Liber Amicorum STOOM. 3 Caleidoscoop van de thuiszorg

25 jaar

Liber Amicorum STOOM

2

3

Caleidoscoop van de thuiszorg

CALEIDOSCOOP VAN DE THUISZORG Wenken en wensen voor de toekomst

Liber Amicorum, uitgebracht ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van de Stichting Onderzoek en Ontwikkeling Maatschappelijke gezondheidszorg


4

5

Thuiszorg in de toekomst. Duurzaamheid door innovatie

I NHOUDSOPGAVE Voorwoord

10

P. Offerman en I. Pieterman, mantelzorgers

12

Wij hebben grote waardering voor de thuiszorg Prof.drs. J. van Londen, voorzitter STOOM

16

Over solidariteit gesproken Prof.dr. I. de Beaufort, hoogleraar gezondheidsethiek, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam

22

Het moet vrijwillig J.M. Verseput, oud-directeur Thuiszorg Nieuwe Waterweg Noord

28

We moeten terug naar een integrale, eerstelijns gezondheidszorg Drs. N. Wiegman, directeur Nationaal Museum Verpleging en Verzorging

32

Verpleegkundigen en verzorgenden: wees trots op je beroep! J. van Leeuwen, lid Eerste Kamer (CDA)

36

Zorg voor bevlogen medewerkers op alle niveaus! Prof.dr. H.F.J.M. Crebolder, emeritus hoogleraar huisartsgeneeskunde Universiteit Maastricht

40

Huisarts en wijkverpleging horen bij elkaar Prof.dr. M. Grypdonck, hoogleraar verplegingswetenschap Universiteit Utrecht en Gent

44

Zorg is geen product E. Bosma, oud-voorzitter Raad van Bestuur KITTZ

50

De toekomst is thuis Mr. E. Veder-Smit, ere-voorzitter STOOM

54

Thuiszorg in voor- en tegenspoed


6

7


Drs. I. van Bennekom MHA, directeur Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF)

58

Pas als je voortbestaan wordt bedreigd ga je het echt anders doen Prof.dr. W.J.A. van den Heuvel, hoogleraar revalidatie & handicap, Universiteit Maastricht

B. Albers, directeur Sting, beroepsgroep verzorging

106

Verzorging is een vak 62

Het einde van de thuiszorg: een nostalgisch perspectief

Q.A.J. Swagerman MHA, voorzitter Raad van Bestuur Carint, Centraal Twente

110

Controle is goed, vertrouwen is beter

Drs. J. Portengen, directeur instelling voor ouderenzorg en verpleeghuizen, Zorggroep Solis Deventer,

66

en S.B. Stilling, voorzitter Raad van Bestuur Thuiszorg West-Brabant

Dr. A.J. Mintjes-de Groot, directeur Landelijk Expertise Centrum Verpleging & Verzorging

114

Kennis bijhouden hoort bij professionele trots

Vlucht niet in de armen van de intramuralen Dr. G.H.M.I. Beusmans, huisarts en universitair hoofddocent huisartsgeneeskunde,Universiteit Maastricht Prof.dr. C.M.A. Frederiks, emeritus hoogleraar verplegingswetenschap, Katholieke Universiteit Nijmegen

72

118

Huisarts en verpleegkundige: een koningskoppel

Vraaggestuurde zorg is een gevaarlijke ideologie M. Jansberg-Diederen, lid Raad van Bestuur Groene Kruis Zorg, Zuid-Limburg Prof.dr. J.C. van Es, emeritus hoogleraar huisartsgeneeskunde, Rijks Universiteit Utrecht en Vrije Universiteit Amsterdam

76

Zorgen en verkopen tegelijk

80

Laten we meer nadenken over uitvalrisico in het leven

122

Organiseer de zorg kleinschalig en luister naar de patiënt Prof.dr. A.J.P. Schrijvers, hoogleraar algemene gezondheidszorg, UMC Utrecht Th.M. Loran, vice-voorzitter Stichting Geloofsovertuiging en Levensbeschouwing (SGL)

126

Nieuwe vragen over geloven en levensbeschouwing H. Hillmann, oud-directeur Landelijk Expertise Centrum Verpleging & Verzorging H.E.M. Sales MHA, lid Raad van Bestuur Carint, Centraal Twente

84

130

Wijkverpleging: samen met huisartsen en buurtgericht

Kwaliteit van leven is het resultaat van goed samenspel Drs. A.J.M. van Helvoort, oud-lid Raad van Bestuur Stichting Thuiszorg Eindhoven, Prof.dr. G.A.M. van den Bos, hoogleraar sociale geneeskunde, AMC/Universiteit van Amsterdam

88

De thuiszorg verdient meer solidariteit

134

en drs. E. van der Veen, voorzitter Raad van Bestuur Agis Zorgverzekeringen

Minder bureaucratie en meer aandacht voor de primaire zorg

Dr. A. Pool, senior-medewerker NIZW en docent verplegingswetenschappen Universiteit Utrecht

92

Investeer in samenwerking en in kwaliteit van verpleegkundige zorg Dr. C. Vlas, voorzitter Landelijke Stichting Beheer Kruiswerk (LSBK)

96

Solidariteit, overheidsplanning en marktwerking in de gezondheidszorg Mr. A.W.D. Saers-Molenaar, directeur Per Saldo, belangenvereniging van budgethouders voor hulp en hulpmiddelen

102

De vraag van de klant zou echt het uitgangspunt moeten zijn


8

9


V OORWOORD Als je aan een willekeurige Nederlander vraagt: Wat gebeurt er

STOOM is partner van de thuiszorg op het gebied van onder-

Alle mensen in dit boek denken na over de toekomst van de

als u (chronisch) ziek wordt, gehandicapt raakt, of door ouder-

zoek, ontwikkeling en innovatie.Al 25 jaar vergezelt ze de sector

thuiszorg. Dat wordt onder meer weerspiegeld door de uitspra-

dom niet meer zelf kunt doen wat u wilt? Wat zijn dan uw wen-

met activiteiten gericht op zorgvernieuwing en verbetering van

ken als: Wij moeten nu al anticiperen op onze toekomst en

sen? Bijna iedereen zal zeggen: ik wil zo lang mogelijk thuis blij-

kwaliteit, samenhang en imago van de zorg aan huis. Een geschie-

Ieder mens moet nadenken over de vraag: wat gebeurt er met

ven en dan hoop ik dat mensen mij kunnen en willen helpen. De

denis waarin een schat aan inzichten en ervaringen besloten ligt.

mij en wat wil ik, als ik met beperkingen moet leven, door ziek-

wat oudere Nederlanders — 55-plus — maken zich wel zorgen

Daarvan iets voor het voetlicht brengen: dat is het doel van deze

te, handicap of ouderdom? Pasklare antwoorden zijn in dit boek

over de toekomst van de zorg, zo blijkt uit het online-onderzoek

jubileumuitgave waarin de verhalen zijn opgetekend van mensen

niet te vinden, maar het biedt wel een schat aan ervaringen, met

21 minuten.nl waaraan dit voorjaar 150.000 landgenoten deel-

die de vooruitgang van de thuiszorg hoog in het vaandel dragen.

wensen en wenken voor de toekomst, die STOOM graag, als

namen. Het onderzoek geeft ook aan, en dat is bemoedigend, dat

Liber Amicorum, wil aanbieden aan de thuiszorg.

de meeste landgenoten kiezen voor een samenleving met meer

Bestuurders en oud-bestuurders van STOOM doen, samen met

solidariteit en kwaliteit van leven, boven materieel succes.

andere door hen gekozen vrienden van de thuiszorg , relaas van

De mogelijkheid van thuis blijven met zorg is een historisch gege-

Namens STOOM,

hun binding en ervaringen met de thuiszorg alsmede van hun

Prof. drs. J. van Londen, voorzitter

toekomstwensen voor deze tak van zorg.

Mw. drs. J. Bastiaenen, algemeen secretaris

ven in Nederland.Vanaf het begin van de vorige eeuw (1900) tot nu. De zorg aan huis heeft een enorme ontwikkeling doorgemaakt:

Het resultaat is een boeiend tijdsdocument met 32 interessante

van de eerste zusters die assisteerden bij bevallingen en het

en leerzame inkijkjes in de thuiszorg als bedrijf en als maatschap-

kraambed en voorlichting gaven over hygi ne, reinheid en regel-

pelijk instituut. De verhalen in dit boek, zelfgeschreven of neer-

maat, tot de hoogopgeleide en zelfs specialistisch geschoolde

gelegd in een interview, nemen de lezer mee langs 25 jaar ont-

(wijk)verpleegkundigen en verzorgenden van nu. Zorg dichtbij de

wikkelingen in een sector van de gezondheidszorg die de nodige

bevolking, met aandacht voor de medische n sociale omstandig-

stormen over zich heen heeft gehad. Ze getuigen van een grote

heden van mensen, is altijd de essentie geweest van eerstelijnszorg

betrokkenheid van de mensen bij deze ontwikkelingen en van

en daarmee van de thuiszorg. Die essentie klinkt door in dit jubi-

een diversiteit aan perspectieven om de betekenis en gevolgen

leumboek van de Stichting Onderzoek en Ontwikkeling in de

ervan te beoordelen. De vaak zeer persoonlijke ervaringen laten

Maatschappelijke gezondheidszorg (STOOM).

zien dat er de afgelopen 25 jaar veel veranderd is, maar dat de kern van de thuiszorg niet is aangetast: honderdduizenden verpleegkundigen en verzorgenden zetten zich samen met familie en vrijwilligers dagelijks in voor andere mensen die dankzij hun hulp zelfstandig kunnen blijven wonen en leven.


10

11


P. Offerman en I. Pieterman, mantelzorgers

‘W IJ

HEBBEN GROTE WAARDERING VOOR DE THUISZORG ’ Het echtpaar Offerman woont in Hoofddorp en bezoekt een paar keer per week de vader van de heer Offerman die, hoewel hoogbejaard (90), nog steeds zelfstandig woont op de Veluwe. Dit is mogelijk dankzij intensieve inzet van de thuiszorg én aanvullende dienstverlening.‘De snelheid waarmee de zorg is geregeld, heeft me enorm verrast’, zegt de gepensioneerde KLM-persvoorlichter Offerman. Over de organisatie van informele en professionele zorg rondom een cliënt.

Vijf jaar ging het redelijk goed, mede dankzij de werkster die

Begin december, kort na ons bezoek op zijn 90ste verjaardag,

altijd al bij Offerman senior een keer per week een halve dag

hebben we weer de huisarts gebeld.

kwam. En er werd een warme maaltijd geregeld die in de keuken

Pieterman: Die trad doortastend op. Hij vroeg mijn schoonvader

van het Harderwijkse Ziekenhuis St. Jansdal werd klaargemaakt

op een gegeven moment heel direct: Mijnheer, hebt u er eigen-

en twee keer per week aan huis werd bezorgd door vrijwilligers

lijk nog wel zin in? Daarop kwam een ontkennend antwoord,

van de Sichting Ouderenzorg. Maar in de zomer van 2004 kwa-

waaruit bleek dat hij aan een behoorlijk zware depressie leed.

men er signalen dat het mis ging. Pieterman: Bij ons bezoek kon-

Samen met de huisarts hebben we toen de thuiszorg ingeschakeld.

den we op een gegeven moment geen kopjes, borden of bestek

Wat ik echt fantastisch vond is de snelheid waarmee er

meer vinden. Later bleek dat hij de afwas niet meer deed en dit

hulp geregeld werd , zegt Offerman. Op 20 december kwam er

camoufleerde mijn schoon-

iemand van het RIO voor

vader door de vuile vaat

een indicatie, een dag later

overal in huis op plaatsen

kwam er al iemand van de

Het is een winterse dag in maart. Er ligt voor Nederlandse

Hij heeft het nog even geprobeerd met een brommobiel, zo n 45-

neer te zetten waar we niet

thuiszorg om mijn vader te

begrippen een dikke laag sneeuw. De dag voor mijn afspraak met

km-auto, maar dat beviel hem niet en hij heeft hem snel weer van

kwamen. Ook informeerden

douchen.

het echtpaar Offerman melden de media s avonds dat de mede-

de hand gedaan. Vanaf die beslissing, denk ik nu achteraf, is hij

we naar zijn medicijnen en

werkers van de thuiszorg in Friesland grote moeite hebben om

geestelijk verder achteruit gegaan.

dan zei hij steeds dat hij alles

Introvert karakter

innam. Douchen en zijn kle-

Over de late diagnose van

in ieder geval hun ernstig zieke cli nten op het platteland te kunnen bezoeken. Wegen naar de boerderijen zijn met de auto

Camouflage

ding wassen deed hij ook

deze depressie bij zijn vader

onbegaanbaar, maar inventieve zorgverleners laten zich niet

Fysiek was mijn vader al minder mobiel , vervolgt Offerman zijn

niet meer. Maar dit hebben

zegt Offerman: Mijn vader is

weerhouden en pakken de tractor. Ook bij de vader van Peter

verhaal, door het breken van zijn heup vijf jaar geleden. Dat

we allemaal pas na enige tijd

altijd een zeer introverte

Offerman, die zeer afgelegen woont op de Veluwe, laat de thuis-

gebeurde bij ons thuis vlak voor de milenniumwisseling. In feite

ontdekt, hoewel we toch

man geweest en naarmate

zorg niet verstek gaan. Nee hoor zegt hij even later, ze waren

een geluk bij een ongeluk, want na de operatie in het ziekenhuis,

enkele keren per week bij

hij ouder wordt zie ik deze

er! Dat heeft mijn vader goed gedaan, want hij zag met deze

waarvan hij wonderbaarlijk snel herstelde, kon hij hier in de

hem komen.

eigenschap alleen maar ver-

extreme kou best tegen de nacht op. Hij woont in een zeer oud

omgeving revalideren. Dankzij bemiddeling vanuit het ziekenhuis

De ernst van de situatie

scherpen. Hij zegt nooit wat

huis, dat slecht ge soleerd is.

is hij tijdelijk opgenomen in een gastenverblijf van een

kwam in oktober 2004 aan

hem dwarszit en klaagt

Zijn vrouw, Ingrid Pieterman, die even later thuiskomt, vertelt

verzorgingshuis in Hoofddorp. Dat kon niet anders, want destijds

het licht na een korte bui-

nooit. Mijn moeder was ook

dat het huis zo afgelegen ligt, dat zelfs zorgverleners met een

werkten wij allebei nog fulltime. Toen hij enigszins hersteld was,

tenlandse reis van het echt-

navigatiesysteem in de auto regelmatig de weg kwijtraken.

kon hij bij ons thuis verder revalideren, met een bed in de woon-

paar: Ik belde na thuiskomst

In de omgeving staan weliswaar nog twee huizen, maar daar

kamer.

mijn vader , vertelt Offerman, en zijn stem klonk erg schor. Ik

zij wegviel, heeft mijn vader nog enige tijd de contacten met haar

heb een beetje dorst , zei hij. Een dag later klonk hij nog hetzelf-

vriendinnen aangehouden. Maar later liet hij die contacten los.

de. Ik ben naar hem toe gegaan en heb de huisarts gewaar-

(Liefdevol) Hij had wel een goed contact met zijn broers en zus-

schuwd.Toen bleek dat hij de hik had, de hele dag, en uitdrogings-

sen hoor, maar die zijn langzamerhand ook allemaal overleden.

verschijnselen. De huisarts vermoedde al dat er iets anders ach-

Hij was de jongste van het gezin. Hij is altijd een einzelg nger

zoon: Tot midden vorig jaar reed hij nog auto en deed hij twee

ter zat, maar mijn vader gaf toch aan dat het allemaal nog best

geweest, kan moeilijk contacten leggen.

keer per week boodschappen bij Albert Heijn, een paar kilome-

wel ging.

wonen oudere weduwen die ook in geval van nood niet direct

‘Op een gegeven moment vroeg de huisarts zeer direct: “Mijnheer, hebt u er nog wel zin in?”’

hulp kunnen bieden. De vader van Offerman is sinds tien jaar weduwnaar, maar kon zich tot op hoge leeftijd nog redelijk goed zelf redden, vertelt zijn

P. Offerman Naam

altijd degene die de sociale contacten onderhield. Toen

ter verderop. Zijn rijbewijs verliep in augustus 2004 en dat heeft hij niet meer verlengd. Liber Amicorum STOOM

12

13


Het is een karaktertrek van mijn schoonvader die ook tijdens

Zo heeft mijn vader het heel vaak over Nathalie, zij komt ook

Om 16.00 uur kreeg hij trek en is zelf de warme maaltijd op gaan

Ik denk aan aantrekkelijke woonunits voor ouderen, geconcen-

zijn revalidatie in het verzorgingshuis al tot isolatie heeft geleid ,

vaak bij hem. Het is een jonge vrouw die kennelijk enorm veel

warmen in een pannetje op het fornuis. Hij was vergeten dat de

treerd, maar wel in een wijk met gemengde bevolking, zodat

vult mevrouw Pieterman aan. Hij is in die periode bijna niet van

inlevingsvermogen heeft, ze verstaat haar vak. Laatst schreef zij in

maaltijd in de magnetron moest en de folie ging smelten en zelfs

zorgverleners makkelijker bij diverse mensen langs kunnen gaan.

zijn kamer gekomen, ook al moest hij voor het activeren van zijn

het logboek, zo noem ik het maar, dat bij mijn vader thuis ligt: Ik

wat verbranden. Dit had tot ongelukken kunnen leiden. Enerzijds

Want het reizen kost natuurlijk veel tijd.

mobiliteit in de gangen lopen.

ben even blijven zitten.We hebben een kopje thee gedronken en

heeft dit te maken met het feit dat kennelijk de zorgschema s in

En buiten de zorg zul je ook gebruik moeten kunnen maken van

Hij ging niet naar de gemeenschappelijke huiskamer, kleedde zich

hebben over het verleden gepraat. . Kijk, dat zijn dingen die mijn

het weekend moeilijk zijn te plannen, anderzijds lezen de zorg-

aanvullende diensten, zoals huishoudelijke hulp, boodschappen-

niet meer aan, bleef zelfs op bed liggen. Hij dacht dat hij moest

vader leuk vindt en zij neemt er kennelijk de tijd voor. Maar zij

verleners ook elkaars aantekeningen te weinig. Dat is een punt

service, enz. Ik denk ook aan het aanbieden en stimuleren van

blijven in het verzorgingshuis, ook al hadden we hem uitdrukke-

zet mijn vader ook aan het einde van haar zorgroute, daarna gaat

van aandacht.

activiteiten in buurten, zodat ouderen niet vereenzamen en actief

lijk gezegd dat het een tijdelijke oplossing was. Mevrouw

ze naar huis. Dit soort gesprekken doet ze in feite wel in haar

Pieterman is als schoondochter duidelijk emotioneel betrokken

eigen vrije tijd.

bij haar schoonvader en zegt: Ik kan me dat ook goed voorstel-

‘Nathalie zet mijn vader aan het eind van haar zorgroute, zodat ze tijd heeft voor een gesprek, wel in haar eigen tijd’

len als je zo introvert bent. Hij heeft zijn hele leven op een soort eilandje geleefd met mijn schoonmoeder die de sociale contacten verzorgde. Hoe kun je dat veranderen als je zo oud bent? Hij houdt niet van grote groepen mensen om zich heen.

kunnen blijven, sociale contacten kunnen hebben.

Appartement met service

Offerman: Ja, een apparte-

Ondanks het feit dat de

ment met service, dat zou

heer Offerman senior inten-

wel een woonvorm voor

sieve zorg krijgt van de

ons in de toekomst kunnen

thuiszorg, gaan de heer

zijn. Ik vind wel dat dit ook

Offerman en zijn vrouw

mogelijk moet zijn voor

Weinig tijd

iedere week een paar keer

mensen met minder in-

Persoonlijke zorg

Pieterman: Dat merken we wel, de weinige tijd die zorgverleners

bij hem op bezoek, samen of

komen, want de huidige

Beide mantelzorgers zijn — gezien het zeer introverte karakter

hebben. Ze krijgen vijftien minuten per cli nt en als ze bij mijn

apart. Zij zijn de enige fami-

service-appartementen zijn

van hun (schoon)vader — verbaasd over het feit dat de hoog-

schoonvader de warme maaltijd in de magnetron opwarmen en

lieleden die mantelzorg bie-

behoorlijk duur.

bejaarde Offerman de hordes zorgverleners accepteert , zoals

klaarzetten, zijn ze al bijna over hun tijdslimiet heen. Dat is schrijnend.

den en dit heeft als conse-

De ontwikkeling naar een

schoondochter Pieterman het uitdrukt: Mijn schoonvader

Offerman: Een punt van aandacht is misschien wel dat zorg-

quentie dat zij ook apart op

meer klantgerichte zorg, vin-

begroet zelfs zijn eigen zoon met een handdruk, nooit een

verleners onderling beter moeten communiceren bij de cli nt.

vakantie gaan: Niet zo erg

den Offerman en Pieterman

omhelzing. Ieder lichamelijk contact gaat hij uit de weg.We had-

Iedere zorgverlener schrijft zijn bevindingen in het logboek, het

hoor , zegt Offerman, want

een goede zaak. Maar er is

den verwacht dat hij veel problemen zou hebben met de hulp bij

zorgdossier. Maar ik merk dat mensen waarschijnlijk door de

mijn vrouw houdt bijvoor-

volgens Pieterman ook een

het douchen door vreemde zorgverleners, maar dat is niet zo.

haast alleen de aantekeningen van het net voorafgaande bezoek

beeld van duiken en daar

keerzijde: Het is goed dat de

Tijdens de opstartfase van de intensieve hulp die hij nu sinds een

lezen en niet de ervaringen van dagen daarvoor. Dat kan tot veel

geef ik niets om.

zorgverleners mensen in

half jaar van de thuiszorg krijgt — vier keer per dag, zeven dagen

misverstanden leiden.

Gevraagd naar hun idee n

per week — zijn we er afwisselend bij geweest. Maar hij heeft geen

Pieterman: Een voorbeeld daarvan is het afstemmen van de

over de toekomst van de

enkele weerzin getoond. Ik moet ook zeggen dat de meeste

maaltijden. In onderling overleg hadden we besloten om mijn

thuiszorg, zegt Pieterman: Ik geloof niet dat de thuiszorg in de

Maar het werkt niet altijd, zoals bij mijn schoonvader. Hij zal

zorgverleners zeer goed omgaan met dit soort intieme, persoon-

schoonvader s middags warm te laten eten en s avonds een

toekomst deze intensieve zorg nog zal kunnen bieden, gezien de

nooit om iets vragen en dat geldt voor meer ouderen. Met name

lijke zaken.

broodmaaltijd, zodat hij niet met een volle maag naar bed gaat.

vergrijzing van de samenleving. Wij hebben ook geen kinderen

als mensen geestelijk achteruit gaan, zul je zaken gewoon aan

Moeilijk vinden de mantelzorgers wel dat er zoveel verschillende

Met name in het weekend komt het nogal eens voor dat de zorg-

die ons kunnen ondersteunen.Tegelijkertijd is onze generatie wel

moeten bieden, wellicht enigszins moeten betuttelen . Het is

mensen over de vloer komen. Ik zie na een half jaar nog steeds

verleners s morgens later komen, 10.00 uur, terwijl de man al om

mondiger en wij moeten nu al anticiperen op onze toekomst.

een constante afweging van de situatie en ik begrijp best dat dit

nieuwe gezichten bij mijn vader , zegt Offerman. Gevraagd naar

06.00 wakker is. Hij kreeg zijn ontbijt om 10.00 uur en om 12.00

Als ik daarover fantaseer, dan zou ik zo lang mogelijk zelfstandig

wensen over de thuiszorg, zegt hij: Over het algemeen moet ik

uur alweer de volgende maaltijd. In dit geval kreeg hij brood en

willen blijven wonen. En als dat niet meer kan, dan het liefst in

zeggen dat de thuiszorg fantastisch werkt bij mijn vader.

pas s avonds om 18.30 uur kwam de volgende zorgverlener.

een woning, een appartement waarbij je kunt terugvallen op

hun waarde laten, meer vragen naar wat zij zelf willen.

lastig is. n

voorzieningen.

En sommige zorgverleners verdienen een extra compliment. Liber Amicorum STOOM

I. Pieterman

14

15


Door prof.drs. J. van Londen, voorzitter STOOM

O VER

SOLIDARITEIT IN DE THUISZORG

De uitvinder van het begrip “mantelzorg” in Nederland, Hattinga Verschure, plaatste deze naamgeving in de context van de zogenaamde zorgmix. Mantelzorg heeft de tand des tijds doorstaan. De term zorgmix, ontstaan uit de relaties tussen zelfzorg, mantelzorg en professionele zorg, is daarbij verdwenen. Ten onrechte, want het is juist dit samenspel van zorg die thuiszorg in de toekomst mogelijk maakt.

Vragen rond thuiszorg

De thuiszorg staat ook midden in het debat over substitutie van

De Stichting Onderzoek en Ontwikkeling van de Maatschappe-

professionals: kan de verpleegkundige meer taken overnemen

lijke gezondheidszorg (STOOM) viert het 25-jarig bestaan met

van de huisarts en de huisarts van de medisch specialist?

(dat is obligaat) een terugblik. Interessanter is echter de keuze

Kan de discussie over de opleidingen wel worden overgelaten

voor de verkenning van de toekomst. Immers, STOOM beheert

aan de deskundigen zelf?

gelden die voortkomen uit de nalatenschap van de vroegere

En wat behoort inhoudelijk tot een kwalitatief goede thuiszorg?

kruisverenigingen. Het is de opdracht om die nalatenschap zinvol

Huishoudelijke hulp, steun bij optredende knelpunten in de

te besteden in het perspectief van de daaruit voortgekomen

financi le huishouding , boodschappen doen?

thuiszorg.

Met enige creativiteit is de samenhang tussen huishoudelijke hulp

Hoe gaat het met de thuis-

en de thuiszorg in engere zin,

zorg temidden van de snelle

verpleging en verzorging,

In de thuiszorg treden verschuivingen op in de onderlinge ver-

Spanning

maatschappelijke en politie-

best te beargumenteren.

houdingen. Was het aanvankelijk zo dat zelfzorg en mantelzorg

Als je er echt zeker van zou kunnen zijn dat — als je aan het eind

ke ontwikkelingen, zoals de

Soms gestimuleerd door de

vooraf gingen aan professionele zorg thuis, anno 2005 wordt de

van je Latijn bent — professionele hulp beschikbaar is, dan zou de

bekostiging van de gezond-

Landelijke Vereniging voor

aanwezigheid van mantelzorg verondersteld, het is bijna een

emotionele last voor de mantelzorg beduidend minder zijn. Maar

heidszorg,

decentralisatie,

Thuiszorg, soms op eigen ini-

voorwaarde voor professionele thuiszorg. De professionele zorg

de realiteit is dat de gezondheidszorg kampt met capaciteits-

regionalisatie, Europese regel-

tiatief financiert STOOM

is de mix van zorg gaan overheersen, het is de smaakmaker

problemen, echte of artifici le. Er zijn wachtlijsten die de profes-

geving, wetenschap en tech-

onderzoek of ontwikkelings-

geworden. De pati nt en zijn of haar omgeving dienen dan ook

sionals zelf ook niet wensen, maar die wel een zekere rol spelen

nologie en processen als

projecten als zich op boven-

te worden geprofessionaliseerd . Pati nt en mantelzorger kun-

bij het management van de zorgaanbieders en de beleidsmakers.

individualisering, individuele

genoemde domeinen knel-

nen we trainen, dat is de opvatting.Voor de mantelzorger wordt

Wachtlijsten van een optimale omvang (en wat is dat?) spelen

ontplooiing

punten,

eigen opvang gecre erd, er zijn bijeenkomsten waar men ervarin-

een rol als regelmechanisme in het runnen van het gezondheids-

schappelijke participatie van

belovende

gen kan uitwisselen en men ondervindt wederzijdse steun.

zorgbedrijf.Auto s, bankstellen en koelkasten — als voorbeelden —

chronisch zieken, gehandi-

voordoen.

Deze professionalisering is ook wel nodig, omdat mantel-

hebben ook wachttijden, aldaar levertijd genoemd, en zijn een

capten,

hulpafhankelijke

In dit liber amicorum is

zorgers vaak zware lasten te dragen hebben. Relaties komen

fact of life bij consumenten. Is dit feit ook aanvaardbaar in de

ouderen, emancipatie? En,

gevraagd mogelijkheden te

onder druk te staan door nieuwe afhankelijkheidsvormen die

thuiszorg? Over dit thema: de spanning tussen spontane solidari-

niet in de laatste plaats: ver-

verkennen en discussies uit

helemaal niet zo prettig zijn.Wat begon als vrijwillige hulp, of hulp

teit en de gereguleerde, dan wel afgedwongen solidariteit in de

schuiving van sturing via aan-

te lokken over de vraag

gedragen door liefde, kinderplicht of ouderplicht, wordt door de

thuiszorg, gaat deze bijdrage.

bod naar meer be nvloeding

en

maat-

J. van Londen

‘Solidariteit als motivering tot het geven van mantelzorg wordt afgedwongen solidariteit’

saamhorigheidsgevoel — of tenminste drang — als motivering van de zorg door mantelzorgers, wordt zo afgedwongen solidariteit, namelijk door de professionele hulpaanbieders. Dat doen ze

wel

veel-

mogelijkheden

waarin gelden in de toekomst ten behoeve van zorg-

door mondige burgers die

zwaarte soms tot een offer onder dwang. De solidariteit, het

dan

bewust — zelfbewust — ook vragen stellen aan de hulpverlening.

behoevende mensen thuis zinvol ge nvesteerd kunnen worden.

Burgers die ook de portemonnaie hanteren; het persoons-

STOOM wil meer reacties op haar werkplannen uitlokken.

gebonden budget is een krachtig stuurmiddel temidden van het debat over markt, de mogelijkheden van commercialisering van

natuurlijk niet met opzet, of uit kwaadaardigheid of tirannie.

de thuiszorg, de particuliere thuiszorg.


16

17


Wat is thuiszorg?

Thuiszorg kent professionele en niet-professionele elementen

Dat is geen chte solidariteit meer, dat wil zeggen: spontaan, op

De lidstaten werden door de Commissie bevraagd (2002): alle

In 1987 hielden prof.dr. Schrijvers en ondergetekende onze duo-

die veel meer gericht zijn op de contextuele omstandigheden.

eigen gevoel, emotie — of inzicht (ratio) — berustend. De stap die

antwoorden op de drie uitgangspunten waren positief, voor wat

inaugurele redes, beide gewijd aan thuiszorg. Nu ontmoeten we

Die omstandigheden kunnen worden be nvloed, dan wel positief

gemaakt wordt bij het codificeren van solidariteit is die van gunst

het garanderen van de toegankelijkheid, zelfs wanneer de kosten

elkaar weer in het bestuur van STOOM, trouw aan ons oude

worden aangewend. Thuiszorg heeft ook een bijna romantisch

naar recht.

daardoor zouden stijgen.

onderwerp. Ik heb destijds een nogal omslachtige definitie van

aspect: Oost-west-thuis-best .

Men erkent als het ware sociale grondrechten. In een tijd van

In Nederland is, zoals gezegd, solidariteit — sinds de Tweede

het begrip thuiszorg gegeven. Elly Breedveld kon het in haar

Het berust op de veronderstelling dat alle, of in ieder geval de

herbezinning op de inrichting van de samenleving ontstaan

Wereldoorlog — de hoeksteen geweest van het beleid met

proefschrift (2003) heel wat krachtiger en korter zeggen. Zij ging

meeste mensen, ook tijdens ziekte het liefst thuis willen blijven.

vanzelfsprekend spanningen als deze rechten (moeten) worden

betrekking tot sociale zekerheid. Gezien de verschuivingen in ons

in haar onderzoek uit van de organisatie van de thuiszorg-

Daar is de familie, de buren, eventueel de kinderen, daar ben je

teruggedraaid, of hervormd. De financiering van de gezond-

nationale politieke landschap, ziet het er naar uit dat solidariteit

branche.

in elk geval wel eigen baas. Het is ook de impliciete overtuiging

heidszorg in Nederland heeft tientallen jaren bestaan uit een

wederom inzet wordt van het nationale debat.Wat behoort hier

Het werd een functionele afbakening die zij als volgt omschreef:

dat de huisvesting in Nederland thans wel redelijk op orde is, ter-

gemengd systeem: premiegefinancierd, het afdekken van ziekte-

wel en niet (meer) collectief geregeld te worden?

Alle organisaties die op enig moment professionele diensten

wijl er weer nieuwe knelpunten ontstaan zijn ten gevolge van

kostenrisico s via verzekeringen, en een financiering uit belasting-

leveren op het gebied van verpleging en/of lichamelijke of huis-

immigratie en bijvoorbeeld toenemende behoefte tot solitair

middelen.

Niet-geregelde solidariteit

houdelijke verzorging in de thuissituatie van lichamelijk zieke of

wonen. Kortom, thuiszorg gaat uit van de overtuiging: My home is

Omdat ook in de premiegefinancierde sectoren sprake was van

Cre ert de geregelde solidariteit (de sociale verzorgingsstaat,

hulpbehoevende mensen. De thuiszorg wordt hier aangeduid als

my castle. Thuiszorg vooronderstelt ook een zekere financi le

verplichte verzekering (zeg: gereguleerde solidariteit), is het al

zoals we vroeger zouden zeggen, tegenwoordig verantwoorde-

professionele hulp in de thuissituatie door de thuiszorgbranche.

onafhankelijkheid, eventueel mogelijk gemaakt door een per-

sinds de tijd van toenmalig minister van Financi n Duisenberg

lijke samenleving genoemd) de materi le voorwaarden voor

Die benaming is begrijpelijk, omdat haar onderzoek een bedrijfs-

soonsgebonden budget en andere sociale zekerheid. Het is in

gebruikelijk om alle financiering van de gezondheidszorg maar

thuiszorg, de niet-geregelde solidariteit is een essenti le, onmis-

kundig onderzoek was, gericht op de organisaties, hun efficiency

deze voorwaardenscheppende sfeer dat de solidariteit om de

collectief te noemen. De particuliere ziektekostenverzekering

bare schakel.

en effectiviteit. Breedveld heeft een instrument ontwikkeld, dat

hoek komt kijken.

volgde wel de regelingen in de publieke sector. Dat schiep de

Mantelzorg is in feite niet-formeel-gereguleerde zorg.Toewijding,

mogelijkheid veel regelgeving op de volksgezondheidszorgsector

offervaardigheid, mededogen, medemenselijkheid, saamhorigheid,

zoals zij het noemt aanknopingspunten biedt voor economisch en maatschappelijk verantwoord en strategisch handelen van

Van gunst naar recht

organisaties in de (thuiszorg) branche .

Omvang en vorm van sociale zekerheid berusten in hoge mate

In onze benadering van destijds, gingen Schrijvers en ik uit van

op de sociaal-culturele, politieke, religieuze en economische

Nationale en internationale solidariteit

om te helpen — bij veel mensen zo expliciet aanwezig — kan soms

thuiszorg als meer dan professionele zorg alleen, en dan maak je

karakteristieken in een bepaalde bevolking en in een bepaalde

Hoewel andere landen minder over gereguleerde solidariteit

extreme vormen aannemen (tot bemoeizucht toe) maar is toch

het jezelf wel moeilijk. Je komt dan dichter bij de zorgmix van

tijdgeest. Sociale zekerheid kunnen we alleen realiseren als een

spreken, is er wel degelijk sprake van sociale zekerheidsstelsels.

vooral positief te waarderen. Het is ook zeker niet verkeerd als

Hattinga Verschure.

meerderheid in de bevolking (en dus ook in het parlement)

In de woorden van de Europese Commissie (2001): De zorg-

de formele hulpverlening hoopt, of zelfs rekent op de aanwezig-

instemt met de gedachte dat saamhorigheidsgevoel, gemeen-

stelsels van de lidstaten worden voor drie grote uitdagingen

heid van informele hulp.

schapsgevoel, een gezamenlijk gedragen code is.

gesteld: de vergrijzing in Europa, de meer geavanceerde, maar

Er ontstaat echter wel een te grote maatschappelijke, ik zou

In Nederland is er na de Tweede Wereldoorlog een omvangrijke

daardoor ook duurdere gezondheidszorg, en de steeds veel-

haast willen zeggen onmaatschappelijke , druk op de informele

sociale zekerheid gecre erd. Dat kon alleen dankzij een toene-

eisender pati nt, die zich feitelijk als zorgconsument opstelt. De

zorg als de beleidsmakers (de stelselontwerpers) n de formele

mende welvaart en een sociaal klimaat dat steunde op socialisti-

Commissie noemt voor de Europese gezondheidszorg drie uit-

(professionele) hulpverleners er bij hun concepten van uitg n

sche, religieuze en liberale opvattingen over mens en maatschap-

gangspunten: het waarborgen van toegankelijkheid, kwaliteit en

dat die informele hulp er behoort te zijn. Gij zult Er bestaat

pij. In contacten met buitenlanders hebben wij Nederlanders nog

betaalbaarheid van gezondheidszorg. Nu is de inrichting van de

meer dan een nuanceverschil tussen: ik vertrouw er op dat ,

wel eens moeite om ons begrip solidariteit uit te leggen, daar

gezondheidszorg (nog steeds) een zaak van de nationale regerin-

en ik vind dat jij dit of dat moet Het behoud van grote waar-

waar wij bedoelen bij wet geregelde solidariteit .

gen, maar het getuigt toch van Europese consensus als de EU kan

den is van deze attitudes afhankelijk.

‘De lidstaten van de EU zijn bereid toegankelijkheid van de gezondheidszorg te garanderen, zelfs als de kosten gaan stijgen’

levensbeschouwing, zijn hier de drijfveren, en zij vertegen-

los te laten.

woordigen belangrijke waarden in de samenleving. De behoefte

uitspreken dat er solidariteitsuitgangspunten bestaan, die per lidstaat gecodificeerd dienen te worden.


18

19


STOOM zou ook onderzoek moeten initi ren naar normen en

Profiel

waarden in de thuiszorg. In feite zijn er voor de hand liggende

Prof. drs. J. van Londen (1931) is medicus/sociaal

partners te vinden bij de aanpalende stichtingen en fondsen voor

psychiater, met de specialisatie verslavingsziekten. Hij was

de thuiszorg. n

onder meer Hoofd afdelingen resp. Sociale psychiatrie en geestelijke hygiëne van de GG & GD, Rotterdam en van

‘STOOM zou ook onderzoek moeten initiëren naar normen en waarden in de thuiszorg’

de Geestelijke Gezondheidszorg van de GG & GD, Den Haag. Daarna was hij achtereenvolgend Hoofdinspecteur geestelijke volksgezondheid, directeur-generaal Volksgezondheid en buitengewoon hoogleraar aan de Medische

LITERATUUR: - Breedveld,

Faculteit Elly,

Thuiszorg

in

bedrijf.

Proefschrift

Geneeskunde

van

de

Universiteit

van

Utrecht.Van Londen bekleedde diverse nationale en inter-

2003,

nationale bestuursfuncties, waaronder President van de

Van Spaendonck Drukkerij BV, Tilburg - Europese Commissie; Com (2001) 723 def; Com (2002) 774 def.

World Health Assembly (WHO), Genève (1987); voorzit-

- Hatting Verschure, J.C.M. Het verschijnsel zorg, de Tijdstroom,

ter van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) en president van het Comité Permanent des Médicins

Lochem, 1977

Europeen (CPME) te Brussel. Op dit moment is hij voor-

- Londen, van J. Thuiszorg, huiswerk voor allen voor het jaar 2000.

zitter

Inaugurele rede, 29-09-1987, Vakgroep

de

Landelijke

Commissie

Toezicht

Indicatiestelling, het speciaal onderwijs, het Nationaal

- Algemene Gezondheidszorg en Epidemiologie, Onderwijs Media

Revalidatie Fonds en van STOOM.

Instituut, Grafisch bedrijf


van

20

21


Hypothetisch vijfsterrenthuishotel: even dromen

Toen alles nog beter en zorgzamer was

Stel, even hypothetisch, dat we als samenleving zouden zwemmen

Deze noodzaak wordt, zo is mijn indruk, nog al eens overgoten

in het geld en in mensen die bereid zijn tegen betaling professio-

met een nostalgisch waas van verlangen naar vroegere tijden.

nele verzorging te leveren: een combinatie van een vijfsterrenho-

Toen we nog gevoel van gemeenschapszin hadden, de extended

tel thuis en zuster Nightingale, de verzekering betaalt want daar

familie groeide en bloeide, individualisme nog asociaal heette, je

Een paar gedachten over solidariteit en mantelzorg naar aanleiding van de bijdrage van J. van Londen

heb je die voor. Er moet natuurlijk wel een indicatie zijn, maar

je niet hoefde uit te putten om jezelf autonoom te ontplooien,

“Ik sliep altijd al belabberd, maar nu ging het helemaal niet. Ik, die altijd voor mijn privacy heb gevochten, lag op een zaaltje met drie vreemden! De verpleging verwachtte dat we tegen tien uur gingen slapen. Thuis ging ik altijd om half drie naar bed. Ook na tien uur bleef de deur van het zaaltje open. Pas tegen twaalf uur sloot iemand de deur.” (Frans Pointl (II))

wie die drempel over is krijgt professionele topzorg thuis. Zou men

en het in orde was om afhankelijk te zijn.

er dan nog op staan zelf te zorgen en de professionele zorg te

Kortom: toen de wereld moreel nog mooi en ordentelijk in

beperken tot wat men als leek niet kan? Bijvoorbeeld omdat men

elkaar stak. Neem dan de tegenwoordige tijd: niemand wil meer

Prof.dr. I de Beaufort, hoogleraar gezondheidsethiek

H ET

MOET VRIJWILLIG

graag voor de partner, ouder

voor elkaar zorgen. De men-

of het kind wil zorgen? Of —

sen dartelen als ego stische

omdat de ouder, partner, kind

flierefluiters hedonistisch en

Wanneer mag ik weer naar huis? is vaak de eerste vraag als

Is er al meer dan gebruikelijk, dan kun je de professionele zorg

— graag wil dat jij voor hem of

plichtloos door het leven,

iemand in een instelling voor (gezondheids-)zorg belandt.Thuis is

waarschijnlijk vergeten, behalve voor handelingen die mantel-

haar zorgt? Ethisch zeer legi-

het besef van verantwoor-

eigen en veilig. Je hoeft niet met mensen op een kamer te slapen

zorgers technisch niet kunnen, waarover ook het nodige te doen

tieme redenen.

delijkheid is weg je hoeft

waar je niks mee hebt, je niet aan te passen aan een ritme of

is.(IV) Die hulp gaat dan naar iemand zonder partner, bereid-

Ik denk dat mantelzorgers

niet meer te komen om

gewoonten die de jouwe niet zijn. De overgang naar zo veel

willige kinderen, hulpvaardige buren of een anderszins inzetbaar

deels taken verrichten die zij

ouderwetse deugden als

mogelijk zorg thuis — en als dat niet kan, iets wat het benadert—

netwerk.

ook dan niet zouden afstaan,

opofferingsgezindheid,

en zo min mogelijk in instellingen, ondersteunen velen. Maar het

Dat is toch goed en rechtvaardig? Schaarse middelen worden

omdat het hen bindt met de

zijn geen hechte gemeen-

moet te regelen en te betalen zijn. En daar ontstaan soms pro-

goed besteed, iedereen krijgt de zorg die hij nodig heeft. In prin-

persoon in kwestie, hun vol-

schappen meer en emanci-

blemen.

cipe wel, maar er zitten haken en ogen aan. Op elk eenvoudig

doening schenkt, maar dat

patie is de smoes om niet de

keukentrapje staat de maximale belastbaarheid, voor mensen is

zij een aantal taken met

handen uit de mouwen te

Wie doet wat?

dat lastiger vast te stellen. In Nederland zijn 3,7 miljoen mantel-

opluchting en dankbaarheid

hoeven steken in het vrij-

Bij de indicatie voor thuiszorg wordt gekeken wat er is en zou

zorgers; 2,4 miljoen mensen verlenen ieder langer dan drie

zouden uitbesteden.

willigerswerk. De overheid

moeten zijn aan mantelzorg. In Gebruikelijke zorg, het werk-

maanden of meer dan acht uur per week zorg en 750.000 men-

De bedoeling van mijn hypo-

moet voor ons zorgen als

document van de Landelijke Vereniging van Indicatieorganen, is

sen zorgen langer dan drie maanden en meer dan acht uur per

thetische vraag is na te den-

we dat nodig hebben maar

vastgelegd welke zorg huisgenoten ten opzichte van elkaar

week voor iemand. Van de zorg in Nederland is ongeveer drie-

ken over wat we doen om-

mogen verwachten. Partners horen het huishouden (koken, was-

kwart op het conto van mantelzorgers te schrijven.(V) 150.000

dat we moeten, in de zin van

sen, stofzuigen) op zich te nemen en ook van inwonende kinde-

tot 200.000 mantelzorgers voelen zich zwaar of overbelast.

geen keuze hebben, en wat we doen omdat we willen. Van je

verplichtingen die zij ons wil aanpraten of erger: opleggen.

ren boven een bepaalde leeftijd wordt een bijdrage verwacht.(III)

Respijtzorg is kennelijk is niet voldoende om hen te ontlasten.

moeten je willen maken schijnt erg te helpen in het leven, maar

Ik ben sceptisch over deze — expres overdreven — nostalgische

De professionele zorg is aanvullend op de mantelzorg.

Maar die anderen, daar gaat het klaarblijkelijk goed mee, dus niet

valt soms niet mee. Eigenlijk zou dat ideaal zijn: je verricht die

flarden. Niet dat het niet duidelijk was vroeger, de taken waren

zeuren?

taken die je graag wilt doen, en de andere doet iemand anders

veelal gegeven met de rollen. Maar er is vast heel wat afgeleden

tegen betaling. Helaas: er zijn niet genoeg mensen en er is niet

door dochters die niet geacht werden te trouwen teneinde voor

genoeg geld. Mensen doen taken omdat het moet. Dat doe je nu

hun ouders te zorgen, en door dochters die wel trouwden en

eenmaal voor elkaar.

dan voor echtgenoot en soms erg veel kinderen zorgden.

‘De samenleving zou geheel van slag raken als alle mantelzorgers een dag staken’


22

I. de Beaufort

ons verder niet lastigvallen met

23

er

allerhande

morele


Bij vrouwen in het algemeen is talent en geluk verloren gegaan

De kunst der afhankelijkheid?

Daar moet wel Erg Veel Diepe Dankbaarheid tegenover staan wil

In de praktijk lukt het ook, gedeeltelijk althans. De eigen budget-

omdat er geschrobt en gekookt moest worden; de keerzijde van

Wie hulp moet ontvangen, is genoodzaakt mensen toe te laten

het evenwicht ooit weer goed komen. De sombere kant. De

ten — PGB s — om zelf hulp te kopen maken de chronische pati n-

de gemeenschapszin was de soms verstikkende bemoeizucht, en

op zijn territoir. Dat geldt voor je lichaam en je huis in letterlijke

mooie kant is dat professionele hulp ook niet alles is. Er zijn han-

ten onafhankelijker. Wat je betaalt kun je bekritiseren, wat je

de terreur van de goedertierenheid en de schijn der heiligheid

zin, maar ook symbolischer voor je persoonlijke levenssfeer en

delingen waarvan je als verzorgde het liefst wil dat die ene dat

krijgt niet, of althans moeilijker.

vielen ook niet mee.

intimiteit. Wat vindt degene die de zorg nodig heeft er eigenlijk

doet, omdat die dat goed kan en het dierbaar is. Dat kan ingrij-

Toch is er ook morele kritiek op het betalen van mantelzorg, dit

En ook mantelzorgers kunnen dubieuze motieven hebben: er zijn

van? Je bent afhankelijk van mensen en niet iedereen kan goed

pend verschillen tussen mensen. Sommigen kunnen verrukkelijk

zou in strijd zijn met het wezen ervan. Het hangt er natuurlijk

mensen die het zorgelijk aangenaam vinden als anderen afhanke-

omspringen met het feit dat hij afhankelijk is. Opgeven iets te

vertroetelen en verwennen, maar verkleuren steevast je was.

van af: als de buurvrouw al jaren huishoudelijke hulp verleent, dan

lijk van hen zijn, daar worden ze belangrijk van. Mensen die daar-

doen zoals je het altijd zelf deed of zou willen doen levert irrita-

Anderen kunnen geweldig orde in de chaos scheppen maar je

kan men daar toch voor betalen? Dat is van een andere orde dan

mee de levensbeschouwelijke leegte vullen (niet noodzakelijk

ties op. Soms over de meest onbenullige dingen.

drinkt liever niet elke dag koffie met hen. Sommigen frunniken

de aandacht die een ziek kind van een ouder mag verwachten.

verkeerd, maar soms een beetje eng). Nobelheid heeft vele

Iedereen herinnert zich vast wel dat iemand boodschappen voor

aangenaam en anderen zijn onhandig. Er zijn intieme handelingen

Hoe dichterbij de relatie, hoe raarder of meer onkies het lijkt om

gezichten.

hem deed en dan met het verkeerde terug kwam. De ergernis

waarvan de een wil dat de vertrouwde mantelzorger dat doet,

te betalen.

Hoe de individualisering van de hedendaagse samenleving moreel

ontstaat niet omdat de verkeerde hagelslag zo erg is, maar

terwijl de ander de voorkeur geeft aan de afstandelijke profes-

Tegelijk lukt het vanwege de schaarste maar betrekkelijk het

te beoordelen is dan ook geen uitgemaakte zaak. Deze heeft ook

omdat het je confronteert met je afhankelijkheid.

sional. Zulke emoties maken het ingewikkeld. Er zijn niet veel

streven naar een evenwicht tussen mantelzorg en professionele

grote morele voordelen.Tot je recht komen, je ontplooien, doen

Sommige zorgers mogen ook graag het systeem van de verzorg-

standaardformules; maatwerk, ook moreel maatwerk, is het

hulp te realiseren, met soms vervelende gevolgen. Niet alleen

wat je interesseert, vrijheid, het moet niet onderschat worden.

de aan hun eigen normen aanpassen. Hoe schoon het wel of niet

mooiste.

voor overbelaste mantelzorgers, maar ook voor de zorg-

Maar natuurlijk wordt het lastiger vast te stellen wat we voor

moet zijn enz. Mogelijk goedbedoeld, maar tegelijk getuigt het

elkaar behoren te doen.

van betweterigheid. Als iemand dat doet om niet, is het lastiger

Beggars can’t be choosers

ren verslijten. Ze voelen zich machteloos en schuldig.

Er moeten nu eenmaal dingen in ieder mensenleven. Op vele A s

om lastig te zijn.

“De afhankelijkheid dwingt je om vriendelijker te zijn. Als ik uit bad

Zorg ontvangen is ook iets wat je moet leren. Niet dat afhanke-

volgt een B. Uit de cijfers blijkt dat mensen ook bereid zijn dan

Men voelt zich soms schuldig dat de ander zo belast wordt, een

kom, moet een zuster mij helpen. Zij moet nog even mijn schoenen

lijkheid altijd vreselijk is. Maar ik bespeur ook de neiging soms om

behoevenden die met lede ogen moeten aanzien dat hun dierba-

B te zeggen. Sterker nog, de samenleving zou geheel van slag

schuldgevoel dat je niet of althans minder hebt bij iemand die er

aandoen, want daar kan ik zelf niet bij. En op een keer kwam ze maar

de onderlinge afhankelijkheid te idealiseren. Eerlijk is eerlijk: als

raken als alle mantelzorgers een dag zouden staken. Maar je

voor betaald wordt. Zorgers kunnen soms dat schuldgevoel

niet. Dat kan gebeuren als je afhankelijk bent.” J.H. Donner (VI)

mensen mochten kiezen, dan waren velen het liever niet.

hoeft het niet altijd leuk te vinden of ervan te genieten. En het is

magistraal uitbuiten. Je hebt mensen die stralen van een kilo-

niet slecht als iemand soms denkt: wat zou mijn leven anders

meter afstand de onbaatzuchtigheid en edelmoedigheid uit

Beggars can t be choosers luidt een bekend spreekwoord: wie

Voor het ideaal of het geld?

ernstig om iets verlegen zit, kan het zich niet veroorloven eisen

Waar gaat het nu eigenlijk om als de overheid ons wijst op onze

te stellen aan hetgeen hij krijgt of degene die hem dat geeft. In de

verantwoordelijkheden jegens onze medemens? Er wordt vaak

gezondheidszorg wordt al jaren getracht om choosers te maken

een ethisch sausje overheen gegoten: het is mooi om voor elkaar

van de mensen die hulp nodig hebben. Een mooi streven. Immers,

te zorgen. Maar gaat het vaak niet gewoon om bezuinigingen?

invulling geven aan gemeenschapszin. En ook uit overwegingen

je hulpbehoevendheid door een ziekte of aandoening maakt je

Er zijn grenzen aan de voorzieningen die we voor elkaar kunnen

van wederkerigheid: waren de rollen omgedraaid, dan verwacht-

niet tot een beggar die genoodzaakt is zich van alles te laten

betalen, luilekkerland blijkt niet haalbaar, de rek is uit de solidari-

te je ook dat iemand dit voor jou zou doen.We zijn als mensen

welgevallen teneinde zorg te krijgen.

teit. Dus moeten we naar de essentie die voor iedereen beschik-

en makkelijker zijn als ik dit niet hoefde te doen. Men kan ten-

‘Zorgers zijn soms in staat om het schuldgevoel bij de verzorgde magistraal uit te buiten’

slotte niet altijd blijmoedig zijn. Gelukkig kan het ook bevredigend zijn voor iemand te zorgen die dat nodig heeft. Om allerlei redenen: laten zien dat je van iemand houdt, ook in barre tijden;

baar moet zijn op kosten van ons allemaal. De rest: eigen verant-

met duizenden vezels aan elkaar verbonden.

‘Sommigen kunnen verrukkelijk vertroetelen en verwennen, maar verkleuren steevast je was’


24

woordelijkheid.

25


Paul Schnabel stelde in de eerste Mantelzorglezing: Langs een

LITERATUUR:

Profiel

omweg wordt in feite zo ook in Nederland een familiaire zorg-

I

Over mantelzorg en de daarmee samenhangende ethische vragen

Prof.dr. I. de Beaufort is hoogleraar gezondheidsethiek in

plicht ingevoerd. Niemand noemt het zo, maar de nadruk die het

is veel meer literatuur dan hier expliciet genoemd kan worden: ik

het Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam. Zij houdt

kabinet Balkenende II legt op de eigen verantwoordelijkheid

verwijs naar F. Meulenberg: De vertwijfeling van de mantelmeeuw,

zich met diverse onderwerpen in de gezondheidsethiek

van de burger komt in de praktijk toch heel dicht in de

essay voor het Centrum voor Ethiek en Gezondheid, 2004; de

bezig: medisch onderzoek, voortplantingstechnologie,

buurt. (VII)

publicaties van J. Isarin; K. Knipscheer (red) Dilemma’s in de

ethiek en uiterlijk en de rol van romans en films in het

Overal moet af en toe worden bezuinigd, maar maak het dan niet

mantelzorg, NIZW, 2004, en het signalement van het Centrum

publieke debat over ethische kwesties. Zij is onder meer

mooier dan het is en zeg: we hebben problemen, dus we moeten

voor Ethiek en Gezondheid over Mantelzorg, Mantelzorg,

lid van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg, de

kiezen; burgers willen trouwens ook niet extra betalen, dus kie-

kostenbeheersing en eigen verantwoordelijkheid, opgesteld door

Gezondheidsraad, de European Group on Ethics in

zen er zelf voor; we hebben ook niet voldoende mensen om pro-

MHN Schermer, Centrum voor Ethiek en Gezondheid, den

Science and Modern Technologies, en de Centrale

fessionele zorg te verlenen. Dan weten we gewoon waar we aan

Haag/Zoetermeer 2004. Ook relevant is het signalement over

Commissie Mensgebonden Onderzoek.

toe zijn.

thuiszorg van het CEG, opgesteld door D. Willems, getiteld:

Ik bedoel niet dat mantelzorgers er dan vervolgens geen voldoe-

Geavanceerde thuiszorgtechnologie: morele vragen bij een nieuwe

ning (of zelfs echte zingeving) in kunnen vinden en dankbaar zijn

zorgpraktijk, eveneens den Haag/ Zoetermeer 2004. Dit jaar

dat het zo gegaan is als het is gegaan, maar je kunt het niet altijd

verschijnt als het goed is een boekje van F. Meulenberg en mij met

leuker maken en je moet het niet mooier voorstellen.

kleine schetsen van mantelzorg, Uitgeverij Veen.

Deze vragen hebben met de meest wezenlijke kwesties te maken

II

waar mensen voor komen te staan: wat behoor je voor je naas-

F. Pointl, De heer slaapt met watjes in zijn oren, Nijgh en van Ditmar, Amsterdam 2004, p.15

ten te doen en te laten? Daar zijn geen eenvoudige antwoorden

III Gebruikelijke zorg, Landelijke Vereniging van Indicatie Organen,

op. Morele behoedzaamheid is geboden. n

Werkdocument, 2003, geciteerd in het Mantelzorg signalement van het CEG 2004, p.132

IV D.M. Looten, Risicovolle handelingen thuis, Medisch Contact, 15 april 2005, 60, 15: 632-635

V CEG signalement p.128 VI J.H. Donner, Na mijn dood geschreven, Bert Bakker, Amsterdam,1987, pp22-23

VII Paul Schnabel, geciteerd in CEG signalement Mantelzorg, p134


26

27


J.M.Verseput, oud-directeur Thuiszorg Nieuwe Waterweg Noord

‘W E

MOETEN TERUG NAAR EEN INTEGRALE , EERSTELIJNS GEZONDHEIDSZORG ’ Verseput heeft een prachtige carrière achter de rug. Vanaf het begin als wijkverpleegkundige tot en met haar afscheid in maart 2005 als directeur van de thuiszorg.Voor de toekomst gelooft ze in het kleinschalig organiseren van de thuiszorg, meer samenwerking in de eerste lijn én in de dialoog tussen zorgverlener en cliënt.‘Zo simpel is dat.’

Als je maar oud genoeg wordt, merk je dat alles weer terugkomt,

De ervaring met leidinggeven beviel haar wel, maar het onderwijs

want de discussie over preventie, de noodzaak om bepaalde

trok haar ook.Verseput besloot om de Voortgezette Opleiding te

gezinnen meer ondersteuning te bieden, is weer terug.

volgen, richting beleid, supervisie en onderwijs. Ze werd districts-

In die tijd volgde Verseput ook de kaderopleiding MGZ, maar

hoofd bij het Kruiswerk Rotterdam dat destijds de stad in drie

eind jaren zeventig kreeg ze de behoefte om haar vleugels weer

districten verdeelde.Versput had de leiding over een derde deel

uit te slaan. Ik heb ontslag genomen om uit te vinden wat ik ver-

van de stad, waarbij alle onderdelen van de kruisorganisatie inte-

der in mijn leven wilde gaan doen en ben een jaar gaan reizen

graal moesten gaan samenwerken. In die tijd, midden jaren tach-

door Noord- en Zuid-Amerika. Een onvergetelijke ervaring.

tig, kwam ook het plan om te fuseren met alle instellingen voor gezinsverzorging. Daar heb ik geleerd hoe je een fusie niet moet

Gepokt en gemazeld

aanpakken , zegt ze met na-

Terug in Nederland kreeg

druk. Zoveel sessies op de

Verseput een functie als

hei en maar discussi ren

hoofdwijkverpleegkundige,

over wie nu welke functie

In maart nam ze afscheid als directeur van Thuiszorg Nieuwe

Eerste rolmodel

in dienst van de Provinciale

moest krijgen, al die direc-

Waterweg Noord. Als ze erover vertelt in de zonnige huiskamer

Verseput begon haar carri re in de jaren zestig met de vernieuw-

Kruisvereniging

Zuid-

teuren en managers. Op het

van haar woning in het Rotterdamse Kralingen, zit ze duidelijk na

de A-opleiding tot verpleegkundige in het VU-ziekenhuis in

Holland. Ik kreeg een platte-

laatst was er geen geld meer

te genieten.Verrast en ontroerd was ze vooral door de twee lied-

Amsterdam. Ze liep stages in ziekenhuizen door het hele land,

landsgebied

voor kerstcadeaus voor de

jes die het gelegenheidskoor van medewerkers uit de organisatie

inclusief een wijkstage, en vertrok na haar opleiding voor een jaar

boven

had ingestudeerd: Als je dat koor op het podium zag staan, onge-

naar Zweden. Daar las ze een artikel in het Nederlandse tijdschrift

zeven dorpen waar de wijk-

looflijk, wat prachtig. De twee liedjes waren van haar favoriete

TVZ over de nieuwe, tweejarige dagopleiding wijkverpleging. Er

verpleegkundigen allemaal

artiest Herman van Veen: Ik hou van jou en H , kleine meid op

kwam een herinnering boven: Na de middelbare schooltijd hadden

nog solistisch werkten, met

Interim-manager

je kinderfiets . Op een training had ze de medewerkers ooit iets

we in de vormingsklas les van een struise wijkverpleegkundige,

avond- nacht- en weekend-

De Rotterdamse tijd bleek

verteld over haar jeugd in Zierikzee: Ik had een klein rood fietsje

zo n autonome vrouw met een gesteven schort. De manier waar-

diensten,

een goede leerschool voor

waar ik enthousiast op rondtoerde. Altijd als de veerboot aan-

op zij zelfbewust voor die klas met giechelende meiden stond is

straties, want dat was alle-

een

kwam, dan moest ik op dat fietsje naar beneden en stond ik op de

me altijd bijgebleven. Ze heeft indruk op me gemaakt en ik denk

maal nog niet centraal gere-

manager

uitkijk. Die belangstelling voor verre einders, nieuwsgierig naar

dat zij mijn eerste rolmodel was.

geld. Dat was mijn eerste

Nieuwe Waterweg Noord.

nieuwe dingen en mensen, is altijd gebleven. Reizen is een van haar

Terug in Nederland volgde Versput de MGZ-opleiding en werkte

leidinggevende functie en ik

grote liefhebberijen en hoewel ze haar werk met enorm veel ple-

ze als wijkverpleegkundige bij de Kruisvereniging Amsterdam.

kan wel zeggen dat ik er

zier heeft gedaan, verheugde ze zich op de mogelijkheid om na de

Tijdens deze zeven jaar werkte ze onder meer mee aan een

gepokt en gemazeld ben. Wat denk je, van die autonome wijk-

voor gezinsverzorging opgebouwd vanuit het primaire proces.

VUT nog meer de wereld in te trekken, samen met haar partner.

proefproject tussen wijkverpleging, huisartsen en maat-

verpleegkundigen rond de vijftig, dat die zich iets lieten vertellen

En ik heb er nog steeds een goed gevoel over. Na een tweejari-

Maar helaas zit dat er voorlopig niet in, want haar vriendin is ern-

schappelijk werk. Het project vanuit het Ministerie van

door zo n jonkie als ik van begin dertig? In die zeven jaar heb ik

ge post-academische studie strategisch management in de

stig ziek en ondergaat op dit moment weer een chemokuur.

Volksgezondheid was bedoeld om aan te tonen dat deze drie dis-

behoorlijk veel geleerd. Terugkijkend is het wel opvallend, dat ik

gezondheidszorg werd Verseput directeur van Thuiszorg Nieuwe

Verseput vindt het fijn dat ze nu wat meer thuis kan zijn en haar

ciplines heel goed samen konden werken, zonder een gezond-

iedere zeven jaar in m n leven weer nieuwe dingen oppakte, een

Waterweg-Noord.

partner kan ondersteunen. Ook al is de ziekte een streep door

heidscentrum.Als wijkverpleegkundige had ik met vijf huisartsen-

nieuwe baan, een studie, en weer verder. Niet bewust hoor, het

hun beider toekomst, ze is er de vrouw niet naar om de moed op

praktijken te maken en de meerwaarde van mijn functie bleek

ging gewoon vanzelf.

te geven, integendeel. Ze is opgewekt en energiek en maakt voor

vooral te liggen in het ondersteunende, begeleidende en preven-

haar leeftijd een opvallend jeugdige indruk.

tieve werk. (Lachend):


28

toegewezen

Rotterdam,

eigen

medewerkers. Ik was daar

met

erg boos over.

admini-

J.M.Verseput

baan

als bij

interimThuiszorg

Daar hebben we het fusieproces met de instellingen

29


Terugkijkend op haar carri re vindt Verseput het erg belangrijk

Een andere ontwikkeling die Verseput aan het hart gaat is het

In dit hele stuk komt de verpleging in de thuiszorg op HBO-niveau

Dat is die wijkverpleegkundige of verzorgende. Ik blijf erbij dat

dat zij gestart is als wijkverpleegkundige: Die jaren in de praktijk

weghalen van alle GVO- en preventieve taken uit de verpleging

niet meer voor. Een goede ontwikkeling is wel dat de praktijkver-

de daadwerkelijke marktwerking voor de eerste lijn geen goed

hebben mij enorm geholpen om de organisatie op strategisch

en verzorging. Het reduceren van de zorg tot minutenwerk is

pleegkundige wordt ingezet in de huisartsenpraktijk, maar we

concept is.

niveau te kunnen sturen. Het primaire proces moet in een orga-

afschuwelijk. Er is ook sprake van segmentering. Kijk naar de

moeten oppassen dat ze niet alleen het hulpje van de huisarts

nisatie centraal blijven staan, het contact tussen hulpverlener en

jeugdzorg, zo n bericht in de media over het meisje Savannah uit

wordt. Ik vind dat de wijkverpleegkundige een zelfstandige profes-

Oogsten

cli nt. Dan accepteren mensen ook moeilijke ingrepen die

Alphen a/d Rijn. Het consultatiebureau heeft daar veel signalen

sie moet zijn binnen de thuiszorg en de eerste lijn.

Verseput vindt dat de thuiszorg nu de rust moet krijgen om

natuurlijk ook niet aan mijn organisatie voorbij zijn gegaan. Ik heb

afgegeven, maar heeft te weinig direct contact met het bureau

het ook in mijn afscheidsspeech gezegd: alles draait om de hulp

voor jeugdzorg. Het staat los van elkaar. We zouden veel meer

Kleine verschuiving

de jaren negentig hebben we veel projecten kunnen opzetten,

die een cli nt nodig heeft en de dialoog die een hulpverlener aan-

moeten samenwerken.

De toekomst ligt volgens de oud-thuiszorgdirecteur in het

zodat we echt konden innoveren in de zorg. Ook STOOM heeft

gaat met de cli nt. Alle andere zaken zijn in de organisatie ook

Als goed voorbeeld noemt Verseput een van de recente projec-

opnieuw ontwikkelen van een integrale, eerstelijnszorg, klein-

veel ge nvesteerd in onderzoek en ontwikkeling. De oogst van al

belangrijk, maar uiteindelijk ondersteunend aan dat proces. Zo

ten in haar organisatie, waarbij twee wijkverpleegkundigen vanuit

schalig in wijken georganiseerd, rekening houdend met verschil-

die projecten, de kennis die we hebben, moeten we nu gebruiken

simpel is het.

de thuiszorg — jeugd en volwassenenzorg — zijn

gewoon te kunnen werken: Dankzij de zorgvernieuwingsgelden in

gedetacheerd

lende bevolkingsgroepen ( jong en oud ), waarbij goed wordt

om mensen te faciliteren, zodat ze eindelijk s men met de klant

bij een groepspraktijk van vijf huisartsen in een Schiedamse ach-

nagedacht over nieuwe woonzorgconcepten. Zij gelooft niet dat

rustig hun werk kunnen doen. Dat is een van mijn wensen voor de

Weg met RIO’s in thuiszorg

terstandswijk Een wijk met een hoog percentage allochtonen in

de toekomstige cli nt van de thuiszorg wezenlijk anders zal zijn:

thuiszorg. En laten we vooral leren van onze best practices en

Pratend over de huidige ontwikkelingen in de gezondheidszorg

de bevolking en veel jonge kinderen. Een van de wijkverpleegkun-

De groep ouderen — ik noem het wel eens de grijs-op-reisgolf

onderzoek aan het bed stimuleren. Laten we ervoor zorgen dat

en de thuiszorg vindt de oud-thuiszorgdirecteur het heel ernstig

digen houdt in de praktijk spreekuur voor jonge ouders. Op die

— die een goed pensioen heeft en zelfstandig de zorg inkoopt die

verpleegkundigen en verzorgenden in de thuiszorg carri re aan

dat de RIO s de indicatiestelling van de thuiszorg hebben overge-

manier leg je de verbinding weer met de jeugdgezondheidszorg,

zij nodig heeft, zal groeien, maar het zal nooit de grootste groep

het bed kunnen maken. Ook dat zou ik graag als wens willen mee-

nomen.Verseput: De indicatie voor thuiszorg is per week en zelfs

zoals we dat vroeger ook hadden. De samenwerking gaat daar

zijn. Mensen worden steeds ouder en ik zie altijd een keerpunt

per dag zo wisselend, dat een globale indicatiestelling niet werkt.

fantastisch, maar de financiering van het project is bijna niet rond

als zij niet meer in staat zijn om de regie van hun eigen leven in

Natuurlijk is verantwoording achteraf noodzakelijk, je kunt de

te krijgen, omdat we de zorg en de financieringsstromen te veel

handen te nemen.

zorg protocolleren en je moet transparant zijn. Een voorbeeld uit

in moten hebben gehakt.

Dan zitten ze echt niet te wachten op een keuze uit tien verze-

mijn eigen organisatie is de subsidieverstrekking die we destijds

geven. Oei, ik merk dat m n handen af en toe nog jeuken hoor! n

keringspakketten of surfen op internet om uit te zoeken wie nu

Profiel

hadden voor terminale thuiszorg.We kregen geld voor nachtzorg

Te veel nadruk op cure

waar de beste en goedkoopste zorg levert. Ik zie een toenemen-

J.M. Verseput startte haar carrière als verpleegkundige in

en extra zorg overdag, carte blanche. Twee keer per jaar kwam

Verseput geeft toe dat ze niet zo optimistisch klinkt, maar op de

de vereenzaming: kinderen die ver weg wonen of mensen die

Amsterdam en werkte een jaar in Zweden. Zij volgde daarna

er iemand van het zorgkantoor controleren. Ze trok tien

vraag hoe we die negatieve ontwikkelingen kunnen keren, zegt

geen kinderen hebben, buren die niet meer inzetbaar zijn, oude-

de MGZ-opleiding, de Kaderopleiding en de Voortgezette

pati ntendossiers uit de kast, die we overigens goed bijhielden,

ze: Het is een vraag die mij al die jaren in de zorg al bezighoudt.

ren die bang zijn om s avonds na zes uur de deur open te doen.

Opleiding, richting beleid-onderwijs-supervisie. Aan de

en dan was het in orde. Dat werkte prima. Met die RIO s hebben

Een paar jaar geleden heb ik het netwerk voor thuiszorg-

we miljoenen weggegooid die uiteindelijk aan de directe zorg zijn

directeuren opgericht, want we kunnen natuurlijk wel roepen dat

onttrokken. Ik zeg dus: terugdraaien die ingreep, in ieder geval

het allemaal niet deugt, maar je moet er zelf wel iets aan doen.

voor de thuiszorg.

We hebben om de drie maanden iemand uitgenodigd vanuit de

Universiteit Utrecht volgde zij de Leergang Strategisch

‘Ik blijf erbij dat daadwerkelijke marktwerking geen goed concept is voor de eerste lijn’

Management in de non-profitsector die zij afsloot als Master of Strategic Management.Verseput werkte bijna dertig jaar in de thuiszorg, onder meer als (hoofd)wijkverpleegkundige, districtshoofd, regiomanager en directeur Zorg. Verseput is

politiek. Het gehoor is er dan wel, maar toch zie ik geen wezen-

‘Laten we alle kennis uit onderzoek nu gebruiken om zorgverleners te faciliteren, zodat ze hun werk kunnen doen’

lijke veranderingen. Een voorbeeld is het nieuwe advies voor de

Ga maar eens mee naar bepaalde buurten in Schiedam, de ver-

voorzitter van het Netwerk voor Thuiszorgdirecteuren, dat

eerstelijns gezondheidszorg van de Raad voor de Zorg. Dit

paupering achter de voordeuren, vuilniszakken op binnen-

zij enkele jaren geleden oprichtte. In maart 2005 nam zij

advies is volledig gericht op de cure, de medische kant van de

plaatsjes die weglopen omdat de ratten erin zitten

afscheid als thuiszorgdirecteur van Thuiszorg Nieuwe

gezondheidszorg, de relatie huisarts-specialist-ziekenhuis.

Riagg komt er niet, omdat de klant immers geen hulpvraag heeft,

Het

Waterweg Noord.

de GGD weet het ook niet meer. En wie blijft er komen?


30

31


Drs. N.Wiegman, directeur Nationaal Museum Verpleging en Verzorging

‘V ERPLEEGKUNDIGEN EN VERZORGENDEN : WEES TROTS OP JE BEROEP !’ ‘Zoevende zusters’ wordt de titel van de vaste tentoonstelling over wijkverpleging tussen het jaar 1900 en nu. Vanaf de tweede helft van het jaar 2006 zal die te zien zijn in het Nationaal Museum Verpleging en Verzorging. Daar ligt dan ook het meer dan honderd jaar oude gezwachtelde popje van zuster Stieltjes. Voorzichtig haalt Wiegman het even tevoorschijn uit de stoffige kartonnen doos die ze daarna weer veilig opbergt in de kluis: ‘Dit popje maakte zuster Stieltjes beroemd. Het wordt het centrale object van de tentoonstelling.Want dat popje laat zien hoe creatief wijkverpleegkundigen zijn.’

Wees trots op je beroep, is onze filosofie.

De creativiteit van de thuiszorg wil Wiegman in het museum

Voor reflectie is het museum ook bedoeld. In de folder van het

graag laten zien aan de hand van uitvindingen van wijk-

museum omschrijft de directeur het zo: Wie zijn verleden kent,

verpleegkundigen. De meest bekende is die van zuster Stieltjes,

begrijpt het heden en is beter voorbereid op de toekomst.

een van de eerste wijkverpleegkundigen in ons land die haar opleiding in 1895 in Engeland had gevolgd omdat die in

Creatieve, innovatieve tantes

Nederland nog niet bestond. In 1898 kreeg zuster Stieltjes de

Het aardige van de thuiszorg, vertelt Wiegman, is dat die altijd

hoofdprijs op de Nationale Tentoonstelling voor Vrouwenarbeid

inspeelt op de behoefte van de samenleving: De eerste wijkver-

in Den Haag.

pleegkundigen waren zelfstandige, creatieve, innovatieve tantes

Zuster Stieltjes verpleegde op het platteland veel mannen met

die volstrekt hun eigen gang

eczeem. Iedere dag stopte

gingen op het platteland. Ze

ze hen in de zalf. Dat was

legden hun oor te luister.

pijnlijk voor de mannen en

Dat maakte de thuiszorg tot

arbeidsintensief voor zuster

een mobiele, creatieve orga-

Stieltjes die lopend over

nisatie. Dat was altijd de

slechte wegen van boerderij

“Word pas dan verpleegster als ge ernaar verlangt, als ge u geroepen

Bij het thema witte woede , de acties voor loonsverhoging aan

kracht van de Nederlandse

naar boerderij trok. Stieltjes

voelt zieken te helpen en begrijpt dat ge in de ziekenkamer vol van

het einde van de jaren tachtig, zie je dat de al zo lang bevochten

thuiszorg, waar vroeger het

bedacht er iets op. Ze be-

Uw zieke, leeg van Uzelf moet zijn.”

erkenning dat verpleging en verzorging geen roeping maar een

hele buitenland naar kwam

dekte de ingezalfde mannen

beroep is, ook in klinkende munt wordt omgezet.

kijken. Ik wens ze toe dat ze

met scheurlinnen. Dat legde

d t vasthouden in de grote

ze stukje voor stukje over

aan de muur bij een instelling voor thuiszorg, maar in het

Reflectie

organisaties

tegen-

hun eczeemplekken heen.

Nationaal Museum Verpleging en Verzorging in Zetten, naast een

Wiegman is directeur van het museum dat 150 jaar verplegen en

woordig. Want door schaal-

Het werkte goed. De man-

ziekenkamer. In die kamer zit een grote pop — kapje op het

verzorgen in beeld brengt. Net buiten de bebouwde kom van het

vergroting komt die mobili-

nen hadden minder pijn en

hoofd, vestje aan, rechtop zittend op een harde houten stoel, ach-

piepkleine plaatsje Zetten ligt het, in het hartje van de Betuwe, in het

teit en flexibiliteit in het

zuster Stieltjes kon drie

ter een klein sober houten tafeltje — de wacht te houden bij een

Witte Huis, een monumentaal pand uit 1909. Een boemeltreintje

gedrang.

Wijkverpleeg-

dagen wegblijven. Stieltjes

pop in pyjama in bed.Als je er in de buurt komt start het geluids-

rijdt naar deze — overigens prachtige — plek in the middle of nowhe-

kundigen waren altijd en

kocht een klein popje en

bandje met luid gerochel.

re.

route. In de negentiende

De zichzelf wegcijferende verpleegkundige of verzorgende die

Wiegman vindt het geen probleem dat de historie van verpleeg-

eeuw te voet en te paard, op

bijna

n is met haar zieke is alom aanwezig in het museum.

kundigen en verzorgenden is verstopt tussen de appelbomen:

de schaats, later op de solex of in de volkswagen. En ze waren

in het linnen. Dit popje stuurde ze in voor een wedstrijd die was

Overal zijn daar tekenen van te zien: er hangen foto s van non-

Natuurlijk zat ik liever in het hart van Amsterdam, maar mensen

altijd heel creatief.

uitgeschreven door de Nationale Tentoonstelling voor Vrouwen-

nen, rechterhanden van dokters, Florence Nigtingale, ongetrouw-

die willen zien hoe de verpleging en verzorging zich in Nederland

de vrouwen die leefden om in de zorg te werken, de eerste

heeft ontwikkeld, komen toch wel.Vorig jaar waren dat er achtdui-

Nederlandse verpleegkundigen die doorstudeerden in verple-

zend.

ging, die opleidingen opzetten, verbeterden of een weten-

Het museum is er vooral voor de beroepsgroep zelf, vertelt

schappelijke ondergrond gaven, kraamverzorgenden die de

Wiegman: Om verpleegkundigen en verzorgenden een steuntje in

bakers opvolgden en van ziekenverzorgenden die zweefden tus-

de rug te geven. Om hun beroepsimago te versterken door te laten

sen zwabber en zorg, zoals het museum dat mooi omschrijft.

zien dat alle vrouwen en mannen in dit vak in een traditie staan.

Zo luidt het eerste gebod voor verpleegkundigen. Het hangt niet


32

van

N.Wiegman

wikkelde dat op dezelfde manier als bij haar mannen

arbeid.Tot haar verrassing kreeg ze de hoofdprijs: een zware zil-

‘Wie zijn verleden kent, begrijpt het heden en is beter voorbereid op de toekomst.’

veren medaille uit handen van koningin Wilhelmina.

33


In een ziekenhuis hoefde je als verpleegkundige destijds met zo n

Profiel

‘Voor vmbo-leerlingen proberen we een positief beeld van de zorg neer te zetten, zodat het aantrekkelijk wordt om voor dat beroep te kiezen.’

uitvinding niet aan te komen, vertelt Wiegman. Daar had een verpleegkundige de arts te gehoorzamen. Ze moest vooral niet laten weten dat ze meer wist dan hij. Maar in de wijk en op het platteland maakten wijkverpleegkundigen de dienst uit.

Drs. N. Wiegman, directeur Nationaal Museum Verpleging en Verzorging

OPLEIDING:

- Orion, leiderschapsopleiding LEVV, 2002

Surrogaatmoeder

Wiegman hoopt dat het museum jonge mensen verleidt om te

De secondanten van de wijkverpleegkundigen die als eersten bij

kiezen voor een beroep in de zorg. Daar worden veel educatie-

Pedagogiek, Katholieke Universiteit Nijmegen, 1990

de zieken thuis kwamen, waren de kraamverzorgster en de

ve trajecten georganiseerd, onder meer voor vmbo-leerlingen.

- Verpleegkundige docentenopleiding, Nijmegen, 1977

gezinsverzorgster. Vanaf 1900 deed de kraamverzorgster haar

Zij zouden de nieuwe zorghulpen, helpenden of verzorgenden in

- Verpleegkundige A, VU-Ziekenhuis Amsterdam en

intrede, vertelt Wiegman: Zij ging de baker vervangen die niets

de thuiszorg kunnen worden. Wiegman: Voor hen proberen we

Rooms Katholieke Ziekenverpleging, Hilversum,

wist van hygi ne, dat typische gebruik dat afkomstig was uit onze

een positief beeld van de zorg neer te zetten, zodat het aantrek-

1970-1974

eerste ziekenhuizen. De taak van de kraamverzorgster is in de

kelijk wordt om voor dat beroep te kiezen.

loop der jaren niet echt veranderd, zegt Wiegman: Haar taak

De eerste reactie van de meeste vmbo-ers die het museum bin-

blijft het propageren van rust, reinheid en regelmaat en verzor-

nenwandelen is niet zo positief, merkt ze.Wiegman: Eerst komen

gen van moeder en kind. Er is alleen beknibbeld op het aantal

altijd de vooroordelen naar boven: verpleging en verzorging is

dagen dat ze er mag zijn.

zwaar werk, vies, het verdient niet, je kunt er geen carri re in

- Onderzoeksmedewerker Faculteit Medische

In de grote armoedige gezinnen waar moeders ziek werden en

maken, het is niks voor jongens en je werkt alleen met oude

Geschiedenis, VU Amsterdam, 1993-1996

vaders moesten blijven werken omdat we in Nederland nog geen

mensen. Dit zeggen bijna alle eerstejaars vmbo-ers. Daarna gaan

sociale voorzieningen hadden, deden de eerste gezins-

ze aan de slag. Ze zien een mooie eigentijdse film over de zorg

verzorgsters in 1900 hun intrede. Dat wordt een nieuw type sur-

en net afgestudeerde vmbo-ers die daarin werken. Dan gaan ze

rogaatmoeder , vertelt Wiegman. Haar taken zijn in de loop der

het museum door met vragenlijsten en komen ze weer terug in

jaren wel sterk veranderd. In de jaren vlak na de Tweede

de zaal voor een nagesprek. Toppie , hoor je ze dan zeggen. Is

Wereldoorlog werd ze ingezet om in ontwrichte gezinnen peda-

d t de zorg? .

gogisch begeleidend werk te doen. Rond de jaren zestig kwam

Wiegman neemt de wervende taak van het museum uiterst seri-

daar het zorgen voor chronisch zieken in huis bij. Gehandicapten

eus: De zorg heeft jaarlijks tienduizend jonge mensen nodig.Wil

en chronisch zieken hoefden niet meer zo lang in een ziekenhuis

je permanent aanwas hebben, dan kan je niet op je lauweren rusten.We moeten de vergrijzing immers de kop bieden. n

te verblijven. Toen de ouderen ook langer thuis bleven, kregen

- Doctoraal Sociale Wetenschappen/Historische

FUNCTIES:

- Directeur Nationaal Museum Verpleging en Verzorging, sinds 1997

- Fellow of the Wellcome Institute for the History of Medicine, 1993-1996 - Gemeente Ziekenhuis Arnhem, afdeling Opleiding, 1974-1979 - Rooms Katholieke Ziekenverpleging, Hilversum, 1972-1974 - VU-Ziekenhuis, Amsterdam, 1970-1972

LIDMAATSCHAPPEN:

- Genootschap voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde, Natuurwetenschappen en Techniek

gezinsverzorgenden er nog een nieuwe groep cli nten bij. Deze beroepsgroep is inmiddels enorm uitgedijd. De kraamverzorgen-

- American Association for the History of Nursing (USA)

de en de gezinsverzorgende zijn nu opgegaan in niveau 3 van de

- American Association for the History of Medicine (USA)

verzorging binnen het Samenhangend Stelsel.

- Centre for the History of Nursing (Canada) - History of Nursing Society (Royal College of Nursing(GB) - Society for the Social History of Medicine (GB) - Rheinischer Kreis der Medizinhistoriker (Dts)


34

35


J. van Leeuwen, lid Eerste Kamer (CDA)

Z ORG

VOOR BEVLOGEN MEDEWERKERS OP ALLE NIVEAUS ! Kort na mijn vertrek uit de Tweede Kamer, waar ik mij onder meer met de gezondheidszorg bezig hield, ben ik voorzitter geworden van wat toen de Nationale Kruisvereniging heette.Toen – evenals nu de LVT – een organisatie volop in beweging, die steeds opnieuw haar bestaansrecht moest bewijzen, vaak ook moest bevechten. Het kruiswerk toen, de thuiszorg nu, moest en moet het vooral hebben van de tienduizenden professionele werkers aan de basis. Daardoor alleen bestaat en overleeft dit wezenlijke onderdeel van de extramurale ofwel eerstelijns gezondheidszorg door alle stormen heen!

In alle opzichten herhaalt de geschiedenis zich telkens weer.

Cliënt van de thuiszorg

In negatieve zin heeft mij dat echter het meeste geraakt: het

De belevenissen in de negentiger jaren heb ik overigens bewust

dient binnen het kruiswerk/de thuiszorg toch in eerste en laat-

op grotere afstand gevolgd.Weer betrokken in de landelijke poli-

ste instantie te gaan om de zorg voor de pati nten/cli nten.

tiek heb ik deze jaren ervaren als jaren van grote kommer en

Dit vlekje heeft jarenlang op mijn netvlies gestaan, ondanks ook

kwel. Het gestrande avontuur met marktwerking, de onduidelijke

de vele goede herinneringen. Herinneringen aan de interne her-

regelgeving, maar ook de bureaucratie, de hoge werkdruk en de

structurering, die een betere en snellere besluitvorming,

wachtlijsten brachten de thuiszorg zeker niet positief in beeld.

een doelmatiger werkwijze, maar evenzeer een grotere betrok-

Zelf heb ik ook een negatieve ervaring. Een noodzakelijk — voor

kenheid van alle geledingen bij het beleid moest bewerkstelligen.

de eerste keer — beroep mijnerzijds op de thuiszorg kon,

Ook al was jaren later weer

ondanks de intake vooraf-

een herstel van het elan

gaande aan de operatie, op

onder

wijkverpleeg-

het beslissende moment

noodzakelijk.

niet worden gehonoreerd:

de

kundigen

Ik werd voorzitter van de Nationale Kruisvereniging in 1978, een

Deze mijlpaal — het totale kruiswerk als een verstrekking in het

Positieve herinneringen ook

gezinnen gingen voor! Niet

periode waarin binnen een tijdsbestek van enkele tientallen jaren

kader van de AWBZ — was n van mijn meest positieve ervarin-

aan de verbetering van de

dat ik mij als alleenstaande

drie ingrijpende gebeurtenissen hadden plaatsgevonden of op het

gen. Als voorzitter was ik hierbij zeer nauw betrokken. Het was

registratie (meten is weten!),

tegen deze conclusie zou

punt van voltooiing stonden.

ook d kans om het kruiswerk in al zijn facetten hiervan te laten

aan de geleidelijke invoering

willen verzetten, wel echter

Zoals in de eerste plaats het fusieproces, een proces van het

profiteren! Een ontwikkeling ook, die een grote omschakeling

van de avond- en nachtzorg,

tegen het ontbreken (nog

opgaan van drie gekleurde verenigingen in

betekende voor de landelijke en provinciale apparaten, die daar-

de verdere uitbouw van de

steeds) van inventief en cre-

organisatie, een proces dat zijn weerga in Nederland destijds

op aanvankelijk niet voldoende berekend waren. Mogelijk was ik

G.V.O., de uitbreiding van de

atief management, dat een

nauwelijks kende. Er was echter bij mijn komst nog steeds spra-

toen wel eens t ongeduldig. Ik had me meer moeten realiseren,

dieetadvisering, enz., enz..

voor iedereen aanvaardbare

ke van fusieleed, met onder meer een t zware top, die niet was

dat geduld juist hier — ook vanwege de aard van de beide ande-

Van meet af aan heb ik mij

oplossing had moeten vin-

toegesneden op de nieuwe ontwikkelingen die het kruiswerk te

re processen — een schone zaak is.

ook ingezet voor samen-

den. Dagenlang ben ik door

wachten stonden.

Als gevolg van het wethouderschap in de groeikern Zoetermeer

werking binnen de eerste-

m n vrienden geplaagd: de

In de tweede plaats een proces van het omzetten van de uitvoe-

(1986) kwam een t vroeg einde aan een boeiende periode,

lijnsgezondheidszorg. Met de

oud-voorzitter

rende structuur in basiseenheden met een ondersteuning vanuit

waarin helaas niet alle gestelde doelen en idealen konden wor-

bedoeling een goede part-

Nationale Kruisvereniging

regionale en provinciale eenheden. Een structuur die — zoals

den verwezenlijkt.

ner in de thuiszorg te zijn en

n ontkleurde

J. van Leeuwen

de

kon nu eens de werkelijke praktijk in de thuiszorg

een betrouwbare schakel in

weldra zou blijken — nog onvoldoende kon inspelen op de als

van

gevolg van het overheidsbeleid noodzakelijke veranderingen.

Positieve herinneringen

een gesloten circuit van zorgverlening. Samenwerking van huis-

ervaren

In de derde plaats tenslotte, een proces van onderbrenging van

De voortdurende strijd om de achterstand van de extramurale

artsen, wijkverpleging, algemeen maatschappelijk werk en gezins-

ook als thuiszorg de mantelzorgers in ere te houden!

het kruiswerk in de AWBZ! Als een bestendiger kompas voor het

zorg op de intramurale zorg met extra groeipercentages in te

verzorging op basis van gelijkwaardigheid en met erkenning van

En ik kon een andere negatieve ervaring ook al niet vergeten: de

kruiswerk dan de subsidieregelingen in handen van een niet altijd

lopen, werd eerst beslecht met het vermogensakkoord in 1985.

ieders kwaliteiten, dat was mijn ideaal. Een moeizaam proces, van

overgang van alle kruisverenigingen naar de stichtingsvorm zon-

consistente en derhalve enigszins onbetrouwbare subsidiegever.

De te grote macht van de directies van de provinciale afdelingen

twee stappen vooruit en

n achteruit, maar dat niettemin bij

der leden, weliswaar met cli ntenraden, maar hoe belangrijk ook,

— het management — kon nog niet worden gebroken, waardoor

mijn vertrek niet zonder perspectief was. De fusie van kruiswerk

onvoldoende werd voldaan aan de voorwaarde van de rijksover-

en gezinsverzorging in 1990 was hiervan uiteindelijk een logische

heid om de overhead te beperken. Al had de overheid hieraan

consequentie.

‘Vanuit de thuiszorg moeten we voor alles waarmaken dat “alleen samen” het adagium is’ Liber Amicorum STOOM

Het werd wel het zoveelste bewijs van de noodzaak

zij alleen kunnen dit gemis zeker niet vergoeden.

ook zelf schuld door t vergaande regelgeving! 36

37


En nu de toekomst…!

Wensen voor STOOM

Profiel

Voor de nabije toekomst betekent dit een nog intensiever onder-

In ieder geval zal de cli nt vermoedelijk in een aantal opzichten

En dan kom ik bij de activiteiten van het jubilerende STOOM. Een

J. van Leeuwen was van 1966 tot 1978 lid van de Tweede

zoeken van de mogelijkheden voor thuiszorgtechnologie. Na

een minder grote verscheidenheid te zien geven. Cli nten, die in

terecht assertiever STOOM dan in de dagen van mijn bestuurs-

Kamer (ARP).

mijn jongste operatieve ingreep heb ik weer diverse wensen kun-

mondigheid zullen blijven toenemen en zelf het heft in handen

lidmaatschap, toen we ons aarzelend op het vlak van ontwikke-

Van 1978 tot 1986 was zij voorzitter van de Nationale

nen formuleren. Van heel simpel tot meer ingewikkeld. Het

willen blijven houden. Dat betekent m r Persoonsgebonden

ling en onderzoek begaven en slechts projecten van derden

Kruisvereniging en tegelijkertijd van de Sectie Verpleeg-

beoogde, onvermijdelijke gevolg zal echter wel zijn, dat steeds

Budget (PGB), e.d. Volstrekt geen betutteling meer (het komt

financierden. In deze tijd, die met de voortdurende sanerings- en

huizen van de Nationale Ziekenhuis Raad (NZR). Vanaf

meer mensen, die voorheen afhankelijk waren van thuiszorg,

helaas nog steeds voor), consistente peiling van de behoeften,

vernieuwingsrondes nog turbulenter is en daardoor weer geheel

1 augustus 1980 tot 1 januari 1995 was Van Leeuwen

zichzelf kunnen redden, in ieder geval een veel langere tijd. Dat

enz. Vanuit de thuiszorg v r alles waar maken, dat alleen

nieuwe vragen maar ook oude vragen in een nieuw licht stelt,

voorzitter van de Sociale Verzekerings Bank (SVB). Na 16

betekent vooral ook een doorlopend onderzoek naar het profiel

samen nog steeds het adagium is en metterdaad wordt nageko-

heeft STOOM terecht gekozen voor een omslag naar een pro-

jaar fractievoorzitterschap (CDA) was zij vanaf 1 mei

van de toekomstige cli nt. Zal deze niet meer en meer de cli nt

men. Zorgen, dat er derhalve geen oneigenlijke competitie bin-

grammagestuurd projectenbeleid. Met ontzag heb ik kennis geno-

1986 tot 1 mei 1990 wethouder van economische zaken,

worden, die maar zeer beperkt zelfredzaam is en die moeilijk in

nen de thuiszorg plaatsvindt. Zoals ik mij tijdens mijn ziekte

men van Maatwerk in Balans (overzicht STOOM-activiteiten 2000

maatschappelijke dienstverlening en volksgezondheid in

staat is eigen verantwoordelijkheden te beleven? Een heel ander

groen en geel heb ge rgerd aan de ontoereikende organisatie, zal

t/m 2003). Voor de toekomst verwacht ik v r alles doortrek-

Zoetermeer.

type cli nt dan in de jaren van mijn voorzitterschap! Dat

ook de toekomstige cli nt dit doen. Er wordt een optimale,

king van het reeds in gang gezette beleid. Zowel op het gebied

Vele jaren was zij lid van de Nationale Raad voor de

STOOM er blijk van geeft deze vraag en alles wat hieruit voort-

transparante eerstelijnsorganisatie verwacht, waar ketenzorg

van de kennisontwikkeling als van de innovatie.

Volksgezondheid en daanaast voorzitter van het

vloeit samen met anderen te willen beantwoorden, doet mij

Amsterdamse Andreas Ziekenhuis, de Protestantse

alleen maar deugd.

Hogere Beroepsopleiding voor Verpleegkundigen en

Zo mooi als het in de diverse publicaties staat verwoord — waar-

van

voor

om deze overigens niet onder alle beleidsmakers en politici ver-

Ambtenaren). Sedert 13 juni 1995 is zij actief als lid

spreid? — kan ik het niet duiden. Zorg op maat, zo dicht mogelijk

WMO-effecten werkt eerder contraproductief.Voorlopig zal uit-

van

Leeuwen

bij de mensen geven en betaald, zeker wat de eerstelijnszorg

sluitend de enkelvoudige huishoudelijke hulp (is geen gezond-

voorzitter van de patiëntenvereniging Stichting Olijf,

betreft, vraagt eerder een cultuuromslag dan wezenlijke ingrepen

heidszorg) naar de gemeenten worden overgeheveld en deze

de Nederlands-Hervormde Diaconessen Inrichting in

in de financieringsstructuur.

kosten moeten in d ze tijd zeker niet ten laste van de thuiszorg

Amsterdam, de Taskforce Handicap & Samenleving en

Slechts n zogeheten zilveren tip wil ik hier graag geven: zorg

(gezondheidszorg) komen. Overigens zet ik ook vraagtekens bij

vice-voorzitter van het Nationaal Revalidatie Fonds.

voor bevlogen medewerkers op alle niveaus in onderzoek en

centraal staat.

‘Voor de nabije toekomst zal STOOM zich nog intensiever moeten richten op thuiszorgtechnologie’

Onvoldoende onderbouwd en voortijdig verzet tegen overheidsmaatregelen vanuit het management, irriteert mondige cli nten evenzeer. Een voorbeeld: het zich op voorhand afzetten tegen de

IZA-Nederland de

Eerste

(Instituut

Kamer.

Verder

Ziektekosten is

van

uitvoering. Dan kan ook met een beperkt management worden

de stelling, dat de schoonmakers goedkoper zouden zijn. In de

volstaan! n

toekomst kan er hierdoor ook bij — bijvoorbeeld — toenemende vergrijzing, perspectief komen voor bepaalde groepen werkers in

‘Het takenpakket van de thuiszorg zal zich ook meer moeten richten op eigentijdse ontwikkelingen, zoals preventie en dieetvoorlichting’

de thuiszorg om daadwerkelijk belevingsgerichte zorg te bieden en met de ondersteuning van mantelzorgers bezig te zijn. Een versterking van de identiteit en maatschappelijke status van de verzorgingspoot in deze richting is hiertoe noodzakelijk! Kortom, upgrading van verzorgenden. Het takenpakket van de thuiszorg zal zich ook meer en meer moeten richten op eigentijdse ontwikkelingen, zoals preventie en dieetvoorlichting. E n knelpunt — dat wil zeggen tussen behoefte n vraag — vraagt hierbij zeker intensieve aandacht.


38

39


Prof.dr. H.F.J.M. Crebolder, emeritus hoogleraar huisartsgeneeskunde

‘H UISARTS

EN WIJKVERPLEGING HOREN BIJ ELKAAR ’ Samenwerking in de eerste lijn vanuit één centrum was tientallen jaren geleden baanbrekend. Prof.dr. Crebolder is medeoprichter van een van de eerste gezondheidscentra in ons land. Eigenlijk vindt hij een gezondheidscentrum nog steeds de meest ideale organisatie voor goede eerstelijnszorg: ‘Huisarts en wijkverpleging zitten dichtbij de patiënt, kennen zijn context en weten elkaar snel te vinden.’

gezondheidscentrum zitten huisarts en wijkverpleging dichtbij de

Dat heb ik altijd uitgedragen. Met name bij chronische aandoenin-

pati nt. Ze kennen zijn context en weten elkaar snel te vinden.

gen is die mix steeds aanwezig. De ziekte of aandoening behoeft

Gelukkig zijn multidisciplinariteit en schaalvergroting nu alge-

behandeling, maar tegelijkertijd gaat het om kwaliteit van leven, het

meen geaccepteerd en ge mplementeerd. Jonge huisartsen willen

belang van zelfzorg en mantelzorg, voorlichting en begeleiding.

bij voorkeur in dit soort samenwerkingsverbanden werken.

Beide disciplines zijn daar samen voor verantwoordelijk. In die beginjaren tachtig tijd zag Crebolder ook de grote thuis-

Mix van care en cure

zorgorganisaties ontstaan: Goed van deze ontwikkeling was de

Vanaf 1986 combineerde Crebolder zijn werk in het gezond-

nieuwe identiteit die wijkverpleegkundigen kregen. Ze professio-

heidscentrum met het hoogleraarschap huisartsgeneeskunde op

naliseerden en voelden zich niet langer hulpjes van een huisarts.

de Universiteit Maastricht.

Maar de schaalvergroting

In onderwijs en onderzoek

had ook minder goede kan-

Crebolder stamt uit de tijd dat de huisartsenopleiding nog niet

tenties kennen. Van maatschappelijk werkers leerden huisartsen

droeg hij zijn eerstelijns

ten. Er kwam meer bureau-

bestond. In 1966, na zijn algemene opleiding tot arts, vertrok hij

veel. Zij hadden een eigen, niet-medische kijk op pati nten en

ervaring uit. Hij nam plaats

cratie. De persoonlijke con-

naar de Tropen, Tanzania. Daar raakte hij ge nteresseerd in het

bovendien durfden zij de dokters tegen te spreken. En voor wijk-

in het bestuur van thuiszorg-

tacten en overlegsituaties

fenomeen pati nt en zijn omgeving . Die zijn niet los van elkaar

verpleegkundigen en wijkziekenverzorgenden kreeg ik ook veel

organisatie Groene Kruis

tussen huisartsen en thuis-

te zien, merkte hij. Het heeft zijn visie op ziekte bepaald.

respect. Die inventariseerden systematisch wat mensen nog wel

Heuvelland en werd gevraagd

zorg verwaterden, en wer-

Crebolder: In Afrika kwamen pati nten naar mij toe, maar ze gin-

kunnen, terwijl dokters nog dachten dat ze voor Lieve Heer

voor het bestuur van de

den soms door de thuiszorg

gen ook nog naar een eigen arts om de context van hun klach-

moesten spelen en voor ieder probleem een oplossing moesten

stichting STOOM. Crebolder:

tegengewerkt. Veel tijd ging

ten te begrijpen. Die arts vertelde hen dan dat ze ziek waren, bij-

aandragen. Ik leerde om de hulpvraag in kaart te brengen, iets

Ik beschouwde het als mijn

verloren aan het invullen van

voorbeeld omdat ze hun ouders niet respectvol behandelden, of

wat we nu heel gewoon vinden. De huisartsen konden elkaar

belangrijkste missie om de

formulieren en het registre-

omdat ze iets hadden gedaan met de koeien van de buren. Bij mij

consulteren en eigen vaardigheden ontwikkelen, zoals ECG s en

verbinding tussen huisarts, de

ren van ieder contact. De

kwamen ze voor genezing, maar vragen over de oorzaak van hun

spirogrammen beoordelen en een spiraaltje zetten. Het vak van

wijkverpleging en de thuis-

huisarts en wijkverpleging

probleem werden elders neergelegd. In de huisartsgeneeskunde

de huisarts dijde z uit. Die kon niet alles meer alleen behappen.

zorgorganisatie te versterken.

raakten van elkaar verwij-

De toenmalige staatssecre-

derd.

is het eigenlijk niet anders. Daar praat je over van alles met je

‘In Tanzania kwamen mensen bij mij voor genezing, bij andere “artsen” voor de oorzaak van hun problemen’

pati nten. Een huisarts duidt de klachten en problemen van mensen, plaatst die in de context van hun bestaan. Dat is mogelijk omdat je een reeks van contacten met pati nten hebt. Sommige

taris voor Volksgezondheid Veder-Smit

heeft

veel

gedaan om de wijkverpleging op de kaart te zetten,

pati nten zie je immers vaker dan je eigen familie. De Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) was niet zo enthou-

memoreert Crebolder. Het onderscheid care en cure was nog

Geïntegreerde zorg

siast over het ontstaan van gezondheidscentra, weet Crebolder

groot.Voor de cure hadden we de dokter, was het idee, en voor

Terug uit Tanzania zette Crebolder in Venlo in 1972 het gezond-

nog: Die representeerde in de jaren zeventig met name de solo-

de care wijkverpleegkundigen. Dat onderscheid heb ik altijd

heidscentrum Withuis mee op, een van de eerste gezondheids-

werkende huisarts. De belangenorganisatie van huisartsen zag de

onzinnig gevonden. Huisartsen zijn er ook voor care, en wijk-

centra in ons land. Het gezondheidscentrum werd gezien als een

rode dokter met geitenwollen sokken niet graag in loondienst

modern concept voor de eerste lijn, vertelt Crebolder: Door de

van een stichting. Omdat de LHV er niet op inzette en de over-

multidisciplinaire werkwijze kon ge ntegreerde zorg worden

heid er nooit voor heeft gekozen om gezondheidscentra als

geleverd. Samen zorg bieden, vanuit

n centrum, wijkgericht,

definitieve voorziening te reglementeren, is het nooit d voorzie-

verhoogde de effici ntie en effectiviteit. Je leerde elkaars compe-

ning van de eerste lijn geworden. Dat is jammer, want in een


H.F.J.M. Crebolder

40

‘Patiënten zullen mondiger zijn, goed geïnformeerd. Maar hoe zit het met hun netwerk? Dat is een spannende kwestie’

verpleegkundigen houden zich ook met cure bezig.

41


Gemeenschappelijke richtlijnen

Toen Crebolder in 1972 als huisarts begon, bleven pati nten veel

Profiel

Crebolder is dan ook verheugd dat hij als oud-bestuurslid van

langer opgenomen in een ziekenhuis. De gemiddelde verblijfs-

OPLEIDING:

STOOM deel kon nemen aan het project Versterking samen-

duur in een ziekenhuis is inmiddels van twee weken terugge-

- 1966: artsexamen Universiteit te Utrecht

werking eerste lijn , uitgevoerd door de Stichting Toekomst sce-

bracht naar vier dagen. Crebolder: De zorg aan huis krijgt dus

- 1966-1968: algemeen assistentschap interne geneeskunde

nario s Gezondheidszorg en gefinancierd door STOOM: Dat

een steeds belangrijker plaats. Dat maakt de noodzaak nog gro-

heeft in 2003 geleid tot het fraaie boek Duizend bloemen in één

ter om in de eerste lijn te werken met multidisciplinaire teams.

kleurrijk boeket, op weg naar een georganiseerde eerste lijn.

Het is dus goed dat ook bij de thuiszorg kleinschaliger samen-

en chirurgie in Gouda - 1968: nationale voorbereidingscursus voor a.s. tropenartsen te Amsterdam - 1977: promotie aan Katholieke Universiteit Nijmegen op

De emeritushoogleraar huisartsgeneeskunde hoopt dat huisarts

werking in de eerste lijn op de agenda staat.

en wijkverpleging weer dichter bij elkaar komen door de ont-

Crebolders opvolger in het bestuur van STOOM, dr.G. Beusmans,

het proefschrift: “Onderzoekingen rond een gezondheids-

wikkeling van richtlijnen. Het Nederlands Huisartsen Genoot-

heeft het zogenaamde Quattro-model ontworpen om de

centrum. Cliënten, cijfers, beschouwingen”

schap (NHG) heeft vijftien jaar gewerkt aan de verweten-

transmurale samenwerking tussen eerste en tweede lijn vorm te

schappelijking van de huisartsgeneeskunde. Dat heeft weten-

geven. Crebolder wil daar graag op wijzen: Dat verdient aan-

schappelijke standaarden opgeleverd over hoe verantwoord te

dacht, omdat de inbreng van de medische en verpleegkundige

handelen bij een aandoening. Een vergelijkbare ontwikkeling is

disciplines daarin evenwichtig wordt vormgegeven.

FUNCTIES:

- 1986-2002: hoogleraar huisartsgeneeskunde, Universiteit Maastricht - 1972-1995: huisarts in gezondheidscentrum het Withuis

wenselijk in de wijkverpleging, vindt Crebolder: Dan wordt ook het handelen van wijkverpleegkundigen wetenschappelijk onder-

Spannende kwestie

bouwd. Vanuit STOOM stimuleerde hij deze ontwikkeling. Hij

In 2002 nam Crebolder afscheid van de universiteit, maar de ont-

vindt het een goede zaak dat de Landelijke Vereniging voor

wikkelingen in de eerstelijns gezondheidszorg volgt hij nog, als lid

Wijkverpleegkundigen (LVW) nu samen met het NHG werkt aan

van de Raad van Bestuur van de Stichting Gezondheidscentra

in Venlo - 1968-1971: Arts in Tanzania

BESTUURSFUNCTIES:

de ontwikkeling van gemeenschappelijke richtlijnen. Dat doen ze

Eindhoven (SGE). In de toekomst, schat hij in, zullen pati nten

- Oud-bestuurslid van STOOM

binnen het project Landelijke Eerstelijns Samenwerkings-

steeds mondiger zijn en goed ge nformeerd: Ze zullen langer

- Bijzonder lid Klachtencommissie Academisch Ziekenhuis

afspraken. Onlangs is de gezamenlijke richtlijn voor dementie

leven, in goede conditie. Maar hoe zit het met hun netwerk?

gepubliceerd in het tijdschrift Huisarts en Wetenschap.

Families worden kleiner. Hoe zal de verhouding tussen mantel-

Crebolder: Dat beschouw ik als een belangrijke stap.

zorg, zelfzorg en professionele zorg eruit gaan zien? Dat is een

Lastig vindt Crebolder het dat er tegenwoordig zoveel soorten

spannende kwestie voor de toekomst.

verpleegkundigen bij een huisarts rondlopen: Je hebt wijkver-

Voor iedereen in de gezondheidszorg, dus ook in de zorg aan

pleegkundigen en praktijkondersteuners die vanuit de thuiszorg

huis, betekent dit dat het gesprek met een pati nt steeds meer

bij de huisarts worden gedetacheerd voor specifieke aandoenin-

een dialoog zal worden, denkt Crebolder. Over de vraag wat een

gen als astma of diabetes. En er zijn gespecialiseerde verpleeg-

pati nt nog kan en nog wil, zal men het gesprek moeten aangaan.

kundigen die vanuit ziekenhuizen bij de huisarts komen. Hoe dit

De vraag hoe mensen dood willen gaan zal ook meer aan de

het beste kan worden georganiseerd is nog onduidelijk, maar ik

orde zijn. Dat betekent dat in de communicatieve sfeer nog veel

ben verheugd dat verpleegkundigen via een grote omweg toch

expertise nodig zal zijn. En je moet goed weten wat je medisch

weer terug bij de huisarts komen om groepen pati nten samen

en technisch te bieden hebt. Die afweging zal steeds meer com-

Maastricht - Lid Raad van Toezicht Stichting Gezondheidscentra Eindhoven (SGE) - Voorzitter Raad van Advies Zorgkantoor Noord- en Midden-Limburg VGZ - Lid bestuur Wetenschappelijk Instituut voor mensen met een verstandelijke handicap (SWIHC) - Lid van de Gezondheidsraad

petentie eisen, maar het vak ook interessanter maken. n

beter te kunnen verzorgen, want de huisarts en wijkverpleging horen bij elkaar. Het verschil met vroeger is dat wijkverpleegkundigen veel verder zijn in de ontwikkeling van hun eigen professionaliteit en identiteit. Dat is een goede zaak. Liber Amicorum STOOM

42

43


Prof.dr. M.Grypdonck, hoogleraar verplegingswetenschap Universiteit Utrecht en Gent

‘Z ORG

IS GEEN PRODUCT ’

Met pijn in haar hart ziet ze hoe het bedrijfsmatige denken ook de gezondheidszorg beheerst. Haar kritiek daarop is fel:‘Zorg wordt tegenwoordig gemanaged alsof het een flessenfabriek is. Hoogleraar Grypdonck daagt managers uit om bedrijfskundige principes te ontwikkelen die op de zorg zijn geënt, niet op de industrie. En ze windt zich enorm op over het mantra dat zorg te duur wordt.‘Als je dat maar vaak genoeg zegt, gaan mensen het wel geloven. We moeten dat politici niet nazeggen, maar er juist op wijzen hoe waardevol goede zorg is. In ieders belang.’

management betrekking heeft op de juiste zorg. Misschien is het

Net als vroeger zou een verpleegkundige van de thuiszorg weer

droevige van managers in Nederland dat ze zo weinig inhoudelijk

moeten kijken wat nodig is. Vastleggen wat er bij een pati nt

geori nteerd zijn. Internationaal wordt het idee alweer losgelaten

moet gebeuren is ook niet goed. De situatie van een pati nt is

dat management los van de inhoud zou kunnen staan. Het maakt

vandaag immers weer anders dan morgen.

immers nogal verschil of je mensen stuurt die met zieke mensen

‘Protocollen krijgen in de zorg een veel te grote status’

werken, of mensen die flessen fabriceren. De manager van een thuiszorgorganisatie hoort een wetenschappelijk geschoolde verpleegkundige te zijn. Zijn denken hoort uit

Zorg vastleggen in protocollen kan dus ook niet. Het sterke

te gaan van zorg. De meest bizarre beslissing van een manager in

geloof in protocollen moet verdwijnen.Verpleegkundigen en ver-

de thuiszorg die ik ooit

zorgenden

moeten

op

hoorde vond ik toch wel de

grond van kennis en inzicht

beslissing om de grootste

weer zelf oordelen wat ze

Ze ging de verpleging in om het lot van de lijdende mens te ver-

in het meest vooruitstrevende ziekenhuis op het gebied van ver-

verliespost — chronisch zie-

moeten doen.

lichten. Kiezen voor de verpleging was een tamelijk evidente

pleegkunde. Fantastisch! Terug in Belgi ben ik in 1970 als ver-

ken — uit zijn organisatie te

Protocollen zijn aantrekke-

keuze voor idealistische meisjes, vertelt de Vlaamse Gruypdonck

pleegkundig specialist in een ziekenhuis gaan werken. Via dat zie-

halen.

lijk omdat het een zeer goed

nu. Haar eerste ervaringen waren schokkend. Tot mijn spijt stel-

kenhuis kwam ik terecht op de universiteit in Leuven waar ik

de ik al spoedig vast dat de werkelijkheid veel barrer was dan ik

verantwoordelijk was voor de lerarenopleiding voor verpleeg-

dacht. Ik herinner me een afschuwelijke zuster. Ik was eerstejaars

kundigen. In Engeland ben ik gepromoveerd op het onderwerp:

student en gaf eten aan een vrouw die haar polsen had doorge-

welke theorievorming heb je nodig in de verpleegkunde? En in

sneden. De zuster wilde weten waar ik bleef: Ge gaat aan haar

1987 werd ik hoogleraar verplegingswetenschap in Leuven.

beheersinstrument is. Ze

‘Als we een lijst van verkeerde beslissingen konden maken, was de lijst in Nederland lang’

geven het management grote controlemogelijkheden. En ze zijn er omdat mensen anders niet weten wat ze moeten doen. Dat is een

toch uwe tijd niet verliezen? Ik was verbijsterd. Wie arm was, werd in Belgi in 1963 slecht verzorgd. Die lage

In 1992 ben ik naar Utrecht gegaan. In Leuven werd te veel tijd

Nog een voorbeeld van

slechte zaak. Je kunt ze beter

stand van de zorg was geaccepteerd. Mensen hadden in die tijd

verspild aan onderlinge concurrentie op alle niveaus.Toen ze me

zo n verkeerde beslissing is

goed opleiden. De enige gel-

geen recht op goede zorg. In een universitair ziekenhuis ging het

vroegen of ik in Gent mee wilde werken aan de nieuwe opleiding

de invoering van de centrale

dige reden om met proto-

er overigens heel anders aan toe. Daar kregen pati nten forel te

verplegingswetenschap heb ik het gedaan, maar deeltijds. Ik wilde

indicatie. Uit

onderzoek

collen te werken is dat er

eten, en ijsblokjes in hun water.

Utrecht niet laten staan. In Nederland is de studierichting verple-

blijkt dat mensen een grote

z veel te weten is, dat richt-

gingswetenschap relatief laat op gang gekomen. In Belgi bestond

drempel over moeten om

de universitaire verpleegkundige al vanaf 1975, in de Verenigde

zorg te vragen. Pas als ze

Staten sinds 1923.

zichzelf echt niet meer kunnen redden, vragen ze erom. Maar wat

richtinggevend te zijn, de stand van de kennis samen te vatten en

gebeurt er? Iemand van de Centrale Indicatiestelling Zorg komt

heel snel ook weer te worden herzien. Ze moeten flexibel wor-

bekijken of de zorgvraag terecht is. Heeft u dat eigenlijk wel

den gebruikt en niet vertellen wat iemand moet doen, maar de

nodig, is zijn onderliggende vraag. Uit onderzoek weten we ook

professional aan te zetten tot denken. Op grond van inzicht

dat een pati nt maar in grote lijnen kan aangeven wat hij nodig

horen verpleegkundigen en verzorgenden vervolgens zelf te

‘Ik besefte dat ik weg moest gaan of bijdragen aan verandering’

‘Wat moeten we in godsnaam met managers die niet weten wat het is om van zorg afhankelijk te zijn?’

Om bij te kunnen dragen aan verandering moest ik hogerop zien te komen, want onder aan de ladder lukt dat niet. Ik ging naar de universiteit, Medisch Sociale Wetenschappen en Ziekenhuisbeleid

M. Grypdonck

lijnen nodig zijn. Goede richtlijnen behoren

studeren, een opleiding die vergelijkbaar is met gezondheids-

Sinds ik in Utrecht ben, gaat mijn onderzoek bijna uitsluitend over

heeft. Met zijn echte vragen komt hij pas als er een vertrouwens-

bepalen wat ze moeten doen.Verpleegkundigen moeten hun ver-

wetenschap in Nederland nu. Omdat ik verpleegkundig weten-

de inhoud van zorg, over het wetenschappelijk onderbouwen wat

relatie is. De Centrale Indicatiestelling Zorg moet dus worden

stand blijven gebruiken want kennis moet altijd worden ge nter-

schappelijk onderzoek wilde doen, wat bij ons nog niet bestond,

verpleegkundigen met mensen doen. Goede zorg moet natuurlijk

afgeschaft.

preteerd naar de situatie.

ben ik twee jaar in de Verenigde Staten geweest, in Kansas City,

georganiseerd worden, maar managen heeft alleen maar zin als het


44

45


Het ergste dat je je kunt voorstellen is dat mensen zich niet

‘Dat systeem van zorg uitdrukken in afgepaste minuten

Er is tegenwoordig v l meer te weten over verpleegkunde dan

Nog steeds zal er over tien jaar grote behoefte zijn aan onder-

meer afvragen hoe het moet omdat ze een protocol hebben.

moet de vuilnisbak in’

vroeger.Vroeger was de verpleegkunde samen te vatten in n

steuning van het dagelijks leven. Daar zullen wel meer hulp-

boek. Helaas stellen we in onderzoek steeds vast dat verpleeg-

middelen bij worden ingezet zoals robotjes die je gordijnen open

Het werken met protocollen is natuurlijk ook een geldkwestie, bedoeld om laag geschoolde verpleegkundigen ook verant-

Natuurlijk moet de thuiszorg weten hoeveel tijd er gemiddeld

kundigen te weinig weten.

en dicht doen, en die je infuus inprikken, maar mensen zullen

woorde zorg te laten geven. In een flessenfabriek kan zoiets wel,

nodig is, maar daar moeten mensen van af kunnen wijken.

De indeling in functieniveaus heeft haar intrede gedaan in de ver-

even eenzaam zijn als nu.

maar mensen zijn nu eenmaal niet te voorspellen en standaardi-

Zorgverleners moeten niet het gevoel hebben dat ze tien minuten

pleging. Verzorging was vroeger een ander vak. Tegenwoordig

Zorgwekkend zijn de kleine gezinnen van tegenwoordig. Er zijn

seren. Geprotocolleerde zorg is uiteindelijk dure zorg. Er wordt

tijd hebben gestolen als ze langer bij een pati nt zijn. Wat priori-

spreken we over verzorgenden en verpleegkundigen van niveau

weinig mantelzorgers om de zorg over te verdelen. Nu spreiden

een vaste hoeveelheid zorg gegeven, ook aan mensen die minder

teit heeft, moet aandacht krijgen, en dat is aan het oordeel van de

1 tot en met 7. En er zijn taken naar lagere niveaus geduwd, vaak

vijf kinderen de zorg voor hun ouders, straks zijn dat er nog

nodig hebben, en voor sommige mensen is wat in het protocol

zorgverleners zelf. In de afgelopen decennia hebben we een hele

naar een te laag niveau.

maar twee. Er zal dus een veel groter beroep gedaan worden op

staat te weinig, dus niet effectief. Als protocollen niet aangepast

weg afgelegd van de oude wijkzuster die de opdracht had om de

De positie van chronisch zieken is veranderd en zal nog meer

professionele zorg of mensen moeten veel sneller uit hun omge-

worden waar nodig, krijg je bovenop mogelijk nog de kosten van

gezondheid van een cli nt te handhaven naar het denken in zorg-

veranderen omdat de genetica een hoge vlucht neemt. Chronisch

ving weg. Familiebezoek wordt een zwaardere last, mensen wor-

de fouten .

producten die becijferd en betaald moeten worden. Maar zorg laat

zieken zijn hun ziekte zelf gaan managen. Maar het gevaar dreigt

den eenzamer of we vinden een manier om elkaar bezig te hou-

zich niet in producten vangen. Zorg s geen product. Zorg heeft in

dat ziek zijn teveel als een uitzondering wordt beschouwd, als

den.

‘Goede verpleging en verzorging is nu eenmaal een dure

z n wezen iets gratuits, ook al moet het betaald worden. Het ken-

iets dat u niet zal mogen zijn. Dat kan de maatschappelijke posi-

aangelegenheid’

merk van zorg is spontaniteit, niet gevraagd, wel gewild. Dat lijkt

tie van chronisch zieken weer negatief be nvloeden.

op betutteling, maar is het niet.

De samenleving is multicultureler geworden. We hebben nu

Ik kan me z opwinden over die steeds terugkerende uitspraak

behoefte aan cultureel sensitieve zorg.

‘In de afgelopen 25 jaar is er veel veranderd’

dat de zorg te duur wordt. Zorg is er, en moet betaald worden. Mensen zouden helder moeten maken dat het niet anders kan.

‘Over tien jaar zijn zorgvragers verwende mensen, met een grote hang naar autonomie’

Steeds zeggen dat de zorg te duur is, geeft niet die prikkel. We

In de zorg is in de afgelopen 25 jaar veel veranderd. De mens

moeten vertellen dat het in ons aller belang is dat er goede zorg

werd veel meer dan zijn ziekte. En verpleegkundigen zijn meer

is, want helaas dringt dat pas echt tot mensen door als ze zelf

gaan kijken naar het leven van een pati nt, al zijn we ook alweer

De zorgvragers van de toekomst zijn verwende mensen, mensen

zorg nodig hebben. Voor goede zorg moeten we met z n allen

over dat hoogtepunt heen. De relatie verpleegkundige-pati nt is

die geen tekorten meer hebben gekend. Het is mijn generatie, die

gewoon geld over willen hebben. Het niveau van luxe in onze

veel horizontaler geworden.

de welvaart alleen maar zag stijgen. Voor de generaties daarna

samenlevingen is z hoog dat er niets essentieels voor weg hoeft.

De mondigheid van pati nten is toegenomen, al geldt dat niet

geldt dat nog meer. Het is een groep met nog een zeker solida-

Als je steeds maar roept dat zorg duur is, gaan mensen dat wel

voor iedereen. Mensen uit lagere sociale klassen bijvoorbeeld,

riteitsbesef, maar bij de volgende generaties wordt dat lastiger.

geloven. Maar zolang we er de tweede auto niet voor hoeven te

durven vaak nog niet veel te vragen. Ouderen zijn vooral dank-

Omdat de regie over het leven van de nieuwe generaties zal toe-

laten staan, is zorg niet duur. Managers gaan mee in het idee dat

baar. Hun dankbare opstelling is overigens vaak een copingme-

nemen, worden verpleegkundigen en verzorgenden meer onder-

het allemaal goedkoper moet. Zo krijg je vanzelf die houding van

chanisme.Als je een vervelende verpleegkundige aan je bed hebt

steuners. Zij moeten mensen helpen om met hun ziekte zo goed

passen en meten, zorg uitdrukken in minuten, minuten tellen en

die niet doet wat jij wilt, is het comfortabeler om te denken dat

mogelijk te kunnen leven. Omdat er meer informatie is en de

tijdschrijven. Het zijn allemaal beheersinstrumenten, ingegeven

ze geen tijd heeft dan dat jij het niet waard bent. Als een mens

geletterdheid is toegenomen zullen verpleegkundigen veel min-

door het idee dat het allemaal met minder moet. Maar zorg past

zijn omgeving niet kan be nvloeden stopt hij met denken hoe hij

der informatiegevers worden.

niet in dergelijk denken.

het graag wil hebben.


46

47


‘Wie ben ik om de thuiszorg tips te geven? Nou ja, deze

Profiel

dan: toon respect voor de individuele verantwoordelijk-

OPLEIDING:

heid van de verpleegkundige’

- Promotie op het proefschrift: Theory and research in

Als ik de thuiszorg een tip mee moet geven, is het deze: geef ver-

- Student aan het Master’s programme (verpleegkunde)

a practice discipline: the case of nursing, 1980 aan de Kansas University, 1970-1972

pleegkundigen en verzorgenden het recht terug om te beslissen

- WHO-bursaal voor doctoraalstudie aan de University

welke zorg moet worden gegeven, om het even op welk niveau

of Manchester, 1975- 1977

ze werkt. Niet door reglementen of protocollen, maar op grond

- Medisch Sociale Wetenschappen en Ziekenhuisbeleid,

van eigen inzicht. Hoe dichter men bij de pati nt staat, hoe beter

1966-1969

men namelijk kan beoordelen wat nodig is.

- Opleiding tot Gegradueerde Verpleegkundige in Gent,

De situatie die in de thuiszorg is ontstaan — dat een verpleegkundige of verzorgende van haar organisatie maar twaalf minuten bij

1963-1966

een pati nt mag blijven — is zeer zorgelijk. De zorg wordt gema-

FUNCTIES:

- Hoogleraar verplegingswetenschap, Universiteit Gent,

naged alsof het een flessenfabriek is.Verpleegkundigen hebben er

sinds 1993

veel te weinig over te zeggen.Tachtig procent van de beslissingen

- Hoogleraar verplegingswetenschap, Universiteit Utrecht,

gaat over hun hoofden heen en tegen hun zin in. Er moeten

sinds 1996

bedrijfskundige principes worden ontwikkeld die op de zorg zijn

- Gasthoogleraar Verplegingswetenschap, Universiteit

ge nt, niet op de industrie.

Utrecht, 1991-1996

Er zijn ook goede managers in de thuiszorg, maar zijn er nog

- Buitengewoon docent en eerstaanwezend assistent

thuiszorgorganisaties die g n producten verkopen? Veel mensen vinden de productieterminologie in de gezondheidszorg gevaar-

aan het Centrum voor Ziekenhuiswetenschap van de

lijk, maar is er n organisatie die de druk weerstaat van de over-

K.U. Leuven, 1980-1989

heid die alsmaar roept dat zorg te duur wordt? n

- Assistent op het Centrum voor Ziekenhuiswetenschap, 1973-1980 - Stafmedewerker Directie Verpleging, A.Z. St. Rafaël, 1972-1974 - Nursing fellow en Registered Nurse, Kansas University Medical Center, USA, 1970-1972 - Verpleegster-Lerares, Provinciaal Instituut voor Verpleegkunde, Gent 1969-1970 BESTUURSFUNCTIES, NEVENACTIVITEITEN:

- Adviseur en occasioneel medewerker van TVZ - Adviseur van de uitgeverij Kavanah - Voorzitter van de Fractie 7 (onderzoek) van de AVVV - Oprichter, voorzitter en bestuurslid van de Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Verpleegkunde en Vroedkunde, 1995-1999 Liber Amicorum STOOM

48

49


Door E. Bosma, oud-voorzitter Raad van Bestuur KITTZ

DE

TOEKOMST IS THUIS

De koffiekamer begin jaren 70 aan de Gorechtkade in Groningen. Daar maakte ik als jonge dokter, benoemd tot provinciaal arts voor de revalidatie, kennis met het kruiswerk. En met de “staf ” van het provinciaal Groene Kruis. Een breed gezelschap van artsen en districtsverpleegkundigen die zich samen op specifieke patiëntengroepen richtten. Ze zochten ze thuis en in het ziekenhuis op. Samen met de “wijkzusters”, huisartsen en specialisten vormden zij een stevig netwerk rond de mensen die zorg en aandacht nodig hadden.

Verdeeld aanbod

Thuiszorg als reisbureau

Ik realiseer mij dat de periode binnen het kruiswerk mijn denken

Vanuit klantenperspectief is de thuiszorg thans te vergelijken met

over thuiszorg sterk heeft be nvloed. Voor mij is essentieel dat

een reisbureau dat maar weinig bestemmingen in portefeuille

we ervoor zorgen dat mensen in hun eigen omgeving vinden wat

heeft, maar wel zijn uiterste best doet het zijn klanten op deze

zij nodig hebben om een zo gezond en normaal mogelijk leven te

bestemmingen naar de zin te maken. Maar de klant vindt steeds

leiden, en dat die hulp en zorg voor hen beschikbaar is die zij

meer aanbieders voor dezelfde bestemmingen. Deze doen een

daarbij nodig hebben.

concurrerend aanbod of weten de klant anderszins aan zich te

De achterliggende jaren heeft mij het meest geraakt dat de posi-

binden. Bovendien willen klanten nieuwe bestemmingen, nieuwe

tie van de thuiszorgorganisatie, als erfgenaam van het kruiswerk,

keuzen. Wil de thuiszorg in deze situatie blijvend aantrekkelijk

langzaam maar zeker binnen

zijn voor de klant dan moet

de gezondheidszorg en in de

men duidelijk meerwaarde

samenleving is verzwakt. Het

bieden.

Het werkterrein was breed. Het omvatte onder meer moeder-

een sterke keten van zorg en diensten aan huis te smeden. Hier

brede aanbod aan de bevol-

Hoe de klant van de thuis-

en-kindzorg, zorg voor reuma- en astmapati nten, geslachts-

en daar een onderdeel eruit pikken is weinig effectief, losse scha-

king uit mijn beginjaren is

zorg er de komende decen-

ziektenbestrijding, tuberculosebestrijding, revalidatie, di tetiek,

kels maken geen keten. Ook ketens waar schakels aan ontbreken

verdeeld over meerdere

nia uitziet hangt dan ook

oncologie en kraamzorg. Er speelde een felle discussie tussen

werken niet.

organisaties.

sterk af van wat de thuis-

voor- en tegenstanders van consultatiebureaus voor ouderen. Er

Het kruiswerk werd thuiszorg, maar de mogelijkheden om

Het is de vraag of dit erg is.

zorg te bieden heeft. Ik zou

werd actief gewerkt aan het ontwikkelen en uitvoeren van nieu-

voortvarend aan inhoudelijke ontwikkeling te werken werden

Velen zeggen dat het niets

wensen dat de thuiszorg

we diensten: diabetesthuiszorg, bevolkingsonderzoek naar lon-

minder. Veel energie en aandacht ging uit naar discussies over

uitmaakt en misschien is dit

ervoor kiest thuis alle zorg

gaandoening en baarmoederhalskanker, meer bewegen voor

schaalgrootte en de vraag of de thuiszorg een verpleegkundige

ook zo. Persoonlijk vind ik

te geven die thuis gegeven

ouderen en ziekenhuisnazorg, uitgebouwd tot continu teit in de

organisatie was. Om toch aan de vernieuwing en ontwikkeling

het jammer dat een fijn-

kan worden. Samen met de

zorg. Ik deed enthousiast mee. Als diensthoofd, medisch direc-

van de inhoud te kunnen blijven werken, hebben we het

mazige, in de samenleving

daaraan gerelateerde onder-

teur en algemeen directeur.

Kwaliteits Instituut voor Toegepaste Thuiszorgvernieuwing

verankerde kruisorganisatie

steuning en preventie. Dit is

(KITTZ) opgericht. Een instituut dat bestuurlijk en financieel los

met een breed aanbod, is

goed voor de bevolking en

Speerpunten

van de thuiszorg functioneert. Deze onafhankelijke positie maakt

veranderd in grootschalige,

goed voor de organisatie.

In de tweede helft van de jaren tachtig maakten wij een analyse

het mogelijk op een groot aantal terreinen betere en nieuwe

vaak bureaucratische instel-

van de ontwikkelingen die nodig waren om ervoor te zorgen dat

oplossingen en werkwijzen te ontwikkelen en te implementeren.

lingen die in plaats van het

mensen onnodig of tegen hun zin aangewezen waren op verblijf

Stelselmatig benaderd vanuit het belang van de klant. De keerzij-

voortouw te hebben in de

in het ziekenhuis of verpleeghuis.We kozen een aantal belangrij-

de is dat door het ontbreken van een vaste geldstroom plan-

ontwikkelingen te vaak in een volgende positie terechtkomen.

ke speerpunten: de zorg moet 24 uur, 7 dagen per week thuis

matige ontwikkeling en continu teit hierin niet mogelijk is.

Ondanks het feit dat de uitvoerende werkers zich, net als in de

beschikbaar zijn; nieuwe technologie n voor behandeling en dia-

E. Bosma

‘Vanuit klantenperspectief is de thuiszorg nu te vergelijken met een reisbureau, dat een beperkt aantal bestemmingen heeft’

jaren zeventig, met hart en ziel voor hun werk inzetten en er op

gnostiek moeten ook thuis op verantwoorde wijze kunnen wor-

allerlei plaatsen aan productverbreding en -vernieuwing wordt

‘Het heeft mij geraakt dat de positie van de thuiszorg langzaam maar zeker is verzwakt’

den ingezet; woningen moeten zo gebouwd worden dat de zelfredzaamheid van de bewoners wordt ondersteund en zorg thuis goed mogelijk is; er moeten diensten ontwikkeld worden die de

gewerkt.

zelfstandigheid en zelfredzaamheid van mensen thuis ondersteunen. In onze optiek was dit als samenhangend pakket nodig om Liber Amicorum STOOM

50

51


Brede klantenkring

Vernieuwing vanuit STOOM

Profiel

Deze benadering levert een omvangrijke klantenkring op van

In het traject naar vernieuwing kan STOOM een belangrijke rol

E. Bosma (1944) studeerde geneeskunde aan de Rijks-

mensen die op enigerlei wijze verzorging, verpleging of behande-

spelen. STOOM zou, zo nodig in samenwerking met andere

universiteit Groningen (1963-1972) en in de tweede helft

ling nodig hebben. Een brede doelgroep: van zwangeren tot men-

financiers, het complete programma voor haar rekening moeten

van de jaren zeventig Sociale Geneeskunde Beleid en

sen met dementie, van mensen met gezondheidsproblemen tot

nemen en niet, zoals nu vaak het geval is, gedeelten ervan. Dit

Management van de Gezondheidszorg te Leiden. Hij

mensen met functiebeperkingen. Meer ouderen, minder jonge-

voorkomt dat het ontwikkelingstraject strandt of ernstig wordt

werkte daarna bij de Provinciale Groninger Vereniging/

ren. Meer mensen die na een korte ingreep of behandeling in het

vertraagd en wegvloeit door gebrek aan fondsen. Een dergelijke

Stichting ‘Het Groene Kruis’ en in de jaren tachtig in

ziekenhuis thuis aanvullende zorg nodig hebben. Meer mensen

benadering van financieren vraagt ook van STOOM vernieuwing.

deeltijd als wetenschappelijk medewerker bij het Instituut

die met cognitieve of lichamelijke beperkingen zelfstandig of in

Bestuurlijk vraagt het om mensen met visie op vernieuwing en

voor Sociaal Medische Wetenschap bij de Rijksuniversiteit

kleinschalige eenheden in de eigen buurt willen blijven wonen.

kennis van de inhoud van het werk zonder eigen achterliggende

Groningen. Bosma was voorzitter van de Raad van

Allen hebben vragen en behoeften rond wonen, zorg en welzijn.

belangen of bindingen.

Bestuur van het Kwalititeits Instituut voor Toegepaste

Dat zal in de toekomst niet veel anders zijn dan thans. Wel zal

De vraag hoe het resultaat straks betaald en georganiseerd moet

Thuiszorgtechnologie (KITTZ) van 1993 tot 2003. Hij is

men hogere eisen en verwachtingen hebben. Niet alleen van de

worden is om meerdere redenen nog niet opportuun. De erva-

lid van vele besturen en commissies op het terrein van

inhoud en kwaliteit van de zorg, maar ook van de persoonlijke

ring leert dat nu niet is te overzien hoe het pakket en de finan-

eerstelijnszorg/ thuiszorg, GGZ, ziekenhuizen, AWBZ en

benadering en de advisering hoe men zo zelfstandig en comfor-

ci le regelingen er over pakweg vijf jaar uit zullen zien. De erva-

Duurzaam Bouwen. Thans is hij ook betrokken bij de

tabel mogelijk kan leven en wonen.

ring leert ook dat voor vernieuwingen die breed gedragen wor-

projecten ‘Bouwen aan leefbaarheid’ en ‘Levenskunst’.

den altijd geld beschikbaar is. n

Wil de thuiszorg op deze verwachtingen een antwoord geven en een sterkere positie verwerven dan zal men een stevig ontwikke-

‘Hier en daar een onderdeel eruit pikken is weinig effectief’

lingstraject moeten doorlopen. Er zal een heldere en goed te communiceren visie ontwikkeld moeten worden op waar men naar toe wil, gekoppeld aan het verzamelen en overdragen van de hiervoor benodigde kennis en vaardigheden van alle medewerkers. Dit vraagt niet alleen vernieuwing van het aanbod maar ook een andere aanpak dan men gewend is. Niet bij stukjes en beetjes maar gebundeld. En doorgaan tot het geheel is afgerond. Het vraagt ook om maximale inzet van beschikbare deskundigheid en mobilisatie van alle vernieuwingskracht waarover men kan beschikken. Een Deltaplan voor de thuiszorg.


52

53


Mr. E.Veder-Smit, ere-voorzitter STOOM

T HUISZORG

IN VOOR EN TEGENSPOED Het heeft gestormd in politiek Nederland door de verwerping van een grondwetswijziging in de Eerste Kamer, waardoor de politieke verhoudingen in ons land op scherp kwamen te staan. In diezelfde periode, waarin de schrijvers in dit jubileumboek zich buigen over de functie van STOOM in de thuiszorg, stormt het ook in de gezondheidszorg, in het verpleeghuiswezen en in de eerstelijnsgezondheidszorg.

Allereerst wordt de zogenoemde enkelvoudige huishoudelijke

is groot; wijkverpleegkundigen en verzorgenden zijn populair’

hulp uit het verstrekkingenpakket van de AWBZ gehaald en vermoedelijk onder de werking van de toekomstige Wet

De nota de Toekomstbestendige eerstelijnszorg bood geen oplos-

Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) gebracht.

sing voor de hierboven slechts summier geschetste problematiek

Naar verwachting zullen de geldmiddelen voor de WMO in het

en noemde zelfs de thuiszorg niet bij naam. Integendeel, de thuis-

gemeentefonds worden gestort en zullen de gemeenten de toe-

zorg werd geconfronteerd met twee achtereenvolgende bezuini-

passing van de WMO, in dit geval het verstrekken en betalen van

gingsronden. Het paradoxale van de situatie is, dat enerzijds

de enkelvoudige huishoudelijke hulp, tot taak krijgen. De

wordt gestreefd naar reductie van de intramurale zorg door ver-

gemeenten kennen reeds veel van de onderhavige gezinnen uit

korting van de ligduur in de

de gehandicaptenzorg en de

ziekenhuizen, anderzijds de

vormen van extramurale

Wat een geluk, dat 25 jaar geleden de Stichting Onderzoek en

Wat is er gaande in de thuiszorg? De thuiszorg heeft in de meer

extramurale zorg tot taak

ouderenzorg.

Ontwikkeling

Gezondheidszorg

dan 100 jaar van haar bestaan al heel wat stormen meegemaakt.

krijgt deze pati nten op te

Het gevecht zal wel gaan om

(STOOM) in het leven werd geroepen door de drie kruisorgani-

Nadat het kruiswerk een verstrekking van de AWBZ was gewor-

vangen

n de groeiende

de vraag of deze geld-

saties die samen de Nationale Kruisvereniging oprichtten.

den brak een periode van groei en professionalisering aan. Het

groep ouderen te leiden

middelen voldoende zullen

STOOM kreeg toen tot taak onderzoeks- en ontwikkelingswerk

kruiswerk ging als organisatie van de wijkverpleging samen met

naar zelfredzaamheid en

zijn en of zij geoormerkt in

te laten verrichten, een taak waar het kruiswerk en later de

de organisatie van de gezinszorg op in de Landelijke Vereniging

zelfzorg, zodat zij zo lang

de gemeentefondsen zullen

thuiszorg door de hectiek van de strijd om het bestaan, het vol-

voor Thuiszorg. De kraamzorg ging grotendeels haar eigen weg,

mogelijk zelfstandig kunnen

worden gestort of niet. Op

doen aan de eisen van de maatschappij, en de verhoging van de

en de thuiszorg kweet zich zo goed mogelijk van de bestaande

blijven wonen. De overheid

het gebied van het welzijn

kwaliteit, niet altijd aan toe zou kunnen komen.

en nieuwe taken die in de eerstelijnszorg op haar afkwamen.

in

de

Maatschappelijke

STOOM heeft die taak met liefde vervuld en steeds weer

wil immers de capaciteit van

en

de verzorgingshuizen met

ondersteuning wordt de

de

maatschappelijke

getracht de thuiszorg te ondersteunen met onderzoek en advie-

Onder druk

tientallen procenten vermin-

regie over de taakverdeling

zen, waarvan u een aantal in deze bundel uiteengezet zult zien.

Doordat de landelijke overheid haar wens tot marktwerking in

deren. Kort gezegd: de thuis-

toevertrouwd

STOOM beschikt over een klein, maar uitmuntend secretariaat,

de gezondheidszorg allereerst toepaste op de thuiszorg, ont-

zorg moet meer doen met

gemeenten.

een stichtingskapitaal en bestuursleden die naar functie en des-

stond er concurrentie en kwam er grotere nadruk op verant-

minder middelen.

Ten tweede hebben de

kundigheid de thuiszorg kunnen overzien en begrijpen, en van

woording en productie te liggen. Een van de gevolgen van deze

bouwstenen voor de toekomst voorzien. Uiteraard in goed over-

ontwikkeling was dat klassieke taken van de thuiszorg zoals

leg met de thuiszorgorganisatie en met de bescheidenheid die een onderzoeker dan wel een adviseur past.

‘Maak duidelijk waar de thuiszorg voor staat; zo zichtbaar mogelijk’

aan

de

voornaamste participanten E.Veder-Smit

voorlichting, preventie, advies en consultatie onder druk kwamen

De eerste lijn als speelveld

te staan. De thuiszorg werd minder als gezinsinstituut en meer

Het is duidelijk dat de eerstelijnszorg versterking behoeft om al

met de minister, gezamenlijk een intentieverklaring ondertekend.

als productiebedrijf gezien. De druk vanuit de intramurale zorg

deze soms tegenstrijdige doeleinden te kunnen realiseren. Dat

Het doel is om te komen tot een Landelijk Overleg Versterking

nam eveneens toe, aangezien de gemiddelde verblijfsduur in het

roepen we trouwens al jaren. Er zijn nu twee besluiten genomen

Eerstelijnszorg met de mooie naam LOVE. Zowel de pati nten-

ziekenhuis aanmerkelijk daalde, en dus de opvang thuis door de

die een begin van een oplossing lijken te bieden.

organisatie NPCF als de zorgverzekeraars ZN nemen er aan

in de eerstelijns gezondheidszorg, elf in getal, samen

thuiszorg steeds omvangrijker en belangrijker werd. Hetzelfde

deel. Men wil beter gaan samenwerken teneinde de eerstelijns

geldt voor de verzorging van chronisch zieken en gehandicapten.

gezondheidszorg toegankelijk en betaalbaar te houden.

‘De intrinsieke kracht van de thuiszorg Liber Amicorum STOOM

54

55


Men zet dus gezamenlijk de schouders onder de versterking van

STOOM als partner van thuiszorg

Profiel

de eerste lijn die al zolang wordt bepleit. Dit is een positieve ont-

Ik keer weer terug naar STOOM. Ik heb het volste vertrouwen

Mr. E. Veder-Smit (1921) vervulde een aantal functies in

wikkeling.

dat STOOM als vanouds en naar vermogen zal willen steunen.

de gezondheidszorg. Zij was onder meer voorzitter van

Zou een vervolg op de publiciteitscampagnes Loes Luca en Theo

het Diakonessenhuis te Leeuwarden, bestuurslid van het

Problemen en kansen

mogelijk zijn? Is in voldoende talen voorlichtingsmateriaal op de

Academisch Ziekenhuis Groningen en kroonlid van de

Zoals ik in heel grote trekken geprobeerd heb aan te tonen, lig-

consultatiebureaus aanwezig? Weet het publiek welk nuttig werk

Ziekenfondsraad.

gen er zowel problemen als kansen. De intrinsieke kracht van de

daar voor zeer veel allochtonen wordt verricht? Kunnen meer

In 1967 werd zij lid van de Tweede Kamer voor de VVD.

thuiszorg is groot. Zij is bekend en vertrouwd bij de bevolking.

standaarden respectievelijk richtlijnen voor de wijkverpleeg-

Van 1978-1981 was zij staatssecretaris van Volksgezond-

De wijkverpleegkundigen en gezinsverzorgenden zijn populair.

kundigen worden ontwikkeld? STOOM heeft eens een denktank

heid in het kabinet Van Agt-Wiegel. Haar politieke

(Weet u nog, hoe in Friesland tijdens de overvloedige sneeuwval

ingesteld die in drie maanden tijd een zeer steekhoudend advies

loopbaan sloot zij af met het lidmaatschap van de Eerste

van dit voorjaar een verzorgende op de landbouwtrekker van

uitbracht.Wie weet?

Kamer van 1981-1991. Veder-Smit verwierf bekendheid

haar man sprong om naar de cli nt te rijden?) De organisatie is

Zowel STOOM als de thuiszorg hebben een belangrijke taak als

door onder andere een Tweede Kamermotie, waarin de

dynamisch en strijdvaardig.

countervailing power in de gezondheidszorg. Mogen zij elkaar

regering werd gevraagd een structurele financiële basis te

lang inspireren en versterken! n

Voorzover ik kan beoordelen zijn er drie strategie n die de

geven aan het kruiswerk; een wetsontwerp tot legalisering

thuiszorgorganisaties zouden kunnen volgen, teneinde hun rol in

van abortus en een Eerste Kamermotie inzake de problemen

de eerstelijns gezondheidszorg naar behoren te kunnen vervullen:

van de verpleging en verzorging.

- Maak duidelijk waar de thuiszorg voor staat, zo zichtbaar moge-

Mevrouw Veder-Smit was van 1986 tot 1990 voorzitter

lijk, zowel wat de dienstverlening betreft als wat de besparingen

van de Nationale Kruisvereniging die later overging in de

betreft.

Landelijke Vereniging voor Thuiszorg. In 1993 richtte zij

- Reik samenwerkingsmodellen en zorgarrangementen aan, die

op verzoek van de toenmalige staatssecretaris van

geschikt zijn voor verschillende gemeentegrootten, en ontwerp

Volksgezondheid, drs. H. Simons, het Landelijk Centrum

een stramien voor de bekostiging daarvan.

Verpleging en Verzorging (L.C.V.V.) op, samen met drs. J. Werner; zij was daarvan drie jaar voorzitter. Van 1987

- Stel u dienstbaar en flexibel op, zodat een mogelijke, onterechte

tot 1999 was zij voorzitter van STOOM. Veder-Smit is

angst voor een moloch van de thuiszorg geen kans krijgt.

Enkele opmerkingen zou ik daar nog aan willen toevoegen. Er is

ere-voorzitter van de Nationale Kruisvereniging en van

naar mijn gevoel behoefte aan wat meer communicatie met de

STOOM.

achterban. Er is geen verenigingsblad meer. Zou Informatief daartoe misschien kunnen uitgroeien? En wat vindt men van zo af en toe een landelijk congres met pittige uitspraken? En een goede, zichtbare samenwerking met pati ntenorganisaties?

‘Naar mijn gevoel is er behoefte aan wat meer communicatie met de achterban’


56

57


Drs. I. van Bennekom MHA, directeur Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie NPCF

‘PAS

ALS JE VOORTBESTAAN WORDT BEDREIGD GA JE HET ECHT ANDERS DOEN ’

De zelfredzaamheid en eigen regie van mensen in zorg verbeteren vereist een hele andere zorgvisie. Dit merkte Van Bennekom die nu “de” patiënt vertegenwoordigt, maar jaren daarvoor de zorg benaderde vanuit de aanbieders: ‘Zorgprofessionals dienen zich voortdurend af te vragen wat hun klanten willen en moeten zich daar zoveel mogelijk in verdiepen, óók als klanten niet klagen.’

Inspelen op de vraag

Instellingen voor thuiszorg zijn altijd een van de meest vooruit-

Ik ben er steeds meer van overtuigd geraakt dat zorgaanbieders

strevende aanbieders van zorg geweest. Zij hebben altijd zichtbaar

echt moeten nadenken over wat hun klanten eigenlijk willen heb-

gereageerd op de veranderende zorgvraag. Daarin lagen ze straat-

ben. Zorgprofessionals dienen zich dat voortdurend af te vragen

lengtes voor op andere sectoren in de zorg. Dat komt, denk ik,

en zich daar zoveel mogelijk in te verdiepen, k als klanten niet

omdat ze dicht op de pati nten zitten, omdat het laagdrempelige

klagen. Dat zit er nog niet vanzelf in bij mensen die in de zorg

zorg is, bij mensen thuis. Dan signaleer je ontwikkelingen eerder,

werken, waarschijnlijk omdat veel pati nten nog dankbaar zijn

sneller. Maar de thuiszorg moet wel zorgen dat ze vooruitstrevend

over wat ze krijgen. Maar neem nou het persoonsgebonden bud-

blijft, want anderen maken ook sprongen.

get. Dat is een uiting van onmacht. Het is een enorme romp-

Marktprikkels werken, denk ik. Kijk maar naar de particuliere

slomp, zo n pgb, maar men-

thuiszorg en de verpleeg-

sen willen het toch hebben

huiszorg buiten de muren.

omdat ze dan kunnen kopen

Die hebben de zaak in bewe-

wat ze willen hebben. De

ging gezet en men ging zich

Vijf jaar geleden werd Van Bennekom directeur van de

was — en ik kwam erachter dat dat komt door het strakke regi-

zorg zal toch meer op de

ori nteren op de zorgvraag.

Nederlandse Pati nten Consumenten Federatie (NPCF), de

me in een verpleeghuis. Na anderhalf jaar kom je daar niet meer

vraag moeten inspelen.Want

Pas als je voortbestaan wordt

paraplu waaronder zo n dertig koepels van pati ntenbelangen-

uit. Dan is je hele leven en de mogelijkheid om zelf de regie te

er komt een generatie aan

bedreigd, ga je het echt

organisaties schuilen. Ik werd ervoor gevraagd , zegt ze. Nee

nemen je ontnomen. Zo is de zorg daar nu eenmaal georgani-

die de regie over de kwali-

anders doen. Omdat je

hoor, dacht ik. Dat doe ik niet. Ik ben nog maar 37 jaar en niet

seerd, terwijl het aureool om een verpleeghuis er toch z uitziet:

teit van haar leven zelf in de

werkgever bent, moet je je

gehandicapt. Wat moet ik daar? Het leek me zo n praatclub.

we doen het zo goed met weinig geld.

hand wil houden. En die

wel ori nteren op de markt

zegt: hoor eens, ik heb er

en onderzoeken wat je toe-

praten. De gedrevenheid en professionaliteit raakten me. Het

Andere aanpak

ook premies voor betaald.

gevoegde waarde is. Gelukkig

gesprek ging natuurlijk over de versterking van de positie van

Toen ben ik de zaak gaan aanpakken. Iedereen moet hier over

pati nten, voor mij tot op dat moment niet echt een item. In mijn

twee jaar weg zijn, zei ik.Terug naar huis, of naar een vervangen-

loopbaan waren pati nten altijd wel de leidraad — voor hen deed

de woonomgeving. Dat was spectaculair.We schaften de dominee

Met thuiszorg heb ik zelf te

je het immers — maar als aanbieder van zorg stond ik er nooit zo

af, organiseerden andere activiteitenbegeleiding, veranderden de

maken gehad bij de geboor-

bij stil dat je de vraag naar goede gezondheidszorg vanuit het

maaltijdvoorziening en bouwden eenpersoonskamers waarvan

te van mijn kinderen. Ik heb

pati ntenperspectief moet benaderen.

de deur ook dicht ging. Dan is er straks iemand dood , reageer-

er geen prettige herinnering

Ik was op dat moment nog directeur van een Haagse stichting

de een verzorgende. Ja, zei ik, een mens heeft ook het recht om

aan. Over de kraamzorg is

met zeven verpleeghuizen. In die functie hoorde je wel een klacht

dood te gaan.

iedereen enthousiast in Nederland maar ik vond het eigenlijk

van een pati nt aan, maar verder was je vooral bezig met je

De zelfredzaamheid en eigen regie van mensen in zorg verbete-

niks. Het ergste vond ik de gedwongen winkelnering, dat je niet

marktaandeel in de zorg. Vanuit het perspectief van de pati nt

ren vereist een hele andere zorgvisie. Je moet mensen erop

kon kiezen. De kwaliteit was goed hoor, maar ik had moeite met

keek ik niet. Nou ja

Omdat ik wel ge nteresseerd was in de club, ben ik toch gaan

k

is thuiszorg net als de huis-

Gedwongen winkelnering

In het verpleeghuis vroeg ik me wel af:

bevragen, dat trekt je denken open. Het meest ge ntrigeerd was

de bemoeizucht. Komt er zomaar iemand op je bed zitten H

waarom zijn mensen hier in godsnaam tevreden? Je zult hier toch

ik door een vrouw die toen we vertelden dat ze een eigen kamer

get, dacht ik, ga van m n bed af Toen realiseerde ik me wat het

je hele leven moeten slijten. Hier wil toch eigenlijk niemand zit-

kreeg zo reageerde: Ach, ik heb nu toch een vensterbank Mijn

betekent als je afhankelijk bent en zorg zo dichtbij komt. Dat

ten? Eigenlijk kon ik dat natuurlijk niet zeggen, want ik moest

god, dacht ik, wat hebben wij gedaan dat iemand tevreden is met

totale aanbod en de inbreuk op m n privacy vond ik moeilijk.

st n voor m n tent. Mensen w ren ook tevreden. Ik ben gaan

een vensterbank?

arts een heel geliefd product.

I. van Bennekom

‘Instellingen voor thuiszorg zijn altijd een van de meest vooruitstrevende aanbieders van zorg geweest. Zij hebben altijd zichtbaar gereageerd op de veranderende zorgvraag’

uitzoeken of dat werkelijk zo was — wat een bedreigende vraag Liber Amicorum STOOM

58

59


Fundamentele discussie

De vraag hoe je vraag en aanbod verandert in de gewenste hou-

Profiel

Als ik de thuiszorg opnieuw zou moeten uitvinden zou ik het pro-

ding voor de toekomst hoef je namelijk niet aan directeuren van

Drs. I. van Bennekom MHA, directeur Nederlandse

duct niet veranderen. Thuiszorg moet laagdrempelige eerstelijns-

de thuiszorg te stellen, want die zijn bezig om hun tent te run-

Patiënten Consumenten Federatie NPCF, sinds 2000

zorg blijven die flexibel op de vragen inspeelt en echt zorg op

nen. Aan de brancheorganisatie LVT evenmin, want die wordt

maat biedt. Pati nten hebben nu wel keuzemogelijkheden, maar de

bepaald door het tempo van de langzaamste organisatie. STOOM

zorg wordt toch geboden in een vast stramien. Dat is natuurlijk

kan juist de koplopers prikkelen en op de ijsberg gaan zitten.

gemakkelijker, daardoor run je je bedrijf eenvoudiger.

Want wat met veel passie en bewogenheid is neergezet, moet

Het is jammer dat veel instellingen dicht tegen de ouderenzorg en

behouden blijven in de toekomst. En dit moet ook gezegd: 99

de verpleeghuiszorg zijn aangeschoven en een deel van hun auto-

procent van de mensen die in de thuiszorg werken doet dat

nomie opgeven. Dat vind ik een gemiste kans. Een fundamentele

immers omdat ze iets voor een ander willen betekenen.

OPLEIDING:

- Beleid en Management Gezondheidszorg, Erasmus Universiteit Rotterdam - Strategie en Management van Organisaties in de Gezondheidszorg, TIAS/KUB Tilburg FUNCTIES:

discussie over het bestaansrecht van de instelling en over de vernieuwing van het aanbod hoeft daardoor niet te worden gevoerd,

Minder overhead

maar dat aanbod moet zich wel verder ontwikkelen.

Over het fenomeen schaalvergroting zou ik dit nog willen zeggen: Bij mijn komst naar de NPCF hadden we hier 44 fte s, mede-

‘Jammer dat veel instellingen dicht tegen de ouderenzorg en de verpleeghuizen zijn aangeschoven’

werkers die veel inzet en betrokkenheid toonden, maar het

- Directeur Algemene Haagse Stichting voor Verpleging en Verzorging, 1996-2000 - Beleidsmedewerker Zilveren Kruis Verzekeringen, 1990-1994

resultaat van al het werk was niet navenant de inspanningen.We moesten bezuinigen, dus terug in het aantal werknemers. En wat

BESTUURSFUNCTIES:

blijkt? Met minder dan de helft van dat aantal mensen doen we

- Lid van het bestuur van de stichting STOOM

De technologie — E-consult, domotica en vormen van telemedi-

het nu veel beter. De kunst is klein te blijven, is nu mijn conclu-

- Bestuurslid van het NIVEL

cine — zal het mogelijk maken dat mensen langer thuis kunnen

sie. In schaalvergroting is doelmatigheidswinst te behalen, wordt

- Bestuurslid van de stichting DBC Onderhoudsorgaan

blijven. Het zal de zorg gaan veranderen. Een voorziening als een

altijd gezegd, maar het gevaar is altijd die tussenlaag die ontstaat.

focuswoning zou beschikbaar moeten komen voor veel meer

Omdat je denkt dat het bedrijf zonder niet goed loopt en omdat

mensen. Want waarom kan een jonge gehandicapte wel in een

je moet voldoen aan veel weten regelgeving. Instellingen hebben

eigen woning wonen met alle technische middelen en een oude-

dan de neiging om er meteen maar weer iemand voor aan te

re niet? Zolang je met je dwarslaesie mondig genoeg bent, moet

nemen. Het is de vraag of dat moet. Voor veel organisaties zou

dat kunnen. Maar tot nu toe komt het hele zorgaanbod als een

het een uitdaging zijn om het eens gewoon met minder overhead

verstikkende deken om je heen zodra je ouder bent.

te doen en te kijken wat er dan gebeurt. De uitslag van zo n experiment kan h l verrassend zijn. n

Koplopers prikkelen STOOM kan een stimulerende rol spelen in de discussie over de gewenste innovatie en de toekomstmogelijkheden van zorg aan huis. Het zou goed zijn als STOOM aangeeft hoe thuiszorgorganisaties zich verder kunnen ontwikkelen en wat er dan moet gebeuren op het gebied van scholing, bijscholing, organisatieontwikkeling.


60

61


Prof.dr.W.J.A. van den Heuvel, hoogleraar revalidatie en handicap, Universiteit Maastricht

H ET

EINDE VAN DE THUISZORG : EEN NOSTALGISCH PERSPECTIEF Mijn moeder kreeg vlak na de Tweede Wereldoorlog hulp van het kruiswerk vanwege de geboorte van mijn broers. Haar moeder en schoonmoeder waren al overleden en haar zussen hadden het druk met hun eigen kinderen en bedrijven. Zij konden dus niet helpen. Mijn ouders kregen thuiszorg in de jaren negentig, omdat wij – zes kinderen – de hulp ook niet meer alleen konden regelen. Het verpleegkundig handelen en de noodzaak voor ondersteuning en toezicht gedurende 24 uur, maakten professionele hulp onvermijdelijk en helaas was opname in een verzorgingstehuis het laatste jaar zelfs noodzakelijk.

Hulpverleners werden onderdeel van steeds groter wordende

‘Vraaggerichte’ zorg

organisaties, ook in de thuiszorg. Anno 2005 zijn thuiszorg-

Inmiddels is vraaggerichte zorg wel uitgevonden. De toekomst in

instellingen veelal organisaties van drieduizend tot vijfduizend

de nieuwe zorg is inmiddels begonnen, maar de vraag is of er

mensen (3). En daar is men trots op. Managers regelen de zorg;

echt iets verandert. Het antwoord is: nee.Adviesorganen spelen,

hulpverleners in de thuiszorg voeren de zorg uit conform de

om overigens goede redenen, met begrippen als vraagsturing en

indicatiestelling in de genormeerde minuten.

vraaggericht aanbod. Thuiszorginstellingen richten zich op de

Binnen deze ontwikkelingen kon de roep om meer markt niet

klant. Vooral ouderen en mensen met chronische aandoeningen

uitblijven. Als zorg big business is dan moeten de mechanismen

behoren tot hun cli nten. En zij doen er alles aan om hun cli n-

die voor gloeilampen en benzine gelden ook voor de gezond-

ten te behouden: Een gerevalideerde CVA-pati nt wordt na ont-

heidszorg toepasbaar zijn.

slag uit het verpleeghuis zo

Het is niet verwonderlijk dat

goed thuis verzorgd , dat er

(voormalige) captains of

van revalidatie thuis niets

industry de staat adviseren

terechtkomt en de pati nt

op welke wijze de gezond-

binnen een jaar — ge nvali-

Mijn vrouw en ik hebben nooit thuiszorg gekregen, maar ook

Zorgaanbieders bepaalden in belangrijke mate het aanbod, waar-

heidszorg, waarvan de thuis-

deerd — opnieuw naar het

niet gevraagd. Familie en vrienden hielpen als dat nodig was en

bij zorgverzekeraars via tarieven, budgettering en contracten de

zorg onderdeel is, het best

verpleeghuis moet, voor

dat was nodig, in de jaren zeventig.Tussen de twee ervaringen van

kosten en de kwaliteit van het aanbod trachten te reguleren.

georganiseerd en geregu-

altijd.

mijn moeder en mijzelf, liggen meer dan veertig jaar en een

Eenmaal als zorgaanbieder erkend kon men rekenen op vaste

leerd kan worden. De uit-

Natuurlijk werken de aan-

wereld van verschil. Lang geleden was de geboden zorg persoon-

subsidiestromen en tarieven. Hypotheken en rentelasten voor

komst is altijd: meer markt-

bieders

lijk en dichtbij, gegeven door een deskundige die bekend en ver-

dure grondaankoop en grootschalige nieuwbouw konden in de

werking. En dat is verbazing-

meer transparant en con-

trouwd was. Kort geleden was de beoogde zorg onpersoonlijk

tarieven worden doorberekend. Zorg werd langzaam big busi-

wekkend, omdat alle gezond-

form de regels. Vooral de

en veraf, gegeven door mensen die mogelijk deskundig waren,

ness.

heidszorgsystemen, die de

pati nt, en voor de thuiszorg

mechanismen van de markt

de pati nt/cli nt thuis, moet

maar onbekend en zeker niet vertrouwd. Wat heeft de zorg zo

en

verzekeraars

doen veranderen?

Internationale thuiszorg

toepassen, minder toeganke-

daarvan de vruchten pluk-

De verantwoordelijkheid voor zorg en ondersteuning verschoof

De inrichting van de Nederlandse thuiszorg week inmiddels nog

lijk zijn voor alle burgers,

ken. Dus krijgt een persoon,

in vijftig jaar langzaam van maatschappelijk middenveld, charitas

al af van die van een aantal omringende landen (2). In Belgi ,

duurder zijn en geen betere

die thuis verpleegd kan wor-

en familie, naar overheid en professionele organisaties(1).

Duitsland en Frankrijk werd de thuiszorg door meer organisaties

kwaliteit leveren. Dit geldt

Individuele opvang werd vervangen door ge ndiceerde opvang:

gegeven, in Nederland door een.Toewijzing van zorg geschiedde

voor de Verenigde Staten,

indien men niet aan bepaalde criteria voldeed had men geen

in Nederland door de wijkverpleging, in Frankrijk en Duitsland

maar ook voor de Nederlandse Antillen en voor Zuid-Afrika.

recht op zorg, ongeachte de ervaren nood of de gevoelde

door een arts. Was in Nederland thuiszorg een onderdeel van

behoefte.Vraaggerichte zorg was nog niet uitgevonden .

het gezondheidszorgsysteem, in Belgi en Frankrijk was het een onderdeel van sociale dienstverlening.Waar in de Scandinavische

‘Naast de ambtenaren zijn er nu managers voor aanbieders, voor verzekeraars en voor patiënten….’

landen de thuiszorg gefinancierd werd door de plaatselijke overheid, gebeurde dit in Nederland eerst door de landelijke over-

W. J.A. van den Heuvel

den, het eerste half jaar het speciale verpleegbed van de

AWBZ, waarna de financiering naar de zorgverzekeraar overgaat. Die brengt een nieuw bed.

‘Alle gezondheidszorgsystemen die marktmechanismen toepassen zijn minder toegankelijk, duurder en leveren geen betere kwaliteit’

Inmiddels zijn cli ntparticipatie en kwaliteit vanuit het pati ntperspectief geaccepteerde begrippen. En er wordt mee gewerkt. Pati ntenvertegenwoordigers, meestal georganiseerd in kaders die ver van de werkelijke pati nt afstaan, zitten mee aan tafel. Zij

heid en vervolgens via de AWBZ. Zoals vaker kenmerkend voor

praten mee en sluiten compromissen.

het Nederlandse beleid, wilde dit weinig van inzichten en ervaringen in andere Europese landen leren. Liber Amicorum STOOM

62

63


Zonder compromissen kan men niet aan tafel blijven. En de orga-

Gegeven deze twee ontwikkelingen is de vraag hoe zorg in de

Profiel

REFERENTIES

nisaties van pati ntenvertegenwoordigers hebben inmiddels zo

eerste lijn vorm te geven.Vooralsnog prevaleert het marktgericht

Prof.dr. W.J.A. van den Heuvel (1943) studeerde

1 Heuvel WJA van den, Maatschappelijke waarden en de organisatie

hun eigen belang.

denken, maar de markt is onpersoonlijk, niet vertrouwd (en niet

Sociologie, specialisatie Methoden en Technieken, aan de

van de gezondheidszorg. In: JC Gerritsen & VP van Linschoten

Er is een nieuwe groep managers bijgekomen. Naast de ambte-

te vertrouwen) en ver af.

Radboud Universiteit Nijmegen. In 1973 promoveerde hij

(eds), Gezondheidszorgbeleid. Evaluatie en toekomstperspectief

aan deze universiteit op het onderwerp ‘Aanpassing in

(p. 119-124), Van Gorcum, Assen.

naren zijn er nu managers voor de aanbieders, managers voor de verzekeraars en managers voor de pati nten. En dus leeft de

Dichtbij en persoonlijk

verpleeghuizen.’ Van 1968 tot 1976 werkte hij bij het

idee, dat marktwerking werkt in de zorg, alsmaar sterker.

Zorg voor een medemens kent een intrinsieke waarde, die niet

Instituut voor Sociale Geneeskunde en het Gerontologisch

Immers: managers en economen kunnen daar om welbegrepen

in marktprijs is uit te drukken, maar men mag dat proberen (het-

Centrum in Nijmegen. Van 1976 tot 1980 was hij direc-

eigenbelang moeilijk anders over denken.

geen wel een onnuttige bezigheid is). Zorg is persoonsgericht.

teur van het Instituut voor Sociale Oncologie (KWF) in

Thuiszorg is onderdeel van de eerste lijn. Samenwerking met

Zorg voor een medemens vraagt om dialoog en partnerschap,

Amsterdam en vervolgens bij de Erasmus Universiteit te

andere eerstelijns professionals — huisartsen, fysiotherapeuten,

ongeacht of de zorg door een partner, een vrijwilliger of een pro-

Rotterdam.

maatschappelijk werk, ergotherapeuten en psychologen — is

fessional wordt verleend (6).

In 1980 werd hij benoemd tot hoogleraar Medische

essentieel om zorg op maat, met kwaliteit, op gevraagde tijd en

Zorg richt zich op alle facetten van het leven en beperkt zich niet

Sociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

integraal thuis te kunnen leveren. Deze samenwerking is nog

tot technologisch- verpleegkundige handelingen, tot een klinische

Hij was daar voorzitter van de disciplinegroep Gezond-

steeds problematisch. Zonder deze samenwerking is de thuis-

ingreep of een maaltijdverstrekking. Zorg vereist een gemeen-

heidswetenschappen (1986-1990) en de disciplinegroep

6 Mootz M, Verpleging en verzorging: Herwaardering van primaire

zorg toe aan palliatie.

schappelijk visie op waarden en leven, waarbij meer mensen

Sociologie (1986-1990; 1997-1999) en lid van het bestuur

processen. In: Welzijn en waardigheid voor langdurige zorg-

direct of indirect zijn betrokken. Zorg is mogelijk in een gemeen-

van de Sociale Faculteit (1986-1990). Van 1989 tot 1997

gebruikers. Op weg naar 2020. STG-rapport, Zoetermeer 2001.

De toekomst later

schap a community for all, of vereist wat Nijhuis (7) noemt socia-

werkte hij als wetenschappelijk directeur van het

7 Nijhuis HGJ, Sociale kwaliteit en gebiedsgerichtheid als leid-

Het ontbreekt aan visie in de thuiszorg en in de eerste lijn. Een

le kwaliteit .

Northern Centre for Healtcare Research (NCG). Vanaf

motieven. In: Welzijn en waardigheid voor langdurige zorg-

visie is gebaseerd op een geschatte n gewenste realiteit in de

In het kader van de mondialisering is er behoefte aan richting,

september 1999 is hij directeur van het iRv, Kennis-

gebruikers. Op weg naar 2020. STG-rapport, Zoetermeer 2001.

toekomst. Deze visie kan alleen geformuleerd worden in samen-

duidelijkheid en herkenbaarheid bij burgers. Deze behoefte kan

centrum voor Revalidatie en Handicap te Hoensbroek en

spraak met burgers en de eerste lijn. Maar er zijn wel elementen

alleen vanuit lokale gemeenschappen gerealiseerd worden.

per 1 januari 2000 is hij benoemd tot hoogleraar

aan te dragen die thuiszorg als onderdeel van een ander zorg-

Mondiaal beleid moet — wil het duurzaam zijn — dan ook via bot-

Revalidatie en Handicap aan de Universiteit Maastricht.

bestel perspectief bieden. De volgende elementen zijn voor de

tom-up-processen gevoed worden (5).

Vanaf 1 januari 2002 vervult hij tevens de functie van

toekomstvisie van belang.

Over twintig jaar ben ik oud. Ik zal op een slechte dag thuiszorg

wetenschappelijk directeur van de interuniversitaire

Burgers zullen ook als zij cli nten van thuiszorg worden, en nog

nodig hebben. Dat zal thuiszorg zijn met veel technologie en

onderzoeksschool CaRe (onderzoek in primary health

sterker in andere zorgsectoren, zelf beslissingen kunnen en wil-

hoge kwaliteit, daarover is geen twijfel. Maar krijg ik ook de thuis-

care, transmurale zorg en public health), waarvan de

zorg, die ik wil? Dichtbij, vertrouwd en persoonlijk. n

len nemen inzake het aanbod/dienstverlening/producten, zeggen-

2 Hutten JBF and Kerkstra A (eds), Home Care in Europe, Arena, UK, 1996 3 Dungen B van den, Zorg in de toekomst. Verslag congres ‘Modernisering eerste lijn’ januari 2005 4 Vulto M, Ouderenzorg in de toekomst: kwaliteit van leven in 2020. In: Handboek structuur en financiering gezondheidszorg, Elsevier/ Reed Business, 2004. 5 Martens P, Duurzaamheid: wetenschap of fictie. Inaugurale rede, Universiteit Maastricht, 2005.

Universiteit Maastricht penvoerder is.

schap eisen en om kwaliteit vragen (4). De producten in zorg zul-

‘De producten in zorg zullen persoonlijk, vertrouwd en dichtbij moeten zijn’

len persoonlijk, vertrouwd en dicht bij moeten zijn De maatschappelijke ontwikkeling gaat verder in de richting van vergrijzing (met als gevolg meer aandacht voor frailty en chronische aandoeningen, inclusief dementie), technologie (meer oplossingsmogelijkheden in robotica, domotica, ICT, hulpmiddelen, die nog wel slim gecombineerd moeten worden) en mondialisering (5,4).


64

65


Drs. J. Portengen, directeur van instelling voor ouderenzorg en verpleeghuiszorg Zorggroep Solis, Deventer en

Waarom heeft u ooit gekozen voor de zorg?

Eigenlijk wilde ik arts worden, maar ik werd steeds uitgeloot. De

S.B. Stilling, voorzitter van de Raad van Bestuur van Thuiszorg West-Brabant

Stilling: Ik ben geboren en opgegroeid in Denemarken en wist al

HBOV was een parkeerstudie.Achteraf vind ik het niet erg, want

op m’n achtste dat ik de verpleging in wilde. In dit vak krijg je elke

ik werd gegrepen door verpleegkunde. Tijdens mijn studie bleef

dag beloning. Het geeft voldoening om met pati nten om te gaan.

ik werken als verpleeghulp en zag ik hoe het niet moest. Ik had

Ik genoot daarvan en doe dat nog, nu als manager. Op de werk-

een stuk geschreven over het kwalijke fenomeen hospitalisatie,

vloer ergerde ik me altijd aan de randvoorwaarden die er niet

hoe bewoners van een verpleeghuis in een aanbodpatroon wor-

waren. Directies maakten de verkeerde keuzes, vond ik. Je moest

den gedrukt. De directie van de instelling riep me bij zich, die

naast een infuus gaan staan om druppels te tellen, terwijl daar

vond het een verfoeilijk stuk. Zo werd je monddood gemaakt,

pompen voor waren. In het kleine ziekenhuis waar ik werkte

maar mijn behoefte om zaken te veranderen werd alleen maar

‘V LUCHT

NIET IN DE ARMEN VAN DE INTRAMURALEN ’

Thuiszorg staat dichtbij mensen en zo zou het moeten blijven, vinden Portengen en Stilling: ‘Collega's mikken teveel op grote organisaties, samen met anderen. Het lijkt wel alsof thuiszorg ouderenzorg is geworden. Het denken in de thuiszorg moet inspirerender worden, inhoudelijker. Iedereen is te veel bezig met machtsstrategie. Er zit te weinig ontwikkeling in thuiszorg voor alle leeftijden.’

werd nooit prioriteit gege-

sterker. Ik werd

verpleeg-

ven aan het primaire proces.

kundige met titel omdat dit

Managers moeten ervoor

de enige manier was om

zorgen dat mensen kunnen

door artsen en management

Heemstede, in een prachtige oud landhuis. De directeur van deze

Portengen, oud bestuurslid van STOOM, heeft Stilling uitgenodigd om ook een bijdrage te leveren aan dit Liber

werken en kwaliteit kunnen

serieus te worden genomen.

instelling voor verstandelijk gehandicapten heeft er zijn werkka-

Amicorum voor de thuiszorg. Waarom?

leveren. Die opvatting werd

Pas dan kon ik zaken veran-

mer. Portengen en Stilling mogen hem even lenen. Om er hun

Portengen: Thuiszorg staat op een kruispunt in een boeiende

mijn drijfveer. Daarom wilde

deren.

gedachten de vrije loop te laten over thuiszorg.

maar complexe wereld.Thuiszorg oude stijl — in regionale vorm,

ik zo hoog mogelijk in een

van gezinsverzorging tot wijkverpleging — heeft geen toekomst.

organisatie te komen.

Waar kent u elkaar van?

Niet voor niets zit iedereen al in een ketenverband met de zie-

Portengen: Als 16-jarige ging

We zitten op het landgoed van De Hartekamp Groep in

We hebben net een meeting achter de rug van onze intervisie-

kenhuizen, verzorgingshuizen, verpleeghuizen. Sonja vlucht met

ik werken als verpleeghulp

werkgroep. Dat is een groep van zeven bestuurders van instellin-

haar thuiszorgorganisatie niet in de armen van de intramurale

in een verpleeghuis. Ik vond

Welke ontwikkelingen in de thuiszorg in de afgelopen 25 jaar heeft u het meest geraakt?

gen voor thuiszorg, voor verstandelijk gehandicapten, verpleeg-

zorg. Haar organisatie is een van de weinige instellingen voor

het mooi om mensen in

Portengen: De schaalver-

huiszorg en geestelijke gezondheidszorg die regelmatig bijeen-

thuiszorg die nog zelfstandig bestaan. Sonja volgt haar eigen ont-

treurige

omstandigheden

groting. Instellingen voor

komt.We reflecteren op ons handelen.We toetsen elkaar en vra-

wikkeling, die niet helemaal past in de trend van de LVT. Dat is

een lach in de dag brengen.

thuiszorg zijn kolossen van

gen advies. In die bijeenkomsten kijken we even verder dan de

interessant.

Het werk had een heel

organisaties

waan van de dag en bespreken van alles met elkaar: wat stellen

Stilling: Veel collega’s focussen vooral op samenwerking met de

ander ritme dan tegen-

Thuiszorg zat vroeger in de

we aan de orde in het overleg met onze Raden van Toezicht? Hoe

ouderenzorg. Mijn klanten zijn mensen die zorg nodig hebben,

woordig.Voor

werken we samen in een Raad van Bestuur? Hoe leggen we ver-

maar de huisarts is ook een klant, net als het zorgkantoor, ver-

rondes zette je zeven men-

band met de werkvloer? Zulke vragen komen aan de orde. En

wijzers en ziekenhuizen. Steeds ben ik bezig om te bekijken wat

sen op een rij in de gang. Je zette ze op de wc, draaide de kraan

van hun kruisvereniging, daar waren ze trots op. En de wijk-

soms gaan we ergens op bezoek. Niet voor de pr van onze orga-

zij willen.Van daaruit kan je als zelfstandige organisatie samen-

open en wachtte. Dat was effici nt, werd je geleerd. Je dacht er

verpleegster was een bekend persoon. Maar de sector gooide

nisaties, maar om bestuurlijk wijzer te worden. Zo zijn we naar

werken. Wij willen niet alleen op ouderenzorg focussen. En niet

niet bij na. Hierbij vergeleken doen we het nu stukken beter in

het zelf grotendeels over de schutting in hun streven naar : gro-

een Amerikaans bedrijf in Rotterdam geweest. Of we nodigen

afhankelijk zijn van n financier.Als de thuiszorg afhankelijk blijft

de zorg. Mensen hebben steeds meer eigen kamers, worden niet

ter, groot, groots. Ik hoop dat organisaties teruggaan naar de

iemand uit. Endemol en de voorzitter van Ajax zijn bij ons langs

van die ene financier — de AWBZ — is ze snel out of business. Dan

meer zo behandeld. Ik ben nog niet tevreden, maar het is wel

menselijke maat, waarin de klant en de professional zich herkent.

geweest.

valt ze om, net als elk bedrijf.

beter geworden.Verschraling van zorg — waar over de laatste tijd

de

toilet-

J. Portengen

66

lokale gemeenschap. Dat was goed. Mensen waren lid

‘Verschraling van zorg is een relatief begrip’

veel wordt gesproken — is dus een relatief begrip.


geworden.

67


Stilling: We moeten regionaal blijven werken, maar groter zijn

Stilling: Het overheidsbeleid mist consistentie. En nieuwe regels

Stilling: Zorg wordt tegenwoordig als een recht ervaren. Bij de

Mevrouw Stilling, hoe ziet uw instelling voor thuiszorg er

moet. Wijkverpleging is veel complexer geworden. 24-uurszorg

worden vaak heel snel ingevoerd. Daardoor wordt het voor een

wachtlijst zie je dat. Die wordt niet meer geaccepteerd. Mensen

over tien jaar uit?

achter de deur kan je niet meer op dorpsschaal geven. Dat is niet

directie steeds moeilijker om consistent beleid te voeren voor je

bedingen hun recht op zorg bij een rechter. Maar in de zorgrela-

Stilling: Dan hebben we cure en care in huis. Hooggespeciali-

te financieren. De zorgvraag is veel groter en complexer dan

eigen instelling.

tie is niet zoveel veranderd, vind ik. We moeten wel meer leren

seerde, kortdurende 24-uurs hightech-zorg voor mensen die

vroeger. De medische mogelijkheden nemen alsmaar toe. We

Portengen: Het is tijd voor een schoonmaakoperatie in de rela-

onderhandelen, omdat de klant mondiger wordt. Uw zelfstan-

snel uit een ziekenhuis komen, door verpleegkundigen die nauw

moeten voldoen aan eisen van transparantie, aan de arbeidstij-

tie tussen instellingen en overheid, om het onderlinge wantrou-

digheid is onze zorg luidt onze slogan. Dat willen we zo goed

samenwerken met specialisten. We hebben intensieve thuiszorg

denwet etcetera. Als je aan alle regels wilt voldoen, is de over-

wen weg te nemen, de vicieuze cirkel te doorbreken. STOOM zit

mogelijk doen, op een manier waarop klant en medewerker

en terminale thuiszorg. Ik heb ook een welzijnspoot in huis. Die

head omvangrijk, dus kostbaar. Scholing van je medewerkers kost

in een goede positie om de problemen op tafel te krijgen. Om de

ermee kunnen leven. Dat is niet altijd ideaal, wel realistisch.

biedt huishoudelijke verzorging, maatschappelijk werk, maaltij-

ook geld. Om aan alle eisen te voldoen moet je een bepaalde

dynamiek en de effecten van dit wederzijds wantrouwen in kaart

omvang hebben. De kunst is omvang te hebben en tegelijkertijd

te brengen en uitwegen te verkennen. STOOM zou een brug

decentraal aan de eisen voldoen. Portengen: Met een andere ontwikkeling — de onafhankelijke

den, cursussen, lifestyleprogramma’s.We hebben een commerci le poot, voor mensen met

kunnen slaan tussen overheid, instellingen en professionals, die in

Hoe wordt zorg in de toekomst betaald?

principe natuurlijk allemaal het beste willen.

Portengen: Dit is natuurlijk

get en voor particulieren die

speculeren, maar ik schat in

per uur betalen. En als het

indicatiestelling — ben ik ook niet blij.Vroeger bepaalde verpleeg-

een persoonsgebonden bud-

kundigen zelf welke zorg iemand nodig had en dat deden ze

Is de relatie patiënt-zorgverlener veranderd?

dat de zorg thuis in de nabije

goed is, heb ik ook een ver-

uiterst verantwoord. De indicatiestelling was het begin van geor-

Portengen: Jazeker, de relatie patient-zorgverlener is zakelijker

toekomst waarschijnlijk niet

pleeg- en verzorgingshuis, en

ganiseerd wantrouwen tussen overheid en gezondheidszorg.

geworden. Misschien wel eens te zakelijk, waardoor medewer-

meer mag kosten dan de

kleinschalige woonvormen.

Stilling: Ja, de gedachte werd: wie zorg levert kan niet ook indi-

kers zich wel eens niet begrepen voelen. In mijn instelling bij-

integrale dagprijs in een

Dit alles heb ik in een regio

ceren, want dan verrijkt hij zichzelf. En dus kregen we het volko-

voorbeeld vonden de medewerkers de vraaggerichte en markt-

verzorgingshuis. Deze be-

van 350.000 inwoners. Dat

men doorgeslagen systeem van de RIO’s. Gelukkig gaat de indi-

gerichte slogan van mijn voorganger — de klant bepaalt — niet

draagt nu ongeveer 80 euro

is nog te behappen.

catiestelling weer terug naar de instellingen, maar helaas komt de

inspirerend. En terecht, want verzorgen en verplegen doe je in

per dag, inclusief verblijfskos-

bureaucratie ook mee.

een wederkerige relatie. Deze wederkerigheid is essentieel. De

ten. Als

Portengen: Aan die te ver doorgeslagen verantwoordingswoede

slogan de klant bepaalt gaf onze professionele verzorgenden

wonende cli nt meer zorg

moet een einde komen. Overheid en instellingen moeten met

het gevoel dat ze ondergeschikt waren aan de klant. Het gaat

nodig heeft dan 80 euro per

elkaar om de tafel. Eerst maar eens erkennen dat er sprake is van

erom dat je betrokken en zorgzaam wilt zijn voor een ander en

dag, zal verwacht worden dat

georganiseerd wantrouwen, aan beide kanten. Want instellingen

daar de verantwoordelijkheid voor kan en mag nemen. Onze slo-

hij de extra kosten zelf

hebben ook geen vertrouwen in de overheid. De overheid is

gan luidt nu: Aangenaam Betrokken Zorgzaam .

betaalt. Ik vermoed dat ook

betrouwbaar onbetrouwbaar , is een gevleugelde uitspraak in de

Voor de komende jaren is het de uitdaging om, ondanks de toe-

de overwaarde van een huis

sector. Pas nog spraken we met staatssecretaris Ross over een

nemende marktwerking, productiviteitsstijging, prijsverlaging en

een belangrijke financierings-

convenant om 1,25 procent meer pati nten voor hetzelfde bud-

bezuiniging, voldoende tijd vrij te blijven maken voor de noodza-

bron zal worden voor de meerkosten van de thuiszorg. Dat zal de

get te verzorgen. Als tegenprestatie zouden er geen tariefwijzi-

kelijke menselijke aandacht en betrokkenheid. Dit is een zorget-

overheid van mensen gaan vragen. Klanten zullen verschillende

gingen worden ingevoerd, had ze gezegd. Vervolgens schrijft ze

hisch dilemma waar STOOM volgens mij goede toolkits voor zou

financieringsbronnen inbrengen. En vermogende mensen kunnen

zorgverzekeraars dat ze tarieven in onderhandelingen mogen

kunnen ontwikkelen.

langer thuisblijven.

zelfstandig

S. Stilling

‘Groter zijn moet. 24-uurszorg achter de deur kan je niet meer op dorpsschaal geven. Dat is niet te financieren’

Stilling: Een deel van de zorg krijgt de klant van zijn verzekering,

verlagen. Via deze tariefonderhandelingen wordt je budget dus

‘Ik hoop dat veel thuiszorgorganisaties teruggaan naar de menselijke maat, waarin de klant en de professional zich herkent’

alsnog omlaag gebracht. Dat draagt niet bij tot een gevoel van vertrouwen.


een

68

voor de rest moet hij zich aanvullend verzekeren.

69


Welke tips wilt u de thuiszorg meegeven?

Profiel

Portengen: Hou de zaak overzichtelijk, dicht bij de bevolking en

Drs. J. Portengen, directeur van Zorggroep Solis,

bij huisartsen. En hou de menselijke maat in de gaten.

instelling voor ouderenzorg en verpleeghuiszorg in

Stilling: Verkoop de thuiszorg niet. Bewaar wat goed is: zorg

Deventer, sinds 2003

dichtbij de klant thuis. Wie ziek is wil namelijk het liefste thuis

OPLEIDING:

- Gezondheidswetenschappen: Beleid en Beheer

zijn. Dat is een diepe wens van elk mens. Maar ik ben bezorgd dat

Gezondheidszorgvoorzieningen

dat niet kan, omdat het wordt weggegooid. Collega’s mikken te

- HBOV

veel op grote organisaties, samen met anderen. Ik zie zo weinig visie op zorg achter de voordeur. Het denken in de thuiszorg

FUNCTIES:

- Directeur verpleeghuis Stelinghaven in Ooststellingwerf

moet inspirerender worden, inhoudelijker.

in Friesland 1996-2003

Iedereen is teveel bezig met machtsstrategie. Het lijkt wel alsof

- Directeur Thuiszorg Oude en Nieuwe Land in Overijssel

thuiszorg ouderenzorg is geworden. Er zit te weinig ontwikkeling

1991-1996

in thuiszorg voor alle leeftijden, bij elk ziektebeeld.

- Beleidsmedewerker bij de Provinciale Kruisvereniging

Portengen: De LVT heeft zich jarenlang niet op de inhoud gericht.

Limburg1986 -1991

Gelukkig is daar de laatste tijd wat verandering in gekomen.

- Verpleging

Stilling: De thuiszorg moet blijven investeren in productontwikkeling. Blijf zoeken naar nieuwe concepten, is mijn devies.

BESTUURSFUNCTIES:

Verkwansel je gedachtegoed en knowhow niet in fusies met

- Lid van het bestuur van STOOM 1991-1999

intramurale instellingen. Fuseer alleen vanuit klantperspectief,

- Lid Platformraad Verzorging AVVV 2004-heden

niet vanuit machtsperspectief. n

Profiel

‘Er zit te weinig ontwikkeling in thuiszorg voor alle leeftijden, bij elk ziektebeeld’

S.B. Stilling, voorzitter van de Raad van Bestuur van Thuiszorg West-Brabant, sinds 1998 OPLEIDING:

- HBOV in Denemarken - Hogere Opleiding voor Verpleegkunde - IBO Bedrijfskunde FUNCTIES:

- Lid van de Raad van Bestuur van Thuiszorg Groot Rijnland 1993-1998 - Districtshoofd wijkzorg KruiswerkRotterdam 1988-1993 - Hoofd bewonerszorg in verpleeghuis Waerthove in Sliedrecht 1983-1985 - Verpleging


70

71


Prof.dr. C.M.A. Frederiks, emeritus hoogleraar verplegingswetenschap

‘V RAAGGESTUURDE

ZORG IS EEN GEVAARLIJKE IDEOLOGIE ’

Verpleging is een prachtig vak, vindt emeritus hoogleraar Frederiks die met haar onderwijs en onderzoek altijd dichtbij de praktijk is gebleven. Dit moet de thuiszorg vooral uitdragen, vindt ze. En ze moet ervoor zorgen dat het vak leuk blijft:‘Ook bij het bed moet je carrière kunnen maken.’

Eén loket, maar zo ver weg

De tweede grote verandering in de thuiszorg, de samenvoeging

Vanuit de Universiteit Maastricht nam Frederiks in de jaren tach-

wijkverpleging en gezinsverzorging, heeft goede en slechte kan-

tig de grote veranderingen in de thuiszorg waar.Voor haar zijn de

ten, vindt Frederiks: Door gezinsverzorgenden ook verpleegkun-

belangrijkste veranderingen in die tijd de samenvoeging van

dige taken te geven, kregen ze interessanter werk. Maar het moet

gezinsverzorging en wijkverpleging en de schaalvergroting. De

wel goed passen. Idealiter is het prima dat je qua niveau niet

schaalvergroting betreur ik eigenlijk , zegt ze nu. Dat ene loket

hoger inzet dan nodig is, maar zet dan ook niet lager in dan

voor thuiszorg leek prachtig, maar het is zo ver weg. De informe-

nodig. En d t gebeurt ook. Doel van samengaan van gezinsverzor-

le lokale verbanden zijn erdoor verstoord.Vroeger belde de huis-

ging en wijkverpleging was de ge ntegreerde aanpak. Potentieel

arts de wijkverpleegkundige even, maar dat kan niet meer.

zit daar winst in, maar de praktijk is natuurlijk altijd weerbarstig.

Huisartsen klagen er nog

En met al die verschillende

Het directe contact met mensen spreekt haar aan in de verple-

Met "doen" is Frederiks nog steeds bezig, tot voor kort als man-

steen en been over. En de

mensen die nu bij die ene

ging: Dat gezellige. Doen vindt ze leuk, vertelt ze, maar ze houdt

telzorger van haar vriend, die woonde in een woonzorgcomplex.

schaalvergroting heeft gigan-

pati nt over de vloer komen

zich ook graag bezig met theorie en wetenschap. Het lag dus in

Dagelijks moest ze toekijken hoe zorgverleners steken lieten val-

tische bureaucratische ellen-

om allemaal hun eigen stuk-

de lijn der verwachtingen dat de nu 64-jarige Frederiks na jaren

len: Hij was zeer flink afgevallen omdat hij niet voldoende eten

de opgeleverd. Een wijkver-

je van de totale zorg te

werken in de verpleging koos voor een wetenschappelijke carr i -

kreeg. Daar vroeg hij zelf niet om, uit bescheidenheid. Bij de wel-

pleegkundige was vroeger

geven, kun je je afvragen of

re. Als universitair docent bij de vakgroep epidemiologie in

willende zusters op niveau 2 en 3 ontbrak het inzicht om te

een soort ondernemer . Ze

er nog sprake is van ge nte-

Maastricht droeg zij veel bij aan de opleiding verplegings-

beseffen dat dit bescheidenheid was. Ik ben maar vriendelijk

bepaalde zelf of ze vaker bij

greerde zorg.

wetenschap.Toen ze op de universiteit Maastricht bezig was met

gebleven en heb gezorgd dat er een aftekenlijst voor bijvoeding

iemand langs ging, bijvoor-

haar eigen promotieonderzoek over zorgverlening aan ouderen,

kwam. Ook zorgde ik dat ik zoveel mogelijk zelf bij zijn maaltij-

beeld als iemand weduwe

Evidence based

werkte ze soms ’s avonds in de verpleging: Zo zag ik meteen ook

den aanwezig was. Na enkele weken kwam hij gelukkig weer aan.

was geworden.

Door haar studenten te

Tegenwoordig kan dat niet

leren om verpleegkundig

waar het om ging bij mijn onderzoek. In de zorg heeft ze voornamelijk met ouderen gewerkt, op inter-

Eerste docent en hoogleraar verplegingswetenschap

meer. Voor meer dan twee

handelen te onderzoeken

ne geneeskunde en later als avondhoofd in verpleeghuizen.

Op de Universiteit Maastricht was Frederiks in 1980 een van de

bezoeken moet nu eerst

op zijn effect en dat vast te

Frederiks: In thuiszorg heb ik weinig praktische ervaring. Dat was

eerste docenten voor de nieuwe opleiding verplegings-

zoiets als een diagnose

leggen, heeft Frederiks een

tijdens een korte stage bij het oranje-groene, wit-gele of groene

wetenschap. Het hele curriculum moest nog ontwikkeld wor-

inadequate rouwverwerking

grote bijdrage geleverd aan

kruis dat je toen nog had. Die stage deed ik vanuit mijn opleiding

den , vertelt ze, terwijl de eerste lichting studenten er al was. Ik

zijn gesteld. Die vrijheid was

het evidence based ver-

tot verpleegkundige aan de Vrije Universiteit. Dat is lang geleden

gaf er colleges en heb veel studenten begeleid bij hun doctoraal-

natuurlijk een van de char-

hoor, in 1968. Het was nog de tijd van het medische model.

onderzoek.

mes van het vak van wijkver-

Verpleegkundige processen bestonden nog niet.

Op de Katholieke Universiteit Nijmegen was ze de eerste hoog-

pleegkundige, altijd gevangen in dat clich beeld van die vrouw op

zegt ze, maar het kwam wel opdraven. Men onderschrijft het nu,

leraar verplegingswetenschap. Ook daar gaf ze les en begeleidde

de solex, met een leren jas. Ze wist wat er speelde in het dorp

omdat het status aan het beroep geeft. Bij het Landelijke

ze haar studenten bij onderzoek, onder andere naar decubitus,

en de wijk. Ik vind dat verpleegkundigen weer de vrijheid moe-

Expertisecentrum Verpleging en Verzorging is een protocollen-

incontinentie en de verpleegkundige diagnose: Ik wilde graag

ten hebben om zelf in te schatten wat er moet gebeuren. Dat

commissie. Men probeert daar bekendheid aan te geven, maar

praktisch onderzoek doen. En je moest onderzoek doen waar

moet je intercollegiaal toetsen.

het proces verloopt nog traag. Op den duur zal het wel goed

‘Verpleegkundigen moeten weer de vrijheid krijgen om zelf in te schatten wat er moet gebeuren’

C.M.A. Frederiks

plegen. Dit begrip bestond in de jaren tachtig nog niet ,

komen. De wet BIG vereist immers dat mensen volgens de laat-

een gunstig klimaat voor was, anders kreeg je er geen geld voor.

ste inzichten werken. En er zijn nu behoorlijke masters-opleidingen waarin men de verpleging toerust met kritische zin.


72

73


Tegelijk met de roep om de noodzaak van evidence based ver-

In de toekomst zal het gesprek met de pati nt over zijn zorg

Profiel

pleging, als kwaliteitswaarborg, wordt de zorg ook uitgekleed,

steeds meer vragen van verzorgenden en verpleegkundigen, ver-

Prof.dr.C.M.A. Frederiks, emeritus hoogleraar

door bezuiniging, ziet Frederiks: Steeds meer worden mensen

wacht Frederiks, omdat pati nten steeds mondiger worden:

verplegingswetenschap

van lagere deskundigheidsniveaus ingezet. Dat is begrijpelijk, want

Mondige pati nten kunnen hun eigen zorg beter overzien en

alle hens moet aan dek in de zorg. Er komen immers zeer veel

worden steeds meer goed ge nformeerde gesprekspartners. Dat

zeer oude mensen aan, die allemaal zorg vragen. Ook veel

vraagt om bijscholing van verpleegkundigen en verzorgenden. Nu

allochtone meisjes zullen de zorg ingaan, wat met het ouder wor-

zijn er nog verpleegkundigen die pillen uitzetten zonder te weten

den van de eerste generatie allochtonen een gunstige ontwikke-

waar die voor zijn, waarvan ze de werking niet kennen. Oudere

- Master of PublicHealth, Hebrew University, Jeruzalem

ling is. En veel meer nog dan nu, zal met lager opgeleide krachten

mensen slikken die hand pillen nog omdat zij nog uitgaan van het

- Doctoraal Biologie, VU Amsterdam, 1971

worden gewerkt. Slechte zorg is nog altijd beter dan geen zorg,

principe: wat de dokter zegt, is goed. Volgende generaties doen

- Verpleegkunde-A in AZVU, Amsterdam, 1969

maar die zorg moet wel goed worden geco rdineerd en gecon-

dat niet. Om geloofwaardig te blijven, moet je dus steeds meer

troleerd. De hoogopgeleide verpleegkundigen zullen hard nodig

een goede gesprekspartner van de pati nt zijn.

OPLEIDING:

- Gepromoveerd tot doctor, Rijksuniversiteit Limburg, 1990

FUNCTIES:

- Hoogleraar verplegingswetenschap Katholieke

zijn om de laag gekwalificeerden te superviseren. Dat lijkt verdraaid veel op vroeger, toen de hoofdzuster precies vertelde wat

Verpleging is een leuk vak

je moest doen. Zo zie je die oude hoofdzuster dan toch weer

Aan de thuiszorg wil Frederiks tot slot graag deze tip meegeven: De thuiszorg en alle andere instellingen voor gezondheidszorg

terugkere n

moeten ervoor zorgen dat het vak verpleging en verzorging zelf

Universiteit Nijmegen, 1996-2000 - Hoofddocent Zorgkunde Vrije Universiteit Brussel, 1987-199? - Universitair docent, vakgroep epidemiologie Universiteit

Communicatieve zorg

leuk blijft, zodat niet iedereen van het bed af promoveert. Ook

Maastricht, 1980-1996

Over het nieuwste fenomeen vraaggestuurde zorg heeft de eme-

bij het bed moet je carri re kunnen maken.

DIVERSE FUNCTIES IN DE VERPLEGING, WAARONDER:

- verpleegkundige inwendige ziekten in AZVU in

ritus hoogleraar verplegingswetenschap zo haar gedachten: Ach

En waarom is verplegen zo leuk? Verpleging is zo’n leuk en divers

ja, vraaggestuurde zorg, ook zo’n kreet Bij mijn vriend, die het

vak , zegt Frederiks, omdat geen twee pati nten op elkaar lijken.

anderen altijd naar de zin wilde maken en die zeer gevoelig was

De band met mensen is individueel, elke zorgrelatie is weer

- District Health Visitor (Moeder & Kindzorg) in Kenia

voor het feit dat verzorgenden het zo druk hadden — Nee hoor,

anders.Verplegen en verzorgen is zingevend. Het is heerlijk als je

- verpleegkundige in het Luthers Verpleeghuis te

doet u mij alleen maar een beschuitje — zag ik waar dat toe leid-

goede zorg kunt organiseren. Het streelt je ego als mensen blij zijn

met goede zorg. En het is leuk om aardig gevonden te worden. n

de. Zij hadden moeten bedenken dat een man niet kan leven van

Amsterdam,

Amsterdam, avondhoofd in het Flevohuis te Amsterdam, - epidemiologisch medewerker GG & GD in Alkmaar

beschuitjes, maar ze beantwoordden liever aan zijn vraag. Vraaggestuurde zorg is een gevaarlijke ideologie. De pati nt als

BESTUURSFUNCTIES, ONDER ANDERE:

‘De patiënt als dirigent van zijn eigen zorg is maar voor weinigen weggelegd’

dirigent van zijn eigen zorg is maar voor weinigen weggelegd.Wij vinden dat mensen veel moeten leren om een goede arts of ver-

- Oud-bestuurslid van de stichting STOOM - Vice-voorzitter Adviesraad Landelijk Centrum Verpleging en Verzorging

pleegkundige te worden. Hoe kan je dan verwachten dat een

- Voorzitter van de visitatie commissie voor de HBOV

pati nt weet wat nodig is? Bij mensen die ziek en afhankelijk zijn

2000-2001

moet de deskundigheid van de arts en verpleging de overhand

- Lid van de commissie Eerstelijnsgezondheidszorg van de

hebben. Onderdeel van die deskundigheid is goed communiceren

Gezondheidsraad 2003-2004

met een pati nt en respect tonen voor zijn wensen. Dat is geen

- Lid van de Centrale Commissie Mensgebonden

vraaggerichte zorg, maar communicatieve zorg.

Onderzoek (CCMO) 1999-heden


74

75


Prof.dr. J.C. van Es, emeritus hoogleraar huisartsgeneeskunde

‘O RGANISEER

DE ZORG KLEINSCHALIG EN LUISTER NAAR DE PATIËNT ’ De organisaties worden te groot en het management heeft geen zicht meer op het werk van de zorgverleners. Dat is volgens prof.dr. Van Es een verkeerde ontwikkeling. ‘Toen ik recent thuiszorg nodig had, zag ik vele aardige, toegewijde verpleegkundigen, maar ik kreeg de indruk dat ze opgejaagd werden. De verantwoordingsplicht is doorgeschoten. Geef mensen vertrouwen’.

Samenwerking

Professionalisering en wetenschappelijke ontwikkeling van het

Van Es was zijn tijd vooruit. Al gauw zag hij in dat hij als huisarts

vak huisartsgeneeskunde en de samenwerking met andere discipli-

betere zorg aan zijn pati nten kon geven in samenwerking met

nes in de gezondheidszorg lopen als rode draden door zijn carri -

andere eerstelijns hulpverleners. Begin jaren zestig deed hij,

re. Zijn nauwe contacten met de wijkverpleging dateren al uit de

samen met drie collega-huisartsen en een maatschappelijk wer-

jaren vijftig. In die tijd was hij bestuurslid van het plaatselijke

ker, onderzoek naar de mogelijke samenhang tussen medisch-

Groene Kruis in Apeldoorn. Destijds hadden we nog drie lokale

lichamelijke klachten en de maatschappelijke omstandigheden

kruisverenigingen met ieder hun eigen levensbeschouwelijke signa-

van pati nten en de mogelijkheden van samenwerking tussen

tuur. Gelukkig zijn die drie verenigingen later gefuseerd, dat maak-

huisarts en maatschappelijk werker. De resultaten van dit onder-

te het wat overzichtelijker.

zoek verschenen in 1966 in

De samenwerking met de

boekvorm onder de titel

wijkverpleging heb ik altijd

Probleempati nten.

zeer nuttig gevonden. Het

Als

hoogleraar

contact was persoonlijk, je

parttime

Het is al maart, maar het sneeuwt. En hoe! Een dik wit tapijt

Heerlijk beroep

huisartsgeneeskunde vanaf

kon snel even overleggen en

bedekt de stoepen van de Amersfoortse Florence Nightingale-

Voordat we praten over die nieuwe ontwikkelingen, vraag ik hem

1966 aan de RU Utrecht

er was een grote bereidheid

laan, een toepasselijk adres voor een interview over de thuiszorg

eerst naar zijn rijke verleden, onder meer als huisarts.Vlak na de

en in 1983 aan de VU

om in te springen bij pati n-

met emeritus-hoogleraar huisartsgeneeskunde prof.dr. J.C. van

oorlog startte hij zijn huisartspraktijk in Apeldoorn: Ik begon met

Amsterdam, gaf Van Es lei-

ten. De samenwerking was

Es. Vriendelijk loodst hij de bezoeker door de werkkamer van

zo n 200 pati nten in een klein huis met een wachtruimte zo

ding aan talrijke weten-

nog

zijn vrouw, de keuken, de tussenliggende hal — aangeduid als het

groot als een treincoup .Al gauw stonden de pati nten buiten op

schappelijke onderzoeken in

Apeldoorn, destijds vergelijk-

klompenhok — naar zijn werkkamer. Een gezellige kamer die

de stoep te wachten, toen werd verhuizen echt noodzakelijk. Hij

de eerstelijns gezondheids-

baar met het platteland. De

getuigt van brede interesse in kunst en cultuur en liefde voor

straalt bij de herinnering: Ik vond het echt fantastisch om huis-

zorg en vervulde hij diverse

discussie over bevoegdheden

verzamelen: oude foto s, een prachtige tekening met oosters tafe-

arts te zijn. Het contact met mensen, het langzaam opbouwen

bestuurlijke functies, onder

bestond toen nog niet. Maar

reel ( Bauer, Noord-Afrika ), een fors beeld van een vrouw met

van vertrouwen, de afwisseling van het beroep, heerlijk! Al na

meer bij het Nederlands

begrijp me goed, ik vind de

het hoofd fier opgeheven, een overvolle boekenkast, een doos

twee jaar was de praktijk zo groot, dat hij het werk niet meer

Huisartsen Genootschap en

professionele ontwikkeling

met oude agenda s en een mand met stenen onder het bijzetta-

alleen aankon: De meeste huisartsen werkten samen met hun

het Nederlands Huisartsen

van

feltje. Daarop wordt even later de koffie neergezet met koekjes

vrouw als assistente, maar ik besloot om een verpleegkundige in

Instituut, waarvoor hij ook

beroep, de discussie over de

n melk die Van Es eerst zorgzaam warm heeft gemaakt. Het

dienst te nemen. Een hele aardige en kundige vrouw waarmee ik

het ontwerp maakte. Maar

lopen gaat nog wat moeilijk, want hij is recent ernstig ziek

tot 1982 heb samengewerkt.

tot 1982 bleef hij daarnaast

geweest en heeft een ziekenhuisopname achter de rug: Dat was

Ook in die tijd, de jaren vijftig, werd hij al geconfronteerd met

parttime werken als huisarts, want zegt hij ik ben ervan over-

niet leuk, maar ik ben weer redelijk goed hersteld en ik moet

klachten die niet puur medisch van aard waren, maar hun oor-

tuigd dat je met de benen in de praktijk moet blijven staan om

zeggen dat de verpleegkundigen in het ziekenhuis schatten

zaak vonden in de sociale omstandigheden van pati nten. Een

goed onderwijs te kunnen geven.

waren. Even later wordt er tijdens ons gesprek aangebeld en

gezin in zijn praktijk met een zwakzinnig kind trok zijn specifieke

komt hij weer binnen met een grote witte envelop waarin een

aandacht en was de aanleiding voor zijn medisch-sociologische

hulpmiddel is verpakt. Dit noemt Van Es een van de goede, nieu-

promotieonderzoek in 1959 over de problemen van ouders met

we ontwikkelingen: hulpmiddelen bestellen via internet die per

zwakzinnige kinderen.

J.C. van Es

erg

het

informeel

in

verpleegkundig

verantwoordelijkheden van huisarts en verpleegkundige

en het feit dat er een Wet BIG bestaat, uitstekend.

‘De thuiszorg zou initiatief kunnen nemen op het gebied van alternatieve woonvormen’

‘De samenwerking met de wijkverpleging heb ik altijd zeer nuttig gevonden’

omgaande thuis worden bezorgd.


76

77


Opgejaagde verpleegkundigen

Andere woonvormen

Profiel

Draadloze technologie

Van Es is een geboren verteller en na alle historische omzwer-

De thuiszorg heeft de toekomst, dat is zijn overtuiging. Maar hoe

Prof.dr. J.C. van Es (1921) studeerde geneeskunde aan de

De hoogbejaarde Van Es is een enthousiaste gebruiker van inter-

vingen komen we op de huidige ontwikkelingen in de gezond-

dit te organiseren? Kleinschalig, dat weet hij zeker, maar moet de

Rijksuniversiteit Utrecht, alwaar hij in 1947 als arts afstu-

net. E-mailverkeer biedt hem bijvoorbeeld de mogelijkheid om

heidszorg en met name de thuiszorg. Essentieel vindt hij de ver-

thuiszorg ook andere diensten aanbieden dan verpleging, verzor-

deerde. Na zijn dienstplicht bij de Koninklijke Marine

nog vrijwel dagelijks contact te houden met een Roemeense

andering van kleinschaligheid naar grootschaligheid: Mijn voor-

ging en huishoudelijke hulp? Ik confronteer Van Es met een erva-

vestigde hij zich in 1949 als huisarts te Apeldoorn. In die

huisartsenorganisatie.Tot voor kort reisde hij regelmatig naar dit

naamste zorg — overigens kenmerkend voor de hele samenleving

ring van die ochtend: In zijn straat stopt een bestelauto met het

tijd was hij onder meer bestuurslid van het plaatselijke en

land waar hij nu alweer twaalf jaar leiding geeft aan een ontwik-

— zijn de fusies waarbij steeds grotere organisaties ontstaan en

opschrift Scooby, honden-uitlaatservice . Een jonge vrouw stapt

later Provinciale Groene Kruis. In 1959 promoveerde Van

kelingsprogramma, dat is uitgemond in een post-academisch

de managers een prominente rol gaan spelen.Vanuit economisch-

uit, loopt met een sleutelbos naar het huis en even later loopt

Es op het onderzoek naar Gezinnen met zwakzinnige kin-

opleidingsprogramma voor huisartsen. Aanvankelijk ontvingen

financi le redenen kan ik me fusies voorstellen, maar ik zet vraag-

een hondje naar buiten en stapt in.Van Es (aarzelend): Als je een

deren; een medisch-sociologische studie over de invloed

ruim 400 Roemeense huisartsen nascholing van Nederlandse

tekens bij de manier waarop het nu gebeurt. De top van de orga-

concept wilt maken voor thuiszorg, dan is kleinschalige organisa-

op het gezin van de opname van een kind in een zwakzin-

collega s; naderhand volgden 55 Roemeense huisartsen een drie

nisatie heeft te weinig zicht op en binding met de praktijk van de

tie een eerste vereiste. Van daaruit kun je allerlei diensten aan-

nigeninrichting.

jaar durende post-academische opleiding, financieel mogelijk

zorgverleners. Dat is uiteindelijk ook voor pati nten een slechte

bieden om mensen zo lang mogelijk thuis te houden. Of je die

In 1959 werd hij bestuurslid en later vice-voorzitter van

gemaakt door het Ministerie van Buitenlandse Zaken.Vervolgens

zaak en dan geef ik mijn eigen situatie maar even als voorbeeld.

diensten zelf doet of uitbesteed, dat is minder belangrijk.

het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG).Van

zetten zij een peilstationproject op in Roemeni , gefinancierd

Na mijn ontslag uit het ziekenhuis heb ik enige tijd verpleegkun-

Overigens, dat vergt ook goede, adequate huisvesting. En dan

1964 tot 1971 was hij parttime directeur van het

door de Stichting Centraal Fonds RVVZ, waarin 100 huisartsen

dige zorg nodig gehad, mede in verband met het feit dat onze

kom ik weer terug op mijn situatie. Onze badkamer moest ver-

Nederlands Huisartsen Instituut (NHI), later omgezet in

representatieve gegevens verzamelen op het gebied van gezond-

badkamer niet adequaat was ingericht. Inmiddels is de douche-

bouwd worden.We kregen een aardige vrouw op bezoek van de

Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Eerstelijns

heid en gezondheidszorg. De rapportage is net verschenen en

ruimte aangepast en kan ik mezelf, ook met wat andere losse

RIO en zij vertelde de mogelijkheden. Maar, zei ze, als de aanpas-

Gezondheidszorg (NIVEL). Van 1966 tot 1982 was hij,

met enige trots laat Van Es de publicatie zien.

hulpmiddelen, weer aardig redden. Als oud-huisarts heb ik ook

sing te duur wordt, dan zult u moeten verhuizen naar het verzor-

naast zijn huisartspraktijk, parttime hoogleraar huisarts-

Naast deze internet-technologie ziet Van Es nieuwe mogelijkhe-

het voordeel dat ik wat meer weet dan de gemiddelde pati nt.

gingshuis. Kijk, ik kan die aanpassing betalen en ik heb bovendien

geneeskunde aan de RU Utrecht, waarin hij de beroeps-

den voor technologie in de thuiszorg. En ook daarbij geeft hij zijn

Maar in relatief korte tijd hebben we zo n zes verschillende ver-

het geluk dat mijn vier kinderen in de omgeving wonen en ook

opleiding tot huisarts ontwierp en uitwerkte die in 1971

eigen situatie als voorbeeld. Binnenkort is hij 58 jaar gelukkig

pleegkundigen gezien. Allemaal aardige, toegewijde en kundige

zo nodig een helpende hand kunnen en willen bieden. Maar een

werd verwezenlijkt. Vanaf 1982 tot 1987 was Van Es

getrouwd . Helaas lijdt zijn vrouw aan geheugenverlies. Sinds

mensen, maar ik kreeg wel de indruk dat zij opgejaagd werden,

ander heeft deze mogelijkheden niet. Kortom: ik denk dat de

hoofdredacteur van het vakblad voor artsen Medisch

enige tijd is zij daarom aangesloten op een alarmsysteem.

iedere minuut werd op het apparaatje ingetikt. Dan vraag ik me

thuiszorg ook initiatief moet nemen, zijn invloed moet aanwen-

Contact. In de jaren tachtig en negentig was hij voorzitter

(Lachend): De alarmknop ligt naast haar bed, op het nachtkastje,

wel af: waar gaat dat heen? Het is een ontwikkeling in de hele

den op het gebied van wonen met zorg, alternatieve woonvor-

van het door de overheid ingestelde Stimulerings-

niet handig natuurlijk, want ze zou het alarm om haar hals moe-

samenleving, waarbij mensen zich constant voor alles en nog wat

men, waarbij de verzorgings- en verpleeghuizen zullen verdwij-

programma Gezondheidsonderzoek SGO en daardoor

ten dragen. Daar moet ik haar aan herinneren. Maar het is wel

exact moeten verantwoorden. Er ontstaat daardoor een enorme

nen. Dat zou ik een prima ontwikkeling vinden.

betrokken bij een groot aantal wetenschappelijke

een mogelijkheid om acuut hulp te vragen. Ik denk dat de moge-

stimuleringsprogramma’s. Vanaf 1993 tot heden was hij

lijkheden van draadloze technologie een enorme vlucht zullen

betrokken bij eerstelijns gezondheidszorgprojecten in

nemen, maar je moet het de oudjes zoals ik wel leren. En wellicht

onder meer Polen, Hongarije en vooral Roemenië.

kunnen organisaties zoals de thuiszorg, of cli ntenraden van

bureaucratie vanuit wantrouwen, terwijl je mensen toch in de

‘Iedere minuut werd op het apparaatje ingetikt. Dan vraag ik me wel af: waar gaat dat heen?’

eerste plaats vertrouwen moet schenken, een beroep moet doen op hun inzet en kunde.Verantwoording, vooral achteraf, over wat je hebt gedaan is prima, maar we zijn doorgeschoten. En ik zie deze ontwikkeling ook op andere gebieden, zoals de politie en

onderscheidingen, onder meer Ridder in de Orde van de

het onderwijs.

Nederlandse Leeuw.


78

zorginstellingen, daarvoor ook initiatieven nemen. n

Professor van Es ontving diverse binnen- en buitenlandse

‘De mogelijkheden van draadloze technologie zullen een enorme vlucht nemen, maar je moet het oudjes zoals ik wel leren’

79


Door Th. M. Loran, vice-voorzitter Stichting Geloofsovertuiging en Levensbeschouwing

N IEUWE

VRAGEN OVER GELOVEN EN LEVENSBESCHOUWING

Ineens was er een “algemene” stichting! De Stichting Geloofsovertuiging en Levensbeschouwing (SGL) in de thuiszorg werd bij de fusie van de drie grote kruisverenigingen opgericht.Taak van de stichting was om de vragen rond geloven en levensbeschouwing aan de orde te stellen bij werkenden in de thuiszorg.

Dit is een voorbeeld van de vragen of opmerkingen die steeds

En de werkenden ontdekten dat er heel snel gewerkt moest

duidelijker beginnen te klinken. Daarbij wordt duidelijk dat de

worden.Tijd voor een gesprekje bij een oudere heer die net zijn

verpleegkundig-technische aspecten niet voldoende zijn om goed

vrouw verloren had, hoorde niet bij de punten. En in toenemen-

met de cli nt om te gaan. Werkenden uit de rooms-katholieke

de mate raakten medewerkenden vervuld van een gevoel van

traditie voelen zich onzeker in traditioneel protestantse gezin-

tekort te schieten. Iemand zei: Dat gesprekje hoort er toch wel

nen, en omgekeerd. Medewerkenden die geen geloofs-

bij. Ik zorg ervoor dat ik steeds avonddienst heb, dan kan ik rus-

achtergrond hebben, weten niet wat ze met opmerkingen en vra-

tig met mensen praten. En op allerlei manieren is men creatief

gen van de cli nten aanmoeten. En allen weten nauwelijks hoe ze

aan het werk gegaan om juist wel die humane factor te honore-

om moeten gaan met een moslim-gezin of als ze in een hindoe-

ren. Het is een verheugende zaak dat de werkenden in de thuis-

familie werken. Een vraag

zorg geen genoegen namen

Tot die fusie was alles vrij overzichtelijk: rooms-katholieke men-

Maar ook was er langzamerhand het gevoel ontstaan dat er wel

naar informatie in de meest

met alleen het geven van

sen waren lid van het Wit-Gele kruis en kregen een mede-

interessante punten aan de orde werden gesteld, maar dat het

directe zin is manifest.

een injectie of het verbinden

werkende van rooms-katholieke signatuur. Hetzelfde gold voor

niet ging om de vragen waar men zelf in het werken mee in aan-

de leden van het Oranje-Groene Kruis die protestant waren en

raking kwam.

een wijkverpleegster of thuishulp van protestantse huize kregen.

van wonden. Op allerlei

Zorg op punten

plaatsen werd duidelijk dat

De tweede soort vragen

in de thuiszorg een mens een mens ontmoet.

Met name vanuit de vroegere bestuurders van het Wit-Gele en

Onzekerheid

hebben een diepere achter-

het Oranje-Groene Kruis werd aangedrongen op de oprichting

Een aantal aspecten van het werken in een algemene stichting, en

grond. In de steeds groter

van SGL. De SGL kwam er, maar was er behoefte aan het werk

van omstandigheden die de tegenwoordige tijd meebrachten,

wordende stichtingen wordt

Levensvragen

van deze stichting? En wat moest er dan gebeuren? De werkers

veroorzaakten veranderingen in de vraag naar nadere bezinning.

zakelijker gewerkt. Managers

Gekoppeld aan dat gevoel

in de thuiszorg zaten niet direct te springen om toerusting of om

In de eerste plaats was er bij steeds meer werkenden in de thuis-

ontwerpen

een

systeem

van tekort te schieten kwam

hulp. Er was organisatorisch wel veel veranderd, maar op het uit-

zorg een gevoel van onzekerheid ontstaan als ze in een gezin

waarbinnen

zo

effectief

een

voerende vlak nog heel weinig.

kwamen van een andere geloofstraditie dan zij zelf kenden: Wat

mogelijk gewerkt kan wor-

voren: Hoe ga je om met

De vertrouwde jaarlijkse bezinningsdagen bleven. Maar lang-

moet ik zeggen als de pati nt die ik aan het verbinden ben, ineens

den.Voor elke handeling die

een jonge moeder met een

zaamaan bleek er minder belangstelling te bestaan voor die acti-

zegt: Zou ik in de hemel komen? Ik weet werkelijk niet wat ik

verricht moet worden, is

ongeneeslijke ziekte?

viteiten waar sterk vanuit een geloofsrichting werd gesproken.

zeggen moet.

een aantal punten beschik-

Duidelijk werd dat de wer-

baar. Die punten zijn zeer

kende zelf uitgedaagd werd

Het aanbod van bezinningsdagen aan regionale groepen werd

‘Wat moet ik zeggen als de patiënt tijdens het verbinden ineens vraagt: “Zou ik in de hemel komen?”’

steeds minder positief beantwoord. Deels had dat te maken met een verandering in management in een veel grotere stichting dan men voor die tijd had. En een dergelijke toerustingdag kon niet

zakelijk en te kapitaliseren

Th.M. Loran

deelnemen, dan moest de werkende maar een dag vrij nemen en de kosten zelf dragen. Dat bleek voor vele vaste deelnemers toch

aspect

naar

na te denken over de meest elementaire en diepe levens-

opgesteld.

vragen. Hun eigen levensbeschouwing, de eigen identiteit kwam

‘Een verzorgende: “Ik zorg dat ik avonddienst heb, dan kan ik rustig met mensen praten” ’

meer als inservice-training gezien worden. Wilde men daaraan

ander

ter sprake. Dit alles leidde tot de ontdekking dat de vragen van geloven en levensbeschouwing een heel wezenlijk onderdeel van het werken in de thuiszorg zijn. SGL heeft daarom geijverd om die vragen opgenomen te krijgen in de kwaliteitseisen voor de

een te groot struikelblok.

erkende organisaties voor de thuiszorg.


80

81


Toen de criteria van geloven en levensbeschouwing eenmaal

Maar het gaat ook en tegelijkertijd om de levensbeschouwing en

Profiel

waren vastgelegd in de kwaliteitseisen, was het een noodzaak de

de geloofsovertuiging van de werkende zelf. Om zelf te ontdek-

Th.M. Loran (1933) studeerde aan de Rijksuniversiteit te

organisaties op het terrein van de thuiszorg ook middelen te ver-

ken hoe gereageerd wordt op levensvragen.Verheugend is het te

Utrecht theologie en pastorale psychologie. Hij werkte als

schaffen om het personeel te trainen in deze vragen. Daartoe is

ontdekken dat juist binnen een verzakelijkte organisatie, waar de

predikant in verschillende gemeenten, was een tijd werk-

een handboek Geloven in zorg geschreven en de daarbij behoren-

klacht nogal eens gehoord wordt dat er geen tijd is voor een

zaam in het Landelijk Vormingswerk onder jong volwas-

de lesmodule. Die is uitgetest bij een aantal organisaties en geble-

mens als cli nt, de vraag om toerusting humaan te kunnen wer-

senen en was vier jaar pastor in het Antonie van

ken is dat de deelnemers aan de cursus, die door de werkgever

ken sterker wordt. En dat daarbij de werkende zelf zich gaat

Leeuwenhoek Ziekenhuis te Amsterdam. Van 1984 tot

is belegd, zo enthousiast waren dat ze meer wilden en zich ver-

bezinnen op de levensvragen is winst.

1994 gaf hij landelijk leiding aan het pastoraat in de Hervormde, Gereformeerde en Evangelisch Lutherse

der wilden verdiepen in de vragen die ze voor zichzelf als waardevol ervaren hadden.

‘Het is verheugend dat juist in een verzakelijkte organisatie levensbeschouwelijke vragen weer meer aan de orde komen’

In een verzakelijkte samenleving ontstaat — omdat mensen met

Kerken. In die functie schreef hij tal van artikelen over

mensen omgaan — als vanzelf de vraag naar een manier van leven

pastorale en pastoraal-ethische onderwerpen, trainde hij

en werken waarbij werkende en cli nt als mens gezien worden.

veel vrijwilligers in het pastoraat en begeleidde hij

Een mens met alle mogelijkheden. En daarbij wat hulp te bieden

beroepskrachten. Als emeritus begeleidt hij beroeps-

is een feestelijke taak. n

krachten en gemeenten die in moeilijkheden zijn gekomen.Vanaf 1985 maakt hij deel uit van het bestuur van de Stichting Geloofsovertuiging en Levensbeschouwing (in

Verwachtingen voor de toekomst

de Thuiszorg) waarvan de meeste jaren als vice-voorzitter.

Gelet op de vragen die bij de werkenden leven en de bereidheid van beroepstrainers om een dergelijke toerustingcursus binnen het kader van de inservice-trainingen van de organisatie te geven, is het aannemelijk dat in de komende tijd de vragen van geloven en levensbeschouwing in toenemende mate aan de orde gesteld gaan worden. En dan gaat het om twee aspecten. In de eerste plaats is er informatie voor de deelnemers aan een dergelijke cursus. Informatie over wat geloven kan betekenen voor de cli nt: Wat bedoelt de cli nt met een rozenkransgebed of met het lezen van een psalm uit de bijbel? Wat kan verwacht worden in een hindoe-gezin of bij moslims thuis?


82

83


H.E.M. Sales MHA, lid Raad van Bestuur Carint

‘K WALITEIT

VAN LEVEN IS HET RESULTAAT VAN GOED SAMENSPEL’

‘Het bijzondere aan het vak wijkverpleegkunde is dat je bij mensen in huis komt, vaak voor langere tijd. Je loopt een tijdje mee en ziet hoe ze met geboorte en dood omgaan. Het zijn indringende confrontaties met levensvragen. Die ervaring heeft mij als mens gevormd en neem ik nog altijd mee in mijn huidige functie.’ Bestuurder Sales over twijfel en ambitie in een carrière.

Inspirerende resultaten

Het was z ambitieus, dat we het al prachtig zouden vinden als

Die uitdaging zorgde ervoor dat Sales na zeven jaar wijk-

70 procent van het plan gerealiseerd zou kunnen worden. Het

verpleging solliciteerde op een baan als hoofdwijkverpleeg-

werd uiteindelijk 90! Dit door het enthousiasme van iedereen.

kundige bij de Kruisvereniging Nijmegen en ze volgde de Voortgezette Opleiding Beroepsinnovatie. Ze merkte dat het lei-

Spannende sollicitatie

dinggeven aan veranderingsprocessen in de organisatie en het

De ontwikkelingen in Twente gingen razendsnel. De koepel van

coachen van mensen haar sterk inspireerde door de resultaten

Thuiszorg Twente werd opgeheven en de organisatie opgedeeld

die werden behaald. Ik werkte met een enthousiast team van

in drie districten: Enschede, Almelo en Hengelo. De Kruis-

zorgverleners in een stimulerende en dynamische werk-

vereniging kreeg er nieuwe diensten bij: kraamzorg, di tisten en

omgeving. Achteraf bezien

consultatiebureaus.

constateer ik dat in die vier

De organisatie groeide van

Ze komt net terug van de kapper met haar schoonmoeder die

Prachtige jaren , zegt ze. Je bent jong en in de loop der jaren

jaar de ambitie groeide om

150 naar 450 medewerkers.

de andere voordeur is ingestapt. Een andere voordeur, maar wel

realiseer je je steeds beter wat een enorme waardevolle ervaring

mij verder te bekwamen in

Tegelijkertijd werd een fusie

op het terrein van het huis dat Sales met haar man, zijn zoon en

dat is. Al die mensen waar je in huis mag komen, situaties van

het management.

voorbereid met de instel-

zijn ouders vorig jaar hebben betrokken in een bosrijke omge-

geboorte en dood. Je ziet dan ook dat mensen weinig of juist heel

Een nieuwe uitdaging deed

lingen voor gezinsverzorging

ving van Enschede. Drie huishoudens die in elkaar werden

veel voor elkaar kunnen betekenen, hoe ze met confrontaties in

zich voor bij de Kruis-

en maatschappelijk werk.

gevoegd. Het heeft de nodige verbouwingen en inspanningen

het leven omgaan, zoals kanker. Niet zelden blijken mensen een

vereniging Midden en Noord-

Sales stond voor een nieuwe

gekost, maar de drie generaties wonen nu bij elkaar, tot groot

meerwaarde te halen uit het omgaan met die ziekte, komen

Oost Twente. Daar zocht de

beslissing toen de functie

genoegen van iedereen: Het is prachtig dat we hier bij elkaar

elkaar nader als partners. Het is voor mij een bijzondere leer-

net benoemde directeur een

vacant kwam van directeur

kunnen wonen en dat mijn schoonouders een eigen, aangebouw-

school geweest.

hoofd verpleegkundige dienst.

zorg: Ik heb toen zorgvuldig

de woonruimte hebben. Maar je moet elkaar wel de ruimte kun-

Als wijkverpleegkundige doe je niet alleen veel mensenkennis op,

Dus keerde Sales terug naar

nagedacht over wat ik ver-

nen geven, dat is een voorwaarde.

zegt ze. Je leert om methodisch en gestructureerd te werken,

haar geboortestreek: Het

der wilde: manager zijn van

Het bij elkaar wonen van drie generaties is typisch plattelands en

terwijl je tegelijkertijd ook betrokken bent bij mensen. In een

was de eerste beslissing die

specifieke diensten of een

vroeger ook gebruikelijk in Twente, de geboortegrond van Sales:

managementfunctie ben je in wezen niet anders bezig. Als ik nu

mijn collega Ton Swagerman

bredere functie als directeur

Die zorg voor elkaar noemen wij hier noaberschap , zegt ze

met organisatievraagstukken bezig ben dan wordt een beroep

in zijn nieuwe functie nam

zorg. Ik besloot te sollicite-

met een glimlach. De Twentse achtergrond is niet meer te horen,

gedaan op mijn analytische en methodische vaardigheden, maar

en ik ben nog altijd blij dat ik

ren en werd na een intensie-

maar als je het haar vraagt, dan rollen de zinnen er in typisch

het vraagt tegelijkertijd om betrokkenheid bij de mensen waar

destijds werd aangenomen.

Twents dialect zeer makkelijk uit. Dat is haar later in Amsterdam

het uiteindelijk om gaat. Die combinatie vind ik wezenlijk. In eer-

Onze visies bleken telkens

en Nijmegen waar ze jaren als wijkverpleegkundige werkte, goed

ste instantie had ik geen behoefte aan een leidinggevende func-

goed op elkaar aan te sluiten en niet in de laatste plaats door de

of ze die sollicitatie spannend vond, zegt ze eerlijk: Ja, absoluut,

van pas gekomen. Het aanpassen aan de taal en het karakter van

tie. Ik vond het wijkverpleegkundige vak prachtig. Gaandeweg

stimulans die van hem uitging.

maar ik wist op een gegeven moment zeker dat ik die baan graag

de bevolking.

kwam de uitdaging om mijn vaardigheden te verbreden.

In haar nieuwe functie gaf ze leiding aan acht hoofdwijkverpleeg-

wilde. Na het doorlopen van zo n traject heb je een breed draag-

kundigen, waarbij ze kon voortbouwen op de ervaring die ze

vlak binnen de organisatie.

‘Als wijkverpleegkundige leer je om methodisch en gestructureerd te werken, tegelijkertijd ben je ook betrokken bij mensen’

Confrontaties Voor die tijd volgde Sales haar opleiding als A-verpleegkundige in Enschede en Amsterdam en daarna de specialisatie — MZ-opleiding — in Amsterdam. In de historische stad Nijmegen werkte ze

H.E.M. Sales

ve procedure uit 70 kandidaten gekozen. Op de vraag

opdeed in Nijmegen. De Kruisvereniging Twente zat in een fase

‘Ik denk dat het hebben van een gezin voor vrouwen belemmerend kan werken in een managementcarrière’

van grote veranderingen en Sales zette met Swagerman en hun team van hoofdwijkverpleegkundigen een ambitieus beleidsplan in elkaar:

zeven jaar als wijkverpleegkundige. Liber Amicorum STOOM

84

85


Doelmatigheid

Inmiddels maakt Sales deel uit van de Raad van Bestuur van

Profiel

Na circa vier jaar was de fusie tussen de organisaties van thuis-

Carint. De nieuwe organisatie is ontstaan uit een fusie tussen de

H.E.M. Sales, MHA startte haar carrière als wijkverpleeg-

zorg, maatschappelijk werk en gezinsverzorging voltooid. De cul-

thuiszorg en een aantal verzorgings- en verpleeghuizen.

kundige en hoofdwijkverpleekundige in Nijmegen. Bij de

tuurverschillen van de oude organisaties namen af, er ontstond

Voor deze functie volgde zij de MBA-opleiding (master of business

Kruisvereniging Midden en Noord Oost Twente werd zij

een nieuwe gezamenlijke cultuur en er was volgens Sales meer

adminstration). Dat was wel zwaar naast een volle baan , zegt ze.

hoofd wijkzorg en daarna waarnemend directeur. Vanaf

Dat vind ik een duidelijk voorbeeld waar de marktwerking onts-

ruimte voor innovatie van de zorg en aandacht voor de beroeps-

Maar het heeft me ook nieuwe inzichten gegeven. Het maken van

1992 tot 1999 was directeur Zorg/lid van de Raad van

poort, omdat ik zie dat het ten koste gaat van zorgvuldigheid

ontwikkeling van zorgverleners. In die tijd kampte de thuiszorg

strategische keuzes als bestuurder doe je op grond van ervaring

Bestuur van Thuiszorg Centraal Twente en vanaf 1999 tot

naar de mensen die zorg nodig hebben. Carint kiest voor samen-

met een discrepantie tussen de stijgende zorgvraag en de

vaak intu tief. De masteropleiding stelt je in staat om aan de hand

2002 directeur Thuiszorg. Haar huidige functie is lid van

werking met andere instellingen in de regio vanuit het concept

beschikbare middelen. Daardoor ontstonden er wachtlijsten en

van theoretische modellen een analyse te maken van situaties,

de Raad van Bestuur van Carint, met de beleidsaandachts-

welzijn-wonen-zorg.

logisch, veel ontevreden cli nten. Sales: Alles leek in die periode,

waardoor je meer expliciet en gefundeerd keuzes kan maken.

gebieden zorginnovatie, zorgbeleid, welzijn, kwaliteit,

Klanten moeten kunnen kiezen uit verschillende aanbieders; in

arbo en voeding.

die zin is marktwerking goed. We gaan over naar een andere

de jaren negentig, op doelmatigheid gericht. Dat tastte het zelf-

‘Het benchmarkonderzoek heeft onze medewerkers weer zelfvertrouwen gegeven’

vertrouwen van onze medewerkers sterk aan. In een brief aan

Gezin en carrière

Sales volgde onder meer de opleiding V.O.G.-beroeps-

financiering, waarbij mensen hun zorg vergoed krijgen via de

Minister Borst hebben wij geschreven hoezeer de ziel in de zorg

Sales heeft de top in het management bereikt. Zou ze deze posi-

innovatie, Efficiënt verpleegkundig managenent en

ziektekostenverzekeraar, al of niet met een aanvullende verzeke-

geraakt werd door dit beleid, dat ons dwong tot stopwatchzorg.

tie ook hebben bereikt met de zorg voor een gezin? Ze denkt

Financieel Management en Strategie en Management van

ring, via een PGB, de WMO, of ze betalen een deel van de zorg

De omslag kwam op het moment dat de LVT en het ministerie

even na en zegt: Dat vind ik een lastige vraag. Met een gezin heb

Organisaties in de Gezondheidszorg, TIAS. Sales is

zelf. Het vraagt om een grote alertheid en ondernemend gedrag.

van VWS besloten tot het organiseren van een benchmarkonder-

je minder tijd voor jezelf en ik heb het wel als prettig ervaren dat

bestuurslid van een aantal regionale en landelijke organi-

De organisatie zal anders dan tot dusver moeten functioneren.

zoek in de thuiszorg. Bijna alle thuiszorginstellingen besloten om

ik me bij tijd en wijle even kon terugtrekken om de nodige afstand

saties en ontving in 1996 de “Persoonlijke Kwaliteitsprijs

Enige concurrentie houdt ook de medewerkers alert, het is een

aan deze benchmark mee te doen, want dat zou in ieder geval

te nemen van de hectiek en problemen van het werk. Dat deed ik

Manager sector Dienstverlening” van de Kamer van

prikkel om goede zorg te leveren. Ik denk ook dat we terug moe-

duidelijk kunnen maken of wij nog doelmatiger konden werken.

door af en toe een week in retraite te gaan in een klooster. In die

Koophandel, regio Twente.

ten naar een kleinschalige, wijkgerichte organisatie van de zorg,

De uitslag was verrassend: Onze organisatie bleek 100 procent

zin denk ik wel dat het hebben van een gezin voor vrouwen een

met zelfstandige en beschermde woonvormen voor ouderen.

doelmatig te werken, de klanttevredenheid was hoog, evenals de

belemmering kan vormen voor een managementcarri re. Ik heb

Eigenlijk komt het primary health care-concept uit de jaren tach-

tevredenheid van de medewerkers. Dat was een enorme opste-

overigens ook het geluk gehad dat ik vanuit de organisatie veel

tig weer terug, wellicht in een andere vorm. Ik zie het als een uit-

ker voor de medewerkers en we hebben toen ook besloten om

kansen kreeg en gestimuleerd ben in het volgen van trainingen en

daging om alle voorzieningen met elkaar in verbinding te bren-

ons nog meer te focussen op de kwaliteit van de cli ntenzorg en

opleidingen. Ook dat is een voorwaarde en je moet nieuwsgierig

gen, goede contacten te onderhouden met gemeenten, welzijns-

de kwaliteit van de arbeid. De benchmark heeft het zelfvertrou-

blijven. De wil moet er zijn om te blijven leren.

voorzieningen en intramurale instellingen.Want ik ben ervan overtuigd dat we een goede kwaliteit van leven van mensen kun-

wen bij onze medewerkers teruggebracht.

nen garanderen als dit in samenspel met anderen gebeurt. n

Kansen voor de thuiszorg

‘Ik zie het als een uitdaging om alle voorzieningen met elkaar in verbinding te brengen’

Tot slot van ons gesprek komen we op de toekomst van de thuiszorg. Sales ziet kansen voor de thuiszorg maar ook bedreigingen. Ze denkt genuanceerd over de marktwerking in de zorg: Ik ben op zich niet tegen marktwerking, maar in onze sector moet het aan beperkingen onderhevig zijn. In ons gebied hebben we een intramurale instelling die een deel van de thuiszorg opeist en de concurrentie op een agressieve manier aangaat.


86

87


Prof.dr. G.A.M. van den Bos, hoogleraar sociale geneeskunde AMC/Universiteit van Amserdam

Twintig jaar geleden was dat ondenkbaar. Toen stond de acute

‘‘Geef meer aandacht aan best practices om het imago van de thuiszorg te verbeteren’

geneeskunde voorop met haar spectaculaire successen. Deze

‘D E

THUISZORG VERDIENT MEER SOLIDARITEIT ’ ‘De thuiszorg staat onder druk. Tegenover de toenemende maatschappelijke behoefte staat de geringe maatschappelijke erkenning. We moeten investeren in profilering van de thuiszorg en in werving en behoud van zorgverleners. De glamour die de medisch-curatieve gezondheidszorg van oudsher uitstraalt, zou ook moeten uitgaan naar de care.We hebben mensen hard nodig om de driedubbele vergrijzing in de zorg op te vangen’, aldus prof.dr. G.A.M. van den Bos.

vooruitgang is velen ten goede gekomen maar het paradoxale gevolg is dat er meer chronisch zieken komen die langer leven met hun ziekte. Dat vraagt om een andere benadering in de zorg

Op dit moment is bijna 14 procent van de bevolking 65 jaar en

met meer aandacht voor kwaliteit van leven. Ik zie dat kwaliteit

ouder; rond 2040 zal dat 24 procent zijn. Ook het aantal hoog-

van leven een belangrijke uitkomstmaat is geworden in de klini-

bejaarden van 80 jaar en ouder zal fors toenemen en deze dub-

sche praktijk, bijvoorbeeld in medische beslissingen bij chemo-

bele vergrijzing zal de gezondheidszorg niet ongemoeid laten ,

therapie of levertransplantatie, en in de revalidatie van chronisch

aldus Van den Bos. De consequentie is dat het aantal chronisch

zieken zoals pati nten met

zieken in de toekomst fors

reumato de

of

zal stijgen. Prognoses wijzen

artritis

COPD. Tegelijkertijd moet

uit dat bijvoorbeeld het aan-

De afgelopen 25 jaar heeft Van den Bos een breed onderzoeks-

Verbetering van de kwaliteit van leven en bevordering van auto-

worden geconstateerd dat

tal mensen met reumato de

programma opgebouwd op het terrein van de zorg voor chro-

nomie zijn voor mij de kern van de zorg voor chronisch zieken.

chronisch zieken en zorg-

artritis met circa 25 procent

nisch zieken. Het startpunt daarvan blijkt bij de thuiszorg te lig-

Kortom, terugkijkend heeft het veld van de thuiszorg mij veel

verleners in de chronische

zal toenemen en het aantal

gen. Ter voorbereiding op ons gesprek heeft ze nog eens haar

inspiratie gegeven voor mijn denken en doen.

zorg maatschappelijk nog

mensen met dementie met

weinig van deze vooruitgang

circa 40 procent. Vooral de

eerste publicaties doorgelezen. Daarbij constateert ze een opvallende continu teit in de tijd. In deze publicaties over de thuiszorg

Chronisch zieken

hebben kunnen meeprofite-

thuiszorg is als voorziening

liggen de wortels van mijn onderzoeksprogramma. En daarbij

Van den Bos is projectleider van een groot aantal onderzoeks-

ren. Dat blijkt bijvoorbeeld

vergrijzingsgevoelig en zal te

gaat het om vraagstukken die na al die jaren nog niets aan actu-

projecten onder de oudere bevolking en specifieke pati nten-

uit de dit jaar ingevoerde no-

maken krijgen met com-

aliteit hebben ingeboet. Zoals de weerbarstigheid van sociaal-

groepen, zoals reumato de artritis, kanker, CVA en andere neuro-

claimkorting voor zieken-

plexere vragen van steeds

economische verschillen in gezondheid.Wij wezen er destijds al

logische aandoeningen. Daarnaast heeft zij diverse advies- en

fondsverzekerden die per

meer mensen. Men reali-

op dat de normering die bij aantallen wijkverpleegkundigen

bestuursfuncties, waaronder STOOM, Raad van Toezicht van

definitie in het nadeel is van

seert zich daarnaast te wei-

wordt toegepast, ten onrechte geen rekening houdt met deze

Thuiszorg Amsterdam en Programmacommissies Chronisch

chronisch zieken.Wat ik ook

nig dat deze vergrijzingsgolf

verschillen in behoefte aan zorg. In de grote steden en in minder

Zieken van ZonMw. Op de dag dat wij elkaar spreken, bericht het

moeilijk vind, is dat de ver-

zich ook voordoet in de

welvarende buurten zou relatief meer thuiszorg moeten worden

Radio-1-journaal dat de chronisch zieken er in 2004 qua inkomen

houding tussen de care- en

thuiszorg zelf. In feite is een

ingezet.

op achteruit zijn gegaan. Zij beaamt dat de positie van chronisch

de cure-sector nog steeds

Ook de kwaliteit van zorg blijft volgens Van den Bos doorlopend

zieken nog steeds veel te wensen overlaat, maar Van den Bos ziet

niet is bijgetrokken. De care-

om aandacht vragen. Het belang van het pati ntenperspectief,

ook vooruitgang: Van niet te onderschatten betekenis is dat

sector, de thuiszorg, wordt in het beleid volstrekt onvoldoende

van verpleegkundigen en verzorgenden is in het afgelopen decen-

continu teit van zorg, afstemming van de professionele zorg op

chronisch zieken meer op de agenda staan . Niet alleen in het

ondersteund en dat is met het oog op de toekomst een zorge-

nium sterk gestegen. Er is sprake van een dalende instroom en

de informele zorg, psychosociale ondersteuning, partners in zorg,

wetenschappelijk onderzoek maar ook in het beleid.

lijke zaak.

een stijgend verloop onder jongeren die werkzaam zijn in de

G.A.M. van den Bos

de. De gemiddelde leeftijd

al deze vraagstukken die toentertijd zo n prominente plaats had-

thuiszorg.

‘Investeren in gezondheidszorg draagt uiteindelijk bij aan verhoging van de nationale welvaart’

den in de thuiszorg, staan nu centraal in het zorgbeleid in Nederland. En wat ik zo karakteristiek vind voor de thuiszorg, is de integrale benadering van medische, lichamelijke en psychosociale gevolgen van chronische ziekten.


driedubbele vergrijzing gaan-

88

Driedubbele vergrijzing De komende decennia zal de vergrijzing zich verder manifeste-

Van den Bos vindt dat er nu te veel aandacht is voor de econo-

ren, zo blijkt uit de bevolkingsprognoses van het CBS. De cijfers

mische gevolgen van deze vergrijzing, zoals de discussie over

liegen er niet om.

(pre)pensioenen en de kosten van de gezondheidszorg.

89


De hoogleraar is ervan overtuigd dat investeren in de gezond-

Carrière in de praktijk

Profiel

Partners in zorg

heidszorg uiteindelijk zal bijdragen tot verhoging van de nationa-

Van den Bos benadrukt dat naast werving van jonge mensen ook

Prof.dr. G.A.M. van den Bos (1948) is verbonden aan de

De vraag naar thuiszorg zal in de komende decennia het aanbod

le welvaart: wealth generates health, maar ook geldt health gene-

meer ge nvesteerd moet worden in behoud van personeel.

afdeling Sociale Geneeskunde van het Academisch

ruimschoots overtreffen. Dat gegeven vraagt volgens Van den

rates wealth. Een vergrijzende samenleving zal een hogere prio-

Langdurig ziekteverzuim, burn-out en verloop onder verpleeg-

Medisch Centrum/Universiteit van Amsterdam. Haar

Bos, buiten de noodzakelijke aandacht voor kostenbeheersing,

riteit moeten toekennen aan de gezondheidszorg dan nu het geval

kundigen en verzorgenden zijn naar verhouding het hoogst in de

onderzoeksprogramma op het terrein van chronische

om een langetermijnvisie op de inhoud van de zorg en de nieu-

is om meer evenwicht aan te brengen tussen vraag en aanbod.

ouderenzorg. En dat heeft onder meer te maken met de knel-

ziek(t)en richt zich onder meer op sociaal-economische

we wensen van ouderen, chronisch zieken en gehandicapten op

punten in de kwaliteit van de zorgverlening. Het Panel van

ongelijkheid in gezondheid(szorg), gezonde levens-

het gebied van wonen en zorg.Van den Bos: We gaan een onge-

Beeldvorming en best practices

Verpleegkundigen en Verzorgenden geeft in dit verband belangrij-

verwachting, comorbiditeit, kwaliteit van leven, kwaliteit

wisse maar risicovolle periode tegemoet. De mogelijkheden om

Zorgelijke ontwikkelingen, maar hoe gaan we dit tij keren? Op de

ke signalen af. Velen geven aan dat ze niet kunnen voldoen aan

van zorg en zorgbelasting van informele hulpverleners.

tot meer vraagsturing te komen, worden bemoeilijkt door de

eerste plaats, zegt Van den Bos, moeten we veel meer investeren

hun eigen kwaliteitsnormen door gebrek aan tijd, geld of colle-

Daarnaast heeft Van den Bos advies- en bestuursfuncties

toekomstige ontwikkelingen rond de Wet Maatschappelijke

om jongeren warm te laten lopen voor een toekomst in de thuis-

giale ondersteuning. Functiedifferentiatie en deskundigheidsbe-

bij diverse organisaties, onder meer College voor

Ondersteuning. Er komen nieuwe schotten tussen huishoudelij-

zorg. Hoe we dit moeten doen, daarvoor heb ik nu geen pasklaar

vordering worden gezien als een belangrijke impuls om de werk-

Zorgverzekeringen, Gezondheidsraad, Nederlands Astma

ke zorg en verpleegkundige zorg, en de signalerende functie van

antwoord. Maar het is belangrijk dat de negatieve beeldvorming

druk te verminderen en de kwaliteit van zorg te verbeteren.Veel

Fonds, Raad van Toezicht Thuiszorg Amsterdam, Bestuur

de thuiszorg dreigt verloren te gaan.Taken worden naar gemeen-

wordt gekeerd en dat het imago van de thuiszorg wordt verbe-

voordelen worden verwacht van horizontale taakdifferentiatie

Stichting Week van de Chronisch Zieken, en ZonMw-

tes overgeheveld zonder dat er voldoende duidelijkheid bestaat

terd. Naast publiekscampagnes zou meer aandacht kunnen uit-

waarbij verpleegkundigen met een aandachtsgebied of specialisa-

Programmacommissies Chronisch Zieken. Van den Bos is

over garanties ten aanzien van de kwaliteit van de zorg en de

gaan naar best practices. Er lopen enorm veel vernieuwende pro-

tie worden ingezet voor een specifieke groep cli nten, zoals

tevens vice-voorzitter van het bestuur van STOOM.

kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden. Ook zal de druk op de

jecten, met uitstekende resultaten. Om de zorg echt te laten aan-

mensen met diabetes of reuma. Bij verticale taakdifferentiatie zou

mantelzorg verder toenemen. Tegelijkertijd wil het beleid zich

sluiten op de vraag van cli nten, is bijvoorbeeld op meerdere

het naar mijn idee veel minder moeten gaan om functies met

richten op bevordering van arbeidsparticipatie van vrouwen en

plaatsen belevingsgerichte zorg ge ntroduceerd. Belevings-

kerntaken op het gebied van management en co rdinatie van de

flexibilisering van de arbeid. Daarnaast heeft het kabinet ervoor

gerichte zorg speelt in op de individuele behoeften van cli nten.

zorg, maar veel meer om het cre ren van nieuwe functies waar-

gekozen om een groter beroep te doen op de eigen draagkracht

Door deze methodiek toe te passen wordt niet alleen de kwali-

in ervaren verpleegkundigen en verzorgenden hun jongere colle-

en de eigen verantwoordelijkheid van burgers en hun naasten.

teit van leven van cli nten verhoogd. Ook de arbeidssatisfactie

ga s trainen, coachen en inspireren in de zorg. Ik denk dat

Dat wijst op een clash van beleidslijnen. Goede professionele

van zorgverleners, de kwaliteit van de thuiszorg en de samen-

STOOM nog een belangrijke bijdrage kan leveren aan deze func-

zorg moet echter blijven gewaarborgd en geborgd, ongeacht de

werking met mantelzorgers en andere professionals zoals huis-

tiedifferentiatie en professionalisering van de beroepsgroepen.

bijdragen van informele zorgverleners. Ik denk dat de overheid

artsen, worden erdoor verbeterd. Dergelijke vraaggerichte ver-

Veel belang wordt daarbij gehecht aan de upgrading van de wijk-

zich meer als partner kan opstellen om ervoor zorg te dragen

nieuwingen zouden veel meer voor het voetlicht moeten wor-

verpleegkundige beroepsgroep en aan de versterking van de

dat vraag en aanbod meer op elkaar worden afgestemd. Zo zou-

den gebracht. Ook STOOM heeft hierop de schijnwerper

identiteit en maatschappelijke status van verzorgenden.

den de budgetten voor ontwikkelingsprojecten verruimd kunnen

gericht. Daarbij gaat het erom de rol van professionals in de

worden.Tegelijkertijd zal de thuiszorg zelf initiatief moeten tonen

‘Er is een clash van beleid: meer arbeidsparticipatie van vrouwen en ook een hoger beroep op mantelzorg’

thuiszorg als medeontwerper van het zorgbeleid te versterken en het professionele gedachtegoed inhoudelijk te profileren.

in het zoeken naar partners, zowel binnen de gezondheidszorg als daarbuiten zoals met gemeenten en woningcorporaties om goede alternatieven voor nieuwe woon- en zorgvormen uit te werken. Om de gevolgen van de vergrijzing en ontgroening van de bevolking en de thuiszorg te kunnen opvangen, zullen innovaties in professionaliteit, kwaliteit, organisatie n opvattingen nodig zijn. Aan de ontwikkeling van deze innovaties zal ook STOOM als partner willen bijdragen. Ik wens STOOM een inspirerende toekomst toe. n


90

91


Dr. A.Pool, senior medewerker NIZW en docent verplegingswetenschappen Universiteit Utrecht

‘I NVESTEER

IN SAMENWERKING EN IN KWALITEIT VAN VERPLEEGKUNDIGE ZORG ’ ‘We hebben een verwrongen zwart-witbeeld van gehandicapten, chronisch zieken en ouderen.Aan de ene kant de groep die van het leven geniet, “constant op reis is”, aan de andere kant een groep die “in de kreukels ligt”. Als we nu eens minder investeren op structuren en meer op een goede kwaliteit van zorg, dan kunnen heel veel mensen uitstekend participeren in onze samenleving’, aldus dr. A. Pool.

De thuiszorg heeft te snel de — vermeende — marktwerking als

Het idee is dat de bevolking moet kunnen kiezen, maar veel men-

leitmotiv genomen, terwijl men allerlei maatschappelijke ontwik-

sen zitten daar in zo n moeilijke situatie helemaal niet op te

kelingen onvoldoende in de gaten heeft gehouden. En dan doel ik

wachten. Die willen een herkenbaar iemand uit hun eigen dorp

niet alleen op de individuele behoefte aan zorg van mensen, maar

of wijk, makkelijk bereikbaar, met de zekerheid dat er goede kwa-

ook de vergrijzing, andere samenlevingsvormen, emancipatie, kin-

liteit van zorg wordt geleverd.Wat mensen w l prettig vinden is

deren die verder weg wonen, wijken met een multiculturele

dat zij de keuze hebben tussen de ene of de andere wijkverpleeg-

bevolking, enz.

kundige, maar geen hordes verschillende hulpverleners over de vloer. En zij willen de mogelijkheid hebben om te kunnen kiezen

Onherkenbare thuiszorg

voor tijdstippen waarop een zorgverlener komt.

Een andere ontwikkeling , genomen bureaucratie in de

Verpleging als corebusiness

thuiszorg. Niet alleen inge-

Pool gelooft er niet in dat de

vervolgt Pool, is de toe-

Het zal wel even wennen zijn na mijn afscheid op 31 mei.Vooral

Even later zegt hij: Ik heb ambivalente gevoelens over de thuis-

geven door externe regel-

concurrentie zal leiden tot

het feit dat ik wat minder vanzelfsprekend contacten heb met

zorg . Zo n opmerking vraagt om nadere uitleg die hij na enig

geving vanuit de overheid en

een goedkopere en kwali-

collega s en studenten.Aan de andere kant is het ook wel prettig

nadenken geeft: Ik zie nu een kentering, maar de laatste jaren had

zorgverzekeraars, maar ook

tatief betere gezondheids-

dat ik meer vrijheid krijg om zaken in mijn eigen tempo te doen

het beleid en management in de thuiszorg — vooral op landelijk

intern is de thuiszorg ver-

zorg: Ik zie nog steeds geen

en zelf te plannen.

niveau — alleen maar oog voor de kwantiteit van het werk, pro-

bureaucratiseerd. Er komen

bewijzen voor die stelling.

We zitten onder de tulpenboom in zijn tuin die zich in het vroe-

ductie, en ze maakten een consequente keuze voor huishoudelij-

steeds meer formulieren

Marktwerking zie ik dus niet

ge voorjaar in al zijn pracht laat zien. Pool heeft het over zijn

ke hulp, niet voor de wijkverpleging. Die professionals hebben

voor van alles en nog wat.

als oplossing en zeker niet

naderende afscheid als senior-medewerker van het NIZW, waar

onvoldoende impulsen gekregen voor de inhoudelijke ontwikke-

Daar bovenop komt de

voor de toekomst van de

hij de laatste vijftien jaar werkte, tot voor enkele jaren geleden

ling van hun vak. En daar zien we nu de resultaten van.

schaalvergroting die strate-

thuiszorg. Ik zou willen plei-

gisch wellicht noodzakelijk

ten voor een aantal belang-

gecombineerd met het lesgeven aan de Universiteit Utrecht als docent verplegingswetenschappen. In zijn 40-jarige carri re is hij

Welke resultaten?

was, maar daarmee heeft de

rijke strategie n van de

altijd trouw gebleven aan alles wat te maken heeft met chronisch

Bijvoorbeeld het verschijnen van praktijkverpleegkundigen in de

thuiszorg onvoldoende bin-

thuiszorg. Ten eerste moet

ziekzijn en langdurige zorgverlening . De thuiszorg is daarbij een

huisartsenpraktijk. Deze ontwikkeling is mede te wijten aan het

ding gehouden met de loka-

de sector consequent kie-

rode draad in zijn leven door de vele projecten waaraan hij deel-

feit dat de relatie tussen de thuiszorg en de huisartsen is ver-

le samenleving en is vaak

nam op het gebied van onderzoek en ontwikkeling. Drie jaar

stoord en er te weinig is ge nvesteerd in de professionele ont-

onherkenbaar

geleden maakte hij ook als cli nt kennis met de gezondheidszorg

wikkeling van de wijkverpleging. Was dat wel het geval geweest,

Een voorbeeld daarvan is de naamgeving van organisaties.Veel

niet dat we terug moeten naar de oude situatie. Maar in ieder

vanwege een ernstige ziekte die hem trof: Je zou kunnen zeggen

dan hadden de wijkverpleegkundigen een aantal taken van de

mensen snappen niet meer wat er achter al die organisaties zit.

geval wel de verbinding herstellen tussen de wijkverpleeg-

dat ik inmiddels ook ervaringsdeskundige ben.

huisartsen kunnen overnemen. Het is niet de enige verklaring,

De markt voor thuiszorg is nu open, maar ik hoorde bijvoor-

kundigen en de huisartsen en afhankelijk van de lokale situatie

maar wel een belangrijke factor voor de keuze van huisartsen om

beeld laatst in mijn eigen buurt van een dochter die terminale

samenwerken met andere hulpverleners.

praktijkverpleegkundigen in te schakelen. Je ziet ook wel dat

thuiszorg voor haar vader nodig had, dat zij gek werd van alle

wijkverpleegkundigen de overstap maken naar de huisartsen-

mensen die hun diensten aan kwamen bieden. In dit geval waren

praktijk, maar de echte eerstelijnsgedachte is er niet meer; de

het vijf organisaties die gebeld hadden.

‘De thuiszorg heeft onvoldoende binding gehouden met de lokale samenleving en is vaak onherkenbaar’

A. Pool

eerstelijn en dat betekent

geworden.

‘Ik zie een enorme behoefte van huisartsen en wijkverpleegkundigen om vooral praktisch samen te werken’

lokale verbinding tussen thuiszorg en huisartsen.


92

zen voor versterking van de

93


Ik denk dan aan een organisatie van de eerstelijnszorg op regio-

Er is ook geen regulier overleg tussen de HBO-raad en de thuis-

Profiel

Op het moment dat je ziek wordt en gehandicapt, ben je gewoon

naal niveau, afgestemd op de gemeentelijke indeling, en dat hoeft

zorg op landelijk niveau, terwijl ik het samen ontwikkelen van

Dr. A. Pool is verpleegkundige en psycholoog en promo-

minder mondig, dat kan ik je uit ervaring vertellen. Naast de ande-

niet volgens n model. Daarmee hangt samen dat de thuiszorg

zo n opleidings- en competentieprofiel een belangrijk onderdeel

veerde aan de Universiteit Utrecht op het onderwerp

re dingen die ik heb genoemd, vind ik vooral dat de thuiszorg

kiest voor verplegen als corebusiness en veel meer investeert in

vind van investeren in de verpleging als corebusiness.

‘De relatie verpleegkundige en chronisch zieke vanuit het

moet investeren in kwaliteit van de directe pati ntenzorg achter

perspectief van autonomie’. Een onderzoek naar het leven

de voordeur. (Fel): Waarom zie ik onlangs een reportage op tele-

contacten met huisartsen en huisartsengroepen, want dat gaat niet vanzelf. Het imago is nu dat de thuiszorg een bureaucrati-

Scherpere indicatie huishoudelijke hulp

met een chronische ziekte en de zorg van wijkverpleeg-

visie over demente ouderen die thuis vastgebonden worden,

sche organisatie is, waar je als huisarts niet doorheen kunt

Een tweede belangrijke opdracht voor de thuiszorg vind Pool het

kundigen en wijkziekenverzorgenden. Pool heeft een lange

omdat er geen toezicht is? Dat is toch volstrekt onacceptabel? Je

komen , terwijl de behoefte aan goede verpleegkundigen wel

opbouwen van goede relaties met gemeenten, want daar kun je

ervaring in het verpleegkundig onderwijs (HBOV en MGZ)

kunt dan niet tegelijkertijd zeggen — in deze reportage vanuit de

aanwezig is. Even een voorbeeld uit mijn praktijk:Vanuit de regio-

niet omheen vanwege de Wet Maatschappelijke Ondersteuning —

en in de thuiszorg. Hij was in 1968 de eerste mannelijke

Landelijke Vereniging van Thuiszorg — dat je staat voor kwaliteit

nale huisartsenvereniging en de thuiszorg in de regio Delft zijn

WMO.Waarom zou een gemeente verpleegkundige en huishou-

wijkverpleegkundige en werkte vervolgens als hoofdwijk-

van zorg. Ik weet dat er druk staat op de thuiszorg, maar je kunt

we vorig jaar gestart met het organiseren van avondbijeenkom-

delijke zorg inkopen bij de huidige, van oudsher AWBZ-gefinan-

verpleegkundige, hoofd van het stafbureau van een pro-

je afvragen waarom verpleegkundigen dergelijke situaties kennelijk

sten voor huisartsen en wijkverpleegkundigen ( Carrousel ). Ze

cierde thuiszorgorganisaties als goede particuliere bureaus die

vinciale kruisvereniging en als hoofd stafbureau bij een

toelaten. Als professional moet je dan h l hard aan de bel trek-

worden druk bezocht door de beroepsgroepen en van beide

zorg ook kunnen bieden? Ik vind het overigens prima dat er kri-

grootstedelijke kruisvereniging. Hij nam deel aan vele com-

ken, protesteren binnen je organisatie. Ik kan me voorstellen dat

kanten zie ik een enorme behoefte om vooral op concrete pun-

tisch wordt gekeken naar de huishoudelijke hulp als onderdeel

missies op het terrein van chronisch zieken, onder meer de

je met de rug tegen de muur staat, maar het is een kwestie van

ten samen te werken. Niet direct vanuit een model of vaste

van de zorg die gefinancierd wordt vanuit de nieuwe AWBZ of

Nationale Commissie Chronisch Zieken, de Landelijke

beschaving om dergelijke situaties onder geen beding toe te laten.

structuur, maar puur vanuit praktische ervaringen en de wil om

de WMO.Voor mensen die dit zelf kunnen betalen, mag deze

Commissie Kwalificatiestructuur opleiding Verpleging en

Je kunt er ook voor kiezen om in een dergelijke situatie geen zorg

de doelmatigheid en kwaliteit van de zorg te verbeteren.

voorziening wat mij betreft uit het basisverzekeringspakket. Mijn

Verzorging, en hij is lid van meerdere begeleidings-

meer te leveren als thuiszorg en een andere oplossing te zoeken,

vrouw en ik hebben nu bijvoorbeeld een huishoudelijke hulp. Het

commissies voor de kenniscentra aan de Hogescholen en

dat is kwaliteit.

Profiel toekomstige verpleegkundige

zou toch te gek zijn als wij vanwege ziekte ineens die hulp van-

mastersopleidingen Verpleegkunde. Hij schreef eind jaren

Met die keuze voor intensieve samenwerking met de huisarts

wege de WMO of de ziektekostenverzekering vergoed krijgen?

90 de nota Naar een verpleegkundige nieuwe stijl. Pool

Opdracht voor STOOM

hangt samen dat wijkverpleegkundigen ook de mogelijkheid krij-

En dat gebeurt natuurlijk wel. Dat dit soort uitwassen verdwij-

heeft vele publicaties op zijn naam staan en werd in 2003

In dit verband zou ik STOOM graag een opdracht meegeven , zegt

gen om taken over te nemen van de huisarts, beaamt Pool: Wat

nen vind ik vanzelfsprekend. Maar voor mensen die deze hulp

onderscheiden als ridder in de Orde van Oranje Nassau

Pool. We hebben niet zoveel onderzoek meer nodig, er is veel ken-

ik een van de grote problemen vind, is dat wijkverpleegkundigen

niet kunnen betalen, gehandicapt zijn, chronisch ziek worden, of

vanwege zijn bijdrage aan het verpleegkundig onderwijs en

nis over de thuiszorg die niet gebruikt wordt. Het nemen van de

tijdens de opleiding een aantal vaardigheden leren, maar nauwe-

ouderen die minder mobiel worden, moet wel een wettelijke

het werk voor de wijkverpleging in Nederland.

juiste beslissingen en daarbij gebruikmaken van theorie en weten-

lijks de kans krijgen om ze in de praktijk te oefenen. De bache-

voorziening blijven. Keer op keer wordt aangetoond dat je dan

Tot voor enkele jaren geleden combineerde hij zijn functie

schappelijke kennis in moeilijke situaties, heeft te maken met kwa-

lor-verpleegkundigen die van de HBO-V komen kunnen veel

zonder huishoudelijke hulp niet zelfstandig kunt blijven wonen.

als NIZW-medewerker op de afdeling Kwaliteit van Zorg

liteit van management en kwaliteit van innovaties, vooral het bor-

meer dan ze nu in de praktijk doen en dat geldt zeker voor de

Kortom: ik pleit voor een scherpere indicatie op het inzetten en

met een docentschap aan de vakgroep Verplegings-weten-

gen van innovaties. Dat is een belangrijk aandachtsgebied en ver-

verpleegkundigen die de master-opleiding advanced nursing prac-

vanuit de ziektekosten-verzekering vergoeden van huishoudelijke

schappen, Universiteit Utrecht.

dient de nodige ondersteuning.Wat weer belangrijke vragen rond

tice hebben afgerond. Vanuit het NIZW hebben wij samen met

hulp.

kwaliteit van zorg en ethiek raakt. STOOM zou de komende jaren

Ziekte en ouderdom als taboe

energie kunnen steken, zowel binnen de thuiszorg als in de hele

Het blijft even stil. Pool: Soms lijkt het wel alsof er de laatste jaren

maatschappij, in het be nvloeden van de opvattingen over zorg.

een taboe komt op gehandicapt of ziek zijn en ouder worden. Als

Daarmee bedoel ik dat we de buitensporige aandacht voor doel-

ik die reclames zie in de media en iedereen die het maar heeft

matigheid en financi n eens loslaten en dat STOOM het debat kan

organisaties zijn er inmiddels mee bezig, maar typerend is dat de

over de mondige oudere die als het ware constant op reis is, alle-

stimuleren over wat het verlenen van zorg in positieve zin voor de

LVT er niets van wil weten.

maal leuke dingen doet en zichzelf fantastisch kan redden. Maar die

maatschappij betekent. Voor de werkgelegenheid bijvoorbeeld. En

fiere en gezonde oudere is niet de doelgroep van de thuiszorg.

het feit dat met goede zorg de participatie aan de samenleving van

Arcares, het ministerie van VWS en de HBO-raad competentie-

‘STOOM zou de komende jaren vooral energie kunnen steken in het beïnvloeden van opvattingen over zorg’

profielen gemaakt voor de toekomstige HBO-verpleegkundige in de ouderenzorg. Ook voor de wijkverpleegkundige hebben we zo n toekomstig competentieprofiel gemaakt en vele thuiszorg-


94

chronisch zieken en ouderen vele malen groter kan zijn. n

95


Dr. C.Vlas, voorzitter Landelijke Stichting Beheer Kruiswerk

S OLIDARITEIT,

OVERHEIDSPLANNING EN MARKTWERKING IN DE GEZONDHEIDSZORG Het verzoek van STOOM om, in het kader van het 25-jarig bestaan, iets over gezondheidszorg/thuiszorg op papier te zetten was voor mij een uitdaging.Als directeur van een provinciale kruisvereniging hield ik me sinds 1964 bezig met de organisatie en financiering van de gezondheidszorg en in het bijzonder met die van het kruiswerk/de thuiszorg. Sinds 1989 volg ik de ontwikkelingen daarin op enige afstand. In het volgende wil ik proberen, om vanuit mijn gezichtspunt en ervaring een aanzet te geven voor een discussie over een meer fundamentele en integrale benadering van die organisatie en financiering.

Solliciteren bij het Kruiswerk

Uitgangspunt voor mij is daarbij altijd geweest te streven naar

Ongeveer 50 jaar geleden leerde ik van mijn, toen nog aanstaan-

een effectieve en effici nte werkwijze voor het kruiswerk, met

de, schoonmoeder het Groene Kruis kennen. Zij was in de jaren

als basis de particuliere solidariteit zoals vormgegeven in de

dertig actief bestuurslid geweest van de plaatselijke kruisvereni-

plaatselijke kruisverenigingen.

ging Sleen en hoofdbestuurslid van het Drentse Groene Kruis.

In de loop der jaren is het aandeel particuliere financiering van

Daarna is zij actief geweest voor de plaatselijke vereniging in

het kruiswerk geleidelijk gedaald.Vormden in de tweede helft van

Oosterwolde en hoofdbestuurslid van het Friese Groene Kruis.

de jaren veertig de contributies nog ongeveer 50 procent van de

Begin jaren 60 wilde ik van baan veranderen en las een adverten-

inkomsten, in 1980 is het aandeel hiervan gedaald tot 20 procent.

tie waarin sollicitanten werden opgeroepen voor de functie van

Tegelijkertijd is de regulering van het Kruiswerk door de over-

directeur van de Provinciale

heid toegenomen. Echter,

Friese

het

pas in de loop van de jaren

Groene Kruis .Voor mij was

70 komt er enige samenhang

het in eerste instantie de

in die regulering maar nog

vraag of voor een bedrijfs-

niet in de financiering. De

econoom deze functie in

invoering van de AWBZ in

Vereniging

Historische ontwikkelingen

In de afgelopen anderhalve eeuw heeft de medische wetenschap,

een gezondheidszorgorgani-

1980 hield een door de

Ziekte of een handicap zijn onvolkomenheden in het mysterieu-

tegelijkertijd en in samenwerking met de natuurwetenschappen,

satie een aantrekkelijke uit-

overheid

ze proces dat wij leven noemen en dat zich voltrekt tussen

zich zodanig ontwikkeld dat de gezondheidszorg in belangrijke

daging zou kunnen zijn.

financiering in en een duide-

geboorte en dood. De gezondheidszorg beoogt deze onvolko-

mate aan effectiviteit heeft gewonnen. De hulpverlening is zowel

Professor Muntendam, die ik

lijke regulering. Binnen dit

gegarandeerde

menheden op te heffen, of zodanig te verminderen dat een mens-

kwantitatief als kwalitatief sterk uitgebreid voor pati nten thuis

priv om advies kon vragen,

stelsel vond de uitvoering

waardig leven mogelijk is. Het is uiteraard aan de persoon, die de

en voor intramurale pati nten. Die uitbreiding levert financie-

beantwoordde die vraag

plaats met behulp van over-

ziekte of het handicap heeft, om zelf te proberen de daarmee

rings- en organisatieproblemen op. In het begin houden medische

met een volmondig ja. De

eenkomsten tussen de orga-

samenhangende problemen op te heffen. Gaat het echter zijn of

specialisten nog spreekuur aan huis. Gasthuizen worden zieken-

sollicitatie leverde een posi-

nen van de AWBZ en de

haar mogelijkheden te boven, dan is hulp van gezinsleden, familie-

huizen, de stads-armenhuizen worden gedeeltelijk ziekenhuizen

tief resultaat op en ik werd

kruisverenigingen, waarbij de

leden, gildenbroeders, geloofsgenoten of andere naasten wense-

en gedeeltelijk verpleeghuizen. Er komen academische ziekenhui-

per 1 november 1964 be-

verenigingsvorm in beginsel

lijk. Die hulp kan bestaan uit hulp bij de algemene dagelijkse

zen en diaconessenhuizen. Aanvankelijk wordt vanuit de zieken-

noemd en heb die functie

gehandhaafd bleef.

levensverrichtingen (opstaan, wassen, aankleden, eten en toilet-

huizen en diaconessenhuizen op beperkte schaal ook thuiszorg

vervuld tot eind 1988. In die

bezoek), hulp bij de genezing of troost. Deze hulp (thuiszorg) is

gegeven.

periode heb ik zowel pro-

van alle tijden en plaatsen. Tot het begin van de 19de eeuw

In Nederland zijn het de kruisverenigingen die in de periode

vinciaal als landelijk met veel plezier meegewerkt aan de profes-

bestond er weinig inzicht in de levensprocessen met als gevolg

1875-1980 mogelijkheden gezocht en gevonden hebben om

sionalisering van de organisatie van het Kruiswerk en aan een

dat de medische hulp nauwelijks effectief was. Verder waren de

thuiszorg aan pati nten en preventieve zorg aan moeder en kind

structurele financiering op basis van de AWBZ.

mogelijkheden voor intramurale zorg beperkt tot kloosters, gas-

te organiseren en te financieren. Zij deden dat door op basis van

thuizen, leprozen-, pesthuizen en armenhuizen.

plaatselijke en particuliere solidariteit autonome verenigingen te

C.Vlas

‘Sinds 1986 is de Nederlandse overheid bezig met het zoeken naar een evenwichtig stelsel voor de gezondheidszorg’

stichten.


96

97


Vervroegd met pensioen

Collectivisering

Planning van gezondheidszorg

Marktwerking

In het begin van de jaren 80 werd binnen het Friese Groene

In mijn studie over het Friese Groene Kruis, getiteld Hulpbetoon

Een aanzet hiertoe is geweest de Volksgezondheidsnota van

In 1776 heeft Adam Smith in zijn Inquiry into the nature and cau-

Kruis met de plaatselijke verenigingen een reorganisatie door-

en afwering, heb ik beschreven de collectivisering 1 van het kruis-

minister Veldkamp in 1966. Deze kreeg een vervolg met de

ses of the wealth of nations de theorie ontwikkeld dat de markt

gevoerd met het doel om op deze ontwikkelingen aan te sluiten.

werk in Friesland in de periode 1900-1980. Deze collectivisering

Structuurnota van staatssecretaris Hendriks in 1972. Hierin werd

als met een onzichtbare hand de economie in een evenwichts-

In 1986 echter besloot de regering op basis van het rapport van

had betrekking op innovatie, financiering en uitvoering van het

een schema voor de planning van de gezondheidszorg ontwik-

situatie brengt. In de eeuwen daarna is gebleken dat voor de goe-

de Commissie Dekker getiteld Bereidheid tot verandering om

kruiswerk. Een soortgelijk proces heeft zich naar mijn mening

keld. In het begin van de jaren 80, is dit schema verder uitgewerkt

deren in het ruilverkeer, behalve prijzen en kosten, ook nog aller-

het planningsmodel van de Wet Voorzieningen Gezondheidszorg

voltrokken in de andere provinciale en grootstedelijke kruisver-

in de Wet Voorzieningen Gezondheidszorg WVG). De wet sloot

lei andere aspecten een rol spelen en dat daarom in onze gecom-

te vervangen door de marktwerking als ordeningsinstrument.

enigingen en in grote lijnen ook in de gezondheidszorg in het

aan op de plannen voor een bestuurlijke reorganisatie, die zou

pliceerde maatschappij aan de economie een zekere leiding gege-

Daarbij zouden de ziektekostenverzekeraars een belangrijke rol

algemeen.

uitmonden in 24 26 gewesten in plaats van de provincies. In de

ven moet worden door de overheid. Invoering van het marktme-

gewesten zou het bonte scala van intergemeentelijke activiteiten

chanisme in de gezondheidszorg lost ook daar de problemen van

bestuurlijk ondergebracht worden.Voor de gezondheidszorg zou

organisatie en financiering niet op. De consequentie is dat sinds

dit betekenen dat de overheidsverantwoordelijkheid voor de

1986 de Nederlandse overheid op zoek is naar de wijze waarop

basis- en eerstelijnszorg zou komen te liggen bij de gemeenten,

zij leiding aan de organisatie en de financiering van de gezond-

Deze collectivisering vond zowel plaats op grond van eigen

bij de gewesten de verantwoordelijkheid voor de intramurale

heidszorg moet geven om tot een evenwichtig stelsel te komen.

motieven van de beroepsbeoefenaren en instellingen als op

zorg en voor de afstemming van deze zorg en van de basis- en

Voorzitter van de LSBK

grond van overheidsregels. De motieven van de eersten waren

eerstelijnszorg op elkaar.

Solidariteit

In 1990 ben ik voorzitter geworden van de Landelijke Stichting

het gebruikmaken van elkaars ervaringen, de noodzaak tot

De landelijke overheid zou tot taak krijgen het vaststellen van

Hulp ter voorkoming, opheffing of vermindering van onvol-

Beheer Kruiswerk (LSBK). Deze stichting is opgericht door de

samenwerking om bepaalde taken te kunnen uitvoeren, het ver-

een inhoudelijk, structureel en financieel kader. De besluit-

komenheden in de levensprocessen is een emotioneel geladen

Nationale Kruisvereniging in het kader van de fusie met de

beteren van de arbeidsomstandigheden, de behoefte aan verte-

vorming op de verschillende niveaus zou liggen bij de volks-

product, omdat het geleverd wordt in het spanningsveld gelegen

gaan vervullen. Persoonlijk had ik mijn twijfels ten aanzien van

‘Persoonlijk had ik mijn twijfels ten aanzien van de marktwerking’

deze ontwikkeling die bovendien niet aansloot op het lopende reorganisatieproces in de provinciale vereniging. Voor mij is dat aanleiding geweest om gebruik te maken van een regeling om vervroegd met pensioen te gaan.

Stichting Centrale Raad voor Gezinsverzorging. Het bestuur van

genwoordiging binnen de gezondheidszorg en naar de overheid.

vertegenwoordigingen op die niveaus en resulteren in gezond-

tussen de polen geboorte en dood. Aan beide kanten kan de

de LSBK heeft in de afgelopen 14 jaar een groot aantal praktijk-

De belangrijkste motieven voor de overheid waren de regelge-

heidsplannen. De zorgverleners, de instellingen en de pati nten-

spanning hoog oplopen, maar met name aan de minpool kan de

gerichte projecten gesubsidieerd, een leerstoel Familiezorg aan

ving met het oog op kwaliteitsbewaking en die met het oog op

organisaties zouden een adviserende taak hebben bij de voor-

spanning zo hoog oplopen dat de vraag naar hulp grenzeloos

de Universiteit Utrecht gefinancierd, de archieven van de lande-

kostenbewaking. De regulering van de kwaliteitsbewaking, meest-

bereiding van de plannen. De ziektekostenverzekeraars ten slot-

wordt. Ter vermijding daarvan zullen op democratische wijze

lijke Kruisorganisaties ondergebracht in het Katholiek

al in samenwerking met de beroepsbeoefenaren, is al eeuwenlang

te zouden een uitvoerende taak bij de financiering krijgen. In dit

door de overheid, met inspraak van de gebruikers en met mede-

Documentatie Centrum, een overzicht gemaakt van de archieven

als overheidstaak geaccepteerd. Anders is het met de kostenbe-

stelsel zou zowel de particuliere als de politieke solidariteit zo

werking en advies van de beroepsbeoefenaren, grenzen moeten

van de plaatselijke, regionale en provinciale kruisverenigingen in

waking. De invoering in 1941 van de verplichte ziekenfondsver-

dicht mogelijk bij het uitvoerende niveau tot zijn recht kunnen

worden gesteld. Met behulp van morbiditeitgegevens is het dan

openbare archieven, een proefschrift over Het beleid van het

zekering voor een bepaalde groep werknemers verplichtte in

komen. Op advies van de commissie Dekker is in 1986 dit

mogelijk om voor de bevolking in een bepaald gebied een schat-

Witte Kruis, het Groene kruis en het Wit-Gele Kruis over de

beginsel de overheid er op toe te zien, dat de hieruit voor die

ordeningsinstrument planning vervangen door de marktwerking.

ting te maken van de behoefte aan gezondheidszorg.Vervolgens

periode 1875-1945 gefinancierd en in het Nederlands Openlucht

werknemers voortvloeiende rechten op gezondheidszorg ook

museum een permanente tentoonstelling over het kruiswerk

verkregen konden worden. De opname van een ziektekostenver-

gerealiseerd in een verplaatst wijkgebouw uit de jaren vijftig.

zekering in het stelsel van de sociale voorzieningen versterkte

kan nagegaan worden met welke en met hoeveel beroeps-

‘Voor marktwerking is goede kwaliteitsbewaking een essentiële voorwaarde’

beoefenaren, overige medewerkers, gebouwen en andere productiemiddelen aan die behoefte tegemoet gekomen kan worden.Ten slotte kan een raming gemaakt worden van de kosten

deze noodzaak.

voor de gezondheidszorg in het betreffende gebied.


98

99


Toedeling van de kosten van de gezondheidszorg naar degenen

Tenslotte

Profiel

die de kosten maken, is sociaal niet aanvaardbaar. Het v rko-

In de afgelopen halve eeuw is de kwaliteit van de gezondheids-

Dr. C. Vlas (1930) studeerde Economie aan de Rijks-

men van ziekten is naar personen, naar tijd, naar levensfase en

zorg enorm verbeterd en de kwantiteit sterk toe genomen. De

universiteit Groningen en werkte aansluitend een aantal

naar ernst onvoorspelbaar verdeeld, zodat individueel geen finan-

verbetering van de kwaliteit is gerealiseerd door meer gediffe-

jaren

ci le maatregelen te treffen zijn. Van oudsher heeft onderlinge

rentieerde en complexere diagnose en therapie. Een en ander

faculteit.Van 1964-1988 was hij directeur Provinciale

solidariteit bij het realiseren van deze hulp een belangrijke rol

heeft als gevolg gehad: problemen met de organisatie en financie-

Friese Kruisvereniging. Vlas is voorzitter van de

vervuld. De verdeling van de kosten over de bewoners van een

ring. Deze zijn grotendeels opgelost door collectivisering.

Landelijke Stichting Beheer Kruiswerk 1990-2005.

bepaald gebied of leden van een bepaalde groep zal dus een zaak

Ondanks deze veranderingen is de gezondheidszorg in essentie,

In 2001 promoveerde hij op het proefschrift Hulpbetoon

van (politieke) besluitvorming op basis van solidariteit moeten zijn.

terecht, een intensieve interactie tussen zorgverlener en zorg-

en Afwering. Het Friese Groene Kruis 1901-1980.

als

wetenschappelijk

ambtenaar

aan

deze

vrager gebleven. Deze interacties zijn echter ingekapseld in col-

Kwaliteitsbewaking

lectivisering waardoor de relatie zorgverlener — zorg - zorgvra-

Ook aan de productiekant van de gezondheidszorg zijn er speci-

ger is vertroebeld. Om de solidariteit als basis voor de gezond-

fieke problemen.Voor alle productiemiddelen is sprake van prijs-

heidszorg weer herkenbaar en voelbaar te maken is een betere

vorming waarbij in meer of mindere mate ook andere sectoren

betrokkenheid van verleners en vragers bij de organisatie en

dan de gezondheidszorg zijn betrokken. Het grootst is die

financiering van de gezondheidszorg gewenst, alsmede decentralisering van de regulering door de overheid. n

betrokkenheid bij de gebouwen en het minst bij de superspecialistische medici. Een geringe betrokkenheid bij andere economi-

‘Toedeling van de kosten van de gezondheidszorg naar degenen die de kosten maken is sociaal niet aanvaardbaar’

sche sectoren zou, gezien de emotionele aspecten van de vraag, kunnen leiden tot relatief te hoge kosten voor een dergelijk productiemiddel. Het is in dit verband voor mij dan ook de vraag of het vrije ondernemerschap van beroepsbeoefenaren wel wenselijk is. Aan de productiekant zijn niet alleen van belang de prijzen van de afzonderlijke productiemiddelen, maar ook de wijze waarop deze georganiseerd worden. Op dat punt kan marktwerking een nuttige functie vervullen. Marktwerking op grond van effici ntie in de wijze van organisatie van productiemiddelen is op zich aanvaardbaar.Voor de andere aspecten van het product zal de kwaliteit echter — objectief gezien — gelijk moeten blijven. Voor marktwerking is dus een goede kwaliteitsbewaking een essenti le voorwaarde.


100

101


Mr.A.W.D. Saers-Molenaar, directeur van Per Saldo, belangenvereniging van budgethouders voor hulp en hulpmiddelen

‘D E

VRAAG VAN DE KLANT ZOU ECHT UITGANGSPUNT MOETEN ZIJN ’ Hulp zou er zo uit moeten zien, vindt de directeur van Per Saldo: in je huis, maar ook daarbuiten, staat iemand tot je beschikking op het moment dat je die hulp nodig hebt. Die zorgverlener heb je zelf gekozen, die past bij je. En die vindt het heel vanzelfsprekend dat jij het beste weet wat je nodig hebt. Saers: ‘De vraag van de patiënt zou echt uitgangspunt zijn. En de hulp bleef niet beperkt tot lichamelijke of huishoudelijke zorg.’

75 duizend mensen

Bij de particuliere thuiszorg zie je wel een gigantische om-

Het aantal mensen dat ervoor kiest om zelf zorg in te kopen met

wenteling. Er zijn particuliere bureaus die heel goed kijken wat

geld uit de AWBZ, dat op hun rekening wordt gestort, nadat ze

cli nten willen en hoe ze dat willen. Maar die krijgen weer nage-

voor hulp zijn ge ndiceerd, is vanaf 1996 hard gegroeid. Het zijn

joeld dat ze de krenten uit de pap halen.Veel reguliere thuiszorg-

er nu 75 duizend. Het zijn mensen met een handicap, een chro-

organisaties hebben nog sterk de neiging zelf te bepalen hoe zorg

nische ziekte of een psychiatrische aandoening, hulpbehoevende

eruit ziet, ze gaan daarover niet echt met de cli nt in gesprek. Die

ouderen en ouders van kinderen met een lichamelijke, psychi-

houding kunnen ze helaas nog steeds volhouden omdat ze grote

sche of verstandelijke handicap. Relatief zijn die 75 duizend men-

bulkcontracten hebben met zorgkantoren. De klanten komen

sen overigens nog steeds een klein percentage — circa tien procent

toch wel, wordt gedacht.

— van alle mensen die in ons land AWBZ-zorg krijgen.

Toedeloe

55 Procent van de budget-

Saers herinnert zich nog

We zitten op de Churchilllaan in Utrecht, in de hoge flat met veel

Je werd gigantisch afgeremd. Ik denk dat dit veel invloed heeft

houders koopt zorg bij

goed dat ze zelf een beroep

bijnamen. Een daarvan is pati ntentoren , omdat veel pati nten-

gehad. Toen al dacht ik: later als ik groot ben, vrij ben, kan ik

instellingen of vrijgevestigde

moest doen op thuiszorg:

belangenorganisaties er hun kantoor hebben. Op drie-hoog zit

eindelijk doen en zeggen wat ik wil. Dan bepaal ik wat er

hulpverleners. Tien procent

Dat was tijdens de zwanger-

Per Saldo, de belangenvereniging voor mensen die hun zorg zelf

gebeurt.

bij vrienden, buren of ken-

schap van mijn tweede kind.

kopen met een persoonsgebonden budget. Sinds de invoering

Saers ging rechten studeren en werd jurist. Jarenlang was ze

nissen. En 35 procent bij

Ik was helemaal verlamd.

van het persoonsgebonden budget en de oprichting van deze

bestuurder van Independent Living, de internationale beweging

inwonende of uitwonende

Weken lag ik op de Intensive

vereniging van budgethouders, in 1996, is Saers er directeur.

die zich sterk maakt voor gelijke rechten voor mensen met een

familieleden.

Care. Daarna moest ik naar

Saers weet wat het is om afhankelijk te zijn van hulp. Sinds haar

beperking. Saers: Daar stuurden we er onder andere op aan dat

Budgetbeheer, bij de start

een revalidatiecentrum, maar

elfde jaar is ze blind. Ze leerde ermee leven. Verdriet heb ik er

mensen zelf geld in handen zouden krijgen voor de zorg die ze

nog een activiteit van Per

ik wilde naar huis. Dat lukte.

niet meer van. Het is wel eens lastig als je op onbekend terrein

nodig hebben. Toen het persoonsgebonden budget een feit leek

Saldo, doen de mensen met

Ik kreeg een indicatie voor

bent, maar er zijn dagen dat ik het vergeet. Ik hoor mezelf wel

te worden, bedachten we dat er ook een organisatie moest

een persoonsgebonden bud-

thuiszorg. Helaas was het

eens zeggen: Ja, ja, ik heb het gezien. Saers hoe kan je dat nou zeg-

komen die budgethouders kon helpen bij hun zoektocht langs

get inmiddels zelf.

geen goede ervaring. Je ligt

gen, denk ik dan.

instanties en zorgverleners.We hebben toen een clubje opgezet

maar te wachten. Wanneer

om er iets voor te verzinnen.We maakten een ondernemingsplan

Geen vernieuwing

Betutteling

en gingen lobbyen bij de toenmalige Ziekenfondsraad en het

Meer keuzevrijheid in de

Mensen met beperkingen moeten zelf kunnen bepalen hoe ze

ministerie van VWS. Erica Terpstra, toen staatssecretaris van

bestaande zorg cre ren was

hun leven inrichten, wat ze nodig hebben en hoe hun hulp eruit

VWS, vond dat zo’n vereniging van budgethouders niet alleen

voor de overheid de belangrijkste reden om het persoonsgebon-

ook om 10 voor 11.Wie komt er deze keer, vraag je je af. En wat

zou moeten zien, vindt Saers. Zelfbeschikkingsrecht van mensen

budgethouders moest ondersteunen, maar ook hun budgetten

den budget in het leven te roepen. Het pgb moest als breekijzer

doen ze? Het valt niet mee om wildvreemde mensen over de

die een beperking hebben is voor haar heel vanzelfsprekend. Ze

moest beheren. Moeten wij dit willen, vroegen de pati ntenclubs

gaan werken in de gezondheidszorg die nog sterk aanbodgericht

vloer te krijgen. Je wordt geprogrammeerd door de andere kant.

komt er al jaren voor op, in verschillende functies. Het is de lei-

zich af, maar het was slikken of stikken. Dus zijn we in 1996 toch

denkt en werkt. De vernieuwing die van het pgb uit zou moeten

En je mag blij zijn dat ze er zijn. Met de vrouwen van de thuis-

draad in alles wat ze doet. Op het internaat, waar ze als kind naar

maar begonnen. Zo is Per Saldo ontstaan.

gaan, is nog niet echt op gang gekomen, vindt Saers: Van pgb-

zorg die bij me kwamen, sprak ik erover. Ze hadden er wel begrip

houders hoor ik dat er ook goede ervaringen zijn, maar bij

voor, maar wezen op het systeem. Je bent nu eenmaal ingepland

veel reguliere instellingen voor gezondheidszorg, waaronder de

op een route , luidde hun antwoord. En dus schik je in.

toe moest vanwege haar visuele handicap, verzette ze zich al

‘Voor verzorging hoef je in principe geen diploma te hebben’

tegen betutteling. Daar werd je geleefd. Je had niets in te brengen. Je moest niet te veel willen want veel dingen kon je toch

komen ze? Tussen 9 en 11, A. Saers-Molenaar

was de afspraak. Tja, dat kan dus om 5 over 9 zijn, maar

thuiszorg, heeft de komst van het pgb toch niet zo gewerkt.

niet, was de boodschap. Liber Amicorum STOOM

102

103


Later deed Saers nog eens een beroep op de reguliere thuiszorg,

Gediplomeerde zorgverleners van de thuiszorg zouden veel

Profiel

voor haar schoonouders: Ik vroeg of ze ook zorg boden aan

meer de rol van coach van de door de pgb-houder gekozen de

mr. A.W.D. Saers-Molenaar,

mensen met een pgb. Doorverbinden, doorverbinden en nog

buurvrouw of vriendin op zich kunnen nemen. En natuurlijk is

directeur van Per Saldo, sinds 1996

eens doorverbinden, was het resultaat van mijn telefonade, om ver-

het zo dat budgethouders net zoals iedere werkgever keurig

volgens te horen dat we nul komma nul voorwaarden konden stel-

moeten voldoen aan alles dat voortkomt uit regelgeving, zoals de

OPLEIDING:

len en dat het wel in de route moest passen.Toedeloe, dacht ik.

Arbowet.

Nederlands recht

De ideale zorgverlener aan huis is voor de directeur van Per

Geen diploma nodig

Saldo eigenlijk een persoonlijke assistent: Nu komt iemand van

Als Saers thuiszorg moest organiseren, zou ze het anders doen:

de thuiszorg je wassen, doet haar jas aan en vertrekt weer.

Ik zou personeel werven voor de spitsuren. Die zijn moeilijk te

Vervolgens word je opgehaald door het busje om je naar je werk

krijgen, zeker, maar als daar de vraag ligt, heb je dat gewoon te

te brengen. Dat wordt weer door iemand anders gereden.Voor

leveren. En ik zou veel meer oproephulp inschakelen want dat is

begeleiding op het werk — als dit nodig is — is er dan weer een

z broodnodig. Ik zou er geen enkel probleem mee hebben dat

ander.Waarom kan dat nou niet dezelfde persoon zijn? Een assis-

cli nt en zorgverlener aan elkaar gehecht raken. Er zijn instellin-

tent die je ook meeneemt naar buiten, voor een wandelingetje,

gen die de regel hebben dat er na drie maanden iemand anders

die met je meegaat boodschappen doen, die zelfs meegaat naar

naar de cli nt moet om te voorkomen dat er een band ontstaat.

de film. Hier wordt alles in stukjes geknipt, maar je zou een zorg-

Nou ja, zeg! Wat is er nou mooier dan een band die ontstaat? En

en maatschappelijke participatiebudget aan een persoon moeten

- Bestuurslid van Independent Living

cli nten hoeven van mij niet thuis te blijven als hun huishoude-

kunnen hangen, die allerlei vormen van assistentie biedt. Die per-

- Bestuurslid van de Federatie Slechtzienden- en

lijk werk wordt gedaan.

soon zou je zelf moeten kunnen kiezen. Het is de wereld op z’n

Saers kan zich goed voorstellen dat pgb-houders hun budget uit-

kop, denken veel mensen hier, maar in het buitenland —

geven aan een goede vriendin of buurvrouw die hen komt hel-

Scandinavi bijvoorbeeld — bestaat het al. Daar moeten we als de

pen, en dat verkiezen boven iemand van de thuiszorg. Dat de

bliksem naar toe.

EERDERE FUNCTIES:

- Beleidsmedewerker volksgezondheid bij de Gehandicaptenraad - Stafmedewerker bij de Stichting Dienstverleners Gehandicapten - Beleidsmedewerker bij Centrum voor Bio-ethiek en Gezondheidsrecht

BESTUURSFUNCTIES:

Blindenbelang - Lid van de Raad van Toezicht bij Bartiméus

meeste buurvrouwen of vriendinnen geen opleiding in huishoudelijke en persoonlijke verzorging hebben gevolgd, vindt ze geen

Eerst de vraag, dan de organisatie

probleem. Saers: Ik weet dat ik nu vloek in de kerk en de

Tot slot wil Saers als vertegenwoordiger van mensen die hun

beroepsorganisatie voor verzorgenden Sting denkt er heel

hulp en zorg kopen met een persoonsgebonden budget de thuis-

anders over, maar wij vinden dat je voor verzorging in principe

zorg nog graag deze tip meegeven: Denk niet dat je zelf het beste

geen diploma nodig hebt. Althans: voor zover mensen hun eigen

weet hoe het in elkaar zit en laat zien dat je kritisch naar je eigen

hulpvraag en beperkingen goed kennen. Door de bank genomen

organisatie kijkt. Luister beter naar je klanten. Meestal luidt hier-

weten mensen zelf heel goed wat ze nodig hebben, hoe ze hun

op meteen de reactie: Ja, maar dat kost meer geld en het is niet

persoonlijke en huishoudelijke verzorging gehad willen hebben.

te organiseren. Dit idee moet de thuiszorg loslaten. Het is zo’n

Die cli nten kunnen zelf heel goed instructies geven. En aan het

dooddoener. Anderen kunnen het ook, dus waarom de reguliere

standaardgesprekje in de trant van: hoe gaat het met u? heeft

thuiszorg niet? Mijn droom is, dat thuiszorg het over tien jaar zo

niet iedereen altijd behoefte. Natuurlijk, voor verpleegkundige

redeneert: wat wil de cli nt, hoe vinden we daar de juiste mede-

zorg is een diploma vereist.

werker bij en hoe organiseren we dat? Andersom, dus: eerst de


vraag, pas daarna de organisatie. n

104

105


B. Albers, directeur van Sting, beroepsgroep verzorging

‘V ERZORGING

IS EEN VAK ’

Met volle overtuiging komt ze op voor de beroepsgroep die 220.000 mensen telt. Daarvan werken er 120.000 in de thuiszorg. Albers: ‘Verzorgenden zijn de grootste groep zorgverleners in de thuiszorg. Ze maken het mogelijk dat zieke en oude mensen thuis kunnen blijven. De waarde van hun vak is groot, maar steeds opnieuw moet ik de blaren op mijn tong praten om iedereen daarvan te overtuigen.’ 120.000 verzorgenden in de thuiszorg

Directeur Albers st t voor de beroepsgroep die 220.000 men-

Vroeg signaleren

Het staat n st verpleging, het is ook gewoon een vak. De taak

Begin jaren negentig fuseerden de gezinsverzorging en de wijk-

van verzorgenden is cli nten ondersteunen in hun dagelijks

verpleging. Albers vindt die samenvoeging een goede zaak. Ook

leven. Door de n op n situatie met hun cli nt ervaren ver-

al was die ingegeven door bezuiniging.

zorgenden het vaak als hun probleem als er meer bij een cli nt

In het werk komt het er op neer dat het voornamelijk de ver-

moet gebeuren. Voor cli nten is hun hulp vaak de spil in hun

zorgenden zijn die onze ouderen thuis bedienen, omdat de wijk-

leven. Ze is mijn contact met de buitenwereld , zeggen mensen.

verpleging pas komt als de verzorging verpleegkundige aspecten

Het is goed dat de thuiszorg verzorgenden vraagt om naar de

krijgt.Albers: De hulp van de thuiszorg start vaak bij het huishou-

hele cli ntsituatie te kijken, maar dan moet die ze daar wel voor

den, want dat gaat bij ouderen vaak het eerste niet meer zo

toerusten. Wij zeggen altijd tegen onze mensen: Zorg dat je

goed. Omdat verzorgenden

geen dingen doet waar je je

vroeg signaleren hebben ze

niet toe in staat voelt .

sen telt en voor 97 procent uit vrouwen bestaat.Toen de nu 53-

Verzorgenden is een heel gedifferentieerde beroepsgroep. Zo

een belangrijke taak bij deze

jarige Albers vijftien jaar geleden bij de net opgerichte belangen-

heten tegenwoordig alle mensen die in de zorg werken op de

groep cli nten.Verzorgenden

organisatie Sting kwam, was de positie van verzorgenden uiterst

kwalificatieniveaus 1 tot en met 3, al dan niet opgeleid, want ver-

zien h l veel. Zij zijn immers

Huishoudelijke verzorging uit de AWBZ

belabberd, vertelt ze: Al snel zag ik dat verzorging qua waarde-

zorgende is geen beschermd beroep.Voor kwalificatieniveau 1, de

regelmatig een paar uur bij

Het vak verzorging heeft

ring en beeldvorming onder nul zat. Het was de tijd van de acties

zorghulp , hoef je niet opgeleid te zijn. Daarom is het moeilijk

hun cli nten thuis. Vaak

altijd onder druk gestaan,

tegen bezuinigingen in de toenmalige gezinsverzorging en tegen

om over een vak te spreken zegt Albers. Elke instelling kan die

komt het erop neer dat zij

zegt Albers. Nu huishoude-

de introductie van de alfahulp. Werkers in de gezinsverzorging

functie zelf invullen en er mooie of treurige functies van maken.

het enige contact voor hun

lijke verzorging als aanspraak

kregen in die tijd behoefte aan een belangenorganisatie die zich

De helpende is ingedeeld op functieniveau 2. En op functie-

cli nten zijn. Zij zijn vaak de

uit de Awbz wordt gehaald, is

bezighield met de inhoud van hun werk.

niveau 3 staat de verzorgende , die vroeger ziekenverzorgende

enigen die zien dat een

die druk weer groot. Albers:

Sting ijvert voor de erkenning van verzorging als een echt vak,

heette. De 60.000 alfahulpen in ons land worden ook tot de

cli nt achteruit gaat of mer-

Dezelfde vragen duiken weer

ook al doen mensen dat werk maar tien uur in de week. Albers:

beroepsgroep verzorgenden gerekend.

ken dat het mis gaat in het

op: Is het wel een vak? En

Daarvoor moet ik me de blaren op m n tong praten, want veel

Het werk van verzorgenden varieert van huishoudelijke tot en

netwerk van cli nten.

hoort het wel bij gezond-

mensen vinden verzorging geen vak. Ach , zeggen ze, die vrou-

met lichamelijke verzorging en gespecialiseerde verzorging. Op

wen die een paar uurtjes per week werken voor een nieuwe cara-

verschillende niveaus voeren verzorgenden deze taken uit. In de

Taakverschuiving

opleiding voor nodig? Ja, zeg-

van

thuiszorg werken momenteel zo n 120.000 verzorgenden.

Sinds instellingen voor thuis-

gen wij, want het is heel

zulke uitlatingen. Dat zeggen ze toch ook niet van de directeur?

Albers: Ze doen ongelooflijk belangrijk werk, maar dat wil maar

zorg door de invoering van

Lastig aan haar missie vindt Albers wel eens de lage organisatie-

niet goed op het netvlies komen. Voortdurend moet je blijven

de zeven aanspraken in de

graad van vrouwen in de verzorging, en hun niet al te sterke

vertellen dat zij het zijn die de bulk van het werk doen in de

AWBZ vrij zijn om te bepalen welk type verzorgende of ver-

huishoudelijk werk doet bij mensen die afhankelijk zijn van jouw

beroepsbewustzijn: Maar dat hoort bij de cultuur.

thuiszorg.

pleegkundige ze op hun cli nten af sturen, bestaat de neiging om

zorg. Het gros van de cli nten is echt afhankelijk van de verzor-

verpleegkundig werk af te wentelen op verzorgenden, merkt

gende. Dus moeten mensen ook een goede beroepshouding heb-

Albers: Er zijn verzorgenden die dit werk graag doen. Dat is

ben. Want ramen zemen bij iemand die hulpbehoeftig is, is heel

prima als ze dat kunnen en voor die taken geschoold zijn. We

anders dan zemen bij de buurvrouw. Het uiteindelijke doel is

waarschuwen wel dat die taakverschuiving niet boven de macht

natuurlijk niet die schonen ramen, maar ervoor zorgen dat men-

en kunde van een verzorgende moet gaan. Sting houdt ook graag

sen thuis kunnen blijven wonen.

moeten we ons daarover druk maken? Ik erger me aan

‘Verzorgenden zien héél veel. Vaak zijn zij het enige contact voor hun cliënten’

heidszorg? Heb je daar een

B. Albers

anders of je s avonds een kantoor schoonmaakt of

de kracht en kern van het eigen vak verzorging overeind. Verzorgen is g n afgeleide van verpleging. Liber Amicorum STOOM

106

107


Albers boodschap aan de overheid luidt dan ook dat die er goed

De economisering van de zorg, de gebrekkige aandacht voor de

Profiel

aan doet om ervoor te zorgen dat de huishoudelijke verzorging

inhoud van het werk, heeft demotiverend gewerkt op de mede-

B. Albers, Directeur van Sting, beroepsgroep verzorging,

voor mensen die dat nodig hebben goed geregeld blijft als

werkers. Als er moet worden bezuinigd wordt al snel het werk-

sinds 1990

gemeenten daarvoor verantwoordelijk worden in de nieuwe Wet

overleg of de cursus voor medewerkers geschrapt. En er is geen

Maatschappelijke Ondersteuning: Laten gemeenten vooral niet

aandacht geweest voor beroepsontwikkeling. Dan g n mensen

denken dat ze met het inhuren van grote schoonmaakbedrijven

op de routine.

- Sociologie, Katholieke Universiteit Nijmegen, 1984

van die verantwoordelijkheid af zijn.

Die routine moet eruit, vindt Albers: Dat wil de beroepsgroep

- Opleiding tot kleuterleidster, Nijmegen, 1972

OPLEIDING:

ook, maar dit betekent dat instellingen hun medewerkers zullen

‘Ramen zemen bij iemand die hulpbehoeftig is, is heel anders dan zemen bij de buurvrouw’

moeten toerusten. Het probleem is natuurlijk dat dat geld kost.

FUNCTIES, ONDER ANDERE:

De strengere indicatie die is ingevoerd, waardoor mensen nu

- Directeur van Sting, sinds 1990

minder uren zorg krijgen dan voorheen, heeft grenzen, waar-

- Docent maatschappijleer in MBO-onderwijs en HBO-

schuwt Albers. Het is korte termijn-denken. Als je minder zorg

onderwijs, 1982-1989

Albers is verheugd over het feit dat in 1997 kwalificatieniveau 1

biedt, loop je het risico dat mensen in duurdere vormen van

is ge ntroduceerd in de zorg, het laagste niveau in de verzorging.

zorg terechtkomen. We hebben het immers over chronisch zie-

Lang niet iedereen is opgeleid en heeft kwalificatieniveau 1 , zegt

ken, gehandicapten en ouderen, die nooit meer beter worden.

- Bestuurslid van Vrouwencentrum De Pijp in Amsterdam,

zorgende op het laagste niveau toe te rusten om huishoudelijke

Een wijntje en een sigaretje

- Bestuurslid van Antifascisme comité, 1980-1984

zorg op een professioneel niveau te leveren.Want het is natuur-

De toekomstige cli nt van de thuiszorg zal veel meer variatie in

lijk dwaas dat je twintig jaar aan een nieuw opleidingsstelsel voor

de zorg willen, verwacht Albers. De nieuwe generatie ouderen

BESTUURSFUNCTIES:

1988- 1993

ze, maar hierdoor is het wel mogelijk geworden om ook de ver-

verpleegkundigen en verzorgenden werkt en dan ruim 120.000

zal niet braaf en slaafs volgen wat er gebeurt. Die laat zich niet

mensen uit die groep verstoken laat van opleiding.Voor Sting is

meer met een bingo tje wegzetten in een hoekje. Die willen eten

belangrijk dat er een landelijk erkende opleiding in het stelsel is

in groepjes, of juist niet, met een wijntje erbij en daarna een siga-

opgenomen. Dat geeft de erkenning dat je ook voor dat werk

retje. Omdat het massaproduct niet meer wordt geaccepteerd,

opgeleid moet zijn.

zal het zorgaanbod veel kleinschaliger moeten worden. Het werk zal er leuker door worden, denkt Albers: Het zal meer

Routine

creativiteit en verantwoordelijkheid vragen van verzorgenden.

Een veel gehoorde klacht op de thuiszorg dat die niet ingaat op de

Daarop anticiperen is een leuke uitdaging voor de toekomst.

vraag van haar cli nten noemt Albers re el: Het beroemde voor-

Het management van de thuiszorg doet er volgens Albers goed

beeld is altijd: ze komt met haar jas aan en is z weer weg. Het is

aan om helpenden en verzorgenden te stimuleren om er zelf

waar dat vaak niet meer wordt gekeken wat een cli nt nodig heeft

idee n voor aan te dragen. Als je verzorgenden zelf oplossingen

en dat de routine de zorg is ingeslopen.Verzorgenden hebben de

laat bedenken, levert dat meer op dan als je dingen achter je bureau bedenkt. Daar krijg je alleen maar betere zorg van. n

neiging om hun takenlijstje af te werken.

‘Dit routinematige werken is ontstaan doordat instellingen zijn verschoven naar productiedenken’


108

109


Q.A.J. Swagerman MHA, voorzitter Raad van Bestuur Carint

C ONTROLE

IS GOED , VERTROUWEN IS BETER 1950: Sommige herinneringen grijpen diep terug in de tijd. Ik was nog een baby of jonge peuter. De pijn van de pokkenvaccinatie moet veel indruk op me hebben gemaakt. Ik herinner me de bruine kleur van de wanden in het consultatiebureau, 1972:Tijdens de opleiding tot algemeen verpleegkundige loop ik een week mee met de wijkverpleging. Ik vind het imponerend hoe met simpele middelen mensen in de thuissituatie doeltreffend worden geholpen en ik word getroffen door de zelfstandigheid van de wijkverpleegkundigen …

Recht op zorg

Controlhype

1999: Het Pati nten Consumenten Platform Twente begeleidt

2004: De economie stagneert. De eigen bijdrage voor thuiszorg

een tweetal cli nten naar de rechter om hun recht op zorg door

gaat flink omhoog. Het thuiszorgbudget wordt drastisch gekort.

een AWBZ-indicatie verzilverd te krijgen. Het lukt. Het plafond

Cli nten zeggen de zorg op. Het is voorbij met de jaarlijkse groei

gaat van de financiering. Weg met het vraagstuk van de schaars-

van rond de 10 procent, niet in het minst door de verscherpte

te, dat ons al jaren dwingt cli nten minder zorg te bieden dan ze

indicatiestellingen. De controlhype van het ministerie en de con-

nodig hebben. Ge ndiceerd is recht op zorg.

trolerende organen groeit tot ongekende hoogten. In Maastricht worden zelfs beschuldigingen geuit van fraude met AWBZ-gelden

Boter bij de vis!

in transmurale trajecten. Ze blijken ongegrond.

2000: De tweede bench-

2005: Mede in het licht van

mark thuiszorg verschijnt.

de extramurale contracteer-

Thuiszorg Centraal Twente

vrijheid trekt het Zorg-

scoort in alle dimensies best

kantoor de broekriem ver-

Najaar 1975: Met onze eerstgeboren zoon vestigen mijn vrouw

De financieringsstroom komt in handen van de erkende kruis-

practice: 100 procent doel-

der aan, onder regie van de

en ik ons in Friesland aan de Waddenzeekust. Onze woon-

werkorganisaties en het lot voltrekt zich. Prima, zo is mijn bele-

matig, zeer tevreden cli n-

centrale overheid. Om de

boerderij ligt onder aan de dijk. Rond een uur of acht in de avond

ving. Meer geld naar de directe zorg, minder geld in tussenstruc-

ten n zeer tevreden mede-

relatie niet te sterk onder

wordt er aangebeld. Voor de deur staat de penningmeester van

turen. In 1988 verlaat ik Friesland en word directeur van zo n

werkers. Het ziekteverzuim

druk te zetten vindt con-

de Kruisvereniging met de vraag of wij lid willen worden. Lid

erkende kruiswerkorganisatie in Twente. Met de focus op meer

is prachtig laag, onder de 4

tractering onder de kost-

worden? Het is eigenlijk vanzelfsprekend dat je lid bent.We beta-

cli ntgerichtheid reorganiseren we in goed samenspel met colle-

procent. De leiding en mede-

prijs plaats. De controlhype

len contant. Het contributiebedrag zal tussen de tien en twintig

ga-organisaties het Twentse Kruiswerk en maken het rijp voor de

werkers zijn ingenomen met

gaat onverminderd door.

gulden zijn geweest. De wijkzuster is de echtgenote van een

volgende ontwikkelingen.

dit mooie en waardevolle

Medewerkers op de werk-

resultaat.

vloer worden gek van de tijd-

boer. Ze is 24 uur de klok rond bereikbaar. Zij treedt met stevigheid en gezag op en staat altijd klaar voor de mensen in de

Geïntegreerde organisatie

2001: Thuiszorg Centraal

verspillende verantwoordings-

gemeenschap. Het uitleenmagazijn is ondergebracht in het wijk-

Medio 1992: Trots, apetrots zijn we als het ons lukt de eerste

Twente gaat op in een

systemen. Externe instanties

gebouw. We komen daar voor het consultatiebureau en het lenen

ge ntegreerde thuiszorgorganisatie in Nederland te starten:

ketenorganisatie voor wel-

lijken te stellen: vertrouwen is

van de klossen en bedpan als er weer een kind geboren zal worden.

Thuiszorg Centraal Twente. Het idee tot vorming van ge nte-

zijn, wonen en zorg met de

greerde thuiszorgorganisaties ontstaat midden jaren 80.

naam Carint. Onder het

Andere wending

Kruiswerk en Gezinszorg, beide werkzaam in thuissituaties,

motto zo thuis mogelijk

Mei 1985: Mijn loopbaan krijgt een andere wending. Ik ga werken

komen elkaar in de uitvoeringspraktijk vaak tegen, maar er gaapt

wordt uitgedrukt dat de nieuwe organisatie cli nten zoveel moge-

als hoofd wijkzorg bij de Provinciale Friese Kruisvereniging. Een

een kloof tussen beide organisaties. En zoals dat gaat bewijst

lijk in de eigen thuissituatie van dienst is, en als dat echt niet lukt

boeiende organisatie in een even boeiend werkgebied, waarbij

iedere organisatie zijn bestaansrecht door zich te onderscheiden

een zo-thuis-mogelijke vervangende woon-zorg-omgeving biedt.

ook de vier waddeneilanden horen: Ameland, Schiermonnikoog,

van de ander. Door onder n organisatorisch verband te wer-

De oude domeinen thuiszorg, verzorgingshuiszorg en verpleeg-

Terschelling en Vlieland. Het provinciale kruiswerk telt zijn laat-

ken verdwijnen langzamerhand de schotten en kan vergaande

huiszorg worden verlaten. Daarvoor in de plaats treedt een

ste dagen. De vier-lagenstructuur van het kruiswerk staat onder

substitutie van werkzaamheden plaatsvinden. De gezins-

vloeiend continu m van enkelvoudige thuiszorg tot beschermde

grote druk en wordt richting een twee-lagenstructuur bewogen.

verzorgenden krijgen daardoor hoogwaardiger werk en betere

verblijfssituaties.

goed, controle is beter . Q.A.J. Swagerman

‘Het denken in termen van deugden en plichten is superieur. Toch zijn wij de plichten vergeten, er is sprake van morele verschrompeling…’

scholing. De wijkverpleegkundigen kunnen zich toespitsen op de essentie van hun professie: verplegen. Liber Amicorum STOOM

110

111


Meten van waarden

Deugden en plichten

Profiel

De administratieve controle en bureaucratie zullen zich daarom

In het boek Het (on)mogelijke spel in de zorg, wordt Hoebeke(1)

Andreas Kinneging zegt in een artikel in Elsevier(3): De klonter

Q.A.J. Swagerman MHA (19…) heeft een verpleeg-

nog enige tijd voortzetten. De werkelijkheid van de zorg-

als volgt geciteerd: Hoebeke (1999) wijst op het risico van getal-

van het liberale denken is een mengeling van Verlichting en

kundige en bedrijfsmatige achtergrond. Hij werkte in

verleners in het veld zal daardoor (verder) worden gefrustreerd.

len, modellen, plannen en ’balanced score-cards’, de moderne ins-

Romantiek. Het leidt tot een groot aantal pathologie n. Ze heb-

diverse directie- en managementfuncties in verschillende

Op termijn — ik ben een aartsoptimist — zal de wal het schip

trumenten voor besluitvorming. Het zijn op zijn best weergaven

ben te maken met het feit dat het liberalisme de werkelijkheid

sectoren van de gezondheidszorg: psychiatrie, zieken-

keren en krijgen dieperliggende waarden die de essentie van zorg

van de werkelijkheid, maar zij kunnen nooit de onuitputtelijke

niet goed pakt. Er zit een blinde vlek in. Die is er minder in de

huizen,

thuiszorg.

bepalen meer kracht: betrokkenheid, nabijheid en vertrouwen.

weelde van de werkelijkheid zichtbaar maken. Bovendien zijn ze

oude — nettere — manier van denken die gebaseerd was op het

Swagerman is afgestudeerd als Master of Health

Het zal weer tijd vergen voordat professionals de maat-

manipuleerbaar. In het publieke debat spelen (de uitkomsten van)

Grieks-Romeinse erfgoed en de joods-christelijke traditie.

Administration aan het Tilburgse Institute for Advanced

schappelijke erkenning ervaren en openlijk hun trots in de zorg

economische modellen een belangrijke rol en een handige politicus

Deugden is typisch antiek, plichten typisch protestants en rech-

Studies in Management (TIAS). Op dit moment is hij

te werken weer laten horen!

zorgt ervoor dat men ’zijn’ model als werkelijkheid gaat beleven.

ten is verlichtingsdenken. Het denken in termen van deugden en

voorzitter van de Raad van Bestuur van Carint,

De thuiszorg heeft een gouden toekomst. Cli nten blijven het

Geert Mak stelt (2): De afrekencultuur is een permanente motie

plichten is superieur.Toch zijn wij de plichten vergeten. Dat past

organisatie voor Welzijn, Wonen en Zorg in Centraal

liefst in hun eigen vertrouwde omgeving en zullen, indien ze de

van wantrouwen. Het gaat ervan uit dat iemand niets doet tenzij

bij het individualisme. In een wereld waar rechten centraal staan,

Twente. Swagerman is daarnaast zowel regionaal als

financi le mogelijkheden hebben, daar ook steeds meer voor

een baas boven zit te tellen.Waardoor hij ongemerkt dat gedrag

verschijnen mensen primair als concurrenten, als kwaaddoeners.

landelijk bestuurlijk actief, o.a. als voorzitter Raad van

over hebben. In allerlei vormen drukt zich dit al uit en dat zal ver-

in de hand werkt. Nog kwalijker is dat de afrekencultuur ook een

De blik is gericht op eigen voordeel. Er ontstaat een argwanen-

Commissarissen Kraamzorg Twente, voorzitter bestuur

der toenemen. De ketenzorg zal uitrijpen en de keuzes voor

enorme vervalsing van de werkelijkheid in de hand werkt. Je

de manier van met elkaar omgaan. Gevolg: snel ruzie en rechts-

ICT Connectie Zorg Twente (icZt/IZIT), bestuurslid

allerlei arrangementen vergroten. Ook de verdere ontwikkeling

kneedt de werkelijkheid zo namelijk in hanteerbare eenheden, in

zaken. Het morele besef wordt steeds vaker herleid tot het scha-

Landelijke Vereniging voor Thuiszorg (LVT), voorzitter

van technologie in de zorg zal de thuiszorgmogelijkheden doen

cijfers, in punten, terwijl alles wat niet meetbaar is daarbuiten valt.

debeginsel. Er zijn heel veel dingen waar we de moraliteit niet

Raad van Toezicht TCM en penningmeester van STOOM.

toenemen.

Zo ontstaat een wereldbeeld dat voornamelijk uit ficties bestaat.

meer bijhalen. Daarom spreek ik van morele verschrompeling.

En verder in dit artikel: Overal in Nederland wordt op dit

Een simpele deugd als alledaagse beleefdheid pak je niet met het

Tot op de huid

moment op grote schaal het sociale kapitaal vernietigd dat ver-

schadebeginsel. Het gaat elke dag mis: beleefdheid wordt inge-

Uit eigen beleving ken ik de attitude die professionals in de thuis-

trouwen heet. Dat is pas echt een normen- en waarden-

ruild voor onbeschoftheid en dat laatste escaleert gemakkelijk

zorg hebben. Het tot op de huid van de medemens komen in

probleem: het verdwenen respect voor ieders persoonlijke,

tot geweld.

het eigen huis van de cli nt lukt alleen als er vertrouwen is.

verpleeghuizen,

kruiswerk

en

innerlijke waarde.Als mensen niet kunnen voldoen aan de waar-

Iemand die je niet vertrouwt laat je niet tot op je huid komen.

den van anderen, voelen ze schaamte , zo schrijft Francis

Gouden toekomst

De werkelijkheid van de dagelijkse zorg is onderling vertrouwen.

Fukuyama. Als hun waarde permanent wordt ontkend worden

Onder druk van de economische recessie zal de komende jaren

Het gezondheidszorgstelsel moet daarop zijn gebaseerd om

ze woedend. Maar als ze worden erkend in hun verantwoorde-

de thuiszorg worden gekleurd door het schaarstemodel en het

recht te doen aan de aard van zorgverleners in de praktijk.

lijkheid, hun vakmanschap en, zeker bij immigranten, hun eigen

bezuinigingsdenken. De versnippering van de financiering van de

Negatieve uitzonderingen dienen niet de regel te bepalen.

waarde, groeit hun trots. Daar ligt het begin van het herstel.

thuiszorg zal toenemen bij het invoeren van de Wet

Controle is goed, vertrouwen is beter! n

Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). De werkelijkheid van

‘Op termijn zal de wal het schip keren en krijgen dieperliggende waarden meer kracht: betrokkenheid, nabijheid en vertrouwen’

de politiek en de bovenliggende maatschappelijke gezondheids-

REFERENTIES:

zorgsystemen, zoals het ministerie, de brancheorganisaties, de

1 Citaat uit het boek Het (on)mogelijke spel in de zorg van Peter van

zelfstandige bestuursorganen en zorgkantoren zal gekleurd zijn

der Lugt

door beheersing en beheersingssystemen.

2 Artikel in het dagblad Trouw van 22 september 2004: “De vis gaat rotten bij de kop” door Hans Goslinga en Marcel ten Hooven 3 Artikel Elsevier (nummer 13), 2 april 2005: “De mensen voor ons waren niet achterlijk”, door Andreas Kinneging, filosoof.


112

113


Dr. A.J. Mintjes, directeur Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging

K ENNIS

BIJHOUDEN HOORT BIJ PROFESSIONELE TROTS ’ In de thuiszorg moet veel meer zorginhoudelijk onderzoek worden gedaan, vindt dr. A.J. Mintjes. De directeur van het Landelijk Expertisecentrum Verpleging &Verzorging daagt verpleegkundigen uit om het antwoord te zoeken op de vraag of hun handelen gebaseerd is op kennis, of ze verantwoord bezig zijn of dat ze zorgrituelen uitvoeren waarvan de effecten niet bewezen zijn. En ze pleit voor behoud van de zachte kant van de zorg:‘Om het menselijk te houden.’

Bij mensen die thuis zorg krijgen moet eens in de zoveel tijd een

Wat zijn patiënttevredenheidsonderzoeken waard?

goed opgeleide verpleegkundige komen kijken. Uit onderzoek

Algemene tevredenheidsonderzoeken zijn niet zinnig.Aan iemand

blijkt dat hoger opgeleiden dreigende gebreken eerder zien dan

die afhankelijk van je is, vraag je wat hij van jouw zorg vindt.

lager opgeleiden. In de HKZ-schema s staat mooi verwoord dat

Nat rlijk is hij tevreden, er s immers geen ander. Het is wel nut-

de zorg regelmatig met de cli nt ge valueerd moet worden. Als

tig om via specifieke vragen aan pati nten iets te weten te komen

je die regel uitvoerde, was je al een heel eind.

over bepaalde veranderbare kwaliteitsaspecten van de zorg.

Is er wel voldoende tijd om goede zorg te geven?

Wat is uw eigen ervaring met de thuiszorg?

Verpleegkundigen moeten kunnen aantonen dat goede zorg tijd

Mijn ervaring ligt op het terrein van het kwaliteitsmanagement.

kost. Tijdschrijven is daarbij

Anderhalf jaar werkte ik als

een hulpmiddel. Je moet altijd

controller kwaliteit bij de

de tijd kunnen nemen als je

Amsterdamse

Wetenschappelijke kennis beschikbaar maken voor het veld en

Verpleegkundigen en verzorgenden zouden hun kennis zelf moe-

dat als professional nodig

Daar werkte ik mee aan de

helpen die kennis toe te passen en dat te evalueren. Dit is

n

ten willen bijhouden, vindt ze: Uit professionele trots. En omdat

acht. Adequate ICT-onder-

invoering van het kwaliteits-

van de doelstellingen van de organisatie waarvan Mintjes direc-

we moeten willen werken volgens de laatste inzichten.Want het

steuning kan het tijdschrijven

systeem volgens het HKZ-

teur is. Het Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging

kan gebeuren dat dingen worden toegepast die achterhaald zijn.

sterk vereenvoudigen.

model.

is makelaar van kennis.Verpleegkundigen en verzorgenden op alle

Als ze hoofd van een instelling voor thuiszorg was, zou Mintjes

Goede zorg vereist een

In die periode merkte ik dat

niveaus

de

medewerkers verplichten om toch minstens twee keer per jaar

zorgvuldige intake en een

in de thuiszorg heel weinig

Bernadottelaan in Utrecht. Ze vinden daar literatuur, richtlijnen,

bijscholing te volgen. Dat zou ze faciliteren: Maar dat is natuur-

zorgplan. Aan de hand van

zorginhoudelijk onderzoek

expertise op juridisch vlak, informatie over pati ntveiligheid, des-

lijk makkelijk praten.

dat plan kijk je of de gezond-

wordt gedaan. Hoeveel tijd

heidstoestand van een cli nt

besteedt men aan de drie

en

hun

organisaties

kunnen

terecht

op

kundigheidsbevordering en scholing in evidence based practice.

thuiszorg.

Persoonlijk of virtueel zouden verpleegkundigen en verzorgen-

Biedt de kwaliteitswet dan geen garantie?

verbeterd is. Daar is tegen-

aspecten van de beroepsuit-

den vaak en in grote getalen naar het landelijk expertisecentrum

De kwaliteitswet eist dat instellingen kwalitatief verantwoorde

woordig een mooi instru-

oefening: technisch handelen,

moeten komen, vindt Mintjes: Omdat kennis veroudert en

zorg leveren. Dat betekent dat er pati ntgericht, doeltreffend en

ment voor, het Residence

co rdinatie van zorg en beje-

omstandigheden veranderen, moet je doorlopend blijven leren.

doelmatig moet worden gewerkt en dat instellingen dat moeten

Assessment Instrument for

gening? Daar ben ik heel

In de verpleging en verzorging bestaat geen gestructureerde bij-

rapporteren en registreren. Maar met dit soort brede begrippen

HomeCare. Het zou mooi

nieuwsgierig naar. Niemand

en nascholing met bijbehorende registratie zoals artsen die wel

kan je nog alle kanten uit.

zijn als men dat zou gebrui-

hebben. Mintjes betreurt dat: Met zo n systeem zou je verpleeg-

Neem het voorkomen van decubitus. Bewezen is, dat wissellig-

ken. Ik zou v r het gebruik

kundigen en verzorgenden stimuleren om hun vak bij te houden,

ging en een goede matras effectief zijn. Zalfjes werken dus niet.

van zo n systeem zijn, want dat helpt de inspanningen en resulta-

En hoe zit het met de voor- of achteruitgang van mensen die thuis-

want dat doen we veel te weinig. Gelukkig wordt er wel aan zo -

We zouden erop toe moeten zien dat we als verpleegkundigen

ten van de zorgverlening zichtbaar te maken.

zorg krijgen? Welk effect heeft dat op hun lichamelijke, geestelijke

systeem gewerkt. Dat moet ook, want pati nten hebben recht op

en verzorgenden volgens deze laatste inzichten werken. Of neem

de best mogelijk zorg.

de nieuwe richtlijnen over smetten. Als ik hoofd van een organisatie was, zou ik ervoor willen zorgen dat iedereen die kende.

‘Die moeilijk grijpbare psychosociale ondersteuning is het hart van de zorg’


A.J. Mintjes-de Groot

heeft enig idee hoe dat nu eigenlijk precies zit.

en sociale gezondheidstoestand? Hoe houd je mensen zo lang moge-

‘We zouden erop toe moeten zien dat we als verpleegkundigen en verzorgenden volgens de laatste inzichten werken’

lijk op een zo hoog mogelijk peil? Die vraag zou onderzocht moeten worden. En wat zijn eigenlijk de effecten van preventie in groepsverband? Ook dat zou ik wel eens willen weten. Daar hebben we g n gegevens over.

114

115


Als verpleegkundigen zouden we veel meer inzicht moeten wil-

Ik denk dat we ervoor moeten waken dat de zorg emotioneel

Profiel

len krijgen in de vraag of ons handelen gebaseerd is op kennis, of

verschraalt. Die moeilijk grijpbare psychosociale kant is het hart

Dr. A.J. Mintjes, directeur Landelijk Expertisecentrum

we verantwoord bezig zijn of dat we zorgrituelen uitvoeren

van de zorg.Technisch handelen is de kunst niet. Het is weten of

Verpleging & Verzorging

waarvan de effecten niet bewezen zijn.Want een zichzelf respec-

je bij die ene pati nt je hand op zijn voorhoofd moet leggen.

terende professional wil toch geen handelingen uitvoeren die

Vindt hij dat prettig of irriteert hem dat juist? Een goede ver-

niet werken, of die teveel geld kosten? Onderzoek kan in het

pleegkundige of verzorgende heeft dat leren zien. Dat vervang je

- Verpleegkunde

belang zijn van een instelling. Mij gaat het vooral om de profes-

niet met apparatuur. Liefdevolle zorg zou wel eens een schaars

- Hygiene & infectiepreventie

sionaliteit. We moeten af van het idee dat je met de zorg voor

goed kunnen worden, waar we veel voor willen gaan betalen.

- Gezondheidswetenschappen afstudeerrichting

een dubbeltje op de eerste rang zou moeten zitten. Kwaliteit

Betaalde liefde.

OPLEIDINGEN:

Verplegingswetenschappen - Kwaliteitsmanagement

kost gewoon geld.Verschraling van de zorg moeten we met z n

‘Misschien moeten we crèches en huizen voor bejaarden gaan combineren’

allen tegengaan, dat is een blamage voor een ontwikkeld land. Als ik over thuiszorg praat, spreek ik overigens ten onrechte

HUIDIGE FUNCTIES:

- Directeur Landelijk Expertisecentrum Verpleging &

vooral over verpleegkundigen. Ongemerkt geven verzorgenden en helpenden waarschijnlijk veel zorg en psychosociale onder-

Tja, en hoe zit het straks met de sociale samenhang? Als ik in m n

steuning aan hun cli nten. Over huishoudelijke zorg wordt heel

eentje tussen apparaten moest zitten, zat ik liever in een verzor-

lichtzinnig gedaan, terwijl het heel belangrijk is. De gesprekken

gingshuis. Misschien moeten we cr ches en huizen voor bejaar-

tussen alles door van een huishoudelijke hulp met cli nten zou-

den gaan combineren. Het kan heel leuk zijn om naast tien oude-

den wel eens heel therapeutisch kunnen zijn. Soms is de huishou-

ren ook een paar kindertjes rond te hebben lopen. Dat zou heel onconventioneel zijn. Het zou de zorg ook vrolijker maken. n

delijke hulp nog de enige die bij een cli nt over de vloer komt.

Verzorging - Lector acute intensieve zorg, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

RELEVANTE NEVENFUNCTIES:

- Lid van het bestuur van STOOM - Secretaris Johanna- Diepeveen Speekenbrink Stichting

‘Over huishoudelijke zorg wordt heel lichtzinnig gedaan, terwijl het heel belangrijk is’

Hoe ziet de cliënt van thuiszorg er over tien jaar uit? Vaak wordt gezegd dat de pati nt van de toekomst mondiger zal zijn, maar ik betwijfel of die er over tien jaar heel anders uitziet

- Redactieadviesraad Verpleegkunde - Lid Governance Committee Sigma Theta Tau International (STTI) - AdviesRaad Lectoraten Faculteit Gezondheidszorg

dan nu.Als je ziek of oud bent, ben je kwetsbaar. Dan h b je niet

Hogeschool van Utrecht

zo n grote mond. Met z n allen zullen we meer gebruikmaken van de technologie. Dat zal ons onafhankelijker en afhankelijk tegelijk maken. Want als je apparaat het niet doet, heb je weer een mannetje nodig die het komt maken.


116

117


Dr. G.H.M.I. Beusmans, huisarts en universitair hoofddocent huisartsgeneeskunde

Pati nten krijgen de keuze, zegt Beusmans: ’Artsen en alle andere

‘Een gezondheidscentrum was en is nog steeds het beste organisatiemodel voor de eerste lijn’

zorgverleners zullen veel meer naar hun pati nten moeten gaan lui-

‘H UISARTS

EN VERPLEEGKUNDIGE : EEN KONINGSKOPPEL’ Gezondheidszorg zonder schotten vindt hij het meest ideaal en die ziet er zo uit: overal in ons land functioneren Centers for health van waaruit alle zorg in onderlinge samenhang wordt aangestuurd: huisartsenzorg, specialistische hulp, klinische behandeling, revalidatie, verpleeghuiszorg, ggz en thuiszorg. In zulke centra is zorg optimaal en ketenzorg heel vanzelfsprekend. Maar marktwerking is de trend, dus moet er onderling worden geconcurreerd, constateert huisarts Beusmans. Zijn ideaal blijft een mooie droom. Voor alle zorg in de eerste lijn vindt Beusmans het gezondheidscentrum de beste optie:‘Daar zouden ook specialisten en gespecialiseerde verpleegkundigen moeten komen, voor consultatie en deskundigheidsbevordering.’

steren. Ik herinner me m n eigen opname in het ziekenhuis. Ineens w rd alles voor je bepaald. Dat is toch niet meer van deze tijd! Opleidingen moeten erop anticiperen, zegt Beusmans: Jonge artsen

Gezondheidscentrum

en zorgverleners zullen moeten leren om pati nten als gelijk-

Voor in elk geval alle zorg in de eerste lijn opteert Beusmans

waardig te zien. Ze moeten hen ook aanspreken op eigen verant-

voor gezondheidscentra: ’Dan is de samenwerking v l persoon-

woordelijkheid. En we moeten er allemaal vanuit gaan dat mensen

lijker en kan je samen goed zorg op maat geven.

veel consumptiever zijn. Zo is de tijd nu eenmaal

In Maastricht werkt Beusmans zelf al heel lang in een

Lastig is het

wel, dat ouderen de nieuwe

gezondheidscentrum. Samen

generatie opleiden.

met zijn associ , twee wijkverpleegkundigen en twee

Eén keten van zorg

maatschappelijk

De meest ideale zorg vindt

zette hij het centrum in

Beusmans zorg die niet is

1977 op. Beusmans: ’Een

werkers,

Beusmans is g n voorstander van marktwerking en concurrentie

waar z weinig ruggenprikken worden gegeven voor een beval-

opgedeeld in stukjes. De

gezondheidscentrum

in de zorg. Sterker nog, hij is erg bezorgd over deze ontwikkelin-

ling als Nederland.

docent huisartsgeneeskunde

toen een noviteit. Het was

gen. De Limburgse huisarts en docent huisartsgeneeskunde ziet

Mensen zullen in de toekomst blijven hechten aan continu teit in

zag graag health centers

een goede formule en is dat

Nederland de Verenigde Staten achterna gaan: De basiszorg wordt

de zorg, denkt Beusmans, maar ze willen ook kunnen kiezen:

functioneren, van waaruit alle

nog steeds. Het is het beste

een uitgekleed ziekenfondspakket, daarbovenop mag je het alle-

Mensen willen als het ware een beetje rond kunnen lopen in een

zorg aangestuurd wordt:

organisatiemodel voor de

maal zelf weten. Ook hier krijgen we private klinieken met hoog-

gezondheidswinkel.

huisartsenzorg, specialisti-

zorg in de eerste lijn. Het is

staande zorg en veel minder goede ziekenhuizen voor de moda-

Beusmans vindt dat pati nten veel meer voor vol moeten wor-

sche hulp, klinische behande-

doodzonde dat enkele te

le pati nt. Over acht maanden is het kwaad geschied, dan st n

den aangezien: En pati nten moeten zichzelf niet zo overleveren.

ling, revalidatie, verpleeghuis-

grote en daardoor te dure

we op die weg die de minister van Volksgezondheid voorstaat.

Dus niet meteen met die doos pillen naar buiten gaan, maar aan

zorg, ggz en thuiszorg.

centra een negatieve reactie

Beusmans voorziet tweedeling: Organisaties spelen volop in op de

de arts vragen: Laat eens horen, wat kan ik doen, wat zijn de

Beusmans: Zorg onder

n

teweeg hebben gebracht en

ontwikkeling. In Sittard maken ze al reclame voor een heup-

mogelijkheden? Ok , ik ga er even over nadenken, maak een

aansturingprincipe, zonder

dat deze uiterst positieve

operatie. Na drie dagen ziekenhuis mag je gaan revalideren in een

keuze en dan bel ik. Pati nten zijn soms beter ingelicht en slim-

schotten tussen al die lijnen,

prachtig zoveelsterrenhotel in de mooie regio en je partner mag

mer dan wij zijn. Pas nog, hoorde ik van een vriend dat een arts

in n vanzelfsprekende keten.

mee.Voor m r en luxer zorg mag u bijbetalen, is nu de redene-

hem vertelde dat het allemaal wel meeviel met de afwijkende,

Beleidsmatig is dat goed aan te sturen en binnenshuis zijn alle

Gelukkig vindt er de laatste tijd een positieve herwaardering

ring. Dat is nooit zo geweest. En terecht, want zorg moet voor

mogelijk klompvoetstand van zijn kind. Mijn vriend keek toch

onderdelen van zo n health center samen n. Dan hadden we niet

plaats en promoot vrijwel iedereen de samenwerking in de eer-

iedereen gelijk zijn.

ook maar even wat internet over klompvoeten te melden had. En

langer autonome instellingen die allemaal doen wat ze willen, langs

ste lijn vanuit gezondheidscentra weer.

ja hoor

elkaar heen werken en elkaar beconcurreren. Beusmans zucht als

Consumptief

wat stond daar? Laat u niet in de luren leggen door

een arts die zegt dat het allemaal wel meev a l t

.

G.H.M.I. Beusmans

was

ontwikkeling daardoor vrijwel tot staan is gebracht.

hij zijn droom schetst, omdat die haaks staat op de huidige ontwikkeling: Helaas de concurrentie is tot zaligmakend verheven.

Waarmee Beusmans weer niet gezegd wil hebben dat pati nten

‘Zorg moet voor iedereen gelijk zijn’

niet veel meer keuze moeten hebben in de zorg: Het is natuurlijk bijvoorbeeld absurd dat artsen bepalen dat het wel meevalt met de pijn als vrouwen bevallen van hun kind. Er is geen land Liber Amicorum STOOM

118

119


Gezamenlijk consult

LESA’s

Profiel

Re-design van de huisartsgeneeskunde?

Ruim tien jaar geleden is Beusmans gezondheidscentrum uitge-

Beusmans juicht het toe dat de thuiszorg de laatste tijd weer

Dr. G.H.M.I. Beusmans

Verder aftasten van de grens huisarts-verpleegkundige ziet

breid met een apotheek, verloskundige, logopediste, di tiste, een

aanstuurt op intensieve samenwerking in de eerste lijn met de

manueel therapeut en een oefentherapeut. En tegenwoordig

huisarts. Hij heeft slechte herinneringen aan de jaren tachtig:

komt er op toerbeurt eens per maand ook een specialist, recen-

Toen dreigde de thuiszorg haar wijkverpleegkundigen terug te

telijk een reumatoloog en momenteel een dermatoloog voor

trekken met als argument dat er effici nter zou moeten worden

een gezamenlijk consult naar het centrum. Beusmans: Samen met

gewerkt. Huisartsen en thuiszorg kwamen daardoor ver van

hen kijken we naar pati nten. Zij hoeven zich niet waar te maken

elkaar af te staan.

of in te dekken, zoals ze dat in het ziekenhuis wel moeten. Zij

Door de LESA s, de Landelijke Eerste Lijns Samenwerkings

- Huisartsgeneeskunde, 1971

kundigen.Verpleegkundigen kunnen bijvoorbeeld heel goed con-

geven hun adviezen. Het werkt perfect.

Afspraken, tussen huisartsen en wijkverpleegkundigen, die het

- Promotie: over samenwerking tussen de huisarts en de

troles doen bij diabetes: voorlichting geven, pati ntenducatie, lab-

- Huisarts in gezondheidscentrum “De Hofhoek” in

Beusmans als de volgende stap in de ontwikkeling: De vraag is, of

Maastricht

er een re-design van de huisartsgeneeskunde moet komen.

- Universitair hoofddocent bij de vakgroep

Artsen komen allemaal voort uit de algemene medicus.

huisartsgeneeskunde van de Universiteit Maastricht

Vervolgens kreeg je de steensnijders en aderlaters, daarna kwamen de specialisten. De huisarts bleef als enige een algemene arts. Huisartsen dragen al meer taken over aan verpleeg-

OPLEIDING:

Nederlands Huisartsen Genootschap samen met de Landelijke

specialist: "Huisarts en diagnostisch centrum: toepassing

bepalingen doen, medicatiecontrole, gewicht en bloeddruk

Quattro-model

Vereniging voor de Wijkverpleging maakt, komen huisartsen en

van werkafspraken door huisartsen", 1986

meten. Als een verpleegkundige dat gestructureerd doet, hoeft

Nog mooier zou Beusmans het vinden als huisartsen, praktijk-

wijkverpleging weer samen. Beusmans: LESA s zijn concrete

verpleegkundigen, gespecialiseerde verpleegkundigen en specia-

samenwerkingsafspraken voor de dagelijkse praktijk. Er zijn er nu

listen vanuit gezondheidscentra intensief zouden samenwerken,

twee: een over dementie, de andere over decubitus. In deze

vooral in de zorg voor chronisch zieken. Zijn idee n voor dit

richtlijnen staat beschreven hoe evidence based te handelen en

huisartsgeneeskunde van de Universiteit Maastricht,

Verpleegkundigen willen wel, merkt Beusmans. Die willen zich-

samenbrengen van specialistische en generalistische kennis in de

wie welke verantwoordelijkheid heeft. Huisarts en wijkverpleging

sinds 2001

zelf graag positioneren naast de huisarts. Op de Universiteit

eerstelijnszorg werkte hij uit en beschreef hij in het zogenoem-

stellen samen een diagnose, bepalen het zorgpad, spreken af wie

de Quattro-model . Beusmans: Dit model kent vier hoofdrol-

de zorg co rdineert en hoe ze samen verslagleggen en evalu-

spelers in de zorg voor chronisch zieken: de huisarts, de specia-

eren.Werken met deze richtlijnen is prima. Ze geven huisarts en

list, de verpleegkundige in de huisartspraktijk en de verpleegkun-

thuiszorg structuur en houvast. Met de LESA s kunnen huisartsen

dige als hulp van de specialist.Vanuit de vakgroep huisartsgenees-

en thuiszorg elkaar goed positioneren. En — niet onbelangrijk — je

kunde van de Universiteit Maastricht en met STOOM is onder-

kunt er samen mee aankomen bij een zorgverzekeraar.

de huisarts de pati nt nog maar

n keer per jaar zien. Het

grootste deel van het werk doet dan de verpleegkundige.

FUNCTIES:

- Universitair hoofddocent bij de vakgroep

Verticale substitutie, daar moet het heen.

- Huisarts, sinds 1971

Maastricht kijken we naar mogelijkheden voor zo n opwaardering. Die kan meer dynamiek brengen in de verpleegkundige professie. Want laten we eerlijk zijn: pati nten dienen van je 22-ste

BESTUURSFUNCTIES:

- Lid bestuur Nederlands Huisartsen Genootschap (1994-

tot je 62-ste jaar is voorwaar geen eenvoudige opgave. Je moet

2004)

wel h l gedreven zijn om dat zonder carri reperspectief je hele leven vol te kunnen houden. n

- Lid van het bestuur van de stichting STOOM - Lid bestuur Stichting Gezondheidscentra Maastricht

zocht wat de plaats van de verschillende verpleegkundigen, en

‘Over een aantal jaren zou het best zo kunnen zijn dat huisartsen taken overdragen aan verpleegkundigen’

met name ook de wijkverpleegkundige, in de zorg voor chronisch zieken kan zijn. De praktijkverpleegkundige bezoekt de pati nt in de thuiszorg een keer per drie maanden. De huisarts

- Lid bestuur vakgroep Huisartsgeneeskunde

‘Want laten we eerlijk zijn: patiënten dienen van je 22-ste tot je 62-ste jaar is voorwaar geen eenvoudige opgave’

- Lid stuurgroep Randwijkcursus (PAOG-H)

verricht de jaarcontrole. De wijkverpleegkundige, die iedere dag bij de pati nt thuis kan komen, heeft gerichte taken zoals bijvoorbeeld injectietechniek bij diabetes en woningsanering bij astma. Het Quattro-model is toe te passen bij allerlei chronische aandoeningen zoals ook hartfalen, reumatische ziekten, complexe zorg bij ouderen etcetera. In het gezondheidscentrum waar ik werk, passen we het Quattro-model toe en zoeken we naar de optimale samenwerkingsvorm.


120

121


Drs. M.C.H. Jansberg-Diederen, lid Raad van Bestuur Groene Kruis Zorg in Zuid-Limburg

Z ORGEN

EN VERKOPEN TEGELIJK

‘Wij mogen onszelf goed vinden omdat we al jaren in thuiszorg zijn gespecialiseerd, maar hoe vertel je dat je klanten?’ Voor Jansberg, Raad van Bestuur van een middelgrote thuiszorgorganisatie in Zuid-Limburg is dit één van de grote vragen voor instellingen voor thuiszorg op dit moment:‘Al onze medewerkers zullen er aan moeten wennen dat ze óók marketeer moeten zijn.’

Komt de zuster op tijd?

Concurrentie versus samenwerken

Aan ons kwaliteitskeurmerk volgens de ISO-HKZ-norm, waar

Van concurrentie in de zorg zijn we niet slechter geworden. Die

wij zelf natuurlijk trots op zijn, heb je niets in de communicatie

heeft ons scherper, ondernemender, klantgerichter gemaakt. Als

met de klant. Dat zegt hem niets, het interesseert hem niet.Voor

ik zelf afhankelijk van zorg ben, heb ik ook graag iets te kiezen.

een klant gaat het om basale dingen. Komt de zuster op tijd?

Aan de andere kant moet je je blijven afvragen: kan concurrentie

Word ik prettig bejegend? Is de zuster deskundig? D t zijn zijn

wel echt in de zorg? Wordt het daarmee niet duurder? Denk

vragen. Ik vind het vreselijk als ik hoor dat klanten niet weten of

alleen al aan reclamekosten. En hoe verhoudt concurrentie zich

iemand van ons om 8 uur of om 10 uur in de ochtend komt. Dat

tot de samenhangende zorg waar klanten ook recht op hebben?

zou niet moeten kunnen. Om klanten maximaal tegemoet te

In de zorg bestaan twee soorten waarheden. Instellingen zeggen

komen en om onze mensen

dat ze samenwerken terwijl

Vertrouwd met het beste . Zo luidt het logo van Groene Kruis

In de diabeteszorg en astmazorg bijvoorbeeld, werken verpleeg-

te ontlasten van plannings-

ze achter de schermen con-

Zorg, een middelgrote thuiszorgorganisatie in Zuid-Limburg, met

kundigen volgens de standaarden. Ze zijn getraind door het zie-

problemen zodat zij zich

curreren. Dat heb ik door

de hoofdvestiging in Maastricht, een organisatie met duizend

kenhuis. Hun zorg gaat verder dan voorlichting geven.

volledig kunnen bezig hou-

schade en schande geleerd.

medewerkers en een omzet van 25 miljoen euro. Jansberg geeft

Verpleegkundigen worden hier getraind in medische taken. Ze

den met zorg of coachen

Instellingen willen blijven

daar nu vijftien jaar leiding. Jarenlang was het een goed logo, zegt

stellen mensen ook in op insuline, meten bloeddruk. Uit onder-

van zorg, gaan wij de plan-

bestaan en zoeken tege-

ze, maar we plaatsen er nu ook vraagtekens bij. Deze slogan

zoek blijkt dat ze dat goed kunnen en dat pati nten meer tevre-

ning hier helemaal centrali-

lijkertijd partners om voor

ademt toch ook zoiets uit als: wij weten het wel voor u. Er

den zijn. Begrijpelijk, want verpleegkundigen hebben meer tijd

seren. Dat klinkt simpel,

hun klanten ketenzorg te

spreekt betrouwbaarheid uit, maar hij heeft ook iets dwingends

dan de huisarts.

maar is een heel indringend

bieden, zodat mensen niet

proces. Alle pati ntenzorg

meer van het kastje naar de

en betweterigs. We zijn op zoek naar een nieuwe slagzin, die beter past bij de tijd en die recht doet aan de klant.We willen de

Cultuuromslag

van duizenden klanten gaan

muur hoeven. Je ziet groep-

klant niet betuttelen. Maar we willen hem wel blijven vertellen

De kunst is, om je trots uit te dragen en op deskundigheid te

we plannen vanuit een cen-

jes gaan samenklonteren. Zo

dat hij bij ons totale dienstverlening en samenhangende zorg kan

blijven varen. Onze verpleegkundigen, verzorgenden en alle ande-

traal punt.We zijn in de leer

hebben

vinden die bovendien zoveel mogelijk wetenschappelijk onder-

re medewerkers zullen

k marketeer moeten worden. Als ze

bij logistieke bedrijven. Het

allianties met het Acade-

bouwd is. Daar staan we al jaren voor. Het is de kunst om duide-

zien dat een klant niet meer zelf kan koken, boodschappen doen,

is fantastisch om te zien hoe

misch Ziekenhuis Maastricht

lijk te maken dat mensen die zorg nodig hebben bij ons echt in

strijken of een schilderijtje ophangen, zullen ze hem moeten ver-

die met internet werken. Je

en met Vivre, een grote

goede handen zijn.

tellen dat we ook een aanbod hebben om was te strijken en

bestelt iets, en meteen weet

organisatie van verpleeg- en

iemand kunnen sturen voor klussen in huis. Anders dan vroeger

je wanneer je iets krijgt.Van

Academische omgeving

zullen onze medewerkers veel meer ambassadeurs worden van

zulke systemen kan en moet

Een belangrijk kenmerk van ons werken is onze weten-

wat we zelf te bieden hebben.Voor verpleegkundigen is dat nog

de thuiszorg nog veel leren. Gezonde bedrijfsvoering valt of staat

gen de intramuralen om de gunst van de extramurale klant. Een

schappelijke onderbouwing en de vernieuwing van zorg. Het

niet zo eenvoudig. Dat zijn vakmensen die er niet voor hebben

met goede planning.

logische ontwikkeling, omdat de wachtlijsten van verzorgingshui-

Academisch Ziekenhuis Maastricht en de opleidingen gezond-

gekozen om iets te moeten verkopen. Er is een cultuuromslag

heidswetenschappen en verplegingswetenschappen zijn vlakbij.

voor nodig.We houden er debatten over in huis. Het moet groei-

Door zo’n academische omgeving heb je veel kansen. Al jaren

en, er is nog geen pasklaar antwoord op, maar dit is een van de

krijgen we veel vragen voor onderzoek en bieden we stage aan

grote uitdagingen voor de toekomst.

mensen van verplegingswetenschappen. Door die academische omgeving is onze zorg kwalitatief op hoog niveau.


122

M. Jansberg-Diederen

wij

strategische

verzorgingshuizen. In het nieuwe speelveld din-

zen en verpleeghuizen korter worden en de overheid inzet op zo

‘Van concurrentie in de zorg zijn we niet slechter geworden. Maar hoe verhoudt concurrentie zich tot de samenhangende zorg waar klanten ook recht op hebben?’

lang mogelijk zorg aan huis. Minder fraai is de manier waarop verpleeghuizen mensen verleiden. Als u bij ons thuiszorg neemt, heeft u straks gegarandeerd een plek in ons huis , zeggen ze. Dit horen we van onze klanten. Het mag niet. Dat is koppelverkoop.

123


Goede zorg met minder geld

Op dit moment is de politiek in discussie over de vraag of het

Profiel

Technologie en menselijke communicatie

Vijftien jaar geleden hoefde een manager van een thuiszorg-

recht op huishoudelijke verzorging betaald uit collectieve midde-

Drs. M.C.H. Jansberg-Diederen, Raad van Bestuur

Van de technologie zullen we met z’n allen meer gebruik gaan

instelling zich nog niet bezig te houden met positionering. Overal

len behouden moet blijven, of niet. Huishoudelijke verzorging

van Groene Kruis Zorg, organisatie voor thuiszorg en

maken. Domotica en bewaking op afstand maken het mogelijk

had de reguliere thuiszorg immers nog het monopolie op zorg aan

gaat als verstrekking uit de AWBZ, en wordt overgeheveld naar

preventie in Maastricht werkzaam in Zuidelijk Zuid-

dat mensen langer thuis kunnen blijven. Sinds een jaar hebben

huis. Groene Kruiszorg, dat nu werkt in het gebied dat zich uits-

de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, waardoor het een ver-

Limburg

we hier ons team mobiel voor zogenaamde onplanbare zorg.

trekt van Maastricht tot en met Vaals, had net een fusie achter de

antwoordelijkheid van gemeenten wordt. In dit politieke debat

rug. En er was nog voldoende geld. Totdat de overheid ging eisen

moet de thuiszorg blijven inbrengen dat het budget beschikbaar

dat we ons werk rationaliseerden en beter wilde weten waaraan

moet blijven en geoormerkt naar de gemeenten over moet gaan,

- Sociologie, universiteit van Nijmegen

apparaat aan. Mensen van ons team mobiel zijn snel ter plekke als

het geld wordt gegeven. En we moesten het met minder geld gaan

zodat mensen recht op huishoudelijke verzorging blijven houden.

- Postacademische opleiding voor Personeelsmanagement,

dat nodig is. Met het zorgkantoor hebben wij afgesproken dat we

doen. Goede zorg blijven leveren met minder geld was dan ook

Terecht heeft de LVT in een rapport gesteld dat zorg alleen maar

mijn eerste opdracht als bestuurder. Gelukkig was er in Maastricht

duurder wordt als je de huishoudelijke verzorging wegsaneert,

- Centrum Limburg te Diepenbeek, België

ten bij cli nten is. De zorgverleners hebben de sleutel, zodat ze

goed gelobbyd. Daardoor hadden we hier meer geld en gebouwen

omdat mensen dan eerder zullen moeten worden opgenomen.

- Stolte Advanced Programme van TIAS Business School

naar binnen kunnen, of de deur wordt met een automatische

dan op veel andere plaatsen in Nederland. Ik moest reorganiseren,

Dat moet de thuiszorg blijven zeggen in het debat met de lande-

bekijken of het allemaal goedkoper kon, en inspelen op de toe-

lijke overheid en gemeenten. En we moeten er de nadruk op blij-

komst. Als een van de eersten hebben wij toen alle kleinere uit-

ven leggen dat onze huishoudelijke zorg niet vergelijkbaar is met

leenmagazijnen opgeheven. En als een van de eersten in het land

dat van een schoonmaakbedrijf. Wij hebben ook aandacht voor

- 1970–1989: Hogeschool Sittard, diverse functies,

houdbaar is. Een mens heeft immers meer nodig dan een video-

hebben we

de context van de oude of zieke mensen waar we schoonmaken.

waaronder: stafdocent sociologie en organisatie,

camera die naar hem kijkt. Camera’s vervangen nu eenmaal niet

projectleider samenwerking WO/HBO opleidingen,

de menselijke communicatie. Over tien jaar zijn daar nog steeds

adjunct-directeur, bestuurssecretaris

heel veel professionele verzorgers, mantelzorgers en vrijwilligers

jeugdgezondheidszorg en wijkverpleging gesplitst.

Vroeger was een verpleegkundige ’s ochtends in de wijk, ’s mid-

Zo hebben we een cli nt met MS, dat is een vrouw met een groot valrisico. Als haar man niet thuis is, zet zij het alarm-

OPLEIDING:

Post Universitair

dit aanbod verder uitbreiden en dat het team mobiel in 20 minu-

Tilburg

deuropener geopend. In de toekomst zal dit veel meer gaan voorkomen. Toch moet je je de vraag blijven stellen hoe lang technologie

FUNCTIES:

dags op het consultatiebureau. Dat bleek niet meer houdbaar.

Individuele verantwoordelijkheid en kiezen

Meer betalen voor zorg

zorg gaan stellen. Die kan en zal zijn eigen weg gaan zoeken, met

We gaan ernaar toe dat mensen meer zullen moeten betalen voor

behulp van nieuwe media. Maar dat is een klein percentage, denk

zorg, omdat de vraag alleen maar groter wordt. Op zich vind ik dat

ik. Op onze internetsite kan je zorg bestellen, maar dat doen nog

niet verkeerd. Daarmee voorkom je ook onnodige consumptie. De

maar weinig mensen. De mensen die de regels maken — politici

vraag naar cure wordt groter omdat ziekenhuiszorg steeds korter

en het hele leger van jonge en hoog opgeleide mensen bij het

wordt en de medische mogelijkheden toenemen. Daar zijn heel

ministerie van VWS — gaan uit van de individuele verantwoorde-

- Vice-voorzitter Paritaire Adviesraad azM (PAR)

veel verpleegkundigen en verzorgenden voor nodig.Als je het in je

lijkheid en eigen keuze. Maar ze kennen de realiteit niet. Het zal

- Lid Provinciale Raad voor de Volksgezondheid Limburg

polis hebt staan, krijg je het. En het toenemend aantal chronisch

nog jaren, generaties duren voordat mensen zover zijn. Kijk nou

zieken en ouderen vraagt heel veel care. De financiering van de

naar de concurrentie en campagnes van verzekeraars. Mensen

care zal schraler worden en de verantwoordelijkheid daarvoor

kunnen overstappen, maar weinigen doen het. Logisch, want welke

wordt overgeheveld naar gemeenten. Ik vind het terecht dat meer

burger snapt het? Het vermogen van mensen om te kiezen voor

moet worden betaald voor zorg, maar ben ook voor behoud van

een zorgverzekeraar of een zorginstelling wordt overschat. Wij

solidariteit met degenen die echt ondersteuning nodig hebben.

zien heel veel ouderen en kennen alle milieus. Als je oud en ziek

voor nodig. n

De meer ontwikkelde consument zal steeds meer eisen aan de BESTUURSFUNCTIES, ONDER ANDERE:

‘Als je oud en ziek bent wil je alleen maar goede zorg, dan wil je niet hoeven zoeken’

- Lid van de Raad van Toezicht van RADAR, instelling voor verstandelijk gehandicaptenzorg - Bestuurslid Provinciale entadministratie Limburg (SPEL) en Brabant (SPEN)

bent wil je alleen maar goede zorg, dan wil je niet hoeven zoeken.

‘In het nieuwe speelveld dingen te intramuralen om de gunst van de extramurale klant’ Liber Amicorum STOOM

Beleidsmakers, maar ook sommige managers in de zorg zijn vaak z ver afgeraakt van de wetenschap hoe simpel het leven is.

124

125


Prof.dr. A.J.P. Schrijvers hoogleraar Algemene Gezondheidszorg, UMC Utrecht

‘L ATEN

WE MEER NADENKEN OVER UITVALRISICO IN HET LEVEN ’ ‘We moeten de eerstelijnszorg in ere herstellen en de historische band tussen wijkverpleegkundige en huisarts weer verstevigen. Ik zie ook veel heil in het (ver)bouwen van levensloopbestendige woningen, dan kunnen we de verpleeghuizen afschaffen. En in de toekomst zullen we echt individueel geld moeten reserveren voor onze thuiszorg’, aldus prof.dr.A.J.P. Schrijvers.

Ontvlechting

Voor problemen met mijn computer, of andere facilitaire zaken,

Daarnaast zie ik een tweede lijn in de thuiszorg , vervolgt

kan ik terugvallen op het grote ziekenhuis. Dat is heel prettig.

Schrijvers zijn betoog. En die tweede lijn zou in mijn visie gericht

Wat ik een slechte ontwikkeling vind is dat de Raden van Bestuur

moeten zijn op mensen met chronische aandoeningen, psychoge-

van grote zorgorganisaties langzamerhand projectontwikkelaars

riatrische pati nten bijvoorbeeld. Mensen die het niet meer zelf-

zijn, zich meer bezighouden met financi n, behoud van eigen

standig kunnen redden en langdurig thuiszorg nodig hebben, bij-

posities, en veel te ver weg staan van het werk in de zorg. Het

voorbeeld in een focuswoning, of in een andere beschermde

lukt kennelijk niet om het ondernemerschap heel laag in de orga-

woonvorm. Ik zoek dus naar een ontvlechting van de thuiszorg in

nisatie, bij de professionals, te krijgen. Dat vraagt om delegeren:

kortdurende, eerstelijnszorg en langdurige tweedelijnszorg, omdat

losse, kleinschalige units cre ren met eigen verantwoordelijk-

het andere werksoorten zijn.

heid. Ik zie dat als een gemis-

Kortdurende zorg is medi-

te kans van de thuiszorg.

Het Universitair Medisch Centrum Utrecht is net als vele ande-

Dat de thuiszorg toekomst heeft, daar twijfelt hij absoluut niet

scher, curatiever van aard,

re ziekenhuizen aan het verbouwen. Het duurt even voordat ik

aan. In een andere structuur, dat wel. En sommige elementen uit

terwijl langdurige zorg voor

via allerlei omleidingsroutes de weg heb gevonden naar het Julius

de jaren zeventig, toen hij zijn carri re als onderzoeker in de

chronische pati nten andere

Wat is er mis gegaan in de thuiszorg?

Centrum voor pati ntgebonden onderzoek op de zevende ver-

gezondheidszorg startte, zou hij weer terug willen zien: We had-

eisen

bijvoorbeeld

Nou, er is hier pas een

dieping van het enorme gebouwencomplex, waar hoogleraar

den bijvoorbeeld de hometeams: wijkverpleegkundigen samen

ondersteuning in zelfzorg,

medewerker gepromoveerd

Schrijvers leiding geeft aan een twintigtal wetenschappelijk

met huisartsen en maatschappelijk werk.Dat idee zou ik graag

educatie, hulp bij het aanvra-

op de geschiedenis van de

medewerkers. Al decennia houdt hij zich bezig met onderzoek

terug willen halen, maar dan in een moderne vorm. Ik zou de

gen

thuiszorg in de periode

naar innovatie in de (eerstelijns) gezondheidszorg, met name de

thuiszorg voor de toekomst willen splitsen in twee delen: eerste-

gebonden budget, e.d.

thuiszorg. Niet alleen nationaal, maar ook internationaal.

lijns- en tweedelijnszorg. In de hele wereld zie ik grootschalige

Schrijvers is net weer terug van een reis naar het buitenland en

eerstelijnsorganisaties ontstaan die namens de achterban — klei-

heeft weinig tijd. Zijn agenda is overvol en het gesprek verloopt

nere organisaties in de eerste lijn — onderhandelen met verzeke-

dan ook uiterst effici nt in een rap tempo. Na afloop zegt hij vol-

raars, interne opleidingen verzorgen en bijvoorbeeld de ICT-ont-

daan, een blik werpend op de grote ronde klok aan de muur: Zo,

wikkelingen bijhouden, en andere facilitaire en juridische onder-

dat hebben we samen even mooi binnen de tijd gedaan.

steuning bieden.Voorbeelden daarvan zijn te vinden in Engeland, de primary care trust en in Nieuw-Zeeland de primary care

stelt,

van

een

persoons-

1875-1945. Hij toont aan dat het nooit zo heeft geboterd

‘Het is goed dat de thuiszorg transparanter wordt door benchmarkonderzoeken’

tussen huisartsen en wijkverpleegkundigen. Het zijn twee autonome professionals en meestal zie je dat een professional het beter kan vinden met iemand die

Samenwerking huisartsen

organisations, maar ook in Canada en de Verenigde Staten zien

Gevraagd naar zijn carri re en binding met de thuiszorg, volgt

we deze trend. In Nederland zou ik die ontwikkeling graag willen

een zeer korte introductie: Ik ben Guus Schrijvers, econoom van

stimuleren, al hoeven niet alle disciplines onder het dak van een

huis uit en sinds 1987 hoogleraar structuur en functioneren van

gezondheidscentrum te zitten. In ieder geval moet de nauwe

de gezondheidszorg. Mijn oratie in dat jaar ging over de toe-

samenwerking tussen wijkverpleegkundigen en huisartsen terug-

komst van de thuiszorg. Ik ben bestuurslid van een groot aantal

keren voor de kortdurende pati ntenzorg en preventie, inclusief

Daar heb ik op zich geen moeite mee als de werkuitvoering

weliswaar econoom van huis uit, maar toch meen ik dat de

maatschappelijke organisaties, waaronder STOOM.

de verbinding met het consultatiebureau.

maar kleinschalig blijft. Een hele grote thuiszorgorganisatie met —

invoering van die bedrijfsmatige principes in de zorg averechts

bij wijze van spreken — om de drie kilometer een consultatie-

heeft gewerkt op de relatie tussen de kleinschalig werkende huis-

bureau voor zuigelingen, dat vind ik prima. Kijk, ik werk hier ook

arts en de wijkverpleegkundige die vanuit een grote organisatie

in een hele grote organisatie met zo n negenduizend mensen.

wordt aangestuurd.

A.J.P. Schrijvers

We zien nu ook fusies ontstaan tussen thuiszorg en verzorgings- en verpleeghuizen.Vindt u die integratie tussen eerstelijns- en tweedelijnszorg positief?

lager is opgeleid, zoals de huisarts met zijn assistente

op MBO-niveau. Dat is

n aspect. Bovendien kregen we jaren

geleden het zoeken naar doelmatigheid, met als gevolg de stopwatchnurse, de zogenaamde planbare zorg in minuten. Ik ben

Maar mijn afdeling is klein, een man of twintig. Liber Amicorum STOOM

126

127


De huisarts wil verwijzen naar een persoon, niet naar een insti-

Ik kan me daarbij voorstellen dat de enkelvoudige huishoudelijke

Profiel

Kunnen we iets verwachten van technologie in de thuis-

tuut. En dat geldt zowel voor de verwijzing naar het ziekenhuis,

hulp uit de AWBZ gaat en via een persoonsgebonden budget

Prof.dr. A.J.P. Schrijvers (1949) studeerde in 1973 cum

zorg?

een specialist, als naar de thuiszorg, een wijkverpleegkundige.

door mensen zelf wordt geregeld. Zodra het om meer complexe,

laude af aan de Faculteit Economische Wetenschappen. In

Nee, niet zoveel. Ik hoop dat de informatie- en communicatie-

professionele zorg gaat, dan moeten mensen in ieder geval via,

1980 promoveerde hij in Maastricht op het proefschrift

technologie zo goed wordt, dat we de reistijd van zorgverleners

Hoe moeten we dat weer veranderen?

zoals ik het maar even noem, vergelijkend warenonderzoek wel

Regionalisatie en financiering van de Engelse, Zweedse en

kunnen beperken, dat er op elk adres een zorgdossier is te raad-

(Sceptisch): De overheid neemt afstand van de gezondheidszorg

goed ge nformeerd worden over de mogelijkheden. Daar ligt een

Nederlandse gezondheidszorg. Sinds 1987 bekleedt

plegen via internet. Internet kunnen we wellicht ook gebruiken

en laat meer over aan de marktwerking. Die ontwikkeling zet

belangrijke taak voor cli ntenraden van instellingen en pati nten-

Schrijvers de leerstoel Algemene Gezondheidszorg bij het

voor alarmsystemen.

door en men zal zich niet zoveel aantrekken van de visie van een

consumentenorganisaties.

Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en

Dat is het zo n beetje. Ik zie meer heil in het bouwen van slim-

Eerstelijns Geneeskunde, Universitair Medisch Centrum

me woningen met technologie en een seniorenlabel. Huizen

hoogleraar. Buiten wat ik net zei over de ontwikkeling van een sterke eerste lijn hoop ik dat de organisatie van de zorg weer

Eigen verantwoordelijkheid

Utrecht. Hij publiceerde tal van boeken en artikelen over

waar bijvoorbeeld tien psychogeriatrische pati nten kunnen

kleinschaliger wordt, dichtbij mensen. Het is een kwestie van aan-

Bovendien , vervolgt Schrijvers, zullen we zelf meer moeten gaan

zorginnovatie.

wonen. Daarnaast moeten we de bestaande woningvoorraad

sturing en het interesseert me daarbij niet eens zozeer wie de

betalen voor onze zorg, daar is geen ontkomen aan.We moeten

Zijn wetenschappelijke aandacht gaat thans uit naar geïn-

veel meer levensloopbestendig maken.Als we dat doen, dan heb-

macht heeft: zorgverzekeraars of aanbieders van zorg.Wat ik wel

voor onze thuiszorg geld reserveren en de wijkverpleegkundige

tegreerde zorg, transmurale zorg, regiovisies, managed

ben we straks geen verzorgings- en verpleeghuizen meer nodig

erg belangrijk vind is dat die macht controleerbaar is. Een goede

goed betalen. Bij wijze van spreken laat je de thuiszorg je huis

care, spoedeisende zorg en disease management. Als

ontwikkeling in de thuiszorg vind ik de benchmarkonderzoeken,

erven en in ruil daarvoor krijg je dan de rest van je leven hulp. Er

docent heeft hij ruime ervaring in het verzorgen van post-

waarbij transparant wordt hoe men functioneert, verantwoor-

zijn allerlei constructies te bedenken.

academisch onderwijs en het adviseren van organisaties

ding aflegt aan de maatschappij. Een slechte ontwikkeling vind ik

Ik vind ook dat we meer discussie moeten voeren over de vraag

op het terrein van samenwerking tussen instellingen, stra-

dat de concurrentie tussen zorgaanbieders zo scherp wordt, dat

wanneer de staat voor wat verantwoordelijk is en wat we zelf

tegisch beleid, financieel management en kwaliteitsbeleid.

organisaties niet meer bekend willen maken hoe zij presteren. En

aan zorg behoren te leveren aan ouders en kinderen. Kijk (wij-

Schrijvers is onder meer bestuurslid van STOOM.

daarin spelen de media een belangrijke rol. Maar na de moeilijke

zend naar de foto s van zijn kinderen) ik heb zelf gelukkig drie

jaren negentig vind ik toch dat de thuiszorg nu een opleving

gezonde kinderen, maar wat als er een gehandicapt is? Is dat een

heeft, het imago is positiever.

verantwoordelijkheid van de staat, of heb ik die als ouder ook?

en heeft de thuiszorg dus een enorme toekomst. n

‘Bij wijze van spreken laat je de thuiszorg je huis erven …’

Ook echtparen moeten meer nadenken over het uitvalrisico bin-

Denkt u dat de toekomstige cliënt van de thuiszorg anders zal zijn dan de huidige generatie?

nen het gezin.Voor overlijden sluiten we verzekeringen af, maar

Nee. Een hele wezenlijke ontwikkeling vind ik wel dat de cli nt

kig wordt? Dat geldt overigens nog meer voor alleenstaanden. Ik

met een persoonsgebonden budget niet meer afhankelijk is van

vind het een maatschappelijke discussie waard: waar ligt de ver-

zorg in natura, maar zelf met geld zijn zorg kan inkopen. In indi-

antwoordelijkheid voor uitvalrisico in het leven? Wij bereiden

viduele netwerken zie je dat heel veel mensen best zorg kunnen

ons allemaal te weinig voor op de periode in ons leven dat we

regelen en dat familie, vrienden en buren die zorg ook willen

met chronische beperkingen moeten leven.

wat als een van de partners door een ongeluk of ziekte gebrek-

geven.Wat dat betreft hoop ik dat er zowel een verzekering voor

‘Een wezenlijke ontwikkeling vind ik het kunnen inkopen van zorg met een persoonlijk budget’

professionele thuiszorg blijft bestaan, als de mogelijkheid om via een eigen budget informele zorg zelf te regelen.


128

129


H. Hillmann, oud-directeur Landelijk Expertise centrum Verpleging en Verzorging

W IJKVERPLEGING :

SAMEN MET HUISARTSEN EN BUURTGERICHT De kracht van de kruisorganisaties van vlak na de oorlog was het feit dat zij herkenbaar in de buurten gevestigd waren, al oogden de kantoortjes nóg zo bescheiden en bevatten de kleine magazijnen slechts sleetse rolstoelen, verdwaalde krukken en een wankele postoel. De mensen wisten de wijkzuster te vinden en de huisartsen ook. Die lage drempel van de thuiszorg en herkenbaarheid is langzamerhand verdwenen en zal weer terug moeten komen via buurtgericht werken.

De kruik gaat zolang te water tot ze breekt. Vanuit de wijk-

Daarbovenop zullen diverse vormen van min of meer gespeciali-

verpleegkundige professie — en met behulp van STOOM — werd de

seerde zorg gevraagd worden: medisch-technische zorg voor

beweging Nieuw Elan ingezet, die behalve een krachtige nieuwe

mensen die — nauwelijks uitbehandeld in het ziekenhuis — thuis

beroepsorganisatie ook een innovatieve beschrijving opleverde van

verder moeten herstellen; begeleiding, instructie, advies en ver-

de competenties van wijkverpleegkundigen: De kern in kaart (1).

pleegkundige zorg voor mensen met een chronische aandoening,

Het beroep van wijkverpleegkundige was voorlopig gered.

verpleegkundige palliatieve en terminale zorg; sociaal-psychiatrische zorg voor mensen die hun psychiatrische aandoening leef-

Meer thuiszorg, minder zorgverleners

baar moeten zien te houden, zorg voor mensen met complexe

De reeds zichtbare trend die te vangen valt onder de noemer

psychogeriatrische problematiek, verpleegkundige zorg voor

vermaatschappelijking van

mensen met een verstande-

de zorg zal in de nabije toe-

lijke handicap en complexe

komst meer vaart krijgen.

somatische

Ziekenhuizen en klinieken

Dat is veel zorg. Veel uren.

pro b l e m e n

Achteraf is het onbegrijpelijk dat huisartsen een eigen vestigings-

De nieuwe thuiszorgorganisaties legden de nadruk op de samen-

concentreren zich op spe-

En er komen minder zorg-

beleid ontwierpen, los van de organisatieprincipes van het kruis-

werking van wijkverpleegkundigen en verzorgenden in V&V-

cialistische, hoog-technische

verleners beschikbaar voor

werk — en omgekeerd. Daardoor liepen huisartsenpraktijken en

teams; sommige instellingen herriepen met dat doel zelfs de

medische behandelingen en

die toenemende groep zorg-

wijkverpleegkundige cli ntenbestanden steeds meer uiteen: in

samenwerkingscontracten met huisartsenpraktijken en gezond-

de thuiszorg richt zich op

vragers. Alle ramingen wij-

Amsterdam waren er wijkverpleegkundigen die wel met twintig

heidscentra waar de samenwerking huisarts-wijkverpleegkundige

iedereen. Op iedereen met

zen daarop. Dus zal de zorg

of meer huisartsen van doen hadden en omgekeerd.Alle samen-

nog intact was.

een zorgvraag. Steeds meer

anders georganiseerd moe-

mensen zullen een beroep

ten worden.

werkings- en detacheringsregelingen die k uitgeprobeerd werden ten spijt. Terwijl de werkgebieden en daardoor onvermijde-

Bijna kopje onder

doen op de thuiszorg om

lijk de werkwijzen van huisartsen en wijkverpleegkundigen

Om het helemaal gecompliceerd te maken werd productiviteit

basiszorg te ontvangen; in de

Financieel kader

steeds verder uit elkaar groeiden, werd de opnameduur in zie-

het allesoverheersende item in de thuiszorg: de stopwatchzorg

termen

huidige

De wijkverpleegkundigezorg

kenhuizen steeds korter als gevolg van medisch-technische ont-

werd ge ntroduceerd.Vijf minuten voor een injectie; een half uur

AWBZ-functies: huishoude-

moet binnen een financieel

wikkelingen. Ziekenhuisverplaatste zorg werd technisch mogelijk

voor een wasbeurt. En goed registreren!

lijke en persoonlijke verzor-

kader gebracht worden dat

in een periode dat de disciplines in de thuiszorg geen natuurlijke

Geen wonder dat wijkverpleegkundigen bijna kopje-onder gingen

ging en ondersteunende en

armslag biedt. De huidige

samenwerkingsbasis meer hadden.

in al dat institutionele geweld. Hetzelfde kan overigens gezegd

activerende begeleiding. De

Verpleegkundige medisch-technische teams moesten die ontwik-

worden van de wijkziekenverzorgenden: onduidelijkheid over

een zal dat beroep doen

keling vanuit de thuiszorg opvangen; de huisartsen bedachten

bekwaamheden en bevoegdheden was troef; de twee professies

omdat hij of zij oud, zwak en misselijk is, de ander omdat hij of

verpleging gaat teveel van handelingen uit en houdt te weinig

hun eigen oplossingen binnen hun districtsverenigingen.

zaten eerder in elkaars vaarwater dan dat ze zich zelfstandig kon-

zij wegens verstandelijke beperkingen niet de dagelijkse zelfzorg

rekening met het feit dat verpleegkundige handelingen altijd in

Onderlinge samenwerking bleef incidenteel en moest vaak per

den ontwikkelen. Rondom de milleniumwende kwam daar nog

georganiseerd krijgt.

een context moeten worden uitgevoerd van begeleiding, onder-

cli nt worden opgebouwd.

eens het wachtlijstprobleem bij: alle aandacht van de thuiszorgin-

De grote fusiegolf in de thuiszorg van de jaren 90 gaf de dood-

stellingen ging naar het tekort aan huishoudelijke krachten en de

klap aan de samenwerking tussen twee disciplines die eigenlijk in

instroom van niet-professionele medewerkers nam ongekende

elkaars verlengde dienen te opereren.

vormen aan.


130

van

de

H. Hillmann

functionele grondslag (AWBZ) voor het verstrekken van

steuning, voorlichting etc.

‘Dementerende ouderen bied je geen passende, persoonlijke zorg door ze elektronisch te bewaken’

131


‘Als financiële en professionele schotten wegvallen, zijn allerlei nieuwe samenwerkingsvormen denkbaar’

Gespecialiseerde verpleegkundigen kunnen eventueel op een

Profiel

Daarin moet worden vastgelegd dat alle ondersteunende bege-

hoger aggregatieniveau georganiseerd worden — zeg wijkgericht.

H.Hillmann sloot vorig jaar haar 45-jarige loopbaan als

leiding die geboden wordt in het kader van een niet-enkelvoudi-

De ouder-en kindzorg zal voor haar signalerende, begeleidende

verpleegkundige af. Zij begon ooit als leerling-verpleeg-

ge zorgvraag minstens in overleg georganiseerd moet worden

en ondersteunende taken aansluiting moeten zoeken bij de

kundige bij het Binnengasthuis te Amsterdam en belandde

met de thuiszorginstelling die de rest van de zorg levert. Hoe dan

En met het feit dat goede verpleegkundige zorg activiteiten

helaas op dit moment zozeer in opspraak geraakte Jeugdzorg.

uiteindelijk via tal van verpleegkundige beleids-, manage-

ook: het belang van een niet-gefragmenteerd, samenhangend en

vraagt op het gebied van co rdinatie en regie van de zorg.

Maar in principe is daar de psychosociale expertise te vinden die

ment- en directiefuncties als directeur bij het Landelijk

continue aanbod moet voorop staan.

Gezien de plannen van minister Hoogervorst (Landelijk Overleg

nodig is voor het succesvol uitvoeren van de taken die buiten het

Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV) waar

Versterking Eerstelijnszorg) moet het haalbaar zijn om de zorg

basistakenpakket vallen.

zij in mei 2004 haar carrière afrondde. Zeven jaar (1989-

Technologie is geen vervanging

1996) was zij lid van de tweekoppige directie van de

Tenslotte nog dit: om het dreigende tekort aan zorgverleners op

Stichting Amsterdams Kruiswerk (SAK). In 1991 stond zij

te vangen wordt vaak gedacht dat technologie en vormen van e-

als lid van de Landelijke Vereniging Thuiszorg aan de wieg

zorg, (internet-) technologie, een alternatief kunnen zijn. Enige

van de bijzondere leerstoel Innovaties in het veld van de

scepsis is hier op zijn plaats. Het binnenkort af te ronden, veel-

thuisverpleging aan de Faculteit der Geneeskunde van de

jarige project thuiszorgtechnologie van ZonMw laat tal van pro-

van verpleegkundigen en verzorgenden binnen de termen van de

‘In de dagelijkse organisatie van de zorg doemen de bureaucratische problemen alweer dreigend op’

nieuwe zorgverzekeringswet te brengen. Dat zal de samenwerking met huisartsen beduidend vergemakkelijken. Duidelijke samenwerkingslijnen tussen huisarts en (gespecialiseerde) verpleegkundige maken het vanzelfsprekender om vormen van taakherschikking in de huisartsenpraktijk te organiseren. Niet alle

Weg met nieuwe schotten

Universiteit Utrecht. Hillmann is een groot voorstander van

blemen zien. Op de eerste plaats de implementatie van nieuwe

heil komt van de Nurse Practitioner; bekwame verpleegkundig

Als de schotten tussen wijkverpleging en huisarts worden opge-

de verpleegkundige in de huisartsenpraktijk, onder meer

technieken in de thuiszorg. Daar is nog geen soepele, overtuigen-

specialisten kunnen veel opvangen in de eerste lijn.Als financi le

ruimd door verpleging te financieren vanuit de nieuwe zorgver-

tot uiting komend in haar betrokkenheid bij het

de vorm voor gevonden. Er hangt nog te veel af van initiatiefrijke

en professionele schotten wegvallen, zijn allerlei nieuwe samen-

zekering, doemt het nieuwe schot tussen verpleging-verzorging-

Amsterdamste Trio-project Samenwerking huisarts-wijk-

en volhardende individuen in een instelling.

werkingsvormen denkbaar.

huishoudelijke zorg alweer op door de introductie van de WMO.

verpleegkundige-doktersassistente ten behoeve van de zorg

Op de tweede plaats kunnen vormen van begeleiding door inter-

Langdurige zorg blijft een aanspraak van de AWBZ, maar begelei-

aan specifieke patiëntencategorieën. Zij introduceerde de

netdokters, -adviseurs of elektronische waarschuwingssystemen

Buurtgericht werken

ding en ondersteuning (gericht op het volwaardig deelnemen aan

functie van liaison- of transferverpleegkundige in de

wel enig soelaas bieden, maar ze kunnen nooit de persoonlijke

Onder die nieuwe samenwerkingsvormen moet ook de keten-

de maatschappij door de zorgvrager — pardon — ondersteunings-

Amsterdamse ziekenhuizen als eerste stap in het ontwikke-

begeleiding door een hulpverlener vervangen. Dagelijks gedrag

zorg gerekend worden. Wijkverpleging in het kader van een

vrager) wordt bij de WMO ondergebracht. Dat onderscheid mag

len van ketenzorgarrangementen. Als directeur van het

(leefstijl) van zorgvragers kan niet door een elektronisch advies

medische behandeling en daardoor samenwerking met medisch

een financieel-economische logica hebben; in de dagelijkse orga-

LCVV/LEVV lanceerde zij het landelijke en veel-

veranderd worden; daarvoor is een persoonlijke vertrouwens-

en verpleegkundig specialisten is eenvoudiger te organiseren

nisatie van de zorg doemen de bureaucratische problemen

omvattende project Wijkverpleging met Elan, dat een

relatie nodig. Dementerende ouderen bied je geen passende zorg

zonder bureaucratische en beperkende AWBZ-procedures.

alweer dreigend op. Juist in het kader van het hierboven beplei-

inhoudelijke boost gaf aan de wijkverpleegkundige

door ze bij gebrek aan begeleidend personeel elektronisch te

Daarnaast zullen de verpleegkundige en verzorgende beroepen

te integraal organiseren van het aanbod van basiszorg.Want dat

beroepsbeoefenaren die als gevolg van het fusiegeweld

bewaken; alleenzijn maakt hen angstig.

een nieuwe generalistische inhoud moeten krijgen. Om zorg effi-

aanbod zal dan via twee loketten, met ieder een andere grond-

en de introductie van de beruchte stopwatchzorg dreigden

De opvang van het personeelstekort zal eerder in inventieve en

ci nt en cli ntgericht te kunnen organiseren moet hij niet gefrag-

slag en andere sociaal-politieke stellingname (dat laatste in het

te deprofessionaliseren. Resultaat van dat project was het

effici nte, buurtgerichte organisatievormen gezocht moeten

menteerd (naar deskundigheid en niveau) aangeboden worden,

geval van de WMO) georganiseerd moeten worden.

rapport De spil in de thuiszorg dat ook de vernieuwing

worden, in nauwe samenwerking met mantelzorgers en vrijwilli-

maar zo continue mogelijk. Buurtgericht werken en een totaal-

Een oplossing voor dat probleem is niet eenvoudig. De WMO is

en revitalisering inluidde van de beroepsorganisatie voor

gers, dan in elektronische begeleidingsvormen. Dat zal nog veel

aanbod organiseren, d t wordt de clou. E n team dat zowel de

pas aan zijn eerste pilotprojecten toe. Hoe dan ook zullen er

wijkverpleegkundigen:

ouderen als de verstandelijk gehandicapten als de psychiatrisch

afspraken moeten komen tussen CIZ en WMO, respectievelijk

voor Wijkverpleegkundigen LVW (circa 1.600 leden).

pati nten in de buurt bedient — al dan niet vanuit het gezond-

zorgverzekeraars en gemeenten.

de

Landelijke

onderzoek en experimenten vergen, want eenvoudig is het niet. n

Vereniging

REFERENTIES

heidscentrum — en dat gespecialiseerde verpleegkundigen

1 NIZW, LSBK, STOOM, Utrecht 2002

‘Buurtgericht werken en een totaal aanbod organiseren, dát wordt de clou’

inroept voor specifieke interventies, voor consultatie, supervisie en zo nodig het in kaart brengen van de zorgvraag etc.


132

Auteur: M. van der Most, maatschappelijk werker/journalist

133


Drs. A.J.M. van Helvoort, oud-lid Raad van Bestuur Stichting Thuiszorg Eindhoven en

Wat heeft u het meest geraakt in al die veranderingen?

Was het niet een taak van het management om dit in

Drs. E. van der Veen, bestuursvoorzitter AGIS Zorgverzekeringen

Op zich waren veranderingen wel noodzakelijk, maar het is

goede banen te leiden?

vooral de manier waarop de politiek iedere keer weer met nieu-

Ik moet toegeven dat de administratie van de kruisvereniging des-

we maatregelen kwam. Bijna zoals een windvaan op een kerk-

tijds problemen kende. Maar dat was het zeker niet alleen. Om

toren: je moest naar boven kijken waar de wind vandaan kwam

een voorbeeld te noemen: 10 tot 15 procent van de rekeningen

en er zeer snel op reageren. De ene herstructurering van de

kwam weer terug, omdat er bijvoorbeeld n letter in een naam

gezondheidszorg volgde op de andere, waarbij vooral de bureau-

niet goed was.Vooral bij buitenlandse namen kwam dat nog al eens

cratie enorm toenam. Met de invoering van de AWBZ in 1980

voor. Zorgverleners schreven in de haast een naam verkeerd, want

kwam er een veel sterkere, centrale sturing, met meer regel-

ze moesten snel naar de volgende cli nt, of — en ook dat gebeur-

‘M INDER

BUREAUCRATIE EN MEER AANDACHT VOOR DE PRIMAIRE ZORG ’ ‘De aandacht voor regelgeving, efficiency en kostenbeheersing is de laatste jaren doorgeschoten. We moeten terug naar de kernvraag: wat is kwaliteit van zorg en wie is voor wat verantwoordelijk? Partijen in de gezondheidszorg zijn geneigd om problemen naar elkaar door te schuiven. De thuiszorg zal zich meer moeten manifesteren in lokale netwerken, zodat de zorg voor de burger weer herkenbaar wordt.’ Een gesprek met oud-thuiszorgbestuurder drs. A.J.M. van Helvoort en bestuursvoorzitter drs. E. van der Veen van zorgverzekeraar AGIS.

de — bij de belastingdienst

geving vanuit de overheid.

stond een afwijkende naam

De AWBZ was een collectieve verzekering, waardoor het kruiswerk toch

geregistreerd. Dat betekende

ook meer financiële zekerheid kreeg?

ook moest de betreffende

niet alleen veel extra administratieve rompslomp, maar zorgverlener er op af om de

We zitten in de kamer van AGIS-bestuursvoorzitter Van der Veen

Na een studie economie begon hij zijn carri re bij de Provinciale

Jawel, dat was op zich een

juiste schrijfwijze te achter-

aan een forse houten tafel die de hele ruimte vult. Aan een kant

Noordbrabantse Bond voor het Wit-Gele Kruis . Van Helvoort

goede zaak, maar het bete-

halen.Voor uitvoerenden niet

van de tafel staat slechts een computer, omringd met paperassen.

zegt desgevraagd dat hij na zijn studie economie niet zo n bewuste

kende een forse omwenteling

gemakkelijk. En laten we eer-

Opvallende voorwerpen in de kamer zijn een ouderwetse klok

keuze voor de zorg maakte: Nee, ik was net getrouwd en er was

in de (administratieve) orga-

lijk zijn: zorgverleners zijn

en een bronzen gong.Van der Veen loopt de kamer in en uit, ter-

een baby op komst, dus er moest brood op de plank komen. En deze

nisatie. Tegelijkertijd groeide

geen administrateurs. On-

wijl hij zich uitput in verontschuldigingen, omdat zijn bespreking

provinciale vereniging stond bekend als een degelijke organisatie, dus

de zorg vanuit het kruiswerk

begrip en miscommunicatie

met enkele buitenlandse gasten uitloopt. Van Helvoort kan het

dat bood een goed vooruitzicht. Het was destijds nog erg stabiel in

uit tot 24-uurszorg. Dat kon

leidden tot kritiek op het

niet nalaten om even zachtjes op de gong te slaan. Er komt een

het kruiswerk, die stabiliteit is in de loop der jaren wel verdwenen.

de wijkverpleegkundige op

management en uiteindelijk

de (brom)fiets in haar eentje

tot wantrouwen bij de politiek. De volgende stap is dan

prachtig geluid uit. Beide bestuurders kennen elkaar al enkele tientallen jaren. Ze

Dappere poging

niet meer realiseren, dus we

hebben hun wortels in het kruiswerk.Van der Veen was lange tijd

Van Helvoort doelt daarbij op de vele overheidsmaatregelen, waar-

moesten naar grotere zorg-

beleidsmedewerker bij de Nationale Kruisvereniging, waar hij

mee het kruiswerk — en later de thuiszorg — vanaf begin jaren

eenheden die we bovendien

zich vooral inzette voor de kraamzorg.Van Helvoort was tot zijn

zeventig werd geconfronteerd. De eerste politieke bemoeienis was

moesten voorzien van voldoende, goed opgeleide professionals.

verantwoording van geleverde zorg achteraf, vind ik overigens een

pensionering in 2001 lid van de Raad van Bestuur van de Stichting

van staatssecretaris Hendriks met zijn Structuurnota. Het was een

Naast verdere professionalisering van de zorg bracht dat ook

goede zaak, maar controle tot op de minuut frustreert. Met de

Thuiszorg Eindhoven. Pas enige tijd later heeft Van der Veen gele-

eerste, overigens dappere, poging om de bolwerken in de gezond-

schaalvergroting met zich mee, met als gevolg meer bureaucratie.

invoering van de kwaliteitszorg — wij waren in Eindhoven een van

genheid om zich bij het gesprek te voegen, dus we starten met

heidszorg te reorganiseren, maar die poging is mislukt. Hendriks

Uiteindelijk heeft dat onder invloed van staatssecretaris Terpstra

de eerste thuiszorgorganisaties die een HKZ-certificaat haalden —

Van Helvoort.

wilde een bestuurlijke herstructurering, waarbij de gezondheidsre-

geleid tot het op de minuut registreren van alle handelingen en de

en de benchmarking is dat wantrouwen bij de overheid voor wat

gio s in belangrijke mate zichzelf zouden besturen. Het was een

invoering van een eigen bijdrage voor cli nten.Voor de uitvoeren-

de thuiszorg betreft verdwenen.

model dat prima had kunnen werken, maar het is helaas de nek

den bracht dit een enorme papieren rompslomp met zich mee, wat

omgedraaid door de onvoorstelbare bureaucratie die erop volgde.

ook een substantieel deel van hun tijd opslokte.

‘Wantrouwen over het functioneren van de thuiszorg, heeft geleid tot een overdaad aan controle en bureaucratie’ Liber Amicorum STOOM

A.J.M. van Helvoort

zeer gedetailleerde controlemechanismen. Controle en

Vanaf die tijd hebben we de ene verandering na de andere gehad 134

135


Wat zijn andere positieve ontwikkelingen?

U heeft als verzekeraar toch ook belang bij kosten-

Die concurrentie is bedoeld om de consument keuze-

De meeste mensen gaan niet surfen op internet om alle tarieven te

Bemoedigend vind ik dat men probeert te decentraliseren, zodat

beheersing, efficiency en de opdracht om winst te maken?

mogelijkheden te geven.

vergelijken. Kortom: ik vind dat we elkaar voor de gek houden in

de verantwoordelijkheid voor de zorg zo laag mogelijk wordt

Nou, wij hoeven niet echt winst te maken. Ik vergelijk de situatie

gelegd, regionaal en vooral lokaal. Positief vind ik ook dat zorg-

in de gezondheidszorg enigszins met een luchtvaartmaatschappij.

Van der Veen: Met een bepaalde vorm van competitie kun je zor-

verzekeraars meer invloed krijgen, al zal er ook toezicht moeten

Je kunt wel heel druk bezig zijn om van alles en nog wat te ratio-

gaanbieders alert houden en de geleverde prestaties transparan-

zijn, zodat zij buiten hun commerci le belang ook garanties blij-

naliseren, meetbaar te maken, maar het is toch uiteindelijk

ter maken, dat is prima. Maar een basale voorwaarde voor echte

ven geven voor de kwaliteit van zorg. Daarbij zie ik een rol weg-

bedoeld om de piloot veiliger te laten vliegen. Ik vind dat alle par-

marktwerking is een kritische en bewuste consument. AGIS heeft

gelegd voor de Inspectie voor de Volksgezondheid. En ik vind het

tijen in de gezondheidszorg het primaire doel in de gaten moe-

diverse onderzoeken uitgevoerd om te kijken waarom, wanneer

goed dat cli nten meer invloed krijgen op de zorg. De thuiszorg

ten houden en dat is: verbeteren van de hulpverlening, kwaliteit

en of de consument wil kiezen voor een bepaalde zorgverzeke-

zal zich daarbij meer moeten manifesteren op het lokale niveau,

en toegankelijkheid van de zorg. Dat doel is weggezakt en dat

raar. Daaruit blijkt dat men-

zodat de zorg voor mensen weer herkenbaar wordt. Ik zie nu bij-

komt, omdat niemand zich werkelijk verantwoordelijk voelt voor

sen wel het gevoel willen heb-

Van Helvoort: Ik denk dat de

voorbeeld dat verpleeg- en verzorgingshuizen hun lokale net-

de kwaliteit van de gezondheidszorg in Nederland. Ik zie dat bij-

ben dat ze kunnen kiezen,

markt niet werkt, omdat

werk en herkenbaarheid veel beter geregeld hebben. Zij pakken

voorbeeld in de actuele discussie over de zorg in verpleeghuizen:

maar eigenlijk niet gecon-

deze voor de consument

delen van de thuiszorg over en je ziet dat zij servicepakketten

zorgverleners klagen over te weinig tijd, instellingen klagen over

fronteerd willen worden met

ondoorzichtig is. Ik heb er

leveren op het gebied van wonen en zorg. Een voorbeeld daar-

te weinig geld, verzekeraars zeggen dat ze te weinig invloed heb-

de mogelijkheid dat zij straks

ook moeite mee. Aan de

van zijn de woon-zorgcentra met zorgzones waarbij mensen zelf-

ben, de overheid wijst naar het falende management van de

zorg nodig hebben vanwege

andere kant geloof ik wel

standig wonen, maar wel terug kunnen vallen op allerlei voorzie-

instellingen, etc. Iedereen is in staat om de schuld bij een ander

ziekte, handicap, enz. Ze zoe-

degelijk dat gebruikers kun-

ningen via n herkenbaar loket.

neer te leggen en niemand heeft kennelijk zoveel autoriteit om

ken vooral geborgenheid,

nen leren. Ik zie daarbij een

knopen door te hakken.

zekerheid en dan gaat het in

belangrijke

dit geval alleen nog maar

consumentenorganisaties.

Terwijl AGIS-bestuursvoorzitter Van der Veen aan tafel schuift,

de gezondheidszorg als we denken dat marktwerking alleen de panacee is voor alle kwalen.

‘Voorwaarde voor marktwerking is de kritische en bewuste consument, maar als je ziek bent, dan wil je vooral iemand die je de weg wijst’

rol

voor

de

komen we op de marktwerking in de zorg. Van der Veen zucht

Wie moet die verantwoordelijkheid nemen?

over de keuze van een zorg-

Het is wel waar, dat het enor-

even bij de vraag wat hij van de huidige ontwikkelingen in de

Van der Veen: In een situatie waarin sprake is van een schaarste

verzekeraar. Nog moeilijker

me accent op efficiency en

gezondheidszorg en de thuiszorg vindt: Ik ben er eerlijk gezegd

aan middelen en kwaliteitsproblemen in de zorg die steeds de

wordt het op het moment

kosten de aandacht voor

niet zo positief over. Het gaat te veel over geld en beheers-

kop opsteken, moet er een centrale regie komen. Ik vergelijk het

dat een verzekerde zorg

kwaliteit van de directe zorg

instrumenten, waarbij we het primaire proces, de directe zorg,

even met onze organisatie. AGIS is een grote verzekeraar met

nodig heeft. Op zo n moment

heeft vertroebeld. Van der Veen: Ik ben ervan

uit het oog verloren zijn. En dat is niet alleen te wijten aan de dis-

zo n 2.000 medewerkers. Op het moment dat de dienstverlening

zijn mensen ziek, bang, onge-

cussie over de herziening van het verzekeringsstelsel. Het heeft

aan klanten, onze verzekerden, slecht gaat lopen, moet de Raad

rust. Dan hebben zij het liefst

te maken met allerlei ontwikkelingen, zoals het bedrijfsmatig en

van Bestuur centraal maatregelen gaan nemen, knopen doorhak-

een huisarts of een andere

economisch denken in de zorg, professionalisering, deskundig-

ken en zeggen: zo gaan we de zaken voortaan aanpakken. In de

hulpverlener die ze de weg wijst naar een ziekenhuis of een ande-

hij wil. Daar hoeven we in feite geen ingewikkelde onderzoeken

heidsniveau s, CAO s, management, de toename van regelgeving,

gezondheidszorg lukt dat dus niet. Ik vind dat de overheid die

re instelling. Ik trek ook even de vergelijking met de energie-

voor te doen. Iedere Nederlander zal een duidelijk antwoord geven

etc. Ik zie een steeds groter gat tussen beleid en beleidsnota s en

regie moet nemen. De verantwoordelijkheid wordt nu bij de

bedrijven. Ik zit persoonlijk niet te wachten op al die aanbiedingen

op de vraag wat hij goede zorg vindt in de thuiszorg, in een zieken-

datgene wat er praktisch in de zorg moet gebeuren.

markt neergelegd, vanuit de veronderstelling dat, als je partijen

die in de bus vallen. Ik wil een betrouwbare maatschappij die mij

huis of in een verpleeghuis. Het zijn basale eisen: een prettige beje-

met elkaar laat onderhandelen en concurrentie inbouwt, het wel

van gas en stroom voorziet.

gening, goede behandeling, op tijd, en goede informatie. Maar het

‘Ik denk dat de markt niet werkt, omdat deze voor de consument ondoorzichtig is’

E. van der Veen

overtuigd dat de consument op zich heel goed weet wat

goed komt met de gezondheidszorg. Daar geloof ik maar gedeel-

systeem is nog steeds niet in staat om aan die kern van kwaliteits-

telijk in, zo lang je niet duidelijk hebt gemaakt wat je wilt berei-

eisen in de zorg te voldoen.

ken op het gebied van kwaliteit en toegankelijkheid, liefst zo meetbaar mogelijk. Liber Amicorum STOOM

136

137


Een goede vriend van mij is onlangs overleden in de ziekenboeg

Profiel

van een verpleeghuis. Er is van alles misgegaan en een voorbeeld

Drs. A.J.M. van Helvoort (1941) studeerde Economie aan

daarvan is, dat hij de nacht voordat hij stierf nog uit zijn bed is

de Universiteit Tilburg. Tijdens zijn studietijd werkte hij als

gevallen. Dat mag niet voorkomen en ik vind dat zorgverleners

secretaris van de directie en het bestuur van de Provinciale

hier ook een eigen verantwoordelijkheid hebben om — als zorg-

Noordbrabantse Bond van het Wit-Gele Kruis. Na zijn stu-

processen niet goed lopen — bij het management van hun orga-

die werkte hij stafmedewerker bij deze vereniging en ver-

nisatie aan de bel te trekken. Het is niet all n een kwestie van

volgens als adjunct-directeur en directeur.

geld, goede kwaliteit van zorg bieden heeft ook te maken met

Na liquidatie van de Provinciale Kruisvereniging Noord-

attitude, mentaliteit en motivatie.

Brabant werkte hij enkele jaren als zelfstandig adviseur bij een adviesbureau. In 1992 trad hij als directeur in dienst bij

Wat moet er veranderen in de toekomst?

het Wit-Gele Kruis Eindhoven. In 1993 fuseerde het Wit-

Van der Veen: Op de eerste plaats aandacht voor de uitvoering

Gele Kruis met de instelling voor gezinszorg en ging verder

van de primaire zorg, met daarbij aandacht voor de vraag: wie is

onder de naam Stichting Thuiszorg Eindhoven. Tot aan zijn

nu in welke situatie verantwoordelijk voor wat? En daarnaast

pensionering in 2001 was Van Helvoort hier lid van de

aandacht voor kostenbeheersing, want daar kunnen we niet

Raad van Bestuur.

omheen. Maar wel nadrukkelijk in deze volgorde.

Van Helvoort is onder meer bestuurslid van STOOM en lid

Van Helvoort: Ik vind het een lastige vraag, maar ik denk dat

van de door de overheid ingestelde Taskforce Jeugd-

mensen nog veel bewuster moeten nadenken over gezondheid

gezondheidszorg.

en gezondheidszorg. Mensen moeten een realistischer beeld krijgen van wat wel en niet kan in de gezondheidszorg, dus ook

Profiel

meer eigen verantwoordelijkheid nemen. En buiten aandacht

Drs. E van der Veen (1946) studeerde Organisatie-sociolo-

voor professionele kwaliteit van de zorg, vind ik ook dat we

gie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij was daarna

meer stil moeten staan bij het welbevinden van mensen, de beje-

werkzaam bij de Nationale Kruisvereniging (1975-1983)

gening, het bieden van veiligheid. Om het even zwart-wit te zeg-

en vervolgens bij de Ziekenfondsraad (1983-1988). Vanaf

gen: met het binnenschuiven van een maaltijd voor 17.00 uur s

1988 werkt hij bij ZAO Zorgverzekeringen als directeur

middags houd je iemand wel in leven, maar dat is geen kwaliteit

Zorgtaken en vanaf 1990 als algemeen directeur/voorzitter

van leven. n

Raad van Bestuur. Na de fusie in 1997 werd hij voorzitter van de Raad van Bestuur van de ANOVA-ZAO Groep, in 1999 verder gegaan onder de naam AGIS Zorg-

‘Wat er misgaat in de zorg heeft niet alléén te maken met geld, ook met attitude’

verzekeringen. Agis heeft circa 1,8 miljoen verzekerden in onder meer de regio’s Amsterdam, Midden- en NoordNederland. Van der Veen is daarnaast onder meer vicevoorzitter van Zorgverzekeraars Nederland (ZN), lid Raad van Commissarissen Aedes (vereniging van woningcorporaties) en bestuurslid van het RVZ Centrum voor Ethiek & Gezondheid, RVVZ, en Pharos (organisatie van hulpverlening aan vluchtelingen).


138

139



140

141


Colofon Caleidoscoop van de thuiszorg Met wenken en wensen voor de toekomst UITGAVE

Stichting Onderzoek en Ontwikkeling Maatschappelijke Gezondheidszorg (STOOM), 31 mei 2005. SAMENSTELLING EN PRODUCTIE

Jos e Bastiaenen en Coby Giezenaar, STOOM, Bunnik INTERVIEWS

Bernadette Schoemaker en Mari tte Seijsener EINDREDACTIE

Mari tte Seijsener ONTWERP EN VORMGEVING

Garlic, Amsterdam FOTOGRAFIE

Ben Balster, Arnhem DRUK

Drukkerij Zwarthoed,Volendam COPYRIGHT © 2005

STOOM Postbus 100 3980 CC Bunnik Tel.: (030) 6704696 E-mail: [email protected] ISBN 90-805397-2-4 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.


142

143

Kaleidoscoop van de thuiszorg


144

Liber Amicorum STOOM. 3 Caleidoscoop van de thuiszorg

Recommend Documents