "Teksten om van de aarde te gaan houden". Het boekje biedt inspirerende teksten uit verschillende tradities. € 7,- inclusief verzendkosten. Over liefde. Twaalf gesprekken met broeder Franciscus. Een verkenning van het thema liefde — jaarthema van het Franciscaans Milieuproject in 2008 — in dialoogvorm door Guy Dilweg. 2e druk, 2009. € 7,- inclusief porto.

Te bestellen door het bedrag over te maken op Postbank 7661227 van het Franciscaans Milieuproject. Vermeld naam, adres en gewenste publicatie.

Dit boekje is een uitgave van de Stoutenburg Academie van het Franciscaans Milieuproject. © 2012 Afbeelding voorblad: Een paar schoenen, olieverfschilderij van Vincent van Gogh (1886). Meer info? Tel 033 4945500, webstek: www.stoutenburg.nl.

MOOI!!

Na deze prachtige, aandachtige, verstillende viering was het tijd voor een energieke afsluiting, zodat iedereen na een hartelijke dank je wel en een wens voor een goede en veilige thuisreis, opgewekt naar huis kon gaan. Daarom dansten we mee met het videofragment Where the Hell is Matt? (YouTube, 2008). De maker ervan heeft op talloze plekken over de hele wereld een simpele vrolijke dans uitgevoerd, veelal gezamenlijk met de bewoners van die plek. Van Japan en Tahiti tot Australië en ons eigen tulpenlandje. Zeer de moeite van het bekijken waard, en meer nog: het zette ons aan tot dansen, meezingen en vrolijkheid. Zo konden we blij en energiek afscheid nemen, na een zeer geslaagde Tweedaagse.

Inleiding

En dat is MOOI!

Het ging over schoonheid ervaren en schoonheid scheppen in het leven van alledag. Schoonheid ligt bij wijze van spreken overal voor het oprapen. Maar soms kan iemand ons helpen net even anders te kijken zodat we geraakt worden en “wat mooi!” roepen.

Ieder opnieuw op de eigen unieke wijze op weg naar Schoonheid in het leven van alledag. 38


MOOI! Over schoonheid in het leven van alledag. ‘Mooi!’ Dit was het thema voor de zesde Tweedaagse op kasteel Stoutenburg op 9 en 10 maart 2012.

Op vrijdagavond 9 maart introduceerde de theologe Felicia Dekkers het thema met een inleiding over het ontdekken van schoonheid in de gewone dingen van het leven. Zij deed dat aan de hand van beelden, filmfragmenten en door met ons haar inzichten te delen. Op zaterdag 10 maart gingen de deelnemers zelf buiten en binnen op ontdekkingstocht naar het “schone”. Daarvoor werden verschillende methodes aangereikt in diverse workshops. Het waren warme en mooie dagen, met op zijn tijd een helder regenbuitje. Wij, de leden van de Stoutenburg Academie en organisatoren van deze ‘mooie’ Tweedaagse, danken alle deelnemers voor hun betrokkenheid, inspiratie en gulle lach! Wij zijn Felicia Dekkers bijzonder dankbaar voor haar inspirerende inleiding die op zater-

3

MOOI!!

dag nog zeker naklonk in de diverse workshops. Verder gaat onze dank uit naar de leden van de communiteit, die er weer voor zorgden dat wij ons voor de catering en wat dies meer zij, geen enkele zorg hoefden te maken. Zij bezorgden alle deelnemers een ontspannen en aangenaam verblijf.


Veel leesplezier toegewenst met dit boekje.

In mijn leven zal ik zíngen voor de ÉNE, musiceren voor mijn Gód terwíjl ik nog bén; hem beháge mijn misbáar, en ik, ik zal mij verhéugen ín de ÉNE! Dat de zondaars van de áarde verdwíjnen, en bóosdoeners: dat er géen meer ís!

Stoutenburg Academie Stoutenburg, mei 2012

Zégen, mijn ziel, de ÉNE,allélúía!

Alles gebeurde in grote aandacht en rust, waardoor we er ook volop bij konden zijn toen we keken naar het videofragment Beauty, part I van Richard Feynman. Dit videofragment laat in een reeks dia’s en filmpjes natuur-onderwerpen van een ongekende schoonheid zien. Het hart van een bloem, uitzicht vanaf hoge bergen, diepzeewezens. Adembenemend. De schok was dan ook groot toen er beelden volgden van wat de mens met al dat schone doet: uitlaatgassen, afvalbergen. En toen weer die prachtige natuurbeelden. Ja, toch … het waren de twee kanten in onze ervaring (Felicia) waardoor schoonheid overbleef na het zien van deze serie.

4

Om de viering af te ronden, hoorden we weer een deel van de tekst over schoonheid van Augustinus: Veel te laat heb ik U lief gekregen, o schoonheid zo oud en toch zo nieuw. Veel te laat heb ik U lief gekregen

Biologisch moment… zie pagina 5

Tegelijk met die tekst zongen we samen het lied Ubi caritas, deus ibi est (Waar liefde is, daar is God).

37

MOOI!!

36

waarin róndwaart al het wíld van het wóud: leeuwenwelpen brúllend ten róof, om hun éten te vrágen van Gód!gaat stralen de zón: zij worden verzámeld, in hun hólen vlijen zíj zich néer!en Ádam tijgt naar zijn árbeid, naar zijn díenstwerk tot áan de ávond! Hoe vele zijn uw daden, o ENE, alles hebt ge met wíjsheid gedáan, vol is de áarde van úw verwérf!en dan de zee: groot en wijd als uw handen, en daarin róndkruipsel niet te téllen, levende wezens, kléine en gróte bijéen; dáar varen schépen, leeft ook de leviatan, die gij hebt geforméerd om mét hem te spélen. Van u verwáchten zij álle dat gij hun te éten geeft óp z'n tíjd; gij géeft aan hen en zij vergáren, gij opent uw hand, zij worden verzádigd ván wat góed is; verbergt ge uw aanschijn, dan zijn zij verbijsterd, onttrekt ge hun de ádem, zij smóren, tot het stof dat ze wáren kéren ze wéer; maar zendt gij uw ádem, zij worden herschápen, nieuw maakt gij het áanschijn van de blóedrode grónd! Zij de glorie van de ÉNE voor éeuwig, moge de ENE zich ín zijn dáden verhéugen!die de aarde áankijkt en zij béeft, reikt naar de bérgen én zij róken!


MOOI! Schoonheid in het leven van alledag

Het programma Pagina Vrijdag 9 maart: 17.00 Inloop, inschrijven koffie en thee 18.00 Warme maaltijd 19.30 Start van de Tweedaagse 19.45 Inleiding van Felicia Dekkers 22.00 Avondsluiting 22.15 Gezellig samenzijn met een drankje Zaterdag 10 maart: 08.00 Ochtendmeditatie 08.30 Ontbijt 09.30 Eerste ronde van drie workshops Tekenen: Zen zien Gedichten: dichter bij schoonheid Natuur… en de kunstenaar in ons 11.00 Koffiepauze 11.30 Huiswerkbespreking 12.20 Afronding huiswerkbespreking 13.00 Lunch 14.15 Tweede ronde van drie workshops Natuur en Gedichten Vieren in Schoonheid 15.45 Theepauze 16.15 Eindafsluiting: viering in schoonheid

6 8 15

16

17 21 27 31

32

32

5

MOOI!!

Start van de Tweedaagse We openden de Tweedaagse op vrijdagavond met een ‘schone’ tekst van Augustinus:

6

Veel te laat heb ik U lief gekregen, o schoonheid zo oud en toch zo nieuw. Veel te laat heb ik U lief gekregen. Binnen in mij waart Gij en ik was buiten, en dáár zocht ik U. Lelijk als ik was, stortte ik mij op de mooie dingen die Gij gemaakt hebt. Gij waart bij mij, maar ik was niet bij U! Die dingen hielden mij ver van U verwijderd; en toch zouden ze niet bestaan als ze niet in U bestonden. Toen hebt Gij geroepen en geschreeuwd en mijn hoofd doorbroken. Geschitterd en gestraald hebt Gij en mijn blindheid verjaagd. Een heerlijke geur hebt Gij verspreid; en diep ademde ik die in en nu snak ik naar U. Ik heb U geproefd en sindsdien dorst en honger ik naar U. Gij hebt mijn hart geraakt, en het is ontvlamd in verlangen naar Uw vrede. Augustinus (Belijdenissen, boek tien, XVII, 38)


een grens hebt gij gesteld, díe steken ze niet óver, ze keren niet weer om de áarde té bedékken! Gij wijst waterwellen door béddingen hun wég, tussen de bérgen gáan zij vóort; zij drenken al wat léeft op de vélden, lessen de dórst van wílde ézels; bij hen wonen de vógels van de hémel, tussen takken geven zij te hórén hun stém. Die bergen drenkt vanuit zijn bóvenste zálen, van de vrucht van uw daden verzádigt gíj de áarde; die gras doet spruiten voor het gedierte en groen voor het díenstwerk van de méns, om bróod voort te brengen úit de áarde, en wijn, die het hart van een mensje verheugt, om een aanschijn te doen blinken méer dan van ólie; terwijl bróod het mensenhárt onderstéunt. Verzadigd worden de bómen van de ÉNE, Libanons céders die híj heeft geplánt, waar néstelen de tsjílpers, de vróomvogel in de tóppen haar húis heeft,hoge bérgen zijn voor de klímmers, rotsblokken als tóevlucht vóor de klípdassen. Hij maakte een maan voor tíjden van sámenkomst, een zon die wéet hoe láat hij moet thúiskomen. Gij zet dúisternis in, en het wordt nácht,

35

MOOI!!

De impressies uit de ochtendworkshops werden verwoord of getoond. Zo zagen we bijvoorbeeld aandacht voor de natuur uitgebeeld in een tekening of doordat de workshop-ontwerpers aandachtig door een fietsband keken. Na een korte stilte luisterden we allen naar het gedicht van J.C. van Schagen met de titel: ik zal een boom zijn (pagina 9). Daarna luisterden we naar Psalm 104 in de vertaling van de Naardense bijbel:

34

Zegen, mijn ziel, de ENE, ENE, mijn God, gij zíjt zeer gróot, met glans en lúister hebt gíj u bekléed; gehuld in lícht als een mántel, gij die hemelen úitspreidt áls een wéefdoek; die zijn opperzalen zoldert op de wateren, die wólken maakt tot zijn wágen, die wandelt op de vléugels ván een stórmwind; die stórmwinden maakt tot zijn bóden, tot zijn hélpers een láaiend vúur; hij grondvestte de aarde op haar fúndaménten,zij wankelt niet, éeuwig én altíjd!met de oervloed hebt ge als met een kléed hem bedékt, wáteren stonden bóven de bérgen; zij vluchtten wég voor uw dréigen, voor de stem van uw donder vlóden zíj verwárd; bergen verrezen, klóven daalden néer, naar het oord dat gíj voor hén had gegróndvest;


Biologisch Moment Daarna werden we ondergedompeld in een ‘biologisch moment’. Een biologisch moment is een waarnemingsoefening aan een natuurvoorwerp. We luisterden naar een korte inleiding die begon met de titel van een boek dat 250 jaar geleden verscheen: “Beschouwing der wonderen Gods in de minst geachte zijner schepselen”. Honderd jaar daarvoor zag de natuuronderzoeker Jan Swammerdam de wonderen Gods zelfs in de anatomie van een luis. Stel je voor: de vinger Gods in de anatomie van een luis! We hadden niet de pretentie deze ‘vinger Gods’ te laten zien in dit biologisch moment, wel wilden we iets van verwondering wekken over de schoonheid van het alledaagse, kleine, pietepeuterige. Concreet was dat: muurmos, afgeschraapt van een muurtje voor het huis. Rachel Carson, auteur van het beroemde boek Silent Spring (1962) over het misbruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw, schreef voor ouders een boekje over natuurbeleving: The sense of wonder. Daarin schrijft zij ook over het kijken naar kleine dingen, met behulp van een loep. Vol verwondering keken de deelnemers dan ook door de loepen naar de muurmosjes. Inderdaad; in zoiets kleins schuilt al zoveel onwaarschijnlijke schoonheid, waar je niet op bedacht bent! En in dat hele kleine opende zich als het ware een doorkijkje naar het grote: moskapsels als een oerwoud vol bomen als woudreuzen. We leerden waarnemen … een mooie opmaat naar de inleiding van Felicia Dekkers.

7

MOOI!!

Inleiding van Felicia Dekkers


Met een stille glimlach luisterden we daarna naar het zeer alledaagse in het volgende gedicht over de God van de Potten & Pannen....: Keukengebed

8

Felicia begon haar presentatie met ons te laten kijken naar een schilderij van Bill Viola. Een vrouw zit te naaien in een kamer. Wat nemen we waar? Welke kleuren vallen op? Waar zijn de grootste contrasten? Wat is kenmerkend voor de ruimte? Voor de leegte?. De verwijzingen in het schilderij voeren naar een spoor: via de lelie, de felle bundel licht en het blauwe gewaad komt de ‘annunciatie’ bij ons boven: de aankondiging door de engel Gabriël dat Maria moeder zal worden van Jezus. In dit schilderij komen schoonheid in het alledaagse en het sacrale samen in de naaiende Maria. Bill Viola is een videokunstenaar. Hij ‘herneemt’ beelden en hertaalt ze naar nu. Op YouTube zijn veel filmpjes van hem te vinden. Vervolgens keken we naar een collage van negen afbeeldingen van bekende en minder bekende kunstenaars. (O.a. een kinderkopje en een haas van Dürer). De vraag aan ons was wat ons

God van alle potten, pannen en andere zaken, daar ik geen tijd heb om een heilige te zijn en mooie dingen te doen of laat op te blijven met U of te dromen in de zonsopgang of af te stormen op de hemelpoorten, maak mij heilig vanwege het koken van de maaltijden en het afwassen van de borden. Al moet ik Martha’s handen hebben, ik heb Maria’s geest en wanneer ik de laarzen poets dan herken ik uw sandalen daar, o Heer. Ik denk eraan hoe ze over de aarde gingen als ik de vloeren schrob. Afgezien van deze meditatie, Heer, heb ik geen tijd voor meer. Verwarm de hele keuken met uw liefde en verlicht hem met uw vrede; vergeef mij al mijn zorgen en laat mijn gemopper wijken. U die uit liefde voedsel gaf aan mensen in een kamer of aan zee, neem mijn diensten aan want ik doe het juist voor U … Klara Munkres, The kitchen prayer.

33

MOOI!!

Tweede ronde van drie workshops In de middag werden de workshops Gedichten en Natuur herhaald. En er was een nieuwe workshop: het voorbereiden van de viering voor de afsluiting van de Tweedaagse met als titel: Viering in schoonheid. In deze workshop stonden creativiteit en organisatie centraal. Uit alle ideeën en suggesties kwam uiteraard na enthousiaste oefening - uiteindelijk een mooi ‘script’ tot stand voor de slotviering.

32

Eindafsluiting: viering in schoonheid We startten met muziek van Arvo Pärt, nogmaals een fragment uit Alina. Daarna brachten de ontwerpers van deze slotviering op rituele wijze alledaagse, mooie voorwerpen binnen, die ze aan ons toonden en dan in het midden plaatsten op een wit doek. Een steen, een kaars, een beeld van Franciscus, het eerste lentegroen, een doodgewoon ei. Eenvoudige schoonheid die diep raakte.


direct aansprak en waarom. Wat vonden we nu mooi en wat lelijk aan deze plaatjes? ‘Mooi’ kan volgens Felicia zowel extravert als naar binnen gekeerd zijn, aaibaar, vitaal, etc.. ‘Mooi’ kan ook schokkend of zelfs lelijk zijn. Daar kwam ze later op terug. Het gaat erom dat we ons durfden laten raken. Toen toonde ze ons een dia van een gele krokus in het gras en las ze ons het volgende gedicht van Paul Verbruggen voor: Ik heb de hele winter niet geweten dat er van U, diep in dit dode woud, ergens wat goud bedolven lag. Met lege hand en hart en tot geen offeranden klaar trad ik in ’t bos en vond Uw eerste krokus in de zon. Hij stond zo schitterend op het donkergroene mos, zo enig licht tussen het koude naakte hout, en iets wat ik de ganse winter was vergeten ging weer aan’t smeulen met teedre gloed. Zo stond ik lang gelukkig en verenigd met die kleine krokus in de zon, en wist opeens hoe diep de kleinste dingen leven en zei heel simpel: God, hoe mooi. Paul Verbruggen

9

MOOI!!

“God, hoe mooi”. Felicia zou dat zinnetje nog vaak herhalen: kennelijk verbinden we God met mooi, merkte ze op. Is het zoeken naar schoonheid het zoeken naar esthetiek? Nee! Matthias Smalbrugge (theoloog en predikant) meent dat schoonheid nooit onschuldig is. Er bestaat ook ongemakkelijke schoonheid. Deze vragen zijn niet nieuw. Kijk naar het verhaal van Adam en Eva: in het paradijs was alles mooi, maar in het centrum stond de boom van de keuze van goed en kwaad, zoals Felicia benadrukte. De slang dwong tot kiezen. Met andere woorden: is het goede mooi? Of is het niet goede mooi? Of is het mooie goed? Vragen genoeg over ‘mooi’.

10

Kennis kan de onbevangen waarneming verstoren. Felicia gaf een voorbeeld van een ervaring van haarzelf in de begijnenkerk in St. Truiden met fraaie fresco’s. Zij zag ze als ‘onbevangen’ kijker en was diep geraakt. Later werd Felicia rondgeleid en kreeg ze vakkundige en geschiedkundige uitleg te horen over deze fresco’s en ze deden haar niets meer. Als je met kennis bij kunst komt, grijp je het vast. Kennis en schoonheid kunnen op gespannen voet met elkaar staan: het risico is dat je het vastzet en verdere beleving afsluit. Als je het zelf verder kunt ontdekken, is het een zoektocht die spannend en ‘mooi’ kan zijn. Is mooi alleen maar mooi? We zagen een afbeelding van een tekening van een huis in een straat. Opvallend zijn de tent in de woonkamer en de boom die half binnen, half buiten het raam lijkt te groeien. Het is een tekening, gemaakt door een bewoonster van het Meester Geertshuis voor daklozen in Deventer. Ze tekent op een manier dat je gaat denken: wat is hier eigenlijk aan de hand? De tent is ze zelf, aldus Felicia. Vervolgens keken we naar een foto van twee groepjes stenen, dusdanig tegen de helling van een heuvel gelegd dat het aangrijpende beeld van twee enorme “sleutels” ontstaat. Het ‘kunstwerk’ is gemaakt door Palestijnen in bezet


Huiswerkbespreking In drietallen gingen we binnen of buiten in gesprek. Iedere deelnemer van het drietal had een wisselende rol: de ene keer was je geïnterviewde, dan weer interviewer of waarnemer. De interviewer had 10 minuten de tijd om de geïnterviewde helderheid te helpen verschaffen over de vraag die we als huiswerk gekregen hadden: Wat symboliseert voor jou schoonheid in het leven van alledag? Je reactie kan de herinnering aan een voorval zijn, de beleving van een gedicht, een moment dat je geraakt werd en een foto nam etc. etc. En als het kan, neem je symbool mee naar Stoutenburg.

In de eindbespreking bleek dat velen geraakt waren door elkaars verhalen en dat er ook veel herkenning was. Vaak konden we de ervaring relateren aan de inleiding van Felicia: ‘de insnijding in het alledaagse’ van een ervaring, de zucht: ‘God, hoe mooi”, de weerhaakjes en zeker ook het persoonlijke van een beleving. Tijdens de lunch vonden we ‘toevallig’ een zeer toepasselijke tekst op de daar liggende kalender. Het bracht ons weer die eenvoudige schoonheid van het alledaagse in herinnering, evenals het ‘kiezen’, waar Felicia het gisteravond over had. De tekst luidde: Van de hemel, van de aarde, van een snipper papier, van een voorbijgaande vorm, van een spinnenweb … Waar we het ook kunnen vinden, we moeten kiezen wat goed voor ons is. Pablo Picasso

31

MOOI!!

bomen of een huis (van teveel natuur kun je ook zenuwachtig worden!) op de achtergrond.

gebied. Als je dat weet, krijgen de sleutels een veel diepere betekenis.

Nature art: ‘Natuurlijke schoonheid’ In grotere groepen gingen we aan de slag om de natuur ‘nog wat mooier’ te maken, op een wat eentonige plek onder de beukenbomen. We sleepten met takken en bladeren, we harkten en veegden met de handen en een grote boom werd betrokken bij het kunstwerk. Bij de rondleiding bleek er inderdaad een toegangsweg tot het diepste van een boom gecreëerd te zijn. Ook verscheen er een labyrint en een soort indianendorp.

Het schone heeft twee kanten of het is kitsch, zei Felicia en ze citeerde daarbij opnieuw Smalbrugge die schrijft: “Zodra schoonheid comfortabel is, is het kitsch”. Er moeten weerhaakjes aan zitten. Dit roept de vraag op: is perfecte schoonheid wel schoonheid? Felicia gaf het voorbeeld van reizen. De meeste mensen willen tijdens hun reis iets meemaken. We onthouden van vakanties het onverwachte. Datgene wat ons raakt of verrast of confronteert. Iets Gebeurt! Felicia noemde dat de insnijding in het alledaagse. Ze toonde een schilderij dat Mozes bij de brandende braamstruik verbeeldt. “Doe je schoenen uit want je staat op heilige grond,” krijgt Mozes te horen. Mozes is aangeraakt; het is een insnijding in zijn alledaagse leven. Er is een betekenis ontstaan. Het leven is nooit meer zoals het was.

Toen we elkaars kunstwerken bekeken hadden, sloten we in stilte en aandacht af door samen het labyrint te lopen: in het centrum vonden we de eerste prille lentekleur, waarmee we de reis naar buiten weer volle nieuwe moed konden hervatten.

30


De hele workshop was het droog gebleven en aan het eind begon het te regenen! Gauw naar binnen voor koffie en wat lekkers! De stemming was opgetogen, vrolijk en een aantal deelnemers zal deze simpele werkvorm in eigen werkzaamheden ook gaan toepassen. Mooi hè??

Dát een subject iets - een gebeurtenis die hem of haar overkomt - als een ‘insnijding in het alledaagse’ verstaat, wordt mede bepaald door de context: door de taal, de beelden, de natuur etc. Het is een moment. Het is alleen voor nu. Je moet het niet vast willen houden. Zo ontstaat betekenisgeving. De ervaring is relationeel. Felicia noemde als voorbeeld het evangelieverhaal van de ‘verheerlijking op de berg’. In dit verhaal willen de discipelen de ervaring vast houden door tenten te bouwen. Daarmee is echter ook de ‘verheerlijking’ verdwenen.

Vervolgens toonde Felicia het beeld van gestalde fietsen in een kerk. Het betreft de Dominicanenkerk in Maastricht. Wat opviel, is het prachtige licht dat door de hoge ramen de kerk in schijnt. Deze kerk is na fietsenstalling te zijn geweest nu boekwinkel en café. Er staat een enorme tafel op de begane grond waaraan mensen kunnen lezen en eten en drinken. Van bovenaf

11

MOOI!!

gezien heeft de tafel de vorm van een kruis. Iedereen zit aan het kruis te eten! (Foto van Michiel Wijnbergen). Waardoor werd jij geraakt? Felicia gaf ons een vraag mee om in de pauze over na te denken: Weet jij je te herinneren waardoor jij geraakt was, maar waarvan iemand anders kan zeggen: “daar vind ik niets aan of dat doet mij niets”? Na de pauze vertoonde Felicia een gedeelte uit de film Mon Oncle van Jacques Tati. Het is een film vol tegenstellingen: het ‘mechanische’ leven tegenover het ongeregelde, ‘natuurlijke’ leven. Tati wil ons de omgeving en de persoon/personen in die tegengestelde omgevingen laten zien. De stap door het gat in de afgebrokkelde muur markeert de overgang van de ene naar de andere wereld. Ook laat hij ons zien dat niet alles wat mooi schijnt ook bewoonbaar, leefbaar is.

12

Terug naar de vraag die Felicia ons stelde voor de pauze. Enkelen noemden een voorbeeld: Iemand zag een bedelaarster met kind, zittend in de zon in Barcelona. Ze was diep door dit tafereel geraakt, hoewel ze ook vermoedde dat het kind ‘een functie’ had bij het bedelen. Iemand anders had een bijzondere, verrijkende ervaring bij het sterfbed van haar moeder. Stilte en rust waren de kern die ze ook als schoonheid ervoer; sereniteit in wat ook rauw is. Een ander was geraakt door gitaarmuziek op straat, gespeeld door een man met een haakhand; een bekende melodie, langzamer gespeeld misschien. Er klonk triestheid in deze muziek. Alle voorbeelden werden gekenmerkt door tegenstellingen die er juist voor zorgden dat mensen geraakt werden: insnijdingen in hun dagelijks leven. Nog zo’n tegenstelling zagen we in een fraaie, sterk vergrote foto van zeewier waarop een geel plastic dopje lag.


Na een half uurtje kregen we een rondleiding op een als het ware zeer bijzondere kunstroute. We liepen langs de ‘fietsenbandkunstwerken’ en kregen een toelichting van de kunstenaar (essen) zelf. Ter plekke hoorden we prachtige titels: Franciscus, Mos Gezien, Waterrijk. Zowel de kunstenaars als degenen die rondgeleid werden, genoten volop. Het bleek dat er over het algemeen niet veel te verleggen was: een stukje uitgelichte natuur is al zo mooi, als we maar werkelijk waarnemen! Inderdaad ervoeren we wat Felicia gisteravond zei: ‘God, hoe mooi’ en ook: ‘het wordt heilige grond’. Soms moest een braam opzij, of werd er wat mos toegevoegd. Er is geëxperimenteerd met onnatuurlijke toevoegingen: beertjes van de sleutelbos of gekleurde flesjes. Maar meestal brak dat de ban van de eenvoudige schoonheid van de natuur. Veel is gewerkt met doorzicht en uitzicht: vanuit een bepaalde plek kijkend door het ‘raamwerk’ van het kunstwerk, viel een eindeloze diepte op als door een tunnel of een uitzicht met weilanden, bloesem29

MOOI!!


Wij maken het kunstwerk af door het te zien Schoonheid is vaak een insnijding in het alledaagse, benadrukte Felicia nog eens. Beelden, woorden, muziek, etc. kunnen dragers zijn van het schone. Als we geraakt worden. De natuur wordt pas bijzonder als deze door ons heen gaat. “God, wat mooi”. Schoonheid zal wekken, wakker maken. Inslapen in schoonheid is een gevaar. Dan doet schoonheid geen appèl. Met andere woorden: het beeld zelf is het niet, maar kan een verwijzing zijn. Denk ook aan het beeld van de stenen sleutels op de heuvel in Palestina. We hebben vaak de neiging onszelf niet zo op het spel te zetten. Ook niet bij schoonheidsbeleving. Maar: schoonheid is geen leunstoel waarin je gemakkelijk tot rust komt.

28

Dan aan het werk we in tweetallen. We bakenden een stukje natuur af om daar in alle eenvoud en gefocust schoonheid te ontdekken. We gebruikten daarvoor een bijzonder kader: namelijk een oude fietsbuitenband. Dat afgebakende stukje werd ons kunstwerk met de titel Ontvouwde schoonheid. En dat was dan ook meteen de opdracht: ontvouw de al aanwezige, alledaagse, schoonheid van het afgebakende stukje. Daarbij volgden we een aantal stappen, steeds in overleg met elkaar:  Neem waar vanuit de drie gemoedstoestanden  Neem waar vanuit diverse standpunten (neus op de grond??)  Wat stoort de schoonheid? Denk aan iets wegleggen of verleggen.  Ontbreekt er iets: iets bijleggen?  Hoe past kunstwerk nu in de omgeving? Moet er nog iets veranderd  worden? Klaar.

Aansluitend toonde Felicia ons de afbeelding van een poster waarop een (zwarte) vrouw een gewonde man draagt. Onmiddellijk drong het beeld van een piëta zich bij ons op. Op allerlei plaatsen stelt de fotograaf dit beeld van een moeder met haar 13

MOOI!!

dode kind uit Soweto, present. Daarmee stelt hij ook de geschiedenis van Zuid Afrika present. Hier kijken we naar het schone als het ‘ware’ in het alledaagse. Het appellerende, het confronterende. Bij het kijken is onze bagage soms een rijkdom, soms een hindernis. Kennis van Bijbelverhalen bijvoorbeeld, of van (kunst) geschiedenis verdiepen ons inzicht en helpen ons in het nu te gaan staan. Kunst is misschien wel een antwoord op een vraag die niet gesteld wordt.

14

De theoloog Erik Borgman constateert over God in relatie tot het schone: God is eerder een wáár, een plaats, een nu. Daar waar tijd en plaats samenvallen. Het gaat erom zolang te kijken tot we zien! Even! “Dann ist jeder Mensch ein Künstler” om met Joseph Beuys te spreken. Wij maken het kunstwerk af doordat we het zién. Als je je zo kunt overgeven aan het kijken, kom je misschien bij de schoonheid in het alledaagse. Maar, let op: de plaats waar je staat is heilig! Tenminste, als je werkelijk ziet, als je waar-neemt. Felicia besloot haar voordracht met nog een keer het gedicht voor te lezen waar ze mee begon: “Ik heb de hele winter niet geweten”. Ze eindigde dan ook met “God, hoe mooi”.


Natuur…. en de kunstenaar in ons Het was droog en we gingen naar buiten, waarbij ieder onderweg een voorwerp meenam. Een voorwerp dat daar eigenlijk al op ons lag te ‘wachten’. In een korte introductie bespraken we het ‘eenvoudig waarnemen’: het waarnemen zonder teveel vooraf al in te vullen en met een pogen om het eigen oordeel achterwege te laten. Ook hadden we het over ‘eenvoudige schoonheid’: de kunst van het weglaten, van het andere ‘onberoerd’ durven te laten. Daarna werden we begeleid bij het waarnemen van het meegebrachte voorwerp vanuit drie gemoedstoestanden: hebberig, weerstand, neutraal. We gaven het voorwerp door in de kring en namen op eenzelfde manier vanuit de drie gemoedstoestanden waar. Bij het uitwisselen van ervaringen werd duidelijk dat de drie gemoedstoestanden veel invloed hebben op de waarneming: je ziet het echt anders. Ook ons eigen lichaam reageerde: bij ‘hebberig’ was het meer betrokken, voorover gebogen en bij ‘weerstand’ duwden we het voorwerp als het ware van ons af. Ook was onze waarneming dan veel minder exact. Grappig: met een voorwerp van de ander was het gemakkelijker om met weerstand waar te nemen. En verder wilden veel mensen hun ‘eigen’ voorwerp wel terug na deze oefening: over ‘hebberig’ gesproken!! Daarna vroegen we ons af wat waarnemen vanuit verschillende standpunten met het object zou doen. Kijken van rechts, links, hoog, laag, verte, heel dichtbij, op z’n kop? Dat oefenden we bij een heel grote beuk. We ervoeren allemaal dat dat veel meer informatie gaf, soms zelfs geheel nieuwe informatie: wat we van de verte niet konden zien is beeldvullend van dichtbij. En dit gold ook omgekeerd.

27

MOOI!!

ze zijn trouw enkele goede woorden, dat is genoeg want er mag niets komen tussen u en mij eigenlijk wil ik liever met u zwijgen J.C. van Schagen (Uit: Wit, Opus 33. Zes liederen voor sopraan en harp. Amsterdam, Donemus 1989)

Afsluiting Tenslotte probeerden we allemaal in enkele zinnen onze persoonlijke beleving van deze workshop te verwoorden. Sommigen kozen daarvoor de vorm van het ‘elfje’. Enkele voorbeelden:

26

stilte, muziek, luisteren bij elkaar, in een kring genieten van elkaars woorden gedichten in verwondering voor schoonheid samenzijn

licht licht danst wit kleed steen puur naar binnen stromen kristalhelder


Avondsluiting Als begin van de avondsluiting lazen we een gedicht van één van de communiteitsleden: Jij grond, je bent me zo dierbaar Maandenlang mogen we je omwoelen en bewroeten, vele handen raken je aan: Sommige met aandacht, andere met liefde, soms ook met geweld of zonder respect. Jij geeft je volledig over, je schenkt groenten, vruchten en bloemen, je hebt eindeloos geduld met ons, je troost, je draagt, je steunt en geeft vertrouwen, je bent er volledig, je bent echt grond.

een gedicht langzaam binnen laten komen het in alle openheid ontvangen

verrijkt met prachtige woorden woorden gegeven aan alledaagse schoonheid schoonheid die is ervaren door er tijd en ruimte voor te maken

Je bent me zo dierbaar, je bent liefde, je bent grond. Je bent. Cocky van Leeuwen (Uit: Aarde, mijn aarde. Franciscaans Milieuproject, Stoutenburg).

Na een verstillende nocturne van Chopin Nocturne (F-dur op. 15 No.1: Andante cantabile) werd deze avondmeditatie afgesloten met ‘Geduld’, een gedicht van Pablo Neruda.

15

MOOI!!

Geduld Elke dag zinkt weg in de nacht, maar er is een bron die het licht vasthoudt, op de Bodem. Je moet aan de rand van de donkere bron hurken om naar het gezonken licht te hengelen, met geduld. Pablo Neruda


Ruischend omhoog de hooge boomen steken. Meisje dat de innigheid der dingen mint, Je hebt geen daad te doen, geen woord te spreken: Je stil-bewegend leven heeft de bleeke Wonderlijkheid der droomen van een kind. Wij gingen samen ’s morgens door de stad, Het licht viel schuin naar binnen in de straten, Menschen liepen voor bij die samen praatten, De toren speelde – en ’t was of alles had De teere kleur en klank van ’t vreemd bewogen Zwijgende leven van je glanzende oogen.

Zaterdag Ochtendmeditatie 16

De regen speelde ons toch wat parten, en we bleven dan ook binnen voor de ochtendmeditatie. We deden ontspannende en verstillende, mooie, bewegingen uit het aikido, nadat we naar het volgende gedicht hadden geluisterd: ik zal een boom zijn en ik zal de vogel zijn die in me nestelt ik zal de grond zijn waar de boom in wortelt waar de vogel woont ik zal de wind zijn en grond en boom en vogel eindeloos strelen

Martinus Nijhoff (Uit: De wandelaar, 1916)

Vijfde gedicht We lazen Psalm 104 uit de Naardense bijbel gevolgd door een videofragment getiteld: Beauty, part I van Richard Feynman (te vinden op YouTube). Voor de psalmtekst en een korte impressie van dit videofragment, zie pagina 25-27.

Zesde gedicht: Wit Als ik van u moet spreken, doe ik alle mooie woorden weg ik wil maar liever weinig zeggen ik wil maar liever enkele kale woorden zeggen wat arme kale stenen, dat is mijn verhaal mooie woorden denken alleen maar aan zichzelf, ze weten van dienen niet de goede woorden zijn arm en naakt als Franciscus

25

MOOI!!

hoe stevig ik mijn mandje vasthoud om niet van het doek te vallen, hoe ik in het lot van iemand anders paradeer En vrij van levende geheimen rust. Ook al zou je me roepen, ik zou je niet horen, en ook al zou ik het horen, ik zou me niet omdraaien, en ook al zou ik die onmogelijke beweging maken, nog zou je gezicht dat van een vreemde lijken. Ik ken de wereld in een straal van zes mijlen, Ik ken de kruiden en toverspreuken voor alle kwalen. God kijkt nog neer op het kruintje van mijn hoofd. en ik bid dat ik niet onverwacht zal sterven.

Oorlog is een straf en vrede een beloning. Beschamende dromen komen van de duivel. Ik heb een ziel, zoals een pruim een pit heeft. 24

Ik kan niet spelen met mijn hart, noch ken ik de naaktheid van de vader van mijn kinderen. Achter het Hooglied vermoed ik geen ingewikkeld klad waarin verbeterd is. Wat ik wens te zeggen, ligt vervat in simpele zinnen. Wislawa Szymborska (Uit: Grote pret, 1967)

Vierde gedicht: Het meisje Gevolgd door een tweede fragment uit het Misereri van Allegri. Wanneer je ontwaakt, zie je de morgen bleeken, De klokken luiden dat de dag begint. De tuin geurt zoel van gras en vochtig grint,


en onder de boom zal ik de mens zijn die dit dromend zal bestaan J.C. van Schagen (Uit: Ik ga maar en ben. Van Oorschot, Amsterdam, 1972)

Eerste ronde van drie workshops Tijdens de ochtend konden we kiezen uit drie workshops om schoonheid nader te onderzoeken en ervaren: Tekenen, Gedichten en Natuur! Tekenen: Zen zien Met deze workshop wilden we via nauwkeurig kijken steeds meer voeling krijgen met de diepere lagen in het voorwerp dat we tekenden. We gebruikten daarbij de methode van Federick Franck. (‘Zen zien, zen tekenen’). Deze methode houdt in dat we heel goed kijken naar het voorwerp, onze ogen dichtdoen, en dan een plaatje van dat voorwerp in ons geheugen etsen. We controleren steeds weer even – door te kijken – of het ’binnenbeeld’ dat we maken klopt met het ’buitenbeeld’. Als dat binnenbeeld compleet is, gaan we tekenen en wel zo dat we naar het voorwerp blijven kijken en met ons potlood op papier de contouren volgen. Het hoeft allemaal niet te kloppen; het kan best zijn dat lijnen die in het voorwerp bij elkaar komen op papier een eind van elkaar afstaan. Het gaat er dus niet om iets na te tekenen, maar om de lijnen, de contouren van het voorwerp met je oog af te tasten en met je potloodpunt op papier te laten verschijnen. Om in de stemming te komen begonnen we met het gedicht van Buckinx. Daarna deden we enkele oefeningen om te aarden en te ademen.

17

MOOI!!

Er is iets in de dingen dat ontroert Er is iets in de dingen dat ontroert: het is de schoonheid niet der bloemen, noch het glanzen van een blad, noch ’t roepen van de roerdomp in de nacht. Het is daarin, maar ook daarachter en daarboven en daaronder, dieper in de grond, die warm en geurig is als een versgebakken brood

18

Het zijn de sappen die onzichtbaar blijven, diep in de wortels en het hart waarin het leven roert. Het zijn de klanken en geluiden die een kind kan horen als het zijn oor te luisteren legt dicht aan de grond. Het is het rillen van de wingerdrank wanneer uw hand haar aanraakt, en het beven van de kever op het blad, dat groeit en zwelt. Het is het dons der distelbloemen de pijn der wonden die uw vlees doorsplijt. Het zijn tekenen van Gods aanwezigheid. Pieter G. Buckinx, (Uit: Een tuinman is een dichter, door Paul Geerts)


dan de spraakgebreken van de schaduw dan die van het oorverdovend zonlicht ‘apocrief / de analphabetische naam’ (Uit: Victor Schiferli (red.) Lucebert, verzamelde gedichten. De Bezige Bij, Amsterdam 2002, p. 13-79)

Tweede gedicht: Zondagmorgen Gevolgd door een tweede fragment uit Alina van Arvo Pärt. Het licht begint te wandelen door het huis en raakt de dingen aan. Wij eten ons vroege brood gedoopt in zon. Je hebt het witte kleed gespreid en grassen in een glas gezet. Dit is de dag waarop de arbeid rust. De handpalm is geopend naar het licht. Ida Gerhardt (Uit: De hovenier, 1961) 23

Derde gedicht: Landschap Gevolgd door fragmenten uit het Misereri van Allegri In het landschap van de oude meester, waar de bomen onder olieverf wortelen, leidt het paadje zonder twijfel ergens heen, vervangt een sprietje zijn signatuur in alle ernst, is het geloofwaardig vijf uur in de middag en wordt de mei zachtjes maar beslist tot staan gebracht, waarom ook ik niet verder loop - jazeker, mijn beste, ik ben de vrouw daar onder de es. Kijk goed hoe ver ik me van jou verwijderd heb, wat voor witte kap en gele rok ik draag,

MOOI!!

ik tracht op poëtische wijze dat wil zeggen eenvouds verlichte waters de ruimte van het volledig leven tot uitdrukking te brengen ware ik geen mens geweest gelijk aan menigte mensen maar ware ik die ik was de stenen of vloeibare engel geboorte en ontbinding hadden mij niet aangeraakt de weg van verlatenheid naar gemeenschap de stenen stenen dieren dieren vogels vogels weg zou niet zo bevuild zijn als dat nu te zien is aan mijn gedichten die momentopnamen zijn van die weg 22

in deze tijd heeft wat men altijd noemde schoonheid schoonheid haar gezicht verbrand zij troost niet meer de mensen zij troost de larven de reptielen de ratten maar de mens verschrikt zij en treft hem met het besef een broodkruimel te zijn op de rok van het universum niet meer alleen het kwade de doodsteek maakt ons opstandig of deemoedig maar ook het goede de omarming laat ons wanhopig aan de ruimte morrelen ik heb daarom de taal in haar schoonheid opgezocht hoorde daar dat zij niet meer menselijks had


Eerste ronde – een eenvoudig blad Iedereen tekende eerst uit het hoofd een blad. Toen kreeg ieder een blad uit de natuur dat paste bij het getekende blad. Nadat we het binnenbeeld gevormd hadden, schetsten we met potlood de contouren van het blad zonder naar het pot lood te kijken. Na deze eerste ronde vergeleken we het eerste uit het hoofd getekende blad met het tweede blad dat op de ´zen´ manier was getekend. We waren verrast over de subtiliteit en de levendigheid van de tweede tekening, ook al klopte die technisch niet helemaal of helemaal niet. Een blad met vele steeltjes Ik heb eens in de herfst, toen ik in een park was, heel lang naar een prachtig klein blaadje gekeken dat de vorm van een hart had. Het was bijna helemaal rood en het hing nog net aan een tak, klaar om te vallen. Ik heb een hele tijd bij dat blaadje stil gestaan en het een aantal vragen gesteld. Ik ontdekte dat het blaadje een moeder voor de boom was geweest. We zijn meestal geneigd te denken dat de boom de moeder is en dat de bladeren de kinderen zijn, maar terwijl ik naar dat blaadje keek, zag ik dat een blad ook een moeder voor de boom is. Het vocht dat de wortels uit de grond opzuigen, bevat alleen water en mineralen; de boom heeft meer voeding nodig. Daarom wordt het vocht naar de bladeren doorgestuurd, die het met behulp van de zon en de stikstof in de lucht bewerken

19

MOOI!!

en het daarna weer als voedingsstof terugsturen naar de boom. Daarom zijn de bladeren ook een moeder voor de boom. Thich Nhat Hanh, (Uit: Iedere stap is vrede. Deventer, 1991)

Tweede ronde; hetzelfde uitgedeelde blad. Na bovenstaande tekst van Thich Nhat Hanh, tekenden we op dezelfde ‘Zen’- manier het blad terwijl we voeling probeerden te houden met de verbinding die in het gedicht geschetst werd. Tijdens de uitwisseling bleek dat er nu bij een groot aantal deelnemers iets bijzonders was gebeurd. Men begon al ‘tekenend’ de stroom van het leven te ervaren. Het ontroerde en maakte blij.

20

Derde ronde: een complexer voorwerp uit de natuur naar eigen keuze. We werkten met dezelfde methode en tekenden nu een natuurvoorwerp. Als iemand eerder klaar was, tekende die het stukje natuur nog eens of ‘zoomde in’ op een onderdeel ervan. Als afsluiting probeerden we de ervaringen te vangen in een ‘elfje’. Bijvoorbeeld: Peul open, voorbij, het leven doorgegeven ik ben je dankbaar Verbonden.


Aan het eind bespraken we of deze workshop geholpen had om schoonheid te ontwaren in het alledaagse. Voor iedereen was het antwoord ‘ja’. Het was een openbaring hoe we via concentratie op een blad of op een eenvoudig stukje natuur ons konden verbinden met de schoonheid van het leven. Opmerkelijk: een tekenjuf die meedeed kon eerst niet loskomen van het natekenen, maar toen ze de slag te pakken kreeg, ging er een wereld van diepte en betekenis voor haar open. Ze zal deze ervaring in gaan brengen in de lessen die ze geeft.

Gedichten: Dichter bij schoonheid Alle deelnemers kregen de teksten van de gebruikte gedichten bij aanvang van de workshop uitgereikt. We luisterden naar het voorlezen van de gedichten waarna we even stil waren. Het lezen en bespreken van de gedichten werd ingeleid of afgesloten met muziek. Het eerste en het laatste gedicht en Psalm 104 hebben we niet in de kring nabesproken. De andere gedichten bespraken we na in twee rondes. Dat gesprek ging in de eerste ronde over wat ons opviel of raakte in het gedicht, en in de tweede ronde over wat het gedicht over ‘schoonheid’ probeert te zeggen en of dat ook ons iets te zeggen had. De zes gedichten worden hieronder afgedrukt. De tekst van Psalm 104 staat op pagina 25-27. Bij deze psalm toonden we ook beelden in de eerste ronde van de workshop. Advies aan de lezers van dit boekje: lees de gedichten ook eens hardop. Eerste gedicht: Ik tracht op poëtische wijze Voorafgegaan door muziek: het begin van Alina van Arvo Pärt.

21

MOOI! Franciscaans Milieuproject. Schoonheid in het leven van alledag MOOI!

Recommend Documents