Leerstoornissen in een notendop Sprankel Vlaams-Brabant 21/09/2015
Nadia Gielen Onderzoekseenheid Gezins- en Orthopedagogiek PraxisP
Inhoud een inleiding in het domein van de leerstoornissen
• Leerstoornissen, wat zijn dat? dyslexie - dyscalculie - slotbemerkingen
• Vaststellen van leerstoornissen de diagnose
• Aanpak van leerstoornissen wat helpt?
2
Leerstoornissen, wat zijn dat?
3
Wat zijn leerstoornissen? Secundaire leerproblemen Leerstoornissen Specifieke beperkingen van het kind
Algemene beperkingen v/h kind Omgevingsfactoren
Dyslexie Dyscalculie
Leerproblemen 4
Kinderen met leerstoornissen… • maken deel uit van de ruimere groep kinderen met leerproblemen
• hebben specifieke beperkingen o
dus géén gevolg van
• factoren in de omgeving van het kind • slecht onderwijs • thuis geen mogelijkheid voor huiswerk en lessen • … • de algemene mogelijkheden van het kind • verstandelijke beperking (intelligentie) • gedragsstoornis • emotioneel probleem • …
5
Dyslexie, wat is dat? definitie kenmerken oorzaken
6
Definitie dyslexie Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau
Stichting Dyslexie Nederland, 2008 7
Het probleem is dus… Automatisering! Lezen en/of schrijven worden slechts moeizaam en onvoldoende een automatisme
Lezen en schrijven vraagt bewuste aandacht Het gaat niet automatisch 8
Kenmerken dyslexie (1) ALTIJD moeilijkheden met technisch lezen en/of spellen
Tempo te traag langer spellend of herkennend lezen
Fouten veel fouten langer “beginnersfouten” (vb. b/d) méér fouten bij tijdsgebrek/stress/ dubbeltaken spellingregels moeilijk automatiseren 9
Kenmerken dyslexie (2) MOGELIJK OOK moeilijkheden met
• • • •
begrijpend lezen (technisch lezen, leeswoordenschat) steloefeningen (spelling, zinsbouw) vreemde talen (lezen, spelling, uitspraak, woordjes) rekenen (rekenfeiten: splitsingen, tafels, formules, …)
• in haast alle vakken & dagelijks leven o o o o o
noteren (dubbeltaak!) uit hoofd leren van losse feiten (vb. definities, namen, data) leren van willekeurige verbanden (vb. woordjes) onthouden van complexe of meervoudige instructies luisteren/lezen/schrijven in rumoerige omgeving 10
Oorzaken van dyslexie (1) Biologie: genetisch risicogenen
Biologie: hersenen functioneren
Cognitie: informatieverwerking fonologische verwerking
snel serieel benoemen
verwerkingssnelheid
Gedrag dyslexie (lezen en schrijven)
11
automatisering algemeen
omgeving
structuur
Oorzaken van dyslexie (2) Fonologisch tekort Verwerking van spraakklanken o Verminderde gevoeligheid voor klankstructuur van woorden o Moeilijkheden met tijdje onthouden van & omgaan met mondelinge talige informatie (werkgeheugen)
Snel serieel benoemen o
Problemen met snel in volgorde benoemen • Vb. van voorwerpen of kleuren (of letters…)
Gevolg van fonologisch tekort of apart probleem? 12
Dyscalculie, wat is dat? definitie - kenmerken - oorzaken
13
Definitie dyscalculie Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen met het vlot/accuraat oproepen van rekenfeiten en/of het leren en vlot/accuraat toepassen van rekenprocedures
Standpunt van onderzoekers in Vlaanderen en Nederland Desoete, Ghesquière et al. (2010) 14
Het probleem is dus…
Opnieuw automatisering! Let wel: rekenen/wiskunde is veel méér dan feitenkennis automatiseren Ook inzicht speelt belangrijke rol!
15
Kenmerken dyscalculie (1) ALTIJD moeilijkheden met rekenfeiten formules, tafels, begrippen, …
Tempo rekenen wiskunde
rekenprocedures cijferen, regel van 3, …
werkgeheugen
Fouten
draad kwijt bij tussenstappen
metacognitieve kennis
problemen op ≠ vlakken mogelijk
wanneer welke kennis inzetten controlestrategieën 16
Kenmerken dyscalculie (2) MOGELIJK OOK moeilijkheden met
• andere vakken dan wiskunde o
vb. aardrijkskunde (schaalberekening), fysica, chemie, economie, …
• het dagelijks leven o o o
betalen hoeveelheden, oppervlakten, … berekenen tijd
Overal waar gewerkt wordt met getallen en waar berekeningen moeten gemaakt worden! 17
Oorzaken dyscalculie • Verwerking van informatie in de hersenen: o o
Geen ene, door iedereen aanvaarde oorzaak gevonden Over aantal theorieën wel brede consensus
Deficit in de “getalmodule” o
Problemen met zich voorstellen van hoeveelheden • symbolisch (getallen) • niet-symbolisch (getalbeeld)
o
‘drie’
Zwakker in numerische vaardigheden • hoeveelheden vergelijken, getallen vergelijken, stippen tellen (trager!)
18
Leerstoornissen, wat zijn dat? slotbemerkingen
19
De problemen van kinderen met een leerstoornis… • kunnen zich bij elk kind met dyslexie/dyscalculie anders uiten
• zijn zeer uiteenlopend o
geen typische fouten • Bij lezen: niet systematisch spellend/radend lezen • Bij lezen & spellen: niet noodzakelijk b/d verwisseling
20
Voorkomen van leerstoornissen • Dyslexie
5 à 10 % van de bevolking (3% zeer hardnekkig)
1,5 mannen : 1 vrouw
• Dyscalculie
2 à 8 % van de bevolking
1 man : 1 à 2 vrouwen
Verhoogde kans op samen voorkomen met andere problemen
Dyslexie - dyscalculie
Dyslexie - ADHD
Dyslexie - SLI (taalstoornis)
Dyslexie - DCD (motorische stoornis)
Leerstoornissen - psycho-emotionele problemen
21
Vaststellen van leerstoornissen - de diagnose
22
Drie criteria 1. Problemen ernstig (achterstand) 2. Problemen hardnekkig (didactisch resistent) ! moeizame automatisering basisvaardigheden
3. Problemen kunnen niet volledig verklaard worden door andere factoren
23
1. Ernst Herhaaldelijke uitval (bij 10 % zwaksten) - lezen en/of spellen op woordniveau (dyslexie) - tel- en rekenvaardigheden (dyscalculie) op landelijk (Vlaanderen) genormeerde tests
Belang van goed opvolgen van leerprestaties a.d.h.v. objectieve instrumenten herhaaldelijk afnemen LVS (zone E) 1 test (op 1 moment) volstaat niet!
24
2. Hardnekkigheid Minimum half jaar planmatige en intensieve taakgerichte hulp levert niet gewenste resultaat: geen “inhaalbeweging” prestatie
Normale lezers/ spellers/ rekenaars
Zwakke lezers/spellers/rekenaars
Dyslexie/dyscalculie leeftijd
hulp
Belang van snelle, goede begeleiding van leerproces Niet alleen buitenschools (vb logo) Ook snel en goed inspelen op problemen in de school zelf! 25
3. Geen afdoende alternatieve verklaringen • • • • • • • • • •
(Lichte) verstandelijke beperking Zintuiglijke problemen Motorische problemen Taalstoornis / zwakke beheersing Nederlands Emotionele problemen Gedragsproblemen, -stoornissen (vb. ADHD) Slechte studiemethode Gebrek aan inzet Kwaliteit van onderwijs Hoeveelheid onderwijs (afwezigheden!)
! Wel samen voorkomen met vb. ADHD, DCD, ... 26
Het attest Wat? dyslexieverklaring dyscalculieverklaring
Onderdelen 1) Vaststelling diagnose dyslexie/dyscalculie (“etiket”)
Door wie?
• Welke ernstige belemmeringen voor onderwijs?
• CLB • Revalidatiecentra • Andere centra (vb. COB, PraxisP) • Zelfstandige logo’s,ortho’s, psycho’s
2) Verantwoording van diagnose • De 3 criteria, toegepast op jouw kind
3) Voorstel voor aanpak • Zo concreet mogelijk
27
Aanpak van leerstoornissen - wat helpt?
28
Het slechte nieuws…
Met dyslexie of dyscalculie word je geboren en je hebt het je hele leven Het gaat nooit weg
29
Het goede nieuws… Met goede hulp kom je vooruit! Je kan studeren, een diploma halen, werk vinden
Dus: wat is goede hulp?
30
Goede hulp is NIET: • erg spectaculair • onwaarschijnlijk duur • heel ver van huis
31
Goede hulp is wel: STImuleren / motiveren COmpenseren Remediëren DIspenseren
32
STImuleren Aanvaarding Begrip Steun
Positieve verwachtingen Motiveren om zo goed mogelijk te lezen, spellen, rekenen Taken: Aantrekkelijk Grote kans op succes Goede feedback
33
Remediëren Hardnekkige problemen maar vooruitgang mogelijk
Goede leerhulp
Taakgerichte aanpak
Haalbaar
Samenwerking met ouders & school
Zo goed mogelijk leren lezen, spellen, rekenen
Vaardigheden + strategieën
Planmatig - doelen
Op maat
34
Compenseren (1) Strategieën en hulpmiddelen
Zelfde leerdoelen op andere manier bereiken
Ondersteuning Ervoor zorgen dat leerproblemen zo min mogelijk belemmerende factor vormen
(pre-teaching, nota’s, …)
Meer tijd Hulpmiddelen
Rustige omgeving Alternatieve toetsing 35
(rekenmachine, spellingscorrector, hulpfiches, …)
Compenseren (2) Uitgangspunten o Welke tekorten krijgen we (voorlopig of blijvend) niet verholpen? o Wat heeft leerling nodig om, ondanks de leerstoornis, toch onderwijs te kunnen volgen op voor hem/haar geschikt niveau? Niet voor elke leerling met een leerstoornis noodzakelijk Best ook op maat van leerling!
36
Dispenseren (1) voorbeelden
Hardop voorlezen
Schrijven/ rekenen op bord
Vrijstelling van aantal onderdelen van het programma
Hoofdrekenen cijferen?
37
Boekbespreking film? hoofdstuk?
Dictee
Dispenseren (2) Uitgangspunten o Alleen indien remediëren en compenseren niet volstaat; m.a.w. indien leerling er nog steeds niet in slaagt onderwijs op zijn/haar niveau te volgen o Beperk leerstof tot basisleerstof, zodat eindtermen nog kunnen gehaald worden o Soms vrijstelling voor onderdeel van leerplan – evt. vervangen door “gelijkwaardige doelstellingen” (?)
38
Niet eerlijk? frustratie
Om het eerlijk te houden krijgt iedereen dezelfde opdracht: klim in die boom
verspilling van talent
discriminatie
‘Everyone is a genius. But if you judge a fish by its ability to climb a tree, it will live its whole life believing that it is stupid’ Albert Einstein
Iedereen op dezelfde manier onderwijzen en toetsen dàt is pas oneerlijk! 39
Het dyslexie/dyscalculie-contract Werkt in twee richtingen: o
o
Van leerkrachten wordt begrip gevraagd; compenserende en dispenserende maatregelen worden vastgelegd Van leerling wordt inzet en doorzetting gevraagd; leerstoornis is geen excuus om niets meer te moeten doen - in tegendeel! In overleg met leerling/ouders en op maat gemaakt Hou bij keuze maatregelen rekening met adviezen in attest Hou steeds het doel van de opdracht/toets voor ogen Denk toekomstgericht!
40
Enkele laatste tips… • Bij begeleiding huiswerk o o
Laat het niet tot drama komen Duidelijke afspraken met leerkracht • wanneer stoppen, hoe begeleiden
o
Belang van inprenten juiste associaties! • Beter juiste woord voorzeggen / juiste oplossing laten zien dan fout laten maken • Eventueel manier van aanpakken aanreiken
• Probeer schools leren te vergemakkelijken o o
Leesplezier bevorderen: voorlezen, luisterboeken Vertrouwd maken met woordenschat Frans •
o
Al op jongere leeftijd
Al spelend oefenen, in dagelijks leven ! Niet altijd en overal oefenen! 41
De allerlaatste tip! Blijf in 1ste plaats ouder, word geen juf of logopedist • • •
Niet alleen het schoolse is belangrijk Zorg voor voldoende ontspanning Waardeer je kind zoals het is
Je kind is zoveel méér dan die leerstoornis! 42
Meer weten? • Info over dyslexie & dyscalculie
“Als leren pijn doet” (Ghesquière & Hellinckx) www.tbraams.nl www.Ikhaatlezen.be
• Filmpjes over jongeren met leerstoornissen
Proef op de som: studeren met dyscalculie www.arteveldehogeschool.be/dyscalculie/documentaire Ik heet niet dom www.letop.be/publicaties/ik-heet-niet-dom
• Digitale leerboeken
ADIBib (Eureka) www.adibib.be
• Luisterboeken
www.luisterpuntbibliotheek.be 43
