Kwantitatief en kwalitatief onderzoek voor toegepaste psychologie
Kwantitatief en k walitatief onderzoek voor toegepaste psychologie
Laurens Ekkel
Tweede druk
Boom Lemma uitgevers Amsterdam 2015
Voorwoord Dit boek is tot stand gekomen door feedback van lezers op de eerste druk en door adviezen van meelezers van de tweede druk, dank daarvoor! Feedback van Pieternel Dijkstra van NTI en NCOI, Wouter Reith van Haagse Hogeschool, Reitse Nijland van Stenden Hogeschool en Birgit van Ee leverde op dat casuïstiek en preventie thema’s van het boek zijn geworden. Bianca Smeets van NTI, Carina Wiekens van Hanzehogeschool en Miranda Klompaards van Saxion zijn meelezers van het eerste uur en zij hebben mij gehouden op het spoor van praktijkgericht onderzoek voor toegepaste psychologie.
Inhoud Inleiding11
Deel I
Evidence based practice en onderzoek voor toegepaste psychologie
13
1
Evidence based practice
15
2
Kwantitatief en kwalitatief onderzoek 2.1 Kwantitatief onderzoek 2.2 Kwalitatief onderzoek 2.3 Reflectie in kwantitatief en kwalitatief onderzoek
17 17 17 18
3 Observatie 3.1 Waar, door wie, en hoe vinden observaties plaats? 3.2 Gestructureerde observatie 3.3 Participerende observatie 3.4 Beoordelingsfouten bij observatie
19 19 21 22 23
4
Interviews en gesprekken 4.1 Gestructureerde interviews 4.2 Gespreksvoering
27 27 28
5
Documenten en vakliteratuur
31
6 Vragenlijsten 6.1 Kwaliteit van vragenlijsten en tests 6.2 Vragenlijsten op internet
33 33 34
7
37
Veldexperiment met controlegroep
Deel II
Thema’s van onderzoek in de toegepaste psychologie
39
8
Thema’s en casussen
41
9
Thema I: Vrijwilligers en organisaties 45 9.1 Casus 1: Competentie en motivatie van de vrijwilliger en randvoorwaarden voor de vrijwilliger bij een slachtofferhulp-organisatie45
8
Kwantitatief en kwalitatief onderzoek voor toegepaste psychologie
9.2 Casus 2: Inzicht en beleidsverandering van verwachtingenm anagement ten aanzien van cliënten en vrijwilligers bij een slachtofferhulp-organisatie 9.3 Casus 3: Optimaliseren van het ondersteuningsaanbod van vrijwilligers-hulporganisatie voor mantelzorgers in de palliatieve zorg 10 Thema II: Effectief onderwijs en innovaties 10.1 Casus 4: Effectieve begeleiding van vmbo-leerlingen bij studie- en beroepskeuze 10.2 Casus 5: Effectieve aansluiting van studievoorlichting op studiekeuzegedrag van hbo-studenten 11
53
63 77 77 91
Thema III: Organisatiev erandering, arbeid, ziektepreventie en re-integratie 105 11.1 Casus 6: Bevordering van de zelfsturendheid van een team in de intramurale zorg voor mensen met een beperking105 11.2 Casus 7: Beïnvloeden van participatiegedrag bij einde dienstverbanders117
12 Thema IV: Effectieve extramurale zorg 12.1 Casus 8: Bevordering van therapietrouw van migranten met hiv 12.2 Casus 9: Preventie van negatieve gevolgen van echtscheiding ten aanzien van kinderen
129
13 Thema V: Preventie discriminatie en agressie 13.1 Casus 10: Discriminatie in het onderwijs 13.2 Casus 11: Ontwikkeling van agressieprotocol binnen verzorgings- en verpleeghuis
157 157
129 144
166
14 Thema VI: Bevordering leren en ontwikkeling 175 14.1 Casus 12: Zorg op maat ter bevordering van het welzijn van bejaarden in een bejaardenhuis 175 14.2 Casus 13: Bevordering psychosociaal welbevinden van vluchtelingen met behulp van interventie Acceptance and Commitment Therapy 186 14.3 Casus 14: Vergroting veiligheidsbewustzijn bij mede werkers200 15 Thema VII: Beschrijving of effectiviteit van interventies 209 15.1 Casus 15: Werk zame bestanddelen van mindfulnesstraining209
Inhoud
15.2 Casus 16: Samenstelling en effect van faalangstreductie-training op lagere school 220 15.3 Casus 17: Inventarisatie en implementatie mogelijkheden van bestaande behandelingen en vragenlijsten bij verstoord honger- en verzadigingsgevoel234 Naslagwerken245 Register247 Over de auteur
249
9
Inleiding Aanleiding tot het schrijven van dit boek is de ervaring van de auteur dat studenten toegepaste psychologie praktijkgericht willen werken en dat opdrachtgevers in het psychologische werkveld vaak op zoek zijn naar praktische antwoorden. De tweede druk van dit boek onderscheidt zich van de eerste druk door concrete casussen uit het werkveld. Op grond van die casussen doorloop je een aantal keren het proces van zowel kwalitatief als kwantitatief onderzoek en krijg je uitleg over keuzes in dat proces. Het boek richt zich op de volgende doelgroepen: 1 studenten toegepaste psychologie die zelf kwantitatief en kwalitatief onderzoek doen en in bredere zin studenten psychologie, (ortho)pedagogiek en geestelijke gezondheidskunde; 2 studenten psychologie die er behoefte aan hebben hun kennis op het gebied van kwantitatief en kwalitatief onderzoek op te frissen; 3 medici, verpleegkundigen en maatschappelijk werkers die kennis willen opdoen over kwantitatief en kwalitatief onderzoek voor toegepaste psychologie.
Opbouw van de hoofdstukken Deel I beschrijft het onderzoek voor toegepaste psychologie in termen van evidence based practice. In deel II komen thema’s van onderzoek voor toegepaste psychologie aan de orde. De thema’s worden aan de hand van casuïstiek uitgewerkt. Eerst bespreken we enkele aandachtspunten waarop je moet letten in de casuïstiek; daarna gaan we dieper in op de casus.
Evidence based practice Onderzoek voor toegepaste psychologie wordt meestal in gang gezet als een opdrachtgever uit het werkveld bij een toegepast psycholoog raad zoekt bij problemen. Een coachingsbureau kan bijvoorbeeld als vraag hebben: kinderen dreigen de dupe te worden van echtscheidingen, hoe kan dat vooraf worden voorkomen? Ook kan een vraag van een opdrachtgever zijn: onze zorg voor mensen is gedeeltelijk afhankelijk van vrijwilligers, hoe kunnen wij deze groep meer en langduriger binden aan onze organisatie? Om zulke vragen te beantwoorden zijn er vijf onderzoeksmethoden om gegevens te verzamelen, namelijk: 1 observatie; 2 interviews en gesprekken; 3 documenten en vakliteratuur; 4 vragenlijsten; 5 veldexperiment met controlegroep. In onderzoeken voor toegepaste psychologie worden diverse termen gebruikt voor deze vijf methoden. In tabel 1.1 zie je welke terminologie je kunt tegen komen als je andere onderzoeken in de toegepaste psychologie leest.
1
16
Kwantitatief en kwalitatief onderzoek voor toegepaste psychologie
Tabel 1.1
Methoden van gegevensverzameling en verwante terminologie
Methoden van gegevensverzameling
Verwante terminologie
observatie
– – – – –
interviews en gesprekken
– (on)gestructureerd interview – semigestructureerd interview – telefonisch interview – focusgroepgesprek – groepsinterview – expert-interview – discourse-analyse
documenten en vakliteratuur
– documentanalyse – secundaire analyse – literatuuronderzoek – bureauresearch – inhoudsanalyse
vragenlijsten
– schriftelijke enquête – surveyonderzoek – test – evaluatievragenlijst
veldexperiment met controlegroep
– experimentele groep en controlegroep – onderzoek/experiment met twee meet momenten
(on)gestructureerde observatie participerende observatie veld- of speciale observatie directe versus indirecte observatie verhulde versus onverhulde observatie
Als toegepast psycholoog in jouw rol van onderzoeker voer je observatie(s) uit, doe je interviews en gesprekken, raadpleeg je documenten en vakliteratuur, neem je vragenlijsten af, en probeer je in een veldexperiment groepen te vergelijken. Je kunt zeggen dat je met de vijf methoden van gegevensverzameling analyses maakt, onderzoek uitvoert, verantwoording aflegt en je steeds afvraagt: ‘Wat hebben we geleerd en wat is het bewijs daarvoor?’ Dit noemen we ook wel evidence based practice. Dit is een stijl van onderzoeken waarbij je je bij een belangrijke beslissing afvraagt of er bewijsmateriaal is om deze beslissing te ondersteunen en hoe sterk het bewijs is. Dit vereist niet alleen kennis, maar ook vaardigheden zoals het maken van duidelijke vragen, strategisch zoeken naar informatie, kritische beoordeling van documenten en daarna het op de juiste manier toepassen van jouw bevindingen. Dit deel gaat in op vormen van onderzoek en gegevensverzameling die behulpzaam zijn bij praktijkgericht onderzoek in de toegepaste psychologie.
