ik verzamel verzamelen verzamelaars verzamelingen antwerpen

ik verzamel verzamelen verzamelaars verzamelingen

antwerpen

RFGOEDWEEKEND 20 ı 21 APRIL 2002

April 1912. Het nieuwe passagiersschip Titanic vertrekt… en gaat zijn ondergang tegemoet. Aan boord zijn onder meer veel landverhuizers, op zoek naar een beter leven in Amerika. April 2002. Het Duitse straattheatergezelschap Titanick evoceert in Antwerpen op spectaculaire wijze de constructie, de overtocht en de ondergang van de Titanic. Plaats van het gebeuren is de Schelde-oever ter hoogte van de Rijnkaai, waar zich vroeger de landverhuizers inscheepten naar Amerika. Deze gratis openluchtvoorstelling is onderdeel van het erfgoedfeest dat de projectgroep MAS-Museum aan de Stroom en de Erfgoedcel Antwerpen op zaterdag 20 april organiseren. Aanleiding is de gezamenlijke opening van drie tentoonstellingen, in het Scheepvaartmuseum, het Volkskundemuseum en het Hessenhuis, met als thema de haven, vroeger en nu (zie programma 27, 38, 43). Na de voorstelling gaat het feest tot in de late uurtjes verder in de Waagnatie. Het biedt daar nog meer (hedendaags) spektakel,

muziek en ander erfgoedvermaak. Het is gratis, iedereen is welkom! Waar: Rijnkaai. Wanneer: zaterdag 20 april omstreeks 21 uur (de openluchtvoorstelling Titanic vindt mogelijk ook op zondagavond plaats, te bevestigen). Reserveren kan niet.

Ook tijdens het Erfgoedweekend, op zaterdag én op zondag, viert het Museum PlantinMoretus (zie programma 34) zijn 125-jarig bestaan onder het motto ‘De Gouden eeuw herleeft in Antwerpen’. Het is een evocatie van de 16de eeuw, de eeuw waarin Christoffel Plantin leefde. Op de onlangs opnieuw aangelegde Vrijdagmarkt vermaken vuurspuwers, kruidenmengsters, troubadours, vertellers en jongleurs zowel groot als klein. Op zaterdag, in de vroege vooravond, speelt er een folkband.

Erfgoed feest(en)!

Op 20 en 21 april vindt het tweede Erfgoedweekend plaats. Deze keer wordt het ruime veld van het cultureel erfgoed onder de aandacht gebracht. Cultureel erfgoed is immers niet alleen in musea en archieven aanwezig, maar ook in kloosters, kerkfabrieken, heemkundige kringen, bibliotheken, universiteiten en in privé-collecties. Erfgoedweekend 2002 staat in het teken van een thema waar iedereen zich in kan vinden: verzamelen, verzamelaars en verzamelingen. De mens is een verzamelaar, vooral van zijn cultureel erfgoed. Of het nu gaat om objecten als schilderijen, sculpturen en boeken, of om herinneringen. Of het nu kostbaar is of veeleer apart, of buitenissig… of zomaar. Wie heeft nooit een verzameling aangelegd? Wie is nooit gefascineerd geweest door wat anderen bijeen brachten? Antwerpen, cultureel-erfgoedstad bij uitstek, neemt met enthousiasme deel aan het tweede Erfgoedweekend. Dat blijkt uit het aantal deelnemers, om en nabij de vijftig, meer dan een verdubbeling van het aantal van vorig jaar. De deelnemerslijst – van de Sint-Andrieskerk tot de Zoo – omvat indrukwekkende openbare verzamelingen maar evengoed collecties die met veel liefde en zorg door een handvol vrijwilligers bewaard blijven. Ze zijn zowel in het centrum van Antwerpen als in de districten gesitueerd. Het Antwerpse programma is uitbundig, alles is gratis. De deuren gaan wijd open – op zondag overal, bij sommige deelnemers ook al op zaterdag – en er worden tal van leuke activiteiten georganiseerd voor klein en groot. Op zaterdagavond is er bovendien een bruisend erfgoedfeest aan de Rijnkaai. Veel plezier!

Eric Antonis schepen voor cultuur, bibliotheken en monumentenzorg

links: portretten (details) van verzamelaars: p.p. rubens (rubenshuis), e. beuckeleers-doncke (nationaal scheepvaartmuseum), gordon matta-clark (muhka), en p. smith van gelder (museum smith van gelder); boven: maria-gevelbeeld (detail)

RFGOEDWEEKEND 20 ı 21 APRIL 2002

5

het erfgoedfeest op zaterdagavond (‘titanic’ ook op zondagavond) aan de rijnkaai.

het erfgoedweekend is een initiatief van culturele biografie vlaanderen vzw • de erfgoedcellen van antwerpen, brugge en gent • vlaams centrum voor volkscultuur vzw • vlaamse gemeenschapscommissie • vlaamse museumvereniging vzw • vlaamse vereniging voor bibliotheek-, archief- en documentatiewezen vzw • vereniging van vlaamse steden en gemeenten (coördinatie erfgoedweekend) het erfgoedweekend is mogelijk dankzij de steun van:

met de steun van de vlaamse minister van cultuur, jeugd, sport, brusselse aangelegenheden en ontwikkelingssamenwerking

inhoud 2

erfgoedfeest(en)

9

archieven/bibliotheken/documentatiecentra

17

heemkundige verzamelingen

21

kerkelijk erfgoed

26

plattegrond van antwerpen

29

museumverzamelingen

45

(andere) verzamelingen

50

index praktische info op de achterkaft

RFGOEDWEEKEND 20 ı 21 APRIL 2002

7

8

archieven ı bibliotheken ı documentatiecentra Archivarissen verzamelen eigenlijk niet; ze bewaren archieven die door en bij anderen tot stand zijn gekomen. Allemaal – individuele personen maar ook instellingen en verenigingen – bewaren we belangrijke brieven, documenten, foto’s, soms ook beeld- en geluidsmateriaal, tegenwoordig ook veel computerbestanden. Op een zeker ogenblik hebben deze documenten geen direct nut meer en krijgen archiefinstellingen ze in beheer. Het Antwerpse Stadsarchief bijvoorbeeld heeft als voornaamste opdracht alle archieven te bewaren die betrekking hebben op de Antwerpse geschiedenis, op gebeurtenissen, personen en bedrijven die verbonden zijn met Antwerpen. Het Stadsarchief zorgt er op deze wijze voor dat ze door elke geïnteresseerde vrij kunnen worden geraadpleegd en dat de Antwerpse geschiedenis een levendig gegeven blijft. Dat is anders voor particuliere archieven, waarvoor soms, ter bescherming van de privé-sfeer van de persoon in kwestie, voor inzage de toestemming van de erfgenamen vereist is. Sommige schrijversarchieven die bewaard worden in het AMVC-Letterenhuis vallen onder deze regel. Er zijn archieven die zulke kostbare stukken bewaren dat ze tot de top van het werelderfgoed behoren. De eer officieel tot werelderfgoed te worden beschouwd, viel recentelijk te beurt aan het Plantijns archief, gehuisvest in het Museum Plantin-Moretus. Als het allereerste Belgische archief werd het opgenomen in het Unesco-programma Het geheugen van de mensheid; het staat daarmee broederlijk naast de Negende Symfonie van Ludwig van Beethoven

advn, de compactuszaal waar het archief wordt bewaard. © advn, foto peter maes

RFGOEDWEEKEND 20 ı 21 APRIL 2002

9

advn ! Archief- en Documentatiecentrum voor het Vlaams-nationalisme a t f e

10

Lange Leemstraat 26, 2018 Antwerpen 03-225 18 37 03-226 64 05 [email protected]

Het ADVN is een van de vier erkende thema-archieven in Vlaanderen. Het verzamelt en bewaart de bronnen omtrent de historiografie van het nationalisme en de nationaliteiten in algemene zin en van de Vlaamsnationale beweging in het bijzonder. De verzameling van het ADVN vertelt het verhaal van Vlaams-nationale partijen en structuren, van mandatarissen en militanten, van organisaties en personen. Maar ook van de Samen in het Noorden tot de Basken in het Zuiden, van de Bretons tot de Balkanvolkeren. Bovendien stoppen de bezigheden niet bij het verzamelen, bewaren en ontsluiten van bronnen. Talrijke tentoonstellingen, publicaties en projecten getuigen daarvan.

Het ADVN is sinds 1997 gehuisvest in de Lange Leemstraat in een neoclassicistisch pand van architect Pieter Dens. programma Het ADVN opent zijn deuren op zaterdag en zondag van 10 tot 18 uur. Wie geïnteresseerd is in de inhoudelijke werking kan om het uur deelnemen aan een rondleiding. Wie een impressie wil van de rijkheid en verscheidenheid van de collecties kan zelf op stap gaan in het gebouw, waar elke bronnensoort haar ruimte krijgt. vrouwen in de voedingindustrie (foto-archief amsab)

scheepsherstellers (foto-archief amsab) © l. van cauwenbergh

progressieve en nieuwe sociale bewegingen. De collecties omvatten archieven van personen en organisaties, affiches, prenten, schilderijen, audiovisuele documenten en een ruime bibliotheek. Het Amsab is ondergebracht in een fraaie patriciërswoning van rond de eeuwwisseling.

advn, zicht op de achtergevel vanuit de binnentuin. © advn, foto peter maes

programma

amsab antwerpen @ Instituut voor Sociale Geschiedenis a Lamorinièrestraat 233, 2018 Antwerpen t 03-239 42 87 f 03-281 73 22 e [email protected] w www.amsab.be Amsab – Instituut voor Sociale Geschiedenis is een archief- en documentatiecentrum dat zich richt op

Amsab stelt enkele van zijn bijzondere collectievormers voor. In de tentoonstelling Van bron tot monding: archief in de praktijk wordt de werking van het archief- en documentatiecentrum belicht. Tenslotte nodigt Amsab enkele particuliere verzamelaars uit om hun buitengewone verzameling voor te stellen. Stan Helleboog verzamelt al meer dan 25 jaar alles uit de USSR, nu Rusland. Met zijn uitgebreide collectie haalde hij zelfs de Russische krant Izvestia. Ostalgie Kempen is een verzamelclub met 55 actieve leden, die allerhande voorwerpen verzamelen uit het voormalige Oostblok en vooral de DDR, van speelgoed tot motorfietsen en personenwagens zoals het bekende Trabantje. Voor de gelegenheid zal ons parkeerterrein plaats bieden aan een aantal DDR-oldtimers.

huis de beuckelaer in 1912 (fotocollectie amvc letterenhuis)

amvc - letterenhuis # a Minderbroedersrui 17, 2000 Antwerpen t 03-222 93 20 f 03-222 93 21 e [email protected] w www.antwerpen.be/cultuur/amvc In 1912 was het groot feest in Antwerpen ter ere van de honderdste geboortedag van Hendrik Conscience. De Conscience-tentoonstelling in het Huis De Beuckelaer aan de Minderbroedersrui was een overweldigend succes, en men besloot een permanent Consciencemuseum in te richten. Het werd uiteindelijk een Museum voor de Vlaamsche Letterkunde, de voorloper van het huidige AMVC-Letterenhuis. Het AMVC-Letterenhuis is uitgegroeid tot een het beeldendepot in het amvc-letterenhuis © foto joris luyten

museum met een unieke en grote literaire collectie, een eveneens zeer groot algemeen cultureel archief en een documentatiecentrum. De collectie bestaat uit handschriften, documenten en archieven van en over schrijvers, theatermensen, beeldend kunstenaars, musici en componisten. Ook worden archieven van tijdschriften, uitgeverijen, verenigingen en gezelschappen bewaard. Samen zijn al deze verzamelingen goed voor meer dan 1,5 miljoen brieven en handschriften. Behalve grote en kleine archiefbestanden heeft het AMVC-Letterenhuis een aantal specifieke collecties: 120.000 foto’s, 30.000 affiches, programmabrochures, beelden, schilderijen en grafiek. programma Tijdens het Erfgoedweekend kunt u via de poort aan de Minderbroedersrui 17 een bezoek brengen aan de benedenverdieping van het historische Huis De Beuckelaer. In die zalen, die gewoonlijk niet voor het publiek geopend zijn, staat dan de Conscience-manie van 1912 centraal met een grote verzameling postkaarten, foto’s en rariteiten uit die tijd: 1912 revisited. Ook wordt er al een tipje van de sluier opgelicht van de tentoonstelling Leeuwen van Vlaanderen, waarmee het vernieuwde AMVC-Letterenhuis op 1 juni 2002 als museum opent. Op zondag 21 april kunt u ook nog eens een blik achter de schermen werpen tijdens een rondleiding door de twee ondergrondse depots van het Letterenhuis waar een grote verzameling literair erfgoed bewaard wordt en allerlei onverwachte verzamelingen te ontdekken zijn. Huis De Beuckelaer is op 20 en 21 april geopend van 10 tot 18 uur met 1912 revisited. Depotbezoeken op 21 april om 10.30, 11.30, 12.30, 13.30, 14.30, 15.30 en 16.30 uur.

documentatiecentrum antwerpse noorderpolders $ a t f e

Veltwijcklaan 19, 2180 Ekeren 03-541 13 78 03-541 51 48 [email protected]

In de oude rijkswachtkazerne van Ekeren (1887) is het Stedelijk Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders gevestigd. Het is opgericht in het begin van de jaren zestig, en bezit een grote heemkundige en volkskundige verzameling over de verdwenen polderdorpen Oosterweel, Wilmarsdonk, Oorderen en Lillo (waarvan alleen het gehucht Lillo-Fort gespaard bleef) maar ook over verleden en heden van de nog bestaande polderoorderen foto j. hendrickx © documentatiecentrum antwerpse noorderpolders

11

belangrijke families en particulieren. Daarnaast bezit het Rijksarchief uitgebreide verzamelingen microfilms (van burgerlijke stand, parochieregisters), foto’s, kaarten en plattegronden. Wie geïnteresseerd is in de geschiedenis van zijn familie en voorouders, zijn gemeente of streek binnen de provincie Antwerpen vindt in het rijke archief van het Rijksarchief steeds zijn gading. programma Op zaterdag is er gewone leeszaaldienst zoals op andere zaterdagen, op zondag is het Rijksarchief bij uitzondering geopend en zijn er rondleidingen. Tijdens die rondleiding krijgt de bezoeker van de medewerkers informatie over de werking en de opdrachten van het Rijksarchief en kan hij zelf kennismaken met het nut en het belang van een aantal archiefstukken. 12

stadsarchief antwerpen & wilmarsdonk foto j. hendrickx © documentatiecentrum antwerpse noorderpolders

dorpen Ekeren, Hoevenen, Stabroek, Berendrecht en Zandvliet. Meer dan 150.000 collectieonderdelen (drukwerk, knipsels, affiches, foto’s, dia’s, geluidsopnamen, tijdschriften enz.) worden veilig bewaard en geven een volledig beeld van de Antwerpse Noorderpolders. programma Op zaterdag en zondag van 10 tot 18 uur: rondleidingen, een tentoonstelling, een greep uit de verzameling en een doorlopende diavoorstelling.

nationaal museum en archief van douane en accijnzen % (zie rubriek musea)

rijksarchief antwerpen ^ a Door Verstraeteplein 5, 2018 Antwerpen t 03-236 73 00 f 03-236 73 00 e [email protected] w http://arch.arch.be Het Rijksarchief bewaart het archief van personen, families, verenigingen, administraties en bedrijven die hebben bestaan (of nog bestaan) op het grondgebied van de huidige provincie Antwerpen. Dat kan gaan om overheidsinstellingen (zoals provinciebestuur, notarissen, gemeenten, OCMW’s en hun voorgangers zoals schepenbanken en Burelen van Weldadigheid), maar ook om kerkelijke instellingen (zoals abdijen, kloosters, kerken, begijnhoven, kerkfabrieken) en om

a Venusstraat 11, 2000 Antwerpen t 03-206 94 11 f 03-206 94 10 e [email protected] w http://stadsarchief.antwerpen.be Het geheugen van de stad… Het Stadsarchief Antwerpen bewaart alle stedelijke documenten waarvan het oudste dateert uit de 12de eeuw. Ook allerlei personen, families, bedrijven, verenigingen en particuliere instellingen hebben hun archieven aan het Stadsarchief geschonken. Al deze archieven met betrekking tot de stad Antwerpen worden geordend, beschreven en bekend gemaakt. …voor iedereen Iedereen kan gratis de leeszaal van het Stadsarchief bezoeken, om op zoek te gaan naar gegevens uit een ver of nabij verleden. Wilt u meer weten over de

Het Stadsarchief bezit tal van oude (nitraat) filmbanden met zeldzame beelden uit Antwerpen. Dit beeldarchief werd in samenwerking met het Koninklijk Filmarchief gerestaureerd. De verdere publieksontsluiting verloopt in samenwerking met de Erfgoedcel Antwerpen, het FWO Max Wildiersfonds en de Universiteit Gent. Een selectie van deze filmfragmenten, meer bepaald deze met betrekking tot de haven, werd in samenwerking met ATV verwerkt tot een reportagereeks. Een compilatie van deze beelden wordt tijdens het Erfgoedweekend in verschillende musea en archieven doorlopend op video getoond. (Zie ook programma Stadsarchief & en Filmmuseum CR)

redezicht, met belgenland van de red star line, 1930 foto uit eva, de foto-beeldbank van het stadsarchief

op komst

over Antwerpen en de haven van Antwerpen getoond. In avantpremière wordt de video van de ATV-uitzendingen Antwerpen Teruggespoeld vertoond en verkocht. Deze video bevat mooie en uitzonderlijke zwart-wit en kleurbeelden over het werk en het leven in en rond de haven. Medewerkers van het Stadsarchief verstrekken graag nadere inlichtingen over de archiefwerkzaamheden; over EVA, de digitale foto-beeldbank; over FLORIS, het algemene informatiesysteem. kattendijkdok versierd naar aanleiding van hoog bezoek, 1919 Het zal ook mogelijk zijn om foto uit eva, de foto-beeldbank van het stadsarchief kennis te maken met het archigeschiedenis van uw familie, uw straat of wijk? Bent veren van websites, een primeur in Vlaanderen. Veru op zoek naar de bouwvergunning of de plannen van der is er ook standaard een bezoek aan de leeszaal het huis dat u in Antwerpen gekocht hebt? Kijkt u en aan een beperkt deeltje van het archiefmagazijn.

graag naar oude foto’s van uw straat of uw buurt? Het Stadsarchief is dé plaats voor elke vraag over uw (Antwerpse) verleden. U kunt er de originele archiefstukken bekijken en lezen. De medewerkers staan klaar om u eventueel wegwijs te maken en te helpen. Alle beschikbare informatie over archiefstukken kunt u ook digitaal opzoeken. Niet alleen de inventarissen van de diverse fondsen en verzamelingen zijn te raadplegen, maar ook informatie over de werking van het archief en de leeszaal alsook de laatste nieuwtjes zijn er terug te vinden. Via onze website kunt u ook een abonnement nemen op de maandelijkse nieuwsbrief van het Stadsarchief. Een aanzienlijk deel van onze oude foto’s is on line raadpleegbaar op de website. programma Op zondag worden doorlopend, op enkele extra beeldschermen, nooit eerder vertoonde filmbeelden

stadsbibliotheek * a Hendrik Conscienceplein 4, 2000 Antwerpen t 03-206 87 10 f 03-206 87 77 e [email protected] w http://stadsbibliotheek.antwerpen.be De Stadsbibliotheek bezit een rijke, historische collectie die ondertussen is uitgegroeid tot ca. één miljoen volumes met handschriften, duizenden oude drukken (waaronder 109 incunabelen), en een indrukwekkende verzameling tijdschriften en kranten. De volgende uitgaven worden systematisch verzameld: oude drukken, Antverpiensia, Nederlandse letterkunde, literatuur- en cultuurgeschiedenis van Vlaanderen en Nederland, en de geschiedenis van de Vlaamse Beweging. De publicaties zijn alleen ter plaatse raadpleegbaar.

13

De oorsprong van de collectie gaat terug tot 1481. Tot 1883 was de bibliotheek gehuisvest in het stadhuis, daarna werd ze ondergebracht in de zgn. Sodaliteit aan het Hendrik Conscienceplein met onder meer de prestigieuze Nottebohmzaal. Ondertussen is de Stadsbibliotheek uitgebreid tot de Korte Nieuwstraat. programma Zaterdag: Rondleidingen SBA achter de schermen (duur: anderhalf uur), beginnend om 10, 10.30, 11, 13.30, 14, 14.30, 15, 15.30, 16, 16.30 uur. Maximaal 18 deelnemers per sessie. Vooraf reserveren is verplicht: tel. 03-206 87 10 of via e-mail: [email protected] of ter plaatse (publieksingang Korte Nieuwstraat). Start rondleidingen: Hendrik Conscienceplein 4, de Nottebohmzaal, Stadsbibliotheek. 14

2000 Antwerpen (personeelsingang). Zondag: - Open dag: van 10 tot 18 uur. Toegang via Korte Nieuwstraat en Hendrik Conscienceplein. Te bezichtigen: leeszaal, Nottebohmzaal, en microfilmafdeling. - Expositie BOEKverBEELDing in de Nottebohmzaal: verzameling boekensteunen en boeksimulanten. De geëxposeerde voorwerpen zijn grotendeels het bezit van de Antwerpse boekenantiquair Eric Tonen. De verzameling ontstond aanvankelijk uit praktische noodzaak: het boekenbezit ordelijk houden. De collectie is ondertussen uitgegroeid tot bijna alles wat aan het “boek” doet denken, dus ook beelden en voorwerpen die het boek uitbeelden. Vandaar BOEKverBEELDing.

BOEKverBEELDing in de stadsbibliotheek: lezeres in gedachten.

vlaamse vereniging voor familiekunde ( a Van Heybeeckstraat 3, 2170 Merksem t 03-646 99 88 f 03 644 46 20 e [email protected] w http://welcome.to/vvf Het Nationaal Centrum voor Familiegeschiedenis, onderdeel van de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde, is een archief- en documentatiecentrum voor iedereen die zich bezighoudt met genealogie, familiegeschiedenis en aanverwante zaken. Het is ondergebracht in een fraaie burgerswoning van begin 1900. Het Centrum heeft tot doel het verwerven van alle gepubliceerde genealogische gegevens uit Vlaanderen en collecties aan te leggen van documenten die voor de genealoog van nut kunnen zijn (bibliotheek: 15.000

werken; bidprentjes, overlijdensberichten en krantenknipsels: 1.500.000 stuks; oude kiezerslijsten (98 procent compleet van geheel België); 800 verschillende titels tijdschriften enzovoort). Een ruime leeszaal met de nodige indices en databanken stelt de bezoeker in staat rustig ons patrimonium te consulteren. programma Op zaterdag en zondag: - Een rondleiding achter de schermen. - Opening van een permanente tentoonstelling: een “verzameling” documenten te gebruiken bij het opstellen van een stamboom en/of het samenstellen van een familiegeschiedenis. - Schatten in het Centrum: de meest waardevolle stukken tentoongesteld. - Extra: een selectie uit een rijke privé-verzameling bidprentjes en ex-librissen. - Extra tentoonstelling: hoe kan een familiearchief er uitzien? Een familiearchief hoeft niet noodzakelijk te bestaan uit documenten, maar ook erfstukken, emotioneel geladen voorwerpen, foto’s en dergelijke kunnen er deel van uitmaken. (Echte opzoekingen zijn tijdens het Erfgoedweekend niet mogelijk.)

15

zicht op leeszaal vlaamse vereniging voor familiekunde © vvf

16

heemkundige verzamelingen Heemkundigen, volkskundigen en plaatselijke historici zijn in principe in alles geïnteresseerd wat met de eigen gemeente of streek te maken heeft. Lokale geschiedenis, het dagelijks leven gisteren en eergisteren, oude objecten en documenten, sterke verhalen en nostalgische beelden, veranderingen in het milieu, de lokale monumenten of de landschappen. Kortom: de verhalen, de mensen en dingen vandaag en in het verleden. In principe kan alles verzameld, gedocumenteerd en beschreven worden. Heemkundige verenigingen hebben zich de voorbije decennia in de praktijk vooral beziggehouden met het dagelijks leven in de 19de en 20ste eeuw. De heemkundige kringen brengen de verzamelaars, de onderzoekers en de geïnteresseerden samen. Deze vrijwilligers leggen in eigen archieven, musea en publicaties een verzameling aan waar misschien net datgene bewaard of beschreven wordt wat u in een andere instelling niet kan vinden.

uit de fotoverzameling kring voor heemkunde wilrica

RFGOEDWEEKEND 20 ı 21 APRIL 2002

17

koninklijke kring voor heemkunde merksem BL

kring voor heemkunde wilrica BM a Kasteel Steytelinck Sint-Bavostraat 20, 2610 Wilrijk t 03-827 03 91 e [email protected]

a Hofke van Roosendaal, Terlindenhofstraat 265, 2170 Merksem t 03-645 16 77

18

De Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem, opgericht in 1939, kon een aantal glasramen redden van de ondergang en liet ze restaureren. De belangrijkste zijn werken van Oscar Calders en Jan Huet. De verzameling werd aangevuld met glasramen die Merksem als thema hebben of een Merksems verleden hebben. Ze hangen verspreid over de verschillende ruimtes in het als monument beschermde poortgebouw uit 1635. De bezoekers kunnen tijdens hun bezoek ook de andere verzamelingen bewonderen. Zo zijn er onder andere verzamelingen over “pijpen en roken”, “het schippersverleden van Merksem” en “religieuze en devotie voorwerpen”.

De volledige studie van gebruiken, het opsporen van getuigenissen en overleveringen van het rijke Wilrijkse verleden, en het bekendmaken en bewaren ervan voor het nageslacht is de doelstelling van de heemkring. Met de driemaandelijkse uitgave van het tijdschrift glasraam van jan huet getiteld de lente © koninklijke kring voor heemkunde merksem

programma Op zaterdag en zondag tentoonstelling met de klemtoon op de verzameling glasramen: Onze glasramen belicht.

hofke van roosendaal, terlindenhofstraat 265, merksem © koninklijke kring voor heemkunde merksem

obiit, kring voor heemkunde wilrica

Wilrica (24ste jaargang in 2002) wordt de verspreiding van deze kennis verzorgd. In het heemmuseum, gelegen in het mooie kader van het kasteel Steytelinck, zijn de voorwerpen tentoongesteld en in het archief zijn documenten verzameld. Van archeologische vondsten, heraldiek, gebouwen en monumenten, werken van Wilrijkse kunstenaars, tot oude beroepen en gebeurtenissen van vroeger.

programma Zaterdag om 15 uur: officiële heropening van het heemmuseum Wilrica met academische zitting en rondleiding. Zondag is het heemmuseum vrij toegankelijk.

turninum volksmuseum deurne BN a Koraalplaats 2, 2100 Deurne t 03-326 75 98 f 03-326 75 98 In oude dorpswoningen en een oude wagensmidse (ca. 800m2 tentoonstellingsruimte) toont het museum een getrouwe reconstructie van het leven en werken van de gewone werkman in het begin van de 19de eeuw. In het Schildersmuseum kunt u alles leren over bindmiddelen, verguldsels, pigmenten, tamponeerborstels enz. programma Op zaterdag en zondag zijn er om 14, 15 en 16 uur gidsen beschikbaar in het museum. In afspraak met de Sint-Fredegandusgezellen kan ook de historische kerk bezocht worden met gidsen. Zie verder ook Sint-Fredeganduskerk (19) en Sint-Fredeganduskerkhof (20)

interieur volksmuseum - kamer der deurnese verenigingen

19

20

kerkelijk erfgoed Kerken zijn in de allereerste plaats een verzamelplaats voor een gemeenschap – dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de GrieksRomeinse tempels. Vandaar hun grote afmetingen en de klokken met hun signaal tot “verzamelen!”. Zowel voor het onderhoud van deze grote ruimten als voor het goede doel worden collectes gehouden. En om het geld – soms ook producten in natura – te verzamelen, is er een heel assortiment ontworpen aan zakjes en bakjes, offerblokken en collecteschalen. Maar kerken zijn van oudsher natuurlijk ook rijke erfgoedbewaarders: prachtige interieurs, kostbare gewaden, schitterende beeldhouwwerken, schilderijen enzovoort. Kerkelijke instanties waren gedurende eeuwen immers belangrijke, zo niet de belangrijkste, opdrachtgevers van kunstenaars – waaronder grote namen als Rubens en Van Dyck – waardoor het vaak echte schatkamers werden. De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal en de Sint-Pauluskerk zijn klassieke voorbeelden. Kerken legden uiteraard evengoed verzamelingen aan van volkse, eenvoudige uitingen van devotie. Een tot de verbeelding sprekende kerkelijke kunstvorm zijn de reliekhouders, prachtig gebeeldhouwde “bewaardozen” van heiligenbeentjes of andere heiligenresten. Een erg populair reliekschrijn is dat van de 36 heiligen in de Sint-Andrieskerk, waar een kleine tentoonstelling dit bijzondere gebruik toelicht.

interieur van de st.-andrieskerk © topa antwerpen

RFGOEDWEEKEND 20 ı 21 APRIL 2002

21

onze-lievevrouwekathedraal BP a t f e

Handschoenmarkt, 2000 Antwerpen 03-213 99 51 03-231 86 17 [email protected]

Op de plek van de huidige Onze-Lieve-Vrouwekathedraal stond in de 10de eeuw reeds een kleine kapel ter ere van Maria. Na de oprichting van de parochie in 1124 werd de kapel uitgebouwd tot een Romaanse kerk. Tussen 1350 en 1520 verrees hier de grootste gotische kerk der Nederlanden, aanvankelijk met vijf

programma Op zondag is de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal gratis toegankelijk van 13 tot 16 uur. Er zijn rondleidingen om 13, 14, 15 en 16 uur.

protestantse kerk antwerpen-oost BQ

glasraam sint-camillus © kristus-koningkerk

kristus-koningkerk BO

a Bexstraat 13, 2018 Antwerpen t 03-216 26 68 e [email protected]

22

a Jan De Voslei, 2020 Antwerpen t 03-237 58 47 De Kristus-Koningkerk werd gebouwd naar aanleiding van de wereldtentoonstelling van 1930. Zij werd, samen met de school van de Pestalozistraat, aangewend als paviljoen voor de Oud-Vlaamsche kunst. Na de wereldtentoonstelling werd zij als kerk in gebruik genomen voor de nieuwe woonwijk. De kerk is vanaf de bouw voorzien van een prachtige verzameling glas-in-loodramen gemaakt naar een ontwerp van Kanunnik Croegaert. Deze ramen werden tijdens de Tweede Wereldoorlog ernstig beschadigd. Na de oorlog begon men met de restauratie van de glasin-loodramen. Spoedig nadien werden, weliswaar met behoud van het concept, de ramen vernieuwd door het atelier Calders.

eind 18de-, begin 19de eeuw, werd ze heringericht in neostijlen. Aan het einde van de 20ste eeuw maakte men een begin met een wetenschappelijke restauratie: eerst de westgevel, de portalen en de toren, vervolgens het interieur, het schip en het koor. De straalkapellen en de verdere buitenrestauratie komen nog aan de beurt.

Op de hoek van de Bexstraat en de Florisstraat (nabij het Stadspark) staat sinds 1893 het kerkgebouw van een Vlaamse protestantse kerkgemeenschap (die oorspronkelijk in het Schipperskwartier samenkwam). enkele karakteristieke kapitelen uit het interieur van de protestantse kerk aan de bexstraat onze-lieve-vrouwkatedraal, de grote sacristij

beuken en later uitgebreid tot zeven. Bij de oprichting van het bisdom Antwerpen in 1559 werd de Onze-Lieve-Vrouwekerk tot kathedraal of bisschopskerk verheven. De geschiedenis spaarde dit pronkstuk van Brabantse gotiek niet. De kerk werd geteisterd door een brand in 1533 en geplunderd en beschadigd tijdens de beeldenstormen van 1566 en 1581. Ze leed ook onder de inbeslagname door de Franse revolutionairen in 1794. Telkens kwam zij de ramspoed te boven. Na de val van Antwerpen in 1585 werd ze heraangekleed in barokstijl. Na de Franse tijd,

© jetty janssen

sint-andrieskerk BR a Sint-Andriesstraat 5, 2000 Antwerpen t 03-232 03 84 f 03 232 03 84 e [email protected] w www.topa.be

de protestantse kerk aan de bexstraat rond 1956 (ansichtkaart ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de protestantse gemeenschap)

Vroeger stonden er twee kerken naast elkaar. De grootste (van waaruit ook de radio ’t kerkske uitzond) is indertijd wegens bouwvalligheid gesloopt, de kleinste van de twee is bewaard gebleven. Het is het oudste protestantse kerkgebouw van Antwerpen. In 1986 werd de buitenkant gerestaureerd, in 1997 het interieur. De architect van deze bijzondere kerk was Joz. Hertoghs, die ook meewerkte aan het ontwerp van de synagoge aan de Bouwmeesterstraat.

De bouw van de Sint-Andrieskerk werd in het begin van de 16de eeuw door de augustijnen aangevat. Ten gevolge van hun sympathie voor hun protesterende ordegenoot Maarten Luther werden ze in de ban gedaan. Margaretha van Oostenrijk wenste de kerk als parochiekerk te benutten. Als blijk van erkentelijkheid jegens de landvoogdes werd de parochie toegewijd aan de patroonheilige van het Huis van Bourgondië, SintAndreas. Na de Franse Revolutie kreeg de kerk er twee monumentale kunstwerken bij: het barokke hoofdaltaar uit de St.-Bernardusabdij te Hemiksem en, de blikvanger bij uitstek, de wondermooie neo-barokke preekstoel met een uitermate realistische weergave van de roeping van de patroonheilige Andreas en zijn broer Petrus.

altaartafel uit 1572; handschrift op perkament verlucht met brugs kantwerk. vervaardigd door elisabeth vander vloet (sint-bartholomeuskerk).

gen, een vermaarde verzameling van 36 relieken samengebracht door de koningen van Portugal in de 15de en 16de eeuw. In 1633 schonk Don Emmanuel van Portugal deze kostbare verzameling aan de SintSalvatorabdij (Pieter Potstraat). De pelgrims stroomden van overal toe, er werd een broederschap opgericht en Theodoor Boeyermans kreeg opdracht om paneeltjes te schilderen met de marteldood van de 36 heiligen. Na de afschaffing van de abdij tijdens de Franse Revolutie kwamen de relieken en de paneeltjes van Boeyermans in de Sint-Andrieskerk terecht. In 1845 kreeg zilversmid J.P.A. Verschuylen de opdracht om een monumentale zilveren schrijn te vervaardigen voor de 36 relieken.

programma Zondag van 13 tot 18 uur: kleine tentoonstelling rond het zilveren reliekschrijn van de XXXVI Heili-

sint-bartholomeuskerk BS

programma Zaterdag: vrij bezoek van 14 tot 17 uur Zondag: tussen 9.15 en 11.45 uur twee protestantse kerkdiensten (toegankelijk voor iedereen), daarna vrij bezoek tot 18 uur Een kleine tentoonstelling (archiefstukken uit de kerk en foto’s uit privé-bezit) illustreert de geschiedenis van het kerkgebouw en het leven van de kerkgemeenschap.

zilveren reliekschrijn van de xxxvi heiligen, j.p.a. verschuylen, 1845 (sint-andrieskerk). © topa antwerpen

a Sint-Bartholomeusstraat 1a, 2170 Merksem t 03-646 20 94 f 03-646 20 94 De Sint-Bartholomeuskerk is nauw verbonden met het ontstaan en de ontwikkeling van Merksem, waarvan de archieven voor het eerst spreken in 1208. De eerste zegel van de parochie dateert van 1217. Over de eerste kerk is weinig bekend. De huidige kerk dateert van 1622. De toren kreeg door een restauratie na een blikseminslag zijn huidige vorm in 1738. De kerk werd een eerste maal vergroot in 1833 en kreeg haar huidige

23

vorm in 1938. Een V-bom op de toren noopte tot grondige restauratie die werd voltooid in 1944. De kerk herbergt naast prachtig houtsnijwerk tal van waardevolle kunstvoorwerpen in haar verzameling. Uitzonderlijk is haar archief, dat ter gelegenheid van het erfgoedweekend tentoongesteld wordt. Het laat onder andere zien hoe de mensen vroeger geïnformeerd werden over allerlei verordeningen. programma De kerk stelt bij uitzondering haar verzamelingen, gewijde vaten, beelden en vooral haar eeuwenoude archief tentoon. Rondleidingen op zaterdag om 14, 15.30 en 17 uur en op zondag om 11.30, 14, 15.30 en 17 uur.

sint-benediktuskerk BT a Havenmarkt, 2040 Lillo t 03-541 18 42 f 03-541 18 42 De Sint-Benediktuskerk werd gebouwd in 1883 in neogotische stijl nadat de vorige kerk was afgebrand. Lillo-Fort heeft steeds een garnizoenskapel gehad, die oorspronkelijk dienst deed voor de protestantse eredienst. Onder de Franse bezetting werd de kerk gebruikt als arsenaal. Na de onafhankelijkheid van België werd ze ter beschikking gesteld van de katholieke eredienst. Samen met de directe omgeving (getijdenhaventje, kazerneplein, kruitmagazijn, kazematten) werd de kerk op 15 april 1981 als stadsgezicht beschermd.

sint-fredeganduskerk

schilderijen van onder meer W. Herreyns, P. en J.P. Ykens, A. Van Diepenbeek en E. Dujardin kunt u er beeldhouwwerken bewonderen van onder anderen J.B. De Vré, De Boeck en Van Wint. programma

programma

24 sint-benedictuskerk: vooraanzicht kerkgebouw

Tentoonstelling van religieuze voorwerpen en archiefstukken op zaterdag en zondag.

sint-fredeganduskerk BU a Lakborslei 31, 2100 Deurne Sint-Fredegandus is de oudste kerk en parochie van Deurne. De huidige laatgotische driebeukige kerk in regionale baksteen met banden van witte zandsteen dateert uit 1644. Het is een vrijstaande georiënteerde kruiskerk met uitgebouwd zuidelijk zijportaal. De kerk heeft een vieringtorentje met opengewerkte klokkenstoel. Tegen de buitenmuren staan veel grafmonumenten waaronder een prachtig gerestaureerde Calvarie. De kerk is beschermd als monument sinds 1976 en werd in 1998 grondig gerestaureerd. Het barokke interieur van de kerk bevat talrijke kunstwerken, waarvan een aantal afkomstig is uit de voormalige Sint-Michielsabdij van Antwerpen. Naast

Zondag van 12 tot 18 uur, rondleidingen om 14, 15 en 16 uur. Het edelsmeedwerk van de Sint-Fredeganduskerk, recentelijk gereinigd in samenwerking met het Zilvermuseum Sterckshof Provincie Antwerpen, wordt bij uitzondering tentoongesteld. Aansluitend is een bezoek aan het Zilvermuseum Sterckshof Provincie Antwerpen (45) (op 10 minuten loopafstand) en het Volksmuseum (12) (op 5 min.) zeker de moeite waard.

sint-fredegandus begraafplaats CL a Lakborslei 31, 2100 Deurne t 03-326 75 98 (Turninum - Volksmuseum Deurne) Het Sint-Fredegandusbegraafpark is samen met Campo Sancto in Sint-Amandsberg en het kerkhof van Laken (atelier Salou) een van de belangrijkste historische

beelden in zandsteen. Kloostergangen met 21 schilderijen uit de 17e eeuw en een neogotische kruisweg. In de zojuist geopende schatkamer: een rijke verzameling edelsmeedwerk (17e-19e eeuw), relieken en gewaden.

st boniface anglican church CN middenweg beschermd deel sint-fredegandus met o.a. graf van burgemeester en kasteelheer florent pauwels © turninum volksmuseum deurne

begraafplaatsen van Vlaanderen. Het werd omgevormd tot een speciaal “funerair” parklandschap met behoud van talrijke historische grafmonumenten. Om de oorsprong te benadrukken werd een Germaans-Keltische tumulus ingeplant en tal van andere elementen. programma Op zaterdag en zondag rondleidingen vanaf de hoofdingang van de begraafplaats (organisatie Turninum - Volksmuseum Deurne): 14, 15 en 16 uur. Vrij bezoek is ook mogelijk

sint-pauluskerk CM a Prior Peltiersplaats 7 (ingang Veemarkt) 2000 Antwerpen t 03-232 32 67 e [email protected] In deze prachtig gerestaureerde dominicanenkerk kunt u jeugdwerken van Rubens, Van Dyck, Teniers en Jordaens bewonderen naast werk van vijftien andere Antwerpse schilders uit de baroktijd. Beelden in steen en marmer van Quellinus, Kerricx en Van Baurscheit. Lambriseringen, biechtstoelen en koorgestoeltes met houtsnijwerk van een verbluffende rijkdom en symboliek (1630-1658). Calvarieberg (1700-1747) met 63

a Grétrystraat 39, 2018 Antwerpen t 03-239 33 39 e [email protected] Reeds in de middeleeuwen was er in Antwerpen een levendige gemeenschap van Engelstaligen. In de 16de eeuw had hun aanwezigheid in de stad ook een grote betekenis doordat zij bescherming boden aan Tyndale voor diens vertaling van de Bijbel in het Engels die ook hier in Antwerpen gedrukt werd. De huidige kerk werd gebouwd tussen 1906 en 1909 volgens de plannen van architect Michel de Braey, die zich liet inspireren door de Engelse vroeg-gotische stijl. Monumentale glasramen werden erin opgenomen volgens de ontwerpen van onder anderen Burlison en Grylls. Op 22 april 1910 werd de kerk gewijd door de Bisschop van Londen met de heilige Bonifatius, bisschop en missionaris, als patroon. De kerk staat ten dienste van een heilige verzameling, waarover u ter plekke meer kunt horen. programma Zondag: gezongen eucharistieviering om 10.30 uur; opendag met rondleidingen om het uur van 13 tot 17 uur; gezongen avondgebed om 17 uur.

straatgevel st. boniface church

25

kaart 26

kaart 27

28

museumverzamelingen Veel musea in Antwerpen waren oorspronkelijk privé-verzamelingen. Vaak gaat het om collecties van – weliswaar bemiddelde maar vooral – enthousiaste en gefascineerde kunstliefhebbers en wetenschappers. Frits Mayer van den Bergh, Pieter Smidt van Gelder, Pieter Paul Rubens, Nicolaas Rockox, de familie Moretus en nog tal van anderen waren gereputeerde verzamelaars, niet alleen in Antwerpen maar ook ver buiten de stads- en landsgrenzen. Het resultaat van hun passie – ondertussen vaak in het bezit van de overheid, dus van iedereen – kunnen we met z’n allen nog dagelijks bewonderen in de vele prachtige Antwerpse musea. Tijdens het Erfgoedweekend worden deze verzamelaars extra in het zonnetje gezet. Andere musea richten zich op bijzondere rituelen of curiosa die bij het fenomeen “verzamelen” horen. Zo is er het belangrijke moment waarop de verzamelaar zijn pas verworven aanwinst laat taxeren door experts. Daar speelt het Zilvermuseum Sterckshof op in met expertisesessies. Of neem het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, waar allerlei curiosa met betrekking tot leven en werk van “beroemde” kunstenaars onder de aandacht wordt gebracht met een wat bizarre verzameling voorwerpen zoals Rik Wouters’ laatste sigaar en Ensors eerste schoolrapport. Ze worden getoond naar aanleiding van de tentoonstelling Rik Wouters uit eigen bezit. Ten slotte kan bij hoge uitzondering ook het centrale museumdepot van de stedelijke musea (Luchtbal) bezocht worden. Immers, niet alles wat musea verzamelen wordt dagelijks tentoongesteld. Stukken die om welke reden dan ook niet opgesteld staan, worden zorgvuldig bewaard in de depots. Het Erfgoedweekend gunt u een blik achter de schermen.

portret van nicolaas rockox, ca 1615. toegeschreven aan p.p. rubbens (kbc rockoxhuis) © speltdoorn, brussel

RFGOEDWEEKEND 20 ı 21 APRIL 2002

29

amvc-letterenhuis #

per werelddeel. Bij een bezoek aan het Etnografisch Museum maakt u een boeiende reis door Afrika, Oceanië, Amerika en Azië. U ziet er beelden, maskers, wapens, vedertooien, schilderingen en allerlei gebruiksvoorwerpen. Het museum organiseert ook geregeld tijdelijke tentoonstellingen, zoals momenteel Frans M. Olbrechts (1899-1958) op zoek naar kunst in Afrika.

(zie rubriek archieven) a Minderbroedersrui 17, 2000 Antwerpen t 03-222 93 20 f 03-222 93 21 e [email protected] w www.antwerpen.be/cultuur/amvc

programma

centraal museumdepot stedelijke musea CO

Zaterdag: om 11 uur de lezing Het verzamelen van etnische kunst: waar ligt de grens? door Joris Capenberghs Zondag: gratis toegang tot het museum en de tentoonstelling Frans M. Olbrechts (1899-1958) op zoek

a Havannastraat 3, Blok E, rechts, ingang GTI Politie 2030 Antwerpen - Luchtbal t 03-544 43 25 f 03-221 14 96 30

In de voormalige kazerne op Luchtbal (blok E) worden twee verdiepingen (met zeer praktische ruimtes) gebruikt als centraal museumdepot. Een deel van de verzamelingen van de verschillende stedelijke musea wordt hier bewaard. Bent u nieuwsgierig naar de manier waarop de stedelijke musea ons gemeenschappelijke cultureel erfgoed bewaren? Wilt u een kijkje nemen achter de schermen en wegdromen bij de Poesje-poppen, de vlaggen, de meubels, de sculpturen, de schilderijen en de vele andere objecten? Reserveer dan voor een uniek bezoek. Om veiligheidsredenen is de toegang beperkt tot 15 deelnemers per groep.

centraal museumdepot stedelijke musea © foto bart lasuy

etnografisch museum CP a t f e

Suikerrui 19, 2000 Antwerpen 03-220 86 00 03-227 08 71 [email protected]

programma Zondag om 11, 12, 13 uur: rondleiding met uitleg over de collecties, de werkwijze van het depot, het verhaal achter de bewaring. Maximum aantal deelnemers: 15. Reservering en inschrijving bij afdeling Behoud en Beheer van de stedelijke musea, fax 03221 14 96, tel. 03-221 14 92.

Het Etnografisch Museum verzamelt, bewaart en bestudeert objecten uit niet-Europese culturen. Het bezit ongeveer 33.000 voorwerpen waarvan er zo’n 2.500 tentoongesteld worden. Het gaat hoofdzakelijk om voorwerpen uit het verleden van inheemse volkeren. Zij staan in het museum thematisch opgesteld

professor olbrechts tijdens de ivoorkustexpeditie 1938 - 1939 (etnografisch museum)

naar kunst in Afrika. De Belgische wetenschapper Frans Olbrechts verzamelde tijdens zijn expedities in Afrika meer dan 2.000 kunstwerken. Hij is de grondlegger van de studie van de Afrikaanse kunst in Vlaanderen en de geestelijke vader van het Etnografisch Museum Antwerpen. Om 11 en om 14.30 uur: Een verhaal apart - mensen

filmmuseum antwerpen CR

uit West-Afrika maken een keuze uit de tentoongestelde objecten en vertellen er, in het Nederlands, hun eigen verhaal bij.

a Meir 50, 2000 Antwerpen t 03-233 85 71 f 03-226 27 64

eugeen van mieghem museum CQ a Beatrijslaan 8, 2050 Antwerpen t 03-211 03 30 Het museum toont een collectie van meer dan 150 werken van de Antwerpse sociale kunstenaar Eugeen Van Mieghem (1875-1930). Geboren en getogen in de oude Antwerpse havenbuurt, kwam hij omstreeks 1892, als leerling aan de Antwerpse academie, in contact met het Europese modernisme (Van Gogh, Seurat, Toulouse-Lautrec, Toorop). Hij werd van de academie verwijderd door toedoen van dezelfde leraar die tien jaar eerder Van Gogh had weggestuurd. Rond 1900 bezocht Van Mieghem de Antwerpse anarchistische vereniging De Kapel, waar hij voordrachten en lezingen bijwoonde. Zijn interesse in de literatuur ging uit naar Streuvels, Verhaeren, Gorki, Tolstoi, Bakoenin en Kropotkin. Om onderwerpen te vinden voor zijn kunst hoefde hij niet naar Parijs: de wereld kwam voor zijn eigen deur langs. Vanuit de Montevideostraat waar hij woonde vertrokken meer dan 3 miljoen landverhuizers met de Red Star Line naar New York. In zijn sociale bewogenheid maakte de kunstenaar prachtige werken van deze vaak joodse emigranten. Hij portretteerde ook zijn vrouw Augustine: tijdens de ziekte waaraan zij jong zou overlijden, maakte hij van haar een reeks tekeningen die nu door kunstcritici gesitueerd worden tussen sommige van Rembrandt (Saskia) en van Hodler (Valentine Godé). Zijn stijgende bekendheid werd door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog abrupt onderbroken. Tijdens de oorlog verbleef hij in de bezette stad. Zijn oorlogsoeuvre werd vergeleken met dat van bekende Europese kunstenaars als Steinlen,

eugeen van mieghem, aan de dokken, olieverf op doek, 1912, schenking door de koning boudewijn stichting © museum eugeen van mieghem

Forain en Kollwitz. Na de “groote oorlog” werd Van Mieghem benoemd tot leraar aan de Antwerpse Academie. Hij bleef de kunstenaar van het gewone volk, levend in een kosmopolitische wereldhaven.

Het Filmmuseum Antwerpen biedt het publiek al meer dan acht jaar de gelegenheid kennis te maken met een eeuw filmgeschiedenis. De maandelijkse programmering biedt ruimte aan de grote klassieke titels uit de filmgeschiedenis, aan filmportretten van regisseurs en acteurs en aan programma’s rond thema’s en landen. Ook zijn er programma’s speciaal gericht op jongeren, naast seniorenmatinees en een reeks educatieve projecten voor filmliefhebbers en studenten. De samenwerking met het Koninklijk Filmarchief maakt dit alles mogelijk. De laatste jaren is er ook een intensieve samenwerking tussen het Stadsarchief Antwerpen, het Filmmuseum Antwerpen en het Koninklijk Filmarchief met het oog op het beveiligen en vertonen van uniek Antwerps beeldmateriaal uit de collecties van het Antwerpse Stadsarchief. Het beeldmateriaal werd

programma Aan de hand van meer dan 150 werken (eigen verzameling aangevuld met bruiklenen uit privé-verzamelingen) geeft de collectie een uitstekend overzicht van het werk van deze Antwerpse sociale kunstenaar van het volksleven in de haven rond 1900. De huidige expositie loopt samen met de retrospectieve Eugeen Van Mieghem (1875-1930) – Ein flämischer Maler am Vorabend der Moderne in het Käthe Kollwitz Museum in Berlijn.

stoeten en feestelijkheden, 1924 - bloemenstoet stadspark © filmmuseum

31

kbc rockoxhuis CT a t f e

32 stoeten en feestelijkheden - olympisch stadion © filmmuseum

gerestaureerd door het Koninklijk Filmarchief en is regelmatig te zien in het Filmmuseum Antwerpen en de voorbije maanden ook in de historische reeks op ATV.

voerd. Zo zijn deze filmpjes voor het eerst opnieuw in uitstekende omstandigheden te zien. De publieksontsluiting van de films gebeurt in samenwerking met de Erfgoedcel Antwerpen.

programma Een selectie van Antwerpse beelden uit de collecties van het Koninklijk Filmarchief en het Stadsarchief Antwerpen. Het gaat om een programma van 45 à 50 minuten dat vertoond zal worden op zondag om 14, 15, 16 en 17 uur. Beelden met betrekking tot het politieke, culturele, sociale en sportieve leven zullen de sfeer oproepen van het leven in Antwerpen in de eerste helft van de 20ste eeuw. Veel van dit materiaal werd van de definitieve ondergang gered. Het gaat immers om beelden die oorspronkelijk op vergankelijke nitraatfilm waren opgenomen, maar die inmiddels zijn overgezet op een nieuwe drager. Daarbij is ook het noodzakelijke restauratiewerk uitge-

hessenhuis CS (zie MAS) a Falconrui 53, 2000 Antwerpen t 03-206 03 97 f 03-206 03 70 e [email protected] w www.cultuur.antwerpen.be/ musea/hessenhuis programma Tentoonstelling: Stroomversnelling

Keizerstraat 12, 2000 Antwerpen 03-201 92 50 03-201 92 51 [email protected]

Het Rockoxhuis is de 17de-eeuwse patriciërswoning van burgemeester Nicolaas Rockox (1560-1640), die ook als kunstverzamelaar en mecenas de geschiedenis is ingegaan. Rockox heeft onder meer Pieter Paul Rubens belangrijke opdrachten gegeven. De vermaarde burgemeesterswoning is in 1970 aangekocht door KBC Bank & Verzekering. Na een restauratieperiode van bijna 7 jaar werd op 20 april 1977 dit schitterende voorbeeld van 17de-eeuwse Vlaamse wooncultuur geopend voor het publiek, een evocatie van een pand dat ooit heeft toebehoord aan een vooraanstaande 17deeeuwse man. Het Rockoxhuis is rijk gestoffeerd met schilderijen, meubelen en kunstvoorwerpen uit de 16de en 17de eeuw. programma Bij wijze van uitzondering wordt naast het museum ook de kelder van het Rockoxhuis opengesteld op zaterdag en zondag tot 17uur. Er zal in de kelder een kleine tentoonstelling te zien zijn over de restauratie van het huis, een knipoog naar het begin van een kunstverzameling die KBC heeft aangelegd als herinnering aan de 17de-eeuwse burgemeester en kunstverzamelaar Rockox. Voorts zijn er in de kelder ook nog de prachtige gerestaureerde gewelven te zien, een originele waterput uit de 16de eeuw en de muurschildering van Opsinjoorke door Frans van Immerseel uit 1949.

MAS a t f e

CS DT EO

p/a Falconrui 52, 2000 Antwerpen 03-206 03 97 03-206 03 70 [email protected]

Museum aan de Stroom presenteert Op initiatief van het Museum aan de Stroom lopen er van 21 april 2002 af in drie Antwerpse musea tentoonstellingen over het leven in een wereldhaven. In het Hessenhuis vindt onder de titel Stroomversnelling een expositie plaats over de Antwerpse haven tussen 1880 en nu, een periode van grote bloei. Aan de hand van de thema’s arbeid, groei en organisatie wordt de geschiedenis van de haven verteld. Op de benedenverdieping en de eerste etage wordt de sfeer van weleer opgeroepen door middel van oude kaarten, prenten, schilderijen, maquettes, affiches, filmbeelden en authentieke werktuigen. Pièce de résistance is de bijna 10 meter lange panoramische kaart van Antwerpen die in 1913 werd gemaakt door het tekenbureau Hypsos. Ze werd verwerkt in een interactief programma waarbij de bezoeker via beeldschermen een virtuele wandeling kan maken door Antwerpen. Op de tweede verdieping wordt een beeld geschetst van de huidige haven. Dia’s geven een momentopname van de diverse activiteiten. Een speciaal voor de tentoonstelling gemaakte film brengt beelden van de immense uitgestrektheid van het havencomplex. Landverhuizers. Antwerpen: kruispunt van komen en gaan, een tentoonstelling in het Nationaal Scheepvaartmuseum, gaat in op een specifiek aspect van het havenleven, te weten emigratie. In het eerste deel wordt de 19de-eeuwse Europese emigratiebeweging naar Amerika en Canada geschetst. Tussen 1843 en 1923 verlaten meer dan twee miljoen OostEuropese Joden, Russen, Roemenen, Hongaren, Duitsers en ook Belgen per schip via Antwerpen het Oude Continent. Op de vlucht voor armoede en onderdrukking zetten ze koers naar de Nieuwe Wereld. In het tweede deel belicht de tentoonstelling de diversiteit van de stad Antwerpen anno

2002. Momenteel komen migranten uit meer dan 150 verschillende landen naar Antwerpen om er zich te vestigen. Ze hebben zeer verschillende sociaal-historische achtergronden en godsdiensten. Havenkwartier is het derde onderdeel van het initiatief en vindt plaats in het Volkskundemuseum. Hoe wonen de mensen aan de Scheldekaaien? Wat doen ze in hun vrije tijd? En welke beroepen komen er voort uit het leven aan de waterkant? Het reilen en zeilen van de inwoners, van het Eilandje over het Schipperskwartier tot aan de Zuidschippersdokken, wordt getoond aan de hand van onder meer foto’s, getuigenissen van buurtbewoners en voorwerpen als caféattributen en tatoeagemateriaal. De tentoonstelling begint bij het rechttrekken van de Scheldekaaien op het einde van de 19de eeuw. Hierbij verdwenen en veranderden heel wat oude stadswijken waardoor het leven van de kadebewoner een heel ander uitzicht kreeg. Diverse initiatieven zullen de drie tentoonstellingen overkoepelen. Tijdens het Erfgoedweekend worden op zaterdag de drie tentoonstellingen gezamenlijk geopend. Op zondag zijn ze bij uitzondering gratis toegankelijk. (Zie ook Erfgoedfeest(en), p.2)

havenkwartier © mas

stroomversnelling © mas

33

Frits van den Berghe, René Magritte, Paul Delvaux, Osip Zadkine, Lucio Fontana, Pierre Alechinsky, Karel Appel. programma

rik wouters, lezende vrouw, 1913 © kmska 34

kmska CU Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen a t f e

Leopold De Waelplein 1-9, 2000 Antwerpen 03-238 78 09 03-248 08 10 [email protected] en http://www.antwerpen.be/cultuur/kmska

De verzamelingen van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen geven een representatief beeld van de kunstproductie in onze streken van de 14de tot de 20ste eeuw en een aantal opmerkelijke buitenlandse meesters. Er is werk te zien van onder anderen Jan van Eyck, Rogier van der Weyden, Hans Memling, Quinten Metsijs, de familie Bruegel, Jean Fouquet, Lucas Cranach, Titiaan, Peter Paul Rubens, Jacob Jordaens, Antoon van Dyck, Frans Hals, Nicaise de Keyser, Henri de Braekeleer, James Ensor, Rik Wouters, Jozef Peeters, Constant Permeke, Gust de Smet,

Zondag: “Riks laatste sigaar, James’ eerste schoolrapport en andere rekwisieten uit de kunstenaarscultus”. Sedert de 19de eeuw hebben meerdere liefhebbers allerlei curiosa met betrekking tot leven en werk van “beroemde” kunstenaars aan het KMSKA geschonken. Het zijn voorwerpen die hun waarde nagenoeg volledig ontlenen aan de reputatie van de kunstenaar in kwestie. Het gaat uiteraard heel vaak om penselen, paletten en ander schildersmateriaal, maar er zijn ook andere curieuze voorwerpen. Ze functioneren uitsluitend in het kader van de kunstenaarscultus en horen dus vanzelfsprekend thuis in een kunsthistorisch museum, ook al behoren ze helemaal niet tot de beleidsprioriteiten van het museum. Het evenement sluit aan bij de tentoonstelling Rik Wouters uit eigen bezit (de schenking Van BogaertSheid). Ze omvat tientallen schilderijen, beelden en tekeningen, maar ook allerlei documenten en curiosa.

momu DL Modemuseum Provincie Antwerpen a Nationalestraat 28, 2000 Antwerpen t 03-470 27 70 (vanaf mei) f 03-470 27 71 (vanaf mei) e [email protected] w http://www.momu.be (vanaf mei) Op 21 september opent het ModeMuseum Provincie Antwerpen (MoMu) haar deuren. Het museum neemt haar intrek in een indrukwekkend historisch hoekpand, gebouwd rond 1910 in opdracht van de Antwerpse Gasmaatschappij. Voor het architectonische

concept van de renovatie tekende de Gentse architecte Marie-José van Hee. Het MoMu herbergt een diverse en boeiende collectie van 5 eeuwen westerse kleding en textiel. Via thematentoonstellingen gekoppeld aan publicaties, een wetenschappelijke bibliotheek met een ruime leeszaal, lezingen, conferenties, workshops, interdisciplinaire projecten in de MoMu-galerie en een up-to-date website wil het MoMu zich ontpoppen tot een bruisende ontmoetingsplaats en een studiecentrum voor iedereen met interesse voor kleding, mode en textiel, hun sociale en culturele achtergronden, technieken en vormstudies. programma Aangezien het museum nog volop wordt verbouwd en dus niet toegankelijk is, nodigen we u op zondag 21 april graag uit in het Forum (benedenverdieping ModeNatie, Nationalestr. 28). Van 10 tot 18 uur kunt u doorlopend kennismaken met onze werkzaamhemomu-collage (grafisch ontwerp: paul boudens, kledij: angelo figus)

den. Omdat vanaf 21/9 onze eigen collectie centraal zal staan, laten wij op de Erfgoedzondag graag een aantal andere stemmen omtrent collectievorming horen (10-14 uur: korte video-statements van internationale intendanten e.a.). Een collectie staat in een museaal kader echter nooit op zichzelf en komt pas tot haar recht in de ruimte waarin ze wordt tentoongesteld. Als nieuw museum willen we dan ook onze eigen architectuur in discussie brengen en toetsen aan de heersende opvattingen omtrent museumarchitectuur. Dit doen we in de vorm van een debat dat op video te volgen zal zijn (14-18 uur). Reservering is niet noodzakelijk.

den als partituren tijdens drie concerten van telkens 20 minuten in de museumzalen. 10-13 uur - de laatste exemplaren van oudere MUHKA-catalogi worden tegen spotprijzen van de hand gedaan.

muhka DM

Het Maagdenhuis, opgetrokken in typische zand- en baksteenarchitectuur, dateert in zijn huidige vorm van 1634. De toegangspoort met het mooie bas-reliëf dateert evenwel van 1564-1568. Gedurende eeuwen deed het gebouw dienst als meisjesweeshuis. Thans herbergt het de historische kunstcollectie van het

Museum voor hedendaagse kunst Antwerpen a t f e

Leuvenstraat 32, 2000 Antwerpen 03-238 59 60 03-216 24 86 [email protected]

Een verzameling vertelt niet één groot verhaal, maar verscheidene kleine verhalen; ze kan vanuit verschillende gezichtspunten worden bekeken. De kersverse directeur van het MUHKA, Bart de Baere, wil de internationale collectie hedendaagse kunst (vanaf 1970) vanaf september 2002 – in regelmatig wisselende presentaties – opnieuw een vaste plaats geven in het museum. Bij de collectievorming zal het MUHKA zich ook engageren voor bepaalde kunstenaars. Een voorsmaakje hiervan krijgen we nu al in de presentaties van Guy Mees en Paul de Vree. De grote installatie van Honoré ∂’O op de bovenverdiepingen was de laatste aankoop van voormalig directeur Flor Bex, die nog tekent voor het tentoonstellingsprogramma tot september, waaronder de tentoonstellingen van Bert de Beul en Dimitri Vangrunderbeek.

museum maagdenhuis DN a t f e

honoré ∂’o, all the details extended, en fractures recomposées, 2001 (muhka)

Lange Gasthuisstraat 33, 2000 Antwerpen 03-223 56 28 03-223 53 31 [email protected]

programma Zondag: 10.30-12.30 uur & 13.30-16.30 uur - Educatieve medewerkers van het MUHKA staan, verspreid over de museumzalen, de bezoekers te woord en geven toelichting bij collectie en tentoonstellingen. - Vanuit MUST, het grote museumspel van het MUHKA, kunnen kinderen en hun begeleiders samen met educatieve medewerkers het museum en zijn collectie actief verkennen en zelf creatief aan de slag gaan. 14 uur - De nieuwe directeur Bart de Baere geeft zijn kijk op de verzameling / het verzamelen in het MUHKA. 15 / 16 / 17 uur - Peter Jacquemyn (contrabas D), Gunda Gottschalk (viool D) en Ute Völker (accordeon D) lezen beel-

jacob de backer (ca. 1560 - ca.1590), laat de kinderen tot mij komen, detail (museum maagdenhuis)

35

museum mayer van den bergh DO a Lange Gasthuisstraat 19, 2000 Antwerpen t 03-232 42 37 f 03-231 73 35 e [email protected] w www.antwerpen.be/cultuur/ museum_mvdb/index.html

portret frits mayer van den bergh © museum mayer van den bergh

36

OCMW van Antwerpen. Er is ruime aandacht voor de geschiedenis van de armen- en wezenzorg: kleding en gebruiksvoorwerpen, de “vondelingentekens” en de bijzondere collectie papkommen in Antwerps Plateel. Ook kunstambachtelijke voorwerpen zoals meubels, gebrandschilderd glas- en edelsmeedwerk, alsook archiefstukken zijn te bezichtingen. programma Naast de kunstcollectie en archiefstukken die permanent worden geëxposeerd, zal op zaterdag en zondag vanzelfsprekend het accent op “verzamelen” liggen. Verder zullen extra vitrinekasten de armen- en wezenzorg illustreren. Het probleem van de vondelingenzorg zal, onder meer door de speciale aanwezigheid van het zogenaamde “schuifboek” en “kaartboek”, uitgebreid aan bod komen. Ook de actuele discussie over dit fenomeen zal belicht worden, onder andere aan de hand van recente krantenknipsels.

In 1904 ondergebracht in een van de charmantste musea van het land, geniet deze voormalige privé-collectie internationale bekendheid. In het overzicht van de vroegste schilderkunst van de Nederlanden tot de 17de eeuw vormen de Vlaamse Primitieven en het werk van Pieter Bruegel de Oude de hoogtepunten. De rijke verzameling middeleeuws beeldhouwwerk bevat meesterwerken uit heel Europa, en de toegepaste kunsten bieden fascinerende voorbeelden van wandtapijten, edelsmeedwerk, ivoren, bronzen, glasramen van de Byzantijnse tijd tot de 18de eeuw. programma Het Museum Mayer van den Bergh vormt samen met het Rubenshuis en het Museum Smidt van Gelder sinds 1999 de groep Kunstmusea. In deze drie unieke Antwerpese huizen van kunstverzamelaars ontdekt u wat leven met kunst zoal kan betekenen en krijgt u vanuit verrassende invalshoeken een overzicht van “Duizend jaar kunst”. In het Museum Mayer van den Bergh zult u voorwerpen kunnen bewonderen die een tot nu toe ongekend licht werpen op de verzamelactiviteiten van Fritz Mayer van den Bergh, Pieter Paul Rubens en Pieter Smidt van Gelder. Leer deze collectioneurs kennen. Waar en wanneer? Gedurende het hele Erfgoedweekend in Zaal 2 (op zondag gratis).

museum plantin-moretus stedelijk prentenkabinet DP Vrijdagmarkt 22, 2000 Antwerpen 03-221 14 50 03-221 14 71 museum.plantin.moretus @stad.antwerpen.be w www.antwerpen.be/cultuur/ museum_plantinmoretus a t f e

Het Museum Plantin-Moretus is enig in zijn soort en vindt zijn oorsprong bij de belangrijkste drukker-uitgever van de 16de eeuw: Christoffel Plantin. Vandaag vormt het Museum Plantin-Moretus een unieke combinatie van een statige patriciërswoning en een authentiek bedrijf. Veel inspanning vergt het niet om tijdens uw bezoek dit bedrijf in uw verbeelding in werking te zien. De originele werkplaatsen van de Plantijnse drukkerij met de gieterij, drukkerij, lettervoorraadkamer, correcteurskamer, boekwinkel en kantoor doen je het digitale tijdperk even vergeten. Bovendien bevindt zich in het museum een archief van onschatbare waarde. Op 4 september 2001 erkende Unesco dit Plantin-Moretus-archief als cultureel werelderfgoed. De minutieus bewaarde bedrijfsarchieven, de belangrijke briefwisseling met de humanisten uit de Nederlanden en de oudste documenten over de boekdrukkunst met losse, metalen letters maken dit archief tot werelderfgoed. Tenslotte vormen de vele stijlkamers een afspiegeling van het leven en werken van één van de rijkste Antwerpse ondernemersfamilies in de periode van de 16de tot 19de eeuw. programma Zondag: Dankzij de zorgvuldige aankoop van manuscripten, gedrukte boeken, schilderijen, prenten en tekeningen, meubels, porselein en andere kostbaarheden

door Plantin en de opeenvolgende Moretussen en nadien door de verschillende conservators kan het museum zijn schitterende collectie aan het publiek tonen. Het unieke archief, onlangs erkend door Unesco als cultureel werelderfgoed, beschrijft dit proces van verzamelen tot in de kleinste details. Een kleine tentoonstelling met originele archiefstukken zal de verzamelgeschiedenis van de familie Moretus en de eerste conservator, Max Rooses, illustreren. Korte toelichting over het archief om 11 en 14 uur door Dirk Imhof, wetenschappelijk medewerker. Zaterdag en zondag: De bibliotheek van Pieter Paul Rubens: een reconstructie door Prosper Arents. Presentatie van de editie 2001-2002 van De Gulden Passer, het jaarboek van de Vereniging van Antwerpse Bibliofielen, uitgegeven naar aanleiding van het 125-jarig bestaan van deze vriendenvereniging van het Museum Plantin-Moretus. Rubens was een verwoede boekenverzamelaar en dankzij deze nieuwe uitgave van de Antwerpse Bibliofielen kan iedereen snuisteren in de vele werken die de bibliotheek van Rubens ooit rijk was. Hieruit blijkt dat Rubens een belangrijke afnemer was van de Plantijnse drukkerij. fragment uit het kasboek 1576-1589, met goedkeuring door chr. plantin van de rekeningen bijgehouden door j. moretus i d.d. 1 juli 1577 © museum plantin-moretus

Menig boek werd ook door de grootmeester geïllustreerd. Het boek zal ter inzage liggen tijdens het Erfgoedweekend, samen met een korte geschiedenis van de Vereniging van Antwerpse Bibliofielen en de jaargangen 1988-1989 (Plantinbundel) en 1996 (Moretusbundel) van De Gulden Passer. (zie ook Centrum voor Cultuur- en Stadsgeschiedenis /UA/UFSIA ER) Zaterdag en zondag: Gratis toegang tot de tentoonstelling Met Passer en Kompas. Zuid-Nederlands kapitaal en kennis als de 16de-eeuwse bouwstenen voor de VOC. De tentoonstelling vertelt het verhaal van de buiten-Europese handel van Antwerpen tijdens de 16de eeuw via het Iberische schiereiland. Antwerpen fungeerde op dat moment als maritieme handelsmetropool en distributiecentrum voor niet-Europese producten, zoals suiker, specerijen, diamant en porselein. De wetenschappelijke kennis van de Zuidelijke Nederlanden tijdens de 16de eeuw stelde vanaf de late 16de eeuw Noord-Nederland in staat om het handelsverkeer met Oost-Indië op te starten. Dit wordt duidelijk gemaakt aan de hand van navigatie-instrumenten, ontwikkeld in de Zuidelijke Nederlanden en wetenschappelijke publicaties, waarvoor de vooral met Antwerpse kapitalen opgerichte Verenigde Oostindische Compagnie de grondslagen legde. Een groot deel van de kennis en het handelskapitaal migreert na 1585 naar de Noordelijke Nederlanden. Hier werden de fundamenten gelegd voor de Hollandse Gouden Eeuw. Zaterdag en zondag: De Gouden Eeuw herleeft in Antwerpen. Openingsweekend 125 jaar Musem Plantin-Moretus De Gouden Eeuw herleeft in Antwerpen. Onder dit motto viert het Museum Plantin-Moretus dit jaar zijn 125-jarig bestaan. Het wordt een evocatie van de 16de eeuw, de Gouden Eeuw van Antwerpen en natuurlijk ook de periode waarin Christoffel Plantin leefde en werkte. Geen verjaardag zonder feest! Op zaterdag en zondag nodigt het museum iedereen uit

portret pieter smidt van gelder © museum smidt van gelder

op de opgepoetste Vrijdagmarkt. De Vrijdagmarkt krijgt haar oorspronkelijke 16de-eeuwse karakter met licht en muziek. Er zijn ludieke activiteiten voor groot en klein. Vuurspuwers, kruidenmengsters, troubadours, vertellers en jongleurs zijn van de partij. Je kunt er proeven van hapjes naar recepten uit de 16de eeuw. Zaterdagavond brengt een folkgroep feestvierders op de Vrijdagmarkt aan het dansen. Niet te missen!

museum smidt van gelder DQ (niet toeganklijk wegens werkzaamheden, zie Rubenshuis en Museum Mayer van den Bergh)

a Belgiëlei 91, 2018 Antwerpen t 03-239 06 52 f 03-230 22 81 e [email protected] w www.antwerpmuseum.com De Nederlandse verzamelaar Pieter Smidt van Gelder kocht in 1937 een ruim burgerhuis uit de Belle Epoque en richtte er zijn privé-museum in, dat hij in 1949

37

aan de Stad Antwerpen schonk. Het bevat een mooie collectie schilderijen, met vooral Hollandse meesters, en daarnaast een schitterende collectie Europese weeldeartikelen, gaande van de laatbarok tot en met het eclecticisme (1650 - 1900). Ze bestaat uit meubilair en siervoorwerpen, Oosters porselein en Westerse ceramiek, vitrinevoorwerpen en “objets de vertu”. Het vernieuwde museum zal over een lunch- en tearoom beschikken, met terras in een grote historische tuin uit de jaren dertig. programma

38

Het Museum Smidt van Gelder vormt samen met het Rubenshuis en het Museum Mayer van den Bergh sinds 1999 de groep Kunstmusea. In deze drie unieke Antwerpse huizen van kunstverzamelaars ontdekt u wat leven met kunst zoal kan betekenen en krijgt u vanuit verrassende invalshoeken een overzicht van “Duizend jaar kunst”. Het Museum Smidt van Gelder is momenteel gesloten wegens verbouwing, maar het kan u nu alvast een voorproefje geven. De onvermoede schoonheid van enkele voorwerpen uit deze verzameling is te aanschouwen in het Rubenshuis EN en het Museum Mayer van den Bergh DO.

menten. De huidige permanente tentoonstelling geeft in de eerste plaats een overzicht van het Antwerpse verleden. Het Vleeshuis zal over enkele jaren worden omgevormd tot een museum over het stedelijk muziekleven. programma Het Vleeshuis illustreert het thema “verzamelen” door zes recente aanwinsten in de kijker te zetten. Onlangs werd de vermaarde verzameling klavierinstrumenten verrijkt met zes belangrijke stukken. Dé blikvanger is een Antwerps klavecimbel van Joris Britsen uit 1681. De Britsens waren generaties lang anonieme medewerkers in het beroemde atelier Ruckers-Couchet. Na de dood van Joannes Couchet zette Joris Britsen de traditie verder. Dit is het eerste klavecimbel van een lid van de familie Britsen dat boven water komt. We kochten ook vier pianoforte’s uit de late 18de en vroege 19de eeuw, waaronder een prachtige vleugel van Hoebrechts & Groetaerts (Brussel ca. 1815). Een andere blikvanger is een piano-orchestrion, een automatisch spelende piano met slagwerk. jongeren aan het werk: jef (jongeren en fotografie)

klavecimbel, joris britsen 1680. (museum vleeshuis)

museum voor fotografie provincie antwerpen a Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen t 03-242 93 00 f 03-242 93 10 e [email protected] w www.provant.be/fotomuseum Het museum, waarvan het gebouw niet toegankelijk is wegens verbouwingswerkzaamheden, is tijdens het Erfgoedweekend te gast in het open onderwijshuis van de

museum vleeshuis DR

stad antwerpen

a Vleeshouwersstraat 38, 2000 Antwerpen t 03-233 64 04 f 03-231 47 05

a Lange Gasthuisstraat 29, 2000 Antwerpen

Het Vleeshuis, het in 1504 voltooide gildenhuis van de slagers, bevat een veelzijdige verzameling met onder meer Egyptische oudheden, archeologica uit Antwerpen en omgeving, munten en penningen, toegepaste kunst (meubels, ceramiek, aarde- en glaswerk, goudleer, affiches enzovoorts), wapens, schilderijen en prenten, houtsnijwerk, maquettes en muziekinstru-

DS

De verbouwings- en uitbreidingswerkzaamheden aan het Museum voor Fotografie van de Provincie Antwerpen aan de Waalse Kaai zijn intussen ver gevorderd. Aan het voormalige pakhuis, dat het museum sinds 1986 herbergt, werd een nieuwe vleugel toegevoegd naar een ontwerp van de architect Georges Baines. De heropening van het vernieuwde museumcomplex, waarin ook het Antwerpse Filmmuseum een plaats krijgt, is gepland voor begin 2003.

De fotografiecollectie van het museum is een van de belangrijkste in Europa, zowel wat de apparatuur als wat het beeldmateriaal betreft. Na een sluitingsperiode van bijna twee jaar zal het museum de bezoekers verwelkomen met een nieuwe opstelling, tijdelijke tentoonstellingen, lezingen, workshops en filmvoorstellingen. Gedurende het Erfgoedweekend is het Fotografiemuseum te gast in het Open Onderwijshuis, een prachtig 18de-eeuws gebouw van de Stad Antwerpen, dat in het begin van de 20ste eeuw als stedelijke normaalschool werd ingericht en waarin onlangs ook het Vredescentrum werd ondergebracht. programma Terwijl de museummensen werken aan een nieuwe hedendaagse opstelling, duiken 13 Vlaamse jongeren van 14 tot 18 jaar in de fotoverzameling om hun maquette van de nieuwbouw naar een ontwerp van architect georges baines (museum voor fotografie provincie antwerpen) foto guy voet

sieve samenwerking aan met zijn broertje in Charleroi, waar 6 niet te stoppen jongeren in de archieven doken om JEPH (Jeunes et Photographie) de wereld in te sturen. Deze samenwerking resulteert in een flitsend museum vol ideeën, visies en interpretaties van jongeren over fotografie. JEF is te gast in het Open Onderwijshuis op zaterdag en zondag van 10 tot 17 uur. Op zondag, vanaf 11 uur, zullen de jonge museummakers u persoonlijk verwelkomen. JEF blijft na het Erfgoedweekend nog in het Open Onderwijshuis tot 31 mei 2002 en is te bezoeken van maandag tot zaterdag tussen 10 en 17 uur. Scholen kunnen een gratis rondleiding reserveren op het telefoonnummer 03-242 93 20.

nationaal museum en archief van douane en accijnzen %

nationaal scheepvaartmuseum DT (zie MAS)

a Kattendijkdok - Oostkaai 22, 2000 Antwerpen t 03-229 22 42 f 03-229 22 61

eigen fotografiemuseum uit de grond te stampen. Zij omschrijven hun project als volgt: 13 enthousiaste jongeren, 13 museumstukken, 13 originele creaties = JEF (Jongeren en Fotografie), een intrigerende wandeling door de wereld van de fotografie. JEF gidst je onder andere langs dansende beelden, naakte mode en een architectonisch lijnenspel, een fototrip die de moeite waard is. Voor dit project ging het Fotografiemuseum in Antwerpen ook een exclu-

voorgesteld naar aanleiding van Een Pungel vol Proza. Onder deze noemer zijn door het BelgischNederlands Grensoverleg (BENEGO) een aantal verhalen verzameld en gebundeld in verband met smokkel van goederen, mensen of ideeën. De oproep kreeg niet enkel een literaire respons. Er werden ook schilderijen en sculpturen gewijd aan het smokkelen over de Belgisch-Nederlandse grens of elders in de wereld, kleinschalig of op wereldschaal, waar gebeurd of verzonnen. Na een tournee door Nederland is deze verzameling smokkelverhalen in Antwerpen. Het Douanemuseum toont een 60-tal van deze kunstwerken en om 14 uur wordt er voorgelezen uit de bundel. Een caleidoscoop van anekdotes, reflecties, associaties rond een thema dat de mens blijft intrigeren.

Het museum belicht de geschiedenis van douane en accijnzen, zowel die van de administratie als van haar ambtenaren, die gewoon hun best deden in veelal moeilijke en ondankbare omstandigheden. Achter ieder voorwerp, ieder document, iedere prent schuilt een verhaal; over inventieve geesten en speurneuzen, over fraude en fraudebestrijding. Vaak anekdotes met een kwinkslag over kat-en-muisspelletjes tussen gelegenheidssmokkelaars en douaniers, maar eveneens relazen van harde confrontaties met beroepsmisdadigers. programma Op zondag wordt een gelegenheidstentoonstelling

a Steenplein 1, 2000 Antwerpen t 03-201 93 40 f 03-201 93 41 e [email protected] w www.dma.be/cultuur/scheepvaartmuseum programma Tentoonstelling Landverhuizers. Antwerpen: kruispunt van komen en gaan (1843-1930)

openluchtmuseum voor beeldhouwkunst middelheim DU a Middelheimlaan 61, 2020 Antwerpen t 03-828 13 50 f 03 825 28 35

39

(voor precieze afspraken contact opnemen met Middelheimmuseum): de filosofie achter het verzamelbeleid van het openluchtmuseum, van verleden tot nu, geïllustreerd aan de hand van de beelden in het park.

prentenkabinet van de ufsia EL

Nadien kwamen er een militair hospitaal en een kazerne. In 1929 kochten de Jezuïeten het pand weer aan voor hun Handelshogeschool Sint-Ignatius. De UFSIA, die sedert 1965 op de fundamenten van de Handelshogeschool voortbouwt, is inmiddels verder uitgedeind. Maar ze blijft haar historische kern koesteren, onder andere door de zorg voor het papieren patrimonium dat er bewaard wordt. programma

a t f e

40

emile beuckeleers-doncke © Nationaal Scheepvaartmuseum

In 1950 organiseerde de stad Antwerpen in het Middelheimpark een internationale openluchttentoonstelling voor beeldhouwkunst. Het grote succes van deze manifestatie was de aanzet om in dit prachtige park permanent beelden te exposeren. Na meer dan 40 jaar verzamelen is een collectie ontstaan die een selectief overzicht geeft van de moderne beeldhouwkunst vanaf Rodin tot heden. De verzameling hedendaagse kunst werd de laatste jaren uitgebreid met onder andere werk van Guillaume Bijl, Richard Deacon, Luciano Fabro, Isa Genzken, Per Kirkeby, Harald Klingelhöller, Bernd Lohaus, Matt Mullican, Juan Munoz, Panamarenko, Thomas Schütte, Didier Vermeiren en Franz West.

Prinsstraat 13, 2000 Antwerpen 03-220 44 49 03-220 44 37 [email protected]

Het Hof Van Liere is het centrum van de UFSIA. Het herbergt onder meer het Prentenkabinet, een collectie prenten over de geschiedenis en het stadsbeeld van Antwerpen. Kuierend langs de 500 prenten maakt de bezoeker een wandeling door de tijd en is hij getuige van de woelingen die de stad beroerden. Tegelijk maakt hij kennis met een uniek stuk bouwkundig erfgoed. Het Hof Van Liere werd gebouwd door burgemeester Aert van Liere. In de 17de en de 18de eeuw was het Antwerpse Jezuïetencollege er gevestigd. de antwerpse o.l.v.-kathedraal. ingekleurde kopergravure van p. devel, 1711 © ufsia, prentenkabinet

Op zondag is het Prentenkabinet van de UFSIA vrij toegankelijk.

rijn- en binnenvaartmuseum EM a Nieuwpoortkade - Bonapartedok 2000 Antwerpen t 03-225 00 15 f 03-225 20 38 Het Rijn- en Binnenvaartmuseum is eigenaar van 3 oude binnenschepen, waarvan de Mon desir en de Lionar zijn ingericht als museum. Het 3de schip de Angelo is ingericht als café. In de Mon desir bevinden zich foto’s, maquetten en oude gebruiksvoorwerpen uit de scheepvaart. In het laadruim van de Lionar staan enkele oude Belgische scheepsmotoren, scheepsmodellen en foto’s. Om het museum in stand te houden richt het Rijn- en Binnenvaartmuseum elk jaar de Open Scheepdagen in. Twee te bezichtigen schepen liggen aan een wandelroute die leidt van het Nationaal Scheepvaartmuseum via de Westhinder naar het Eilandje. programma Vrij bezoek op zondag.

programma Rondleidingen op zaterdag en zondag om 11 uur

rijn- en binnenvaartmuseum

programma

rubenshuis EN a Wapper 9-11, 2000 Antwerpen t 03 201 15 55 f 03 227 36 92 e [email protected] w www.antwerpen.be/cultuur/rubenshuis

Het Rubenshuis vormt samen met het Museum Mayer van den Bergh en het Museum Smidt van Gelder sinds 1999 de groep Kunstmusea. In deze drie unieke Antwerpse huizen van kunstverzamelaars ont-

dekt u “wat leven met kunst” zoal kan betekenen en krijgt u vanuit verrassende invalshoeken een overzicht van “Duizend jaar kunst”. Tijdens het Erfgoedweekend (op zondag gratis) is het Rubenshuis the place to be om uw kennis van stijlevoluties tussen 900 en 1900 op te frissen en/of te verrijken. Gedurende het hele Erfgoedweekend in het Leerlingenatelier. Ook doorlopend te zien en (opnieuw) te beleven in het Paviljoen van het Rubenshuis is de Rubensfilm van Roland Verhaevert, gemaakt ter gelegenheid van het Rubensjaar 1977. Bezoek ook het Museum Mayer van den Bergh, waar het genieten wordt van enkele pareltjes van voorwerpen die een tot nu toe ongekend licht werpen op de verzamelactiviteiten van Fritz Mayer van den Bergh, Pieter Paul Rubens en Pieter Smidt van Gelder. 41

turninum volksmuseum deurne BN (zie rubriek heemkundige verzamelingen)

volkskundemuseum EO In zijn huis aan de Wapper laat Peter Paul Rubens (1577-1640) ons de stille getuigenis van zijn ongeremde creatieve geest. Het is een kunstenaarswoning zoals er thans nog weinig bewaard zijn gebleven. In dit huis, met de allures van een paleis neergezet, wordt Rubens geplaatst in de context van het sociaaleconomische en culturele milieu. Maar het is vooral het verleden dat hier sterk tot de verbeelding spreekt: Rubens werkt en woont hier, hij brengt hier grootse kunst tot stand. Hij ontvangt er de groten der aarde, als een prinselijk schilder. Hij koestert er zijn vele brieven en uitgebreide kunstverzameling.

(zie MAS) a Gildekamersstraat 2-6, 2000 Antwerpen t 03-220 86 52 f 03-220 83 68 e [email protected] w www.antwerpen.be/cultuur/ volkskundemuseum programma Tentoonstelling Havenkwartier

zelfportret rubens © rubenshuis

42

erfgoedvrijdag

voor het museum gewonnen EP

Om scholen bij het Erfgoedweekend te betrekken wordt ervoor gekozen voorafgaand aan het weekend een Erfgoedvrijdag te organiseren: een aantal deelnemers plannen dan specifieke activiteiten. Erfgoedvrijdag wordt de komende jaren verder uitgebouwd, maar ook dit jaar al vinden op vrijdag 19 april enkele proefprojecten plaats. Leerlingen uit het onderwijs werken rond de thema’s verzamelen en cultureel erfgoed. In Antwerpen gebeurt dat in samenwerking met het Hessenhuis dat voor de gelegenheid te gast is in het Stedelijk Prentenkabinet (programma 44). Ook het Museum voor Fotografie Provincie Antwerpen heeft met jongeren gewerkt rond de fotocollectie. Het resultaat is een eigen jongeren-fotografiemuseum (programma 37).

Stedelijk Prentenkabinet a Vrijdagmarkt 22-23, 2000 Antwerpen t 03-206 03 50 f 03-206 03 70 e [email protected] w www.cultuur.antwerpen.be/musea/ hessenhuis Voor het museum gewonnen is een tentoonstelling voor en door jongeren en een iets minder jong publiek over het verzamelbeleid van musea. Twee klassen van 12- tot 14-jarigen geven naar aanleiding van de presentatie van de recente aanwinsten van de Antwerpse musea hun visie over wat al dan niet voor toekomstige generaties moet worden bewaard. Enkele externe auteurs vullen deze eigenzinnige benadering aan vanuit een filosofische, psychoanalytische of kunsthistorische invalshoek. En ook uw mening doet ertoe! Deze tentoonstelling biedt dus geen pasklare antwoorden, maar aanzetten tot een eigen visie op verzamelen, schenken en afstoten. De eigenlijke tentoonstelling zal plaatsvinden van 19/10/2002 tot 19/1/2003 in het Hessenhuis, Falconrui 53 te Antwerpen, maar op vrijdag 19 april lichten

een jef (jongeren en fotografie) conservator. max elskamp, volkskundemuseum

7 figuren uit het junglebook, volkskundemuseum, jaren ’50. stoffen junglebookfiguren als reclame aangeboden door rombouts. foto: liesbeth de wit, 2001

we reeds een tipje van de sluier op. De jongeren die de tentoonstelling mee voorbereiden tonen alvast de resultaten van hun werk. programma Op vrijdag 19 april presenteren de jongeren die onder leiding van docent Eric Raeves de gelijknamige tentoonstelling mee voorbereiden, het resultaat van hun onderzoek naar het thema “verzamelen”. Hoe en in welke vorm ze deze opmaat voor de tentoonstelling zullen brengen, is op dit ogenblik nog onbekend. Vast staat wel dat het een flitsende avant-première wordt. U kunt deze gebeurtenis meemaken op vrijdag 19 april in het Prentenkabinet op de Vrijdagmarkt. De “verrassingsact” is te zien om 14 uur en om 15 uur. Reserveren is niet nodig.

de vecchi, kan trebok, 2000, slow drink collection (zilvermuseum) 43

zilvermuseum sterckshof provincie antwerpen EQ a Hooftvunderlei 160,2100 Deurne (ingang publiek: Cornelissenlaan) t 03-360 52 50 f 03-360 52 53 e [email protected] w www.provant.be/sterckshof

nenskamers afspeelde: in de toiletkamer, tijdens de maaltijd, bij een exotisch kopje thee, in de fumoir. Een binnenplaats met wensput, een Franse tuin, een ruïne en andere stemmige hoekjes zorgen voor de gepaste sfeer om te genieten van antiek én hedendaags zilver. programma

Vlak bij de ring rond Antwerpen, verscholen in het provinciaal park Rivierenhof, ligt het kasteel Sterckshof. Dit “hof van plaisantie”, waar Gerard Sterck ooit eigenaar van was in 1525, is ook in de 21ste eeuw de uitgelezen plaats om de schatten van de Belgische edelsmeedkunst te ontdekken. De zilvercollectie, die de periode beslaat van de 16de eeuw tot heden, behoort tot de belangrijkste in openbaar bezit in Vlaanderen. Vele topstukken illustreren het vakmanschap van de zilversmid. Elk voorwerp vertelt ook een eigen verhaal, over hoe het leven zich vroeger bin-

Zaterdag en zondag van 10 tot 17.30 uur - Museum met presentatie van recente schenkingen - Tentoonstelling met Italiaans design van de Vecchi - Privé-verzamelaars stellen hun collectie tentoon: rammelaars, druivenscharen, kurkentrekkers, suikertangen en een zilvercollectie uit een Belgisch productiecentrum - De Zilverbank (NL) informeert over zilver verzamelen, kopen, verkopen - De bibliotheek informeert over verzamelen en tentoonstellingen

Extra activiteiten Zaterdag: zilverexpertise (maximaal 5 stuks) van 10 tot 16.30 uur. Inschrijven verplicht: 03-360.52.50 Zondag: rondleiding in de privé-verzamelingen om 13, 14, 15 en 16 uur. Hebt u documenten, ontwerpen, folders, of verkoopscatalogi in verband met zilver, etuis voor zilver of juweeltjes, doodsprentjes van edelsmeden, breng ze mee tijdens uw bezoek! Bezoek ook de schatten van de Sint-Fredeganduskerk te Deurne (op 10 min. loopafstand).

44

(andere) verzamelingen Nogal wat van het roerend cultureel erfgoed is niet meteen in een duidelijke (erfgoed)categorie onder te brengen. Dat kan zijn omdat de beherende instantie niet echt een museum is of een archief, zo bijvoorbeeld een archeologische opgravingdienst, of omdat ze juist verschillende functies in één verenigt. De Antwerpse Zoo beschikt over prachtige collecties erfgoed, die netjes bewaard worden maar waarvoor geen ontsluiting (meer) is voorzien naar het publiek toe, omdat de prioriteit er logischerwijze uitgaat naar het levend dierenpark. Maar soms heeft de onduidelijke status van cultureel erfgoed ook met nog andere redenen te maken. Omdat het nooit echt in een welomschreven verzameling is ondergebracht, of omdat er geen duidelijke eigenaar is, of omdat het (nog) niet als cultureel erfgoed wordt beschouwd, of omdat het uit de belangstelling verdwenen is, in de nevelen van de vergetelheid. Vaak wordt dan ook nooit of slechts sporadisch aandacht besteed aan dit soort cultureel erfgoed, door sommigen ook ‘zwerfgoed’ genoemd. Dat maakt een goed beheer en een goede bewaring niet vanzelfsprekend. Gelukkig zetten gemotiveerde privé-personen of privéorganisaties zich met veel enthousiasme in voor het behoud van dit cultureel erfgoed. Denk maar aan de talloze Mariagevelbeelden die het Antwerpse straatbeeld sieren en die door de vereniging ‘Kruis en Beeld’ worden geïnventariseerd en gestadig gerestaureerd. Ook organisaties als Toerisme Antwerpen dragen bij tot de waardering van het cultureel erfgoed door er op een publieksvriendelijke manier over te informeren. Op de Erfgoedzondag worden dan ook een paar mooie erfgoedwandeling door Toerisme aangeboden.

maria-gevelbeeld © stad antwerpen

RFGOEDWEEKEND 20 ı 21 APRIL 2002

45

centrum voor cultuuren stadsgeschiedenis, ua/ufsia ER a t f e

Prinsstraat 13, 2000 Antwerpen 03 231 69 15 03 220 44 20 [email protected]

Het Centrum voor Cultuur- en Stadsgeschiedenis (Vakgroep Geschiedenis UFSIA, UA-Ufsia) stelt geen eigen collectie tentoon. Het tracht aan de hand van oude boeken uit de Ufsia-bibliotheek en allerlei documenten duidelijk te maken hoe wetenschappers er via hardnekkig gezoek in slagen de vorming, samenstelling en betekenis te achterhalen en te bestuderen van een reeds eeuwen geleden verdwenen collectie, namelijk de

die de man ooit heeft gekoesterd? Helaas, dat kan niet meer. Niet dat een strenge museumsuppoost dat verbiedt, maar al deze boeken zijn zoek. Zelfs de catalogus die een notaris in 1640 opstelde, is spoorloos. Bibliograaf Prosper Arents vond dat zo jammer dat hij een halve eeuw geleden begon Rubens’ brieven te lezen, archieven uit te pluizen en bibliotheken te consulteren om Rubens’ lectuur op het spoor te komen. Na zijn overlijden op 95-jarige leeftijd, maakten andere boekenwurmen zijn werk persklaar. Het resultaat: een pas verschenen turf van bijna 400 bladzijden. De tentoonstelling vertelt over Arents’ decennialange zoektocht.

Zie ook Plantin-Moretus DP

museum districtshuis merksem ES

46

a Burgemeester Jozef Nolfplein 1 2170 Merksem t 03-641 72 40 f 03-641 73 45 e [email protected] w http://merksem.antwerpen.be/MIDA/ Het huidige gemeentehuis of districtshuis dateert uit 1968. De inrichting van de raadzaal, de trouwzaal en de collegezaal werd ontworpen door de Kortijkse Kunstwerkstede Gebroeders De Coene. vignet van p. p. rubens in het werk van f. aguilonius, opticorum libri sex (antwerpen, moretus 1613)

bibliotheek van de zéér belezen Pieter Pauwel Rubens. Deze bescheiden tentoonstelling, is ondergebracht in het stemmige Ufsia-Prentenkabinet (zie 40). programma Wie zou niet graag binnenglippen in de bibliotheek van Pieter Pauwel Rubens en er boeken doorbladeren

programma Tentoonstelling Van Moderne Makelij 1952 - 1977. De Kortrijkse Kunstwerkstede De Coene in Antwerpen - interieurs & constructies: zondag open van 10 tot 17 uur. Rondleidingen door Jan Van Puyvelde, de interieurarchitect die tekende voor de binneninrichting van het districtshuis Merksem. De firma De Coene uit Kortrijk staat vooral bekend als producent van houten meubels van uitzonderlijke

campagnebeeld ‘van moderne makelij’ (districtshuis merksem) © ronny de meyer

kwaliteit. Talrijke binnen- en buitenlandse opdrachten stelden de firma in staat uit te groeien tot een van de belangrijkste meubel- en interieurproducenten van België. De tentoonstelling Van Moderne Makelij laat de firma echter van een andere kant zien. Vanaf de jaren ’50 voer de firma De Coene immers een andere koers. Ze verwierf de licenties voor de vervaardiging van onder andere de befaamde Knollmeubelen uit Amerika en ontwikkelde tegelijk revolutionaire manieren om hout aan te wenden voor nooit geziene overspanningen en in geprefabriceerde constructies. In Merksem worden negen projecten tentoongesteld die de Kunstwerkstede in Antwerpen realiseerde. Zowel interieurs als constructies komen daarbij aan bod. De tentoonstelling omvat foto’s, plannen, meubels en sluit aan bij het modernistische interieur van het districtshuis.

erfgoed vlaanderen ET Erfgoedhuis Den Wolsack a Oude Beurs 27, 2000 Antwerpen t 03-212 29 70 f 03-212 29 75 e [email protected] w www.monument.vlaanderen.be Erfgoed Vlaanderen werd opgericht in 1994 door de Vlaamse overheid in samenwerking met de Koning Boudewijnstichting en andere privé-partners. Erfgoed Vlaanderen restaureert, onderhoudt en beheert monumenten en landschappen in Vlaanderen waarvan het beheer en / of de herbestemming moeilijk is. Deze vereniging wil zoveel mogelijk mensen laten kennismaken het erfgoedhuis den wolsack in antwerpen © stefan dewickere

met het onroerend erfgoed en organiseert daartoe allerlei activiteiten. Momenteel beheert Erfgoed Vlaanderen een tiental monumenten in Vlaanderen, waaronder het kasteel Beauvoorde in Veurne, het jachtpaviljoen De Notelaer in Bornem, het kasteel van Horst in Holsbeek, de hoevegebouwen van de voormalige abdij Herkenrode in Hasselt, het Fort Napoleon in Oostende en het Erfgoedhuis Den Wolsack in Antwerpen, waar drie erfgoedverenigingen hun kantoren hebben. programma Metalfreaks gezocht! is een activiteit voor kinderen van 8 tot 12 jaar. Met een te gek logboek en een echte metaalwijzer gaan ze op ontdekkingstocht naar metalen in en rond gebouwen in de stad. De gidsen vertellen over een middeleeuws torentje, de brand van 1858, de vele ongelukken toen bouwheren experimenteerden met metaal enzovoorts. In de Handelsbeurs kunnen de kinderen eerst een maquette bekijken. Daarna gaan ze in een echt metaallab aan de slag: drankblikjes aan elkaar solderen, metaalfolie beslaan en beschilderen, figuren drijven in zinken platen… Enkel zondag om 11, 13 en 14 uur (duur 3 uur). Vertrek in het Erfgoedhuis Den Wolsack, Oude Beurs 27 te Antwerpen. Vooraf reserveren op telefoonnummer 03-212 29 70 (tijdens kantooruren).

madonna-gevelbeelden EU Vereniging voor Kruis en Beeld vzw Te gast in de Sint-Andrieskerk a Sint-Andriesstraat 5, 2000 Antwerpen t 03-232 03 84 Reeds vele jaren bewaren vrijwilligers, die zich verenigen onder de naam “voor Kruis en Beeld”, een reeks madonnabeelden in de straten van Antwerpen. Deze

maria-gevelbeeld © stad antwerpen

verzameling is ontstaan uit zielsverwantschap en vooral uit de grote bezorgdheid voor het behoud van stadspatrimonium. De werking van de vereniging wordt getoond in de historische Sint-Andrieskerk, gelegen in de zogenaamde Parochie van Miserie. programma Er is een videovoorstelling en er wordt ook een website getoond zodat u zelf de beelden uit uw omgeving kunt opzoeken/of kunt aanvullen. Jonge mensen uit de Academie (afdeling restauratie) geven graag uitleg bij hun restauratiewerk in het historische interieur van de Sint-Andrieskerk.

petroleum zuid FL a Naftaweg (mobiel ontvangstcentrum) 2660 Hoboken Restanten van het industrieel erfgoed, relicten in metaal, baksteen en beton, maken van deze oorspronkelijke petroleumhaven uit de tweede helft van de negentiende eeuw een spookachtig maar boeiend geheel. De terugkerende natuur krijgt hier opnieuw

47

dek je de vele fascinerende facetten van Antwerpen. Je kunt kiezen uit 14 halvedagprogramma’s, een 20-tal wandelingen op maat, de jaarlijkse historische wandelingen, fietstochten en zomeravondwandelingen. Wie de stad liever in zijn eigen tempo wil verkennen, kan zich bij Toerisme Antwerpen verschillende wandel- of fietsboekjes aanschaffen. 2002 staat in het teken van Heerlijke Primitieven, de unieke tentoonstellingen van de wereldvermaarde Vlaamse Meesters. Reserveer dus tijdig rondleidingen in het Rubenshuis, Museum Mayer van den Bergh en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten. programma petroleuminstallatie, petroleum zuid © bom

48

kansen en vertoont een merkwaardige biodiversiteit. De BuurtOntwikkelingsMaatschappij (BOM) vzw en de Erfgoedcel Antwerpen willen de kwaliteit van deze unieke plek aan het publiek voorstellen. programma Zondag: rondleidingen van 10 tot en 17 uur, vertrek om het uur.

toerisme antwerpen FM a Grote Markt, 2000 Antwerpen t 03-232 01 03 f 03-220 82 96 w www.visitantwerpen.be. Toerisme Antwerpen wijst elke bezoeker in Antwerpen een avontuurlijke weg. Bij de Gidsenwerking van Toerisme Antwerpen kunnen verenigingen, scholen, reisbureaus en individuele bezoekers rondleidingen met een gediplomeerde gids boeken. Met een van de meer dan 100 door Toerisme Vlaanderen erkende gidsen ont-

Toerisme Antwerpen (Gidsenwerking) en de Erfgoedcel bieden je twee eigentijdse wandelingen met een historisch karakter aan:

Madonnawandeling Het lijkt gek om met je neus in de lucht de stad te verkennen, maar het geeft je wel de gelegenheid om prachtige vrouwen tegen te komen: de Madonna’s die sinds de Middeleeuwen het straatbeeld sieren. Historische vrouwen bekeken door moderne ogen!

Stadsbeeldenwandeling van St.-Michiel tot Ann Demeulemeester Hebt u er al eens op gelet hoeveel beelden het zuidelijke stadsdeel telt? Wandel mee en wek deze beelden tot leven. Cartografen Mercator en Ortelius geven het startschot voor deze beeldenwandeling. In pittoreske straatjes en op dito pleintjes wijzen tal van beelden je de weg naar het trendy Zuid.

zoo - koninklijke maatschappij voor dierkunde van antwerpen FN a Koningin Astridplein 26, 2018 Antwerpen t 03-203 56 29 f 03-202 45 86 De Antwerpse dierentuin werd gesticht op 21 juli 1843 met als opdracht de zoölogische en botanische wetenschappen te bevorderen en de kennis van en de wandeling ‘Stadsbeelden’

Madonnawandeling en Stadsbeeldenwandeling van St.-Michiel tot Ann Demeulemeester. Wanneer: zondag om 10, 14 en 16 uur Vertrek: Mercator-Orteliushuis, Kloosterstraat 15 (Informatiecentrum Erfgoedweekend) Plaatsbespreking: kaarten dienen vooraf afgehaald te worden aan de balie van Toerisme Antwerpen, Grote Markt , 2000 Antwerpen. Geen telefonische reservering mogelijk!

© toerisme

een prachtige tuinaanleg maken de Antwerpse Zoo tot een van de belangrijkste en mooiste dierentuinen ter wereld. programma

‘dat eerste boock van menich derley walvischen...’, uit 1584 © zoo antwerpen

eerbied voor de natuur aan te wakkeren bij een brede laag van de bevolking. Om dit doel te bereiken ontwikkelde de Zoo een reeks activiteiten op recreatief, educatief, wetenschappelijk en cultureel vlak. Vrij snel na de oprichting werd een aanvang gemaakt met het bouwen van een reeks merkwaardige gebouwen, waaronder de Egyptische tempel (1856), het okapigebouw in neo-Moorse stijl (1885), het melkerijgebouw in neo-Vlaamse renaissancestijl (1898), het aquarium (1908) en het reptielenhuis in Griekse stijl (1910). Deze gebouwen werden opgericht in een mooi landschapspark met waterpartijen, gras- en bloemenperken en merkwaardige oude bomen. Door de intensieve scheepvaart naar overzeese gebieden beschikte de Zoo vrij vlug over een uitgebreide verzameling exotische dieren. Dieren die stierven kwamen vaak terecht in een “naturaliënkabinet”, een collectie van opgezette dieren. Naast het gebouwenpatrimonium behoren ook de kunstcollecties, het historische boekenbezit, oude foto’s, prenten, films en verluchte handschriften (diploma’s, menu’s enz.) tot het culturele patrimonium van de Antwerpse Zoo. Een zeer gevarieerd scala aan activiteiten, een dierenbestand van nagenoeg 950 soorten en ruim 6000 dieren, circa 1.300.000 bezoekers per jaar en meer dan 120.000 leden, een merkwaardig bomenbestand en

Het erfgoed van de Zoo stereoscopisch bekeken - Het Keizerspanorama dat momenteel is ondergebracht in het Museum voor Fotografie van de Provincie Antwerpen zal ter gelegenheid van het Erfgoedweekend aan het publiek worden getoond (onder voorbehoud). - Het walvisgeraamte, sculptuur van Koen Wastijn, manuscript over de walvisreus (A. Coenen). - Kunstwerk van Koen Wastijn: poema tegenover de reserve aan opgezette dieren. - Gedeelten uit de vlindercollectie en een vlindervideoinstallatie van kunstenaar Johan de Schuymer. Praktisch: Bezoekers van het Erfgoedweekend hebben gratis toegang , maar worden van de hoofdingang van de Zoo begeleid naar de Verlatzaal. Bezoekers van de dierentuin hebben toegang tot het Erfgoedweekend via de Verlatzaal. Indien zij daarna willen terugkeren naar de tuin, kan dit enkel op vertoon van hun toegangskaartje of abonnement.

stedelijk informatiecentrum archeologie en monumentenzorg mercator-orteliushuis FO Kloosterstraat 15, 2000 Antwerpen Tel.: 03-232 92 08 Fax: 03-232 92 08 E-mail: [email protected] Website: archeologie.antwerpen.be

Het Mercator-Orteliushuis, een belangrijke historische patriciërswoning uit de 16de en 17de eeuw, is opnieuw het centrale informatiecentrum tijdens het Erfgoedweekend: zaterdag en zondag doorlopend open van 10 tot 18uur. programma Er vindt een nieuwe tentoonstelling plaats onder de titel Voorwerpen vertellen een verhaal. Een kleine selectie voorwerpen uit de rijke verzameling van de stedelijke afdeling archeologie wordt binnen zijn de oudste antwerpenaar © stedelijk informatiecentrum archeologie en monumentenzorg

49

historische context geplaatst en wil de fantasie van de bezoeker prikkelen. Voor de tweede keer vindt ook de 'schervendag' plaats: bezoekers kunnen gebruiksvoorwerpen uit eigen bezit waarvan ze vermoeden dat ze een archeologische waarde hebben ter identificatie voorleggen aan specialisten.

50

Gratis erfgoedpendelen met oldtimer bussen Prachtige bussen uit de jaren zestig uit het Vlaams Tram en Autobusmuseum (Vlatam) rijden op zondag gratis van Antwerpen Zuid naar Antwerpen Noord. Vertrekplaatsen aan de Leopold de Waelplaats (voorplein Koninklijk Museum voor Schone Kunsten CU) en het Bonapartedok (Rijn- en Binnenvaartmuseum EM) met stopplaats aan de Suikerrui. Vertrek elk half uur vanaf 10 uur, met een laatste vertrek om 17.30uur aan elk vertrekpunt. Op de Groenplaats staat een oud tramstel waarin het Vlatam wordt voorgestelt. Het museum zelf (Diksmuidelaan) is tijdens het Erfgoedweekend niet gratis toegankelijk. Met De Lijn reist u tijdens het Erfgoedweekend aan een uitzonderlijk tarief. Er zij Erfgoeddagpassen te koop voor 1,5 euro. VLAAMS TRAM EN AUTOBUSMUSEUM - VLATAM

a t f e

Diksmuidelaan 42, 2600 Berchem 03 322 44 62 03 322 72 42 [email protected]

erfgoedweekend info mercator-orteliushuis: centraal informatiecentrum FO In de levendige Kloosterstraat, het Antwerpse brocantecentrum bij uitstek, bevindt zich het Mercator-Orteliushuis. Deze prachtige historische patriciërswoning uit de 16de en 17de eeuw fungeert tijdens het Erfgoedweekend evenals vorig jaar als centraal informatiecentrum. Bezoekers vinden er aan de informatiebalie alle gegevens over het programma en de deelnemers, en in het cybercafé kunnen ze surfen naar de meest diverse erfgoedsites. Ook de gratis rondleidingen door Toerisme Antwerpen vertrekken vanuit dit centrum (wel vooraf reserveren bij Toerisme, Grote Markt - zie programma 51). Wie gewoon wil genieten van de sfeer van het gebouw en van de prachtige binnentuin, eventueel onder het genot van een drankje, kan dat natuurlijk ook.

Consul-ANTen Verspreid over diverse centrale punten in de binnenstad (de Meir/Wapper, het Centraal Station, de Vogelenmarkt, de opstapplaatsen van de Pendelbus) staan de Consul-ANTen van de stad Antwerpen klaar om de wandelaar tekst en uitleg te geven bij het Antwerpse erfgoedprogramma en indien nodig ook de weg te wijzen.

HET INFORMATIECENTRUM IS OP ZATERDAG EN ZONDAG DOORLOPEND VAN 10 TOT 18U. OPEN. a Kloosterstraat 15, 2000 Antwerpen t tijdens het Erfgoedweekend: 03-232 92 08 t voorafgaand aan het Erfgoedweekend: TOERISMELIJN 03-232 01 03 w Voor meer informatie over Erfgoedweekendprogramma in Vlaanderen: www.erfgoedweekend.be of op de Vlaamse infolijn: 0800/30 20 1

Het Erfgoedweekend in Antwerpen is een gezamenlijke organisatie van Kapa - Kring van Archivarissen in de Provincie Antwerpen, de Stedelijke Musea Antwerpen afdeling Publiekswerking, de Museumconsulent Provincie Antwerpen, de Stedelijke Dienst Monumenten- en Welstandszorg, Toerisme Antwerpen, Toerisme Pastoraal, Coördinatie Cultuur en Communicatie, Kabinet Schepen voor Cultuur, Bibliotheken en Monumentenzorg en de Erfgoedcel Antwerpen (coördinatie). Secretariaat: Erfgoedcel, Brouwershuis, Adriaan Brouwerstraat 20, 2000 Antwerpen

Vlaamse overheid Met dank aan alle deelnemers en alle stedelijke diensten voor hun medewerking.