Jaarbericht 2007
Nederlands i n s t i t u u t vo o r forensische p s y c h i at r i e e n psychologie
Nederlands i n s t i t u u t vo o r forensische p s y c h i at r i e e n psychologie
Jaarbericht 2007
2
3 Erik Heijdelberg: Uitzicht op nog beter
14 Portefeuille Maatregeladvies i n t erv i e w:
4 Recht doen aan zorg en veiligheid
6 Portefeuille Rapportagebemiddeling i n t erv i e w:
“Centrale aansturing NIFP
verbetert kwaliteit en professionaliteit”
8 Portefeuille Klinische rapportage i n t erv i e w:
NIFP brengt diagnostische
blik in Adviescollege Verloftoetsing Tbs
16 Bureau Opleidingen i n t erv i e w:
“Als je iets wilt doen,
dan moet je dat goed doen”
18 Bureau Onderzoek en ontwikkeling
“Er heerst angst in de
samenleving”
20 Internationale belangstelling en samenwerking
10 Portefeuille Jeugd i n t erv i e w:
“Het NIFP denkt ook
21 Bestuur en personeelsbeleid
strategisch met ons mee” 23 Productie NIFP 2007 12 Portefeuille Zorg & Regie i n t erv i e w:
Goede ketenzorg essentieel
bij ISD-maatregel
Uitzicht op (nog) beter 3 Wie googlet op “NIFP” krijgt 9.100 resultaten. Geen slecht resultaat voor een organisatie die net het eerste van drie geplande ontwikkeljaren (2007-2009) achter de rug heeft. De
partnerraadpleging die we organiseerden onder
eerlijkheid gebiedt te zeggen dat we van die 9.100 wel de verwijzingen moeten aftrekken
PMO-medewerkers in penitentiaire inrichtin-
naar de Nebraska Independent Film Projects en Nitin Fire Protection Industries. Het netto
gen, rechtbanken en andere ketenpartners. Het
rendement blijft echter heel behoorlijk. Aan het eind van het eerste ontwikkeljaar is goed
rapportcijfer is hoopvol, maar biedt ook nog
om terug te blikken op de prestaties van het Nederlands Instituut voor Psychiatrie en
ruimte om ons te verbeteren.
Psychologie (NIFP). Op veel terreinen werd het NIFP in 2007 gezien als een welkome, maar soms ook lastige Het NIFP bestaat vooral om de kwaliteit te ver-
partner bij beleidsontwikkeling. Om enkele te
sindsdien vaart de nieuwe organisatie in soms
beteren van de diagnostiek Pro Justitia, de zorg
noemen: het register gerechtelijk deskundigen
onstuimig water. In het afgelopen jaar boekte
in detentie en de uitvoering van de tbs-maat-
i.o., het (top)beraad jeugdcriminaliteit, het
het NIFP goede vooruitgang met het ‘vaarklaar’
regel. Google op “NIFP + kwaliteit” en u krijgt
adviescollege verloftoetsing tbs, de vernieuwing
maken van de organisatie. We realiseerden
341 resultaten. Voor een niet onaanzienlijk deel
van de basiszorg in detentie, de indicatiestel-
de eerste zes van zeven grotere en kleinere
zijn dit verwijzingen naar vacatures die we
ling forensische zorg en het meedenken over
(re)organisaties. Bureau Bedrijfsvoering en het
het afgelopen jaar hadden om die kwaliteit te
locaties voor ‘bijzondere zorg’. Wat wij daarbij
Bestuursbureau zagen het licht, we voltooiden
realiseren. Tal van projecten werden opgestart
niet uit het oog verliezen, ook niet bij de cijfers
het bureau Onderzoek en Ontwikkeling, we
en uitgebreid, zoals de psychodiagnostiek op de
en parameters verderop in dit jaarverslag, zijn
maakten het eerste concept van een NIFP-
locatie Pieter Baan Centrum, de BooG (beslis-
de kwaliteit en de dagelijkse uitvoering van de
breed opleidingsplan en stichtten een bureau
singsondersteuning voor de keuze van Pro
klinische taken die ons zijn toevertrouwd voor
Opleidingen (i.o.). In het Pieter Baan Centrum
Justitia rapportages), de FOTRES (een professio-
patiënten in zorg en justitiabelen in rapportage.
werden de plannen gesmeed voor een herinde-
neel systeem voor onder meer casusanalyse en
Dat kan alleen met gemotiveerde professionals,
Begin 2006 liet het NIFP de wal achter zich en
ling in twee multidisciplinaire teams die inhoud risicotaxatie), maar ook een visie op de zorg in
een goed werkklimaat en veel ontwikkelkan-
en professionele ontwikkeling centraal stellen.
detentie en kwaliteitsmeting van de rapportage
sen. Het beleid daarvoor is op hoofdlijnen
De ambulante diensten zijn grotendeels op
PJ jeugd. Tevens kreeg het NIFP in 2007 nieuwe
vastgesteld in de beleidsbrief over cultuur
orde, de leiding van diensten en administraties
taken toebedeeld, zoals de indicatiestelling
en personele zorg. Over twee jaar zullen wij
werd op een aantal plaatsen versterkt en voor
forensische zorg en het samen met de reclas-
praktische resultaten (moeten) laten zien. In
de kleinere diensten is gesleuteld aan meer
sering ontwikkelen van nieuwe toezichtinstru-
2007 is de basis daarvoor gelegd, de organisatie
samenwerking tussen of samenvoeging van
menten. Als eigen klinisch bedrijf van Justitie
ligt op koers.
organisatorische functies (oplevering tweede
en forensisch kennisinstituut kwamen wij ook
helft 2008).
meer in beeld bij partners in de rechtsketen. Zij
Erik Heijdelberg,
gaven ons gemiddeld een klein zeventje in de
algemeen directeur
Recht doen aan zorg Het NIFP, als landelijke dienst van het Ministerie van Justitie, levert onafhankelijke
opleidingscentra een breed opleidingsprogram-
psychiatrische en psychologische expertise (diagnostiek, zorg en advies) aan justitiële en
ma voor psychiaters, psychologen, gedragsdes-
maatschappelijke ketenpartners. Hierdoor draagt het bij tot een zorgvuldige rechtsgang,
kundigen, maatschappelijk werkers, juristen
een effectieve uitvoering van psychiatrische zorg en behandeling in een justitieel kader en
en milieurapporteurs die werkzaam zijn in de
daarmee aan een veiliger samenleving.
forensische sector. Maatschappelijk relevant
Expertise
van het NIFP volgt de internationaal geldende
Het werk van het NIFP heeft een hoge maat-
Het NIFP is het kennisinstituut op het gebied
professionele standaarden.
schappelijke relevantie. Door justitiabelen, die
van de forensische psychiatrie en psychologie.
Het ontwikkelen en borgen van de kennis is
in hun maatschappelijk functioneren ernstig
De geboden expertise is gebaseerd op ‘evidence
zeer belangrijk binnen het NIFP en een continu
belemmerd worden door een psychische stoor-
based’ specialistische kennis en ervaring van
punt van aandacht. Wetenschappelijk onder-
nis en/of psychosociale problematiek, te indi-
de (forensische) psychiatrie, de (forensische)
zoek en debat in samenwerking met universi-
ceren en verwijzen voor een behandel- en/of
psychologie, het forensisch milieuonderzoek
teiten en beroepsverenigingen in binnen- en
beveiligingstraject dient het NIFP een tweeledig
en andere gedragskundige terreinen. Het NIFP
buitenland zijn gericht op ontwikkeling van
doel: veiligheid en reïntegratie. Veiligheid van
integreert deze expertise met diverse specialis-
nieuwe inzichten, methoden en instrumen-
de samenleving en, waar mogelijk, reïntegratie
men, zoals verslavingspsychiatrie, neurobiolo-
ten voor uitvoering. Het NIFP ontwikkelt en
van betrokken personen in de samenleving
gie en transculturele psychiatrie. De kwaliteit
verzorgt in samenwerking met universiteiten in
en/of de geestelijke gezondheidszorg.
5
en veiligheid Begrijpelijkerwijs is de samenleving in hoge
bescherming, kinderrechters en Jeugd OvJ’s),
kunnen ontwikkelen door interne opleiding, de-
mate geïnteresseerd in en betrokken bij
en ketenpartners zorg (PMO’s). Het NIFP vroeg
tachering, het verrichten van wetenschappelijk
ons werk. Dit komt tot uiting in regelmatige
hen naar de tevredenheid over de algemene
onderzoek, intervisie en betrokkenheid bij be-
berichtgeving in de media. Het NIFP probeert
service, de praktische uitvoering van het werk,
leidsontwikkeling. Naast de eigen medewerkers
het publiek zoveel mogelijk uit te leggen over
de kwaliteit en de tijdigheid. In algemene zin
beschikt het NIFP over een poule van ongeveer
de werkwijze die leidt tot een advies aan de
waren de ketenpartners tevreden, met een ge-
750 forensisch opgeleide psychiaters, psycho-
rechter. Daarbij zijn wij als organisatie wel
middeld rapportcijfer van 7,3. Wel bleek dat het logen, gedragsdeskundigen en milieurappor-
gebonden aan ons ambtsgeheim.
NIFP op tijdigheid nog winst kan boeken. Onder
teurs. Zij verrichten onafhankelijk ambulant
meer komt dit naar voren in de reacties rond
psychiatrisch onderzoek en persoonlijkheids-
Dienstverlening
de tijdigheid van de rapportages en de tijd die
onderzoek.
Voor een dienstverlenend instituut is de relatie
beschikbaar is voor psychiatrische behandeling. In 2007 namen de inhoudelijke werkzaam-
met klanten en ketenpartners erg belangrijk.
De resultaten en reacties geven genoeg aankno- heden in diverse locaties toe, waardoor de
In oktober 2007 hield het NIFP daarom voor
pingspunten voor een vervolgenquête in 2008.
teams moesten uitbreiden. Het NIFP heeft nog
der 342 ketenpartners. Uitgenodigd werden
De medewerkers
trokken collega’s en rapporteurs. Voor actuele
ketenpartners bij de PJ-rapportage (BooG-con-
Het NIFP is een inspirerende en motiverende
vacatures kijkt u op www.nifp.nl.
tactpersonen bij het Openbaar Ministerie en
werkomgeving, waarin medewerkers zich in
de parketten), Jeugd (Raden voor de Kinder-
professioneel en persoonlijk opzicht optimaal
de eerste maal een brede raadpleging on-
regelmatig vacatures voor enthousiaste en be-
Portefeuille Rapportagebemiddeling
De belangrijkste taak van de portefeuille Rapportagebemiddeling is het waarborgen van de kwaliteit van de ambulant verrichte forensische onderzoeken en rapportages. Voor de portefeuille Rapportagebemiddeling stond 2007 in het teken van het verder ontwikkelen en vormgeven van producten en het verhogen van de kwaliteit. Zo is de landelijke implementatie van BooG in 2007 afgerond, is gewerkt aan de fundering van het deskundigenregister en is een uitgebreid onderzoek gedaan naar de modulering van rapportages, de profilering van deskundigen en de tarieven. Op al deze punten wordt in 2008 verder actie ondernomen. Daarnaast werkten de NIFP-resortpsy-
6
BooG
advisering en rapportering Pro Justitia veran-
BooG (Beslissingsondersteuning onderzoek
keren. Daarnaast kunnen kwaliteitseisen beter
chologen aan de Best Practice Ambulant
Geestvermogens) is een digitaal expertsysteem
gerealiseerd worden. Naar verwachting stelt de
Forensisch Psychologisch Onderzoek en
waarmee het besluit om al dan niet over
Tweede Kamer de wet in de loop van 2008 vast.
een NVvP-werkgroep aan de Richtlijn
te gaan tot een onderzoek naar de geestes-
Het NIFP creëert in aanloop op deze wet in 2008
voor Forensisch Psychiatrisch Onder-
vermogens van een verdachte ondersteund
een helpdesk om de advocatuur te helpen bij
wordt. Vier ketenpartners gebruiken BooG: het
het vinden van deskundigen voor het doen van
van het PJ-onderzoek optimaliseren en
Openbaar Ministerie, het Kabinet Rechter Com-
tegenonderzoek in zaken die tot tbs en andere
kwalitatief verbeteren, worden in 2008
missaris, de Raad voor de Kinderbescherming
zware maatregelen kunnen leiden.
zoek. Beide stukken, die de praktijk
gepresenteerd.
en het NIFP. Eind 2007 is de implementatiefase afgesloten. In alle negentien arrondissementen
Tarieven
maakten de ketenpartners afspraken over het
In 2007 verrichtte het bureau Hoeksma Ho-
gebruik van BooG, werd voorlichting gegeven
mans en Menting (HH&M), in opdracht van de
en startte men met de toepassing. De verwach-
hoofddirecteur DJI, het NIFP en de Stichting Pro
ting is dat de geconstateerde ongelijkheid in
Justitia een onderzoek naar de modulering van
de arrondissementen met betrekking tot de
rapportages, de profilering van deskundigen en
Advocaat
praktijk van de onderzoeken Pro Justitia zal
de tarieven. Hieruit bleken de tarieven die het
afnemen. Het beheer en de ondersteuning van
Ministerie van Justitie aan rapporteurs Pro Jus-
krijgt
de gebruikers zijn in 2007 ondergebracht bij het titia betaalt niet marktconform. Tevens liet het
helpdesk
BooG-team van het NIFP.
onderzoek zien dat er onvoldoende ondersteu-
Op verzoek van de Staatssecretaris startte een
ning was van noodzakelijke kwaliteitsverbe-
onderzoek naar de wenselijkheid een BooG-mo- tering. Deze twee zaken leidden op een aantal dule voor de reclassering te ontwikkelen. Het
plaatsen tot schaarste aan goede rapporteurs.
“Om de advocatuur te helpen bij het
vermoeden bestaat dat de reclassering in haar
Het NIFP ondersteunde het advies de tarieven
vinden van de juiste deskundige [voor
doelgroep een aantal cliënten telt die in aan-
marktconform te maken. Daarnaast worden de
een contra-expertise] wil justitie een
merking komen voor een nader onderzoek naar
condities voor de rapporteurs in 2008 verbeterd
helpdesk voor advocaten opzetten. Het
de geestvermogens. In 2008 wordt hiertoe in vijf door het verder ontwikkelen van kwaliteitsin-
Nederlands Instituut voor Forensische
arrondissementen een pilot uitgevoerd.
Psychiatrie en Psychologie (NIFP) wil zo vraag en aanbod makkelijker bij elkaar brengen.” M e t ro, 1 0 januari 2008
strumenten (BooG) die tot minder onderzoeken zullen leiden en het ontwikkelen van mecha-
Wetgeving en Register
nismen om de kwaliteit van de onderzoeken en
Er is hard (mee)gewerkt aan de totstandkoming
de doelmatigheid van het rapportageproces te
van een nieuwe Wet deskundigen in strafza-
vergroten.
ken. Deze wet kondigt de instelling van een deskundigenregister aan, hetgeen bij Algemene
Samenwerkingsovereenkomst
Maatregel van Bestuur (AMvB) verder wordt
rapporteurs en NIFP
geregeld.
Bovengenoemde ontwikkelingen vragen niet
Zowel de uitwerking van de AMvB als het
alleen om actieve voorlichting aan de rappor-
deskundigenregister zijn belangrijke ontwik-
teurs, maar ook om de ontwikkeling van een
kelingen, omdat ze de werkzaamheden rond de
samenwerkingsovereenkomst met rapporteurs.
I ntervi e w Wim Canton
“Centrale aansturing NIFP verbetert kwaliteit en professionaliteit” Psychiater Wim Canton is oud-medewerker van het NIFP en secretaris van de Vereniging voor Rapporteurs. De 250 leden van deze vereniging zijn samen verantwoordelijk voor tweederde van de rapportages. “De eisen die aan een rapportage worden gesteld, zijn de afgelopen tien jaar enorm toegenomen.”
Als het NIFP een aanvraag ontvangt voor een
dan alleen het bemiddelen tussen aanvrager
rapportage, zoeken zij in hun bestand van rap-
en rapporteur. “Het NIFP biedt ook veel steun
porteurs naar de persoon wiens deskundigheid
op het gebied van toetsing. Alle rapporten
het best ‘matcht’ bij de situatie. Wim Canton:
worden door een vakgenoot en een jurist
“Telefonisch wordt een zaak kort toegelicht en
becommentarieerd voordat ze naar de recht-
vertelt het NIFP of gaat om een ‘enkele rap-
bank gaan. Die toetsing is heel belangrijk en
portage’, die je alleen uitvoert, of een ‘dubbele
wordt zeer gewaardeerd door de rapporteurs.
rapportage’, die je met een collega uitvoert. De
Al betekent het soms wel extra werk, als je
rapporteur maakt op basis van die gegevens en
gewezen wordt op een onduidelijkheid of
de tijd die hij beschikbaar heeft de afweging of
omissie.” Verder biedt het NIFP bespreekruim-
hij de zaak aanneemt.” Want verreweg de mees- tes, testmateriaal en zijn de medewerkers Hierin worden rechten, plichten en randvoor-
te van de achthonderd rapporteurs doen het
bereikbaar voor vragen. Canton: “Al zie je nog
waarden vastgelegd waaraan bij de rappor-
werk naast een bestaand dienstverband, vertelt
wel regionale verschillen tussen de NIFP’s, de
tage en rapportagebemiddeling voldaan moet
Canton. “Velen werken in de (forensische) ggz,
professionalisering is niet overal gelijk opge-
worden. In een aantal arrondissementen zijn
sommigen hebben een eigen praktijk, anderen
gaan. Dat er nu een meer centrale aansturing
brede, deels al van kracht zijnde, samen-
werken bij het NIFP of zijn behandelaar in een
is, lijkt de kwaliteit en professionaliteit ten
werkingsconvenanten afgesloten tussen het
tbs-kliniek. Er zijn maar enkele fulltime rap-
goede te komen.”
OM, de strafsectie van de rechtbank en de
porteurs, dat zijn vrijwel allemaal psychologen.” Verantwoordelijkheid
vestiging van het NIFP. De samenwerkingsovereenkomsten met de rapporteurs worden
Scheiding
In de afgelopen jaren heeft de rapporteur
in bovengenoemde convenanten ingebed.
Het werk als rapporteur vereist een andere
steeds meer verantwoordelijkheid gekregen,
In de overige arrondissementen worden
houding dan die van een behandelaar, vertelt
aldus Canton. “De eisen zijn de afgelopen tien
deze convenanten en overeenkomsten nog
Canton. “Als psychiater of psycholoog ben je
jaar enorm toegenomen en er wordt steeds
afgesloten.
opgeleid om mensen te helpen. Je bent in eerste meer van de rapporteur gevraagd. De beloning instantie hulpverlener. Een rapporteur is alleen
is daarbij echter achtergebleven. Het resultaat
een diagnosticus: je moet constateren wat er
is dat we nu met een tekort aan rapporteurs
aan de hand is en of dat te maken heeft met
zitten. Het is immers freelance-werk, dat
het ten laste gelegde.” In de praktijk blijkt die
moet wel betaald worden.” De Vereniging pleit
scheiding soms lastig te maken. “Als arts blijf
dan ook voor verhoging van de tarieven en zal
je deels verantwoordelijk, je mag geen schade
dat in 2008 met acties ondersteunen. Daar-
toebrengen. Ik had laatst een zaak die twee
naast spreekt Canton ook de wens uit voor
weken duurde, waarbij de verdachten dagelijks
een beter beleid op het aanvragen van rappor-
aanwezig waren. Zij stonden onder enorme
tages. “Rechtbanken willen zo goed mogelijk
druk en konden die stress nauwelijks aan. Dan
voorgelicht zijn, maar zouden zich moeten
wil je als behandelaar eigenlijk ingrijpen.”
realiseren dat niet elke rapportage even veel oplevert. Zeker bij lichtere zaken, of als er een
Goede partner
vrij recent rapport over een verdachte ligt,
Canton ziet het NIFP als een goede partner bij
kun je je afvragen wat de meerwaarde van
de rapportages. De samenwerking gaat verder
(nog) een rapportage is.”
7
Het NIFP heeft een eigen kliniek op de locatie Pieter Baan Centrum. Hier ondergaan verdachten op verzoek van de rechterlijke macht een zeven weken durend psychiatrisch en psychologisch onderzoek. Tijdens dit onderzoek observeert een team van groepsbegeleiders de verdachte, die met maximaal zeven andere verdachten deel uitmaakt van een groep. Het onderzoek wordt geleid en uitgevoerd door een psychiater, een psycholoog, een foren-
Portefeuille Klinische rapportage
sisch milieuonderzoeker en een afgevaardigde vanuit de groepsobservatie. Zij leggen hun bevindingen neer in een Pro Justitia rapportage, die in de verdere rechts-
verschillende deelonderzoeken van de milieu-
pleging wordt gebruikt. In 2006 legde
In het afgelopen jaar is vastgelegd dat aan het
onderzoeker, de groepsleiding, de psychiater en
het NIFP de ambitie vast dat het Pieter
PJ-rapport voortaan een ‘bijsluiter’ zal worden
de psycholoog. Dit betekent dat het multidisci-
Baan Centrum moet uitgroeien tot een
toegevoegd. Hierin leggen de onderzoekers
plinair werken als methode belangrijk zal zijn
helder verantwoording af over de toegepaste
versterkt en doublures worden voorkomen.
methodieken en tests. Tevens beschrijven zij de
In het kader van het kwaliteitsbeleid wordt niet
beperkingen en toepasbaarheid van de bevin-
alleen standaard gebruik gemaakt van interne
dingen en testresultaten.
reviews van de eigen rapportages, maar worden
Om de onderbouwing van het klinisch oordeel
ook willekeurige PBC-rapporten ter toetsing
van de psychiater transparanter te maken, is
aangeboden aan van het NIFP-onafhankelijke
in 2007 een pilot voor een interne Dienst On-
forensisch onderzoekers. Daarnaast gaat het
dersteuning Psychodiagnostiek (DOP) gestart.
PBC werken met gebruikerspanels.
Hierin nemen testassistenten onder leiding van
De nieuwe kennis en ervaring over klinische
de psychiater en psycholoog een groot aantal
observatiemethodieken wordt beschikbaar
topreferent onderzoeksinstituut voor klinische observatie en rapportage. Dit
8
Rapportage verantwoord en transparant
is opgenomen in het driejaarsontwikkelplan, dat in 2009 afloopt. In 2007 zijn diverse stappen gezet om het einddoel te bereiken.
Knagen aan Pieter Baan
standaard vragenlijsten, klinische interviews en gesteld in publicaties, trainingen en presentatie tests af en onderzoeken ze de toepasbaarheid
en er wordt actief deelgenomen aan het weten-
van nieuwe tests.
schappelijk debat.
Ten aanzien van verdachten die moeilijk onderzoekbaar zijn gaat het PBC werken met
Klinische observatie
gedifferentieerd rapportagebeleid. Dit betekent
In 2007 werden een onderzoek en pilot opge-
dat de groepsobservatie en het forensisch
zet om de vroegsignaleringsmethodiek voor
milieuonderzoek beter worden ingezet en het
klinische observatie toepasbaar te maken.
PBC vrijwel altijd aan de rechter zal rappor-
Het gevolg hiervan is dat de groepsobservatie
teren, zelfs al is diagnostiek niet helder. Deze
in 2008 methodisch sterker, meer hypothese-
rapportage zal dan aan de rechter uitleggen wat gericht en gedifferentieerder zal zijn. In het
Het Pieter Baan Centrum wordt bijna
de grenzen zijn van een dergelijk onderzoek.
wekelijks in de media genoemd, soms
PJ-rapport komt met het oog op een verbeterd risicomanagement explicietere aandacht voor
ook in kritische achtergrondartikelen:
Verbetering kwaliteit
de geprefereerde zorg- en veiligheidsomgeving
“Tegenwoordig moeten experts van het
In het PJ-rapport zal veel zichtbaarder en
van een observandus.
Pieter Baan Centrum in de rechtzaal
integraler gebruik gemaakt worden van de
vaak de strijd aangaan met andere deskundigen. Steeds meer advocaten laten eigen experts onderzoek doen naar de geestestoestand van hun cliënt. Soms leidt dat tot tegengestelde conclusies.
Klinische rapportages
[...] Erik Heijdelberg: ‘De kern van onze rapporten wordt zelden betwist.’” D e Vo l k s k r ant, 18 juli 2007
2005
222
*In 2007 zijn minder klinische rapportages gemaakt
2006
220
door een verbouwing van het Pieter Baan Centrum in
2007
186*
het kader van de brandveiligheid.
In t e rvi e w In grid Ber b en
“Er heerst angst in de samenleving” Wanneer een rechtbank een beter beeld wil krijgen van de psychische gesteldheid van een verdachte, kan deze gedurende zeven weken geobserveerd worden in het Pieter Baan Centrum. Een rapportage van het PBC wordt gezien als een van de belangrijkste rapportages met betrekking tot de persoon van de verdachte, vertelt advocaat-generaal Ingrid Berben: “Maar hiernaast maak ik ook altijd nog mijn eigen inschatting van de verdachte.”
Wanneer de rechtbank denkt over de op-
Persoonlijk
name van een verdachte in een psychiatrisch
Een lastige vraag is natuurlijk om te bepalen
ziekenhuis of in een tbs-instelling, schrijft het
hoe zwaar een rapportage van het Pieter
Wetboek van Strafvordering voor dat er door
Baan Centrum weegt in het bepalen van de
twee gedragsdeskundigen (waarvan één een
strafmaat voor een verdachte. Ingrid Berben:
psychiater) een rapportage wordt uitgebracht
“De risicotaxatie in het rapport is van groot
waarin gekeken wordt of er een oorzakelijk
belang. Hoe groot is de kans op recidive,en
9
verband gelegd kan worden tussen het delict en over wat voor soort recidive heb je het dan
Ondenkbaar
een eventuele psychische stoornis. Meestal ge-
precies? Belangrijk is dat deze informatie in
Straffen en wanneer behandelen? Het is een
beurt dat door middel van een ambulante rap-
het rapport staat. Soms is het prettig om de
vraag die in de discussie rond tbs regelmatig
portage, maar een klinische rapportage heeft de rapporteurs op de zitting daarover aanvul-
terugkeert. Ingrid Berben ziet een duidelijke
voorkeur wanneer de aard van het delict ernstig lende vragen te kunnen stellen. Ik had laatst
ontwikkeling in de richting van nadruk op het
is of de omstandigheden waaronder het delict
bijvoorbeeld een zaak waarin een jongeman
eerste. “Toen ik halverwege de jaren negentig
plaatsvonden zo bizar zijn, dat diepgravender
duidelijk psychiatrische problemen had, maar zitting nam in de strafkamer in de rechtbank lag
onderzoek nodig is. Een opname in het Pieter
die nu goed ingesteld was op medicatie. Het
het accent duidelijk op behandelen. Als wij een
Baan Centrum kan dan waardevolle informatie
recidivegevaar schuilde hem erin dat hij,
tbs-advies kregen, waren wij geneigd, zeker bij
opleveren. Advocaat-generaal Ingrid Berben:
wanneer hij zijn medicatie niet zou innemen,
een jonge verdachte, een zo kort mogelijke deten-
“De brede rapportage van het PBC geeft de
terug kon vallen in zijn oude gedrag. Op de
tie op te leggen, opdat de behandeling zo spoedig
rechters, het OM en de advocaat veel aankno-
zitting bleek echter dat het allereerst waar-
mogelijk kon beginnen. Dat is tegenwoordig
pingspunten, niet in de laatste plaats door de
schijnlijk zo’n vaart niet zou lopen en dat
ondenkbaar. Ik vind zelf overigens nog steeds dat
koppeling van een gedegen observatie aan een
bovendien het soort delicten dat hij verwacht
een straf nooit alleen vergelding moet zijn. Zeker
uitgebreide milieurapportage. Die laatste gaat
werd te gaan plegen, lichte vergrijpen, geen
bij jonge mensen ben ik nog steeds genegen voor
veel verder dan de rapportage van de reclas-
tbs-maatregel verantwoordden. Naast de
behandeling te kiezen.” De maatschappij spreekt
sering. Bovendien is het een voordeel dat ver-
informatie uit de rapportage en de overige
zich duidelijk uit voor strenger straffen. Hoe zou
dachten tegenwoordig altijd zeven weken in het processtukken maak ik ten slotte ook altijd
dat komen? “Dat is lastig te bepalen. Nederland
PBC blijven, ook als ze niet aan een onderzoek
mijn eigen inschatting van de verdachte. Hoe
telt steeds meer inwoners, die steeds meer op
mee willen werken. Vroeger werden onwillige
komt hij op me over tijdens de zitting? Hoe
zichzelf en hun eigen privacy gericht zijn. Een
verdachten na tien dagen naar de penitentiaire
is zijn verhaal? Dat kan soms een reden zijn
groeiend aantal mensen staat echter buiten de
inrichting teruggestuurd, ze wisten dat ook. Het om van een advies in een rapportage af te
maatschappij. Vroeger zorgde een dorp nog voor
is natuurlijk veel eenvoudiger om tien dagen
wijken. Het blijft mensenwerk.” Overigens valt zijn lokale ‘dorpsgek’, tegenwoordig zwerven
weerstand te bieden aan een onderzoek dan
het Berben op dat verdachten in de loop der
zeven weken. Maar zelfs over mensen die zeven jaren duidelijk anders zijn gaan denken over
mensen hulpeloos over straat. De ontwikkelingen in de psychiatrie lijken daarin ook een rol te
weken niet meewerken, kan een rapportage
tbs: “Vroeger waren zij sneller geneigd mee te
spelen, het is lastig om mensen gedwongen op te
veel opleveren: hoe opereert de verdachte bij-
werken aan een onderzoek. Tegenwoordig zie
nemen. Misschien is de ernst van de delicten ook
voorbeeld in de groep? Je krijgt misschien geen
je bij velen de angst voor de longstay, indien
toegenomen. Ten slotte spelen de media een be-
inzicht in de stoornis, maar wel in het gedrag.”
tbs wordt opgelegd. Zelfs als je verdachten in
langrijke rol, die zaken groots onder de aandacht
laat zien dat behandeling goed voor ze zou
brengen. Er heerst angst in de samenleving, dus
zijn, durven ze het niet aan uit angst nooit
roepen mensen sneller dat iemand ‘nooit meer
meer de tbs uit te komen.”
buiten de muren mag komen’.”
De portefeuille Jeugd ontwikkelt en
Portefeuille Jeugd
borgt de kwaliteit van de forensische diagnostiek bij kinderen, jongeren en ouders, in het kader van het jeugdstrafrecht en het civiele (jeugd)recht. Wetenschappelijk inzicht en professionele consensus vormen hiervoor de basis. Een netwerk van forensische jeugdpsychiaters, -psychologen en juristen van het NIFP bereidt in commissies en werkgroepen adviezen voor met het oog op gezamenlijk beleid, eenheid van handelen en vergelijkbare kwaliteit van de uitvoering. Het gaat om een veelheid aan onderwerpen op straf- en civielrechtelijk gebied met een grote diversiteit aan ketenpartners: van Rechterlijke Macht en Openbaar Ministerie tot Jeugdzorg, Jeugdbescherming en justitiële jeugdinrichtingen.
10
Ketenpartners
deze niet alleen sterk samenhangen maar ook
Een doelstelling in 2007 was het versterken
afhankelijk zijn van de verschillende ketenpart-
van de relatie met de ‘klant’ om te komen tot
ners. In samenwerking met de ketenpartners
kwaliteitsverbetering. Het NIFP vroeg Recht-
formuleren de portefeuilles Jeugd en Rapporta-
bank, Openbaar Ministerie, Raad voor de
gebemiddeling in 2008 een plan van aanpak om
Kinderbescherming, Bureau Jeugdzorg met de
te komen tot proactieve sturing.
jeugdreclassering, justitiële jeugdinrichtingen
De relatie tussen doorlooptijden en kwaliteit
en externe rapporteurs naar hun ervaringen op
van de advisering is eveneens onderwerp
het gebied van dienstverlening en producten in- van een landelijk onderzoek dat NIFP en de zake jongeren. Deze ketenpartners waren over-
Erasmus Universiteit Rotterdam in 2007 start-
wegend tevreden over de algemene diensver-
ten met gelden van het Ministerie van Justitie
lening. Hetzelfde geldt voor de (bruikbaarheid
(WODC). Aan de hand van interviews en dos-
van de) producten als adviezen over indicaties,
sieronderzoek van negenhonderd rapportages
strafrechtelijke trajectconsulten en rapporta-
wordt gekeken naar de gang van zaken rondom
ges. De partners gaven verbeterpunten aan ten
de indicatiestelling van de (voorwaardelijke)
aanzien van de tijdigheid van trajectconsulten
PIJ-maatregel, de indicatiecriteria hiervoor en
en strafrechtelijke rapportages, inzicht in de
de kwaliteit van de rapportages. Tevens wordt
behandelmogelijkheden, de duur van de civiel-
nagegaan of en in hoeverre de adviezen in de
vaak niet
rechtelijke rapportages en de (kennis over de)
rapportages worden overgenomen door de
mogelijkheden tot uitvoering. Ook vond men
rechtbank, uitgangspunt zijn voor de behande-
onderkend
dat de strafrechtelijke toetsende rol van het
ling en worden gebruikt door de behandelaars.
Gedragsstoornis wordt
Nils Duits: “Er is meer onderzoek nodig naar de oorzaken van etnische en culturele verschillen in ziekte en criminaliteit, in ontwikkeling en opvoeding en in geweld in de thuissituatie en het publieke domein. Dit onderzoek is echter nog omgeven met taboes en projecties, terwijl we die ‘culturele competentie’ nodig hebben voor de individuele beoordeling en behandeling.” D e Vo l k s k r ant, 19 april 2007
NIFP en de bemoeienis met civiele onderzoeken een grotere zichtbaarheid verdienen.
Standaard Evaluatie Rapportage (STER) Jeugd
Met de meeste ketenpartners vond in 2007 lan-
Het NIFP ontwikkelde de STER Jeugd voor
delijk beleidsoverleg plaats. Tevens leverde het
de kwaliteitstoetsing van de rapportage Pro
NIFP een substantiële bijdrage aan het
Justitia bij jongeren. Door middel van een
Landelijk Kader Diagnose-Instrumentarium
webapplicatie wordt dit instrument gebruikt in
Jeugdstrafrechtsketen. Met het oog op vergro-
het bovengenoemde dossieronderzoek, bij de
ting van doelmatigheid en effect worden de in-
evaluatie van het Landelijk Kader Forensische
strumenten van de verschillende ketenpartners Diagnostiek in de Jeugdzorg en bij de opleiding aan dit kader getoetst en daarmee in overeen-
tot rapporteur van jongeren. Het is de bedoeling
stemming gebracht.
om de STER in 2008 te gebruiken in de reguliere toetsing van rapportages Pro Justitia en een
Plaatsing in een Inrichting voor Jeugdigen
versie te ontwikkelen voor de rapportage van
(PIJ)
volwassenen.
In 2007 zette de portefeuille Jeugd in op een voortrekkersrol bij de PIJ-maatregel. Zo was
Forensisch Consortium Adolescenten (ForCA)
het NIFP, namens het ministerie van Justitie,
In 2007 is onder de naam ForCA een samen-
gedelegeerd opdrachtgever voor een onder-
werkingsverband gevormd van NIFP, enkele
zoek naar de doorlooptijd en de kwaliteit van
justitiële jeugdinrichtingen, jeugdforensische
de PIJ-advisering. De conclusie hiervan is dat
psychiatrische klinieken en universitaire
I ntervi e w
H e l e e n K u i p e r / pau l a vo g e l zan g / in e k e troost
“Het NIFP denkt ook strategisch met ons mee” Sommige opvoedingsproblemen kunnen alleen worden aangepakt door tussenkomst van een kinderrechter. In dat geval kan een forensisch deskundigenonderzoek nodig zijn, bij het kind, de ouder(s) of beiden. In Drenthe vullen de Raad voor de Kinderbescherming (RvK) en Bureau Jeugdzorg (BJ) deze onderzoeken in overleg met het NIFP in. Tekst: Joke Schaapman / Beeld: Edwin Goed
centra. Dit consortium streeft enerzijds naar verbetering van de screening en de diagnos-
Soms vermoedt Bureau Jeugdzorg of de Raad
van het NIFP. Ineke Troost (NIFP): “Daarin
tiek Pro Justitia van jongeren en jongvolwas-
voor de Kinderbescherming dat extra onder-
hebben wij behoorlijk geïnvesteerd. We
senen en van de behandeling van diegenen
zoek nodig is om tot een goede analyse van een
werken hier met kleine bureaus en zelfstan-
die een PIJ-maatregel kregen opgelegd. An-
opvoedingssituatie te komen. Een civielrech-
digen. Mede daarom bieden we bijvoorbeeld
derzijds wil men, met het oog op professio-
telijke rapportage door een psycholoog of psy-
intervisie. De rapporteurs vinden het prettig
nalisering van de uitvoering en terugdringing
chiater (PO) geeft dan meer inzicht. Hierdoor
om ervaringen te delen. Verder toetsen we de
van de recidive, kennis hierover ontwikkelen
kan de kinderrechter beter onderbouwd een
rapportages kritisch. Als intermediair hebben
en verspreiden.
beslissing nemen, bijvoorbeeld bij ingewik-
wij er immers belang bij dat er geen discussie
Hiertoe hebben de deelnemende organisaties
kelde zaken als een machtiging uithuisplaat-
over de onderzoeken ontstaat. Voor ons is dit
en instellingen zich verbonden door middel
sing of een omgangsregeling na een scheiding.
werk ook een eyeopener. Zo komen we nu jon-
van een convenant, dat zij op 19 december
Gedragsdeskundige Heleen Kuiper van Bureau
geren in het strafrecht tegen, die we kennen
2007 ondertekenden. In 2008 worden het
Jeugdzorg Drenthe: “Voor ons is het goed dat
uit eerdere civiele rapportages. Dat kan nog
projectplan en de projectstructuur nader
we de aanvraag bij een neutrale partij kunnen
meer inzicht bieden in hoe jongeren in dat
uitgewerkt, onderdeel vormt de realisatie van
neerleggen. Wij moeten, ongeacht de uitkomst
strafrecht terechtkomen. En wellicht ook hoe
een forensisch klinische jeugdobservatie.
van het onderzoek, verder met de ouders. Dan
we dat kunnen voorkomen.”
wil je elke schijn van partijdigheid vermijden.” Psychiatrische zorg in justitiële jeugd-
Ook Paula Vogelzang van de RvK is te spreken
Voordelen
inrichtingen
over de bijdrage van het NIFP aan de totstand-
Kuiper ziet nog meer voordelen van de keten-
Ten aanzien van de ontwikkeling van de
koming van de rapportages: “De ouders weten
samenwerking: “Bij Bureau Jeugdzorg merken
psychiatrische zorg in jeugddetentie nam
dat het onderzoek niet met de rapporteur is
wij dat de volwassenenpsychiatrie de belan-
het NIFP in 2007 een initiërende rol. Op basis
voorbesproken. Bovendien toetst het NIFP de
gen van kinderen nauwelijks meeneemt in
van de algemene zorgvisie van het NIFP is
rapportages achteraf. Daardoor wordt de kwali-
haar zorg. Kijken of iemand voor zichzelf kan
daarvoor een projectvoorstel geschreven. Het
teit ervan veelal niet in twijfel getrokken.”
zorgen, is één ding. Ook nog voor je kinderen zorgen, gaat een stap verder. Het zou mooi
is de bedoeling dat de psychiatrische zorg samengaat met de pedagogische begeleiding
Samenwerking in de praktijk
zijn als de risico’s die kinderen lopen meer
in de justitiële jeugdinrichting.
Blijkt een civiel onderzoek nodig en stemmen
aandacht krijgen.” Troost kan haar vertellen
Het voorstel is voorgelegd aan het Topberaad
de ouders ermee in, dan gaat het NIFP op zoek
dat die discussie onder haar collega’s leeft.
Jeugdcriminaliteit van het Ministerie van
naar een psycholoog en/of een psychiater.
“Het onderwerp komt in het vervolg van de
Justitie, besproken met de sector JJI en wordt
Daarvoor werkt het instituut met een pool van
samenwerking zeker ter sprake.”
ingebracht in de door de sector voor 2008
deskundigen, die goede ondersteuning krijgen
voorgenomen formulering van een landelijke visie op psychiatrie in de justitiële jeugdinrichtingen. In dat kader wijzen wij tevens op de (psychiatrische) inzet van het NIFP bij de plaatsing van groepsongeschikte jongeren in de door de sector JJI in 2007 ingestelde Individuele Trajectafdelingen en de totstandkoming daarvan.
11
=
Portefeuille Zorg & regie
Een kwart tot de helft van alle gedetineerden kampt met psychische problemen, een kleine tien procent van alle gedetineerden staat onder behandeling van psychiaters van het NIFP. Een psychomedisch team van de afdeling in de penitentiaire inrichting coördineert deze behandeling. Dit team is verantwoordelijk voor een goede zorgverlening aan de gedetineerden en voor een goed klimaat in de penitentiaire inrichting. Het team werkt nauw samen met de GGz voor aanvullende behandeling tijdens de detentie. Na de detentie wordt de behandeling overgedragen aan de GGz. Begin 2007 presenteerde het NIFP haar nieuwe zorgvisie. Deze diende als basis voor een nieuw behandelaanbod voor het
de verschillende disciplines en legt vast hoe
Het NIFP blijft aandacht vragen voor de
het individueel behandelplan wordt vastge-
kwaliteit van de basiszorg. Een groot deel van
steld. Komende tijd worden de werkprocessen
de gedetineerden moet juist in de reguliere
volgend uit deze Best Practice met TNO tot op
detentie zorg en behandeling ontvangen met
detailniveau uitgewerkt.
gevangeniswezen, dat begin 2009 wordt
als doelen: symptoombestrijding, stabilisatie en Het NIFP is erg tevreden met het feit dat het
geactiveerd. Andere belangrijke stappen
verbetering van de psychische conditie. Deze
PMO met deze Best Practice goed is beschreven.
voor de zorg in de detentie zijn het conve-
behandeling is niet alleen nodig vanuit medisch Sterk element in de Best Practice is de aanslui-
nant met de Reclassering, de ontwikkeling
oogpunt, maar ook voor het behoud van een
ting bij de Wet op de Geneeskundige Behan-
veilig detentieklimaat en toeleiding naar de
delingsovereenkomst (WGBO) en het opstellen
GGz.
van een behandelplan. Ook het vastleggen van
In aansluiting op de nieuwe ontwikkelingen
de rolverdeling tussen de PMO-leden is een
ontwikkelde het NIFP een behandelaanbod dat
goede zaak.
van de Best Practice PMO en de voorbe-
12
Nieuw behandelaanbod NIFP
reiding op onze rol in de Indicatiestelling Forensische Zorg.
meer ruimte en producten biedt om vanuit het
Meer aandacht nodig voor gestoorde gevangenen. Instituut wil niet dat mensen nog tussen wal en schip raken
psychomedisch overlegmodel de psychome-
Indicatiestelling Forensische Zorg
dische basiszorg effectiever en doelmatiger in
Sinds 1 januari 2007 was het Ministerie van
te richten. Het nieuwe behandelaanbod bevat
Justitie financieel verantwoordelijk voor de in-
meer mogelijkheden voor diagnostiek, psycho-
koop van forensische zorg in een strafrechtelijk
farmacotherapie, psychiatrische gespreks-
kader en voor de plaatsing van volwassenen die
therapie en de inzet van Sociaal Psychiatrisch
psychiatrische zorg, verslavingszorg of verstan-
Verpleegkundigen voor continuïteit van zorg.
delijke gehandicaptenzorg nodig hebben naar
Best Practice Psychomedisch Overleg
rensische zorg in een strafrechtelijk kader). In
De psychomedische zorg in de penitentiaire in-
2007 kochten de zorgkantoren deze forensische
aanleiding van een rechterlijke beschikking (fo-
Erik Heijdelberg: “Onze psychologen en psychi-
richtingen is een multidisciplinaire aangelegen- zorg nog in namens het ministerie van Justitie.
aters zien binnen de gevangenissen veel mensen
heid. Gevangenispsychologen, psychiaters van
Vanaf 1 januari 2008 is de inkoop geheel
met een verwaarloosde diagnostiek. Dat is in veel
het NIFP, de inrichtingshuisarts en de medische
overgenomen door de Directie Forensische Zorg
gevallen jammer, omdat je daar al eerder wat aan
dienst zijn daartoe georganiseerd in een psy-
(DForZo). De belangrijkste verandering zal zijn
had kunnen doen. Er is veel langs elkaar heen
chomedisch overleg (PMO). Wekelijks spreekt
dat de rol van het Centrum Indicatiestelling
gewerkt, maar dat pakken we nu aan, samen met
het PMO de patiëntenlijst door en maakt het op
Zorg (CIZ), die voorheen de afgifte van het indi-
de GGZ. Mensen mogen niet meer tussen wal en
basis van diagnostiek afspraken over de behan-
catiebesluit regelde, wordt overgenomen door
schip raken, ook niet als ze korte tijd vastzitten,
deling en het opzetten van een nazorgtraject.
het NIFP (klinisch) en de drie Reclasseringsor-
wat voor de meeste gedetineerden geldt.”
In het voorjaar van 2007 is een Best Practice
ganisaties (ambulant). Het NIFP heeft hiervoor
PMO vastgesteld. Deze regelt de verdeling
in 2007 veel voorbereidend werk verricht.
D e Pe rs, 2 2 oktober 2007
van taken en verantwoordelijkheden tussen
Geslacht
Personen
Consulten
Leeftijd (personen)
Personen
Diagnostische beelden
Personen
Consulten
Man
3324
11991
12 t/m 20
187
Psychotisch beeld
1125
3905
Vrouw
296
879
20 t/m 25
626
Affectieve beelden
729
2140
Niet gespecificeerd
2
2
25 t/m 30
751
Persoonlijkheidsstoornis (ABC + NAO)
1630
4945
Onbekend
5
2
30 t/m 40
1536
Middelen cannabis
278
846
3627
12874
40 t/m 65
1133
Middelen anders
1340
4294
>65
13
Middelen alcohol
327
951
Niet juist geregistreerd
4
Zwakbegaafd
178
1978
4250
Zwakzinnig
24
55
I ntervi e w
a nne m i ek va n d en b e r g en m i gn o n h o o gen raad
Goede ketenzorg essentieel bij ISD-maatregel Een flink aantal gedetineerden kampt met psychische problemen. Een speciale groep wordt gevormd door personen met een ISD-maatregel (Inrichting Stelselmatige Daders). In het Huis van Bewaring aan de Amsterdamse Havenstraat is een uitgebreid diagnostisch centrum ontstaan. Annemiek van den Berg, trajectpsycholoog, en Mignon Hoogenraad, proSamenwerking NIFP en Reclassering
grammamanager ISD: “De maatregel is ingevoerd voordat wij de zorg goed georganiseerd
Nederland
hadden. Pas nu zijn we voldoende toegerust om passende zorg te bieden.”
De reclassering heeft een belangrijke en moeilijke taakstelling op het gebied van advisering aan de rechtelijke macht en toezicht
“De ISD-maatregel is voortgekomen uit een
op tbs-gestelden en gedetineerden die met
probleem dat zich vooral in de grote steden
slotte maken we afspraken met de GGD, die
een voorwaardelijk traject terugkeren in de
voordoet. Daar is een groep draaideurcrimine-
mensen opvangt en verder begeleidt en ze
samenleving. Voor de uitvoering van deze
len verantwoordelijk voor veel overlast: dron-
na twee jaar letterlijk aan de poort opwacht
taakstelling heeft de reclassering behoefte
kenschap, middelengebruik, kleine diefstallen.
voor een vervolgtraject.” Zo’n breed pro-
deze zich niet aan de afspraken houdt. Ten
aan forensisch psychiatrische en psycholo-
Vaak werden deze mensen telkens voor twee
gramma vraagt een goede afstemming. “De
gische diagnostiek en advies. In het voorjaar
of drie dagen opgepakt en in de cel gezet, maar
ketenpartners vinden elkaar steeds meer en
2007 spraken de directies van het NIFP en Re-
daarmee veranderde hun gedrag niet. De ISD-
er vindt veel overleg plaats, ook op regionaal
classering Nederland (RN) de intentie uit om
maatregel zorgt ervoor dat iemand twee jaar
niveau. Een deel van onze gedetineerden
hun onderlinge dienstverlening op dit terrein
behandeling krijgt, in samenwerking met onder
komt uit Haarlem, Alkmaar en Zaandam en
te versterken. Hierdoor zal de kwaliteit van
andere de GGD, verslavingszorg en andere
onze adviezen moeten aansluiten op de lokale
forensisch advies en het toezicht verbeteren.
ketenpartners,” vertelt Mignon Hoogenraad. Zij
situatie.”
In de ogen van RN is het NIFP bij uitstek de
werkt al sinds 1988 in ‘de zorg’ bij Justitie. “In
partij die deze expertise kan leveren. Het
de afgelopen twintig jaar is het aantal gedeti-
Frustratie
NIFP ziet op zijn beurt in de reclassering
neerden met psychische problemen naar mijn
De ISD-maatregel lijkt een gouden oplos-
een natuurlijke ketenpartner. Het NIFP be-
idee duidelijk gegroeid. Maar ook het aantal
sing voor een breed gevoeld maatschappelijk
schouwt het als een kerntaak om de reclas-
gedetineerden met een verstandelijke handicap
probleem. Toch plaatsen Hoogenraad en Van
sering bij haar complexe taakuitoefening te
is toegenomen, die groep wordt nogal eens
den Berg ook enkele kritische kanttekeningen.
ondersteunen met forensisch psychiatrisch
vergeten. Pas nu krijgen we deze groepen goed
Hoogenraad: “Eigenlijk is de maatregel inge-
en psychologisch advies. De verwachting is
in beeld.”
voerd voordat wij de zorg goed georganiseerd
dat de samenwerking met Reclassering begin
hadden. Pas nu zijn we voldoende toegerust
2008 concreet vorm krijgt op basis van het
Goede afstemming
om passende zorg te bieden.” Van den Berg:
nieuwe centrale convenant met de Reclas-
Annemiek van den Berg werkt als traject-
“Ik moet bekennen dat ik in de anderhalf
seringsinstellingen. Edwin Gons coördineert
psycholoog dagelijks met mensen die een
jaar dat ik dit werk doe iets pessimistischer
de samenwerking met de Reclassering en
ISD-maatregel opgelegd hebben gekregen.
ben geworden. Vooral huisvesting vormt een
werkt de diverse onderdelen (veelal vanuit de
“Een groot voordeel van de ISD is dat het ons
grote frustratie. We proberen deze mensen te
diverse portefeuilles) uit.
de tijd geeft om een goede diagnose te stellen
motiveren, maar lopen overal tegen wachtlijs-
en daarbij een passend behandelplan aan te
ten aan. Twee jaar is – hoe lang het ook klinkt
Meer informatie over het behandelaanbod van
bieden. Deze gedetineerden hebben vaak op
– vaak te kort om voor iemand een woonplek
het NIFP en de Best Practice PMO vindt u op
allerlei basale terreinen problemen – ze hebben
te kunnen vinden. Vooral voor gedetineerden
www.nifp.nl. U kunt ook contact opnemen met
geen huis, geen baan, geen goede zorg. Al deze
met een lichte verstandelijke handicap zijn
zaken worden aangepakt. Er wordt gekeken
veel te weinig plekken. In Amsterdam wordt
naar schuldsanering, huisvesting en men krijgt
nu een plan gemaakt voor een ‘sociaal pen-
de NIFP-locatie bij u in de buurt.
trainingen aangeboden. Zo biedt in Amsterdam
sion’, maar het duurt waarschijnlijk nog jaren
Medicatie
Personen
Consulten
de Jellinek een programma aan voor middelen-
voordat dat open gaat. Voor veel mensen
Antipsychotica
1466
4757
gebruik en leren ze (op indicatie) bij De Waag
waarmee ik werk is dat te laat, die zien we
Antidepressiva
789
2225
Benzodiazepinen
665
1911
om te gaan met hun agressie. Een goed aspect
vroeg of laat weer terugkomen.”
Methadon detox
67
202
van de maatregel is dat een ketenpartner een
Overig
589
1754
gedetineerde altijd terug kan plaatsen wanneer
Geen medicatie
190
367
Stemmingstabilisator
97
259
13
Het NIFP draagt bij aan een veilige, doelmatige en rechtmatige uitvoering van de maatregel van terbeschikkingstelling (tbs). Dat doet het door op vaste momenten tijdens de tbs-behandeling de effectiviteit, veiligheid en voortzetting (of beëindiging) van de behandeling onafhankelijk en professioneel te toetsen voor het Ministerie van Justitie en de rechterlijke macht. Ook beoordeelt het de externe adviezen voor de verlenging van een tbs-maatregel. Het
Portefeuille Maatregeladvies
NIFP beschikt over de noodzakelijke forensisch psychiatrische kennis hiervoor, maar ook over veel klinische ervaring. Het NIFP kan hierdoor tbs-instel-
Toetsing en beoordeling
lingen actief adviseren over individuele
Het NIFP is het Ministerie van Justitie steeds
behandeltrajecten. Bovendien is het één
meer gaan adviseren aangaande een veilige
stayplaatsing (Commissie Landelijk Advies
tenuitvoerlegging van de strafrechtelijke
Plaatsingen, LAP)
van de speerpunten van het NIFP om praktijkgevallen en deskundigen effec-
maatregelen tbs en art. 37. De adviestaken
tief en efficiënt aan elkaar te koppelen.
hebben betrekking op:
De begeleiding van reclasseringsmede-
14
werkers is hier een voorbeeld van. In 2007 is de basis gelegd voor het Advies-
• Professionele beoordeling indicaties extra beheers- en vluchtgevaarlijke patiënten tbs (vz.
• Coördinatie en kwaliteitsborging zesjaarsver-
Commissie EBVG)
lengingsrapporten tbs
college Verloftoetsing Tbs waar experts van het NIFP deel van uitmaken.
• Professionele toetsing indicaties voor long-
• Professionele matching onderzoekers bij reci• Coördinatie kwaliteitsborging rapportages second opinion tbs-verloven
dive onderzoek tbs (psychiatrisch veiligheidsadviseur ITZ)
• Coördinatie en kwaliteitsborging van onafhan- • Ontwikkeling van deskundigheid ‘zware rapkelijke rapportages longstayplaatsing
porteurs’, die tot een transmurale uitwisseling binnen en buiten de klinieken leidt
• Professionele toetsing verlofaanvragen tbs (psychiatrisch veiligheidsadviseur ITZ)
• Consulentschap voor SPW-Reclassering t.b.v. begeleiding tbs met voorwaarden en voorwaardelijke beëindiging
‘Je hebt nooit zekerheid’. Proefverlof nu secuur beoordeeld
Een veilige, doelmatige en rechtmatige tenuitvoerlegging van de strafrechtelijke maatregelen vraagt om een onafhankelijke professionele instantie die enerzijds verlofaanvragen professioneel en onafhankelijk kan toetsen en anderzijds adviezen voor verlenging van de
Erik Heijdelberg: “Als de tbs-kliniek
de tbs’er op verlof wil, moeten ze het al-
iemand voor de eerste keer op proefverlof
ledrie eens zijn. Anders gaat het niet door.
wil sturen, of weer sinds lange tijd, worden
(...) De zorg uit de samenleving over deze
wij ingeschakeld. Tot nog toe keek er één
groep móet je serieus nemen. De hele com-
psychiater. Binnenkort kijken dan twee
motie rond het tbs-systeem is goed geweest.
psychiaters en één psycholoog naar het
We kijken nu nog kritischer.”
complete dossier van de persoon.
20 januari 2007, Algeme e n Dag b l a d
Uiteindelijk komt daar een advies uit. Als
Onafhankelijke verlofcommissie
maatregel kan beoordelen. Vanaf 1 januari 2008 is het Adviescollege Verloftoetsing tbs verantwoordelijk voor de toetsing van alle verlofaanvragen van tbsgestelden. De instelling van een onafhankelijk adviescollege was één van de aanbevelingen van de Tijdelijke Commissie Onderzoek tbs (commissie Visser), die onderzoek deed naar het tbs-stelsel in Nederland. Het college bestaat uit negen deskundigen op het gebied van de forensische psychiatrie. In 2007 leverde het NIFP
I ntervi e w arjan de groot
NIFP brengt diagnostische blik in Adviescollege Verloftoetsing Tbs Op 8 januari 2008 presenteerde staatssecretaris Albayrak van Justitie het Adviescollege Verloftoetsing tbs. Dit onafhankelijke college is belast met de inhoudelijk beoordeling van alle verlofaanvragen van tbs-gestelden. Arjan de Groot, psycholoog bij het Pieter Baan Centrum, is één van de leden: “Ik merk in de praktijk dat het wisselen van brillen de NIFP’ers iets makkelijker afgaat.”
Toen in 2005 tbs’er Wilhelm S. ontsnapte uit de
laten spreken, zonder dat je op de stoel van
tbs-kliniek Veldzicht en kort daarna een moord
de behandelaar gaat zitten. Tegelijkertijd
pleegde, zorgde dat voor veel ophef. Aangezien
heb je een maatschappelijke en politieke
dit het tweede ernstige incident was binnen een verantwoordelijkheid, die soms op gespanjaar, besloot de Tweede Kamer een parlementair nen voet kan staan met de belangen van een onderzoek in te stellen naar het tbs-stelsel. Dit
individuele gedetineerde. De maatschappij
onderzoek, geleid door VVD-kamerlid Arno Vis-
is tegenwoordig minder bereid om risico’s
ser, moest achterhalen waarom het tbs-stelsel
te aanvaarden. Dat moet je in je oordeel
onvoldoende in staat zou zijn de maatschappij
meewegen.” Het NIFP leverde drie leden aan
te beschermen tegen mensen die na behande-
het AVT. Arjan de Groot: “De meerwaarde van
ling opnieuw ernstige misdrijven plegen. Eén
onze inbreng is dat je mag verwachten dat
drie onafhankelijke forensisch psychiaters
van de aanbevelingen van de commissie was de wij het makkelijkst onafhankelijk kunnen
voor het adviescollege. Hiermee treedt het
instelling van een onafhankelijke verloftoetsing kijken. Wij zijn meer dan partijen die in het
NIFP terug uit de directe verlofadvisering via
voor tbs-gestelden.
behandelingsveld staan geconditioneerd op een diagnostische blik. Ik merk in de praktijk
de veiligheidsadviseur, maar blijft het wel de taak uitoefenen om de onafhankelijke
Concreet
dat het wisselen van brillen de NIFP’ers iets
rapportage te matchen en de kwaliteit van de
“Deze aanbeveling was het meest belangrijk en
makkelijker afgaat.”
rapportage te borgen.
concreet,” vertelt Arjan de Groot. Hij is een van de leden van het Adviescollege Verloftoetsing
Kwetsbaar
Overige ontwikkelingen
(AVT). “Vroeger lag de toetsing bij het Ministe-
De Groot maakt zich geen illusies dat het AVT
Andere ontwikkelingen die zich bij de porte-
rie, maar dat beoordeelde een aanvraag voorna- geruchtmakende ontsnappingen zoals die van
feuillecommissie Maatregeladvies voordeden
melijk op formele gronden. Het AVT doet echter Wilhelm S. zal voorkomen. “Het is een statisti-
hebben betrekking op de herijking van de
een inhoudelijke beoordeling aan de hand van
sche zekerheid dat iemand waarvan het verlof
best practice (het beschrijven van de proces-
het Verloftoetsingskader TBS van 1 juli 2007.
door ons getoetst is ontsnapt en een delict
sen en kerncompetenties van onderzoekers)
Dat kader biedt een heel concreet houvast.” In
begaat. Dan ben ik benieuwd wat er gebeurt,
en voorbereidingen met betrekking tot het
de nieuwe situatie toetst een driekoppige com-
zeker bij een twee of derde keer. Worden wij
implementeren van het tbs-consulentschap
missie van het AVT, onder leiding van een jurist, dan nog gesteund door het Ministerie en onze
Reclassering en van opleidingsmodules.
alle verlofaanvragen. De commissie brengt een
werkgevers? Onze onafhankelijkheid maakt
gemotiveerd advies uit aan het Hoofd van de
ons immers ook kwetsbaar.” Wat dat betreft is
verlofunit, die namens de minister van Justitie
hij enigszins kritisch over de manier waarop
een besluit neemt over de verlofaanvraag.
het college gepresenteerd is: “We zijn met veel aplomb gelanceerd, daarmee loop je het risico
Risico’s
dat je in het veld tegenstemmen oproept. Ik
De Groot: “Elke commissie krijgt ongeveer vijftig pleit ervoor om in relatieve stilte te werken aanvragen per maand. Driekwart daarvan is
en transparant te blijven. Alleen zo bouw je
redelijk eenvoudig te beoordelen, zoals verlen-
draagvlak op en zorg je ervoor dat de het AVT
gingen van bestaande verlofaanvragen. Bij die
over een paar jaar nog steeds succesvol zijn
laatste kwart ligt het een stuk ingewikkelder.
werk kan doen.”
Je moet daarbij je eigen kennis en ervaring
15
In t e rvi e w Ton Schra ma / p eter Boeti ng
“Als je iets wilt doen, dan moet je dat goed doen” Een goede rapportage valt of staat bij de kwaliteit van de rapporteur. De NIFP-opleiding Rapporteur helpt om die kwaliteit te krijgen. We vroegen psychiater Peter Boeting (opleiding voltooid) en psycholoog Ton Schrama (nog bezig met opleiding) naar hun ervaringen. “Zonder deze opleiding was ik nooit rapporteur geworden.”
“Zo’n vier jaar geleden bracht een collega op
behandelen en beoordelen, alleen al in de
een intervisie-avond voor psychiaters een
houding van de jongeren en hun ouders. In
casus in over een onderzoek Pro Justitia. Het
mijn polikliniek werk ik met zeer gemoti-
was een enthousiasmerende presentatie, die
veerde mensen met een duidelijke hulpvraag.
afgesloten werd met de mededeling dat er een
Bij rapportages zijn de jongeren en ouders
ernstig tekort was aan rapporteurs. Het leek mij echter uitermate terughoudend, je moet echt
16
interessant, maar ik twijfelde. Zo’n rapportage
expertise hebben om daarmee te kunnen
maken is immers toch een heel andere tak van
werken. Verder moet je ook zaken doen waar-
sport. Toen ik twee jaar later een folder in mijn
voor je als psychiater in eerste instantie niet
handen gedrukt kreeg over de opleiding van
bent opgeleid: denken in juridische kaders,
het NIFP, trok dat mij over de streep. Zonder die
iets zeggen over de toerekeningsvatbaar-
opleiding was ik nooit rapporteur geworden,”
heid.” Schrama: “Ik merk nu al dat ik me als
vertelt psychiater Peter Boeting. In september
rapporteur moet positioneren in een sterk
2006 rondde hij de opleiding af en sindsdien
krachtenveld. Je wordt toch geacht onafhan-
werkt hij als rapporteur naast zijn baan bij
kelijk te zijn.”
To n Sc h r ama
Karakter, een organisatie voor kinder- en jeugdpsychiatrie in Zwolle.
Ruggensteun Boeting en Schrama zijn enthousiast over de
Perspectief
opleiding. Schrama: “De cursisten komen uit
Ton Schrama is van huis uit orthopedagoog,
verschillende sectoren en brengen hun eigen
maar voltooide ook de gz-opleiding tot psy-
ervaringen in, ik vind dat een enorme verrij-
choloog. Hij volgt momenteel de opleiding tot
king. Het is ook goed dat de opleiding een
rapporteur: “Forensische psychologie loopt als
theoretisch kader combineert met de prak-
een rode draad door mijn loopbaan. Ik werkte
tijk.” Boeting vult aan: “Als je iets wilt doen,
als gezinsvoogd bij de Jeugdzorg en later bij
dan moet je dat goed doen. Zeker omdat de
de Reclassering. Daar zag ik dat veel men-
kwaliteitseisen steeds hoger worden. Deze
sen waarmee ik werkte onmachtig waren om
opleiding geeft je de benodigde ruggensteun.
andere keuzes in hun leven te maken, waardoor Maar ook na de opleiding blijft het NIFP ze met Justitie in aanraking kwamen. Ik wil
bereikbaar. Ik heb veel overleg met ze als ik
vooral jongeren graag een ander perspectief
rapporteer en ken mijn collega’s daar goed.
bieden, al is dat soms een moeilijke weg. Sinds
Mijn ervaring is dat zij altijd constructief
kort ben ik zelfstandig gevestigd, dat betekent
meedenken.”
dat ik me meer bezighoud met de inhoud dan in de managementfuncties bij mijn vorige werk. Daar heb ik veel rapporten gelezen, nu ga ik ze zelf opstellen.” Krachtenveld Het werk als rapporteur vraagt van een psychiater of psycholoog een andere rol, vertelt Boeting: “Er bestaat een groot verschil tussen
Het NIFP is door lope nd op zoe k naar rapporteurs Pro Jus t i tia. Bent u g eïnteress eerd dan kunt u contact opn emen m e t e e n NIFP-l ocatie bij u in d e buurt. Zie voor de adresg eg e ve ns onze w ebsite: www.nifp. nl .
Bureau Opleidingen Een forensisch psychiater of psycholoog, maar ook menig andere discipline binnen het forensisch veld, heeft veel specialistische expertise nodig. Daarom biedt het NIFP verschillende opleidingen en cursussen aan. Sommige opleidingen zijn bedoeld als introductie voor kandidaat-rapporteurs, maar ook ervaren collega’s krijgen regelmatig bijscholing aangeboden.
Contact Voor vragen over opleidingen kunt u contact opnemen met Helma Blankman, hoofd opleidingen NIFP, via
Het opleidingsbureau
samenvoeging van de cursus Rapportage Pro
Het opleidingsbureau van het NIFP bestaat
Justitia en de opleiding Rapporteur Jeugd, die
sinds april 2007 i.o. en heeft als doel een verde-
het NIFP voordien afzonderlijk aanbood. De
re professionalisering van de forensisch experts opleiding loopt nu tot september 2008 met ruim en een kwaliteitsverbetering van rapportages
veertig deelnemers.
en zorg. Voor de inhoudelijke en beleidsmatige
Naast deze opleiding startte in 2007 voor de
toetsing wordt het bureau bijgestaan door
tweede maal een opleiding Supervisoren, waar-
commissies voor de diverse opleidingen, waarin in het concept van productgerichte supervisie professionals van binnen en buiten het NIFP
(gericht op de rapportage) wordt uitgediept. De
zitting hebben. Deze commissies werden voor
twintig supervisoren i.o. geven supervisie aan
een deel in 2007 geformeerd.
de rapporteurs i.o.
Het bureau initieert, organiseert en coördi-
Verder leverden professionals van het NIFP in
neert de opleidingen in samenspraak met de
2007 bijdragen aan vijf opleidingen tot klinisch
inhoudelijke portefeuilles die in de commissies
psycholoog, aan de opleiding forensisch psy-
zitting hebben. Het bureau zal in toenemende
choloog bij de diverse RINO’s en gaven zij hun
mate een centrale rol vervullen bij alle oplei-
medewerking aan bijscholing voor juristen en
dingsactiviteiten binnen en vanuit het NIFP. De
andere professionals.
afdeling bestaat uit een hoofd, een medewerker Medewerkers van het NIFP en freelance rapporen een adviseur.
[email protected]. U kunt ook
teurs werden daarnaast geschoold in de diverse risicotaxatieinstrumenten zoals FOTRES, SAVRY
Opleidingen en cursussen
en PCL-R/YV.
telefoon 088-0710243. Op de website van
De opleiding Rapporteur bestond in 2007 voor
Binnen de verschillende locaties van het NIFP
het NIFP kunt u de rubriek met
het eerst uit specifieke delen voor zowel jeugd
zijn intervisies en refereerbijeenkomsten geor-
als volwassenen. Dat is het resultaat van een
ganiseerd.
bellen met het opleidingssecretariaat,
veelgestelde vragen (FAQ) raadplegen.
Deskundige, let op uw deskundigheid. De psycholoog, de psychiater en het strafproces Nils Duits en Wim van Kordelaar over de rol van
zijn, beantwoord geen vragen waarvoor men niet
als deskundige. Over beide wordt toenemend
de gedragsdeskundige in het strafproces en het
de aangewezen deskundige is, en beantwoord
verantwoording gevraagd.”
nut van het deskundigenregister: “De spelregels
geen vragen die tegen de beroepscode ingaan.
M a a n d b l a d va n d e G e e st e l i j k e G e z o n d h e i d s z o r g,
zijn simpel, maar blijken telkens weer moeilijk
[...] Deskundigen moeten hun eigen deskundig-
juli 2007
na te leven: beantwoord geen vragen die niet
heid kennen, evenals hun beperkingen. Dat geldt
binnen het deskundigheidsgebied te onderzoeken
ook voor het bewaken van de eigen rol en positie
17
Bureau Onderzoek en Ontwikkeling
Het laatste zetje: Wat brengt ouders ertoe hun kinderen te doden? In september 2007 promoveerde T. Verheugt op zijn proefschrift Moordouders: Kinderdoding in Nederland – een klinisch en forensisch psycholo-
Alle taken op het gebied van onderzoek en wetenschap zijn binnen het NIFP
gische studie naar de persoon van de kinderdoder.
ondergebracht bij het Bureau Onderzoek en Ontwikkeling. Het bureau heeft
Het proefschrift trok veel aandacht van de media,
twee kerntaken: het opzetten en uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek en
onder meer in de Volkskrant. Verheugt werkt als fo-
het stimuleren en ondersteunen van de NIFP-medewerkers op wetenschappelijk
rensisch psycholoog bij de NIFP locatie Amsterdam.
gebied.
Volkskrant, 2 6 s e p t e m b e r 2 0 0 7
18 Op het gebied van wetenschappelijk onderzoek
Boeken
Barendregt, M., P. van Panhuis, W. van Kordelaar en E. de Beurs
onderscheidt het NIFP drie onderzoekslijnen, die
Koenraadt, F., A.W.M. Mooij en J.M.L. van Mulbregt (red.)
Evaluatie van de second opinions van tbs-verlofaanvragen; Een
nauw aansluiten bij het primaire proces van het
The Mental Condition in Criminal Law. Forensic Psychiatric
beschrijving van de populatie en de verloftoetsingen. Medisch
NIFP. De eerste lijn is fundamenteel onderzoek
and Psychological Assessment in a Residential Setting.
Contact 28-9-2007 [Online publicatie]
naar agressie en seksuele delicten. Deze sluit
Amsterdam: Dutch University Press
aan bij de taak diagnostiek Pro Justitia. De twee-
Berg, A. van den, V. Verbiest en T.I. Oei
de lijn betreft psychische klachten in detentie
Koenraadt, F., C. Kelk en J. Vijselaar (red.)
Gehechtheid, antisociale persoonlijkheidsstoornis en pro justitia
en sluit aan bij de zorgtaak. De derde onder-
Tussen behandeling en straf. Rechtsbescherming en veilig-
rapportage. PROCES, 1, 26-34
zoekslijn is gericht op evaluatie van onze eigen
heid in de twintigste eeuw. Het Psychiatrisch Juridisch Gezel-
producten en op het onderzoeken en vervolgens
schap. Deventer: Kluwer
invoeren van nieuwe ontwikkelingen. Projecten
Beurs, E. de, M. den Hollander-Gijsman, S. Helmich en F.G. Zitman
zoals FOTRES en het project Dienst Ondersteu-
Liem, M., K. Geene en F. Koenraadt
The tripartite model for assessing symptoms of anxiety and
ning Psychodiagnostiek (DOP) op de locatie PBC
Partnerdoding door etnische minderheden. Amsterdam:
depression: Psychometrics of the Dutch Mood and Anxiety
vallen hieronder, maar ook verdere methodische
Dutch University Press
Symptoms Questionnaire and an alternative scoring scheme.
ondersteuning van het werk van de groepslei-
Behaviour Research & Therapy, 45, 1609-1617
ding op de locatie PBC. De samenwerking met de
Hoogerwerf, R., W.F. van Kordelaar, J. Pauw, A.J. Verheugt en
bibliotheek van de Leidse Universitair Medisch
I.M. van Woudenberg
Beurs, E. de en F.G. Zitman
centrum (LUMC), die in 2007 is aangegaan, geeft
Best Practice Ambulant forensisch psychologisch onderzoek
Routine Outcome Monitoring: het meten van therapie-effect in
ook vele mogelijkheden voor onderzoek.
in het strafrecht voor volwassenen. Utrecht: NIFP
de klinische praktijk met webbased software. Maandblad Geeste-
Publicaties
Verheugt, A.J.
Op al deze fronten heeft het bureau in 2007
Moordouders. Kinderdoding in Nederland; een klinisch en
Bos E.H., A.L. Bouhuys, E. Geerts, T.W.D.P. van Os en J. Ormel
stappen gezet, zowel in de ontwikkeling als
forensisch psychologische studie naar de persoon van de
Stressful life events as a link between poor nonverbal com-
in het formuleren van de onderzoeksvragen.
kinderdoder. Assen: Van Gorcum
munication and recurrence of depression. J Affect Disorders, 97,
lijke Volksgezondheid, 62, 13-28
Daarnaast is het publiceren op het vakgebied van Forenische Psychiatrie en Psychologie een
161-169
Publicaties
belangrijk aspect van het NIFP als kennis-
Alphen, S.P.J. van, P.E.P. Nijhuis en T.I. Oei
instituut. Hiernaast vindt u een bloemlezing
Antisocial personality disorder in older adults. A qualitative
Jenner, T.W.D.P. van Os en J. Ormel
van de vele publicaties die het afgelopen jaar
study of Dutch forensic psychiatrists and forensic psycholo-
Enhanced treatment for depression in primary care: long-term
door onze medewerkers zijn gedaan. Een vol-
gists. International journal of geriatric psychiatry, 22, 813-815
outcomes of a psycho-educational prevention program alone,
u kunt een gedrukt exemplaar opvragen bij
Barendregt, M.
oural therapy. Psychological Medicine, 37(6), 849-862, 2007
[email protected].
Een verbluffende naïviteit. Reactie op Rein Gerritsen. Filosofie
ledig overzicht treft u aan op www.nifp.nl of
Conradi H.J., P. de Jonge, H. Kluiter, A. Smit, K. van der Meer, J.A.
and enriched with psychiatric consultation or cognitive behavi-
Magazine, Maart 2007.
Duits, N.
Mol, E.M.M.
een kort diagnostisch interview voor DSM-IV en ICD-10 stoornis-
Onderzoek pro Justitia. In: Wijk, A.Ph. van, R.A.R. Bullens,
B-126 Nagebootste stoornis en simulatie in de algemene en
sen. Tijdschrift voor Psychiatrie, 49, 393-397.
P.P.H.M. Klerks en P. van den Eshof (red.). Handboek zeden-
forensische praktijk. Tijdschrift voor Psychiatrie, 49, S180-
criminaliteit (pp. 289-302). Den Haag: Elsevier
S181.
Wijk, A.Ph. van, A.A.J. Blokland, N. Duits, R. Vermeiren en J. Harkink
Duits, N.
Oei, T.I. en J.C. Goorden
Relating psychiatric disorders, offender and offence charac-
Toerekeningsvatbaarheid. In: Wijk, A.Ph. van, R.A.R. Bullens,
Tbs en internering, actuele ontwikkelingen in België. PROCES,
teristics in a sample of adolescent sex offenders and non-sex
P.P.H.M. Klerks en P. van den Eshof (red.). Handboek zedencri-
17-25.
offenders. Criminal Behaviour and Mental Health, 17, 15-30.
minaliteit (pp. 303-318). Den Haag: Elsevier. Popma A., R. Vermeiren, C.A. Geluk, Th. Rinne, W. van den Goekoop, J., E. de Beurs en F. Zitman
Brink, D.L. Knol, L.M. Jansen, H. van Engeland en T.A.
Four-dimensional structure underlying scales for depression
Doreleijers
Samenwerking met het LUMC
anxiety and retardation: emergence of trapped anger and scale
Cortisol moderates the relationship between testosterone
In 2007 bracht het NIFP haar bibliotheekfunctie
improvements. Comprehensive Psychiatry, 48 (2), 192-198
and aggression in delinquent male adolescents. Biological
onder bij de bibliotheek van het Leids Universitair
Psychiatry, 61, 405-411.
Medisch Centrum (LUMC). Door deze samenwerking krijgen medewerkers online toegang tot
Ingenhoven, Th. en Th. Rinne Medicamenteuze behandeling. In: E.M.H. Eurelings-Bontekoe,
Rinne, Th., R. Rijnders en E. de Beurs
zoekmachines voor het vinden van vakliteratuur
W.M. Snellen en R. Verheul (red.) Handboek persoonlijkheids-
Posttraumatische stressstoornis en dissociatieve stoornissen.
en een zeer groot aantal wetenschappelijk papers
pathologie. Bohn Stafleu van Loghum
In: W. van Kordelaar, M. Beukers en B. Blansjaar (red.), Stoor-
die zij als pdf kunnen downloaden. Bovendien
nis en Delict. Deventer: De Tijdstroom.
kunnen alle boeken van de bibliotheek van het LUMC geraadpleegd worden. Zo ontstaat voor
Ingenhoven, Th. en Th. Rinne Rinne, Th. en Th. Ingenhoven
onze medewerkers een voorziening op academisch
R. en J.-H. Kamphuis (red.). Persoonlijkheidsstoornissen: tegen-
Pharmacological Therapy of Personality Disorders: what it
niveau, die ondermeer de vakgebieden psychiatrie,
stellingen en perspectieven. Bohn Stafleu van Loghum
can do and cannot do. In: B. van Luyn, S. Akhtar en J. Livesley
psychologie en rechtswetenschappen bestrijkt.
Farmacotherapie van persoonlijkheidstoornissen. In: Verheul,
(red.). Severe Personality Disorders. Cambridge: Cambridge Kloet, E.R. en Th. Rinne
University Press.
FOTRES In 2007 zijn NIFP-medewerkers opgeleid in het
Neuro-endocrine markers of early trauma: Implications for
gebruik van FOTRES (Forensisches Operationali-
PTSD. In: E. Vermetten, M. Dorahy en D. Spiegel (red.). Trauma-
Rinne, Th. en W. Langeland
tic dissociation. New York: American Psychiatric Press
De invloed van langdurige vroegkinderlijke negatieve erva-
siertes Therapie und Risico-Evaluatie-System). Dit
ringen in de ontwikkeling van de borderline persoonlijkheids-
is een forensisch systeem dat een uitgebreid risico-
Koenraadt, F. en A. Mooij
stoornis: een neurobiologisch perspectief. In: E.M.H.
profiel, een behandelprognose en de effecten van
Mentally Ill Offenders. In: M. Boone en M. Moerings (red.),
Eurelings-Bontekoe, W.M. Snellen en R. Verheul (red.). Hand-
een forensische behandeling in kaart kan brengen.
Dutch Prisons. Den Haag: BJu Legal Publishers. p.167-186.
boek persoonlijkheidspathologie. Bohn Stafleu van Loghum.
Het is webbased en bestaat uit circa zevenhonderd goed gedefinieerde en geoperationaliseerde
Kordelaar, W.F. van en N. Duits
Schadé, A., L.A. Marquenie, A.J.L.M. van Balkom, M.J.W. Koeter,
items, onderverdeeld in structureel recidiverisico,
Kwaliteitsborging door wetgeving en registervorming, de
E. de Beurs, R. van Dyck en W. van den Brink.
behandelbaarheid met projectieve factoren en
(gedrags)deskundige en het strafproces. Sancties, 2007/3,
Anxiety Disorders: Treatable regardless of the Severity of Co-
therapie-evaluatie.
146-160.
morbid Alcohol Dependence. Addiction Research, 13, 109-115.
FOTRES heeft drie belangrijke functies: kwaliteits-
Kordelaar, W.F. van
Smit, J.H., A.R. Draisma, T. Zandbelt, W.A. Nolen en Beurs,
Casussen die onderzocht zijn aan de hand van FO-
Het psychologisch onderzoek. In: B.C.M. Raes en F.A.M. Bakker
E. de
TRES gaan mee met de justitiële carrière van een
(red.). De Psychiatrie in het Nederlandse recht. (vierde druk).
Characteristics of no shows in the Netherland study of
verdachte en kunnen na verloop van tijd opnieuw
Deventer: Kluwer. p. 89-112
depression and anxiety (Nesda). European Psychiatry, 22,
‘gescoord’ worden. Zo wordt het mogelijk om jus-
S331-S332.
titiabelen op lange termijn, op verschillende plaat-
borging, risicomanagement en documentatie.
sen en door verschillende gedragsdeskundigen te
Liem, M. en F. Koenraadt Swaab, D.F. en A.G.S. de Ranitz
monitoren. Omdat alle gegevens uit het onderzoek
reports, 1992-2005. Journal of Forensic Psychiatry and Psycho-
Agressie en crimineel gedrag. In Gijsbers, C.D.C, C.M.T. van
nauwkeurig opgeslagen worden, ontstaat binnen
logy, 18. p. 482-493.
Wijk en U.M.H. Klumpers (red.). Sekseverschillen in de psy-
het NIFP (en de verschillende ketenpartners)
chiatrie; Een neurobiologische benadering.
na verloop van tijd een omvangrijke database.
Homicide-Suicide in the Netherlands. A study of newspapers
Deze kan gebruikt worden voor wetenschappelijk
Meer K. van der en T.W.D.P. van Os Slaapstoornissen. In: Diagnose en Therapie, jaarboek 2007.
Verheugt, A.J.
onderzoek.
Bohn Stafleu van Loghum. p. 1115-1127
Onbewuste processen bij de diagnostiek van de forensische
Als gecertificeerd FOTRES-gebruiker kunnen
patiënt. In T. de Bruyne en A. Boerwinkel (red.), De onbewuste
medewerkers van het NIFP nu de toepasbaarheid
relatie (pp. 78-90). Amsterdam: Boom
van dit systeem onderzoeken en pilots voor Pro
Mol, E.M.M.
Justitia-rapportages uitvoeren. Omdat certificering
ISD en psychiatrie. In: N. Voorhuis (red.): ISD-maatregel tot plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders.
van Vliet, I.M. en E. de Beurs
vooraf gaat aan het daadwerkelijk toepassen van
Amsterdam: Arrondissementsparket.
Het Mini Internationaal Neuropatisch Interview (MINI-plus):
FOTRES zijn in 2007 nog geen concrete pilots uit-
19
gevoerd. Hierover zijn afspraken gemaakt voor
onderzoeksvoorstel uitgewerkt.
2008. Daarnaast zijn de voorbereidingen voor
De bedoeling is om in 2008 een vragenlijst, de
Oxytocine en vasopressine worden gebruikt
wetenschappelijke studies gestart, waardoor
IPAS-30, bij gedetineerden te valideren, die de
ter bepaling van het effect op de cognitieve en
twee NIFP-medewerkers met ondersteuning van
beoogde gedragseigenschappen (persoonlijk-
emotionele empathie (het inlevingsvermogen in
het bureau onderzoek en ontwikkeling kunnen
heidskenmerken) ‘impulsive’ en ‘premeditated’
en het meevoelen met anderen). Functionele MRI
starten met onderzoek.
meet. Recent heeft DJI hier toestemming voor
wordt gebruikt om die hersengebieden in kaart
gegeven.
te brengen die ‘functioneel werken’ in beide
Onderzoek ‘impulsive’ versus
20
met de zogenaamde DEX/CRH challenge test.
groepen van extreem delict gedrag (doodslag en
‘premeditated’ agressief delict gedrag
Voor het onderzoek worden twee groepen
moord) en hoe oxytocine en vasopressine daarop
Binnen het NIFP is in 2007 fundamenteel we-
geselecteerd op basis van de vonnissen door
van invloed kunnen zijn. Een hypothese is dat
tenschappelijk promotieonderzoek voorbereid
de rechter, namelijk bewezen doodslag en
het ‘functionele hersengebied’ na toediening van
door de psychiaters Wouter Kuyck en Ronald
bewezen moord. Na deze groepsindeling (dus
deze eiwitten verandert. De mogelijkheid van
Rijnders. Zij hebben ‘impulsive’ versus ‘premedi- op basis van de gevalideerde IPAS-30 en de
genetisch onderzoek, zoals de bepaling in beide
tated’ agressief delict gedrag (zoals doodslag
vonnissen) worden in het tweede project enkele
groepen van het zogenaamde MAO-A gen (be-
respectievelijk moord) en hun neurobiologische
neurobiologische kenmerken, zoals die van de
trokken bij de afbraak van serotonine) en diens
kenmerken, respectievelijk empathie bij psy-
HPA-as (de stress-as met cortisol en DHEA, een
polymorphismen, wordt overwogen. De uitslagen
chopathie en het effect van de herseneiwitten
bijnier-androgeen, als eindproducten) in beide
worden vergeleken met die van een controle-
oxytocine en vasopressine op empathie, in hun
groepen gemeten. Dit zal worden uitgevoerd
groep met gezonde mannelijke vrijwilligers.
Internationale belangstelling en samenwerking Vanuit het buitenland trekt het werkveld van het NIFP ook belangstelling. Dit resulteert in
Rachida Dati bezoekt een gesloten kliniek in Nederland “De minister wenste de overeenkomsten tussen beide landen te benadrukken. ‘In Nederland kunnen ontoerekeningsvatbare personen voor de rechter worden gebracht,’ verklaarde Mevrouw Dati in navolging van de wens van Nicolas Sarkozy om de mogelijkheid in te voeren om strafrechtelijk ontoerekeningsvatbare personen te kunnen berechten. Zij constateerde dat sommige veroordeelde personen ‘na hun straf’ ingesloten bleven, zoals dat in Lyon het geval zou moeten zijn.” L e M o n d e , 20 augustus 2007
werkbezoeken vanuit het buitenland aan de organisatie en de observatiekliniek Pieter Baan Centrum. De interesse van andere Europese landen ligt met name op het gebied van de rol van het NIFP in het strafproces, hoe de observaties en rapportages in zijn werk gaan én hoe het NIFP bijdraagt tot een veiliger samenleving.
Roemeense samenwerking
Franse belangstelling
Eén van de vereisten voor toetreding van
Naar aanleiding van een incident in Frankrijk
Roemenië tot de Europese Gemeenschap is dat
rond de pedofiel Francis Evrard besloot de Fran-
het land zijn High Security Mental Hospitals
se president dat de mogelijkheid onderzocht
moderniseert. De Ministeries van Buitenlandse
moest worden om strafrechtelijk ontoereke-
zaken en Economische zaken benaderden
ningsvatbare personen te kunnen berechten. Dit
het NIFP om hierin een bijdrage te leveren.
met het plan om in 2009 in een gevangeniszie-
In het kader van de samenwerking legden
kenhuis voor zedendelinquenten te openen.
NIFP-medewerkers in 2006 al een werkbezoek
Hierbij werd naar Nederland als voorbeeld geke-
af in Roemenië. In 2007 resulteerde dit in een
ken. De Franse minister van Justitie,
wederbezoek waarbij het Pieter Baan Centrum
Rachida Dati, bezocht 31 augustus tbs-kliniek De
werd aangedaan. De samenwerking wordt in
Kijvelanden waar ook het NIFP een presentatie
2008 voortgezet.
verzorgde. Dit resulteerde in het najaar tot een tweede bezoek van een Franse delegatie, aan het NIFP, locatie Pieter Baan Centrum, waar dieper op de werkwijze van het NIFP werd ingegaan.
Bestuur en personeelsbeleid Op 29 januari 2007 werd de fusie tussen de Forensisch Psychiatrische Dienst en het Pieter Baan Centrum tot het NIFP officieel met een mededeling in de Staatscourant. Vanaf dat
Kerngetallen NIFP
moment is begonnen met de opbouw van de organisatie, onder meer met de voltooiing van de diverse ondersteunende bureaus. Veel aandacht ging ook naar de opbouw van een nieuw
Het NIFP is verdeeld over 19 locaties
besturingsmodel. Kern van dit model is dat de structuur het inhoudelijk proces moet onder-
door heel Nederland. Deze zijn alle-
steunen. Het doel van de samenwerking is om synergie tussen het ambulante en klinische
maal een Resultaat Verantwoordelijke
werkveld te bereiken.
Eenheid (RVE). De locatie Pieter Baan Centrum bestaat uit twee RVE’s. het totaal aantal RVE’s binnen het NIFP is derhalve 20.
Aantal medewerkers: 332 Fte waarvan: Bestuur
van zeven grotere en kleinere fasen zijn gere-
Psychiaters 69 Fte
In 2007 is een begin gemaakt met de imple-
aliseerd. De ondersteunende diensten zoals
Psychologen 24 Fte
mentatie van het nieuwe besturingsmodel van
Bureau bedrijfsvoering en het Bestuursbureau
het NIFP. Dit model is gericht op het optimaal
zagen als eerste het licht. In 2007 is ook de
faciliteren van kennistoepassing en -ontwik-
Directieraad gevormd en zijn de leden in de
keling en het bereiken van synergie tussen de
Directieraad benoemd: Daan Daniels, Peter
Budget 2007: 30,7 miljoen
organisatieonderdelen en kwaliteitsontwikke-
van Panhuis, Wim van Kordelaar, Thomas
(*nog niet definitief vastgesteld d.d. 7/6/08)
Free-lance rapporteurs: 769
ling. Om dit te bereiken zijn de vijf portefeuilles Rinne en Nils Duits. Voorzitter is de Algemeen dwars op de organisatie gelegd, waardoor ex-
Directeur Erik Heijdelberg.
pertise over de hele organisatie gespreid wordt
Spil in de organisatie en coördinatie van de
(zie matrix op pagina 22).
kennisontwikkeling zijn het bureau Opleidin-
Essentieel in de kennisinfrastructuur is dat
gen en het bureau Onderzoek en Ontwikke-
alle kennis die binnen het NIFP en in samen-
ling. Zij vormen als het ware de wielen onder
maal organisatiebreed een medewerkerste-
werkingsverbanden met (keten)partners wordt
de wagen van het NIFP. Een uitgebalanceerd
vredenheidsonderzoek (BASAM). Helaas deed
ontwikkeld ten dienste staat van het primaire
opleidingsplan bevordert uiteraard ook de
slechts 55% van de medewerkers hieraan mee.
proces. De besturing van het NIFP kent twee
aantrekkelijkheid van het NIFP als werkgever.
Deze score is te laag om op basis van de res-
uitgangspunten die gericht zijn op het centraal stellen van de inhoud:
pons sluitende verbeterpunten te formuleren. Personeelsbeleid
Vooral resultaten die lijken te wijzen op conflict
Medewerkers vormen de belangrijkste schakel
en als ongewenst ervaren omgangsvormen
1. Geen vrijgestelde managers: de leidingge-
in onze kennisintensieve organisatie. Het suc-
zijn in goed overleg met de Ondernemingsraad
vende posities worden bezet door inhoudelijke
ces van de organisatie hangt sterk af van de
opgepakt. Omdat cultuuraspecten en integri-
professionals die binding met het primaire
competenties van de medewerkers. Het NIFP
teit hierbij een rol lijken te spelen, zijn beide
proces hebben.
vindt het voeren van functioneringsgesprek-
in 2007 voor de komende jaren stevig op de
ken juist daarom zeer belangrijk. Medewer-
agenda gezet. Dit komt onder meer tot uiting
2. Het zwaartepunt ligt bij de Resultaat Ver-
kers worden gestimuleerd om hun loopbaan
met de instelling van een nieuwe commis-
antwoordelijke Eenheden (RVE’s), die worden
te ontwikkelen en daarvoor opleidingen te
sie Integriteit en seksuele intimidatie. Deze
aangestuurd door een hoofd.
volgen. De laatste twee jaar is het aantal
adviseert medewerkers over de wegen die zij bij
gevoerde functioneringsgesprekken gestaag
problemen op dit gebied kunnen bewandelen
gegroeid.
en de bestuurder over onderzoeken en afhande-
Organisatie In het kader van de fusie tussen de FPD en het
len van klachten. Ook speelt de commissie een
PBC bevindt het NIFP zich in een reorganisatie
Medewerkerstevredenheid
die in zeven fasen wordt uitgerol. De eerste zes
In april 2007 hield het NIFP voor de eerste
rol bij signalering en preventie.
21
Lnd Adviseur
Hfd Bureau Opl
Bureau Opl
Dir. WO
Hfd Bureau O&O
Bureau O&O
Hfd RVE
Hfd RVE
MSM
RVE 2
Hfd MSM
Directieraad
Portefeuille Zorg & regie
Hfd MSM
RVE 1 MS
Portefeuille Maatregeladvies
Hfd RVE
RVE 3 MSM
Hfd RVE
Hfd RVE
MSM
RVE 6
Hoofd Directeur Dienst Justitiële Inrichtingen
Portefeuille Rapportagebemiddeling
MSM
RVE 5
Hfd RVE
Algemeen Directeur/ Voorzitter Directieraad
Hfd RVE
RVE 5 MSM
Portefeuille Klinische Rapportage
Portefeuille Rapportagebemiddeling
Portefeuille Jeugd
Portefeuille Maatregeladvies
Portefeuille Zorg en Regie Coör. Indicatiestelling
Portefeuille Jeugd
Hfd MSM
RVE 4 MSM
22
Hfd GA
GA
RVE pbc2
Hfd RVE
Portefeuille Klinische observatie/ Medisch Directeur PBC
Hfd RVE
RVE pbc1
Bureau BV
Hfd Bedrijfsvoering /Adj. directeur PBC
Bureau BB
Hfd BestuursBureau
Accountbeheerders
Hfd beveiliging
Hfd HV + FZ
Projectleider ICT
Productie NIFP 2007
Jeugd Indicatieoverleg Strafrechtelijk Jeugd
Zorg Zorgconsulten GW
2.020
Trajectconsult Strafrechtelijk Jeugd
393
Begeleiding rapportage Strafrechtelijk Jeugd Enkel
963
Begeleiding rapportage Strafrechtelijk Jeugd Dubbel
463
Indicatieoverleg Civielrechtelijk Jeugd
291
Begeleiding Civielrechtelijk Jeugd
499
12.813
Preventie t.b.v. zorg
4.308 28
Medische verklaringen tbs-passanten
Trajectconsult strafrechtelijk Jeugd: Idem als trajectconsult volwassen, maar dan op advies van een kinder- en jeugdpsychiater van het NIFP
Zorgconsult: Consult waarbij gedetineerden door psychiaters
Indicatieoverleg Strafrechtelijk Jeugd: een overleg tussen
van het NIFP in de PI gezien worden met het oog op noodzake-
NIFP en de Raad voor de Kinderbescherming over de jongere in
lijke psychiatrische zorg. Consult is op basis van indicatie door
relatie tot de noodzaak, soort en vorm van onderzoek.
bijvoorbeeld de gevangenispsycholoog.
Indicatieoverleg Civielrechtelijk Jeugd: een overleg tussen
Preventie t.b.v. van zorg: Activiteiten rondom de geestelijke
NIFP, kinder- of familierechter, Bureau Jeugdzorg en/of Raad
gezondheidszorg in detentie zoals in het bijzonder deelname
voor de Kinderbescherming
aan het Psycho Medisch Overleg (PMO) met andere zorgverle-
23
ners. Medische verklaring tbs-passanten: Verklaringen over tbsgestelden die in een penitentiaire inrichting verblijven en op de
Maatregeladvies
wachtlijst staan voor een plek in een tbs-kliniek. De psychiater adviseert of de persoon voorrang heeft op basis van de psychi-
Begeleiding rapportage tbs zesjaarsverlenging
sche conditie of dat hij iets langer op de wachtlijst kan blijven.
Begeleiding rapportage tbs longstay Enkel
302 5
Begeleiding rapportage tbs longstay Dubbel
59
Begeleiding rapportage tbs verlofaanvraag Enkel
12
Begeleiding rapportage tbs verlofaanvraag Dubbel
Rapportagebemiddeling
7
Verstrekte BooG-adviezen
4.181
Tbs-zesjaarsverlenging: Een rapportage waarin wordt geke-
Trajectconsulten PJ volwassenen
2.742
ken of de behandeling van de patiënt is afgerond of verlengd
Begeleiding PJ rapportage Enkel
2.853
moet worden. Dit is altijd een dubbelrapportage (psychiater
Begeleiding PJ rapportage Dubbel
1.242
én psycholoog).
Begeleiding PJ rapportage Triple
61
Rapportage tbs longstay: Een rapportage waarin wordt onderzocht of plaatsing op de longstay de enige mogelijkheid is en alle behandelmogelijkheden uitgeput zijn. Dit kan
BooG-advies: Met behulp van een digitaal hulpmiddel wor-
uitgevoerd worden door een psychiater of psycholoog (enkel)
den aan ketenpartners gestandaardiseerde adviezen gegeven
of een psychiater én een psycholoog (dubbel).
over de wenselijkheid van een rapportage Pro Justitia
Toetsing tbs-verlofaanvragen: Een rapportage waarin een
Trajectconsult: Advies van een NIFP-psychiater aan de
verlofaanvraag van een tbs-kliniek wordt getoetst op zorgvul-
Officier c.q. de Rechter-commissaris over noodzakelijke
digheid, risico-inschatting en risicomanagement.
(penitentiaire) geestelijke gezondheidszorg en de noodzaak en soort PJ rapportage. Begeleiding Pro Justitia rapportage: De Rechter-commissaris of Officier van Justitie vraagt aan het NIFP om een onder-
Klinische rapportage
zoeksopdracht te matchen naar een deskundige uit de pool van rapporteurs. Dit kan betrekking op hebben een psychiater
Klinische rapportages
186
of psycholoog (enkel), een psychiater én een psycholoog (dubbel) of op een psychiater, een psycholoog en een milieuonderzoeker (triple). Factoren van invloed op de matching zijn
In 2007 zijn minder klinische rapportages gemaakt door een
divers. De bemiddeling bestaat verder uit het begeleiden van
verbouwing van het Pieter Baan Centrum in het kader van de
het onderzoek en de collegiale toetsing van het rapport.
brandveiligheid.
Nederlands i n s t i t u u t vo o r forensische p s y c h i at r i e e n psychologie
NIFP locaties
Alkmaar
Leeuwarden
Telefoonnummer 088 – 0710 160
Telefoonnummer 088 – 0710 420
Almelo
Lelystad/Flevoland
Telefoonnummer 088 – 0710 180
Telefoonnummer 088 – 0710 400
Amsterdam (locatie Emmalaan)
Maastricht
Telefoonnummer 088 – 0710 200
Telefoonnummer 088 – 0710 480
Amsterdam (locatie WG-Plein)
Roermond
Telefoonnummer 088 – 0710 240
Telefoonnummer 088 – 0710 500
Arnhem
Rotterdam/Dordrecht
Telefoon 088 – 07 10 260
Telefoonnummer 088 – 0710 520
Assen
Utrecht (Maliebaan)
Telefoonnummer 088 – 0710 420
Telefoonnummer 088 – 0710 550
Breda/Middelburg
Utrecht
Jaarbericht 2007 is een uitgave van het Nederlands Instituut voor
Telefoonnummer 088 – 0710 300
(locatie Pieter Baan Centrum) Telefoonnummer 088 – 0710 620
Zutphen Telefoonnummer 088 – 0710 580
Groningen
redactie: Bas de Koning, Marije Noorbergen interview Jeugd: Joke Schaapman
NIFP directie, bestuursbureau en bedrijfsbureau
Haarlem
3507 LJ Utrecht
Zwolle Telefoonnummer 088 – 07 10 600
Telefoonnummer 088 – 0710 420
Postbus 13369
www.nifp.nl
Den Haag Telefoonnummer 088 – 0710 360
NIFP Graadt van Roggenweg 348-350
Den Bosch Telefoonnummer 088 – 0710 320
Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP)
Telefoonnummer 088 – 0710 100
Telefoonnummer 088 – 0710 460
eindredactie en overige interviews: Remco van Rijn, De Brigade fotografie: Norbert Waalboer. Edwin Goed, Frank Wagenvoort e.a.
NIFP Communicatie Telefoonnummer 088 – 0710 117
ontwerp: Wietske Lute, De Brigade druk: Plantijn Casparie
