Collega met kanker
‘Juf, gaat u nu dood?’ Eén op de drie Nederlanders krijgt te maken met een vorm van kanker. Docenten ook. Wat voor impact heeft dat op leerlingen? En op collega’s? Twee leraren vertellen. “Ik wilde niet wegblijven van school: kanker hoort bij het leven.” Tekst Joëlle Poortvliet Foto’s Rob Niemantsverdriet Beeld Typetank
34
Onderwijsblad11
4 juni 2016
‘Duik niet in een portiek als je me ziet’
J
uf Joanda Moens (56) geeft gymles
met zo’n kankertekentje erop. Op de terugweg in de auto
aan haar groep 7 wanneer het zie-
zei mijn man helemaal niks. Hij zag zich al onze drie
kenhuis belt. Of ze morgen bij de
puberkinderen alleen opvoeden. Thuis ving ik iedereen
oncoloog wil komen. Haar bloed-
op. Heel typisch. Het leek wel alsof ik daar kracht voor
waardes worden al regelmatig gecheckt
kreeg.”
vanwege reuma, maar dit keer wijst de uit-
Een paar dagen later – het is december 2010 – komt haar
slag op een andere ernstige aandoening: de
toenmalige directeur van basisschool de Oleanderhof in
ziekte van Kahler, ofwel beenmergkanker.
Arnemuiden bij Joanda thuis in Middelburg een wijntje
“Ik zat daar bij de arts en dacht: Dit gaat
drinken. “Hij vroeg: Wat wil je? Zullen we het maar in de
niet over mij. Je krijgt allemaal foldertjes
nieuwsbrief zetten? Die moest er toevallig net uit. Ik g
4 juni 2016
Onderwijsblad11
35
had er nog helemaal niet over nagedacht.
interessant.”
Maar toch; doe maar.” Haar behandeling
Vingers gaan omhoog. “Een kind vroeg:
start en bestaat uit chemokuren. Om de
Juf, gaat u nu dood? Nee hoor, zei ik
week op dinsdagen bezoekt ze het zieken-
dan, dat hoop ik niet. Er zijn nog zoveel
huis. “De dag erna was ik zo slecht dat ik
behandelingen voor mij. Ik denk daar zelf
niet kon werken. Maar in de week dat ik
niet eens aan, dat moeten jullie ook niet
‘School is school. Ik wil er niet steeds over praten’
geen infuus had, ging ik mijn drie dagen.
doen.” Een enkele keer huilen de leerlin-
Heerlijk. De afleiding ook.”
gen. Ook Joanda laat wel eens traan lopen.
Voor de eerste keer neemt ze speciaal
“Vooral in het begin. Dan legde ik uit: Ik
materiaal mee, mergkoekjes van de hond.
vind het nu ook gewoon even moeilijk.
Vanbuiten zijn ze lichtgelig, binnenin
Je mag met me meedoen, maar het hoeft
meer dan twintig jaar in de hechte Zeeuw-
rozerood. “Ik zei tegen de kinderen: Dat
niet. Op zo’n moment ben je geen juf die
se dorpsgemeenschap. Mede om ‘wilde
buitenste is bot en in het bot zit je been-
in de hoek van de klas op een verhoging
verhalen’ op het plein te voorkomen
merg. Daar wordt je bloed aangemaakt. Bij
staat. Dat wilde ik ook niet, ik wilde
spreekt ze geregeld ouders aan. “Het klinkt
mij gaat dat een beetje mis, want er zitten
tussen de kinderen zijn.”
een beetje gek, maar bij sommigen ben je
verkeerde cellen in. Ze vonden het heel
Ten tijde van de diagnose werkt Joanda al
al dood en begraven. Ik had liever dat ze gewoon vroegen hoe het zat, dan dat er van alles rondging.” “Ik weet nog goed dat ik een bekende uit onze straat tegenkwam. Hij liep in z’n verfkleren met een leeg kratje bier. Toen hij me zag, zette hij het kratje neer en zei: Ik weet niet wat ik tegen je moet zeggen, maar ik wil je ook niet zomaar voorbijlopen. Daar heb ik zoveel van geleerd. Duik niet een portiekje in als je iemand ziet die iets heeft. Dat heb ik m’n collega’s ook wel eens gezegd. Al zeg je alleen maar: Ik vind het heel moeilijk, maar ik wil toch laten weten dat ik met je meeleef.” Op school vertellen over kanker is voor Joanda een logische keuze. “Openheid past bij mijn karakter.” Ze krijgt er ‘heel veel liefde’ voor terug en stapels kaarten van leerlingen, ouders van (oud-)leerlingen en (oud-)collega’s. Na een maand of vier besluit ze wel het heft wat meer in eigen handen te nemen. “Op een gegeven moment heb ik tegen het team gezegd: School is school. Ik wil er niet steeds over praten. Jullie weten dat ik elke vier maanden op controle moet. Als er een verandering is, horen jullie het beslist.” De ziekte van Kahler is chronisch. Helemaal genezen zal ze nooit. “Als ik stabiel ben, ben ik goed. Iedere dag leven met ‘ik heb kanker’ zou me zo bedrukt maken. In de praktijk heb ik veel meer last van m’n reuma. De beenmergkanker merk ik nu niet zoveel van.”
Juf Joanda Moens heeft de ziekte van Kahler, ofwel beenmergkanker. Ontspannen doet ze op de Walcherse stranden. Vaak met man, altijd met hond. 36
Onderwijsblad11
4 juni 2016
‘Jongens, ik heb trouwens borstkanker’
H
et is juni 2013 wanneer ‘de
“Chemo breekt alles af”, legt ze drie jaar na de behande-
witte tornado’ – zo noemt Grean
lingen uit in haar woning in Berkel-Enschot. “Spieren,
Engelkes (44) haar oncologisch
hersencellen, ze worden niet vernieuwd.”
verpleegkundige – een zak met
Als biologieleraar met een achtergrond in de landbouw is
oranje vloeistof aan de infuuspaal beves-
Grean redelijk bekend met scans en echo’s. Die van haar
tigt. “Ik weet het nog precies. Op de ver-
destijds zien er niet goed uit. En wanneer de arts-
pakking stond een doodshoofd en de zus-
assistent voor de zoveelste keer zegt: Neem van dat stuk-
ter gebruikte handschoenen.” Het spul
je ook maar een biopt, weet ze het zeker. Foute boel. Maar
druppelt rechtstreeks Greans aderen in en
ja. Het eindexamen op (v)mbo Helicon in Eindhoven
binnen tien minuten plast ze knaloranje.
staat voor de deur en de excursie met haar mentor- g
4 juni 2016
Onderwijsblad11
37
‘Kinderen kennen de term van hun opa en oma, voor wie het vaak een doodvonnis is’
ik gewoon op m’n werkplek en wapperde
afspraak, of het juiste lesboek. “Sportda-
er wel iemand binnen. Leerlingen vroe-
gen, zwemdagen, invallen, congressen,
gen: Ben je echt helemaal kaal? Ja, ik ben
surveillance, het brak me wel eens op.”
echt helemaal kaal. Dan trok ik m’n muts
Ook in de klas is het in het begin anders.
af en liet ik het zien. Oh, dat glimt, zeiden
Voor ze ziek werd, kon Grean de leerlingen
ze dan.”
individueel zien. “Die is hier mee bezig en
De lastigste periode breekt pas aan wan-
die heeft dat nodig. Toen ik terugkwam
neer ze na een jaar ziektewet weer 100
was de groep een grijze massa.” Het maakt
procent gaat werken. “Beter is beter, gaat
bijvoorbeeld corrigeren lastig. “Zeker bij
men op school vanuit. Maar soms had
pubers moet je direct reageren. In een
ik van die dagen van veeg mij maar bij
impuls: He, jij, niet doen. Ik moest m’n
elkaar, ik red het even niet. Zo moe. Ik slik
snelheid terug zien te krijgen. Inmiddels
nog steeds hormoontabletten, zit kneiter
lukt dat een heel eind.” H
kinderen is diezelfde week nog. Grean gaat
in de overgang. En van de chemo moet
dus ‘gewoon’ mee. “Die dag heb ik het uit-
je genezen. Die stoffen blijven vijf tot zes
eindelijk wel een collega verteld. Ik pro-
jaar in je lichaam zitten.”
beerde de huisarts terug te bellen en stond
Chemisch dement, noemt Grean zichzelf
kanker. Ze kan sinds kort haar hobby wild-
daardoor de hele bus op te houden.” Hij
voor de grap wel eens. Dan vergeet ze een
waterkanoën weer goed uitoefenen.
Biologiedocent Grean Engelkes had borst-
heeft de officiële uitslag. Vijf kwaadaardige gezwellen in haar linkerborst. “De best behandelbare vorm van de slechtste soort tumor.” Een bizarre tijd. Ook omdat haar contractverlenging precies dat voorjaar speelt. Na het maximum aantal tijdelijke overeenkomsten is een dienstverband voor onbepaalde tijd in zicht. De school wil graag met Grean verder. Maar wat nu ze sowieso gaat uitvallen? “Ik dacht: Nu zou alles wel eens mis kunnen gaan. Maar ik wist ook: Dit wil ik wel vertellen. Dus op maandag meteen de bom in het overleg gegooid. Sorry jongens, ik heb nog even een mededeling. Ik heb borstkanker.” Haar werkgever reageert keurig. De vaste aanstelling wordt geregeld, er komt een vervanger voor de chemoperiode en daarna kan ze re-integreren. Toch wil Grean ook in de tussentijd op school blijven komen. “Kanker hoort bij het leven, maar het is geen griepje. Kinderen kennen de term van hun opa en oma, voor wie het vaak een doodvonnis is. Daar was bij mij geen sprake van. Ook daarom dacht ik: Ik moet hier open in zijn. Ze moeten het zien.” Uiteindelijk krijgt ze zes kuren binnen drie maanden. Gevolgd door een borstamputatie en -reconstructie. Na de tweede chemo komt Grean de trap niet meer op. “Je energie is weg, je balans ook. Ik dacht dat ik er in die tijd nog best oké uit zag, maar als ik nu de foto’s terugzie... Ik had een kop door de medicijnen, niet te geloven zo’n bolle.” Ze gaat een paar uurtjes naar Helicon wanneer het kan. Mail lezen, koffie drinken, even buurten. “Vaak zat 38
Onderwijsblad11
4 juni 2016
