Inhoud. Van de redactie

nr. 00/ mei 2009

• Restauratie en herbestemming tot drie appartementen van de Nederlands-hervormde kerk te Hoofdplaat. • Behoud kerk Groede vraagt veel meer dan alleen restauratie. • Kerken en overheid samen op de bres voor kerken. Platform historische kerken van start. • Centree, Cultuurplein Zierikzee. • Houten gewelfsculpturen in de middeleeuwse kerken in Zeeland.

Stichting Oude Zeeuwse Kerken

Secretariaat: J. Maliepaard Benensonstraat 2, 4336 LK Middelburg tel. 0118 - 635289 [email protected]

Dagelijks bestuur

Mr. K.P.T.G. Flos, Middelburg, voorzitter J. Maliepaard, Middelburg, 1e secretaris A.L. van Noord, Goes, Penningmeester A.J.C.M. Vermunt, Koudekerken

Donateursadministratie

(nieuwe donateurs, opzeggingen, adreswijzigingen, betalingen, excursies) Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ), postbus 49, 4330 AA, Middelburg, tel. 0118 - 670870, giro 99692 t.n.v. Stichting Oude Zeeuwse Kerken, Middelburg, email [email protected]

Algemeen bestuur

2

Leden dagelijks bestuur (zie boven) H. Boone (Kats), mevr. M. Buijsse (Waterlandkerkje), J.C. Gabriëlse (Westkapelle), A. Geertse (‘s-Gravenpolder). mevr. C.J. Elenbaas-Murre (Baarland), J. Hoogvlioet ) (Baarland), H. ter Keurs (Kats), S.C. de Koeijer (‘s-Gravenpolder), A. Koster (zierikzee), G.J. Lepoeter (Kapelle), mevr. M.W. Meerman-van der Markt (Vlissingen), J. Triou (Waterlandkerkje), P.F. Vleugel (Zierikzee), mevr. drs. I.H. Vogel-Wessels Boer (Middelburg).

Redactiecommissie

L.M. van der Gouwe (kloosterzande), G.J. Lepepoeter (Kapelle), H. Uil (Zierikzee), mevr. drs. I.H. Vogel-Wessels Boer (Middelburg).

Eindredactie

mevr. drs. I.H. Vogel-Wessels Boer, Hammarskjöldlaan 41, 4334 EM Middelburg, tel. 0118 - 627908

Ontwerp en opmaak

Apner Ontwerpbureau, Middelburg.

Druk en verspreiding Drukkerij Lno, Zierikzee.

Oplage en verschijning 000 stuks, twee maal per jaar

Inhoud Pag. 4 / ir. Pieter van Traa Restauratie en herbestemming tot drie appartementen van de Nederlands-hervormde kerk te Hoofdplaat. Pag. 6 / Winand Halfwerk Natuur op en om kerken; broedende vogelsoorten. Pag. 7 / Van de redactie Speurtocht & Test uw kennis. Pag. 8 / Willem Huijbreghs Centree, Cultuurplein Zierikzee. Pag. 9/ Van de redactie Voorbeelden van omslagen en advertentieformaten.

Van de redactie Met enige trots tonen we u het nulnummer van ons nieuw vormgegeven fullcolour-magazine, met op de voorzijde ons nieuwe logo. Voor het eerst sinds onze oprichting in 1976 hebben we daarmee een uniforme huisstijl. We willen hiermee een eigentijdse, professionele en herkenbare uitstraling neer zetten en we hopen dat u daar net zo enthousiast over bent als wijzelf. Overigens is niet alleen het uiterlijk van het magazine veranderd, ook de inhoud is meer divers geworden. Naast de reeds bekende artikelen gaan we terugkerende rubrieken opnemen, waaronder “natuur op en rond kerken” en een speurtochtrubriek naar kerken in Zeeland. Als u dit nulnummer inziet merkt u dat het nogal dun is en dat de teksten veelal kant nog wal raken. Dit nummer heeft dan ook geen lezerswaarde; het is bedoeld om u als mogelijke sponsor of adverteerder te enthousiasmeren. Wij hebben namelijk de intentie om met dit blad meer lezers en donateurs aan te trekken, zodat we als stichting een breder draagvlak creëren. Dat is hard nodig, want ons huidige donateursbestand is ontoereikend om de broodnodige restauraties aan kerken uit te kunnen voeren. Wij hopen dan ook dat u de Stichting Oude Zeeuwse Kerken wilt steunen als adverteerder in ons magazine, met als doel dat naast boerderijen, molens, kastelen, ook oude kerken in het dorps- en stadsbeeld behouden blijven. Onnodig te zeggen dat u als adverteerder ook persoonlijke baat heeft als u uw betrokkenheid laat blijken door middel van een advertentie. Kijkt u ook eens op onze nieuwe website: www.zeeuwsekerken.nl met vriendelijke groet, de redactie

3

ir. Pieter van Traa

4

Restauratie en herbestemming tot drie appartementen van de Nederlandshervormde kerk te Hoofdplaat

de eieren gedurende twee maanden, waarop vader en kroost in mei de Oosterschelde weer uittrekken. Andere trekkende vissen zijn bijvoorbeeld ponen, pietermannen en zeebaarzen.

Deze tekst is niet echt. Het staat hier louter ten behoeve van het beeld. Gehoornde slijmvis, adderzeenaald, zwartooglipvis, kortsnuitzeepaardje, groene zeedonderpad. Exotische namen van tropische vissen? Nee hoor, deze vissen vind je “gewoon” in onze eigen Oosterschelde! In de Zeeuwse deltawateren leven meer dan honderd soorten vissen. Veel vissoorten houden zich op langs de stenen dijken. Voorbeelden zijn kleine bodemvissen zoals het botervisje, de puitaal en de vorskwab. In het wier dat op en langs de dijken groeit leven zeenaalden en heel zelden zijn er ook zeepaardjes te vinden.

Een aparte categorie trekvissen is die van de trekvissen die van zout naar zoet trekken of vice versa, zoals de paling, de bot en de houting. Veel van deze vissen hebben het moeilijk omdat de natuurlijke verbinding tussen zout en zoet water is afgesloten door de deltawerken en –dammen. Gehoornde slijmvis, adderzeenaald, zwartooglipvis, kortsnuitzeepaardje, groene zeedonderpad. Exotische namen van tropische vissen? Nee hoor, deze vissen vind je “gewoon” in onze eigen Oosterschelde! In de Zeeuwse deltawateren leven meer dan honderd soorten vissen. Veel vissoorten houden zich op langs de stenen dijken. Voorbeelden zijn kleine bodemvissen zoals het botervisje, de puitaal en de vorskwab. In het wier dat op en langs de dijken groeit leven zeenaalden en heel zelden zijn er ook zeepaardjes te vinden.

Andere vissen leven op het zand, zoals het meest algemene visje van Zeeland: het dikkopje. Als je op een ondiepe zandige plaats door de Oosterschelde waadt, dan schieten deze kleine zandkleurige visjes alle kanten uit: reden dat ze ook wel “schotevisjes” worden genoemd. Andere bekende zandbewoners zijn de platvissen en roggen, hoewel deze laatste groep vissen door de bodemberoerende visserij vrijwel is verdwenen uit de Oosterschelde. De Oosterschelde is ook het domein van verschillende trekvissen, die maar een deel van het jaar hier verblijven. Zo trekt de snotolf in februari en maart naar binnen om te paaien. De vrouwtjes trekken weer weg nadat ze de eieren hebben gedeponeerd. De mannetjes bewaken de eieren gedurende twee maanden, waarop vader en kroost in mei de Oosterschelde weer uittrekken. Andere trekkende vissen zijn bijvoorbeeld ponen, pietermannen en zeebaarzen. Een aparte categorie trekvissen is die van

de trekvissen die van zout naar zoet trekken of vice versa, zoals de paling, de bot en de houting. Veel van deze vissen hebben het moeilijk omdat de natuurlijke verbinding tussen zout en zoet water is afgesloten door de deltawerken en –dammen. Gehoornde slijmvis, adderzeenaald, zwartooglipvis, kortsnuitzeepaardje, groene zeedonderpad. Exotische namen van tropische vissen? Nee hoor, deze vissen vind je “gewoon” in onze eigen Oosterschelde!

de eieren gedurende twee maanden, waarop vader en kroost in mei de Oosterschelde weer uittrekken. Andere trekkende vissen zijn bijvoorbeeld ponen, pietermannen en zeebaarzen. Een aparte categorie trekvissen is die van de trekvissen die van zout naar zoet trekken of vice versa, zoals de paling, de bot en de houting. Veel van deze vissen hebben het moeilijk omdat de natuurlijke verbinding tussen zout en zoet water is afgesloten door de deltawerken en –dammen.

In de Zeeuwse deltawateren leven meer dan honderd soorten vissen. Veel vissoorten houden zich op langs de stenen dijken. Voorbeelden zijn kleine bodemvissen zoals het botervisje, de puitaal en de vorskwab. In het wier dat op en langs de dijken groeit leven zeenaalden en heel zelden zijn er ook zeepaardjes te vinden. Andere vissen leven op het zand, zoals het meest algemene visje van Zeeland: het dikkopje. Als je op een ondiepe zandige plaats door de Oosterschelde waadt, dan schieten deze kleine zandkleurige visjes alle kanten uit: reden dat ze ook wel “schotevisjes” worden genoemd. Andere bekende zandbewoners zijn de platvissen en roggen, hoewel deze laatste groep vissen door de bodemberoerende visserij vrijwel is verdwenen uit de Oosterschelde. De Oosterschelde is ook het domein van verschillende trekvissen, die maar een deel van het jaar hier verblijven. Zo trekt de snotolf in februari en maart naar binnen om te paaien. De vrouwtjes trekken weer weg nadat ze de eieren hebben gedeponeerd. De mannetjes bewaken

Gehoornde slijmvis, adderzeenaald, zwartooglipvis, kortsnuitzeepaardje, groene zeedonderpad. Exotische namen van tropische vissen? Nee hoor, deze vissen vind je “gewoon” in onze eigen Oosterschelde! In de Zeeuwse deltawateren leven meer dan honderd soorten vissen. Veel vissoorten houden zich op langs de stenen dijken. Voorbeelden zijn kleine bodemvissen zoals het botervisje, de puitaal en de vorskwab. In het wier dat op en langs de dijken groeit leven zeenaalden en heel zelden zijn er ook zeepaardjes te vinden. Andere vissen leven op het zand, zoals het meest algemene visje van Zeeland: het dikkopje. Als je op een ondiepe zandige plaats door de Oosterschelde waadt, dan schieten deze kleine zandkleurige visjes alle kanten uit: reden dat ze ook wel “schotevisjes” worden genoemd. Andere bekende zandbewoners zijn de platvissen en roggen, hoewel deze laatste groep vissen door de bodemberoerende visserij vrijwel is verdwenen uit de Oosterschelde. De Oosterschelde is ook het domein van verschillende trekvissen, die maar een deel van het jaar hier verblijven. Zo trekt de snotolf in februari en maart naar binnen om te paaien. De vrouwtjes trekken weer weg nadat ze de eieren hebben gedeponeerd. De mannetjes bewaken

Andere vissen leven op het zand, zoals het meest algemene visje van Zeeland: het dikkopje. Als je op een ondiepe zandige plaats door de Oosterschelde waadt, dan schieten deze kleine zandkleurige visjes alle kanten uit: reden dat ze ook wel “schotevisjes” worden genoemd. Andere bekende zandbewoners zijn de platvissen en roggen, hoewel deze laatste groep vissen door de bodemberoerende visserij vrijwel is verdwenen uit de Oosterschelde. De Oosterschelde is ook het domein van verschillende trekvissen, die maar een deel van het jaar hier verblijven. Zo trekt de snotolf in februari en maart naar binnen om te paaien. De vrouwtjes trekken weer weg nadat ze de eieren hebben gedeponeerd. De mannetjes bewaken de eieren gedurende twee maanden, waarop vader en kroost in mei de Oosterschelde weer uittrekken. Andere trekkende vissen zijn bijvoorbeeld ponen, pietermannen en zeebaarzen. Een aparte categorie trekvissen is die van de trekvissen die van zout naar zoet trekken of vice versa, zoals de paling, de bot en de houting. Veel van deze vissen hebben het moeilijk omdat de natuurlijke verbinding tussen zout en zoet water is afgesloten door de deltawerken en –dammen.

5

Winand Halfwerk

Van de redactie

Natuur op en om kerken: Broedende vogelsoorten

Speurtocht

de trekvissen die van zout naar zoet trekken of vice versa, zoals de paling, de bot en de houting. Veel van deze vissen hebben het moeilijk omdat de natuurlijke verbinding tussen zout en zoet water is afgesloten door de deltawerken en –dammen.

6

Natuur op en om kerken wordt een vast terug kerende rubriek. Deze tekst is niet echt. Het staat hier louter ten behoeve van het beeld. Gehoornde slijmvis, adderzeenaald, zwartooglipvis, kortsnuitzeepaardje, groene zeedonderpad. Exotische namen van tropische vissen? Nee hoor, deze vissen vind je “gewoon” in onze eigen Oosterschelde! In de Zeeuwse deltawateren leven meer dan honderd soorten vissen. Veel vissoorten houden zich op langs de stenen dijken. Voorbeelden zijn kleine bodemvissen zoals het botervisje, de puitaal en de vorskwab. In het wier dat op en langs de dijken groeit leven zeenaalden en heel zelden zijn er ook zeepaardjes te vinden. Andere vissen leven op het zand, zoals het meest algemene visje van Zeeland: het dikkopje. Als je op een ondiepe zandige plaats door de Oosterschelde waadt, dan schieten deze kleine zandkleurige visjes alle kanten uit: reden dat ze ook wel “schotevisjes” worden genoemd. Andere bekende zandbewoners zijn de platvissen en roggen, hoewel deze laatste groep vissen door de bodemberoerende visserij vrijwel is verdwenen uit de Oosterschelde. De Oosterschelde is ook het domein van verschillende trekvissen, die maar een deel van het jaar hier verblijven. Zo trekt de snotolf in februari en maart naar binnen om te paaien. De vrouwtjes trekken weer weg nadat ze de eieren hebben gedeponeerd. De mannetjes bewaken de eieren gedurende twee maanden, waarop vader en kroost in mei de Oosterschelde weer uittrekken. Andere trekkende vissen zijn bijvoorbeeld ponen, pietermannen en zeebaarzen. Een aparte categorie trekvissen is die van

Gehoornde slijmvis, adderzeenaald, zwartooglipvis, kortsnuitzeepaardje, groene zeedonderpad. Exotische namen van tropische vissen? Nee hoor, deze vissen vind je “gewoon” in onze eigen Oosterschelde! In de Zeeuwse deltawateren leven meer dan honderd soorten vissen. Veel vissoorten houden zich op langs de stenen dijken. Voorbeelden zijn kleine bodemvissen zoals het botervisje, de puitaal en de vorskwab. In het wier dat op en langs de dijken groeit leven zeenaalden en heel zelden zijn er ook zeepaardjes te vinden. Andere vissen leven op het zand, zoals het meest algemene visje van Zeeland: het dikkopje. Als je op een ondiepe zandige plaats door de Oosterschelde waadt, dan schieten deze kleine zandkleurige visjes alle kanten uit: reden dat ze ook wel “schotevisjes” worden genoemd. Andere bekende zandbewoners zijn de platvissen en roggen, hoewel deze laatste groep vissen door de bodemberoerende visserij vrijwel is verdwenen uit de Oosterschelde. Gehoornde slijmvis, adderzeenaald, zwartooglipvis, kortsnuitzeepaardje, groene zeedonderpad. Exotische namen van tropische vissen? Nee hoor, deze vissen vind je “gewoon” in onze eigen Oosterschelde! In de Zeeuwse deltawateren leven meer dan honderd soorten vissen. Veel vissoorten houden zich op langs de stenen dijken. Voorbeelden zijn kleine bodemvissen zoals het botervisje, de puitaal en de vorskwab. In het wier dat op en langs de dijken groeit leven zeenaalden en heel zelden zijn er ook zeepaardjes te vinden. Andere vissen leven op het zand, zoals het meest algemene visje van Zeeland: het dikkopje. Als je op een ondiepe zandige plaats door de Oosterschelde waadt, dan schieten deze kleine zandkleurige visjes alle kanten uit: reden dat ze ook wel “schotevisjes” worden genoemd. Andere bekende zandbewoners zijn de platvissen en roggen, hoewel deze laatste groep vissen door de bodemberoerende visserij vrijwel is verdwenen uit de Oosterschelde. Natuur op en om kerken wordt een vast terug kerende rubriek. Deze tekst is niet echt. Het staat hier louter ten behoeve van het beeld. Gehoornde slijmvis, adderzeenaald, zwartooglipvis, In

In deze terugkerende rubriek vragen we onze lezers zelf op onderzoek te gaan. In ieder nummer tonen we een detailopname van een kerk in Zeeland, met een subtiele hint waar deze te vinden is. Niet alleen dagen we u uit om de kerk te raden, tevens vragen we u er iets over te vertellen. Te denken valt aan: • historische feiten; • wetenswaardigheden over de bouw; • wetenswaardigehden over restauraties; • markante gebeurtenissen; • persoonlijke verhalen; • enzovoorts. Inzendingen met attentie-waarde voor lezers worden in het opvolgende nummer geplaatst. Onder de meest interessante inzendingen (naar mening van de redactie) wordt een boekenbon ter waarde van 20 euro verloot.

Een kerkje waar muziek in zit... In dit nummer tonen we een detailopname van een kerk waar een bekend liedje over is geschreven. Eigenlijk niet zozeer over het kerkje zelf, maar over het klokkenspel. Inzendingen kunt u binnen drie maanden na het verschijnen van dit nummer sturen naar: • e-mail / Word: [email protected] • per post (geschreven of getypt): adres invoegen. Vergeet niet uw naam en adres aan de inzending toe te voegen.

Ook niet-donateurs zijn van harte uitgenodigd een inzending te sturen. We wensen u veel plezier en inspiratie toe tijdens uw speurtocht... met vriendelijke groet, de redactie

Alhoewel wij de juistheid van de inzendingen waar mogelijk controleren, zijn wij niet aansprakelijk voor de juistheid ervan.

Test uw kennis 1. Wat is de naam van het kerkdeel waar het altaar staat, in het verlengde van het schip? 2. Ongeveer op de plaats van boekenwinkel De Drvkkerij, aan de Markt in Middelburg, stond ooit een kathedraal. Wat was de naam van deze kathedraal en waarom is deze verdwenen? 3. In welke eeuw barstte in Nederland de reformatie los? 4. Het oudst bekende heiligdom in Zeeland was gewijd aan een Romeinse godin. Was was haar naam en waar stond haar tempel? De antwoorden kunt u vinden op pagina 14.

7

Willem Huijbreghs

Van de redactie

Centree, Cultuurplein Zierikzee

Voorbeelden van omslagen (als serie)

kortsnuitzeepaardje, groene zeedonderpad. Exotische namen van tropische vissen? Nee hoor, deze vissen vind je “gewoon” in onze eigen Oosterschelde! In de Zeeuwse deltawateren leven meer dan honderd soorten vissen. Veel vissoorten houden zich op langs de stenen dijken. Voorbeelden zijn kleine bodemvissen zoals het botervisje, de puitaal en de vorskwab. In het wier dat op en langs de dijken groeit leven zeenaalden en heel zelden zijn er ook zeepaardjes te vinden.

8

Andere vissen leven op het zand, zoals het meest algemene visje van Zeeland: het dikkopje. Als je op een ondiepe zandige plaats door de Oosterschelde waadt, dan schieten deze kleine zandkleurige visjes alle kanten uit: reden dat ze ook wel “schotevisjes” worden genoemd. Andere bekende zandbewoners zijn de platvissen en roggen, hoewel deze laatste groep vissen door de bodemberoerende visserij vrijwel is verdwenen uit de Oosterschelde. De Oosterschelde is ook het domein van verschillende trekvissen, die maar een deel van het jaar hier verblijven. Zo trekt de snotolf in februari en maart naar binnen om te paaien. De vrouwtjes trekken weer weg nadat ze de eieren hebben gedeponeerd. De mannetjes bewaken de eieren gedurende twee maanden, waarop vader en kroost in mei de Oosterschelde weer uittrekken. Andere trekkende vissen zijn bijvoorbeeld ponen, pietermannen en zeebaarzen. Een aparte categorie trekvissen is die van de trekvissen die van zout naar zoet trekken of vice versa, zoals de paling, de bot en de houting. Veel van deze vissen hebben het moeilijk omdat de natuurlijke verbinding tussen zout en zoet water is afgesloten door de deltawerken en –dammen. Gehoornde slijmvis, adderzeenaald, zwartooglipvis, kortsnuitzeepaardje, groene zeedonderpad. Exotische namen van tropische vissen? Nee hoor, deze vissen vind je “gewoon” in onze eigen Oosterschelde! In de Zeeuwse deltawateren leven meer dan honderd soorten vissen. Veel vissoorten houden zich op langs de stenen dijken. Voorbeelden zijn kleine bodemvissen zoals het botervisje, de puitaal en de vorskwab. In het wier dat op en langs de dijken groeit leven zeenaalden en heel zelden zijn er ook zeepaardjes te vinden. Andere vissen leven op het zand, zoals het meest algemene visje van Zeeland: het dikkopje. Als je op een ondiepe zandige plaats door de Oosterschelde waadt, dan schieten deze kleine

zandkleurige visjes alle kanten uit: reden dat ze ook wel “schotevisjes” worden genoemd. Andere bekende zandbewoners zijn de platvissen en roggen, hoewel deze laatste groep vissen door de bodemberoerende visserij vrijwel is verdwenen uit de Oosterschelde. Gehoornde slijmvis, adderzeenaald, zwartooglipvis, kortsnuitzeepaardje, groene zeedonderpad. Exotische namen van tropische vissen? Nee hoor, deze vissen vind je “gewoon” in onze eigen Oosterschelde! In de Zeeuwse deltawateren leven meer dan honderd soorten vissen. Veel vissoorten houden zich op langs de stenen dijken. Voorbeelden zijn kleine bodemvissen zoals het botervisje, de puitaal en de vorskwab. In het wier dat op en langs de dijken groeit leven zeenaalden en heel zelden zijn er ook zeepaardjes te vinden. Andere vissen leven op het zand, zoals het meest algemene visje van Zeeland: het dikkopje. Als je op een ondiepe zandige plaats door de Oosterschelde waadt, dan schieten deze kleine zandkleurige visjes alle kanten uit: reden dat ze ook wel “schotevisjes” worden genoemd. Andere bekende zandbewoners zijn de platvissen en roggen, hoewel deze laatste groep vissen door de bodemberoerende visserij vrijwel is verdwenen uit de Oosterschelde.

9

Advertentietype B 1 / 2 pagina, fullcolour of zwartwit 165 mm breed x 123 mm hoog 0,35 punts rand

Advertentietype A 1 / 1 pagina, fullcolour of zwartwit 165 mm breed x 250 mm hoog 0,35 punts rand

10

11

Advertentietype C 1 / 4 pagina, fullcolour of zwartwit 165 mm breed x 250 mm hoog 0,35 punts rand

Advertentietype D (1 x) 1 / 1 pagina, allen fullcolour Speciale plaats: achterzijde bulletin 180 mm breed x 270 mm hoog 0,35 punts rand