GESCHIKT WONEN VOOR IEDEREEN IN PRINCENHAGE / HEUVEL
GWI GEBIEDSANALYSE EN RICHTINGGEVENDE VISIE
SOAB, februari 2009
INHOUD 1. Inleiding 1.1. Geschikt Wonen voor Iedereen 1.2. Stedelijk Manifest 1.3. Uitgangspunten GWI 2. Gebiedsbeschrijving 2.1. Typering van het gebied 2.2. Bevolkingssamenstelling 2.3. Sociale situatie 2.4. Concluderend 3. Wonen 3.1. Woningvoorraad 3.2. Aanpasbare woningen 3.3. Specifieke woonvormen met zorg en/of ondersteuning 3.3.1. Algemeen 3.3.2. Wonen voor ouderen 3.3.3. Specifieke woonvormen voor mensen met beperkingen 3.4. Concluderend 4. Woonomgeving 4.1. Basisvoorzieningen 4.2. Bereikbaarheid en toegankelijkheid 4.3. Leefbaarheid 4.4. Concluderend 5. Sociale infrastructuur, welzijn en zorg 5.1. Zonering en zorgkruispunten 5.1.1. Zonering 5.1.2. Zorgkruispunten 5.2. Zorg 5.2.1. Zorgcentra 5.2.2. Zorg aan huis en ondersteunende dienstverlening 5.3. Sociale infrastructuur 5.3.1. Buurt- en gemeenschapshuizen 5.3.2. Jongerenruimtes 5.3.3. Basisonderwijs 5.3.4. Wijkinformatiepunt 5.3.5. Gezondheidszorg 5.4. Concluderend 6. Conclusies en aandachtspunten 6.1. Conclusies 6.1.1. GWI-gebied 6.1.2. Sociale situatie 6.1.3. Wonen 6.1.4. Woonomgeving en leefbaarheid 6.1.5. Sociale infrastructuur 6.1.6. Ondersteuning en zorg 6.2. Aandachtspunten 7. Vervolg
2 2 2 2 4 4 5 6 8 9 9 11 11 11 12 12 14 15 15 15 15 16 17 17 17 17 18 18 20 20 20 21 21 22 22 23 24 24 24 24 24 24 24 25 25 26
Bijlage Literatuur
27
1
1. INLEIDING 1.1.
Geschikt Wonen voor Iedereen
Geschikt Wonen voor Iedereen richt zich op de realisatie van een geschikt woonmilieu voor iedereen, met daarbinnen extra aandacht voor ouderen en mensen met beperkingen. GWI is aan te merken als een integrerende aanpak, waarbij de verschillende condities om zo zelfstandig te blijven wonen en functioneren in samenhang worden benaderd. De hoofdelementen zijn: Voldoende geschikte huisvesting; Een toegankelijke woonomgeving; De aanwezigheid van de primaire voorzieningen (winkels, OV, bank/postkantoor e.a.); De aanwezigheid van de benodigde zorg- en welzijnsvoorzieningen. In het kader van het GWI-beleid is Breda verdeeld in 15 GWI-gebieden. Deze gebieden zijn opgebouwd uit meerdere wijken en hebben een gemiddelde omvang van ongeveer 10.000 inwoners. Centraal binnen het beleid staan de Centrale Zones. De Centrale Zone is het kloppend hart van het GWI-gebied, waarbinnen alle voorzieningen op het gebied van wonen, zorg, welzijn en voorzieningen voor de dagelijkse levensbehoeften geconcentreerd zijn. Voor de realisatie van GWI is draagvlak voor het model nodig bij alle relevante partijen, zoals bewonersorganisaties, betrokken gemeentelijke diensten, corporaties, zorginstellingen, winkeliers en basisgezondheidsvoorzieningen. Integrale samenwerking tussen de organisaties die actief zijn op het gebied van wonen, welzijn en zorg is daarbij een must. 1.2.
Stedelijk Manifest
De gemeente Breda heeft voor de GWI-gebieden met de maatschappelijke partners een Stedelijk Manifest opgesteld, waarin de visie op de ontwikkeling van wonen, welzijn en zorg in de GWI-gebieden is vastgelegd. In het Manifest zijn per sector algemene prestatieafspraken geformuleerd tot 2011. Met het Manifest geeft de gemeente Breda samen met de maatschappelijke partners in de periode 2007-2011 een flinke impuls aan de verdere uitwerking van GWI. Het vastleggen van afspraken op gebiedsniveau vormt een belangrijke onderlegger voor het manifest. Op gebiedsniveau geven partijen concreet aan welke prestaties zij in de woongebieden tot 2011 kunnen realiseren en geven zij ook aan met wie ze dat willen realiseren. Dit wordt vervat in een Wijkconvenant. In onderliggende notitie wordt hiertoe voor het GWI-gebied een eerste aanzet gegeven. Op dit moment zijn al veel ontwikkelingen en initiatieven gaande in, maar bestaat er nog onvoldoende samenhang en samenwerking tussen ontwikkelingen en partijen. De gebiedsbeschrijving en de afbakening van de opgave dient als houvast voor de maatschappelijke partijen voor de verdere uitwerking van de plannen, samenwerking en afspraken. 1.3.
Uitgangspunten GWI
Vanuit het rapport ‘Maatstaven voor een levensloopbestendige woonwijk’1 zijn onderstaande elementen benoemd, die belangrijk zijn bij de realisering van GWI-gebieden. In de daarop 1
Maatstaven voor een levensloopbestendige woonwijk, Normering en draagvlak in het Bredase project GWI, VerweyJonkerinstituut, 2003
2
volgende beschrijving en analyse Princenhage/Heuvel wordt beoordeeld in het GWI-gebied voldoet aan dit ideaaltypische beeld en waar de opgave voor de komende jaren ligt:
Voldoende aangepaste woningen in de wijk (dus toegankelijk voor rollators en rolstoelgebruikers). Belangrijkste voorzieningen (gezondheidszorg, primaire winkels, postkantoor/bank) aanwezig in de Centrale Zone. Goede bereikbaarheid en toegankelijkheid van voorzieningen. Goede bereikbaarheid en toegankelijkheid van openbaar vervoer. Verhoogde gebruiks- en verblijfskwaliteit van de woonomgeving voor ouderen en gehandicapten, in de vorm van heldere, toegankelijke en veilige looproutes. Goede gebruiks- en belevingswaarde van de buurt voor bewoners. Voorzieningen voor zorg, dienstverlening, welzijn en ontmoeting gelegen in Centrale Zone. Aanwezigheid van een multifunctioneel zorgkruispunt met haal- en brengfuncties en 24uurszorg in de Centrale Zone. Aanbod van diverse typen woonzorgarrangementen, variërend van ‘zelfstandig wonen met thuiszorg’ tot beschermd wonen. Aanwezigheid van een informatie- en adviespunt voor bewoners voor informatie, advies en bemiddeling in de Centrale Zone. Aanwezigheid van één of meerdere activiteitencentra. Positieve gebruiks- en belevingswaarde van de dienstverlening en de welzijns- en zorgvoorzieningen bij bewoners.
3
2. GEBIEDSBESCHRIJVING 2.1.
Typering van het gebied
Het GWI-gebied Princenhage/Heuvel bestaat uit twee wijken. Daarnaast behoort tevens het buitengebied met Effen, de Rith en Liesbos, ten westen van de snelweg A58/A16, tot het GWI-gebied. De buurtschap Liesbos behoort officieel tot het GWI-gebied TuinzigtWesterpark. Aangezien dit gebied bij de bewoners als één gebied wordt beleefd en ervaren, wordt Liesbos bij GWI-gebied 10 opgenomen Figuur 2.1. Het GWI-gebied In Breda 1 = Princenhage 2 = Heuvel 3 = Effen - Rith
Bron: gemeente Breda, onderzoek en informatie, 2007
Princenhage (1) Het dorp Princenhage is in 1942 bij de gemeente Breda gekomen. De wijk is te omschrijven als een dorp in een stad. De bewoners geven zelf aan dat ze in Princenhage wonen en niet in Breda. Het dorp bestaat uit de oude dorpskern, een jaren ’70 buurt ten noorden van de Haagweg en een buurt met jaren ’80 woningen met voornamelijk koopwoningen. In het zuiden is een klein koopwoningbouwproject gerealiseerd. De villabuurt Heilaarpark en het bedrijvenpark de Heilaar ten westen van Westerpark, behoort ook tot Princenhage. Het besteedbaar inkomen van de inwoners van Princenhage ligt op het Bredase niveau. Wel zijn er indicaties dat er relatief grote inkomensverschillen tussen subbuurten zijn. Dit wordt voornamelijk meegegeven door de aanwezigheid van de subbuurten met hoge WOZwaarden. Het percentage werkzoekenden ligt onder het Bredase gemiddelde. Heuvel (2) Heuvel is gebouwd vanaf de jaren ‘50 van de vorige eeuw. Door het midden van de wijk loopt de Dr. Struyckenstraat. De wijk is door twee stedenbouwkundigen ontworpen. Hierdoor zijn twee verschillende buurten te onderscheiden. Het zuidwestelijk deel heeft woonstraten met eengezinswoningen omsloten door groenzones. Het oostelijk deel heeft een meer stedelijk karakter gekregen. Hier zijn rechte straten waar zich met name portiekflats bevinden. Het centrale plein wordt schuin doorsneden door de Dr. Struyckenstraat. De wijk Heuvel kenmerkt zich verder door veel sociale huur en een lage gemiddelde WOZ-waarde. Het is een wijk waar het besteedbaar huishoudinkomen lager ligt dan het Bredase gemiddelde. Datzelfde geldt voor de arbeidsparticipatie. Er is sprake van relatief veel werkzoekenden en uitkeringsgerechtigden.
4
De eenzijdigheid van de woningvoorraad en de lage sociaal-economische positie van veel bewoners vormden mede aanleiding voor een herstructureringsproces. Al een aantal jaren zijn er ontwikkelingen op sociaal-economisch vlak en wordt de samenstelling van de woningvoorraad aangepakt. Daarnaast is van belang dat, hoewel de ‘autochtone’ bewoners van Haagpoort (GWI Tuinzigt/Westerpark) zich niet persoonlijk verbonden voelen met Heuvel, zij wel op de voorzieningen van Heuvel zijn georiënteerd. Buitengebied: Effen / de Rith en Liesbos (3) In het buitengebied van het GWI-gebied ligt de kleine kern Effen en een tweetal buurtschappen Liesbos en de Rith. Voor het buitengebied is één bewonersvertegenwoordiging: de Wijkraad Buitengebied Breda Zuid-West. Veel ruimtelijke ontwikkelingen zoals voor woningbouw mochten niet plaatsvinden. In het recente verleden is ten zuiden van Effen een recreatiepark met villawoningen gerealiseerd. 2.2.
Bevolkingssamenstelling
Het GWI-gebied heeft 15.250 inwoners (per 1 januari 2008). In de buurtschappen tezamen wonen ongeveer 850 inwoners. De bevolkingssamenstelling van het GWI-gebied is nagenoeg hetzelfde als die van Breda. Het aandeel senioren ligt precies op het gemiddelde van Breda (15%). Wel zijn er verschillen te constateren tussen Princenhage (8.150) en Heuvel (6.300). Princenhage heeft een groter aandeel 55 plussers dan Heuvel. In totaal is meer dan eenderde van de bevolking in de buurtschappen een 55-plusser. In Liesbos zelfs 40%. De belangrijke factor voor het hoge aandeel ouderen in Liesbos is de aanwezigheid van het verzorgingstehuis Liesbos. Figuur 2.2. bevolking naar leeftijdsgroepen Bevolking naar leeftijdsgroepen (% ) 100%
7 10
80%
11 11
5 8
8
7 8
8
17
14
12
8
11
18
7
20
75+ 65-74 jaar
60% 47 41
37
43
43
25-54 jaar
36
40%
0-24 jaar
20% 28
23
Effen-Rith
Liesbos
55-64 jaar
29
27
28
30
Heuvel
Princenhage
GWI PRINCENHAGE /HEUVEL
BREDA
0%
Bron: Onderzoek en informatie, gemeente Breda, 2008
Volgens de bevolkingsprognose voor 20202 wonen er naar verwachting ongeveer 15.850 mensen in het GWI-gebied. In 2020 zal het aandeel 65-plussers nagenoeg gelijk blijven met het Bredase gemiddelde (18% t.o.v. Breda 17% ).
2
De ruimtelijke ontwikkelingen binnen het GWI-gebied zijn in de prognose voor 2020 meegenomen, zoals deze in 2006 bekend waren.
5
2.3.
Sociale situatie
In Breda wordt de z-score gehanteerd als een indicator van de sociale situatie van de wijk. De z-score is samengesteld uit factoren die wijzen op sociale achterstanden. De weegfactoren in de z-score zijn:
het percentage WWB (wet werk en bijstand) het percentage niet werkende werkzoekende (NWW) het aantal 16 plussers met een vmbo-opleiding of lager het percentage eenoudergezinnen.
Figuur 2.3. Sociale situatie GWI-gebied Princenhage/Heuvel uitgedrukt in z-scores mensen in de WWB
Z-score NWW opleiding
eenoudergezinnen
Buurten 0501 Heuvel 0503 Princenhage 0508 Effen-Rith 0509 Liesbos
BREDA
1,9 -0,4 -1,1 -1,1 0
1,6 -0,3 -1,3 -1,0 0
1,3 0,0 0,3 -0,6 0
1,2 0,0 -1,4 -1,5 0
Gemiddelde Rangorde naar z-score sociale (0 = gem. achterstand Breda) (2008)
6,0 -0,7 -3,5 -4,2 0
5 19 -
Bron: gemeente Breda, Onderzoek en Informatie, 2008
Uit bovenstaande tabel is te constateren dat er grote verschillen zijn tussen de buurten op de factoren die wijzen op sociale achterstanden. De wijk Heuvel heeft op alle factoren een positieve score. Dit betekent dat op basis van de z-scores dat Heuvel meer sociale achterstanden heeft dan het Bredase gemiddelde (Breda = 0). De wijk Princenhage en de buurtschappen hebben op nagenoeg alle indicatoren een negatieve score. De verschillen komen ook terug in de ranglijst van de 38 Bredase gebieden, opgesteld naar hoogte van de z-score. De nummer 1 van deze lijst heeft ten aanzien van de z-score de meeste sociale achterstanden van Breda. Heuvel heeft met een 5e plek in de lijst veel sociale achterstanden in vergelijking met de andere buurten in Breda. Princenhage bevindt zich in de middenmoot van de lijst en scoort daarmee gemiddeld. De buurtschappen hebben weinig sociale achterstanden. De weegfactoren in de z-score zijn risicogroepen die, volgens het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP), extra risico lopen op sociale uitsluiting. De sociale uitsluiting heeft betrekking op minder sociale participatie (contacten), financiële/materiele tekorten en onvoldoende toegang tot onderwijs, zorg, wonen en maatschappelijke instanties (SCP, 2004). Naast de risicogroepen die in de z-score zijn opgenomen, zijn er nog meer risicogroepen te benoemen. Zo zijn niet-westerse allochtonen ook een risicogroep. In Heuvel vertegenwoordigen niet-westerse allochtonen ongeveer 20% de bevolking (Breda 10%).
6
Figuur: 2.4. Bevolkingsamenstelling naar etniciteit 100%
6
90%
7 19
10
80%
12
10
10
10
78
79
GWI PRINCEHAGE/ HEUVEL
BREDA
10
70% 60% 50%
93 83
40%
72
30% 20% 10% 0% Effen-Rith Nederlandse
Princenhage Westerse (allochtoon)
Heuvel Niet-w esterse (allochtoon)
Bron: Gemeente Breda, Onderzoek en informatie, 2008
Bepaalde groepen ouderen zijn ook als risicogroep aan te duiden. Deze groepen ouderen zijn eerder kwetsbaar. Het gaat in dit verband om de ouderen: alleenstaande 75-plussers, allochtone ouderen, 80-plussers, ouderen met een laag inkomen en ouderen met gezondheidsproblemen. Ouderen in Heuvel hebben een hogere cumulatie van risicofactoren. De helft van de ouderen heeft één of meerdere risicofactoren. Voor Heuvel zijn de volgende risico’s extra van belang: Ouderen op bijstandniveau: één op de vijf ouderen leeft op bijstandsniveau Gezondheidsproblemen: bijna een derde van alle ouderen heeft gezondheidsproblemen Figuur 2.5. Percentage aantal ouderen in risicogroep
Risicofactoren
Effen -Rith Liesbos Princenhage Heuvel GWI PRINCENHAGE/HEUVEL BREDA
% % % ouderen op allochtone gezondheidsbijstandsniveau ouderen problemen 7 0 13 2 1 10 8 2 21 20 7 29 13 4 24 9 3 22
cumulatie % 80+ risicofactor 12 22 6 13 11 32 13 50 12 39 13 35
Bron: SOB/Gemeente Breda, 2007
Ontwikkelingen ter voorkoming sociale uitsluiting: Heuvel Dankzij een subsidie van FMO (Fonds Maatschappelijke Ontwikkeling) zal de stichting ‘Werk aan de wijk’ op termijn ook in Heuvel vestigen. De organisatie van het Instituut voor Maatschappelijk Welzijn (IMW) biedt mensen werk aan zodat zij onder begeleiding ervaring op kunnen doen ter voorbereiding op de arbeidsmarkt. Tevens heeft de organisatie een formulierenbrigade die mensen helpt met het invullen van brieven en formulieren van instanties. Het IMW geeft aan dat ze op het moment van schrijven op zoek zijn naar een locatie op het Mgr. Nolensplein voor het sociaal raadsliedenwerk. Dit is een spreekuur waar mensen gratis sociaaljuridisch advies krijgen en start naar alle waarschijnlijkheid begin 2009.
Princenhage / Heuvel
7
In de Pitstop aan de Doelen (Princenhage) is een W-groep actief. Hier vinden doordeweeks educatieve, vormende, creatieve en recreatieve activiteiten plaats voor uitkeringsgerechtigden vanaf 18 jaar. De W-groep bedient niet alleen bewoners uit Princenhage. De doelgroep uit Heuvel is namelijk georiënteerd op de W-groep in de Pitstop.
2.4. Conclusie Het gaat in het GWI-gebied om de volgende aandachtspunten: De vergrijzing is sterk in Princenhage en de buurtschappen. Voor het jaar 2020 is voor het gebied als totaal een gemiddelde stijging te verwachten. Heuvel kent sterke sociale achterstanden, het aandeel niet westerse allochtonen is hoog. De ondersteuning van mensen met risicofactoren of het voorkomen van sociale uitsluiting blijft een aandachtspunt. Er zijn op dit gebied ontwikkelingen gaande. Heuvel heeft een hoog cumulatie van risicofactoren van ouderen. Aandachtspunten zijn: - het hoge aandeel ouderen dat op bijstandsniveau leeft; - het hogere aandeel ouderen met gezondheidsproblemen.
8
3. WONEN 3.1.
Woningvoorraad
In het GWI-gebied bevinden zich ongeveer 6.900 woningen waarvan 300 in het buitengebied Effen-Rith. Figuur 3.1. Woningvoorraad naar eigendom (%) 100
koop 90
26
particuliere huur
80
45 60
70
59
12
sociale huur
60 95
97
50
16
40 14
62
19
30 20
39 27
21
10 3
0
Effen/Rith
5 Liesbos
Princenhage
Heuvel
GWI Princenhage / Heuvel
BREDA
Bron : Onderzoek en Informatie, 2008
De samenstelling van de woningvoorraad naar eigendom verschilt per buurt. Bijna driekwart van de woningvoorraad in Heuvel is een huurwoning en met name in de sociale huursector. Daarnaast zijn deze huurwoningen naar verhouding klein. Laurentius en WonenBreburg zijn de corporaties die in Heuvel bezit hebben. De woningvoorraad naar eigendom in Princenhage is ongeveer gemiddeld. In het buitengebied bestaat de woningvoorraad voornamelijk uit koopwoningen. figuur 3.2. Woningvoorraad naar bouwvorm (%) Woningvoorraad naar bouwvorm (% ) 100%
7
11
14
13
80%
30 48
19
hoogbouw (5 of meer bouwlagen) portiekflats (max. 4 bouwlagen)
60% laagbouw 98
100
40%
75 63
66
GWI PRINCEHAGE/ HEUVEL
BREDA
49 20%
0% Effen-Rith
Liesbos
Princenhage
Heuvel
Bron: gemeente Breda, Onderzoek en Informatie,2008
9
Heuvel heeft een groot aandeel portiekflats in de woningvoorraad. Nagenoeg alle woningen in de buurtschappen zijn grondgebonden eengezinswoningen. In Princenhage is het percentage laagbouw hoger dan gemiddeld in Breda. Hoogbouw komt geclusterd voor aan de Roskam in het zuidoosten van Princenhage. In de wijkenquêtes die zijn gehouden in de maand van het wonen in 20083 kwam naar voren dat bewoners van Princenhage / Heuvel voor goedkope woningen en woningen voor gezinnen opteerden. De Wijkraad Buitengebied Breda Zuid-West geeft aan dat er voor de eigen bevolking de mogelijkheid moet bestaan om starterwoningen, ouderenwoningen en woningen voor jonge gezinnen te kunnen bouwen. De Dorpsraad Princenhage noemt de Gielis Beijsstraat als een mogelijke locatie om voor starters en ouderen woningen te gaan realiseren. Ruimtelijke ontwikkelingen
Heuvel Op dit moment zijn verschillende ontwikkelingen in Heuvel gaande met betrekking tot de herstructurering. Heuvel zuidwest In het zuidwesten van Heuvel zijn 125 huurwoningen gesaneerd. WonenBreburg heeft hiervoor in de plaats 148 woningen gerealiseerd waarvan 30 koopwoningen. Carré Molière In 2006 heeft Laurentius 118 huurwoningen (waarvan 7 woonvormen voor jongeren met lichamelijke of psychische beperking) opgeleverd en 35 koopwoningen. Sculptura4 In de groenzone tussen Heuvel en Graaf Engelbertlaan wordt de Talmazone ontwikkeld. Het plan omvat drie verschillende gebieden met in totaal 340 woningen. - ‘Bosenclave’ In het westen bij de Mastbosstraat komen 35 grondgebonden woningen, zowel vrijstaand als geschakeld gerealiseerd. - ‘De Eilanden’ In het midden van het gebied worden er de vier “Eilanden” gerealiseerd. Drie van de eilanden hebben ieder 22 rijwoningen. De eilanden liggen in het park en zijn omgeven met water. Het meest oostelijke eiland wordt een woonzorgcomplex welke door de holding ODIJA wordt geëxploiteerd. - Torenappartementen In het oosten van het plangebied, tegen de Aa of Weerijs komen drie hoogbouwflats. Twee van de torens (met ieder 80 appartementen) zijn voor de verkoop. De westelijke toren zal door WonenBreburg worden verhuurd. Plan F 1 en 2 Voor dit plan is door WonenBreburg een marktonderzoek opgestart. De intentie is om met een gemengde bouwvormen verschillende doelgroepen te bereiken. Struyckenplein Het is de bedoeling dat er circa 185 appartementen, 2 supermarkten, de bibliotheek, horeca en ruim 400 parkeerplaatsen op het Struyckenplein onder te brengen. Momenteel is het project vertraagd doordat investeringen voorlopig uitblijven.
3 4
Gemeente Breda (2008) Uitkomsten Wijkenquêtes, Maand van het wonen, SSC onderzoek en informatie www.sculptura-breda.nl
10
Huis van de Heuvel Op het Mgr. Nolensplein wordt een multifunctionele accommodatie gecreëerd met onder andere 2 basisscholen, het SOB steunpunt, gemeenschapshuis, wijkrestaurant, jongerenruimte en consultatiebureau. In hoofdstuk 5.1.2. zal hierop verder worden ingegaan.
3.2.
Aanpasbare woningen
Om te bepalen of huishoudens langer in de wijk kunnen blijven wonen is het aantal woningen dat is aan te passen tot woonvormen met een langere levensloopbestendigheid (al dan niet met een combinatie van ondersteuning) geanalyseerd. In totaal zijn 1.763 woningen (27%) in het GWI-gebied aanpasbaar. Dit ligt precies op de norm vanuit het IWZ5 (2006). De aanpasbare woningen zitten voornamelijk in het aandeel benedenwoningen in Heuvel en in het aandeel appartementencomplexen met lift. Naar verwachting ligt het aandeel aanpasbare woningen in de buurtschappen lager. Het hoge aandeel laagbouwwoningen in deze gebieden zorgt er voor dat het aanpasbaar maken nagenoeg niet haalbaar is. In de beleving van ouderen komt het toereikende aandeel aanpasbare woningen niet terug; drie keer zoveel ouderen vindt namelijk de eigen woning niet geschikt voor ouderen (Breda 7%). In totaal verwachten van de ouderen in het GWI-gebied evenveel problemen met het zelfstandig wonen (Breda 20%). Tevens geven zowel de Dorpsraad Princenhage als de Wijkraad Buitengebied Breda ZuidWest dat er een tekort aan geschikte woningen voor ouderen is. In het buitengebied zijn er geen ouderenwoningen beschikbaar volgens de wijkraad. De Wijkraad Heuvel geeft aan dat ouderen van Heuvel graag in de eigen wijk willen blijven wonen maar dat er te weinig betaalbare huurwoningen beschikbaar zijn.
Woonheuvel Brink (WonenBreburg / SOB) In de Talmastraat staat de woonheuvel de Brink met 57 woningen voor senioren. Hier is een steunpunt van de SOB gehuisvest waar een inloopvoorziening is en activiteiten worden georganiseerd. Op termijn verhuist het steunpunt naar het Huis van de Heuvel.
Heilaarflat en Princentuin Vlakbij het Lucia en Haga bevinden zich een aantal flats en complexen gericht op ouderen en voor mensen met een verstandelijke beperking. Vanuit Haga worden ondersteunende diensten aangeboden aan de zelfstandig wonende ouderen en aan de cliënten van Amarant met een verstandelijke beperking.
3.3.
Specifieke woonvormen met zorg en/of ondersteuning
3.3.1. Algemeen Het GWI-gebied heeft een ruim kwantitatief aanbod aan specifieke woonvormen met zorg en/of ondersteuning6. De vraag richt zich met name op het zelfstandig kunnen wonen in een woonzorgcomplex, gevolgd door het kleinschalig geclusterd en begeleid wonen in de wijk.
5 6
Binnen het Innovatieprogramma Welzijn en Zorg (IWZ) wordt de norm van 27% van de woningvoorraad gehanteerd. Intramuraal, clusterwonen, begeleid en beschut wonen, zelfstandig in woonzorgcomplex, individueel wonen met zorg
11
Figuur 3.3 aanbod en behoefte specifieke woonvormen specifieke woonvormen Princenhage/Heuvel aanbod 2006 behoefte 2006 saldo 2006
intramuraal 35 70
behoefte 2020 saldo 2006-2020
cluster 355 89 -35
89
begeleid 130 78 266
113 -54
zelfstandig in complex individueel 271 440 222 215 52 49 225
99 242
282 31
269 -11
171
Bron: GWI, 2007
Een belangrijk deel van het clusterwonen is toe te rekenen aan het klooster-verzorgingshuis Liesbosch, te weten 261 eenheden. Hiervan worden er slechts 60 benut. Het feitelijke aandeel clusterwonen ligt dus een stuk lager. 3.3.2. Wonen voor ouderen Wonen met zorg De in 3.3.1. genoemde cijfers van de specifieke woonvormen hebben betrekking op alle doelgroepen: ouderen en mensen met beperkingen. GWI kent nog geen rekenmethodiek om deze doelgroepen exact uit te splitsen. Op basis van andere recente onderzoeken is er wel zicht op de behoefte en het bestaande aanbod voor de mensen met beperkingen. Wanneer deze in mindering worden gebracht op de balans voor alle doelgroepen resteert voor de ouderen bij benadering de volgende opgave: Figuur 3.4 indicatieve balans wonen met zorg voor ouderen na aftrek bijzondere doelgroepen
Indicatie netto balans ouderen 2020 Clusterwonen Beschut/begeleid wonen Wonen in een woonzorgcomplex Zelfstandig wonen met thuiszorg
105 12 -20 171
Bron: SOAB
Wanneer hierbij ook rekening wordt gehouden met de eerder vermelde meegerekende capaciteit van het klooster-verzorgingshuis Liesbosch, dan is sprake van een fors tekort op het clusterwonen voor ouderen. Seniorenhuisvesting Het aandeel 55+ gelabelde corporatiewoningen op de totale voorraad in het gebied is vergeleken met andere GWI-gebieden gemiddeld. Het gaat hierbij vooral om bezit van Laurentius (207 woningen) en WonenBreburg (149 woningen), daarnaast heeft Singelveste AlleeWonen 56 gelabelde woningen. De populariteit van het totale corporatiebezit onder woningzoekende senioren is wat lager dan gemiddeld in Breda. De belangrijkste interesse komt van senioren uit het gebied zelf, gevolgd door senioren van buiten Breda.
12
Figuur 3.5 Gewenste verhuisbewegingen binnen bestaande aanbod op basis van genomen opties bij Woonloket
Interesse corporatiebezit onder verhuisgeneigde senioren Herkomst senioren met interesse in een huurwoning in Princenhage / Heuvel 10 Princenhage Heuvel 24% Buiten Breda 23% 7 Tuinzigt / Westerpark 13% 8 Centrum 8% vanuit overige GWI-gebieden 32% Gebieden waar senioren uit Princenhage / Heuvel interesse hebben in een huurwoning 10 Princenhage Heuvel 26% 7 Tuinzigt / Westerpark 17% 2 Haagse Beemden Noordwest 11% 9 Brabantpark/Heusdenhout 9% naar overige GWI-gebieden 37% Bron: Woonloket, bewerking SOAB
Verhuisgeneigde senioren uit Princenhage / Heuvel die op zoek zijn naar een corporatiewoning tonen in belangrijke mate interesse in een huurwoning in het eigen gebied, daarnaast bestaat er interesse in een corporatiewoning in de GWI-gebieden Tuinzigt / Westerpark en Haagse Beemden Noordwest. 3.3.3. Specifieke woonvormen voor mensen met beperkingen Het GWI-gebied heeft een toereikende capaciteit aan specifieke woonvormen voor mensen met beperkingen. De voorzieningen voor mensen met een verstandelijke beperking zijn voornamelijk in Princenhage gesitueerd. In Heuvel zijn nagenoeg geen woonvormen voor mensen met een verstandelijke beperking. Er zijn voor deze doelgroep 39 woonvoorzieningen gepland. Voor de andere doelgroepen zijn geen woonvoorzieningen in ontwikkeling7. 8
Figuur 3.6. Aanbod en behoefte specifieke woonvormen mensen met beperkingen wonen in de wijk GWI 10 Princenhage / Heuvel VG Theoretisch aandeel Aanwezig Saldo gepland
psychische beperking
50 175 125
LG 6 7 1
15 15 0
totaal 71 197 126
beschermd 53 142 89
verzorgd onbekend 18 55 37
39
0
0
39
20
6
13
Bron SOAB, 2008
3.4.
Specifieke woonvormen voor mensen met een beperking:
Amarant Amarant heeft 8 locaties in Princenhage en 2 locaties in Heuvel een woonvorm voor mensen met een verstandelijke beperking. Stichting de Beukenhof De stichting de Beukenhof heeft in het buitengebied ten westen van Effen een zorgboerderij met 15 wooneenheden voor mensen met een verstandelijke beperking. Deze woonvorm ligt buiten de centrale zone. In Princenhage aan de Vloed heeft de
7
Regionaal onderzoek Wonen zonder beperking, Fase 2: De regionale balans, SOAB, maart 2007, Gemeente Breda (2008) Geschikt wonen voor iedereen gebiedsbeschrijvingen, Inventarisatie specifieke woonvoorzieningen (beschermd en verzorgd) voor mensen tot 65 jaar met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking en mensen met psychische problemen. 8 Bij de berekening van het theoretische aandeel is in het in de vorige noot genoemde onderzoek uitgegaan van een evenwichtige spreiding van de aanwezige capaciteit over de GWI-gebieden.
13
stichting 11 wooneenheden. Er zijn plannen om het aanbod op de zorgboerderij en in de Vloed uit te breiden met ongeveer 17 wooneenheden. Stichting Prisma In de Dr. Kuijperstraat is er een steunpunt van Prisma met 6 wooneenheden VG en 7 woonvormen voor mensen met een lichamelijke beperking. SMO Breda In de Oranjeboomstraat staat Herderheem een sociaal pensioen voor mensen met AWBZ indicatie. Het sociaal pensioen beschikt over 15 wooneenheden. Sizoo Oudereninitiatief Sizoo heeft 12 wooneenheden voor mensen met een verstandelijke beperking gepland in Heuvel. De stand van zaken van dit initiatief is niet bekend.
3.5.
Concluderend
Het aandeel aanpasbare woningen in het GWI-gebied ligt op de norm. Ingezoomd op de buurtschappen bevindt zich het aandeel onder de norm,door het hoge aandeel laagbouwwoningen. Door de herontwikkeling van delen van Heuvel zal de geschiktheid van de voorraad verder toenemen. Ogenschijnlijk is er een ruim aanbod op het gebied van wonen met zorg voor ouderen. Hierbij wordt echter tevens capaciteit meegerekend die niet meer wordt benut. Er is derhalve sprake van een fors tekort. Het is wenselijk dat er een nieuwe balans wordt opgesteld, waarin ook de geplande ontwikkelingen in de Talmazone worden meegerekend. Er is een ruim aanbod op het gebied van woonvormen voor mensen met een beperking.
De uitsplitsing van de opgave voor de verschillende doelgroepen is globaal; het is wenselijk dat er voor GWI een rekenmethodiek wordt uitgewerkt waarmee de behoefte en de resterende opgave per doelgroep voor alle GWI-gebieden meer nauwkeurig kan worden vastgesteld.
14
4. WOONOMGEVING 4.1.
Basisvoorzieningen
Voor een geschikte woonomgeving is het voorzieningenniveau van een wijk een belangrijke maatstaf. De 5 basisvoorzieningen (supermarkt, postbank, geldautomaat, bibliotheek en apotheek) die als GWI-indicatoren worden gebruikt zijn in het GWI-gebied allen aanwezig. Er bevinden zich 2 supermarkten in Princenhage en één supermarkt in Heuvel op de grens met Haagpoort. In Heuvel is kleinschalige detailhandel aanwezig op het Dr. Struyckenplein en Mgr. Nolensplein. In de toekomst zal het Dr. Struyckenplein worden gerenoveerd tot een winkelcentrum en er zal een supermarkt komen. In Princenhage zijn de winkels geconcentreerd langs de Haagweg en de Liesboslaan. Dit betekent dat de concentratie van winkelvoorzieningen voor het levensonderhoud in het noorden van Princenhage en Heuvel is geconcentreerd. Het buitengebied ligt excentrisch ten opzichte van de winkelvoorzieningen. De Wijkraad Buitengebied Breda Zuid-West houdt zich bezig met het behoud en verbetering van de leefbaarheid. De vraag is in hoeverre een voorziening voor dagelijks benodigdheden in het buitengebied mogelijk is. Graag ziet de Wijkraad Buitengebied Breda Zuid-West dat er een voorziening wordt gecreëerd waar bewoners diensten en of producten kunnen halen. Dit in tegenstelling tot het vergroten van brengdiensten aan huis.
4.2.
Bereikbaarheid en toegankelijkheid
Het GWI–gebied is met het openbaar vervoer toegankelijk. Verschillende buslijnen rijden door het GWI-gebied via de doorgangswegen. In het buitengebied kwam uit de wijkwaardering-enquête van de Wijkraad naar voren dat de gebruikers van de lijnbus een andere route opteren en potentiële gebruikers meer bushaltes wensen. Een ander aspect voor de toegankelijkheid binnen de woonomgeving volgens het GWIbeleid is het onderhoud en inrichting van de straten. Er zijn in het verleden twee voetgangersroutes aangelegd tussen het Mgr. Nolensplein en de apotheek. In Princenhage zijn acties ondernomen tegen de wortelopdruk van trottoirs en om de trottoirbanden te verlagen.
4.3.
Leefbaarheid
De leefbaarheid van een wijk is van belang voor het geschikt wonen. Binnen de leefbaarheid is de sociale cohesie van belang. De bewoners van Heuvel vinden dat de sociale cohesie lager is in vergelijking met andere Bredase wijken9.
9
Schaal sociale cohesie: laag 4-6, gemiddeld 6 - 6,6 en hoog 6,6 – 7,4, veiligheidsmonitor 2006
15
Figuur 4.1.: Leefbaarheid indicatoren
Leefbaarheid indicatoren
Princenhage / Heuvel
Aanwezigheid sociale cohesie Overlast
Heuvel:Laag
Enge plek Woonomgeving ongeschikt Onprettige buurt Voelt zich onveilig Woninginbraak
Breda Princenhage:gemiddeld Gemiddeld
Heuvel: drugsoverlast, gevoelens dreiging/ geweld Mgr. Nolensplein, beeld iets verbeterd 13%
nvt
1% 13% Princenhage en Heuvel toename
1% 14% nvt
nvt 11%
Bron: Veiligheidsmonitor, 2006 /2007/2008, Breda, 2006/2007/2008
Het gaat beter met Heuvel. Uit de enquête van de Wijkraad Heuvel blijkt dat het fijn wonen is in Heuvel. Ten opzichte van de andere Bredase buurten scoort Heuvel gemiddeld op de indicatoren. Dit is gerelateerd aan het aantal inwoners van de wijk. Behalve op het aantal auto- en woninginbraken zijn op de andere delicten een daling te bespeuren. Toch wordt de sociale cohesie in 2006 als laag ervaren in Heuvel. Het Mgr. Nolensplein was in de veiligheidsmonitor10 (2006) nog één van de engste plekken van Breda. Nu komt de plek in deze top van de lijst niet meer voor. Het plein blijft wel een aandachtplek voor de wijk. De aangestelde veiligheidsregisseur vanuit de gemeente is momenteel bezig met een plan van aanpak om de beeldvorming rondom het Mgr. Nolensplein te verbeteren. De bewoners van het GWI-gebied hebben het gevoel dat dreiging en geweld vaak in hun buurt voorkomt (2007). Dit komt overigens niet terug in de aangiftecijfers van 2007 en 2008. Ouderen in het GWI-gebied (13%) vinden de woonomgeving iets minder geschikt voor ouderen dan in Breda (11%). 4.4.
10
Concluderend
Beide wijken beschikken over een goed algemeen basisvoorzieningenniveau, in Heuvel vindt versterking plaats met de herontwikkeling van het Dr. Struyckenplein. Er zijn geen voorzieningen voor dagelijkse benodigdheden in het buitengebied. De bewoners van Heuvel vinden de sociale cohesie laag. De leefbaarheid in Heuvel zit in de lift.
Cijfers voor het buitengebied zijn in de veiligheidsmonitor niet opgenomen.
16
5. SOCIALE INFRASTRUCTUUR 5.1.
Zonering en zorgkruispunten
5.1.1. Zonering Figuur 5.1.: Centrale zones GWI 10 Voorzieningen en centrale zones woongebied Princenhage/Heuvel
10a
q
10b q
L IGE MA OR VO
q
A16
Legenda Concentratie woonvormen bijz. doelgr. Woonvorm bijz. doelgroep
Afdeling Onderzoek en Informatie, gemeente Breda December 2005
Centrale zone
Bron: Gemeente Breda, 2007
Voor Princenhage zijn twee Centrale Zones aangewezen (groene cirkels). Een centrale zone ligt rond de voorzieningen aan de Haagweg en de andere rondom het Mgr. Nolensplein. Centrale zone rond Haagse markt (Princenhage) Het midden van de centrale zone bevindt zich op de Haagweg waar het merendeel van de voorzieningen van Princenhage zijn gevestigd. In het noordwesten van de centrale zone bevinden zich de woonzorgcentra Haga en Lucia en het steunpunt Princenhof van de SOB In de nabijheid van het complex van de holding Oranjehaeve-De IJpelaar-Aeneas (ODIJA) gaat De Breedonk een intramuraal woonvorm realiseren voor de doelgroep psychogeriatrie. De zone heeft vanwege de aanwezige voorzieningen veel potentie. Centrale zone Mgr. Nolensplein (Heuvel) De centrale zone van Heuvel is rondom het Mgr. Nolensplein vastgesteld. Bij het plein is de ontwikkeling van het huis van de Heuvel van belang (zie hoofdstuk 5.1.2.). Volgens het GWI model dient de centrale zone te liggen rondom de dagelijkse voorzieningen van het gebied. De ontwikkelingen rond het dr. Struyckenplein (zie hoofdstuk 3.1.) zorgen dat het zwaartepunt van de winkels naar het noorden verschuift. Dit heeft consequenties voor de inrichting van de centrale zone, waarvan het zwaartepunt hiermee ook naar het noorden verschuift. De afstanden tussen de voorzieningenclusters nemen toe. Voor beide centrale zones geldt dat meerdere woonvormen voor de bijzondere doelgroepen buiten de centrale zones vallen. De concentratie van de betreffende woonvormen van stichting Beukenhof en meerdere woonvormen van Amarant bevinden zich in het zuidwesten van Princenhage (figuur 5.1. oranje cirkel). In het noordwesten van Heuvel liggen twee woonvormen buiten de centrale zones.
17
5.1.2. Zorgkruispunten Zorgkruispunt Haga / Princentuin (Princenhage) In de noordwestelijke hoek van Princenhage bevindt zich een concentratie van woonzorgcentra, aanleunwoningen en woonvormen voor bijzonder doelgroepen. De holding Oranjehaeve-de IJpelaar-Aeneas (holding ODIJA) heeft twee woonzorgcentra: het verpleeghuis Lucia en verzorgingshuis Haga. Tevens is hier het steunpunt Princenhof van de SOB. Er zijn concrete plannen van de holding ODIJA om het gebied van Lucia en Haga te herontwikkelen. De holding ODIJA wil Haga de functie van zorgkruispunt laten vervullen. De bedoeling is om gebied rondom Haga te herontwikkelen tot een woonwijk met een verzorgingstehuis, AHOED en supermarkt. Er is nog geen overleg tussen de SOB, holding ODIJA en De Breedonk om in de toekomstige situatie met elkaar samen te werken c.q. af te stemmen. De Breedonk heeft namelijk plannen om een woonvorm te realiseren in het de omgeving van Haga / Princentuin. Zorgkruispunt Talmazone / Huis van de Heuvel (Heuvel) WonenBreburg ontwikkelt in samenwerking met de holding OIJDA een woonzorgcomplex in de Talmazone. Het woonzorgcentrum zal deel uitmaken van ‘De Eilanden’. Het complex omvat naast zelfstandige en collectieve zorgwoningen ook dagbestedingsruimten. Wat betreft de openstelling van de voorzieningen voor bewoners in de wijk zal in de toekomst een beroep worden gedaan op het Huis van de Heuvel. Oranjehaeve heeft aangegeven ook faciliteiten of diensten te willen aanbieden die voor de wijk toegankelijk zijn. Het Huis van de Heuvel is een project wat op de locatie van de r.k.- kerk ‘de Ledikant’ wordt ontwikkeld. Aan de bestaande kerk wordt bijgebouwd. In het nieuwe complex worden de volgende functies opgenomen: het gemeenschapshuis, het inloophuis (Surplus Welzijn), jongerenruimte, buurtmeesters (WonenBreburg), de SOB, wijkrestaurant, consultatiebureau en GGD, de basisscholen Keysersmolen en De Vlier en Kobergroep11. De voorzieningen en functies die het woonzorgcentrum in de Talmazone en het Huis van de Heuvel komen kunnen tezamen de functie van een zorgkruispunt vervullen. Een zeer goede afstemming is hiervoor wel voorwaarde. De twee locaties liggen ten opzichte van elkaar in een lijn maar er blijft een fysieke afstand. De invulling van het zorgkruispunt is door de partijen nog niet helemaal uitgekristalliseerd. Er is daarnaast nog geen afstemmingsoverleg tussen het Huis van de Heuvel en de ontwikkeling van het woonzorgcentrum in de Talmazone. Daarbij is reeds vermeld dat de winkelvoorzieningen die het hart van een centrale zone vormen naar verwachting bij het Dr. Struyckenplein worden gerealiseerd. Dit zorgt voor een decentrale ligging van de zorgkruispuntfuncties ten opzichte van de nieuwe positionering van de Centrale Zone. 5.2.
Zorg
Naast de in de vorige paragraaf genoemde ontwikkelingen geldt op het gebied van zorg voor het GWI-gebied het volgende: 5.2.1. Zorgcentra
11
www.breda.nl
18
In het GWI-gebied bevinden zich drie zorgcentra van de holding ODIJA: het Liesbosch, Lucia en Haga12. Locatie Liesbosch In het klooster Liesbosch wordt aan 40 cliënten verzorgingshuiszorg geboden. Het is een voorziening waarvan een deel van de cliënten afkomstig zijn vanuit het vrouwenklooster. Naast het kloostergedeelte is er een afdeling ‘De Schakel’ waar diverse vormen van tijdelijke opvang wordt aangeboden. Dit betreft: de gewone dagopvang, de opvang tussen ziekenhuis en verpleeghuis, de opvang tussen thuis en verpleeghuis en acute opvang in geval van nood. In totaal verblijven hier 24 cliënten. De verblijfsduur is maximaal 6 maanden. Locatie Lucia In het Lucia wonen 264 cliënten die psychogeriatrische zorg ontvangen. De locatie is verdeeld in 9 zorgeenheden. Iedere zorgeenheid is verdeeld in 2 wooneenheden waar 15 cliënten verblijven. Er is een dagbehandeling waar 5 dagen per week 35 bezoekers ontvangen worden. Vanuit Lucia wordt 's avonds, 's nachts en in de weekenden zorg gegeven aan zelfstandig wonende ouderen en verstandelijk gehandicapten in het nabijgelegen Princenhof. Het Lucia zal i.s.m. het GGZ een intramuraal expertisecentrum worden voor specifieke psychogeriatrische patiënten die in normale verzorgingshuizen niet adequaat geholpen kunnen worden. Voor dit doeleinde komen er 106 plaatsen. Locatie Haga In Haga wonen 96 cliënten. Hiervan ontvangen 56 cliënten verzorgingshuiszorg. Daarnaast zijn er 15 plaatsen voor psychogeriatrische cliënten, 15 plaatsen voor somatische meerzorg en 10 plaatsen voor aanvullende verpleeghuiszorg. Vanuit Haga wordt zorg geleverd in de nabijgelegen appartementencomplexen bij zelfstandig wonende ouderen. Ontwikkelingen zorgcentra: Lucia (holding ODIJA) Zoals eerder aangegeven zal Lucia een intramuraal expertisecentrum worden voor specifieke psychogeriatrische patiënten die in normale verzorgingshuizen niet adequaat geholpen kunnen worden. Voor dit doeleinde komen er 106 plaatsen. In het kader van deconcentratiebeleid van de holding ODIJA worden er verzorgingsplaatsen van het Lucia verplaatst naar Alphen, Chaam en Heuvel (Talmazone). Het hof van Ravenstein (De Breedonk)13 Het plan ‘Hof van Ravenstein’ is een plan voor een nieuw verpleeghuislocatie aan de Mgr. van Genkstraat in de wijk Princenhage. De locatie die dichtbij het complex van holding ODIJA ligt omvat 24 verpleeghuisplaatsen voor psychogeriatrische cliënten die worden gehuisvest in 4 kleinschalige woonvormen voor maximaal 6 bewoners. Daarnaast wordt de aanwezige boerderij verbouwd tot een ééngezinswoning en een appartement. Deze woningen kunnen worden bewoond door een gezin of een echtpaar, waarbij een lid van het gezin of één partners een psychogeriatrische beperking hebben. Een deel van het pand wordt omgebouwd tot ontmoetingsruimte met restauratieve voorziening. Liesbosch (holding ODIJA) Huize Liesbosch wordt gerenoveerd. Er zijn plannen om hier 40 appartementen met zorg in te huisvesten. De holding ODIJA zou graag buiten het pand een speciale woonvorm voor 24 psychogeriatrische patiënten ontwikkelen. Het betreft een woonvorm voor personen die niet-
12 13
bewerkte tekst van de website www.oranjehaeve.nl informatie van de website www.breedonk.nl
19
stedelijk willen wonen. Naast bewoners van het buitengebied is er vraag vanuit de wijken van Breda, Etten-Leur om hier te gaan wonen. Talmazone In een van de 4 eilanden wordt een woonzorgcomplex gerealiseerd door WonenBreburg. Oranjehaeve zal de zorg aanbieden aan 24 psychogeriatrische patiënten. Tevens zijn er 35 intramurale appartementen in het plan opgenomen. Hiervan zal WonenBreburg er 9 zelf verhuren. De intentie van WonenBreburg is om hier een HOED onder te brengen. Gebied rond Haga De bedoeling is om het gebied rondom Haga te herontwikkelen tot een verzorgingstehuis in een woonwijk. De holding ODIJA heeft de intentie om hier een gemengde woningvoorraad te realiseren met een AHOED en supermarkt. 5.2.2. Zorg aan huis en ondersteunende dienstverlening De verschillende woonzorgcentra bieden zorg aan huis aan de omliggende wooncomplexen voor ouderen. De excentrisch gelegen complexen en de hulpbehoevenden in het buitengebied zijn aangewezen op de thuiszorg. 5.3.
Sociale infrastructuur
5.3.1. Buurt- en gemeenschapshuizen Het aantal accommodaties voor buurt- en gemeenschapshuizen ligt boven de norm voor de voorzieningen binnen de sociale infrastructuur14. Binnen het accommodatiebeleid zijn in het GWI-gebied 3 locaties aangewezen als gemeenschapshuis: Gemeenschapshuis de Koe, Gemeenschapshuis de Vlieren en gemeenschapshuis de Kievitslaar15. Princenhage Stichting gemeenschappelijke accommodaties Princenhage (SGAP): De SGAP heeft het beheer over drie locaties in Princenhage: - Gemeenschapshuis de Koe Hier vinden de meeste bijeenkomsten van verenigingen, feesten en repetities van Princenhage plaats. - Clubgebouw de Dobbelsteen Hier heeft de scouting, W-groep (activiteiten voor volwassenen met een uitkering) haar activiteiten. Tevens is de jongerenruimte de Pitstop gevestigd in de Dobbelsteen. - Dorpswei Op dit veld worden buitenactiviteiten gehouden. De jeu de boules-club heeft hier een drietal banen. Bij de Dorpswei zijn bar- en toiletvoorzieningen aanwezig. Steunpunt Princenhof (SOB) Het steunpunt van de SOB biedt activiteiten en een eetpunt aan voor omwonenden en ouderen in de wijk. Vrijwilligers bemannen het steunpunt wat overdag en ’s avonds een inloopfunctie heeft. Inloophuis Annahuis Vanuit verschillende kerkgenootschappen in Breda is het diaconaal centrum Annahuis 14
Sociale infrastructuur Breda. Inventarisatie en gebiedsgewijze toetsing basisvoorzieningen (voor ambtelijk gebruik), SOAB, 2007 Nota “welzijnsaccommodaties”, vastgesteld door de gemeenteraad van Breda op 10 november 2005
15
20
opgericht. Op de dinsdag- en donderdagochtend is er een vrije inloop. Er is de mogelijkheid om hier ruimtes te huren voor verenigingen of particulieren. IKEA en horecagelegenheden De IKEA ten noorden van de Princentuin voorziet in de behoefte om andere bewoners te ontmoeten. De horecagelegenheden in Princenhage worden door verenigingen gebruikt voor vergaderingen en activiteiten. Heuvel Gemeenschapshuis de Vlieren Het gemeenschapshuis in Heuvel beschikt over een grote zaal, meerdere vergaderruimten en een biljart- en barruimte. Het gemeenschapshuis wordt opgenomen in het ‘Huis van de Heuvel’. Steunpunt Brink (SOB) Hier kunnen ouderen van het omliggende complex en buurtbewoners gebruik maken van de activiteiten die door de SOB worden georganiseerd. Op termijn zal het steunpunt worden ondergebracht in het Huis van de Heuvel. Inloophuis (Surplus Welzijn) Op een aantal dagdelen worden activiteiten georganiseerd waaronder een hobbyclub en activiteiten voor allochtonen vrouwen. Tevens is hier een dependance van ‘Samen naar Werk’ gevestigd. Buitengebied Gemeenschapshuis de Kievitslaar De kleine kern Effen beschikt over een eigen gemeenschapshuis. Gemeenschapshuis Liesbosch Op de grens van het GWI-gebied staat bij de kerk aan de Liesboslaan het gemeenschapshuis Liesbosch. 5.3.2. Jongerenruimtes Er zijn 2 jongerenruimten in het GWI-gebied aanwezig. Pitstop (Princenhage) In het clubgebouw de Dobbelsteen is een jongerenruimte gevestigd. Op 5 avonden, waarvan één huiswerkavond, is het jeugdhonk de Pitstop open. Jongerenruimte BASE 100 (Heuvel) Aan de Dr. Struyckenstraat is het jongerenruimte van Surplus Welzijn gevestigd (voorheen Vertizontaal). Op gemiddeld vier dagdelen is het jongerenruimte Base 100 open voor inloop en activiteiten. 5.3.3. Basisonderwijs Het GWI gebied heeft 5 basisscholen, zij kampen met ruimtegebrek wat momenteel wordt opgelost met noodlokalen. Princenhage: Sinte Maerte (r.k). De Eerste Rith (r.k.) De Vlier, locatie de Doelen (o.b.s.)
21
Heuvel: Keysersmolen (r.k.). Het plan is om de basisscholen de Keysersmolen en de Vlier onder te brengen in het Huis van de Heuvel. Beide scholen werken momenteel al samen in de brede school Heuvel. De school komt dan in het zuidwesten van Heuvel op het Mgr. Nolensplein. De locatie van de Keysersmolen in het oosten van Heuvel vervalt. In deze toekomstige situatie bevinden zich de basisscholen in het GWI-gebied voornamelijk in het westen. De Spreekhoorn In de Dirk Hartogstraat aan de rand van de Talmazone bevindt zich de Spreekhoorn, een school voor kinderen met een auditieve of communicatieve beperking. Effen: In de buurtschap Effen bevindt zich de basisschool Effen (r.k.). Met ongeveer 70 kinderen is het een kleine school. Het verzorgingsgebied van de school is groot. Naast het buitengebied trekt het ook kinderen uit andere wijken/dorpen van en rondom Breda. 5.3.4. Wijkinformatiepunt Een centraal wijkinformatiepunt is er nog niet in het GWI gebied. Er zijn verschillende initiatieven en voorzieningen in het GWI gebied die informatie verstrekken of mensen adviseren. Princenhage: Het steunpunt Princenhof van de SOB beschikt over een infopunt gericht op ouderen en mensen met beperking. Heuvel: Buurtmeester (Surplus Welzijn) Op het Mgr. Nolensplein kunnen bewoners terecht voor klachten en vragen over de woonomgeving. Sociaal raadsliedenwerk (IMW) Op het moment van schrijven wordt bekeken welke locatie het geschikt is om sociaaljuridisch advies te geven. De doelgroep zijn mensen met een risico op armoede. Als mogelijke locatie wordt het Mgr. Nolensplein genoemd. 5.3.5. Gezondheidszorg Het aanbod op het gebied van de 1e lijnsfuncties is toereikend. Wat betreft het aanbod van huisartsen zijn er volgens het onderzoek van de GGD geen knelpunten te verwachten16. In Heuvel zijn er 3 huisartsen (in fte’s) en in Princenhage 3,5. De komst van de HOED in de Esserstraat (Princenhage) speelt in op de toekomst. Beginnende huisartsen zijn namelijk eerder geneigd om in een HOED te starten dan in een zelfstandige praktijk. De intentie van WonenBreburg is om in het woonzorgcentrum in de Talmazone een HOED en in het gebied van Haga een AHOED te ontwikkelen.
16
Gemeente Breda (2007) Huisartsenzorg in Breda, gezondheidsbevordering / beleidsadvies GGD West-Brabant.
22
5.4.
Concluderend Princenhage heeft in potentie een sterke centrale zone. De invulling van het zorgkruispunt Princenhage dient nog te worden ingevuld. Hierover zijn nog geen gesprekken gaande tussen de betrokken partijen. De centrale zone voor Heuvel was vastgesteld rond het Mgr. Nolensplein. Door de keuze voor de winkelontwikkeling rond het Dr. Struyckenplein verschuift de zone noordwaarts. Dit heeft consequenties voor de bereikbaarheid van andere voorzieningen die volgens het model tevens in de zone aanwezig zouden zijn, zoals een zorgkruispunt en ontmoetingscentra. De functies die bij een zorgkruispunt horen lijken in Heuvel verdeeld te worden over het nieuwe woonzorgcentrum in de Talmazone en het Huis van de Heuvel. Een heldere definiëring van de functies die moeten worden gerealiseerd, goede afstemming en samenwerking zijn voorwaarden om dit mogelijk te maken. Op dit moment is hiervan nog onvoldoende sprake. Met de keuzen die zijn gemaakt voor Heuvel nemen de afstanden tussen de dragers van de centrale zone toe. Hiermee moet rekening worden gehouden bij de verdere invulling van de haal- en brengdiensten en de realisatie van extra toegankelijke routes. De basisscholen worden in het westen van het GWI-gebied geconcentreerd wanneer de Keysersmolen en de Vlier zich gaan huisvesten in het huis van de Heuvel.
23
6. CONCLUSIES EN AANDACHTSPUNTEN 6.1.
Conclusies
6.1.1. GWI-gebied Ruimtelijke ontwikkelingen vinden voornamelijk in Heuvel plaats in het kader van herstructurering. De bevolkingssamenstelling zal hierdoor veranderen. 6.1.2. Sociale situatie De vergrijzing is sterk in Princenhage en de buurtschappen. Voor het jaar 2020 is voor het gebied als totaal een gemiddelde stijging te verwachten. Heuvel kent sterke sociale achterstanden, het aandeel niet westerse allochtonen is hoog. De ondersteuning van mensen met risicofactoren of het voorkomen van sociale uitsluiting blijft een aandachtspunt. Er zijn op dit gebied ontwikkelingen gaande. Heuvel heeft een hoog cumulatie van risicofactoren van ouderen. Aandachtspunten zijn: - het hoge aandeel ouderen dat op bijstandsniveau leeft; - het hogere aandeel ouderen met gezondheidsproblemen. 6.1.3. Wonen Het aandeel aanpasbare woningen in het GWI-gebied ligt op de norm. Door de herontwikkeling van delen van Heuvel zal de geschiktheid van de voorraad verder toenemen. Ogenschijnlijk is er een ruim aanbod op het gebied van wonen met zorg voor ouderen. Hierbij wordt echter tevens capaciteit meegerekend die niet meer wordt benut. Er is derhalve sprake van een fors tekort. Het is wenselijk dat er een nieuwe balans wordt opgesteld, waarin ook de geplande ontwikkelingen in de Talmazone worden meegerekend. Er is een ruim aanbod op het gebied van woonvormen voor mensen met een beperking. 6.1.4. Woonomgeving Beide wijken beschikken over een goed algemeen voorzieningenniveau, in Heuvel vindt versterking plaats met de herontwikkeling van het Dr. Struyckenplein. Er zijn geen voorzieningen voor dagelijkse benodigdheden in het buitengebied. De bewoners van Heuvel vinden de sociale cohesie laag. De leefbaarheid in Heuvel zit in de lift. 6.1.5. Sociale infrastructuur Princenhage heeft in potentie een sterke centrale zone. De invulling van het zorgkruispunt Princenhage dient nog te worden ingevuld. Hierover zijn nog geen gesprekken gaande tussen de betrokken partijen. De centrale zone voor Heuvel was vastgesteld rond het Mgr. Nolensplein. Door de keuze voor de winkelontwikkeling rond het Dr. Struyckenplein verschuift de zone noordwaarts. Dit heeft consequenties voor de bereikbaarheid van andere voorzieningen die volgens het model tevens in de zone aanwezig zouden zijn, zoals een zorgkruispunt en ontmoetingscentra. De functies die bij een zorgkruispunt horen lijken in Heuvel verdeeld te worden over het nieuwe woonzorgcentrum in de Talmazone en het Huis van de Heuvel. Een heldere definiëring van de functies die moeten worden gerealiseerd, goede afstemming en samenwerking zijn voorwaarden om dit mogelijk te maken. Op dit moment is hiervan nog onvoldoende sprake. Met de keuzen die zijn gemaakt voor Heuvel nemen de afstanden tussen de dragers van de centrale zone toe. Hiermee moet rekening worden gehouden bij de verdere invulling van de haal- en brengdiensten en de realisatie van extra toegankelijke routes. De basisscholen worden in het westen van het GWI-gebied geconcentreerd wanneer de Keysersmolen en de Vlier zich gaan huisvesten in het huis van de Heuvel. 24
6.1.6. Ondersteuning en zorg In het buitengebied ontbreekt een zorgvoorziening voor bewoners. Het aanbod in de ondersteuning dient volgens de wijkraad gericht te zijn op het kunnen halen van diensten en producten in de buurt. 6.2.
Aandachtspunten
Sociale situatie - Rekening houden met veranderende bevolkingssamenstelling in Heuvel door nieuwbouw (en daarmee de vraag naar voorzieningen). - Continuering inspanningen ter verbetering van de sociale situatie in Heuvel. - Extra aandacht voor kwetsbare ouderen in Heuvel.
Wonen - Actualisatie balans wonen met zorg voor ouderen en in beeld brengen van de resterende tekorten.
Woonomgeving - Extra aandacht voor de toegankelijkheid van de voorzieningen in Heuvel in verband met de vormgeving van de centrale zone.
Zorg en welzijn - Mogelijkheden bekijken om ouderen in het buitengebied te ondersteunen in het zelfstandig wonen. De wens bestaat om haalfuncties onder te brengen in een voorziening in de buurt.
Sociale infrastructuur - Verdere uitwerking zorgkruispunt Princenhage (functies, doelgroepen en betrokken organisaties). - Besluitvorming waar welke zorgkruispuntfuncties in Heuvel worden ondergebracht en het tot stand brengen van de noodzakelijke afstemming en samenwerking om deze te realiseren. - Het ontwikkelen van wijkinformatiepunten Princenhage en Heuvel.
25
7. VERVOLG Het opstellen van GWI-gebiedsanalyses is het vervolg op het Stedelijke Manifest GWI. Deze gebiedsanalyse is mede tot stand gekomen op basis van overleg en consultatie van betrokken organisaties: telefonische consultatie betrokken organisaties; presentatie voor twee bijeenkomsten in Heuvel en Princenhage, waar onder meer gemeente, dorps- en wijkraden en aanbieders wonen, welzijn en zorg deelnamen; mogelijkheid tot reactie aan de hand van de hand-out van de presentaties. Daarnaast heeft een presentatie plaatsgevonden aan ambtelijk betrokkenen en is er ambtelijk gereageerd op de concepttekst. De reacties uit het veld en binnen de gemeente zijn verwerkt. De volgende stap bestaat uit het uitwerken van een uitvoeringsprogramma voor het GWI gebied. Hierin wordt de gebiedsanalyse vertaald naar uitvoeringsafspraken tussen de in het gebied werkzame organisaties. Deze afspraken dienen vervolgens, overeenkomstig de in het kader van het Manifest gemaakte afspraken, te worden vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst of een gebiedsconvenant.
26
BIJLAGEN Literatuur - Gemeente Breda (2005) GWI gebiedsbeschrijvingen, zorg in Bredase wijken - Gemeente Breda (2007)GWI beleid 2002-2006, inspanningen en resultaten GWIbeleid 2002-2006 en nieuwe opgave. - Gemeente Breda(2007) Klantprofielen ouderen en dienstverlening SOB 2006 Onderzoek en Informatie - Gemeente Breda (2006) Veiligheidsmonitor 2006, vervolgmeting - Gemeente Breda (2007) Veiligheidsmonitor 2007, vervolgmeting - Gemeente Breda (2007) Veiligheidsmonitor 2008 - Gemeente Breda (2007) Sociale infrastructuur Breda. Inventarisatie en gebiedsgewijze toetsing basisvoorzieningen (voor ambtelijk gebruik) - Gemeente Breda (2007) Huisartsenzorg in Breda, gezondheidsbevordering / beleidsadvies GGD West-Brabant. - Gemeente Breda (2008) Geschikt wonen voor iedereen gebiedsbeschrijvingen, - Inventarisatie specifieke woonvoorzieningen (beschermd en verzorgd) voor mensen tot 65 jaar met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking en mensen met psychische problemen - Gemeente Breda (2008) Uitkomsten Wijkenquêtes, Maand van het wonen, SSC onderzoek en informatie - Verwey-Jonkerinstituut ( 2003) Maatstaven voor een levensloopbestendige woonwijk, Normering en draagvlak in het Bredase project GWI - Rapport Wijkwaardering (2006) Wijkraad Buitengebied Breda Zuid-West. Websites - http://breda.buurtmonitor.nl - www.cbsinuwbuurt.nl - www.wijkraadbredazw.nl/ - www.princenhage.net - www.heuvelbreda.nl - http://dorpsraad.princenhage.net/ - www.bndestem.nl - www.breda.nl
27
