MILIEU-IMPACT VAN VERPAKKINGEN

MILIEU-IMPACT VAN VERPAKKINGEN

Het Brusselse Observatorium van de Duurzame Consumptie is een partnerschap tussen

Stichting van openbaar nut

LEEFMILIEU BRUSSEL - BIM

Met de steun van de minister van Leefmilieu en Energie van het Brussels Hoofdstedelijke Gewest

© OVERNAMES TOEGELATEN MITS BRONVERMELDING EN VOORAFGAANDE TOESTEMMING VAN DE UITGEVER

© OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO

1.

Inleiding ...................................................................................................................................................................................3

2.

Verpakkingsmaterialen: een overzicht. .......................................................................................................................................4 2.1.

3.

Primaire verpakkingen........................................................................................................................................................4

2.1.1.

Papier-karton..........................................................................................................................................................6

2.1.2.

Glas........................................................................................................................................................................7

2.1.3.

Drankkartons..........................................................................................................................................................9

2.1.4.

Plastic..................................................................................................................................................................10

2.1.5.

Blik.......................................................................................................................................................................14

2.1.6.

Bioplastics ...........................................................................................................................................................17

2.2.

Secundaire verpakkingen ..................................................................................................................................................19

2.3.

Tertiaire verpakkingen ......................................................................................................................................................19

2.4.

Totale milieu-impact primaire verpakkingen ......................................................................................................................20

2.5.

Besluit .............................................................................................................................................................................23

LCA.........................................................................................................................................................................................25 3.1.

Definitie LCA ....................................................................................................................................................................25

3.2.

Onderzochte LCA-studies ..................................................................................................................................................25

3.2.1.

Winkelzakken........................................................................................................................................................25

3.2.2.

Drankbekers op evenementen................................................................................................................................27

3.2.3.

Drankverpakkingen ...............................................................................................................................................30

3.3.

Besluit .............................................................................................................................................................................36

4.

Conclusies..............................................................................................................................................................................38

5.

Aanbevelingen.........................................................................................................................................................................40

2

1. Inleiding

In deze studie zullen allereerst alle soorten verpakkingsafval op een rijtje worden gezet. Hierbij zullen hun voor- en nadelen worden besproken en zal een inschatting worden gemaakt van hun impact op het leefmilieu. Dit zal vervolgens worden gekoppeld aan de Belgische situatie inzake verpakkingsafval. Hierbij zal de nadruk liggen op de cijfers van productie en inzameling van verpakkingsafval. Ten slotte zal worden gekeken naar nieuwe evoluties op de markt van verpakkingen. Hierbij wordt vooral gekeken naar biologisch afbreekbare verpakkingen en plastics afkomstig uit hernieuwbare energiebronnen. Om te komen tot een reeks van aanbevelingen zullen in een tweede luik een aantal LCA (Life cycle analysis) studies worden onder de loep genomen. Deze soort studies maakt het mogelijk de verschillende soorten verpakkingsafval tegen elkaar af te wegen op het vlak van milieu-impact. Hierbij zal steeds worden getracht deze studies te vertalen naar de Belgische situatie. Daarnaast zal een hoofdstuk worden gewijd aan de verpakkingen die worden teruggevonden in de winkel. Hierbij zullen producten worden uitgekleed en hun verpakkingen worden geanalyseerd. Dit zal het mogelijk maken om met behulp van de conclusies van de LCA-studies te komen tot een reeks van conclusies inzake het verband tussen verpakkingsafval en milieu-impact. Op basis van deze conclusies zullen een reeks van aanbevelingen worden gedaan naar zowel consumenten als beleidsmensen toe, om in de toekomst de milieu-impact van verpakkingen te kunnen verkleinen.

1

3

© OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO © OIVO

Verpakkingsafval heeft een impact op het leefmilieu op verschillende vlakken. Allereerst is er de visuele kant van verpakkingen die op publieke plaatsen rondslingeren, maar daarnaast is er een grotere verborgen milieulast aan verbonden. De productie van verpakkingen verbruikt kostbare grondstoffen, kost relatief veel energie en produceert hierbij een reeks van schadelijke stoffen. Ten slotte is er de ophaling en verwerking van het verpakkingsafval. Hierbij is het type eindverwerking van sterk belang voor de milieu-impact. Volgens de ladder van Lansink 1 moet hergebruik gepromoot worden boven in volgorde preventie, hergebruik, recyclage, verbranding (met warmterecuperatie) en storten.

2. Verpakkingsmaterialen: een overzicht.

Primaire verpakkingen of verkoopsverpakkingen zijn verpakkingen die worden gebruikt voor het aanbieden van een individueel product. Secundaire verpakkingen worden gebruikt om individuele producten samen aan te bieden en het transport ervan te vergemakkelijken. Een voorbeeld hiervan is de plastic film die wordt gebruikt om meerdere blikken samen te houden. Tertiaire verpakkingen zijn verpakkingen die worden gebruikt voor het transporteren van producten naar het verkoopspunt. De consument komt niet in aanraking met deze verpakkingen 2 . De focus in deze studie zal vooral komen te liggen op primaire verpakkingen. In dit hoofdstuk zullen de verschillende materialen worden beschreven. Hierbij zal worden gekeken naar hun voor- en nadelen, de factoren die een impact hebben op het leefmilieu en hun aanwezigheid op de Belgische markt. Een meer uitgebreide literatuurstudie van de milieu-impact per productcategorie aan de hand van LCA studies zal worden gemaakt in het derde hoofdstuk van deze studie.

2.1. PRIMAIRE VERPAKKINGEN Primaire verpakkingen zijn de verpakkingen waar de consument het meest mee in contact komt. Ze worden teruggevonden in alle maten en soorten. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de verschillende primaire verpakkingen en de impact van hun productieproces op het leefmilieu. De Belgische situatie wordt goed weergegeven aan de hand van de cijfers van FOSTPLUS. Verpakkingen worden voornamelijk gebruikt voor het bewaren van voedingsproducten (31.8%) en dranken (44.9%). Daarnaast zijn er kleinere marktaandelen voor hygiëne en verzorgingsproducten (3%) en reinigingsproducten (2.8%). Hierbij gaat het om cijfers betreffende het gewicht van de op de markt gebrachte verpakkingen. Voor voeding en dranken zijn glazen verpakkingen de meest gebruikte (in functie van aantal ton dat op de markt wordt gebracht). Voor dranken nemen PET-flessen ook een behoorlijk marktaandeel voor hun rekening, voor voeding scoren papier en staal relatief hoog. Voor reinigingsproducten zijn het vooral papier en HDPE die hoge cijfers laten noteren. Bij hygiëne en verzorgingsproducten is het vooral papier gevolgd door glas en HDPE.

2

J. Theunis, 2001. Greenhouse gas emissions and material flows PART II: Production and use of beverage packaging. http://www.belspo.be/belspo/home/publ/pub_ostc/CG2131/rCG31an4_en.pdf

4


Verpakkingen kunnen worden opgedeeld volgens verschillende categorieën. Er kan worden gekeken naar de functie van de verpakking, het materiaal, de inhoud... In deze studie werd er voor gekozen de verpakkingen in eerste instantie in te delen naar hun functie. Hierbij worden 3 categorieën onderscheiden: primaire, secundaire en tertiaire verpakkingen. In een tweede fase zal worden gekeken naar het materiaal waaruit de verpakkingen zijn gemaakt.

De markt van de verpakkingen voor dranken omvat bijna 50% van de markt. Hierbij blijkt dat de verpakking sterk afhangt van het type drank. Zo wordt bier vooral in glas en blik op de markt gebracht, terwijl andere alcoholische dranken bijna enkel in glas worden geserveerd. Water zit voornamelijk in PET-flessen (Poly Ethyleen Tereftalaat) en ook frisdranken worden vaak teruggevonden in PETflessen, hoewel hier blik en in mindere mate andere verpakkingen een deel van de markt voor zich nemen. Drankkartons hebben vooral marktaandeel bij melk en fruitsappen.

3

Jaarverslag Fost Plus 2006. www.fostplus.be

5


Figuur 1. verhouding van de gewichten van de in België op de markt gebrachte verpakkingen uitgedrukt per sector 3 .

Om een beter beeld te krijgen van de verschillende verpakkingen werd gekozen om een kort overzicht te geven van de soorten verpakkingen op de Belgische markt.

2.1.1.

Papier-karton

Papier en karton zijn een veel voorkomend verpakkingsmateriaal. Zo is er meer dan 160.000 ton papier-karton in omloop als verpakkingsmateriaal. Het is moeilijk hierover exacte recyclagecijfers te verkrijgen aangezien papier nog voor een hele reeks andere doeleinden (reclame, dagbladen, magazines...) wordt gebruikt. Papier is eenvoudig te recycleren. Hiervoor wordt het papier eerst opgelost in water. De verkregen pulp wordt vervolgens ontinkt en indien nodig worden de korte van de lange vezels gescheiden. Vervolgens wordt de pulp gedroogd en samengeperst. Van de verkregen vezels kan men vervolgens opnieuw papier maken. Doordat de kwaliteit van de vezels iedere keer vermindert, kan papier slechts 2 tot 5x worden gerecycleerd. Dit maakt dat ongeveer 70% van het papier in omloop afkomstig is van gerecycleerd papier, de rest wordt aangemaakt met nieuwe houtvezels 5 6 . De energie nodig voor de productie van papier is relatief laag. Voor de productie van 1kg papier/karton wordt tussen de 464 en 560g CO2 geproduceerd. De productiekost is lager wanneer gerecycleerd papier wordt gebruikt 7 8 .

4

Jaarverslag Fost Plus 2006. www.fostplus.be

5

www.wikipedia.org

6

www.fostplus.be

7

DEPA (Danish Environmental Protection Agency). 2001. Environmental Impact of Packaging Materials. http://glwww.mst.dk/homepage/default.asp?Sub=http://glwww.mst.dk/waste/Packagings.htm

6


Figuur 2. verhouding van de gewichten van de in België op de markt gebrachte drankverpakkingen 4 .

2.1.2.

Glas

Glazen verpakkingen worden uitsluitend gebruikt voor het verpakken van vloeistoffen, levenswaren die moeten worden bewaard in vloeistof (bv augurken op azijn) en semivloeistoffen zoals confituur, choco.... Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen herbruikbare verpakkingen met statiegeld en wegwerpglas. Herbruikbare glazen flessen worden tot 10 tot 60x hergebruikt alvorens ze worden gerecycleerd (gemiddelde worden ze 20x hergebruikt). Niet-herbruikbare glazen flessen worden selectief opgehaald in glasbollen om vervolgens te worden gerecycleerd. Op de Belgische markt werd in 2005 ongeveer 313.000ton glas gebruikt als verpakkingsmateriaal. Hiervan is 67% afkomstig van flessen en 28% van bokalen. Het hoge gewicht van glas zorgt ervoor dat deze fractie goed is voor 48% van het totale opgehaalde afval (uitgedrukt in ton) door Fost Plus. Het recyclagepercentage ligt tegen de 100% van de verpakkingen die op de markt aanwezig zijn 9 . Glazen drankverpakkingen zijn in veel gevallen hergebruikbaar. Grote uitzondering hier zijn de wijn en champagneflessen. Toch moet worden vermeld dat een aantal distributieketens ook hergebruikbare wijnflessen op de markt heeft gebracht de laatste jaren. Op de Belgische markt kan je een massa glazen verpakkingen terugvinden. Voor vloeistoffen zijn de meest gebruikte maten flessen van 0.2, 0.25, 0.5, 0.75 en 1l. Het gewicht van deze verpakkingen varieert sterk naargelang het type drank (zie tabel 10 ). Hierbij geldt als algemene regel dat koolzuurhoudende drank dikkere flessen vereist om de druk te kunnen weerstaan. Hierdoor zijn champagneflessen veel zwaarder dan wijnflessen van hetzelfde volume. Algemeen kan worden gesteld dat glazen verpakkingen ongeveer 500-1000g verpakkingsafval opleveren per liter product. Lichte verpakkingen genereren vanzelfsprekend minder verpakkingsafval. Doordat er nog veel zware flessen worden aangeboden op de markt zit hierin een groot potentieel om het verpakkingsafval te reduceren.

Product

Gewicht verpakking

Cola Fles 200ml

367g

Bacardi Breezer 330ml

204.8g

Chocovit 0.5l

238.4g

Tönisteiner ABCE 0.75l

558g

Champagne 0.75l

550-880g

8

J. Theunis, 2001. Greenhouse gas emissions and material flows PART II: Production and use of beverage packaging. http://www.belspo.be/belspo/home/publ/pub_ostc/CG2131/rCG31an4_en.pdf 9

www.fostplus.be

10

www.fostplus.be

7


Papier is daarentegen niet het meest praktische verpakkingsmateriaal. Het kan niet worden gebruikt voor het verpakken van vloeistoffen en is niet meteen het stevigste materiaal. Papier heeft het voordeel dat het gemakkelijk te bedrukken is. Daarom wordt het vaak als tweede verpakking gebruikt naast een plastic film zoals bij ontbijtgranen of rijst. Hierdoor is een papieren verpakking in bepaalde gevallen enkel een marketinginstrument.

380-460g

Overige alcoholhoudende dranken (200ml)

220-280g

Cola fles 1 l

939g Tabel 1: het gewicht van enkele glazen verpakkingen op de Belgische markt.

Daarnaast is er een groot aanbod aan glazen verpakkingen (bokalen) voor voedingsproducten. Deze producten zijn steeds voor eenmalig gebruik en moeten na gebruik in een glasbol worden gedeponeerd. Hun gewicht kan worden afgelezen in de volgende tabel. Product

Gewicht verpakking

Campina Room 250ml

179.7g

Effi Abrikozen-passievrucht 330ml

185g

Ovamaltine Crunchy Cream 400ml

203g

Effi Yogonaise 500ml

240g Tabel 2: het gewicht van enkele glazen verpakkingen op de Belgische markt.

Wanneer we de levenscyclus van een glazen verpakking onder de loep nemen komen we tot het volgende verhaal. Glasproductie vergt veel energie. De basisgrondstof (zand) van glas moet worden gesmolten op 1500°C. en gemengd met een reeks van andere chemische stoffen. Daarna moet het glas worden bewerkt en gehard 11 . Het is voornamelijk de eerste fase waar omwille van de hoge temperaturen veel energie voor nodig is en veel CO2 wordt geproduceerd. Bij de recyclage van glas geldt hetzelfde. Hierdoor is de productie ervan zeer energie-intensief. Het transport van glas vergt eveneens veel energie door zijn grote gewicht en de moeilijkheid om glazen verpakkingen te stapelen. De voordelen van glas spelen vooral op het vlak van hergebruik en recyclage. Door de hoge selectieve inzamelingsgraad van glas, kan worden besloten dat er weinig tot geen glazen verpakkingsafval verloren gaat. De energie voor de productie voor glas zorgt voor bijna 600g CO2 per kg glas. Het verschil tussen de productie van nieuwe materiaal en gerecycleerd glas is relatief klein 12 . Cijfers van een Belgische Belspo studie liggen in dezelfde grootteorde met 650g CO2 uitstoot per kg glas 13 . Glazen flessen met statiegeld kunnen tot 60x worden hergebruikt en zelfs daarna kan het materiaal worden gerecycleerd. Vooral bierflessen worden vaak hergebruikt (40 tot 60x). Voor melkproducten daalt dit cijfer tot 15-25x en voor wijn tot 10x. Het hergebruik brengt vanzelfsprekend eveneens kosten met zich mee. De flessen moeten terug naar de fabriek worden getransporteerd en vervolgens worden schoongemaakt voor hergebruik. Toch is het milieuvoordeel van flessen met statiegeld aanzienlijk en loopt het volgens sommige

11

http://www.vgi-fiv.be

12

DEPA (Danish Environmental Protection Agency). 2001. Environmental Impact of Packaging Materials. http://glwww.mst.dk/homepage/default.asp?Sub=http://glwww.mst.dk/waste/Packagings.htm 13


8


Wijn 0.75l

schattingen op tot 80% in vergelijking met wegwerpglazen flessen.. Dit voordeel wordt kleiner door de oplopende transportkosten naarmate de afstand tussen productie-eenheid en de verkoopseenheid oploopt. 14 15

In het algemeen kan worden besloten dat glazen verpakkingen het voordeel hebben zeer weinig restafval te generen. Wel ligt de energetische kost voor productie erg hoog waardoor vooral eenmalige glazen verpakkingen veel energie kosten. Flessen met statiegeld daarentegen worden veelvuldig hergebruikt waardoor de energetische kost voor productie per volume-eenheid daalt. Voor deze flessen zorgt het transport tussen productie- en verkoopseenheid voor een bijkomende milieu-impact. Algemeen kan daarom worden gesteld dat herbruikbare flessen van lokale producenten het milieuvriendelijkste alternatief zijn.

2.1.3.

Drankkartons

Drankkartons worden gebruikt voor het verpakken van niet koolzuurhoudende dranken zoals melk en fruitsap. Daarnaast zijn er drankkartons voor producten zoals room, soep en poedersuiker. Mineraalwater wordt vreemd genoeg niet aangeboden in drankkartons op de Belgische markt. Dit is in andere Europese landen wel het geval. De Belgische markt omvat meer dan 20.000 ton drankkartons, Hiervan wordt ongeveer 17000 ton selectief ingezameld en 72% gerecycleerd. De ophaling gebeurt via selectieve inzameling in de PMD zak (blauwe zak) . Drankkartons zijn niet hergebruikbaar en bestaan uit drie materialen: papier (75%), polyethyleen (20%) en aluminium (5%). Ze kunnen niet worden hergebruikt maar worden gerecycleerd. Het recycleren kan gebeuren op 2 manieren. Een mogelijkheid is drankkartons te persen en verhitten. Hierdoor gaat alles aan mekaar kleven en ontstaat een isolatiemateriaal dat in de bouw kan worden gebruikt. Een andere optie is alles materialen losweken van mekaar. De vezels van het papier worden dan gebruikt voor gerecycleerd papier van te maken. De restfractie bestaat uit polyethyleen en aluminium. Deze kan worden gerecupereerd voor het maken van plastics en of worden gebruikt in de cementindustrie of als energiebron voor het drogen van papier. Beiden hebben als nadeel dat geen nieuwe drankkartons kunnen worden gemaakt uit de afvalresten. Voor de productie van 1kg drankkartons wordt 1280g CO2 uitgestoten 16 17 18 . Drankkartons komen voor in een beperkt aantal maten. Zo zijn er de kleine drankkartons die voornamelijk worden gebruikt voor individuele porties. Deze bevatten 20ml vloeistof. Daarnaast zijn er de grotere hersluitbare drankkartons van 0.5l, 1l, 1.5l en 2l 1l. Het gewicht van de drankkartons is afhankelijk van de grootte van de verpakking. De verpakkingen van 1 l schommelen tussen de 30 en de 40g. Die van 0.5 l wegen tussen de 15 en de 20g en de kleinste maat weegt minder dan 10g (0.2l). Dit doet besluiten dat drankkartons ongeveer 30 à 50g verpakkingsafval opleveren per liter product. De levenscyclus van drankkartons begint met de productie van drie grondstoffen: papier, aluminium en polyethyleen (zie verder). De drie samen zorgen voor een lichte verpakking die gemakkelijk kan worden gestapeld en getransporteerd. Het nadeel van drankkartons is de recyclage ervan. Hergebruik is sowieso niet mogelijk. Bij de recyclage is het onmogelijk terug een nieuw drankkarton te produceren en

14

www.milieucentraal.nl

15


www.ovam.be

17

www.fostplus.be

18


9


Recyclage van glas drukt de productiekosten en zorgt voor een milieuoordeel van 15% ten opzichte van de productie van nieuwe glazen flessen.

de afvalstromen zijn dan ook steeds laagwaardig. De hoeveelheid verpakkingsafval per liter product vergroot naarmate de verpakkingen kleiner worden. Er moet worden opgemerkt dat het hier gaat om kleine verschillen. Zo levert een omschakeling van drankkartons van 1l naar 1.5l slechts 9% minder verpakkingsmateriaal op per liter product 19 .

Gewicht verpakking

Bio room 200ml

8.2g

GB Light room 200ml

8.3g

Nr 1. room 200ml

7.9g

Balade Room 250ml

13.4g

Minute Maid 1l

38.7g

Sunland Sinaasappelsap 1l

30.5g

Spa sinaasappel-Mango 1l

48g

Tropical Sap 1l

30.4g Tabel 3: het gewicht van enkele rankkartons op de Belgische markt.

2.1.4.

Plastic

Plastic kan worden onderverdeeld in verschillende soorten verpakkingen. In totaal was er in 2006 op de Belgische markt 192.539 ton plastic onder de vorm van verpakkingen aanwezig. Hiervan werd 34.1% gerecycleerd. Enerzijds zijn er de plastic flessen die voorkomen onder de vorm van PET en HDPE (high density poly ethyleen). Hiervan zijn is ruim 82.000 ton aanwezig op de Belgische markt. Ongeveer 70% hiervan wordt gerecycleerd. Daarnaast zijn er plastic verpakkingen voor yoghurt en boter, plastic blisters en kunststof bakjes voor het verpakken van fruit en verschillende types flacons voor non-food producten zoals shampoo, detergent...

2.1.4.1. HDPE HDPE of high density polyethyleen worden gebruikt voor het verpakken van zowel voedings- als niet-voedingsproducten. De meeste verpakkingen van vloeibare zepen, detergent en andere huishoudmiddelen bestaan uit HDPE net zoals een aantal melk en yoghurtverpakkingen. De ophaling van deze verpakkingen gebeurt via selectieve inzameling in de PMD zak (blauwe zak). HDPE wordt gemaakt op basis van petroleum. Voor de productie van 1kg HDPE is ongeveer 1.75l petroleum nodig als grondstof en voor de

19

M. Hekkert, L. Joosten, E. Worrell. 1997. Material efficiency improvement for European packaging in the period 2000-2020.

10


Product

energieproductie 20 . Voor de productie van HDPE wordt ongeveer 3.5kg CO2 uitgestoten per kg geproduceerd materiaal. Dit cijfer wordt drastisch verlaagd als gerecycleerd materiaal wordt gebruikt (2.3kg CO2 per kg geproduceerd materiaal) 21 .

HDPE flessen bestaan in alle maten. Het gaat voornamelijk om flacons kleiner dan 1l. De vormen zijn zeer uiteenlopend en hangen vooral voor niet-voedingsproducten af van de wensen van de producent. Een fles van een halve liter weegt ongeveer 23g, voor 0.75l en 1l is dit respectievelijk 33g en 35g. Dit leidt tot de conclusie dat een HDPE verpakking ongeveer 35 tot 50g per liter product weegt. Toch zijn er ook hier grote verschillen te noteren. Zo weegt een fles van 1l van een merk Javel75.3g. Vanzelfsprekend genereren deze zwaardere flessen meer verpakkingsafval. Wanneer de volledige levenscyclus van HDPE wordt bekeken, kan worden gesteld dat het als grootste voordelen heeft dat het een zeer licht materiaal is en gemakkelijk kan worden gerecycleerd. Nadelen zijn dat de recyclage leidt tot laagwaardige toepassingen en de input van fossiele brandstoffen in het productieproces.

Product

Gewicht verpakking

Vitalinea Room 250ml

23.9g

Campina Melk 500ml

24g

Candia Melk 500ml

21.9g

Campina Togho drink 500ml

27g

Yop Yoghurt 750ml

35.3g

Danone Melk 1l

38.8g

La Croix Javel 1l

75.3g

Carolin Javel 1.5l

73.3g

Bref Javel'Net 2l

77.6g Tabel 4: het gewicht van enkele HDPE verpakkingen op de Belgische markt.

20

www.wikipedia.org

21


http://www.recycledproduct.info

11


HDPE kan worden gerecycleerd tot zijn oorspronkelijke vorm maar wordt meestal gebruikt voor het maken van laagwaardigere toepassingen zoals vuilnisbakken, rekken, bidons... Dit gebeurt via het wassen en vermalen van de stoffen. Hierbij ontstaan kleine korrels die kunnen worden gesmolten voor toepassing in andere producten. In de meeste flessen wordt 25% gerecycleerd HDPE teruggevonden 22 .

2.1.4.2. PET

Het overgrote deel zijn niet-herbruikbare PET-flessen. Je kan ze vinden onder een breed gamma van formaten gaande van kleine verpakkingen van 0.2l tot megaflessen van 2l en meer. De ophaling gebeurt via selectieve inzameling in de PMD zak (blauwe zak). De flessen worden gerecycleerd indien ze in voldoende mate aanwezig zijn op de markt. Concreet betekent dit dat kleurloze, blauwe en groene PET-flessen worden gerecycleerd, de overige niet. De recyclage gebeurt door het wassen en versnipperen van de flessen. Het overgebleven plastic wordt omgevormd tot korrels die worden hersmolten en gebruikt voor andere toepassingen ondermeer in de textielsector. Er zijn eveneens PET-flessen op de markt die bestaan uit meerdere lagen (waarvan de middenste laag uit gerecycleerd materiaal bestaat). Deze flessen kunnen voor 25% uit gerecycleerd materiaal bestaan. PET-flessen produceren bij de productie ongeveer 3.6kg CO2 per kg verpakkingsmateriaal. Indien gerecycleerd materiaal kan worden gebruikt, daalt dit cijfer met ruim 30% 23 . Cijfers uit een Belgische studie geven een hoger cijfer van 4.3kg CO2 per kg verpakkingsmateriaal aan 24 . Dit cijfer geldt houdt geen rekening met eventueel gebruik van gerecycleerd materiaal. Wanneer wordt gekeken naar het gewicht, zijn er grote verschillen tussen flessen van hetzelfde volume. Dit maakt dat sommige PETflessen tot meer dan 50% zwaarder zijn dan vergelijkbare varianten.

Product

Gewicht verpakking

Coca-Cola 250ml

25.5g

Oasis pocket 250ml

19.5g

Nalu 250ml

31.7g

Tian Tey 330ml

29.4g

Fanta lemon 0.5l

25g

Sunland ananassap 1l

52.1g

GB bronwater 1.5l

33.2g

Fanta 1.5l

49g

Pepsi cola 1.5l

48g

23



12


PET of poly ethyleen tereftalaat wordt vooral gebruikt voor het verpakken van mineraal water, bruisende frisdranken en overige dranken. Er bestaan zowel herbruikbare als niet-herbruikbare PET-flessen op de Belgische markt. Het verschil zit in het feit dat herbruikbare PETflessen kunnen worden blootgesteld aan een temperatuur van 75°C. Hierdoor wordt het mogelijk ze uit te wassen en te hergebruiken.

Oasis Agrum 2l

62g Tabel 5: het gewicht van enkele PET- verpakkingen op de Belgische markt.

De levenscyclus en de impact op het leefmilieu van PET-flessen is sterk verschillend wanneer wordt gekeken naar herbruikbare of nietherbruikbare PET-flessen. Herbruikbare PET-flessen zijn licht en kunnen meermaals worden hergebruikt. Dit maakt dat deze flessen een beperkte impact hebben op het leefmilieu. Niet-herbruikbare PET-flessen zijn licht en kunnen worden gerecycleerd. Het nadeel is dat bij de recyclage slechts een deel (25%) van het oorspronkelijke materiaal kan worden gebruikt. Dit maakt dat het merendeel van de gebruikte PET-flessen worden omgevormd tot laagwaardigere materialen. Daarbij komt dat niet alle PET-flessen worden gerecycleerd.

2.1.4.3. OVERIGE PLASTIC VERPAKKINGEN (LDPE, PP EN PS) LDPE (low density poly ethyleen), PP (polypropyleen) en PS (polystyreen) zijn materialen die in een brede waaier van toepassingen worden gebruikt. Dit is ondermeer het geval in plastic zakjes, plastic films, yoghurtpotjes, botervlootjes, piepschuimen bakjes... Deze soorten plastic hebben gemeen dat ze zeer licht zijn en onder veel verschillende vormen (geëxpandeerd, geëxtrudeerd...) kunnen voorkomen. De eigenschappen worden afgestemd op de toepassing waarvoor het materiaal wordt gebruikt. Het grote nadeel is dat deze verpakkingen niet worden gerecycleerd en bij het restafval terechtkomen. Allen worden geproduceerd op basis van petroleum waardoor ze bijdragen tot de depletie van de natuurlijke grondstoffen. Product

Gewicht verpakking

Danone Essensis (110ml)

5.5g

Danone Vitalinea (175ml)

7.3g

Alpro Soja (140ml)

4.9g

Colactif (250ml)

15.6g Tabel 6: het gewicht van enkele plastic verpakkingen op de Belgische markt.

De productiekost voor PS, PP en LPDE per kg verpakkingsmateriaal ligt erg hoog. LDPE scoort het hoogst met 3.7kg CO2 per kg verpakkingsmateriaal, gevolgd door PP met 2.8kg en PS met 2.7kg. 25

25

DEPA (Danish Environmental Protection Agency). 2001. Environmental Impact of Packaging Materials. http://glwww.mst.dk/homepage/default.asp?Sub=http://glwww.mst.dk/waste/Packagings.htm

13


Herbruikbare PET-flessen kunnen tot 30x worden hergebruikt, maar door beschadigingen bij het vullen van de flessen moeten bepaalde exemplaren vroeger uit omloop worden genomen. Deze herbruikbare PET-flessen zijn zeldzaam op de Belgische markt maar worden onder meer gebruikt voor melk.

2.1.5.

Blik

Figuur 3: relatieve gewichtsafname van metalen verpakkingen de laatste 25jaar. http://www.kringloopblik.nl/site/feiten-en-cijfers.nl_NL.91,skb_download_id,4,action,show_download.html

2.1.5.1. STAAL

De grondstof voor de productie van stalen blikken is ijzererts. Voor de winning hiervan en de productie zijn grote hoeveelheden fossiele brandstof nodig. Recyclage kost aanzienlijk minder energie. Voor de productie van 1 ton staal kan zo 65% energie worden bespaard. Anders gesteld gaat het om 1500kg ijzererts en 500kg steenkool 27 . Een andere studie stelt dat voor de productie van 1kg staal 3kg CO2

26

http://www.kringloopblik.nl/site/feiten-en-cijfers.nl_NL.91,skb_download_id,4,action,show_download.html

27


14


Er zijn twee soorten blik op de Belgische markt aanwezig: aluminium en staal. Samen gaat het om ruim 80Kton (2006). Beiden worden voornamelijk gebruikt voor het bewaren van voedingsproducten. Hierbij gaat het voornamelijk om (fris)dranken, groenten en soepen. Daarnaast zijn er kleinere hoeveelheden op de markt onder vorm van spuitbussen en dozen. Het grote voordeel van blik is dat in België 93% van de verpakkingen op de markt worden gerecycleerd. Daarnaast werden inspanningen gedaan om het gewicht van de verpakkingen te reduceren zoals wordt geïllustreerd in de onderstaande grafiek 26 .

wordt geproduceerd. Dit cijfer daalt tot 2.3kg indien gerecycleerd staal wordt gebruikt. 28 Een Belgische studie komt tot een cijfer van 1.6kg CO2 per kg staal 29 . Gewicht verpakking

Ananas Dole 220ml STAAL

46.8g

Sunland sinaasappelsap 330ml STAAL

28.4g

Oasis pocket 330ml STAAL

24.4g

Ananas Sirop GB 550ml STAAL

84.9 Tabel 7: het gewicht van enkele stalen verpakkingen op de Belgische markt.

Het voordeel van stalen blikken is hun geringe gewicht en de mogelijkheid om producten te beschermen tegen lichtinval. Daarnaast worden stalen blikken in grote hoeveelheden gerecycleerd en kunnen ze gemakkelijk worden gescheiden dankzij hun magnetische eigenschappen. Het nadeel is dat de productie veel energie vergt.

28



15


Product

2.1.5.2. ALUMINIUM Aluminium komt dus niet enkel voor als onderdeel van drankkartons, maar ook onder vorm van blikjes (43%), spuitbussen (7%) en dozen (11%). In totaal ging het in 2006 om 10.5kTon. Voor de aanmaak van 1kg aluminium is 3.7kg bauxiet nodig. De productie van aluminium kost veel energie en is sterk vervuilend. Ter illustratie: voor de productie van 1kg aluminium wordt 10kg CO2 geproduceerd. Bij recyclage van aluminium daalt de CO2 productie met maar liefst 65% 30 . Een Belgische studie schat de CO2 productie zelfs nog 10% hoger in 31 . Daarnaast komen onder andere fluorgas, PAK's (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) en kwik vrij bij de productie 32 . Daartegenover staat dat aluminium volledig kan worden gerecycleerd. Bij de recyclage kan 95% van de energie worden bespaard in vergelijking met de productie op basis van nieuwe grondstoffen 33 .

30




33

www.fostplus.be

16


Figuur 4: Evolutie van het gewicht van een stalen blikje de laatste 35jaar. www.apeal.com

Gewicht verpakking

Fanta 250ml ALU

10.9g

Isostar 250ml ALU

11.5g

Mega Force 250ml ALU

11.2g

Tao 250ml ALU

11.5g

Bonaqua 330ml ALU

13.5g Tabel 8: het gewicht van enkele aluminium verpakkingen op de Belgische markt.

Het gewicht van aluminium blikjes is de laatste jaren sterk gedaald. Zo werd over een periode van 20jaar (1983-2003) een reductie bereikt van meer dan 5g oftewel meer dan 25%.

Figuur 5: de gewichtsafname van aluminium blikjes over de laatste 25jaar 34 Wanneer de levenscyclus van aluminium verpakkingen wordt bekeken is het voordeel dat ze licht (vaak meer dan 50% minder dan stalen blikken) zijn en volledig kunnen worden gerecycleerd. Het grootste nadeel is de enorme milieukost bij de productie. Dit geldt zowel op vlak van energieconsumptie als voor de productie van schadelijke gassen die vrijkomen tijdens het productieproces.

2.1.6.

Bioplastics

Er zijn momenteel drie methoden om bioplastics te produceren. Een eerste methode is op basis van biopolymeren afkomstig uit biomassa van bijvoorbeeld, hout, aardappelen, maïs... Daarnaast bestaat de mogelijkheid om monomeren afkomstig uit landbouwproducten zoals melkzuur chemisch te polymeriseren. Deze groep wordt ook wel de biopolyesters genoemd. Ze kunnen worden

34

Ecolas & PIRA. 2005. Study of the implementation of directive 94/62/EC on packaging and packaging waste and options to strengthen prevention and re-use of packaging. 17


Product

gemaakt op basis van maïs, aardappelen of afvalstromen zoals wei en melasse. Ten slotte zijn er de bioplastics afkomstig uit synthese door bacteriën, gisten of planten 35 .

• • • •

Alle onderdelen en materialen van het product inherent biologisch afbreekbaar zijn; Het totale product voldoende uiteenvalt gedurende het composteerproces; Het product geen nadelig effect heeft op het composteerproces; De kwaliteit van de compost niet nadelig wordt beïnvloed.

Uit LCA's blijkt dat de productiefase van bioplastics een doorslaggevende rol speelt in de impact op het leefmilieu. Hierdoor hebben bioplastics afkomstig uit hernieuwbare bronnen een milieuvoordeel op de biologisch afbreekbare verpakkingen. Dit betekent dat het introduceren van bioplastics bijdraagt tot het reduceren van de uitstoot van broeikasgassen 36 . Bioplastics hebben ongeveer dezelfde eigenschappen als klassieke plastics met één verschil: ze kunnen minder goed tegen verhitting.

2.1.6.1. BIOPLASTICS OP BASIS VAN BIOPOLYMEREN Deze groep van bioplastics kan nog verder worden opgedeeld in plastics op basis van zetmeel of op basis van cellulose. Plastics op basis van zetmeel zijn meestal afkomstig uit aardappelen, tarwe of rijst en wordt via extrusie verwerkt tot TPS (thermoplastisch zetmeel). Om de watergevoeligheid te verlagen, kunnen biologische weekmakers of bioplastics op basis van aardolie (zie verder) worden toegevoegd. De plastics laten weinig CO2 door, maar hebben een hoge doorlaatbaarheid van waterdamp. Hierdoor zijn ze erg geschikt voor verpakkingen in de voedingsindustrie. Het minpunt is dat het moeilijk is transparante folies te ontwikkelen. Momenteel zijn de belangrijkste toepassingen draagtassen, folies en piepschuimbakjes. Cellulose wordt voornamelijk gewonnen uit bomen en wordt de basis van drie soorten biologisch verpakkingsmateriaal. Allereerst zijn er de natuurlijke cellulosevezels die beter gekend zijn als papier of karton (Zie hierboven). Daarnaast is er cellofaan dat wordt verkregen door het verwerken van cellulosevezels. Voor dit ingewikkelde proces zijn veel organische oplosmiddelen nodig. Doordat cellofaan niet goed afsluitbaar is, wordt het noodzakelijk een afsluitende laag aan te brengen. Deze kan tegenwoordig eveneens uit biologisch afbreekbaar materiaal worden gemaakt. Daarnaast is er ook nog gemodificeerd zetmeel, maar dit materiaal voldoet niet aan de Europese normen voor biologische afbraak. Voorbeelden hiervan zijn celluloseacetaat, -butyraat en -propionaat. Het voordeel van deze materialen is dat ze zeer transparant zijn. Ze kunnen dan ook worden gebruikt voor het verpakken van groenten, fruit, koekjes, snoepgoed...

2.1.6.2. BIOPLASTICS OP BASIS VAN MONOMEREN De meest voorkomende bioplastic op basis van monomeren is PLA (polymelkzuur). Polymelkzuur wordt gevormd op basis van melkzuur dat op zijn beurt afkomstig is van de fermentatie van suikers of zetmeel. Hiervoor kunnen verschillende bronnen worden gebruikt zoals

35

OVAM, 2006. Dossier: "PLA en andere bioplastics"

36

Christiaan Bolck. Bioplastics. http://library.wur.nl/wasp/bestanden/LUWPUBRD_00348789_A502_001.pdf

18


Daarnaast zijn er composteerbare verpakkingen op basis van synthetische polyesters. Deze producten zijn composteerbaar niet geproduceerd op basis van hernieuwbare grondstoffen. Voor composteerbare verpakkingen bestaat een Europese norm (EN 13432 en de gelijkwaardige ISO 17088). Deze norm omschrijft dat composteerbare verpakkingen moeten voldoen aan een aantal voorwaarden:

2.1.6.3. BIOPLASTICS GEVORMD DOOR MICROÖRGANISMEN Plastics zoals PHA (polyhydroxyalkanoaten) kunnen worden geproduceerd door genetisch manipuleerde planten of gisten. Ook bacteriën kunnen hiervoor worden ingezet. Deze organismen kunnen verschillende monomeren aanmaken. Hierdoor kan een breed gamma aan plastics worden geproduceerd. De eigenschappen verschillen naargelang de monomeer en het productieproces dat wordt gebruikt. De mogelijkheden lopen uiteen van flexibele rubberachtige materialen tot rigide structuren. Momenteel worden ze enkel op beperkte schaal geproduceerd, maar veel bedrijven doen onderzoek om de hoge kostprijs te laten zakken.

2.1.6.4. BIOLOGISCH AFBREEKBARE PLASTICS OP BASIS VAN AARDOLIE De mogelijkheid bestaat om plastics op basis van aardolie biologisch afbreekbaar te maken. Een voorbeeld hiervan is PCL (polycaprolacton). Deze producten lijken op de klassieke polyesters maar zijn relatief duur. Ze worden dan ook vaak gebruikt in combinatie met bioplastics op basis van zetmeel om de doorlaatbaarheid te verminderen. Toepassingen situeren zich vooral op het vlak van folies en zakken.

2.2. SECUNDAIRE VERPAKKINGEN Secundaire verpakkingen worden gebruikt voor het makkelijker transporteren, stockeren en presenteren van individuele verpakkingen. De materialen die hiervoor worden gebruikt zijn vaak dezelfde als bij primaire verpakkingen. Hierbij kunnen drie grote groepen worden afgelijnd: papier-karton, plastic film en plastic zakjes. Een becijferde inschatting van de markt van secundaire verpakkingen is erg moeilijk te maken omdat er geen cijfers beschikbaar zijn. Papier-karton en plastic folies werden uitvoerig besproken in het hoofdstuk over primaire verpakkingen. Het meest bekende voorbeeld van secundaire verpakkingen uit papier of karton hiervan zijn kartonnen dozen voor het transport van meerdere drankkartons of chipszakken of de papieren zakken die worden gebruikt om boodschappen in te doen. Wat betreft de plastic films gaat het vooral om stevige soorten plastic film die worden gebruikt voor het samenhouden van blikken. Het merendeel van deze films zijn gemaakt uit LDPE. Daarnaast zijn er de plastic zakken die voorkomen in alle maten, kleuren en vormen. Ze worden in alle sectoren gebruikt en aangepast naargelang de behoeften van de consument/verkoper. Het zijn verpakkingen die meer en meer onder druk komen te staan. In supermarkten worden geen gratis plastic zakjes meer aangeboden en wordt de nadruk gelegd op herbruikbare plastic zakken en biologisch afbreekbare alternatieven. Hierdoor is het moeilijk op dit moment een idee te krijgen van het aantal plastic zakken dat wordt gebruikt in België. Bijkomende moeilijkheid is dat plastic zakken zijn ingeburgerd in de detailhandel en andere winkelketens. Plastic zakken bestaan voornamelijk uit LDPE of PP. Deze materialen werden besproken in het hoofdstuk van primaire verpakkingen.

2.3. TERTIAIRE VERPAKKINGEN In de categorie van de tertiaire verpakkingen worden verpakkingen teruggevonden waarmee de consument niet in contact komt. Het gaat om verpakkingen die worden gebruikt om goederen te transporteren. In deze studie is het daarom minder interessant hier dieper op in te gaan. Daarom zullen de tertiaire verpakkingen enkel in het kort worden besproken zonder dieper in te gaan op details.

19


maïs, melkwei. Hierna wordt het melkzuur gepolymeriseerd. PLA kan worden gevormd tot films, flessen of piepschuim. Het materiaal is waterbestendig en transparant. Het kan worden gebruikt voor vele verschillende verpakkingstoepassingen. Doordat er eveneens vezels van kunnen worden gemaakt zijn er mogelijke toepassingen in de textielnijverheid. Daarnaast is er een nieuwe generatie monomeer bioplastic PTT (PolyTrimethyleenTereftalaat). Deze is nog maar weinig beschikbaar op de Europese markt.

Figuur 6: cijfers voor het gebruik van herbruikbare en eenmalige tertiaire verpakkingen in België. www.valipac.be

2.4. TOTALE MILIEU-IMPACT PRIMAIRE VERPAKKINGEN De totale impact van verpakkingsafval in België kan op verschillende manieren worden bekeken. Zo moet worden rekening gehouden met de productiekost van de verpakkingen, de hoeveelheid afval dat werd gegenereerd, de recycleerbaarheid ervan en een reeks van andere factoren. Hierbij zal vooral worden gekeken naar de impact van primaire verpakkingen aangezien in deze studie hierop de nadruk ligt.

Figuur 7: evolutie van de inzamelresultaten in de geïntensifieerde projecten (enkel verpakkingen). www.fostplus.be

Wanneer wordt gekeken naar de selectieve inzameling van verpakkingsmateriaal blijkt dat de gemiddelde Belg jaarlijks bijna 63kg verpakkingsmateriaal selectief inzamelt. Dit kan worden onderverdeeld in ruim 30kg glas, bijna 18kg papier/karton en 15kg PMD (Plastic, Metaal, drankkartons) 38 . Hieruit blijkt eveneens dat er elk jaar meer verpakkingsafval selectief wordt ingezameld. Dit is een 37

www.valipac.be

38

www.fostplus.be

20


Tertiaire verpakkingen vallen onder bedrijfsverpakkingen en maken hiervan het grootste deel uit. Wanneer wordt gekeken naar de Belgische cijfers inzake bedrijfsverpakkingen valt het op dat het merendeel van de verpakkingen in tegenstelling tot de meeste consumentenverpakkingen wordt hergebruikt. Dit is logisch aangezien de meeste bedrijfsverpakkingen niet in contact staan met het product maar enkel in contact met de consumentenverpakkingen. Het gaat hierbij voornamelijk om paletten en andere transportverpakkingen. Hierdoor kan zonder veel hinder de transportverpakking opnieuw worden gebruikt. De grote uitzondering op deze regel is papier en karton. Deze worden makkelijker beschadigd tijdens het transport en staan in bepaalde gevallen wel in contact met het product. Dit verklaart het hoge aantal eenmalige verpakkingen in de categorie karton en papier 37 .

goede zaak aangezien deze grote selectieve inzameling gevolgd door recyclage een behoorlijke milieuwinst vertegenwoordigt. Dit geldt zowel op het vlak van de recuperatie van grondstoffen als van de uitstoot van CO2 en andere toxische stoffen bij het productieproces. Dit komt doordat recyclage en hergebruik vaak minder intensieve processen zijn dan productie op basis van nieuwe grondstoffen.

In de PMD-zak zit gemiddeld nog 15% restafval. Daarnaast is het gewicht verdeeld over plastic flessen en flacons (42%), drankkartons (11%) en metalen verpakkingen (30%). Opvallend is ook dat de plastic zakken 2% van het totale gewicht uitmaken. In totaal werd volgens Fost Plus in 2006 728.900 ton verpakkingsmateriaal op de markt gebracht. Het grootste aandeel hiervan is glas en papier. Daarnaast is er een groot aandeel niet valoriseerbaar afval (LPDE, PP, PS...).

21


Figuur 8: Procentuele samenstelling van de PMD-zak in België. www.fostplus.be

Met behulp van deze cijfers en uitgaande van een Deense en een Belgische LCA-studie 39 40 is het mogelijk de CO2 uitstoot te berekenen die vrijkomt bij de productie van de Belgische verpakkingen. Hieruit blijkt dat de totale CO2-uitstoot kan worden geschat op grosso modo 1.060.000 ton. Hierbij werd uitgegaan van het best mogelijke scenario (hoog percentage aan recyclage). Dit is minder dan 1% van de totale uitstoot van broeikasgassen in België. Materiaal

CO2 uitstoot gerelateerd aan de productie van de totale Belgische markt

Glas

192000 ton CO2

HDPE

45000 ton CO2

Drankkartons

26000 ton CO2

Aluminium

37000 ton CO2

Staal

115000 ton CO2

39



22


Figuur 9: Hoeveelheden verpakkingsmateriaal op de Belgische markt. www.fostplus.be

Papier/karton

67000 ton CO2

Overige

233000 ton CO2

Vanzelfsprekend zeggen deze cijfers weinig aangezien het absolute hoeveelheden verpakkingsafval betreft en niet op de verpakte hoeveelheden. Om hiervan een idee te krijgen, moeten LCA-studies worden uitgevoerd. Deze worden behandeld in hoofdstuk 3. Naast de milieu-impact van de productie van de materialen en de afvalfase, mag de milieukost van het transport van de selectieve ophaling niet worden vergeten. In 2006 werd 1.169.000 ton afval opgehaald. Hiervoor waren ruim 262.000 transporten nodig. Een conservatieve schatting van 100 km per transport en een verbruik voor vrachtwagens van 600 g/km/ton geeft een totale CO2 uitstoot voor het transport van verpakkingsafval van ruim 150.000 ton.

Figuur 10: Aantal transporten voor de inzameling van de verschillende soorten verpakkingsmateriaal . www.fostplus.be

Wanneer deze cijfers worden opgeteld bij de CO2 uitstoot noodzakelijk voor de productie van verpakkingsafval, wordt een totale uitstoot van meer dan 1 miljoen ton CO2 per jaar verkregen.

2.5. BESLUIT Uit dit hoofdstuk is gebleken dat er veel verschillende verpakkingsmaterialen kunnen worden gebruikt. Het gebruik van een bepaald verpakkingsmateriaal hangt af van meerdere factoren. Zo wordt rekening gehouden met het product dat moet verpakt worden. Hierbij spelen criteria als lichtgevoeligheid, vloeibaar/vast,... een grote rol. Een frisdrank kan nu eenmaal niet in een papieren verpakking worden aangeboden. Daarnaast zijn er een reeks economische keuzes die worden gemaakt bij de keuze van verpakkingsmaterialen. Niet iedere verpakking heeft hetzelfde prijskaartje en de waarde van het te verpakken product kan eveneens het type verpakking beïnvloeden. De cijfers tonen aan dat in België grote hoeveelheden verpakkingsafval worden ingezameld. Sommige hiervan worden hergebruikt, andere gerecycleerd of in bepaalde gevallen verbrand (met warmterecuperatie) of gestort. De end-of-life fase van het verpakkingsafval hangt vaak samen met het soort materiaal dat wordt gebruikt. Sommige verpakkingssoorten lenen zich nu eenmaal beter voor hergebruik dan andere.

23


Tabel 9: De CO2 uitstoot voor de productie van de verschillende soorten verpakkingen op de Belgische markt. .

De totale milieu-impact van verpakkingafval is moeilijk in te schatten. Voor één parameter, de CO2 uitstoot, werd een inschatting gemaakt van de totale impact in vergelijking met andere sectoren. Hieruit blijkt dat de productie en het transport van verpakkingsafval iets minder dan 1% van de totale CO2 uitstoot in België voor hun rekening nemen.

Dit doet besluiten dat verpakkingsmaterialen tegen elkaar moeten worden afgewogen voor een zelfde productcategorie. Drankverpakkingen kunnen niet worden vergeleken met vleesverpakkingen of andere productgroepen. Om een goede vergelijking te maken van de diverse verpakkingsmaterialen bestaat er een wetenschappelijke methode: de levenscyclusanalyse of LCA. In het volgende hoofdstuk zal een overzicht worden gegeven van de belangrijkste LCA-studies die zijn verschenen op het vlak van verpakkingsafval, om zo tot enkele aanbevelingen voor zowel consumenten als beleidsmakers te proberen komen.

24


De milieu-impact van de productie van verpakkingsmaterialen kan worden ingeschat op basis van gegevens uit de literatuur. Hierbij blijkt dat er grote verschillen zijn tussen de diverse productieprocessen. Dit maakt het erg moeilijk om de verschillende productiefasen tegen elkaar af te wegen. Daarbij is moeilijk om een energie-intensief productieproces dat gebruik maakt van gerecycleerde materialen af te wegen tegen een verpakking die niet-hernieuwbare grondstoffen verteert maar slechts weinig energie nodig heeft voor zijn productie. Er bestaat immers geen maatstaf om energieverbuik met consumptie van primaire grondstoffen te vergelijken.

3. LCA

LCA of 'life cycle analysis" is een bekend begrip geworden in de milieuwetenschappen. Volgens ISO is de definitie ervan: "A systematic set of procedures for compiling and examining the inputs and outputs of materials and energy and the associated environmental impacts directly attributable to the functioning of a product or service system throughout its life cycle" Dit komt erop neer dat de levensloop van een product wordt onderzocht en geëvalueerd in functie van de milieu-impact die het veroorzaakt. Concreet gebeurt dit in 4 fasen: 1.

In de eerste fase wordt het doel en de methodologie van de studie besproken.

2.

In de tweede fase worden de gegevens verzameld met betrekking tot de levensloop van het product.

3.

In de derde fase worden de gegevens verzameld in fase 2 gebruikt om de impact van de verschillende processen toe te kennen aan een reeks van categorieën zoals opwarming van de aarde, verzuring...

4.

In de laatste fase worden de belangrijkste bijdragen geanalyseerd en getracht een antwoord te geven op de vraag wat er kan worden geleerd uit deze studie 41 .

Een van de grootste problemen van LCA-studies is dat de resultaten vaak enkel bruikbaar zijn voor de specifieke omstandigheden waarin het onderzoek gebeurde en dat extrapolatie enorm moeilijk zoniet onmogelijk is. Dit maakt dat conclusies uit LCA-studies uitgevoerd in het buitenland slechts met de grootste voorzichtigheid kunnen worden toegepast op de Belgische situatie. Een ander nadeel is dat LCA-studies zich steeds beperken tot een beperkt domein. Hierdoor is het onmogelijk een overkoepelende LCAstudie te maken van de volledige verpakkingsafvalproblematiek, maar zullen steeds deeldomeinen onder de loep worden genomen. Deze studie zal een overzicht geven van de verschillende LCA-studies die de afgelopen jaren zijn uitgevoerd en hieruit trachten een reeks van aanbevelingen te halen naar beleidsmakers en consumenten toe. Dit zal gebeuren door een korte omschrijving te geven van de onderzochte studies aangevuld met hun conclusies. Indien noodzakelijk zal een inschatting worden gemaakt van de mogelijkheid om de resultaten toe te passen op de Belgische situatie.

3.2. ONDERZOCHTE LCA-STUDIES 3.2.1.

Winkelzakken

Carrefour (Frankrijk) bestelde in 2004 een studie over de ecobalans van winkelzakjes 42 . Hieruit kan worden besloten dat de productiefase de meeste impact heeft op het leefmilieu. Dit is niet onverwacht gezien het geringe gewicht van winkelzakjes gedurende

41

http://en.wikipedia.org

25


3.1. DEFINITIE LCA

Voor de studie werden verschillende scenario's uitgewerkt en berekend. Hierbij werd ondermeer rekening gehouden met de verwerkingsfase, het aantal keren dat een zak werd hergebruikt,.... Er werd gekeken naar de volgende impactcategorieën: primaire energieconsumptie, watergebruik, productie van broeikasgassen, verzuring van de atmosfeer, vorming van fotochemische oxydanten, eutrofiëring en afvalproductie. Er moet worden opgemerkt dat voor de papieren zakken en zeer laag cijfer werd gebruikt voor de selectieve ophaling. Er werd uitgegaan dat slechts 45% van de papieren zakken worden gerecycleerd. Bekeken vanuit Belgisch standpunt is dit een erg laag cijfer. In het basisscenario waarbij alle wegwerpzakken slechts één keer worden gebruikt (uitgezonderd de herbruikbare zak), blijkt dat de herbruikbare zak een betere keuze is wanneer deze minimaal 4keer wordt gebruikt. Hoe meer de zak wordt hergebruikt, hoe kleiner de milieu-impact wordt. Wanneer hij 20x wordt hergebruikt, is de impactfactor op het milieu voor alle categorieën 5x verkleind. Indicator

PE wegwerp

Herbruikbare

Herbruikbare

Herbruikbare

Herbruikbare

Papier

bioplastic

N=2

N=4

N=5

N=20

primaire energieconsumptie

1

1.8

0.9

0.7

0.2

1

0.9

watergebruik

1

1.6

0.8

0.7

0.2

3.3

1

productie broeikasgassen

van 1

1.6

0.8

0.7

0.2

1.9

1.4

verzuring van atmosfeer

de 1

1.8

0.9

0.7

0.2

1.8

1.6

vorming fotochemische oxydanten

van 1

0.9

0.4

0.3

0.1

0.9

0.4

eutrofiëring

1

1.8

0.9

0.7

0.2

12

11

afvalproductie

1

1.7

0.8

0.7

0.2

1.8

1.1

Tabel 10: vergelijking van de relatieve milieu-impact van verschillende soorten plastic zakken in vergelijking met een klassieke PE wegwerp zak. (* aantal keer dat de plastic zak hergebruikt werd)

42

Ecobilan Price Waterhouse Coopers. 2004. Evaluation des impacts environnementaux des sacs de caisse Carrefour.

26


het transport. Daarnaast is het belangrijk te vermelden dat vooral de productie van de grondstoffen een grote impactfactor heeft. De omvorming van de grondstof tot winkelzakjes is minder energie-intensief maar kan niettemin een grote impact hebben op de fotochemische oxidatie gebruikt bij de productie van de inkt. De end-of-life fase draagt vooral bij tot de productie van afval, het broeikaseffect en de productie van dioxines.

De papieren zak scoort minder goed. Enkel voor de categorie van fotochemische oxidatie scoort hij beter dan de plastic wegwerpzak. Wat betreft energieconsumptie liggen de cijfers op dezelfde hoogte. Voor de overige categorieën scoort de papieren zak slechter.

Plastic wegwerkzakken worden rendabel vanaf het moment dat ze 5x worden hergebruikt. In een scenario waarbij de papieren zak 1x wordt hergebruikt (en de plastic wegwerpzak niet wordt hergebruikt) blijkt de score ineens helemaal te verschuiven. De papieren zak scoort dan ineens beter op alle vlakken behalve op waterconsumptie en eutrofiëring. Het is moeilijk de resultaten van deze studie over te brengen naar de Belgische situatie. Wel kan worden opgemerkt dat herbruikbare plastic zakken veruit de beste keuze zijn, op voorwaarde dat ze minimaal 5x worden hergebruikt. Van de wegwerpzakken is de plasticzak volgens de studie de beste keuze. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat de verschillen relatief klein zijn en dat het wijzigen van een aantal parameters (meer selectieve ophaling, hergebruik papieren zakken, evolutie in bioplastics) de resultaten sterk kan beïnvloeden. Hierdoor lijkt een correctere conclusie dat de verschillende wegwerpzakken een gelijkaardige milieu-impact bezitten en dat ze best worden vervangen door herbruikbare zakken..

3.2.2.

Drankbekers op evenementen

In 2006 publiceerde OVAM (Openbare Vlaamse Afvalstoffen Maatschappij) een LCA studie over het gebruik van drankbekers op evenementen 43 . Deze studie bekeek de impact van 4 verschillende soorten bekers op het leefmilieu. Hierbij ging het om herbruikbare PC (polycarbonaat) bekers, niet-herbruikbare PP bekers, niet-herbruikbare kartonnen bekers met een PE coating en niet-herbruikbare PLA (polylactide) bekers. Hiervan werd de impact bekeken op 2 soorten evenementen. Enerzijds kleine evenementen met 2000-5000 aanwezigen, anderzijds massa-evenementen met 30.000 aanwezigen. De resultaten van het onderzoek zijn weergeven in de onderstaande figuur. De interpretatie van de grafieken is niet zo eenvoudig. Er is geen enkele beker die op alle vlakken de beste score behaalt. Voor de kleinere evenementen valt op dat de herbruikbare bekers geen enkele maal de hoogste score halen en regelmatig de laagste milieuimpact veroorzaken. Het mag dan ook niet verbazen dat deze bekers het beste scoren wat betreft de eco-indicator gebaseerd op de LCAstudie. Nadeel hierbij is de hoge kostprijs van de PC beker. Hierbij moet worden vermeld dat 33% van de meerkost te wijten is aan een verlaagde drankverkoop. Dit is echter een kostprijs die in de toekomst waarschijnlijk kleiner zal worden wanneer het gebruik van herbruikbare bekers meer ingeburgerd geraakt.

Kleine evenementen

Eco-indicator

Kosten-indicator

PC

0,33

71,60

PP

0,65

12,49

Karton

0,65

23,91

43

OVAM. 2006. Comparative LCA of 4 types of drinking cups used at events.

http://www.ovam.be/jahia/Jahia/cache/offonce/pid/176?actionReq=actionPubDetail&fileItem=1040

27


De biologisch afbreekbare zak (bioplastic op basis van maïs) scoort beter dan de plastic wegwerpzak dan voor energiegebruik en vorming van fotochemische oxydanten. Wat betreft watergebruik zijn de cijfers hetzelfde. Voor de overige categorieën scoort hij slechter. Vooral wat betreft eutrofiëring is de impact van biologisch afbreekbare zakken groot.

PLA

0,66

19,36

Figuur 11: eco en kosten indicator van verschillende soorten drankbekers of kleine evenementen.

•

Herbruikbare bekers worden minder vaak teruggebracht waardoor een meer bekers nodig zijn

•

Transport gebeurt met een grote vrachtwagen in plaats van met een bestelwagen.

•

Bekers worden vaker gewassen met zeep voor het evenement en na afloop worden ze op een nieuwe locatie machinaal gewassen. Hierdoor is een extra transportstap nodig.

Dit betekent dat mits enkele aanpassingen (wassen van de bekers ter plaatse, grotere teruggave van de bekers...) de herbruikbare bekers nog de nodige milieuwinst kunnen boeken. Wat betreft de PLA-bekers kan door middel van technologische vooruitgang de volgende jaren afhankelijk van de impactcategorie een vooruitgang worden geboekt van 10-60%. Dit betekent dat in de toekomst PLA-bekers mogelijk een milieuvriendelijk alternatief kunnen worden. Dit is goed nieuws aangezien de kostenindicator van deze bekers veel lager is dan deze van de herbruikbare bekers.

Grote evenementen

Eco-indicator

Kosten-indicator

PC

0,61

49,16

PP

0,56

13,30

Karton

0,57

24,50

PLA

0,65

17,15

Figuur 12: eco en kosten indicator van verschillende soorten drankbekers of grote evenementen.

Dit doet besluiten dat voor evenementen herbruikbare bekers (mits enkele aanpassingen voor grote evenementen) en PLA bekers (vooral in de toekomst) de meest milieuvriendelijke oplossing zijn.

28


Voor de grotere evenementen verandert de situatie drastisch. Hierbij blijkt plotseling dat alle opties ongeveer een gelijkwaardige milieuimpact opleveren. De beste optie hier blijkt de PP-beker te zijn. De redenen voor de slechtere score van de herbruikbare beker bij grotere evenementen zijn de volgende:

29


Figuur 13: vergelijking voor verschillen impactcategorieën van verschillende soorten drankbekers of kleine (boven) en grote (onder) evenementen.

3.2.3.

Drankverpakkingen

Wat betreft de verpakking voor mineraalwater (075-1.5l) werden 5 verpakkingen getest: Witte en groenen glazen flessen met leeggoed, glazen flessen zonder leeggoed, PET-flessen met leeggoed, en drankkartons. Een belangrijk cijfer hierbij is steeds het aantal keren dat een fles kan worden hergebruikt. Voor de witte en groene glazen flessen was dit respectievelijk 50 en 40x. Voor de PET-fles was dit 16x. Dit is eerder een onderschatting van de realiteit en speelt in het nadeel van de PET-flessen bij de beoordeling. Uit de analyse blijkt dat herbruikbare PET-flessen veruit het beste scoren voor alle categorieën. Drankkartons doen het vooral slecht op het vlak van ruimtegebruik terwijl niet-herbruikbare glazen flessen op alle andere categorieën slecht scoren. Daarnaast werd ook de factor transport voor distributie bekeken. In het hoofdscenario werd hiervoor 193km gerekend wat vergelijkbaar lijkt met Belgische cijfers. Wanneer het transport wordt verhoogd speelt dit in het voordeel van de PET-flessen, eenmalige glazen verpakkingen en de drankkartons ten opzichte van de glazen retourverpakkingen. Concreet wil dit zeggen dat wanneer de afstand kleiner is dan 193km, herbuikbare glazen flessen de beste optie zijn. Wanneer de afstand groter is, zijn eenmalige verpakkingen de beste keuze aangezien de transportafstanden voor hergebruik ervoor zorgen dat de milieu-impact van herbruikbare flessen groter wordt. In het algemeen kan worden gesteld dat de PET-flessen de beste optie zijn en de wegwerp glazen flessen de slechtste. De overige opties zijn min of meer gelijkwaardig. Uit een analyse van andere niet CO2 houdende dranken kwam eenduidig naar voor dat wegwerpglas veel slechter scoort dan herbruikbaar glas. Verder geldt dat grotere verpakkingen (1l t.o.v. 0.7 en 0.75l) een beperkt milieuvoordeel bieden. Dit voordeel schommelt tussen de 1 en de 15% afhankelijk van de milieufactor die wordt bekeken. Brik scoort in vergelijking met herbruikbare glazen flessen tot 7x maal slechter voor watereutrofiëring en tot 3x slechter voor ruimtegebruik. Voor fotochemische oxidatie zijn de scores vergelijkbaar terwijl voor de andere categorieën drankkartons beter scoren. Voor CO2 houdende dranken (0.7l-1l) werden glas en herbruikbaar PET onder de loep genomen. Hier scoren de niet-herbruikbare glazen flessen wederom veruit het slechtste. Ze scoren voor diverse categorieën 3à4x zo slecht als herbruikbare glazen flessen. Deze herbruikbare glazen flessen hebben vervolgens voor broeikaseffect, grondstoffenverbruik, verzuring, ruimtegebruik en eutrofiëring een score die 100 tot 200% hoger ligt dat bij herbruikbare PET-flessen. Voor kleine verpakkingen van CO2 houdende dranken werden blikjes (aluminium en staal) vergeleken met glazen flessen. Wederom blijkt niet-herbruikbaar glas de slechtste leerling van de klas te zijn. Enkel voor eutrofiëring en broeikaseffect is de score van staal nog slechter. Voor alle overige categorieën scoort glas 2 tot 3x slechter. Staal scoort beter dan aluminium, maar beiden hebben een grotere milieu-impact dan herbruikbaar glas. Enkel bij terresitische eutrofiëring en fotochemische oxidatie scoort herbruikbaar glas lichtjes zwakker (1-70%) dan staal en aluminium. Voor de overige categorieën worden tot 3x betere resultaten behaald. Bij wijn werd gekeken naar drankkartons en glazen verpakkingen. Voor wijn blijken de drankkartons het op alle vlakken behalve eutrofiëring en ruimtegebruik het best te scoren. Voor deze 2 categorieën scoren ze respectievelijk 9en 22x slechter dan herbruikbare

44

Eckhard Plinke, Marina Schonert, Herrmann Meckel, Andreas Detzel, Jürgen Giegrich, Horst Fehrenbach, Axel Ostermayer, Achim Schorb, Jürgen Heinisch, Klaus Luxenhofer, Stefan Schmitz. 2000. Ökobilanz für getränkeverpackungen. http://www.umweltbundesamt.de/uba-infomedien/dateien/1882.htm

30


In Duitsland werd in 2000 een LCA-studie uitgevoerd naar de milieu-impact van de verschillende drankverpakkingen aanwezig op de Duitse markt 44 . Hierbij werden een reeks van drankverpakkingen onderzocht naar een reeks van milieufactoren (Eutrofiëring, fotochemische oxidatie, verzuring, broeikaseffect, grondstoffenverbruik, impact op het ecosysteem, en ruimtegebruik).

glazen flessen. Herbruikbare glazen flessen scoren voor de meeste categorieën beter dan de niet-herbruikbare. Er worden voor wijn kleinere verschillen opgetekend dan voor andere dranken omdat wijnflessen minder vaak kunnen worden hergebruikt.

Als conclusie kan daarom worden gesteld dat: •

Herbruikbare PET-flessen, indien beschikbaar, het meest milieuvriendelijke systeem zijn voor alle dranken.

•

Het onderscheid tussen herbruikbare glazen flessen en drankkartons hangt af van de impactcategorie waarnaar wordt gekeken. Er kan geen algemene regel worden gesteld dat de ene verpakkingstechniek boven de andere verkiest.

•

Stalen blikken scoren voor frisdranken slechter dan aluminium en beide scoren veel slechter dan herbruikbaar glas.

•

Niet-herbruikbare glazen flessen zijn altijd een slechte keuze.

Jammer genoeg werd in deze studie geen vergelijking gemaakt met niet-herbruikbare PET-flessen. Een Belgische studie maakte wel een analyse van alle soorten drankverpakkingen Jammer genoeg werd enkel de CO2 uitstoot bekeken en werden andere parameters niet geanalyseerd. Hieruit blijkt dat voor verpakkingen van eenzelfde grootte herbruikbare verpakkingen (glas en PET) samen met drankkartons de beste keuze zijn. Aluminium, blik en niet-herbruikbare glazen verpakkingen scoren aanmerkelijk slechter.

Figuur 14: CO2 uitstoot voor verschillende types drankverpakking in België 45 ..

45


31


Door de sterk uiteenlopende cijfers tussen de verschillende categorieën is het onmogelijk de voorkeur te geven aan het ene of het andere systeem inzake wijnverpakking.

Een Amerikaanse studie 46 vergeleek 3 soorten wegwerpverpakkingen van een hypothetische frisdrank. Het ging om een PET-fles (PSD1 , een aluminium blikje (PSD2) en een bioplastic PLA-verpakking (PSD3). Bij deze studie werden meerdere scenario's uitgedacht voor iedere verpakking.

Figuur 15: vergelijking van het energieverbruik van drie soorten drankverpakkingen (PET-fles, aluminium blikje en bioplastic).

Wat betreft het watergebruik scoort de PLA-verpakking het slechtst met meer dan 3000l water/1000l vloeistof. Wederom ligt het zwaartepunt van de impact bij de productie. Bij deze cijfers valt vooral het grote betrouwbaarheidsinterval op bij de de PLA-verpakking.

46

D. Martino, S. Selke and S. Joshi. 2006.Comparative LCA of three drink delivery systems. http://www.mrs.org/s_mrs/bin.asp?CID=6228&DID=170214&DOC=FILE.PDF

32


Wat betreft energie scoorde aluminium het slechtst met een energiebehoefte van bijna 7000 MJ/1000l vloeistof. Beide andere verpakkingen behoeven ongeveer 6000MJ/1000l vloeistof. Meer dan de helft van de energie wordt gebruikt in het productiestadium.

Figuur 16: vergelijking van het waterverbruik van drie soorten drankverpakkingen (PET-fles, aluminium blikje en bioplastic).


Als wordt gekeken naar de ozonaantasting scoort aluminium veruit het slechtst.

Figuur 16: vergelijking van het ozonaantastende potentieel van drie soorten drankverpakkingen (PET-fles, aluminium blikje en bioplastic).

Wanneer ten slotte wordt gekeken naar de bijdrage aan het broeikaseffect blijkt vooral de PLA-verpakking goed te scoren. De beide overige verpakkingen hebben een gelijkwaardige impact.

Figuur 17: vergelijking van het broeikaspotentieel van drie soorten drankverpakkingen (PET-fles, aluminium blikje en bioplastic).

33

Het valt op dat aluminium voor 3 van de 4 categorieën het slechtst scoort. Verder blijkt de productiefase van doorslaggevend belang te zijn voor alle categorieën. Hieruit kan de conclusie worden getrokken dat het vooral belangrijk is dat bedrijven hun processen optimaliseren om zodoende de impact van de fase van de materiaalproductie te verkleinen.

Figuur 18: vergelijking tussen herbruikbare en niet-herbruikbare glazen flessen aan de hand van een literatuurstudie van LCA-studies.

Wanneer de samenvatting wordt gemaakt van 5 LCA-studies over de vergelijking tussen hervulbare en niet-hervulbare PET-flessen wordt hetzelfde beeld verkregen. Deze keer is er slechts één studie die (enkel voor CO) de voorkeur geeft aan niet-hervulbare PET-flessen.

Figuur 19: vergelijking tussen herbruikbare en niet-herbruikbare PET-flessen aan de hand van een literatuurstudie van LCA-studies.

Wanneer bij 7 LCA-studies werd gekeken naar de verschillen tussen aluminium blikjes en herbruikbare glazen flessen bleken de verschillen iets minder uitgesproken te zijn. De aluminium blikjes scoorden in sommige studies beter voor energie en watervervuiling. Voor afval en NOx productie werd in het merendeel van de studies een betere score toegekend aan glazen flessen. Voor alle overige categorieën scoorden de glazen flessen steeds het beste.

47

Brenda Platt and Doug Rowe. 2002.Reduce, Reuse, Refill!. http://www.grrn.org/beverage/refillables/refill_report.pdf

34


Een Amerikaanse studie 47 legde een reeks van LCA-studies, gemaakt tussen 1985 en 2000, op een rij en bekeek de resultaten ervan voor 5 categorieën van luchtvervuiling (CO, CO2, CH4, NOx, SOx), watervervuiling, afval en energie. Hieruit bleek dat bij 8 LCA studies die de impact vergeleken tussen herbruikbare en niet-herbruikbare glazen flessen de eerstgenoemde in bijna alle gevallen en voor alle parameters de beste score behaalden.

Wanneer de vergelijking op basis van 3LCA-studies wordt gemaakt tussen hervulbare PET-flessen en glazen flessen blijken de PET flessen in het voordeel. Enkel voor zwaveloxiden geven 2 van de 3 studies de voorkeur aan glazen flessen, voor CO doet één studie hetzelfde. Voor alle overige categorieën geven de studies unaniem de voorkeur aan PET.

Figuur 21: vergelijking tussen herbruikbare glazen flessen en herbruikbare PET-flessen s aan de hand van een literatuurstudie van LCA-studies.

Ten slotte is het belangrijk nog een vergelijking te maken tussen drinkwater uit de kraan en gebotteld mineraalwater. In België wordt jaarlijks meer dan 1 miljard liter mineraalwater en bijna 400 miljoen liter bruisend water uit flessen gedronken. Volgens een schatting van het OIVO 48 zorgt dit voor 300.000 ton CO2 uitstoot, 23 miljoen kg glasafval en 26 miljoen kg plasticafval. Een Zwitserse studie 49 bestudeerde met behulp van een LCA de verschillen tussen drinkwater en gebotteld water. De resultaten worden weergegeven in de onderstaande tabel. Hieruit blijkt dat de verschillen tussen gebotteld water en drinkwater enorm hoog oplopen. In het beste geval is de milieu-impact van gebotteld mineraal water 90x hoger dan drinkwater, in het slechtste geval is hij zelfs meer dan 1000x groter. Wanneer de cijfers betreffende olieverbruik en CO2 productie worden overgebracht naar de Belgische situatie, dan is de conclusie dat in het beste geval 50 miljoen liter olie kan worden bespaard en bijna 90.000 ton CO2 uitstoot kan worden vermeden. In het slechtste geval loopt dit op tot 224 miljoen liter olie en ruim 424.000 ton CO2 die kunnen worden uitgespaard. Deze cijfers geven aan dat de creatie van een markt van gebotteld water door de industrie met behulp van marketing een enorme impact heeft gehad op het leefmilieu en dat die jaar na jaar blijft gelden.

48

www.observ.be

49

Niels Jungbluth. 2005. Comparison of the Environmental Impact of Drinking Water vs. Bottled Mineral Water. http://www.esuservices.ch/download/jungbluth-2006-LCA-water.pdf

35


Figuur 20: vergelijking tussen herbruikbare glazen flessen en aluminium blikjes aan de hand van een literatuurstudie van LCA-studies.

3.3. BESLUIT Een literatuurstudie van de beschikbare LCA studies had als doel een beter inzicht te krijgen in de werkelijke milieu-impact van verschillende soorten verpakkingsmateriaal. Een eerste vaststelling hierbij is dat niet voor alle soorten verpakkingsmateriaal een LCAanalyse beschikbaar is. Voor dranken, plastic zakken en bekers op festivals werden studies teruggevonden, maar voor overige categorieën als voedingsproducten, yoghurt of non-foodproducten werden geen studies teruggevonden. Hierdoor is het moeilijk de impact van de verschillende verpakkingen op deze markten in te schatten. Voor dranken zijn een hele reeks van studies uitgevoerd en alle wijzen ze in dezelfde richting. Herbruikbare verpakkingen zijn beter dan niet-herbruikbare verpakkingen. Volgens enkele studies zijn herbruikbare PET-flessen de beste oplossing gevolgd door herbruikbaar glas. Drankkartons lijken de beste keuze wat betreft de niet-herbruikbare verpakkingen. Het is moeilijk hierbij een vergelijking te maken met herbruikbare glazen flessen aangezien de grootste milieu-impact zich op verschillende domeinen bevindt. Drankkartons scoren slecht op ruimtegebruik en voor watereutrofiëring, maar scoren gevoelig beter op vele andere categorieën zoals energie, broeikaseffect… De overige niet-herbruikbare verpakkingen zijn minder aangewezen. Hierbij valt vooral op dat niet-herbruikbare glazen verpakking vaak als de slechtste keuze naar voor komt. Het onderscheid tussen bioplastic verpakkingen en overige wegwerpverpakkingen lijkt klein. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat bioplastics nog in volle ontwikkeling zijn en dat mogelijke procesverbeteringen dit evenwicht kunnen doen verschuiven. Bij deze conclusies moet steeds rekening gehouden worden met de randvoorwaarden van het onderzoek en deze kunnen veranderen van land tot land. Toch lijken deze conclusies stand te houden voor de Belgische situatie.

36


Figuur 22: vergelijking van verschillende soorten drinkwater en mineraalwater voor verschillende milieuparameters.

Specifiek voor mineraalwater werd een LCA-studie gedaan inzake het verschil in impact tussen kraantjeswater en gebotteld mineraalwater. Hieruit bleek dat de impact van gebotteld water enorm hoog ligt en een grote milieu-impact met zich meebrengt.

Voor het gebruik van bekers op evenementen zijn eveneens de herbruikbare bekers de beste oplossing. Voor kleine evenementen bestaat hierover geen twijfel. Bij de grotere evenementen zijn de ecoscores van de verschillende bekers (PLA, PE, PP en karton) gelijkwaardig. Hier kan worden gesteld dat mits enkele kleine aanpassingen in het gebruik van herbruikbare bekers op grote evenementen de ecoscore van deze bekers nog kan worden verhoogd. De conclusie voor alle onderzochte materialen lijkt hierdoor relatief eenvoudig: hergebruiken is beter dan recycleren. Ten slotte geven een aantal studies aan dat bioplastics nog een groot potentieel bezitten voor verbetering. Hiermee zal dus in de toekomst mogelijk rekening moeten worden gehouden. Dit kan weliswaar niet zonder de vraag van het gebruik van landbouwproducten voor verpakkingsmateriaal nuttig is.

37


Wat betreft plastic zakken kan dezelfde conclusie worden gemaakt. Herbruikbare plastic zakken zijn beter dan de overige opties (papier, plastic of bioplastic) wanneer ze meer dan 4x worden gebruikt. Er bestaan hierover geen cijfers in België maar het lijkt evident dat deze zakken meer dan 4x worden hergebruikt.

4. Conclusies

Hoewel sommige producenten milieuoverwegingen zeker zullen meenemen in hun keuze van een bepaalde verpakkingen zijn er voldoende voorbeelden van overbodige verpakkingen die het tegendeel bewijzen. Daarbij komt dat vaak niet de meest milieuvriendelijke optie wordt gekozen inzake verpakkingsmateriaal. Maar laten we beginnen met het positieve nieuws, de inzamelingsgraad van verpakkingen in België. België staat aan de top in de wereld als het aankomt op het selectief inzamelen van verpakkingen. Sommige hiervan worden hergebruikt, andere gerecycleerd of in bepaalde gevallen verbrand (met warmterecuperatie) of gestort. De verwerking hangt af van het ingezamelde materiaal aangezien sommige verpakkingssoorten lenen zich nu eenmaal beter voor hergebruik of recyclage dan andere. De totale milieu-impact van verpakkingafval is moeilijk in te schatten. Voor één parameter, de CO2 uitstoot, werd een inschatting gemaakt van de totale impact in vergelijking met andere sectoren. Hieruit blijkt dat de productie en het transport van verpakkingsafval iets minder dan 1% van de totale CO2 uitstoot in België voor hun rekening nemen. Afgaande op cijfers uit de literatuur zijn er grote verschillen tussen productieprocessen. Deze verschillen maken het niet noodzakelijk eenvoudiger om de totale milieu-impact van de diverse verpakkingen te bepalen. Zo is het onmogelijk om parameters als grondstoffenverbruik te vergelijken met energieconsumptie. Er bestaat geen objectieve maatstaf om energieverbruik met consumptie van primaire grondstoffen te vergelijken. Om de vergelijking te kunnen maken worden verpakkingen in het algemeen enkel vergeleken binnen een zelfde productcategorie. Hiervoor worden LCA-studies (levenscyclsanalyses) gemaakt om de milieu-impact van verpakkingen enigszins te kunnen vergelijken. Jammer genoeg zijn niet voor alle verpakkingen een LCA-studies beschikbaar is. Voor dranken, plastic zakken en bekers op festivals werden studies teruggevonden, maar voor overige categorieën als voedingsproducten, yoghurt of non-foodproducten werden geen studies teruggevonden. Voor dranken zijn een hele reeks van studies uitgevoerd en alle wijzen ze in dezelfde richting. Herbruikbare verpakkingen zijn beter dan niet-herbruikbare verpakkingen, met een voorkeur voor herbruikbare PET-verpakkingen. De enige tegenindicatie voor het gebruik van herbruikbare verpakkingen zijn lange transportafstanden. Dit zorgt voor een groot brandstofverbruik en dus een grote milieu-impact. Drankkartons lijken de beste keuze wat betreft de niet-herbruikbare verpakkingen. De overige niet-herbruikbare verpakkingen zijn minder aangewezen. Hierbij valt vooral op dat niet-herbruikbare glazen verpakking vaak als de slechtste keuze naar voor komt. Ook bioplastics scoren niet goed. Deze technologie evolueert nog constant dus het is mogelijk dat binnen enkele jaren bio-plastics een betere score zullen halen. Dit kan weliswaar niet zonder de vraag van het gebruik van landbouwproducten voor verpakkingsmateriaal nuttig is.

38


Verpakkingsmaterialen worden gekozen op basis van twee doorslaggevende factoren. Een eerste criteria is het product dat moet worden verpakt. Vloeistoffen kan je niet verpakken in een papieren verpakking en bruisende frisdranken moeten een grotere druk kunnen weerstand dan niet-bruidende frisdranken om maar enkele voorbeelden te noemen. Daarnaast is er de kostprijs van de verpakking. Door het gamma van zeer uiteenlopende materialen dat wordt gebruikt als verpakking lopen ook de economische kosten uit mekaar. Bij het ontwerpen van de verpakking zelf spelen veeleer marketingstrategieën een rol. Zo vind je overdreven grote verpakkingen terug op de markt omdat deze meer ruimte laten voor reclame en kan de keuze voor het ene materiaal boven het andere zijn ingegeven om wille van esthetische overwegingen.

Specifiek voor mineraalwater werd een LCA-studie gedaan inzake het verschil in impact tussen kraantjeswater en gebotteld mineraalwater. Hieruit bleek dat de impact van gebotteld water enorm hoog ligt en een grote milieu-impact met zich meebrengt.

Voor het gebruik van bekers op evenementen zijn eveneens de herbruikbare bekers de beste oplossing. Voor kleine evenementen bestaat hierover geen twijfel. Bij de grotere evenementen zijn de ecoscores van de verschillende soorten bekers gelijkwaardig. Hier kan worden gesteld dat mits enkele kleine aanpassingen in het gebruik van herbruikbare bekers op grote evenementen de ecoscore van deze bekers nog kan worden verhoogd.

39


Wat betreft plastic zakken kan dezelfde conclusie worden gemaakt. Herbruikbare plastic zakken zijn beter dan de overige opties (papier, plastic of bioplastic) wanneer ze meer dan 4x worden gebruikt. Er bestaan hierover geen cijfers in België maar het lijkt evident dat deze zakken meer dan 4x worden hergebruikt.

5. Aanbevelingen

1. Vermijd overtollige verpakkingen, één enkele verpakking per product is nuttig. De overige verpakkingen doen de prijs en de milieu-impact van het product stijgen en zijn vaak enkel aanwezig om wille van marketingoverwegingen. 2. Voor lokale producten zijn herbruikbare drankverpakkingen beter, koop dus lokaal en herbruikbaar. 3. Vermijd niet-herbruikbare glazen flessen. 4. Geef de voorkeur aan drankkartons boven andere niet herbruikbare drankverpakkingen. 5. Drink kraantjeswater, goedkoop en goed voor het milieu. 6. Gebruik een herbruikbare (plastic) draagtas. 7. Gebruik de selectieve ophalingssystemen (blauwe zak, papier,...) in uw gemeente.

Voor de industrie kunnen we de volgende raadgevingen meegeven: 1. Vermijd overtollige verpakkingen 2. Geef de voorkeur aan herbruikbare verpakkingen, zeker als u vooral voor de Belgische markt produceert. 3. Bied herbruikbare draagtassen aan en ban wegwerp plastic zakjes 4. Blijf het goed werkende selectief ophaalsysteem promoten en uitbreiden.

Aan de overheid vragen we het volgende: 1. Gebruik herbruikbare bekers voor festivals. Ze zijn niet enkel goed voor het milieu maar hebben een sterke voorbeeldfunctie. 2. Hef een extra taks op de verpakking van mineraalwater en verminder zo de milieu-impact van dit volledig nutteloze product van de marketeers. 3. Blijf de bevolking sensibiliseren op het vlak van selectieve ophaling en herbruikbare verpakkingen.

40


Op basis van deze studie kunnen we consumenten het volgende aanraden:


Verantwoordelijke uitgever: Marc Vandercammen

OIVO Stichting van openbaar nut ON 417541646

Paapsemlaan 20 - 1070 BRUSSEL Tel. 02/547.06.11 - Fax. 02/547.06.01 www.oivo-crioc.org

Uitgave 2009 Catalogusref.: 958-09 D-2009-2492-41 © OIVO - Reproductie toegelaten mits duidelijke bronvermelding en voorafgaande toestemming van de uitgever 41

MILIEU-IMPACT VAN VERPAKKINGEN

Recommend Documents