Landelijk congres Huiselijk Geweld en Kindermishandeling 10 mei Programma workshop Hulp aan jonge kinderen na huiselijk geweld

Landelijk congres Huiselijk Geweld en Kindermishandeling 10 mei Programma workshop ‘Hulp aan jonge kinderen na huiselijk geweld’ Workshop 9b Workshopronde 2

Hulp aan jonge kinderen na huiselijk geweld. Alie Schuurman, Riagg Amersfoort i.s.m. Margreet Fresen, Kwintes MOVO maatschappelijke opvangvrouwenopvang en Marieke Ruinaard en Martijn Hell, Blijf Groep Amsterdam Als u interesse heeft in preventie en hulpverlening aan kinderen (van 1 – 7 jaar) die getuige zijn geweest van ernstige ruzie tussen hun ouders, neem dan deel aan deze workshop. Wij laten u met voorbeelden uit de praktijk zien wat jonge kinderen als getuige nodig hebben, hoe de interventies ingezet worden en wat de reactie daar op is van de kinderen en hun ouders. Beide modules zijn ontwikkeld door de GGZ en vrouwenopvang gezamenlijk en maken onderdeel uit van de ketenzorg in de regio. Wij vragen van u actieve deelname en hebben ons doel bereikt als we naar huis gaan met nog veel te beantwoorden vragen.

Introductie Toontje: programma Blijf groep Amsterdam • Toontje is aanwezig en laat ons ervaren hoe de cursus wordt gegeven • Informatie over: o ontstaan en uitgangspunten o methodische ontwikkelingen o aansluiting bij Blijfgroep o publicatie: draaiboek o ruimte voor vragen

1

Informatie over

‘Tijd voor Toontje’ Een ondersteunend programma voor kinderen en hun moeders in de opvang die ruzie en geweld in het gezin hebben meegemaakt

2

Wat is ‘Tijd voor Toontje’? ‘Tijd voor Toontje’ is een praktisch en laagdrempelig steunend programma voor kinderen en moeders in de opvang. Het is ontwikkeld door Martijn Hell van Lucertis, kinder en jeugd psychiatrie in samenwerking met Blijfgroep afdeling IJmond. Momenteel wordt het programma op zeven locaties van Blijf Groep uitgevoerd. Het programma beoogt de veerkracht van kinderen en vrouwen, die te maken hebben gehad met ruzie en geweld in het gezin, te versterken. Dit gebeurt door: - ruimte te bieden voor het begrijpen van gedachten en gevoelens - het bieden van handvatten om adequaat om te gaan met de gevolgen van de negatieve ervaringen - zicht geven op manieren om veilig boos te zijn en veilig grenzen te stellen - het bevorderen van positieve moeder-kind interacties Toontje Een centrale rol in dit programma speelt Toontje, een schildpad-poppenkastpop. Hij woont tijdelijk in een koffer in de opvangvoorziening van Blijf Groep. Als Toontje te voorschijn komt vertelt hij over zijn ervaringen van nu hier, en soms ook eventjes over toen thuis. In zijn verhalen zitten aanknopingspunten voor kinderen en moeders, die te maken hebben gehad met ervaringen van geweld in hun thuissituatie. Toontje heeft het er liever niet over. Maar soms komen er toch herinneringen in zijn gedachten. Dan vertelt hij bijvoorbeeld over de ruzies thuis. Dat was echt niet veilig meer. Toontje gebruikt zijn eigen schild om er af en toe in weg te kruipen. Soms doet hij dat om te vluchten, soms om zelf even verstandig af te koelen als hij te boos is geworden. Het programma ‘Tijd voor Toontje’ bestaat uit vier onderdelen: 1.

Kindergroep: Spelgroep voor kinderen. Onder leiding van een dramatherapeute komen kinderen van 4 tot 10jaar, kinderwerkers en schildpad Toontje bij elkaar om al spelend en pratend zelfvertrouwen op te doen,geweldservaringen te ordenen, adequate coping te bekrachtigen en te oefenen met verstandig omgaan met frustratie en agressie. 2. Moedergroep: Groep voor moeders onder leiding van Blijf Groep medewerkers. Terwijl de moeders iets fijns maken voor hun kinderen, komen herkenbare thema’s aan bod. Over wat moeders kunnen doen om hun kinderen te helpen om de gevolgen van nare ervaringen beter op te vangen. 3. Moeders met jonge kinderen: Bijeenkomsten voor moeders met jonge kinderen van 0 tot en met 4 jaar. Onder leiding van een dramatherapeute, een kinderwerker en schildpad Toontje wordt al zingend en spelend de positieve moeder- kind interacties bevorderd. Laagdrempelig komen de onderwerpen zachtjes balen, veilig boos zijn, veilig grenzen stellen en veiligheid bieden aan de orde. 4. Op Toon blijven: Naast de gestructureerde bijeenkomsten worden de thema’s van ‘Tijd voor Toontje’ ook in andere situaties onder de aandacht gebracht bij de vrouwen, kinderen en medewerkers van de opvangvoorziening. Bijvoorbeeld via tekeningen in de wandelgangen en kinderspeelruimtes, als onderwerp in een huiskamervergadering, als onderwerp bij de maatschappelijke werker of mentor, of als deskundigheidsbevordering voor de medewerkers.

3

Het programma ‘Tijd voor Toontje’ brengt vier thema’s aan de orde.

De kracht van fijne dingen doen: Over het belang van fijne dingen doen. Over aansterken, zelfvertrouwen op doen, de positieve moeder kind binding, even ‘pauze’ van de problemen, verrassingsopdrachten, complimenten geven, veilige plek opzoeken, blij zijn.

Veilig boos zijn: Hoe ziet veilig boos zijn eruit. Over de boosheidthermometer. Over balen en schouders ophalen, stop zeggen, verstandig afkoelen, rustig grenzen stellen, zachtjes balen, elkaar geen pijn doen, jezelf geen pijn doen, veilig afreageren, afkoelplek opzoeken, en gerust boos mogen zijn.

Van wie hou je: Over loyaliteiten, missen van dierbaren, je verhaal kwijt kunnen, afscheid nemen, dubbele gevoelens ten opzichte van ouders, liefde en haat, verdrietig en verward zijn.

Herinneringen: Over geen schuld hebben, kind kunnen en mogen zijn, omgaan met nare herinneringen en verwarde gevoelens, nachtmerries, bedplassen, adequate coping, onmachtig zijn en bang zijn.

4

Meer informatie De draaiboeken van het programma ‘Tijd voor Toontje’ worden herschreven tot een methodiekbeschrijving. Verwacht wordt dat deze zomer 2011 beschikbaar zal komen. Over deze methodiek en de daarbij behorende training òf over een workshop ‘Veilig boos gedrag bevorderen’ kunt u informatie verkrijgen bij: Martijn Hell dramatherapeute Gedetacheerd vanuit Lucertis kinder en jeugdpsychiatrievoor Blijfgroep [email protected] of bij: Danijela Petrovic Dadic Projectleider tijd voor Toontje Blijfgroep [email protected]

5

Tijd voor Toontje: de traumapyramide

Traumaverwerking en integratie

Executieve functies

Competentie

Zelfregulatie

Hechting

Affect identificatie

Affect management opvoeder

Zelfbeeld identiteit

Affect modulatie

Afstemming

Affect expressie

Consistente respons

Routines en rituelen

Blaustein en Kinniburgh, 2010 Tijd voor Toontje is ontwikkeld in het perspectief van traumabehandeling en de traumatheorie van Judith Cohen1 . De focus ligt op het versterken van veiligheid, voorspelbaarheid, reguleren van emoties (affect) en verminderen van stress. Omdat de kinderen zich nog in een instabiele situatie verkeren kan het oprakelen van de feitelijke traumatische gebeurtenissen leiden tot verergering van klachten. In 2010 maakten wij kennis met bovenstaande traumapyramide van Blaustein en Kinniburgh2, die voor ons heel beeldend aangeeft in welke ‘lagen’ van de traumabehandeling Tijd voor Toontje actief is, nl. de onderste basisblokken: hechting en zelfregulatie. De hechtingsblokken richten zich op het herstellen en opbouwen van een gezonde relatie tussen het kind en de ouder, maar ook op het ontwikkelen van de competenties bij de ouder om het kind in de eigen ontwikkeling adequaat te kunnen ondersteunen. Bij zelfregulatie raken kinderen zich bewust van hun ervaringen en wordt hun grip daarop verstevigd. Daarnaast heeft zelfregulatie als doel om kinderen te leren om deze ervaringen op een veilige manier met anderen te delen. Voor veel kinderen is Tijd voor Toontje als programma voldoende in het kader van traumabehandeling, maar voor een aantal kinderen is een intensievere traumabehandeling door GGZ kinder- en jeugdpsychiatrie nodig (de blokken hoger in de pyramide).

1

Cohen, J.A., Mannarino, A.P. & Deblinger, E. Behandeling van trauma bij kinderen en adolescenten – met de methode Traumagerichte Cognitieve Gedragstherapie (2008) 2

Blaustein, M.E. en Kinniburgh, K.M: Treating Traumatic Stress in Children and Adolescents – how to foster resilience through attachment, self-regulation and competency (2010)

6

Introductie Ruzie thuis voelt niet pluis: Amersfoort Alie Schuurman en Margreet Fresen •

ontstaan en uitgangspunten

• Draaiboek Voor de cursus wordt het draaiboek moeder-kind cursus van de jutters gebruikt. (bijlage 1) Het draaiboek is aangevuld door Alie Schuurman en Margreet Fresen. (bijlage 2) •

Folder: bijlage 3

• ketensamenwerking en financiering Verwijzingen voor de cursus komen van Kwintes Blijf van m’n lijf en van ketenpartners: GGD, ASHG; BJZ, algemeen maatschappelijk werk en van de GGZ. Financiering WMO centrumgemeente •

Indicaties: aanmelding door partner organisaties via aanmeldingsformulier. of rechtstreeks op eigen initiatief Belangrijk bespreekpunt is het betrekken van de andere ouder

•

uit de kindergroep (zie ook bijlage 4)

•

uit de moedergroep (zie ook bijlage 5) psycho – educatie, (o.a. de gezinstekening) huiswerkvragen uitwisseling van ervaringen en knelpunten, terugkoppeling van ouder-kindactiviteiten.

•

Onderzoek (bijlage 6) een deel van interne powerpoint naar aanleiding van het onderzoek van de stagiaire (in 2009) Marieke Wildeman: Universiteit van Utrecht.

7

B i j l a g e

1

HANDLEIDING Moeder-kindcursus

Een preventieve cursus voor jonge kinderen tot zes jaar (en hun moeders) die getuige zijn (geweest) van huiselijk geweld. 8

COLOFON © Copyright van dit draaiboek berust bij Parnassia, psycho-medisch centrum, afdeling Preventie, De Jutters heeft het draaiboek opnieuw uitgegeven in juni 2006. Het bestaat uit een algemeen gedeelte en een cursusgedeelte. Overname en/of openbaarmaking van (gedeelten van) deze uitgave is toegestaan mits met bronvermelding. Deze publicatie is tot stand gekomen met subsidie van het Ministerie van Justitie, Directoraat-Generaal Preventie, Jeugd en Sancties, Directie Jeugd- en Criminaliteitspreventie. Auteurs: drs. Teuny Dibbits, drs. Simone Sas, drs. Carmèn Verdoold Eindredactie: Koopmans & Van Dalen BV, Rijswijk ISBN nummer: 90-9017676-4 Redactie adres/bestellen van exemplaren bij: De Jutters, centrum voor Jeugd GGZ Haaglanden Afdeling Preventie Prinsegracht 71 2512 EX Den Haag telefoon: 070 - 8507505 fax: 070 - 8507599 www.dejutters.com

Prijs van het draaiboek € 70,-

Bijlage 2

Draaiboek Ouder – Kind cursus “ Ruzie thuis voelt niet pluis”

Voor kinderen van 1 t/m 6 jaar en één van hun ouders die getuige en/of slachtoffer zijn geweest van huiselijk geweld

Colofon Dit draaiboek is een vertaling en aanvulling van het draaiboek: Moeder – kindcursus van de Jutters, augustus 2008. De aanvulling is vorm gegeven door Alie Schuurman, preventie RIAGG Amersfoort & Omstreken in samenwerking met de stichting Kwintes, Margreet Fresen. Deze cursus is een uitwerking van het landelijk bekende project : “Let op de kleintjes”, kinderen als getuige van huiselijk geweld. Amersfoort, april 2009 Alie Schuurman, programmaleider huiselijk geweld RIAGG Amersfoort & Omstreken Preventie Westsingel 41 3800 AM Amersfoort 033 - 460 35 00

10

Inleiding. Het is erg plezierig een cursus te geven die al helemaal tot in detail staat beschreven en zo uitgevoerd kan worden. Het draaiboek van de Jutters ziet er uitstekend uit. Maar zoals bij elk draaiboek is het een handleiding met de mogelijkheid om variaties aan te brengen. Dat is wat wij gedaan hebben. De naam van de cursus is vanwege de deelname van enkele vaders door ons veranderd in Ouder-kindcursus en heeft de werknaam: Ruzie thuis voelt niet pluis gekregen. De cursus is voor een deel aangevuld tijdens de bijeenkomsten die hebben plaats gevonden en zijn nu verder uitgewerkt. Gekozen is om veel van de inleidingen die in het draaiboek staan als huiswerk te gebruiken en aan de cursisten mee te geven. Ouders kunnen tijd nemen om het huiswerk rustig door te lezen en de daarbij gestelde vragen beantwoorden. Het huiswerk wordt, bij afwezigheid van een ouder opgestuurd. Onze ervaring is dat ouders het prettig vinden om de informatie, ook als naslag in hun bezit te hebben. Het nadeel is wel dat de cursus “talig” is geworden en dat niet altijd alle huiswerk besproken kan worden tijdens de cursus. Nogal eens bespreken ouders het huiswerk met de hulpverleners waarvan ze ook tijdens de groep ondersteuning ontvangen. Omdat er veel ouders mee doen met de cursus die onvoldoende de Nederlandse taal lezen en spreken is vertaling van het huiswerk belangrijk.

Thema’s die aan de orde komen in de cursus Bijeenkomst 1 Ouders: kennismaking Bijeenkomst 2 Ouders: Ontwikkeling van kinderen Gezinsfunctioneren Bijeenkomst 3 Ouders: de gevolgen van huiselijk geweld voor kinderen Bijeenkomst 4 Ouders: beleving en verwerking van hg door kinderen Bijeenkomst 5 Ouders: veilig opgroeien Bijeenkomst 6 Ouders: de rol van de andere ouder voor de kinderen Bijeenkomst 7 Ouders: sociaal netwerk Bijeenkomst 8 Ouders: de toekomst

Kinderen: kennismaking Kinderen: ik ben ik Kinderen: gevoelens Kinderen: gevoelens Kinderen: ruzie Kinderen: ruzie Kinderen: vriendschap Kinderen: afscheid

11

Bijlage 3 folder website RIAGG Amersfoort en Omstreken

RUZIE THUIS VOELT NIET PLUIS: OUDER-KINDCURSUS Circuit/afdeling

Preventie

Inhoud

Ouders die slachtoffer zijn geweest van geweld vinden het vaak lastig om de draad in de opvoeding weer op te pakken. Zij kunnen zich door schuldgevoelens over hetgeen hun kind heeft meegemaakt machteloos voelen. Het is belangrijk dat een ouder steun krijgt en zich sterker kan gaan voelen in haar/zijn rol als opvoeder. Jonge kinderen kunnen hun ervaringen met geweld nog niet verwoorden. Vaak denken ouders dat erg jonge kinderen weinig hebben meegekregen van de ruzies. De ervaring leert echter dat juist jonge kinderen erg kwetsbaar zijn voor de gevolgen van huiselijk geweld. Als het geweld voorbij is, ontstaat er ruimte om iets aan de gevolgen te doen. Klant/doelgroep Kinderen van 1-6 jaar die getuige zijn geweest van ruzie en geweld, samen met de (niet mishandelende) ouder. Indicatie Kinderen en één van hun ouders, nadat het geweld is gestopt. Contra-indicatie Kinderen: - met ernstige gedragsproblemen en/of andere psychische problemen, - die dermate getraumatiseerd zijn dat daardoor het functioneren in groepsverband niet mogelijk is, - die binnen het gezin nog steeds getuige zijn van geweld, - die de Nederlandse taal onvoldoende beheersen. Ouders: de voorwaarde voor ouders die deelnemen is dat zij niet de mishandelende partner zijn of waren. Doelstelling Versterken van de relatie tussen ouder en kind; bespreken van manieren om kinderen te helpen hun nare ervaringen te verwerken; het creëren van een veilig opvoedingsklimaat. Beoogde effecten Vergroten zelfvertrouwen, doorbreken geweldspiraal. Zorgfunctie Preventie. Vorm/werkwijze Cursus. Frequentie/duur De cursus wordt 2 keer per jaar aangeboden en bestaat uit 8 wekelijkse bijeenkomsten van 2 uur. Evaluatiewijze Evaluatie via een vragenlijst en een eindgesprek. Max. aantal Aan de cursus kunnen maximaal 8 ouders en 10 kinderen deelnemen. deelnemers Kosten Geen. Partners/ Stichting Kwintes; maatschappelijke opvang; Projectgroep huiselijk samenwerking geweld Eemland-Zuid en -Noord.

12

Bijlage 4

Uit de kindergroep Hoe ziet de cursus eruit? De cursus bestaat uit acht bijeenkomsten. Elke bijeenkomst bestaat uit twee delen. In het deel voor de pauze zingen, lezen en knutselen we samen met de ouders en de kinderen. Het tweede deel hebben we voor de ouders en de kinderen een apart deel waar die elke keer een thema hebben. We werken elke keer met een vast programma. De kinderen en de ouders weten dan precies wat er in welke volgorde gebeurd. Deze vastigheid geeft duidelijkheid en biedt veiligheid. Vaste programma: • Kring met de ouders en moeders • Welkomstliedje • Boek over het thema • Zangspelletje/liedje over het thema (ik ben ik zingen we dikke duim etc, gevoelens zigeuner meisje en gevoelens roodkapje bang etc). • Knutselactiviteit waarbij de nadruk licht op het hebben van positieve interactiemomenten tussen ouder en kind. We zien vaak dat ouders weinig energie hebben, niet letten op contact initiatieven van het kind, het moeilijk vinden om leeftijdsadequaat te reageren, aandacht moeilijk kunnen verdelen of grenzeloos zijn. Ook zien we bij ouders en kinderen naarmate de cursus vordert veel verbetering in bovenstaande observaties. We zien veel verbetering wanneer de ouder weer in de ouderrol komt en het kind weer echt kind kan zijn. Er ontstaan meteen veel positieve interactie momenten. Peuters apart- kleuters apart en ouders apart Peuters en kleuters zijn wel bezig met hetzelfde thema, maar op een andere manier. De thema’s worden voor de peuters op de nog spelenderwijze aangereikt. De thema’s zijn: • • • • • • • •

Kennismaken veiligheid Ik ben ik Bang, boos, blij en verdrietig herkennen en uitbeelden Wanneer ben je boos, blij,verdrietig en bang Ruzie thuis Ruzie met vriendjes Vrienden maken Afscheid nemen

Thema ik ben ik Je bent goed zoals je bent. Alle kinderen mogen in de spiegel kijken en vertellen wat ze zien. Wat zijn de verschillen en wat zijn de overeenkomsten. Bij zowel de peuters als de kleuters is het opvallend dat er altijd kinderen zijn die niet in de spiegel durven te kijken. Dit zijn vaak stille onzekere meisjes. Het lijkt er op dat ze zich liever onzichtbaar maken en niet met zichzelf geconfronteerd willen worden. Ook zijn er kinderen die alleen hun kleren benoemen en niet hun lichaamsdelen. Thema gevoelens We hebben het met de kinderen veel over de basisgevoelens bang, boos blij en verdrietig. We beginnen dan eerst met het uitbeelden van de verschillende gevoelens. Ook hier is het

13

opvallend dat sommige kinderen zoveel boosheid in hun hebben dat ze het moeilijk vinden om het gevoel blij uit te beelden. Ook zijn er soms kinderen die alles ontkennen. Vaak zie je dat de moeders vaak ook nog erg met zichzelf in de knoei zitten, depressief zijn etc We gebruiken hier ook de platen van en deze de ouders krijgen ze ook nog mee naar huis. Als kinderen het dan moeilijk vinden om met hun ouders over gevoel te praten kunnen ze de platen gebruiken om aan te geven hoe ze zich voelen. Thema ruzie We gaan het ook met de kinderen hebben over de ruzies thuis. We doen dit door gebruik te maken van kikkerpoppen. We spelen een ruzie tussen een vader en een moeder. Aan de oudere kinderen vraag ik of ze een situatie weten die ik moet uitspelen. De kinderen zelf mogen dan kind spelen en zich met de ruzie bemoeien. Er komen dan altijd veel dingen bij de kinderen los. Zo was de eerste groep die ik draaide een jongen van 3 die alleen maar boos was en niet mee wilde doen met de activiteiten. Toen hij kikkerkind mocht zijn en ik de ruzie tussen vader en moeder speelde kwam hij er tussen en riep vanuit zijn tenen ik wil dat jullie stoppen et ruzie maken want daar krijg ik buikpijn van. Hij schreeuwde dit met erg veel emotie. Later vertelde zijn moeder dat hij dit tijdens de ruzies nooit deed en waarschijnlijk had hij dit altijd willen doen. Daarna kwam er weer een lach op zijn gezicht en deed hij met alles mee en genoot hij zienderogen. Toen dacht ik deze cursus is echt heel goed voor de kinderen. Bij het thema ruzie met andere kinderen en vriendschap hebben we het vooral over hoe kun je in een vriendschap voor jezelf opkomen als er ruzie is. We leren de kinderen ook dat wanneer er kinderen of grote mensen dingen doen die je niet wilt duidelijk moet zeggen Stop hou op dat wil ik niet. We oefenen dit ook met rollenspelletjes en bij de peuters doen we dit weer spelenderwijs bijv als er een conflict is . Thema vriendschap Samen met de kinderen hebben we het over vriendjes en wat je allemaal met vriendjes kunt doen. Ook hier doen we weer rollen spelletjes. Thema afscheid De laatste keer krijgen de ouder een foto in een fotolijstje mee waarop ouder en kind samen op staan en lees ik het boek net als mijn mama voor. Vooral de moeders spreekt dit boek erg aan. Al met al werken we in de cursus om de kinderen weerbaarder te maken ,meer zelfvertrouwen te geven, te leren benoemen van hun gevoelens veel positieve ervaringen op te doen en gewoon weer te kunnen genieten van het kind zijn. Dit is ook wat we tijdens de eindgesprekken terug horen. Een moeder schreef namens haar dochter een kaartje waarin ze geschreven heeft dat ze dankzij ons weer een vrolijk kind kan zijn. We hebben ons doel dan zeker gehaald.

14

Bijlage 5 Schema: Gezinsfunctioneren Ontwikkeld door: A. Schuurman, 2004 Teken op het bord/de flap: Starten met het tekenen van de ouders: In de meeste culturen starten de (jong) volwassenen met hun relatie man vrouw, kan ook man/man vrouw/vrouw zijn. Afhankelijk van culturele gewoontes heeft de familie een grote invloed op de relatie van het nieuwe paar. (Teken familieblokjes erbij). Vul in het vierkant bij ouderlijke gezinnen de 2 stipjes in: steun etc. Als er kinderen komen (teken 3 kinderen) dan is het de bedoeling dat ouders samen gezag uitvoeren. Dit heeft als effect: vul het vierkant verder in Familie

Familie

Man

Vrouw

Gezag

Kind 1

Kind 2

Kind 3

Ouderlijke gezinnen: • Steun, voorbeelden voor opvoeding. • normen en waarden Huidige Gezinssituatie: gezag is • Structuur • Veilige positie van het kind (ouders hebben de regie) • Door veiligheid ontspanning: groei en spel.

Vertel: In een goed functionerend gezin wordt ook ruzie gemaakt en/of is er spanning bij één van de ouders, of tussen de ouders. Dit is soms nodig om duidelijk te kunnen maken wat je belangrijk vindt maar….bij voorkeur zonder de kinderen. Ouders krijgen ook wel ruzie waar de kinderen bij zijn: geen probleem, dan is het wel belangrijk dat het weer goed wordt gemaakt. Ouders zijn het soms oneens over de opvoeding en de aanpak van het gedrag kinderen en krijgen ruzie waar de kinderen bij zijn. Het is belangrijk dat ouders duidelijk maken dat het niet de schuld van de kinderen is. Ouders kunnen uitleggen dat het hen nu niet lukt om er rustig over te praten hun excuses aanbieden

15

In gezinnen waar sprake is van langdurige stress (slechte huisvesting, schulden, werkeloosheid, overlijden van een geliefde), psychische problemen, verslaving of ruzies lukt het ouders niet altijd om goed met elkaar te praten over allerlei situaties in het gezin. Ook het overleggen over de kinderen is lastiger, vaak is er geen ruimte of energie meer om aandacht aan de kinderen te geven. Of je voelt je schuldig omdat je kinderen bepaalde situaties hebben meegemaakt. Ook kan het zijn dat je er moeite mee hebt om grenzen te stellen aan bepaalde gedragingen van je kinderen of je kinderen zielig vinden omdat ze zoveel hebben meegemaakt en dan heel erg verwennen. Door de problemen ontstaat er vaak spanning of ruzie tussen de ouders waardoor ook de posities veranderen: van ouders en kinderen. Kinderen nemen andere rollen op zich. Man Kind 1

Vrouw

Kind 2 Kind 3 Reactie van de kinderen op de stress van/tussen de ouders: • Onveiligheid • Loyaliteit: partij kiezen • Bemiddeling tussen ouders • Taken overnemen.

Er is een patroon in de communicatie ontstaan tussen de ouders, waar de kinderen op reageren. Rollen van kinderen kunnen zijn: Kind 1 Het kind neemt de rol op zich van de ouder die niet zo goed functioneert omdat hij/zij zich niet goed kan verdedigen bij ruzies en/of omdat hij/zij ziek is. Kenmerken bij het kind: neemt taken over, helpt mee in de huishouding, zorgt voor één van de ouders of voor broertjes en zusjes, bemoeit zich met zaken die nog niet bij zijn of haar leeftijd passen, wijs voor haar/zijn leeftijd. Kinderen observeren de ouder (s’) en proberen stress en evt. ruzie te voorkomen. Als ze spanning voelen proberen ze de ouder af te leiden of te troosten. Meisjes komen vaker in de zorgrol terecht. Bij jongens in deze positie zien we vaker gedragsproblemen. (slecht luisteren, brutaal etc.) Nogal eens wordt de stress dan op hen afgereageerd Kind 2: Het kind klampt zich (soms letterlijk) vast aan de ouder. Kenmerken: Hij/zij houdt de ouder in de gaten, wil niet alleen gelaten worden, wil steeds aandacht, heeft nauwelijks contact met de andere ouder, laat zich niet door hen verzorgen of speelt niet met hen. Kind 3 het kind ontvlucht de thuissituatie. Kenmerken: hij/zij gaat letterlijk vaak weg, of trekt zich terug op zijn/haar kamer. Het lijkt of dit kind weinig last heeft van de thuissituatie, zegt vaak dat het goed gaat, maar heeft juist ook behoefte aan gezelligheid thuis. Dit kind kent geen gezinsleven en is niet betrokken bij andere gezinsleden, lijkt er onverschillig tegenover te staan. Het gevolg van deze rolwisseling is dat de kinderen niet toe komen aan hun eigen ontwikkeling en spel. In deze tekening zien we 3 kinderen die elk een eigen positie innemen. Dit is vooral als voorbeeld bedoeld. Soms neemt een kind verschillende posities in, afhankelijk van de situatie.

16

Volgende tekening Voorbeeld : Alleenstaande ouder De ouders zijn gescheiden na alle stress en spanning. Omdat er een ouder weg valt gaat het gezin op zoek naar een nieuw patroon. Vaak schuift het kind dat tussen de ouders stond een positie op en gaat naast de ouder staan. Het kind neemt de taak van de andere ouder over wat betreft bemoeienis en zorg. Het kind accepteert geen gezag en de daarbij behorende structuur en veiligheid. Ouder

Het kind neemt de positie van de ouder in Machtsstrijd tussen ouder en kind.

Kind

Kind

Kind

Gewenste situatie: samen ouder zijn

Vrouw

Man

Gezag Kind

Kind

Kind

Ouders nemen het gezag over de kinderen en de kinderen komen weer in de kindpositie. Wenselijk dat ouders kunnen overleggen over de invulling van het gezag: Nadat deze tekening is gemaakt krijgen de ouders de vraag hun eigen gezin te tekenen: 1 hoe zag hun gezin er uit toen ze starten 2 Hoe ziet/zag hun gezin er uit toen de spanning en stress begon 3 Hoe ziet het gezin er nu uit 4 Hoe zouden ze het willen hebben Doordat ouders aangeven hoe ze het willen hebben in de toekomst komen er meestal ook vragen over wat ze anders zouden kunnen doen.

17

Bijlage 5 powerpoint onderzoek Ruzie thuis voelt niet pluis Samenwerking Kinderen worden meestal verwezen door de ketenpartners, vaak vanuit het casusoverleg HG. Nog weinig verwijzing van de RIAGG. Meestal is er sprake van hulpverlening voor de gezinnen of wordt daarnaar verwezen. • Veel verwijzingen komen van Blijf. • Meer dan de helft van de kinderen heeft een ouder van niet Nederlands afkomst Onderzoek effectiviteit • Aanleiding • Onderzoeksvraag • Opbouw onderzoek • Resultaten Conclusies en aanbevelingen Aanleiding • Vraag uit instelling Landelijke tendens (‘Let op de Kleintjes’) Onderzoeksvraag • Effect Ruzie Thuis op: - verbeteren opvoedvaardigheden - verminderen problematiek kind Opbouw onderzoek (1) Voor- en nameting Samenwerking: RAO — De Jutters — Riagg Rijnmond Begeleiding Universiteit Utrecht & manager Preventie Opbouw onderzoek (2) • Vragenlijst moeder: - Psychische gezondheid moeder (GHQ-28) - Emotionele en gedragsproblemen kind (CBCL) - Opvoedvaardigheden - Sociale steun Observaties cursusbegeleidsters: Sensitiviteit en coöperatie Resultaten (1) • 42 vragenlijsten voormeting; 36 nameting 7 ouder-kindcursussen 1 groep RAO: 9 kinderen Resultaten: Kindproblematiek Afname internaliserend, externaliserend en totaal probleemgedrag Aantal kinderen klinische range verminderd: van 60% naar 40% Resultaten: Opvoedvaardigheden • Negatieve opvoedvaardigheden verbeterd • Sensitiviteit & coöperatie verbeterd • Positieve opvoedvaardigheden niet verbeterd Conclusies en aanbevelingen • Aanwijzingen voor effectiviteit gevonden • Aandacht moeder-kindrelatie effectief • Aanvullend onderzoek met controlegroep

18

19