Ketenanalyse perronbestrating. Rapportage van de scope 3 CO 2 -emissies

Ketenanalyse perronbestrating

Rapportage van de scope 3 CO2-emissies

Verantwoording

Titel

:


Revisie

:

2.0

Datum

:

7 april 2011

Auteur(s)

:

E-mail adres

:

ing. J. Gerressen ir. E. Olthof ir. E. Sjonger [email protected]

Gecontroleerd door

:

ing. E. Herrewijnen

Paraaf gecontroleerd

:

Goedgekeurd door

:

Paraaf goedgekeurd

:

Contact

:

ing. E. Herrewijnen

Hoekerweg 4 8042 PH Zwolle T +31 6 33 689 698 F +31 38 422 1999 E [email protected]

201104070857, 2.0 Pagina 2 van 19


Inhoudsopgave

1 1.1 1.2 1.3

Inleiding ......................................................................................................................... 4 Aanleiding ..................................................................................................................... 4 De analyse .................................................................................................................... 4 Auteurs .......................................................................................................................... 4

2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

Significante CO2-uitstoot ............................................................................................... 5 Algemeen ...................................................................................................................... 5 Primaire activiteiten ....................................................................................................... 5 Secundaire activiteiten .................................................................................................. 5 Emissie als gevolg van de uitgevoerde projecten of uitgebrachte adviezen ................ 5 Keuze voor ketenanalyse .............................................................................................. 7

3 3.1 3.2 3.3

De keten van perronbestrating...................................................................................... 8 De keten van perronbestrating...................................................................................... 8 Huidige regelgeving .................................................................................................... 10 Mogelijkheden ............................................................................................................. 11

4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

Partners in de waardeketen ........................................................................................ 12 Hoogovenslak ............................................................................................................. 12 Cementfabrieken ......................................................................................................... 12 Betontegelfabrikanten ................................................................................................. 12 Aannemers .................................................................................................................. 13 ProRail ........................................................................................................................ 13

5 5.1 5.2 5.3

CO2-emissie perronbestrating ..................................................................................... 14 CO2-emissies in de keten ........................................................................................... 14 Carbon footprint huidige perronbestrating .................................................................. 15 Carbon footprint voorgestelde perronbestrating ......................................................... 15

6 6.1 6.2

Conclusie .................................................................................................................... 16 Aanbevelingen ............................................................................................................ 16 Voortschrijdend maatschappelijk inzicht ..................................................................... 17 Literatuur ..................................................................................................................... 18 2

Bijlage I: Berekening CO2-emissie per m perronbestrating ....................................... 19

201104070857, 2.0 Pagina 3 van 19


1

Inleiding

1.1 Aanleiding De bedrijfsmissie van 4Infra is gebaseerd op 3 pijlers, namelijk partnerschap, flexibiliteit en kwaliteit. Deze pijlers hebben betrekking op de dagelijkse werkzaamheden van 4Infra. Naast deze drie pijlers van de bedrijfmissie vindt 4Infra het van belang een bijdrage te leveren aan het maatschappelijk verantwoord ondernemen. Hiermee onderstreept 4Infra het belang om bij werkzaamheden te streven naar een duurzame toekomst voor iedereen. Een onderdeel van maatschappelijk verantwoord ondernemen is het rekening houden met omgeving en het milieu. Een waardevolle indicator voor deze aspecten is de CO 2-uitstoot. geeft inzicht in de huidige stand van zaken binnen het bedrijf en een de mogelijkheid om veranderingen in de toekomst te meten. Voor 4Infra is het van belang om samen met omgeving te streven naar een duurzame toekomst.

de Dit de de

Deze rapportage maakt deel uit van de ketenanalyse voor CO 2-emissies van 4Infra. Deze ketenanalyse gaat in op de bestrating van alle stations in Nederland. Hierbij onderzoeken we wat de gevolgen zijn van het gebruik van dunnere betontegels voor de CO 2-uitstoot. Op basis van de regelgeving van ProRail wordt een 300 x 300 mm betontegel gebruikt met een minimale dikte van 60 mm. In deze rapportage analyseren de mogelijkheden om op stations gebruik te maken van dunnere betontegels en de CO2-reductie die dit oplevert. 1.2 De analyse De ketenanalyse perronbestrating van de scope 3 emissies is uitgevoerd op basis van de stappen uit het Greenhouse Gas Protocol (2004). In deze rapportage zijn 4 stappen van het protocol omschreven: 1. het bepalen van de emissiestroom die een significante bijdrage levert; 2. het beschrijven van de waardeketen; 3. het identificeren van partners in de waardeketen; 4. het kwantificeren van de emissies. Vanuit de CO2-prestatieladder (ProRail, 2010) wordt hieraan toegevoegd, dat het resultaat dient bij te dragen aan het voortschrijdend maatschappelijk inzicht. 1.3 Auteurs Aan deze rapportage en analyse hebben ir. Erwin Sjonger, ing. Jasper Gerressen en ir. Elske Olthof bijgedragen. Erwin Sjonger is verantwoordelijk voor het duurzaamheidbeleid van 4Infra.

201104070857, 2.0 Pagina 4 van 19


2

Significante CO2-uitstoot

Dit hoofdstuk beschrijft de totstandkoming van de keuze voor deze scope 3 ketenanalyse. 2.1 Algemeen 4Infra is een dienstverlener op het gebied van engineering, consultancy en projectmanagement. Het bedrijf richt zich voornamelijk op het terrein van diensten in de railbranche en is door ProRail erkend als ingenieursbureau voor de categorieën Baanbouw & Spoorwerk en nietspoordragende Civieltechnische en Utilitaire constructies. 2.2 Primaire activiteiten De belangrijkste activiteiten van 4Infra zijn advisering, engineering, opstellen, contractdocumenten, uitvoeringsbegeleiding en projectmanagement. De projecten worden gerealiseerd op de vestiging in Zwolle en op locatie van de klant. De scope 3 emissies als gevolg van de primaire activiteiten komen vrij bij de volgende activiteiten: - Zakelijk verkeer via openbaar vervoer; op regelmatige basis worden bezoeken aan de klant afgelegd, hiervoor wordt ook het openbaar vervoer gebruikt. - Woon-werkverkeer; aangezien 4Infra niet beschikt over leaseauto’s wordt woonwerkverkeer op privégelegenheid ondernomen. - Afvalverwerking; de afvalproductie van 4Infra vindt plaat in de kantoorruimte en bestaat voornamelijk uit papier- en restafval - Papiergebruik; een belangrijk deel van de producten, zoals dossiers, rapporten en tekeningen, van 4Infra worden op papier gezet. - Elektriciteitsgebruik op locaties van klanten; dit is het gebruik van elektriciteit voor werkzaamheden van gedetacheerde medewerkers op locatie van de kant. - Elektriciteits- en gasgebruik van thuiswerkende medewerkers. - Energieverbruik van toeleveranciers ten behoeve van het primaire proces; hierbij gaat het om diensten die uitbesteed worden aan andere bureaus. Voor 4Infra is deze categorie slechts klein. - Overige verbruiksgoederen; hiermee wordt voor 4Infra verstaat het gebruik van kantoorartikelen en sanitaire voorzieningen. 2.3 Secundaire activiteiten Naast de primaire activiteiten heeft 4Infra de volgende secundaire activiteiten: inkoop, HR management, infrastructuur en technological development. 2.4 Emissie als gevolg van de uitgevoerde projecten of uitgebrachte adviezen Naast de emissies van primaire en secundaire activiteiten van 4Infra is een veel grotere emissie de emissie die het gevolg is van de uitgevoerde projecten op basis van uitgebrachte adviezen en ontwerpen van 4Infra. 2.4.1 Engineering in de Nederlandse spoorketen CO₂-emissie van de engineering in de Nederlandse spoorketen is met 1% zeer klein ten opzichte van emissies door infra en materieel.

201104070857, 2.0 Pagina 5 van 19


Figuur 1: CO2-afdruk van de Nederlandse spoorketen in 2009 (bron: Railforum kenniskring Duurzaamheid, 2011)

Alhoewel in de engineering uiteraard een CO₂-emissie reductie is te behalen, lijkt op basis van dit gegeven nog een veel grotere reductie te behalen in andere onderdelen van de Nederlandse spoorketen. 2.4.2 Invloed tijdens in de levenscyclus Hoe eerder een partij in de levenscyclus van een object betrokken is, hoe meer invloed die partij kan uitoefenen op het ontwerp en dus op de CO₂-emissie van dat object. 4Infra is als advies- en ingenieursbureau relatief vroeg in de levenscyclus van een nieuw (of gedeeltelijk te herontwerpen) objecten betrokken. Daarmee kan 4Infra invloed uitoefen op de mate van CO₂-emissie en energieverbruik tijdens de realisatie, gebruik, onderhoud en sloop van die objecten.

Figuur 2: Invloed op object gedurende levenscyclus

201104070857, 2.0 Pagina 6 van 19


2.4.3 Beperkende factoren in de werkelijke invloed Bedacht moet worden dat 4Infra beperkte mate gebruik kan maken van zijn invloed, namelijk alleen binnen de kaders van ontwerpvoorschriften, richtlijnen, regelgeving en vrijgegeven producten. De mogelijkheden van die invloed zijn dus altijd sterk afhankelijk van de eisen die de opdrachtgever stelt en de openingen die de opdrachtgever biedt om in meer of mindere mate af te wijken van die regels. 2.5

Keuze voor ketenanalyse

4Infra onderscheidt in zijn werkzaamheden drie productgroepen: - Baan; - Civiel; - Contracten De drie productgroepen omvatten ruwweg per groep een derde van projecten van 4Infra. Alle productgroepen kunnen daarmee significant zijn ten aanzien van emissies als gevolg van uitgevoerde projecten of uitgebrachte adviezen. Op dit moment wordt er voor gekozen een ketenanalyse binnen de productgroep Civiel te verrichten. Deze keuze is gemaakt tijdens een brainstormsessie van het MT en de projectleider CO₂-reductie. In deze sessie zijn diverse voorstellen uit de productgroepen op (1) relevantie en (2) kans van slagen beoordeeld. Eveneens was het van belang (3) zo nauw mogelijk aan te sluiten bij een veel voorkomende projectensoort bij 4Infra. Op dit moment blijkt perronbestrating (uit de productgroep Civiel) zich daar voor goed te lenen. Dit biedt een kansrijk perspectief op follow-up bij de belangrijkste opdrachtgever, omdat dit naast een CO₂-reductie kostenbesparing met zich mee brengt en we op dit moment inschatten dat hiervoor openingen zijn in de bestaande regelgeving en voorschriften. Bovendien heeft een substantieel deel van de projecten die vallen onder de productgroep civiel direct of indirect te maken met perronbestratingen. Denk aan projecten voor meerjaren onderhoud perrons, calamiteiten aan perrons, herstraten perrons, perronverhoging- of verlaging, perronverlengingen, nieuwbouw van perrons en zo voort.

201104070857, 2.0 Pagina 7 van 19


3

De keten van perronbestrating

Dit hoofdstuk beschrijft de keten van perronbestrating en daarnaast de huidige regelgeving van ProRail voor perronbestrating. 3.1 De keten van perronbestrating Vanuit het perspectief van CO2 bekeken is de productie van cement en het transport de belangrijkste onderdelen van de keten. De keten wordt weergegeven in Figuur 3. De analyse wordt uitgevoerd van grondstof tot uitvoering.

Cementfabriek

Hoogovens

Transport

Klinker

Hoogovenslak

Transport

Hoogovencement

Water

Grind en zand

Transport

Betoncentrale

Transport

Prefabfabriek

Transport

Perron Figuur 3: Keten van perronbestrating 201104070857, 2.0 Pagina 8 van 19


3.1.1 Grondstoffen De winning van de grondstoffen ten behoeve van de productie van stationsbestrating. Bestaat uit: - Kalksteen (vrijkomend uit groeves) - Zand (vrijkomend uit zandwin putten) - Grind (vrijkomend uit grind putten) - Water (Grondwater) - Hoogovenslakken ( Bijproduct dat vrijkomt bij productie van ijzer) 3.1.1.1 Hoogovencement Hoogovencement is een cementsoort die de naam ontleent aan een belangrijk bestanddeel. Hoogovencement wordt gemaakt door het mengen van gemalen gegranuleerde hoogovenslak en portlandcementklinker. Hoogovenslak is een bijproduct dat vrijkomt bij de productie van ijzer in hoogovens. Daarbij worden ijzererts, schroot en smeltmiddelen, tezamen met cokes als brandstof in een hoogoven gebracht. De cokes worden verbrand voor de productie van koolmonoxide, dat het ijzererts reduceert tot gesmolten ijzer. Op dit ijzer drijft de slak, die hiermee gelijktijdig wordt afgetapt. Nadat slak en ijzer van elkaar zijn gescheiden, wordt de slak door het inspuiten van een grote hoeveelheid water snel afgekoeld, waardoor de slak in zandachtige korreltjes met een glasachtige structuur uiteengeslagen wordt (er treedt geen of slechts een geringe mate van kristallisatie op). Dit proces wordt granuleren genoemd. Productie Hoogovencement Voor de productie van betonnen stationsbestrating wordt doorgaans gebruikt gemaakt van cement CEM III met hoogovenslakken. De productie van cement vindt meestal plaatst dichtbij de locatie van de grondstoffen zoals de fabriek van de ENCI in Maastricht. Het productieproces van cement staat in Figuur 4 uitgelegd.

Figuur 4: Productieproces cement (bron: de Vree, s.d.) 201104070857, 2.0 Pagina 9 van 19


3.1.2 Transport van grondstoffen naar betoncentrale De transport van de grondstoffen naar de betoncentrale vindt plaats per vrachtwagen of per schip. 3.1.3 Betoncentrale en prefabfabriek Door middel van het mengen van cement zand en grond ontstaat beton voor de productie van betontegels. De meeste prefab beton fabrieken die betontegels produceren hebben een eigen betoncentrale om transportkosten te beperken zoals bijvoorbeeld betonfabriek Langhout in Rijsenhout. Door middel van een kraan worden de grondstoffen via transportbanden en silo’s gemengd tot beton. Waarna de vloeibare beton in mallen wordt gespoten. De tegel wordt ontkist en opgestapeld in een doorruimte. Dit proces gebeurt geheel gemechaniseerd met transportbanden. De tegel wordt na voldoende uitharding op pallets met stalen bindbanden voor transport gereed gemaakt. Het opstapelen in de droogruimte en beladen van de vrachtauto’s vindt plaats door een heftruck. 3.1.4 Transport van betontegels naar locatie Het transport van de tegels naar de locatie vindt plaats met een zelfladende vrachtwagen. Soms wordt de tegels nog opgeslagen bij een tussen handelaar zoals Buiterbeton. 3.1.5 Verwerking perronbestrating De tegels worden doorgaans met behulp van een spoor gebonden kraan naar het perron gebracht in buitendienststelling waarna ze er door stratenmaker gelegd en afgetrild worden. 3.1.6 Sloopfase Betonnen perronbestrating heeft een gemiddelde levensduur van 30 jaar. De betonnen tegels worden na einde levensduur gebroken tot betongranulaat, wat hergebruikt kan worden als toeslagmaterialen in diverse toepassingen. 3.2 Huidige regelgeving ProRail beschikt over een ontwerpvoorschrift en een productspecificatie voor perronbestrating. Deze omschrijven de eisen waaraan de perronbestrating moet voldoen. Het ontwerpvoorschrift omschrijft de horizontale en verticale belastingen die het perron moet kunnen doorstaan. In de productspecificatie komen de eisen aan de betontegel aan bod. De productspecificatie SPC000616-V001 (ProRail, 2001) stelt de volgende technische eisen aan perronbestrating: - Afmetingen: 300 x 300 x 50 mm; - Kleur slijtlaag: grijs; - Materiaal: betontegels volgens NEN 7014:1974 NL. Het ontwerpvoorschrift OVS-00067-v003 (ProRail, 2011) omschrijft de volgende verticale belastingen op de perronbestrating: 2 - Gelijkmatig verdeelde belasting (qf): 5,0 kN/m ; - Karakteristieke geconcentreerde belasting (Qf;w;k): 7,0 op vierkant met zijde 0,1 m; - Belasting door dienstvoertuig (Qf;w): 12,5 kN op vierkant met zijde 0,25 m. 2

De karakteristieke geconcentreerde belasting komt neer op 70 kN/m en de belasting door 2 dienstvoertuig op 50 kN/m . Waardoor de karakteristieke geconsenteerde belasting maatgevend is voor het bepalen van de dikte van de betontegel. In Tabel 1 worden de karakteristieke breuklast en minimum breuklast van betontegels van 300 x 300 mm voor diverse diktes weergegeven.

201104070857, 2.0 Pagina 10 van 19


Dikte BRL 2313 [mm] 45 50 60 70 80

Breuklastkar [kN]

Breuklastmin [kN]

4,5 4,5 7,0 11,0 14,0

3,6 3,6 5,6 8,8 11,2

Tabel 1: Breuklast betontegels (bron: v.d. Bosch Beton, s.d.)

Conform de huidige regelgeving wordt er voor perronbestrating gekozen voor een betontegel van 60 mm. 3.3 Mogelijkheden Er zijn verschillende mogelijkheden om de CO2-uitstoot van perronbestrating te beperken. Momenteel wordt er veel onderzoek verricht naar duurzamere versies van cement en beton. Door gebruik te maken van duurzamere betonsoorten wordt de CO 2-emissie van betontegels lager. Daarnaast kan gekeken worden hoe het energieverbruik in het productieproces van betontegels gereduceerd kan worden, door bijvoorbeeld gebruik te maken van groene stroom en door gebruik te maken van transportmiddelen die minder CO2 uitstoten. In deze analyse gaan we in op nog een derde mogelijkheid van CO 2-reductie, het gebruik van een dunnere betontegel. Wanneer op perrons gebruik gemaakt wordt van dunnere betontegels betekent dit een besparing in de gehele keten van perronbestrating. Er zijn minder grondstoffen nodig voor de productie van de tegel. Daarnaast zijn de tegels lichter en kleiner waardoor er meer vervoerd kunnen worden. In de huidige regelgeving van ProRail wordt voor perronbestrating gebruik gemaakt van een perrontegel met een minimale dikte van 60 mm. De eisen waaraan deze tegel dient te voldoen zijn gebaseerd op de voertuigen en materieel dat toegang heeft tot perrons. In Nederland zijn veel perrons door de ligging niet toegankelijk voor voertuigen. Hierbij gaat het veelal om eilandperrons op grote emplacementen. Op deze eilandperrons is de maximale belasting lager dan op toegankelijke perrons. Daardoor kan gebruik gemaakt worden van een betontegel die dunner is. In deze ketenanalyse analyseren we de CO2-reductiemogelijkheden van perronbestrating door het gebruik van dunnere betontegels op niet toegankelijke perrons.

201104070857, 2.0 Pagina 11 van 19


4

Partners in de waardeketen

De partners in de waardeketen van perronbestrating zijn in te delen in een aantal groepen; de cementfabrieken, de betontegelfabrikanten, de aannemers, adviesbureaus en ProRail.

4.1 Hoogovenslak Er is in Nederland maar één producent van Hoogovenslakken, namelijk de hoogovens in IJmuiden. In het buitenland zijn er nog meer hoogovens waar als restproduct hoogovenslakken geproduceerd worden. 4.2 Cementfabrieken In Nederland zijn 2 cementfabrieken gevestigd. Deze maken gebruik van kalksteen uit de groeves in Limburg of België en Duitsland. - HCM Cement HCM Cement (handelsnaam Hollandse Cement Maatschappij (H.C.M.) BV) is onderdeel van het in Zwolle gevestigde Van der Kamp-concern. HCM Cement handelt en produceert diverse types cement. - ENCI De belangrijkste klanten van ENCI zijn de betoncentrales, producenten van materialen in beton, aannemers op de bouwlocatie, handelaren in bouwmaterialen en producenten van droge mortel. ENCI maakt deel uit van de HeidelbergCement Group. Daarnaast bevinden zich cementfabrieken in België en Duitsland. Een aantal voorbeelden zijn: - Thyssen - Südbayerisches Portland-Zementwerk - Heidelberger Zement AG - CEMEX 4.3 Betontegelfabrikanten De meeste betontegelfabrikanten produceren niet alleen betontegels, maar ook verschillende andere betonproducten. Hieronder wordt een lijst gegeven van producenten die betontegels produceren in Nederland. -

Atsma Sierbeton B.V. B.V. Betonfabriek v/h Gebr. Langhout B.V. Bleijko Betonindustrie B.V. Concrelit Beton- en Steenindustrie "De Aam" B.V. Betonindustrie De Veluwe B.V. Betonindustrie Monshouwer B.V. Betonindustrie Van Arnhem B.V. Betonwarenindustrie Rouweler B.V. BTE Nederland B.V. C. Tomaello B.V. CRH Infrastructural Products Benelux Excluton B.V.

201104070857, 2.0 Pagina 12 van 19


-

Excluton Waalwijk B.V. Façade Beton B.V. Giverbo B.V. OUD-BEIJERLAND Haringman Betonwaren B.V. Holcim Betonproducten B.V. MBI Beton BV Morssinkhof Groep B.V. Nijmeegse Betonindustrie De Hamer B.V. Nijmeegse Betonindustrie De Hamer B.V. Noppert Beton B.V. Oogink Trilbeton BV Schellevis Beton B.V. Struyk Verwo Infra B.V. Struyk Verwo Infra B.V. v.d. Bosch Beton b.v. Vlassak Betonbedrijf B.V. Wester Beton B.V. Zoontjens Beton B.V.

4.4 Aannemers Doordat ProRail specifieke eisen en regelgevingen kent zijn er een beperkt aantal aannemers actief in de stationsomgeving. - BAM - Strukton - VolkerRail - Van den berg - Van Ooijen - Knipscheer - Dura vermeer - Van Gelder 4.5 ProRail Als opdrachtgever is ProRail een belangrijke partner in de waardeketen. ProRail is verantwoordelijk voor de regelgeving. Deze regelgeving bestaat onder andere uit ontwerpvoorschriften waaraan nieuwe perrons moeten voldoen en uit productspecificaties. De regelgeving betreft perronbestrating is uitgewerkt in paragraaf 3.2. Naast regelgeving is ProRail opdrachtgever van projecten op het gebied van perronbestrating. ProRail bepaalt wanneer een perron herbestraat moet worden.

201104070857, 2.0 Pagina 13 van 19


5

CO2-emissie perronbestrating

In dit hoofdstuk worden de CO2-emissies die uitgestoten worden in de keten van perronbestrating gekwantificeerd. Hierbij wordt ingegaan op de grondstoffen, transport en het effect van tegeldikte op de CO2-emissies.

5.1 CO2-emissies in de keten In hoofdstuk 2 is de keten van perronbestrating geanalyseerd, deze stappen worden in dit hoofdstuk omgezet in CO2-emissies. De CO2-emissies worden bepaald voor 45 en 60 mm dikke 2 betontegels. Hierbij wordt een conversiefactor per m bepaald. 5.1.1 Grondstoffen De grondstoffen voor betontegels zijn grind, zand, cement en water. Tabel 2 geeft de conversiefactoren voor de grondstoffen van beton weer. Grondstof Winning grind Winning zand 1 Cement Water

CO2 emissie [g/CO2 per ton] 1090 3010 750.000 300

Bron Dubocalc Dubocalc Beton en CO2 Defra

Tabel 2: Grondstoffen van beton

5.1.2 Vervoer naar prefab betoncentrale De verschillende grondstoffen worden vervoerd naar de prefab betonfabriek. Hiervoor zijn schattingen gemaakt van de gemiddelde afgelegde afstand (GMB, 2010). Deze worden weergegeven in Tabel 3. De conversiefactoren komen uit ProRail (2010) voor transport van bulkgoederen. Grondstof

Vervoer

Grind Zand Cement

Vrachtwagen Schip Schip

180 km 150 km 60 km

Conversiefactor [g CO2/ tonkm] 110 70 70

Tabel 3: Vervoer van grondstoffen naar beton centrale

5.1.3 Energieverbruik Het produceren van betontegels vindt plaats in beton centrales en prefab betonfabrieken. Deze 3 leveranciers hebben een verschillend energieverbruik per m , daarom is een schatting gemaakt 3 en wordt er in de analyse uitgegaan van 30.000 g CO2/m (GMB, 2010).

1

De CO2-uitstoot van cement verschilt per type cement. Uit een specificatie van betontegels bleek dat gebruik gemaakt werd van hoogovencement type CEM III A. Voor deze analyse is uitgegaan van het europees gemiddelde 750.000 g CO2 per ton cement (Cement&BetonCentrum, 2008). 201104070857, 2.0 Pagina 14 van 19


5.1.4 Rijafstand naar projectlocatie Na de productie worden de betontegels vervoerd naar de projectlocatie. Hiervoor is een schatting gemaakt van de gemiddelde rijafstand van een betoncentrale naar de projectlocatie. Er is uitgegaan van een kwart van de afstand van het midden van Nederland (Utrecht) naar het noorden (Delfzijl) en naar het zuiden (Maastricht). Hieruit komt een rijafstand van 90 km. De conversiefactor uit ProRail (2010) voor niet bulkgoederen is 130 g CO 2 per tonkm. 2

5.1.5 CO2-emissie per m perronbestrating In Bijlage I: Berekening CO2-emissie per m2 perronbestrating is de berekening weergegeven van de CO2-emissie voor verschillende tegel diktes. Vanuit de CO2-emissie per kuub beton is 2 de CO2-emissie per m uitgerekend. De resultaten zijn weergegeven in Tabel 4. Hieruit blijkt dat 2 per m een kwart van de CO2-emissie bespaard kan worden wanneer gebruik gemaakt wordt van een dunnere tegel. Tegeldikte [mm] 45 60

CO2-emissie 2 [kg CO2 / m ] 15,1 20,2

Tabel 4: CO2-emissie per m2 perronbestrating

5.2 Carbon footprint huidige perronbestrating Met de bij 4Infra beschikbare gegevens over alle stations in Nederland is het totale perronoppervlak berekend voor de vier verschillende ProRail regio’s. Voor twee regio’s is op basis van inspectiegegevens een schatting gemaakt van de toegankelijkheid. Dit zijn de regio Randstad Zuid en regio Zuid. Hierbij zijn eilandperrons zonder overpad aangemerkt als niet toegankelijk. Voor de twee andere regio’s is er geen informatie beschikbaar over toegankelijkheid. Bij deze regio’s is de toegankelijkheid geschat op basis van de resultaten van de regio’s Zuid en Randstad Zuid. In Tabel 5 wordt weergegeven hoeveel CO2 de keten van perronbestrating in totaal uitstoot. 63 procent van de stations is toegankelijk voor motorvoertuigen. De niet-toegankelijke perrons vertegenwoordigen 23.000 ton CO2. Toegankelijkheid perrons Ja Nee Totaal

Dikte tegel [mm] 60 60

Oppervlakte 2 perrons [m ] 72.000 42.000

Conversiefactor 2 [kgCO2/m ] 20,2 20,2

114.000

CO2 [ton] 14.500 8.500 23.000

Tabel 5: CO2-emissie van perronbestrating in Nederland

5.3 Carbon footprint voorgestelde perronbestrating Indien op alle niet-toegankelijke stations de bestrating wordt vervangen door een lichtere tegel kan 2.100 ton CO2 bespaard worden, zie ook Tabel 6. Dit is ongeveer 10% van de totale uitstoot van perronbestrating. Dikte tegel [mm] 60 45 Verschil

Oppervlakte 2 perrons [m ] 42.000 42.000

Conversiefactor 2 [kg CO2/m ] 20,2 15,1

CO2 [ton] 8.500 6.400 2.100

Tabel 6: Mogelijkheid tot CO2-reductie

201104070857, 2.0 Pagina 15 van 19


6

Conclusie

Er zijn verschillende mogelijkheden om in de keten van perronbestrating op de CO 2-uitstoot te reduceren. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan duurzaam beton, hergebruik van beton en het gebruik van schonere energiebronnen. In deze ketenanalyse wordt een andere mogelijkheid van CO2-reductie in perronbestrating onderzocht. Hierbij wordt gekeken welke gevolgen het gebruik van een dunnere betontegel heeft voor de CO 2-emissie. De huidige regelgeving definieert de afmetingen van een betontegel als 300 x 300 x 50 mm. Verder is omschreven welke drukbelasting de tegels moeten kunnen doorstaan. Conform de regelgeving dienen betontegels met een minimale dikte van 60 mm gebruikt te worden op perrons. De eisen waaraan deze tegel dient te voldoen zijn gebaseerd op de voertuigen en materieel dat toegang heeft tot perrons. In Nederland zijn diverse perrons die door de ligging niet toegankelijk zijn voor voertuigen. Hierbij gaat het veelal om eilandperrons op grote emplacementen. Op deze eilandperrons is de maximale belasting lager dan op toegankelijke perrons. Daardoor kan gebruik gemaakt worden van een betontegel die dunner is. In de ketenanalyse is gekeken naar de uitstoot van een betontegel van 45 mm en van 60 mm. De CO2-uitstoot van een 45 mm betontegel is een kwart lager. In Nederland kan naar schatting op 37% van het totale perronoppervlak gebruik gemaakt worden van de dunnere tegel. Dit levert in totaal een reductie in CO2-uitstoot op van 2.300 ton, ongeveer 10%. 6.1 Aanbevelingen Het gebruik van een dunnere betontegel op perrons die niet toegankelijk zijn voor voertuigen is een eenvoudig uit te voeren maatregel. Bij het herbestraten in verband met aanpassingen of einde levensduur perronbestrating worden de huidige 60 mm tegels vervangen door 45 mm tegels. Om het mogelijk te maken om op perrons gebruik te maken van 45 mm tegels, dient de regelgeving van ProRail aangepast te worden. 4Infra beveelt ProRail aan om de mogelijkheden van een dunnere betontegel te onderzoeken en vervolgens de regelgeving aan te passen. 6.1.1 Analyse In het huidige onderzoek is een schatting gemaakt van de toegankelijkheid voor voertuigen van de perrons in twee regio’s. In een vervolg analyse dienen deze schattingen verder uitgewerkt te worden aan de hand van inspecties en beschikbare foto’s, waardoor de resultaten van het onderzoek betrouwbaarder worden. Daarnaast is in de analyse niet meegenomen dat bij het gebruik van 45 mm betontegels de levensduur eventueel korter is waardoor de perronbestrating eerder vervangen dient te worden. Dit dient in een vervolganalyse ook meegenomen te worden.

201104070857, 2.0 Pagina 16 van 19


6.1.2 Duurzame betontegels Naast het gebruik van dunnere betontegels is het ook mogelijk om de betontegels duurzamer te produceren en te hergebruiken, hierdoor wordt de CO2-emissie in de keten van perronbestrating verder gereduceerd. Met de resultaten uit ketenanalyses van sectorgenoten in combinatie met de kennis van 4Infra op het gebied van perronbestrating kan in een vervolganalyse de mogelijkheden van CO2-neutrale perronbestrating worden onderzocht. 6.2 Voortschrijdend maatschappelijk inzicht Deze ketenanalyse resulteert in een voortschrijdend maatschappelijk inzicht, doordat er nog niet eerder in de sector op deze manier naar materiaalgebruik is gekeken. Veelal worden de mogelijkheden van energiezuinigere productie of energiezuinigere grondstoffen geanalyseerd. Deze ketenanalyse richt zich echter op het gebruik van infrastructuur en de overdimensionering in het ontwerp hiervan. Het grote voordeel van maatregelen waarbij hetzelfde product gebruikt wordt, maar in een lichtere uitvoering is dat het huidige proces niet aangepast hoeft te worden. Uitsluitend de regelgeving van ProRail dient aangepast te worden.

201104070857, 2.0 Pagina 17 van 19


Literatuur

Bosch Beton, v.d. (s.d.), Breuklastklassen bij betontegels, http://www.vdboschbeton.nl/vdboschbeton_nl/udata/certificaten/betontegels%20breuklastklassen.pdf bezocht op 1 april 2011 Cement&BetonCentrum (2008), Cement, Beton en CO2, feiten en trends, http://www.cementenbeton.nl/component/option,com_docman/task,doc_download/gid,427/ Defra (2010), GHG Conversion Factors for Company Reporting, door Defra en DECC, Groot Brittannië. http://archive.defra.gov.uk/environment/business/reporting/pdf/101006-guidelinesghg-conversion-factors.xls bezocht op 6 april 2011 GMB (2010), Ketenanalyse prefab betonproducten, http://www.gmb.eu/images1/gmb/data/DuurzaamheidMVO/Ketenanalyseprefabbetonproducten-getekend.pdf bezocht op 30 maart 2011 Greenhouse Gas Protocol (2004), A Corporate Accounting and Reporting Standard, revised document. ProRail (2001), Productspecificatie Perronbestrating (SPC00161-V001) ProRail (2010), CO2-prestatieladder: samen zorgen voor minder CO2 handboek 1.2, Utrecht ProRail (2011), Ontwerpvoorschrift Perrons (OVS-00067-v003) Railforum kenniskring Duurzaamheid (2011), CO2-afdruk van de Nederlandse spoorketen in 2009, presentatie 3 februari 2011 Rijkswaterstaat (s.d.), Dubocalc Vree, J. de (s.d.), Cement, http://www.joostdevree.nl/shtmls/cement.shtml bezocht op 31 maart 2011

201104070857, 2.0 Pagina 18 van 19


Bijlage I: Berekening CO2-emissie per m2 perronbestrating

Grondstof

CO2 emissie [kg CO2/ton] 1,09 3,01 750 0,3

Winning grind Winning zand Cement Water Totaal Vervoer

Vervoermiddel

Grind Zand Cement Totaal

Vrachtwagen Schip Schip

Samenstelling 3 [kg/m beton] 1300 660 325 160

Afstand [km] 180 150 60

CO2-emissies [kg 3 CO2/m beton] 1,4 2,0 243,8 0,04 247,2

Conversiefactor [kg CO2/tonkm] 0,11 0,07 0,07

Factor per 3 m beton 1,3 0,66 0,325

CO2-emissies 3 [kg CO2/m beton] 26 7 1 34

3

Voor het energieverbruik van de prefab betonleverancier is 30 kg CO2 / m genomen. Vervoer

Vervoermiddel

Betontegels

Vrachtwagen > 20 ton

Afstand [km] 2 90

Conversiefactor [kg CO2/tonkm] 0,11

Factor per 3 m beton 2,3

CO2-emissies 3 [kg CO2/m beton] 25

3

CO2-emissie m beton is 335,9 kg CO2 Tegeldikte [mm] 4,5 6

Inhoud betontegel [m3] 0,0041 0,0054

Tegeldikte [mm] 4,5 6

CO2-emissie 2 [kg CO2 / m ] 15,1 20,2

2

Aantal tegels 3 [# /m ] 247 185

Aantal tegels 2 [#/ m ] 11,1 11,1

Verhouding 2 3 [m / m ] 22,2 16,7

Op basis van schatting van gemiddelde afstanden in Nederland 201104070857, 2.0 Pagina 19 van 19

Ketenanalyse perronbestrating. Rapportage van de scope 3 CO 2 -emissies

Recommend Documents