Holsbeek. Klimaatuitdaging. Kometen. Gesprokkeld in de Hagelandse vallei. Plantenwerkgroep Holsbeek. Wat groeit er in mijn tuin?

januari - februari maart 2015

Jaargang 25

Klimaatuitdaging

BC 30885 P806224

6

8 12

Gesprokkeld in de Hagelandse vallei

15

Plantenwerkgroep Holsbeek

14

Wat groeit er in mijn tuin?

Holsbeek

V.U.: Guy Verrijdt - Gobbelsrode 133 - 3220 Kortrijk-Dutsel

Kometen

België - Belgique P.B. 3220 HOLSBEEK

N I E U W S B R I E F

Inhoud

NATUURlijke wensen voor het nieuwe jaar

Activiteitenkalender

5

klimaatuitdaging!

6

kometen

8

gesprokkeld in de hagelandse vallei

12

plantenwerkgroep holsbeek

15

wat groeit er in mijn tuin?

16

braakballenpluisavond

18

Het kinderhoekje

19

Bestuursleden Voorzitter: Tinne Snoeijs 0491/353577 [email protected] Secretaris Guy Verrijdt Gobbelsrode 133 3220 Kortrijk-Dutsel 016/29.70.83. [email protected] Penningmeester François Cuypers Langeveld 46 3220 Holsbeek 016/44.39.48. [email protected]

Thematische werkgroepen BELEID Bruno Wens 016/44.72.65. [email protected] NATUURSTUDIE Roel Uyttenbroeck 0495/62.88.63. [email protected] NATUURBEHEER Conservator Jan Wyckmans 016/44.51.31. [email protected]

Deze nieuwsbrief wordt gedrukt op papier dat werd vervaardigd van hout afkomstig uit bos dat volgens de principes van verantwoord bosbeheer wordt beheerd. Het voldoet aan de volgende drie voorwaarden: het houdt rekening met het milieu, het respecteert de sociale rechten van de lokale gemeenschappen en bosarbeiders, en het is economisch rendabel. Werkten mee aan dit nummer: Teksten Dirk Hennebel Erik Herbosch Lars Smout Tinne Snoeys Johan Vandeplas Gert Van der Meiren Erik Vercammen

2

Foto’s Erik Herbosch (pag. 16-17) Morguefile (pag. 6, 18) Johan Vandeplas (pag. 14) Jos Vanroy (pag. 4) Volkssterrenwacht (pag. 11) Walda Verbaenen (wv) (cover, pag. 3, 5, 13, 15, 18, 19) Wikimedia (pag. 10-11) ysjournal (pag. 9)

Vormgeving Walda Verbaenen

w w w. n a t u u r p u n t . b e / h a g e l a n d s e v a l l e i

DRUK Drukkerij Atlanta - Diest [email protected] www.drukkerijatlanta.be

Aan jullie allen, beste natuurliefhebbers, een gelukkig nieuwjaar vanwege het ganse bestuur van Natuurpunt Holsbeek! Met goede voornemens, vatten we het nieuwe jaar aan met alweer een goed gevulde nieuwsbrief!

Zo vormde de landing van de Philae, je weet wel, die kleine onderzoeksrobot die enkele maanden geleden op komeet 67P neerstreek na tien jaar onderweg te zijn geweest, de aanleiding voor maar liefst twee boeiende artikels; het eerste artikel gaat over de klimaatsverandering en hoe deze de menselijke kennis en de technologische ontwikkeling uitdaagt, een tweede artikel gaat over kometen, wat ze precies zijn en hoe ze gevormd worden. Ook tijdens de herfst- en wintermaanden is er ontzettend veel waar te nemen in onze eigen natuur en dat bewijst weer een artikel dat bulk staat van de mooie waarnemingen. Over waarnemingen gesproken, eind januari (zie verderop in de activiteitenkalender, de aankondiging voor al onze leden) op onze Algemene vergadering komt Dirk Hennebel een boeiende voordracht geven, geïllustreerd met prachtige foto’s, over onze natuur in eigen regio. Een echte aanrader! Voor de kleine en grote wetenschapper of voor de gewone curieuze-neuze mosterdpot onder u hebben we weer een braakballenpluisavond op het programma staan. Op zaterdag 17 janu-

- wv

3

winterbloemen (ijskristallen)

voorwoord

ari gaan we weer pluizen in braakballen van de kerkuil om te zien wat er zoal de menu passeert bij deze lokale bewoner. En als ongedierte zo niet direct jouw voorkeur of interesse wegdraagt en eerder planten je boeien, dan kan je in een ludiek artikel lezen welke types van plantengidsen er allemaal in omloop zijn en kan je lezen dat er verschillende benaderingen zijn om te ontdekken wat de naam van de plant is die je weg kruist. Zo’n gids kan van pas komen als je er eens met ons op uit trekt tijdens een van de vele wandelingen die we dit jaar weer organiseren en die we onder meer aankondigen in deze brief. Een nieuw jaar betekent ook weleens veranderin-


3

In de laatste paragraaf van dit laatste voorwoord wil ik ten slotte alle vrijwilligers waarmee ik de afgelopen vele jaren mee heb mogen samenwerken van harte bedanken voor hun vriendschap, kennis, gezelschap, hulp,... en zoveel meer! Mijn afscheid als voorzitter is echter geen afscheid van de vereniging. Ik ga me blijven inzetten voor de natuur, niet alleen omdat de natuur dit verdient maar ook gewoon omdat ik de vereniging niet kan missen. Bedankt allemaal en tot in de natuur! Veel leesplezier, Tinne Snoeijs

werkdagen

aat natuurreserv k Dunbergbroe os en Kloosterb

Activiteitenkalender Zaterdag 17 januari 2015 Braakballenpluisavond 19u00 tot +/- 21u00 Scoutslokalen, Wolvendreef 3 te 3210 Linden Samenwerking tussen de Vogelwerkgroep Oost-Brabant, Natuurstudiewerkgroep Hagelandse Heuvelstreek, Natuurpunt Lubbeek en Natuurpunt Holsbeek.

Zaterdag 28 februari 2015 Beheerswerkdag “Hagelandse Vallei” Kloosterbroek Samenkomst 8u00 - Van 8u00 tot 16u00 brug over de Winge, Rotselaarspad 4 Info: Jan Wyckmans, 016 44 51 31

Inschrijven: liefst via mail naar [email protected] of telefonisch bij Niels Ryckeboer (016/63 34 61) of Lars Smout (0494/63 26 43)

Zondag 25 januari 2015 Winterwandeling in Kloosterbos en Dunbergbroek

Zaterdag 28 maart 2015 Beheerswerkdag “Hagelandse Vallei” Dunbergbroek

Samenkomst 14u00 St.-Maurus kerk Holsbeek-dorp Laarzen aangeraden Info Toine Organe, 016 62 24 81

Samenkomst 8u00 - Van 8u00 tot 16u00 brug over de Winge, Molenbaan, Wezemaal (Rotselaar) Info: Jan Wyckmans, 016 44 51 31

Vrijdag 30 januari 2015 Algemene vergadering Afdeling Holsbeek

Zondag 29 maart 2015 Voorjaarswandeling in Kloosterbos en Dunbergbroek

Start om 19u00 Gildenzaal, Gildenstraat, te Kortrijk-Dutsel (Holsbeek) 20u00: diapresentatie door Dirk Hennebel Info: Jan Wyckmans, 016 44 51 31 Guy Verrijdt, 016 29 70 83

Samenkomst 14u00 St.-Maurus kerk Holsbeek-dorp Laarzen aangeraden bij nat weer Info Toine Organe, 016 62 24 81

Zaterdag 31 januari 2015 Beheerswerkdag “Hagelandse Vallei” Kloosterbroek

Zaterdag 25 april 2015 Beheerswerkdag “Hagelandse Vallei” Dunbergbroek

Samenkomst 8u00 - Van 8u00 tot 16u00 brug over de Winge, Rotselaarspad 4 Info: Jan Wyckmans, 016 44 51 31

Samenkomst 8u00 - Van 8u00 tot 16u00 brug over de Winge, Molenbaan, Wezemaal (Rotselaar) Info: Jan Wyckmans, 016 44 51 31

Zondag 22 februari 2015 Voorjaarswandeling in Kloosterbos en Dunbergbroek

Zondag 26 april 2015 Eerste lentewandeling in Kloosterbos en Dunbergbroek




bosrank - wv

gen en ook 2015 brengt een verandering met zich mee voor onze vereniging. Dit voorwoord is immers voor de laatste keer geschreven door mezelf. Ik geef namelijk bij het begin van dit nieuwe jaar graag de fakkel van voorzitter door aan mijn opvolger. Wie dat is, dat is een primeur voor de volgende brief maar ik ben ervan overtuigd dat hij of zij de job met veel liefde en inzet voor de natuur en voor de vrijwilligers zal doen. Ik wens hem of haar langs deze weg alvast heel veel succes.

5

Klimaatuitdaging!

Als dit werkt op minischaal zou een veelvoud van dergelijke kleine energiecentrales genoeg stroom kunnen opwekken om een behoorlijk deel van de gezinsconsumptie in de regio op te vangen. Onafhankelijk van zon of wind en vooral zonder enige fossiele verbranding. En water stroomt er genoeg. Uit een eerste haalbaarheidstudie blijkt dat het aantal beschikbare locaties een equivalent zou opleveren van de helft van het stroomverbruik in de EU, omgerekend zo’n 1600 miljard watt aan vermogen. Duizelingwekkende cijfers, toch?

Ken je Philae nog? Het is de naam van die kleine onderzoeksrobot die enkele maanden geleden op komeet 67P neerstreek, zo’n slordige 500 miljoen kilometer verwijderd van onze aarde. Vijfhonderd miljoen kilometer! Wat een immense afstand om een supertechnisch kleinood ter grootte van een wasmachine op een ruimterotsblok van enkele kilometers grootte neer te zetten. Het idee dat we daar technologisch toe in staat zijn, wekt enerzijds verwondering op, anderzijds stelt het ook gerust: kennis kan de mensheid redden! Philae ging op zoek naar resten van organische verbindingen, lees: sporen van leven. Meer bepaald sporen van water, want een oude hypothese stelt dat ook het water op aarde wel eens afkomstig zou kunnen zijn van kometen die in een ver verleden hier zijn ingeslagen. Ondertussen weten we dat de sporen van water in het onderzoeksstaal van 67P niet overeenkomen met ons aardse water. Wat de zoektocht naar waar het leven vandaan komt alleen maar aanscherpt… Met de huidige kennis gaan we er van uit dat water een cruciale rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van het leven op aarde. De uitdrukking ”water, bron van alle leven” zinspeelt daarop. Want niet alleen drinken we het, we wassen onszelf er ook mee, we maken er veel mee proper en gebruiken het ook bij de productie van tal van voorwerpen. Water is van vitaal belang voor alle levende wezens, of het nu mensen, dieren of planten betreft. Ontelbare kamerplanten sneuve-

6

len schielijk omdat ze uit het zicht gezet bezwijken aan een chronisch watertekort. Toch beschikt bijna één derde van de wereldbevolking (lees: 2 miljard mensen!) niet over zuiver drinkwater. Onvergeeflijk is dat! Terwijl in sommige landen mensen een lange tocht moeten ondernemen om enkele liters drinkbaar water vast te krijgen, stroomt het in andere werelddelen met tientallen liters uit de kraan. In streken waar water schaars wordt, strijken gewiekste ondernemers neer die drinkwaterproductie privatiseren voor snel geldgewin, terwijl elders water schaamteloos vervuild en geloosd wordt. In het kader van de klimaatverandering wordt gesproken over mogelijke dramatische gevolgen als grote bevolkingsgroepen de toegang tot zuiver water wordt ontzegd. De catastrofes die ons te wachten staan omwille van ‘het blauwe goud’ zijn niet denkbeeldig. Reden te over om werk te maken van behoud van zoetwater ecosystemen en verantwoord waterbeheer. Zonder dat wordt ’t geen leven meer… Voor ons is water, net zoals elektriciteit, een basisproduct. Wanneer er ’s zo-


mers onverwacht geen water meer uit de kraan komt, wekt dat behoorlijk wat frustratie op. In Holsbeek durft dat wel eens gebeuren, en een gedegen verklaring hierover krijg je niet van de betrokken Watergroep. Toch wordt rond wateronderbreking geen grote stampei gemaakt zoals we dat wel kennen voor de gevreesde black-outs bij de elektriciteitsbevoorrading. Ik vraag me zelfs af of het overschot van het ene misschien een antwoord kan geven op het tekort van het andere? In Nederland zijn onderzoekers namelijk bezig met een ‘blue energy’ centrale te ontwikkelen. Kort gezegd komt het erop neer dat ze door het samen laten stromen van zoet en zout water elektriciteit ontwikkelen. Science-fiction? Niet daar! Bij onze noorderburen hebben ze uiteraard water genoeg en bovendien heel wat dijken om het zoute water in zee te houden. Daar waar zoet water in de zee stroomt, ontwikkelen zij de mogelijkheid van een energiecentrale die tot de productie van elektriciteit kan komen. Puur technologisch is het principe niet eens zo moeilijk. Momenteel bestaat op de afsluitdijk tussen het IJselmeer en de Waddenzee een proefinstallatie.

Ok, ik weet het, dit is vooral experimenteel en nog niet op grote schaal geoperationaliseerd. En toch, een ander product van onze Westerse consumptie maatschappij dat met blauwe energie kan draaien, is… onze auto! Een bekende Japanse autoconstructeur brengt dit voorjaar een nieuw model op de Europese markt met de naam “Mirai” wat in Japans ‘toekomst’ betekent. Veelbelovende naam, vooral als je weet dat het de eerste auto zal zijn met een eigen brandstofcel op basis van waterstof. Ook hier oogt het basisprincipe eenvoudig: elektriciteit wordt opgewekt door een chemische reactie te veroorzaken tussen waterstof en zuurstof. Die elektriciteit wordt opgeslagen in batterijen en vervolgens gebruikt om de motor te laten draaien. Het enige restproduct dat de auto uitstoot, is waterdamp. Opnieuw een veelbelovend verhaal, hoewel er nog heel wat technische moeilijkheden te overwinnen zijn. De productie van waterstof gebeurt momenteel grotendeels op basis van fossiele brandstoffen, vooral aardgas en steenkool. Vanuit een duurzaam milieu standpunt niet meteen de ideale oplossing. Terwijl ook hier alternatieven voorhanden zijn, namelijk een oude techniek als electrolyse (elektrische stroom door een vloeistof leiden). In Duitsland staat al een tankstation voor waterstof waarbij die ter plaatse wordt geproduceerd. Maar


7

voor dit proces is uiteraard elektriciteit nodig. Liefst ook van duurzame oorsprong! Een andere moeilijkheid rond de waterstofmotor gaat over de opslag van waterstof in een klein volume als een personenauto. Er zijn verschillende onderzoekspistes en die Japanners durven nu blijkbaar met pasklare oplossingen naar buiten komen. En ik kan zo nog wel even doorgaan met innovatieve toepassingen en verrassende uitdagingen… Denk maar aan het lichtgevende voetpad en de energieopwekkende dansvloer… Wat me vooral treft in al die voorbeelden is de uitdaging die wij mensen aangaan om via intellectueel vernuft en technologie een antwoord te zoeken op de hedendaagse milieumoeilijkheden. Steeds meer proberen mensen de hele discussie van de klimaatverandering te zien als een klimaatuitdaging, waarbij we via technologische ingrepen oplossingen vinden. Uiteraard is bij iedereen een ommekeer in denken en handelen nodig, maar die gaat gemakkelijker op gang komen als mensen merken dat er wel degelijk antwoorden kunnen gevonden worden. Misschien hebben we de negatieve gevolgen van de klimaatverandering wel nodig om eindelijk in actie te schieten en met de invoering van nieuwe technieken en methodes een fenomenale stap in de goede richting te zetten. Ik ben ervan overtuigd dat een onderstroom groeiende is, dat steeds meer mensen bereid zijn te minderen én bewust duurzamer gaan leven. Economie en politiek zullen wel dienen te volgen, wat op termijn kan leiden tot een wereldwijde aanpassing en verbetering. De tijd dringt, dat wel, maar het bewustmakingsproces is bezig. Het idee dat we daar technologisch toe in staat zijn, wekt enerzijds verwondering op, anderzijds stelt het ook gerust: kennis kan de mensheid redden! Toch? Gert Van der Meiren

8

Kometen De winter is een tijd waarin het lang donker is, ideaal om eens aandacht te hebben voor hemellichamen, en bovendien zou er in de winter 2014-15 wel eens weinig lichtvervuiling kunnen zijn wegens elektriciteitsbesparingen. Op de afbeelding van de kerststal door de Italiaanse Renaissanceschilder Giotto is de ster van Bethlehem een komeet, en nog maar een paar maanden geleden is voor het eerst een ruimtetuig op een komeet geland. Dat gebeurde op 12 november ll., toen de lander Philae zich neerzette op de komeet 67P/Churyumov–Gerasimenko, nadat hij door de ruimtesonde Rosetta van de Europese ruimtevaartorganisatie was uitgezet. Dat ruimtetuig had er 10 jaar over gedaan naar dat rendez-vous met de komeet, een buitengewone prestatie. Jammer genoeg is niet alles verlopen zoals gehoopt: de lander kon zich niet dadelijk verankeren en heeft een paar grote sprongen gemaakt: daardoor staat hij in het duister en konden de zonnecellen de batterijen niet bijvullen. Maar toch konden de instrumenten nog snel enkele waarnemingen doen en gegevens doorsturen naar de Aarde. Er wordt nu gehoopt dat Philae volgend voorjaar terug in de zon zal staan, en dat er dan genoeg energie zal kunnen opgedaan worden om terug onderzoek te doen en de resultaten hiervan door te sturen. Vanwaar al die moeite en belangstelling voor kometen? Die komt al uit heel oude tijden: de mensen waren afhankelijk van kennis over de hemel, voor het aanpassen van hun activiteiten aan de seizoenen, maar ook als routeplanner. Ook was er nog geen straatverlichting, waardoor de hemel


hoe de ruimtesonde Rosetta naar de komeet 67/P vloog

veel beter kon bekeken worden. De sterrenhemel was onderverdeeld in patronen, de sterrenbeelden, en er was de ecliptica, het denkbeeldige vlak waarin de Zon en de Maan bewegen. In dat vlak zaten ook een paar sterren die niet op een vaste plaats bleven zoals alle andere, maar die bewogen: soms traag, soms sneller, meestal vooruit maar soms ook opeens stilstaand en dan weer achteruitgaand. Die werden door de Grieken ‘planeten’ genoemd, een woord dat te vertalen valt als “dwaalsterren”. Dat alles was behoorlijk voorspelbaar, en veranderingen aan de hemel verliepen traag, op het verschijnsel na dat we nu kennen als ‘vallende sterren’: een snelle lichtveeg aan de hemel, die ook dadelijk weer verdwijnt. Maar af en toe gebeurde het dat er een nieuw lichtpunt opdook, dat nacht na nacht steeds helderder werd en dat duidelijk bewoog. En alsof dat nog niet genoeg was, werd het ding nog groter doordat er een lange lichtende staart (en soms zelfs twee) aan groeide. Dat licht kon soms enkele maanden aan de hemel schitteren vooraleer het minder helder

werd en verdween, en dan was er nog de vraag of het niet terug zou komen. Zoiets raadselachtigs werd als bedreigend ervaren, en het kon niet anders of het was een voorteken van onheil. Kometen moeten vanaf de prilste tijden door de mens gezien zijn, en beschrijvingen ervan zijn al terug te vinden in Chinese en Sumerische teksten van voor onze tijdrekening. In teksten van Grieken en Romeinen vinden we ze ook terug, en zij noemden het “komeet”, een naam die “harige ster” betekent. In het jaar 44 voor Christus verscheen vlak na de moord op Julius Caesar een komeet, die zo buitengewoon helder was, dat hij overdag te zien was. Dit werd door de Romeinen gezien als een teken om Caesar te vergoddelijken, en dat zijn moordenaars moesten vervolgd worden. Op het wandtapijt van Bayeux, dat dateert van eind XIe eeuw, staat ook een grote komeet afgebeeld, hier als voorteken dat Willem van Normandië Engeland zou veroveren. Deze komeet zou later bekend worden als de komeet van Halley. Halley was een Engelse sterrenkundige die leefde van 1656 tot 1742, die de


9

tapijt Bayeux munt geslagen door keizer Augustus, met op de keerzijde de

komeet die verscheen in 44 voor Christus na de dood van Julius Caesar

tapijt Bayeux

- toen nieuwe- zwaartekrachttheorie van Newton ging toepassen op historische waarnemingen van kometen. Hij ontdekte dat de kometen van 1531, 1607 en 1682 één en dezelfde komeet zijn, die elke 76 jaar terugkeert. Hij berekende ook dat deze komeet in 1758 zou terugkomen, wat ook gebeurde, en daarom werd hij bekend als de komeet van Halley. In 1986 hebben we hem de laatste keer gezien, volgende keer wordt het midden 2061, nog heel wat keren slapen dus. Maar wat is nu feitelijk een komeet? Het is een klein hemellichaam, opgebouwd uit stof, ijs en bevroren gassen, dat een baan beschrijft in het Zonnestelsel. Dat kan een elliptische baan zijn, met de Zon in één van de brandpunten en (meestal) een grote planeet als tweede brandpunt van die ellips, maar soms ook wel een éénmalige baan, als de snelheid te groot is om vastgehouden te worden door de zwaartekracht van de Zon. Als dergelijk lichaam kort bij de Zon komt, wordt het verhit door de straling daarvan. Daardoor gaan de meer vluchtige bestanddelen verdampen en vormt er zich een gaswolk rond de kern, de zogenaamde ‘coma’. Een deel daarvan komt los en gaat in het ‘kielzog’ van de komeet hangen. Daar wordt het bestraald door zonnestraling, bestaande uit licht en elektrisch geladen deeltjes, en onder invloed

hoe de ruimtesonde Rosetta naar de komeet 67/P vloog

daarvan gaat het oplichten, zoals de gassen in een buislamp oplichten door een elektrische stroom: dat is de beroemde staart van de komeet. Die kan soms verdubbeld zijn, waarbij de ene staart bestaat uit stof en de andere uit plasma, dat zijn geladen deeltjes. Bij sommige kometen is er zelfs een ‘tegenstaart’ waargenomen, die naar de Zon toe gericht was. De ontwikkeling van een komeetstaart gebeurt tamelijk kort bij de Zon, waar het warm genoeg is. Maar op een paar maanden tijd kan die staart enorm lang worden, tot meer dan 150 miljoen kilometer (dat is de afstand Aarde-Zon!). De gasvormige delen ervan worden door de zonnewind verspreid, maar stukjes stof en brokjes kunnen in een baan achter de komeet rond de Zon blijven vliegen. Als onze Aarde nu door de baan van zo’n voormalige komeetstaart gaat, kan een deel daarvan in onze atmosfeer terechtkomen en daar opbranden door de wrijving: zo ontstaan zwermen ‘vallende sterren’, zoals de Perseïden die tegen midden augustus hun hoogtepunt bereiken. Maar vanwaar komen nu die kometen en waarom zijn ze zo interessant voor wetenschappers? Het antwoord op beide vragen is hetzelfde. Ze zijn afkomstig uit de ‘Oortwolk’, genoemd naar de Nederlandse sterrenkundige die het bestaan ervan

10 w w w . n a t u u r p u n t . b e / h a g e l a n d s e v a l l e i

voorspelde. Dat is een grote wolk die rondom ons Zonnestelsel hangt, en die bestaat uit materiaal dat overgebleven is van bij de vorming ervan. In het midden van de stof- en gasschijf waaruit ons Zonnestelsel is ontstaan, bevond zich de grootste concentratie van materie. Die is gaan samenklonteren tot er kernreacties gingen gebeuren door de hoge druk en de daarbij horende temperatuur: zo is de Zon gevormd en beginnen te schijnen. Door de hitte ervan en door de zonnewind (de geladen deeltjes en straling die de Zon uitzendt) is alle vluchtige materiaal in de buurt van de Zon weggeblazen en bleven er daar alleen de stenige en metalige delen over, waaruit de binnenste planeten zijn gevormd. Verder van de Zon, op afstanden van miljarden kilometers, is dat materiaal blijven hangen als een zeer uitgestrekte, maar ook zeer ijle wolk. Kometen zijn klonten van dit materiaal die door een storing, zoals de zwaartekracht van één van de grote buitenplaneten of door botsingen in een baan zijn terecht gekomen die hen kort bij de Zon brengt. Daar gaan ze dan opgloeien en een staart vormen, en bekijken wij ze als kometen aan onze hemel. Geleerden hebben daar veel belangstelling voor omdat het oermateriaal is, en ze door het te bestuderen meer kunnen leren over het ontstaan

van het Zonnestelsel en de vroege geschiedenis ervan. Zo is erover gespeculeerd dat het water in onze oceanen zou kunnen afkomstig zijn van kometen: zo dicht bij de Zon waren er waarschijnlijk weinig vluchtige stoffen, waaronder water, overgebleven. Nadat de eerste “hittegolf” van de beginnende Zon voorbij was zouden kometen die op onze Aarde gevallen zijn kunnen gezorgd hebben voor water dat de oceanen ging vormen. Helaas voor die theorie, maar bij de gegevens die Philae nog heeft kunnen doorsturen, was er ook een onderzoek van de waterstofatomen in de komeet 67P, en het bleek dat er een groot verschil is met de Aarde. Er moet dus een andere bron geweest zijn voor ons Aardse water, waarbij gedacht wordt aan planetoïdes, maar het laatste woord is hierover zeker nog niet gezegd. Verder was al bekend dat kometen organische stoffen bevatten, die (mee) aan de basis zouden liggen van het ontstaan van het leven op Aarde: hiervan heeft Philae sporen gevonden op komeet 67/P, maar ook hierover moet nog veel onderzoek gebeuren. Eén ding weten we nu al wel zeker: door omhoog te kijken kunnen we ook beter leren vanwaar we komen. Erik Vercammen


11

Gesprokkeld in de Hagelandse vallei

waarnemingen.be Dat waarnemingen.be een handige tool is hoeft geen betoog. Mensen zoals u en ik kunnen er al hun waarnemingen kwijt. Dit biedt een schat aan informatie en al gauw kan men zich een beeld vormen van wat er reilt en zeilt in onze gemeente. Het najaar was zeer boeiend. Door de zachte temperaturen sloeg de natuur weer een klein beetje op hol en kon je weer opmerkelijke dingen ontdekken. Dit was zeer zeker het geval bij de vlinders, een laatste Gehakkelde aurelia, Atalanta en Klein koolwitje werden gemeld op 11 november! In het Mostingbos vond men o.a. Oranje luzernevlinder en Kleine vuurvlinder, aan Horst de Kleine ijsvogelvlinder en aan de sleedoornhaag van het Kloosterbroek werden enkele imago’s Sleedoornpage gespot. De nachtvlinderval werd een laatste maal opgesteld op 19 oktober en ook daar werd een zich van seizoen vergissende Gewone stofuil aangetroffen. Normaal piekt deze soort in juli-augustus. Elders in Vlaanderen waren er zelfs nog in november waarnemingen van deze soort. Echt wel abnormaal en ook te linken aan de weersomstandigheden. Verder werd er ook een nieuwe macronachtvlinder voor Holsbeek gevangen: de Viervlakvlinder, een rode lijst soort. Ook bij de libellen bleven de najaarssoorten lang aktief: Paardenbijter, Blauwe glazenmaker en de Bruinrode heidelibel. Deze laatste werd nog gezien op 1 november!

Van paddenstoelen werden meer dan 300 waarnemingen ingevoerd, velen vergezeld van prachtige foto’s. Niet alle waarnemingen zijn goedgekeurd, want zelfs een foto volstaat niet altijd. Een paddenstoel op naam brengen is niet altijd evident: je moet hem besnuffelen, proeven, naar verkleuringen kijken,... en dan nog komt er soms een microscoop bij te pas om de sporen te onderzoeken. Specialistenwerk dus. En als je dan ziet dat af en toe zulke specialisten ook Holsbeek aandoen om naar paddenstoelen te speuren, dan doet mij dat veel plezier : de laatste drie maanden kwamen er weer 37 nieuwe soorten bij voor Holsbeek. Dit brengt het totaal op 512 soorten. Een zeer leuke periode was het weer voor de vogelspotters. In het najaar is er heel veel activiteit. Vele vogels maken zich op voor de trek naar het zuiden, de eerste wintergasten komen in onze contreien aan,... Opvallend vond ik dat er ook heel wat ‘gewone’ vogelsoorten ingegeven werden: Ekster, Merel, Koolmees,... goed, zeker blijven doen, want ook van de courante soorten dienen gegevens verzameld te worden. Men mag er niet van uitgaan dat algemene soorten het altijd en overal even goed doen. Denk maar aan bv. de algemene Huismus. Door regelmatig tellingen te doen heeft men gemerkt dat deze in vele regio’s toch sterk is achteruit gegaan. Dus meten is weten! Ook een vrij algemene maar minder gekende soort is de Roek. Deze kraaiachtige, met grote grijze bek is een koloniebroeder en wordt in de zomermaanden op maar weinig plaatsen gezien.


Natuurstudie & educatie

In het najaar daarentegen kan je hem in onze gemeente vrij talrijk op de akkers aantreffen, samen met de Kraaien en Kauwen. Op de ingeefsite staan er mooie foto’s van. Het Dunbergbroek werd uitvoerig uitgekamd. Naast de algemeen gekende soorten werden er ook Matkop- en Glanskopmees gevonden. Twee soorten die het in Vlaanderen zeer wisselvallig doen. Op sommige plaatsen gaan ze sterk achteruit, op andere plaatsen blijven de populaties stabiel. Er werden ook weer enkele Grote zilverreigers gespot. Een soort die steeds maar toeneemt in onze buurlanden en die geloof ik nu ook zelfs in België tot broeden komt. Sinds 2009 is er aan Horst een trektelpost die vooral in oktober wordt bemand. Ook dit jaar sneuvelde weer het telrecord: met slechts 7 teldagen of 26 teluren werden maar liefst 32064 exemplaren geteld, verdeeld over 59 soorten. Het leuke is dat je op die momenten soorten ziet die tijdens het broedseizoen niet of bijna niet bij ons voorkomen: Graspiepers, Veldleeuweriken, Kepen,... passeerden er in grote getale. Ook zeldzamere soorten zoals Visarend, Slechtvalk, Kraanvogels, Appelvink en Goudvink waren dit najaar weer van de partij en niet te vergeten ook een eerste waarneming van Roodkeelpieper werd op de Peerse vastgelegd. Dank u Jonas voor uw telinspanningen! Doortrekkende vogels moeten ook rusten en zo kon onze fotograaf van dienst (Lieve) mooi Tapuit en Waterpieper (ook weer nieuw voor Holsbeek) vastleggen. Aan de andere zijde van Holsbeek, op de Kes-

selberg lijkt er mij ook een 2de trektelpost te zijn opgestart. Er werden knappe waarnemingen ingevoerd: Ysgors, Beflijster, Grote mantelmeeuw, Smelleken, Goudplevier,... echt wel de moeite. Hier werden knappe telinspanningen geleverd. Dit telwerk loont echt wel: door simultaantellingen te doen over heel Europa wordt er een schat aan gegevens verzameld. Doortrekpatronen kunnen vastgelegd worden, verbanden met weersomstandigheden en geografie kunnen gelegd worden. Soorten kunnen beter beschermd worden. En dit dankzij al dat vrijwilligerswerk. En dat brengt mij bij u vrijwilliger, u die mee al die waarnemingen inbrengt op www.waarnemingen. be. Namens Natuurpunt dankuwel aan u allen om al die uren in het veld door te brengen. Samen verzamelen we een schat aan informatie over de toestand van onze natuur, een schat aan informatie die we kunnen gebruiken om de natuur beter te leren kennen en beter te kunnen beschermen. Wist je dat Natuurpunt onlangs erkend werd als wetenschappelijke instelling? Dit maakt dus dat we eigenlijk allemaal kleine wetenschappertjes zijn. Fantastisch gevoel toch. Om de winter door te komen en jullie al warm te maken voor het volgende veldjaar, bied ik jullie op de volgende pagina nog een fotocollage aan: de foto’s zijn allemaal genomen in Holsbeek, behalve één. Weet jij welke? Ik geef je alle namen behalve dus van die ene. Veel succes en tot in het veld!! Johan Vandeplas


13

Natuurstudiewerkgroep Holsbeek

Plantenwerkgroep 9 april 2015 trekken we er terug de eerste keer op uit en spreken we af om 18u30 aan het café ‘In den Rozenkrans’ aan de abdij van Vlierbeek in Kessel-Lo. (http://www.in-den-rozenkrans.be/index.php/ligging)

We hebben met de plantenwerkgroep het eerste jaar achter de rug. Een jaar waarin ik jullie kennis kon laten maken met een overvloed aan planten, plantengemeenschappen en biotopen, voornamelijk in eigen streek. Het komende jaar gaan we proberen om een beetje orde te krijgen in de ogenschijnlijke plantenchaos. Om de veertien dagen trekken we er op een donderdagavond op uit om kleinere biotoopjes te onderzoeken, waar jullie zelf aan de slag gaan om soorten te determineren.

23 april 2015 spreken we af om 19u00 aan de ingang van de kerk van Kortrijk-Dutsel. Echter ook buiten de regio blijft er veel te ontdekken. Ik heb alvast een zondag vrij gehouden om jullie de kans te geven kennis te maken met de flora van kalkgraslanden en rotsmassieven. De Famenne herbergt pareltjes van natuurgebieden. zondag 24 mei 2015 spreken we om 8u15 af aan Klein Langeveld 41 te Holsbeek om van daaruit autodelend verder te reizen naar de Famenne. We zoeken naar orchideeën en veel meer. Tot dan, Dirk Hennebel

Het is belangrijk voor geïnteresseerden om deel uit te maken van de mailinggroep. Schrijf je in via [email protected] om tijdig verwittigd te worden van de activiteiten of wijzigingen in het programma.

Diapresentatie door Dirk Hennebel Johan Vandeplas


Op vrijdag 30 januari 2015 geeft Dirk tijdens de Algemene vergadering van de Afdeling Holsbeek een diapresentatie over biodiversiteit in eigen regio. Praktische info: kalender op pag. 5.

foto 3

foto 2


Nu aan het einde van het jaar, zit zijn taak erop. De lange doosvruchten openen zich doordat de wand overlangs in vieren wordt gespleten. De zaden zijn heel licht en dragen een ‘valscherm’ van haren, klaar om meegenomen te worden door de wind. Onze plant is nog nauwelijks herkenbaar (Foto 6). Tenslotte nog dit. Harig wilgeroosje groeit bij voorkeur in vochtige bossen, aan slootkanten en op moerassige plaatsen. De hoogte loopt hierbij op tot 1,5m. En zie, dit exemplaar was ‘slechts’ 60 cm, stond in mijn niet-zo-moerassige tuin en stond er graag. Erik Herbosch

foto 4

foto 1

Een aantal gidsen maakt gebruik van slechts enkele specifieke basiskenmerken om toch een betrouwbare en succesvolle leidraad op te maken, aangewezen voor de plantenliefhebber zonder specialistische kennis. De indeling baseert zich meestal op de bloemkleur en vervolgens op bloemen planttype: gerangschikt van bloemen klein en plant klein tot bloemen groot en plant

Enkele detailkenmerken van deze familie en meer bepaald de plant zelf: • Stempel 4-spletig (Foto 2) • Bladen enkelvoudig en althans de onderste tegenoverstaand (Foto 3) • 8 meeldraden: 4 lange en 4 korte (Foto 4): • Onderstandig vruchtbeginsel en 4 niet vergroeide kroonbladeren (Foto 5)

foto 6

Afgelopen zomer was er in onze voortuin een eenzame plant opgeschoten tussen de alomtegenwoordige bodembedekkers. De standplaats was blijkbaar naar de zin, hij groeide voorspoedig en benadrukte zijn aanwezigheid na een tijdje met een opvallende bloem.

In andere gidsen zijn de planten gerangschikt op basis van de bloeitijd, te beginnen met de vroegste soorten gevolgd door andere die in de verdere loop van het jaar bloeien. Dergelijke gidsen werken met tekeningen of foto’s van de planten. Een bijkomend voordeel hiervan is dat snel te overzien is welke soorten tegelijk in een bepaald jaargetijde te vinden zijn. Een klassieker in dit genre is de Spectrum Natuurgids: Wilde bloemen. Het vergt in deze gids wat bladerwerk maar de duidelijke foto geeft zekerheid. Online determineren op bloeitijd kan ook, bv. via http://www.wildebloemen.info. De gespecialiseerde gids maakt gebruik van determineertabellen. Dit maakt het mogelijk om op basis van specifieke veldkenmerken een soort of subsoort exact te bepalen. De lezer dient dan wel een aantal botanische termen te kennen en te doorploegen, zoals te weten wat kelk- en

kroonbladeren zijn of het verschil te zien tussen een onderstandig en bovenstandig vruchtbeginsel. En het gaat verder met bloeiwijze, bladstand en bladrand,... Determineren kan via een boek, zoals Eggelte: Veldgids Nederlandse Flora of nog Heukels-Van Ooststroom: Flora van Nederland. Het kan evenzeer online, bv. via www.soortenbank.nl. Een andere interessante website is http://www. flora-europa.eu, waarbij men per genomen stap het aantal soorten (met foto) dat in aanmerking komt ziet teruglopen. Uiteindelijk komt men bij de hopelijk correcte soort terecht. Wil men helemaal zeker zijn, dan kan men deze waarneming invoeren op de website van www.waarnemingen.be en laten beoordelen door een specialist terzake. Meteen draagt men bij tot het in kaart brengen en up to date houden van de verspreiding van deze soort. Ik heb ze alle beproefd en de diagnose leidde na wat zoekwerk tot het Harig wilgeroosje (Epilobium hirsutum), behorend tot de familie van de Onagraceae (Teunisbloemfamilie).

foto 5

Wat groeit er in mijn tuin?

groot. Bv. Oleg Polunin: Plantengids voor Europa. In een gevonden categorie gaat men geduldig alle beschrijvingen en/of foto’s na, op zoek naar de geschikte overeenkomst. In het boek van Polunin wordt dit: bloemen rood, bloemen middelgroot en plant middelgroot.


17

Zaterdag 17 januari 2015

Het

De inhoud van je vuilniszak vertelt veel over jou, over je eetgewoonten, je voorkeuren, je hobby’s, je sorteergedrag , … . Daarnaast vertelt hij ook veel over je omgeving. Welke winkels zijn bij jou in de buurt en de welke bezoek jij het meest? Misschien vertelt hij ook iets over je gezinssamenstelling. Kortom een creatieve geest leert heel wat over jou en je omgeving uit de inhoud van je vuilniszak. Op net dezelfde wijze vertelt de inhoud van een braakbal van een kraai, meeuw, torenvalk of uil ons heel wat over die kraai, meeuw, torenvalk of uil en over de omgeving waarin hij leeft en jaagt of voedsel verzamelt. Wil jij mee op zoek naar de zieleroerselen van de kerkuil of ben je gewoon benieuwd welk klein ongedierte er bij jullie onder de kerktoren rondkruipt, schrijf je dan in voor deze braakbalpluisavond. Waar en wanneer: Zaterdag 17 januari 2015 van 19u tot 21 uur Scoutslokalen van St-Kwinten Linden, Wolvendreef 3, te Linden. Inschrijven kan, liefst via mail naar [email protected] of telefonisch bij Niels Ryckeboer (016/633461) of Lars Smout (0494/632643) .

Net als vorig jaar maken we er een wedstrijdje in biodiversiviteit van: Welke gemeente heeft de breedste waaier aan muizen? Lubbeek of Holsbeek? We pluizen braakballen uit van een Lubbeeks koppel kerkuilen en van een Holsbeeks koppel. Welk koppel heeft het meest divers menu aan muizen en kevers? De gemeente met de meest diverse braakballeninhoud mag voor een jaar lang de wisseltrofee koesteren:

De Benen Uil

Deze keer daag ik je uit voor een ganzenbord puzzel. Een wat, zul je misschien vragen…? Wel het zit zo: in het rooster hieronder moeten 15 oplossingen worden ingevuld in de juiste volgorde. Je begint met vakje 1 links boven en vult het juiste woord in wijzerzin in. Zo kom je bij het vakje waar cijfer 2 in staat en daar vul je het antwoord op vraag 2 in. Zo ga je verder tot je telkens ronddraait in wijzerzin en midden in het rooster uitkomt bij antwoord nr. 15. Om je vooruit te helpen heb ik in het vakje met het getal telkens de eerste letter van het woord al ingevuld.

1

Het voorbije jaar was Lubbeek de gelukkige.

6

i

2

k

Vogelwerkgroep Oost-Brabant, Gezinsbond Holsbeek, Natuurstudie-werkgroep Hagelandse Heuvelstreek, Natuurpunt Holsbeek en Lubbeek.

Deelname: Leden gratis; Niet-leden € 1.

13 10 5

s

p

r

15 12

p

9

z

Als je alle 15 antwoorden hebt genoteerd krijg je een onleesbaar rooster met letters. Maar is dat wel zo? Want als je alle woorden juist hebt ingevuld lees je in beide diagonalen de namen van twee typische winterdieren. Beide dieren kunnen elkaar onmogelijk tegenkomen in de vrije natuur. Weet je ook waarom dat zo is? Gert Van der Meiren

1.

toestel in de keuken om voedsel te bewaren

7

w

2. opschudding of angst

11

n

4. bewoners van Groenland

3. naar binnen 5. vervoermiddel in het Hoge Noorden

m 8

14

Breng je loep, pincet, bureaulamp en (eventueel) kinderen mee indien je die hebt.

p

gans - wv

kinderhoekje

braakballenpluisavond

6. kamer op een schip 7.

e

kleur van sneeuw

8. klanken die je vrolijk kunnen maken 9. die krijg je in de winter weinig te zien

3 4

e

i

10. man die kuist en opruimt 11. Scandinavische taal 12. wiskundig getal (3,14) 13. stuk bot in je borstkas 14. 7e letter van het alfabet 15. afkorting van ‘Europese Unie’ Antwoorden: een IJSBERIN en PINGUINS leven respectievelijk op de Noordpool en de zuidpool.


Café ‘t Klokhuis Dorp 9 3221 Nieuwrode 016 56 41 19

Plantencentrum Tuinarchitectuur en Tuinaanleg Boomkwekerij en bosaanleg Kortrijksebaan 54 • 3220 Holsbeek • tel.: 016/445767

www.vangoidsenhoven.be

3D print service Inkt- & Copycenter Kantoorartikelen Pers- & Postpunt Speelgoed & Gifts Digitale foto service & Pasfotos Droogkuis OPENINGSUREN : Ma : 7u00-12u30 Di-Vr : 7u00-12u30 / 13u30-18u00 Za : 7u30-17u00

Aarschotsesteenweg 449 B-3012 Wilsele (Leuven) 016/84.76.82

[email protected]

3D p

Ma DiZa

w w w . cy a a n e n co . b e

Wil u ook onze sponsor zijn? Onze sponsors worden een volledig jaar vermeld op de nieuwsbrief en op alle affiches van onze plaatselijke activiteiten. Meer informatie: [email protected]

3D print service Inkt- & Copycenter Kantoorartikelen Pers- & Postpunt Speelgoed & Gifts Digitale foto service & Pasfotos Droogkuis OPENINGSUREN : Ma : 7u00-12u30 Di-Vr : 7u00-12u30 / 13u30-18u00 Za : 7u30-17u00


[email protected]

3D p

Ma DiZa

w w w . cy a a n e n co . b e Fietsen voor klein en groot basil I gazelle I haibike I hercules I norta I oxford I puky I winora I ... 3D print service Inkt- & Copycenter Kantoorartikelen Pers- & Postpunt Speelgoed & Gifts Digitale foto service & Pasfotos Droogkuis

Sint-Maurusstraat 3 – Holsbeek (tegenover sportschuur)

Woensdag 14-18u – Vrijdag 14-16u Zaterdag 10-13u – Zondag 10-12u Meer info? www.oww.be/holsbeek Graag meewerken? [email protected]

OPENINGSUREN : Nobelberg 40 Ma : 7u00-12u30 Di-VrHolsbeek : 7u00-12u30 / 13u30-18u00 3220 Za016/44.97.47 : 7u30-17u00 tel. www.defietsgarage.be


[email protected]

3D p

Ma DiZa

w w w . cy a a n e n co . b e Alle herstellingen

www.natuurpunt.be/hagelandsevallei

3D print service Inkt- & Copycenter Kantoorartikelen Pers- & Postpunt Speelgoed & Gifts Digitale foto service & Pasfotos Droogkuis

3D p

Holsbeek. Klimaatuitdaging. Kometen. Gesprokkeld in de Hagelandse vallei. Plantenwerkgroep Holsbeek. Wat groeit er in mijn tuin?

Recommend Documents