Het jaarverslag kunt u ook downloaden via de website van de Nederlandse Orde van Advocaten

[omslag] Naar een nieuwe Orde Jaarverslag | Nederlandse Orde van Advocaten | 2009 [binnenzijde omslag] Orde logo Nederlandse Orde van Advocaten Neuhuyskade 94 2596 XM Den Haag Postbus 30851 2500 GW Den Haag T 070 335 35 35 F 070 335 35 31 E [email protected] www.advocatenorde.nl Het jaarverslag kunt u ook downloaden via de website van de Nederlandse Orde van Advocaten www.advocatenorde.nl/jaarverslag [Titelpagina] Naar een nieuwe Orde Jaarverslag | Nederlandse Orde van Advocaten | 2009 Inhoudsopgave (volgt) Voorwoord Jan Loorbach (volgt)

1

Hoofdstuk I. Naar een nieuwe Orde Werk in uitvoering In 2009 zijn drie initiatieven genomen die de aanzet kunnen leveren voor een nieuwe metamorfose van de Orde. Het betreft de instelling van de commissie bestuurlijke vernieuwing (commissie-Huydecoper), de instelling van de commissie hervorming beroepsopleiding en voortgezette stagiaire opleiding over de opleiding van de advocaat (commissie-Kortmann), en de adviesaanvraag aan mr. A.W.H. Docters van Leeuwen over het toezicht op de advocatuur. De rapporten en het advies zullen in 2010 verschijnen. Deze initiatieven zijn niet uit de lucht komen vallen. Alle hebben ze een ruime voorgeschiedenis van discussie, ook met het College van Afgevaardigden, en van rijping van opvattingen over deze onderwerpen. Geen wonder dat u er ook in vorige jaarverslagen over heeft kunnen lezen. De advocatuur is, wereldwijd, in de afgelopen decennia sterk gegroeid, veel diverser, professioneler en commerciëler geworden, en aanzienlijk internationaler georiënteerd. Deze korte beschrijving, die geen recht doet aan details, betreft de metamorfose van het beroep van advocaat zelf en die van zijn kantoororganisatie. De eerste metamorfose. De tweede is de onvermijdelijke invloed van deze ontwikkelingen op hun beurt op de organisatie van bestuur en toezicht van de advocatuur, dat wil zeggen op de Orde. Niet alleen op de landelijke maar ook op de negentien Ordes in de arrondissementen. Samen staan deze twintig openbare lichamen immers ingevolge de Advocatenwet voor de opdracht “de behoorlijke uitoefening der praktijk” te bevorderen. In gewoon Nederlands: te zorgen voor een goede, integere en bereikbare rechtshulp door advocaten. Een algemeen belang bij uitstek. Niemand zal de wenselijkheid ontkennen dat de Orde zichzelf na zestig jaar laat doorlichten. Met als rode draad door alles heen dat de samenleving vertrouwen moet kunnen hebben in de advocatuur als meest prominente én bevoorrechte rechtshulpverlener. Er zijn aanwijzingen dat dit niet vanzelfsprekend meer is, zelfs niet bij de rechterlijke macht. De samenleving stelt steeds indringender vragen. Wat koopt de rechtsconsument eigenlijk voor de slogan dat de advocaat als wettelijk gereguleerde beroepsgroep per definitie een A-merk is? Wat is in deze eeuw precies de positie van de advocaat in het rechtsbestel gelet bijvoorbeeld op de heftige discussies over de “zesde kernwaarde” betreffende zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid? Is ons toezichtstelsel nog toereikend en transparant? Een onderwerp dat in allerlei maatschappelijke sectoren hoge actualiteit heeft. En het klachtrecht? Is het bestuur door twintig openbare lichamen slagvaardig en maatschappelijk relevant genoeg? Wordt de stem van de advocatuur als geheel voldoende gehoord? Hoe zit het met de vakbekwaamheid en dus met de opleiding van de advocaat? Kan ik als (particuliere) rechtzoekende blindelings aan op de kwaliteit en (financiële) integriteit van mijn advocaat? Duizend voor de hand liggende vragen zonder duizend overtuigende antwoorden. De Orde moet die overtuiging kunnen brengen. Antwoorden komen zodra de adviezen verschijnen. Het komt echter aan op de besluitvorming in onze eigen gelederen over de aanbevelingen. Goede en stevige discussie graag, maar wel, als het aan de Algemene Raad ligt, op basis van een gemeenschappelijk gevoelde sense of urgency dat aanpassing van de Orde aan de eisen van deze tijd noodzakelijk is. Dat is een maatschappelijke verantwoordelijkheid van de advocatuur in het belang van de bescherming van de rechtsconsument. Die moeten wij nemen voordat anderen, zoals de formele wetgever, zich bijvoorbeeld naar aanleiding van incidenten afvragen of niet iets in ons bestuur en toezicht zou moeten veranderen.

2

Dit is geen defensief of onnodig somberend beleid van de Orde. Er is veel goeds bereikt. Er is veel om trots op te zijn. Maar het is ook zaak voortdurend de ramen open te hebben en maatschappelijke ontwikkelingen op de voet te volgen. Kijk maar dichtbij wat er in de rechterlijke macht aan het veranderen is en niet alleen de zogenoemde gerechtelijke kaart, maar bijvoorbeeld ook een strak kwaliteitsbeleid. Tijden veranderen en we kunnen als advocatuur, zo min als andere vrije beroepen, volstaan met te wijzen op al het heilzaam werk van de twintig Ordes. Niet voor niets draagt het rapport van de commissie-advocatuur de titel “Een maatschappelijke Orde”. De advocatuur is wettelijk gereguleerd. De Orde zal haar besluitvorming aan de wetgever moeten presenteren opdat de Advocatenwet up to date kan worden gebracht. Dit betekent niet dat alle vernieuwing moet wachten op wetgeving. Veel is mogelijk zonder of vooruitlopend op formele wetgeving. Zo hebben wij de Raad van Advies zonder wettelijke grondslag ingesteld, zal de openbare verantwoording over de tuchtrechtelijke afdoening ter hand worden genomen door publicatie in 2010 van een jaarverslag, kunnen College van Afgevaardigden en Algemene Raad informele maar effectieve en efficiënte werkwijze ontwikkelen, kan het toezicht door de dekens verder geprofessionaliseerd worden, kan de stageopleiding op een voor elk kantoor onbetwistbaar niveau worden gebracht enz. Zaken waarmee de Orde bezig is. Meer werk in het verschiet Het werk in uitvoering vormt een zware last voor de beperkte – want grotendeels op vrijwilligerswerk berustende – capaciteit van de bestuursorganen van de Orde. Wij moeten doseren. De besluitvorming over de hiervoor genoemde ontwikkelingen zal tijd kosten en dat moet ook. Democratische besluitvorming kost tijd. En wat ook uit de commissie-Huydecoper moge komen, de structuur van de Orde zal onversneden democratisch, onder meer met rechtstreeks verkozen afgevaardigden, moeten blijven. Anders is zij geen openbaar lichaam meer. Deze grondwettelijke figuur is nog steeds de beste vorm en garantie voor een goeddeels van de overheid onafhankelijke “overheid in advocatenland”. Met deze kluiven van het onderhanden werk is het moderniseringsproces nog niet voltooid. In 2009 is een tweetal andere onderwerpen aangevat die ook een lange doorlooptijd zullen hebben. In de eerste plaats moet het belemmeringenonderzoek – belemmeringen in de toegang tot de advocaat - worden genoemd dat de Groningse universiteit in opdracht van de algemene raad heeft uitgevoerd. Elders in dit jaarverslag is er meer over te lezen. Waar het in de kern over gaat is dat in de dienstverlening aan particulieren en kleine ondernemers nog veel te verbeteren valt, in het bijzonder in transparantie van werkzaamheden en honorering. Dit is vooreerst een verantwoordelijkheid van elke advocaat en elk kantoor zelf. Waar de Orde hierbij kan ondersteunen zal zij dit doen. In 2010 zal de Orde in het land regionale bijeenkomsten organiseren om de consequenties van het rapport te bespreken. Een ander groot onderwerp is de doorlichting van de regelgeving van de Orde. Het is in ons beleidsplan genoemd. De algemene raad beraadt zich nog op de vraag hoe dit aan te pakken. Hij hoopt hierover het College van Afgevaardigden in 2010 een voorstel te doen. Een deel van onze regelgeving, niet alleen van de verordeningen, lijkt obsoleet. Regelgeving moet in het belang van de rechtzoekende de kernwaarden van de advocatuur zoals die in het voorstel gewijzigde Advocatenwet worden verankerd, beschermen en daaraan uitdrukkling geven. Dat moet de essentie zijn. Ze moeten voorts effectief en goed handhaafbaar zijn.

3

Deze nog te ondernemen doorlichting staat overigens niet in de weg aan noodzakelijke partiële wijzigingen of zelfs aan nieuwe regelgeving. Van de laatste is de Verordening op de vakbekwaamheid, in werking getreden op 1 januari 2010, een voorbeeld. Zo ook de op 1 juli 2009 in werking getreden Verordening op de administratie en financiële integriteit, weliswaar een nieuwe verordening, maar een samenvoeging van een aantal reeds bestaande en licht gewijzigde regels. Een geslaagde opruimactie, al heeft de algemene raad het voornemen de hele, belastende en weinig effectieve regeling inzake het derdengeldbeheer kritisch tegen het licht te houden, met een open blik naar hoe een aantal andere Europese landen dit hebben geregeld. Terugblik en vooruitblik Een jaarverslag moet het accent op het verslagjaar leggen. De meeste aandacht van de algemene raad is in 2009 aan de hierboven vermelde ontwikkelingen besteed. Er was echter veel meer te doen. U leze verder in dit verslag. Onder het vele dat op de agenda stond mogen wel in het bijzonder worden genoemd de nummerherkenning en de gevolgen van de Salduzuitspraak. Nummerherkenning is een softwaresysteem dat voorkomt dat telefoongesprekken met geheimhouders worden opgenomen of vastgelegd. De ontwikkeling van dit systeem heeft veel praktisch lastige aspecten, vooral voor kantoren waar ook niet geheimhouders werkzaam zijn, maar is in volle gang. De Algemene Raad meent dat de Orde hier een eigen verantwoordelijkheid heeft. Het is te simpel om te zeggen: dit is een probleem van het OM en dat moet het maar oplossen. De bescherming van de geheimhouding mag ook een inspanning van de Orde vragen. De Salduz-uitspraak van het Straatsburgse mensenrechtenhof betekent dat in de Nederlandse procedure voor bijstand van een aangehouden verdachte bij het politieverhoor verbeteringen moeten komen. De rechtsbescherming van de verdachte in die fase van het onderzoek wordt terecht versterkt. Ook de implementatie van de door het kabinet aanvaarde aanbevelingen van de commissieVan Wijmen in de Advocatenwet had de aandacht van de Algemene Raad. Zo is in het verslagjaar een vruchtbare openbare discussie, in aanwezigheid van ambtenaren van het ministerie van justitie, gehouden over de medeverantwoordelijkheid van de advocatuur voor het algemeen belang van een goede rechtspleging. Eind 2009 lag het ontwerp van een gewijzigde Advocatenwet voor advies bij de Raad van State. Pas bij de indiening bij de Tweede Kamer, verwacht voorjaar 2010, zal het met het advies van de Raad van State en de kabinetsreactie daarop openbaar worden. Om deze reden laat de Algemene Raad verdere beschouwingen over het wetsvoorstel hier achterwege. Zo ging het de Orde in 2009 en zal het ook in de komende jaren gaan om inspanningen gericht op vernieuwing juist om de aloude kernwaarden intact te houden. Die zijn namelijk geen vanzelfsprekendheden, niet in de balie zelf en niet daarbuiten. Wat is echte vakbekwaamheid, morele professionaliteit, echte onafhankelijkheid (ook van de cliënt), partijdigheid? Stof te over voor debat. De definiëring en handhaving daarvan vereisen modern en voor politiek en samenleving zichtbaar bestuur van en toezicht op de advocatuur. De Orde nadert haar zestigste verjaardag, najaar 2012. “Klaar” zijn we nooit, maar de ambitie is op dat tijdstip merkbare vorderingen te hebben gemaakt.

4

Nico Schipper, oud-advocaat en –rechter, over nummerherkenning ‘Modder gooien is contraproductief’ Advocaat, rechter, lid van de Hoge Raad, president van het Amsterdamse gerechtshof – Nico Schipper was het allemaal, en hij kan alle petten die hij ooit droeg desgewenst weer opzetten. In gesprek over het systeem voor nummerherkenning, bedoeld om het opnemen van geheimhoudersgesprekken te voorkomen, schakelt hij schijnbaar achteloos tussen zijn vroegere rollen. “De officier van justitie als crimefighter? Niets op tegen, zolang hij zijn functie maar uitoefent met inachtneming van de grenzen van het recht.” Nico Schipper is een kind van de jaren zestig en zeventig. Begonnen als generalist – “dat was elke advocaat toen nog” – bij het Haagse kantoor van de advocaten Kortman, Barendrecht, Duijnstee en Schipper, trok hij al snel naar het strafrecht. “Mond-tot-mondreclame, je mocht nog geen reclame maken toen. Ik deed strafzaken, grote ook, en van het een kwam het ander.” In ’78 vroeg de Haagse rechtbank hem of hij rechter wilde worden. “Ik dacht: waarom niet; als het me niet zint, kan ik altijd weer terug naar de Balie.” Een ontwikkeling die hij als rechter met zorg waarnam, was de toenemende juridisering van het strafproces. Nietontvankelijkheidsverweren en bewijsuitsluitingsverweren – “juristerij” - namen een steeds prominentere plek in. “Daar heb ik me als rechter vaak over verbaasd. Kreeg je een technisch verweer waarvan je dacht: lukt niet, hou maar op. Terwijl het hoe en het waarom niet naar voren werd gebracht. Tegenwoordig lijkt het wel of je niet meer mag praten over de slechte jeugd van de verdachte, terwijl het wel een argument is met eeuwigheidswaarde. De juridisering is een rechtsontwikkeling waar je niet alleen negatief over hoeft te denken, maar het grote geheel verdwijnt buiten beeld.” Teveel missers Een motor achter die juridisering vormde de inzet van bijzondere opsporingsmethoden door politie en OM. En daarbinnen springt weer de telefoontap in het oog; een methode die in Nederland vaker wordt toegepast dan waar ook in West-Europa. Elke keer als hij er een bericht over leest, is Schipper weer een beetje verbaasd. “Als het zo vaak gebeurt, zorg er dan voor dat alles volgens de regels loopt. Kijk naar de discussie over het niet vernietigen van geheimhoudersgesprekken. Dat er op deze schaal dingen fout gaan, dat snap ik niet. Dat je die gesprekken afluistert om te kunnen vaststellen of het een geheimhoudersgesprek betreft, akkoord. Maar een integere overheidsfunctionaris hoort dat het een geheimhoudersgesprek is en zorgt dan dat het vernietigd wordt. U zult mij niet horen over een of twee vergissingen, maar het aantal missers is gewoon te hoog. Dat mag niet.” Schipper is daarom voorstander van de pogingen om te komen tot een systeem van nummerherkenning, waarbij geheimhoudersgesprekken automatisch buiten de tap blijven. Maar hij schrok van de motie die PvdA-kamerlid Ton Heerts indiende, waarin wordt gesteld dat er strenge sancties moeten komen voor advocaten die het systeem misbruiken om cliënten ‘zakelijke’ gesprekken te laten voeren via hun nummers. “We hebben hier te maken met een kwestie waarbij politie en justitie in de fout gaan, en nu lijkt het net of de Balie in het verdachtenbankje zit. Dat hoort niet. Je moet de advocatuur hoog houden. Voor een goede rechtspleging is de advocaat onontbeerlijk. Zonder hem klopt het systeem niet.” Niets op tegen

5

De discussie over de nummerherkenning staat symbool voor polarisatie tussen advocatuur en OM, waarbij advocaten officieren verwijten het magistratelijke vlak te verlaten en teveel de positie van de boevenvanger te kiezen. Schipper is er kort over: “De officier van justitie als crimefighter? Niets op tegen, zolang hij zijn functie maar uitoefent met inachtneming van de grenzen van het recht. Dat is zijn taak. Je kunt het een officier niet kwalijk nemen dat hij binnen die grenzen alles probeert. Iemand als Koos Plooij lijkt me een uitstekend officier; een doortastend, kundig man die ik nog niet op bewuste onregelmatigheden heb kunnen betrappen. Lastig misschien, maar een goede advocaat is ook lastig. Dat is zijn werk, binnen de grenzen van het betamelijke.” Schipper noemt de boosheid binnen de advocatuur over het niet vernietigen van geheimhoudersgesprekken volkomen terecht. “Dat verschijnsel moet je aan de kaak stellen, in en buiten de rechtszaal. Maar advocaten moeten niet met modder gooien. Je scoort toch in de rechtszaal? Modder gooien is contraproductief. Als je je zo opstelt, word je alleen maar gezien als lastpak. Wat de Orde doet – in overleg met het College van procureurs-generaal en het ministerie tot een goed systeem komen – dat lijkt me veel effectiever.” Tot slot nog een verzuchting over taps: “Ik word helemaal droevig als ik hoor dat er het voorstel ligt om mensen die eenmaal onherroepelijk zijn veroordeeld daarna ook te blijven afluisteren in het kader van de Plukze-wetgeving. Nòg meer taps. Nu goed, het is aan de wetgever om dat te besluiten. Maar laat men er dan ook voor zorgen dat in de uitvoering de regels heel strikt worden nageleefd.”

Streamer 1 ‘Politie en justitie gaan in de fout, en nu lijkt het net of de Balie in het verdachtenbankje zit’ Streamer 2 ‘Crimefighter? Niets op tegen, zolang de officier maar binnen de grenzen van het recht blijft’

6

Hoofdstuk II. Vakbekwaamheid en opleiding Verordening op de vakbekwaamheid Een van de door het kabinet overgenomen aanbevelingen van de commissie-Van Wijmen is de ontwikkeling van een vakbekwaamheidsyteem. De toekomstige Advocatenwet zal de Orde opdragen daartoe bij verordening voorwaarden te scheppen. De Orde was van de noodzaak hiervan zelf ook al overtuigd. In 2009 heeft het College van Afgevaardigden de Verordening op de vakbekwaamheid vastgesteld, die op 1 januari 2010 in werking is getreden. Dit is een eerste stap. Nog vele zullen volgen, met inbegrip van verbeteringen in de opleiding van de advocaat. Een van de actiepunten uit de Verordening op de vakbekwaamheid is het opzetten van een werkbaar en effectief stelsel van “gestructureerde feedback”, d.w.z. toetsing van je eigen vakbekwaamheid aan de ervaringen en kennis van beroepsgenoten (intervisie, peer review). Een en ander zal mogelijk onbegrip onder advocaten oproepen. Vrijeberoepers willen met hun beroep bezig zijn en zo weinig mogelijk met als belemmerend ervaren regels te maken hebben. De Orde zal de evenredigheid tussen doel en middel bewaken en zich hoeden voor al te gedetailleerde regels. De advocaat heeft bovendien in de eerste plaats een eigen verantwoordelijkheid te zorgen dat zijn vakbekwaamheid op adequaat peil is. Anderzijds moeten we ons bewust zijn dat de meeste andere vrije beroepen al korter of langer een stevig ontwikkeld vakbekwaamheidsbeleid hebben. De advocatuur komt in dit opzicht van ver. Verordening op de administratie en financiële integriteit Waar het gaat om de vooral financiële vakbekwaamheid is de Verordening op de administratie en financiële integriteit van groot belang. Deze verordening is eveneens in 2009 vastgesteld en op 1 juli 2009 in werking getreden. Zij is in hoofdzaak een aangepaste compilatie van enkele oude verordeningen en regelgeving, in het bijzonder de Boekhoudverordening en de richtlijnen ter voorkoming van betrokkenheid van de advocaat bij criminele handelingen. Aan de regels over het derdengeldbeheer is in essentie niets veranderd. De Algemene Raad is echter tot het inzicht gekomen dat bij de effectiviteit daarvan, met name bij het tweehandtekeninstelsel, vraagtekens zijn te plaatsen. De Algemene Raad hoopt in 2010 het College een minder belastend en effectiever alternatief voorstel te kunnen doen. Meer ontwikkelingen zijn gaande. In 2010 zal het digitale kantoorhandboek over de kantoororganisatie uitkomen. Ditzelfde geldt voor enkele bestpractice-gidsen op verschillende rechtsterreinen. In 2009 verschenen die inzake de BOPZ, vreemdelingenbewaring, arbeidsrecht en familierecht. De Algemene Raad is voorts doende de banden met de specialisatieverenigingen aan te halen. Deze spelen een kernrol in de ontwikkeling van de vakbekwaamheid. De opleiding Voorjaar 2010 komt de commissie-Kortmann met haar advies over de opleiding van de advocaat. Dit zal grondig met het College van Afgevaardigden worden besproken. Dat veranderingen in het verschiet liggen, gericht op een voor elk kantoor aanvaardbaar niveau van de opleiding tijdens de stage, is wel duidelijk. Tegelijk is er ook overleg met de rechtenfaculteiten om te bezien hoe de mastersopleidingen rechten een betere basis voor de togaberoepen kunnen bieden. Dit is vanzelfsprekend ook in het belang van de rechterlijke macht, waarmee de Algemene Raad in dit opzicht samenwerkt.

7

De instelling van de commissie-Kortmann heeft als directe aanleiding de ontwikkeling dat verschillende kantoren het initiatief hebben genomen om eigen interne opleidingen te organiseren als aanvulling op de beroepsopleiding. Zo heeft een aantal internationaal werkende grote kantoren de Law Firm School opgericht. Met een beroep op de vrijstellingsregeling wordt thans ongeveer de helft van het onderwijs niet bij de reguliere beroepsopleiding van de Orde, maar intern gevolgd. Deze ontwikkeling houdt de gemoederen in de balie hevig bezig. In het College van Afgevaardigden zijn hierover dan ook felle discussies gevoerd. Een deel van de afgevaardigden is van oordeel dat elke jonge advocaat, op welk kantoor dan ook werkzaam, de Orde-beroepsopleiding dient te volgen, onder meer vanwege het belang van de confraternele contacten die daar worden opgedaan met collega’s van andere en andersoortige kantoren. Door initiatieven als de Law Firm School wordt deze ‘cohesie’, aldus deze afgevaardigden, ernstig ondermijnd. Anderen menen echter dat leidend moet zijn het uitgangspunt dat de beroepsopleiding van uitstekende kwaliteit behoort te zijn en dat de eisen per soort kantoor verschillen. Als initiatieven zoals de Law Firm School kwaliteitverhogend werken, kan daartegen in redelijkheid geen bezwaar worden gemaakt. Intussen vinden ook kleine verbeteringen plaats. Zo vindt over de toelating tot de advocatuur van herintreders overleg met de raden van toezicht plaats, om aldus te komen tot, waar nodig, aanvullende opleidingseisen voor herintreders.

8

Willemijn Arends, hoofd Opleidingen van NautaDutilh over vakbekwaamheid ‘Een goed jurist is nog geen succesvol advocaat’ Advocaten zijn heel eager om te leren, is de ervaring van Willemijn Arends, hoofd Opleidingen bij NautaDutilh. Zowel de jonkies, als de ervaren advocaten doen zonder morren juridisch inhoudelijke cursussen en vaardigheidstrainingen. Puntenjagers komt ze op haar kantoor zelden tegen. Iedereen die meedoet aan het reguliere aanbod heeft al snel meer punten dan de Orde minimaal eist. Toch doet ze standaard in oktober altijd even een herinneringsmailtje uit: Het eind van het jaar nadert, let op je puntentotaal. Ze vindt het absoluut niet vreemd dat de Orde van alle advocaten eist dat ze een minumum aantal punten per jaar moeten halen? ,,Helemaal niet. Ik vind het juist goed dat er regels zijn want clienten moeten erop kunnen vertrouwen dat hun advocaat optimale kwaliteit levert. Nu denk ik niet dat advocaten vóór de Verordening op de Permanente Opleiding van 1996 helemaal niets deden aan bijscholing. Maar het gaat er nu wel veel gestructureerder aan toe. Je gaat als advocaat toch nadenken hoe je jezelf het best kunt scholen als je verplicht punten moet halen. Als individuele advocaten bij ons zien dat ze iets specifieks willen verbeteren aan zichzelf, dan zoek ik een passende externe cursus voor ze. Maar het komt ook regelmatig voor dat er meer tegelijk zijn die hetzelfde willen. En dan organiseer ik iets hier op kantoor. Dat werkt.’’ Experts De advocaten van Nauta leergierig, meent Arends. Maar dat betekent niet dat ze lekker op haar handen kan gaan zitten omdat niemand aansporing of hulp nodig heeft. Iedereen moet zich scholen, heeft begeleiding nodig, moet zich verder ontwikkelen. Ook, zeker, de advocatuur. De blonde Arends glimlacht met de kalme berusting van een moeder die haar kinderen inmiddels goed kent. Leergierig zijn ze ja. Volleerd nee, dat nog niet. ,,Zoals je zo vaak ziet bij experts, richten advocaten zich eerst en vooral op de inhoud. Maar vooral die andere zaken, de niet-juridische inhoudelijke taken boeien mij. Vaardigheden ontwikkelen voor goede communicatie, een goede manager zijn, een goede ondernemer. Daar is voor mij als Opleidingshoofd bij de advocatuur het meest te halen. De juridische kennis hebben ze wel in huis, maar een training als leren delegeren of communiceren biedt de meeste toegevoegde waarde. Leren achterhalen wat de client wil en hoe je optimaal kunt aansluiten bij de behoeften van die client. Een advocaat wordt niet succesvol door een alleen een goed jurist te zijn. Dat is één facet, één rol. Je moet je juridische kennis ook effectief kunnen inzetten. Daar zit de meerwaarde, de winst.´´ Advocaat-stagiaires die bij Nauta Dutilh aan de slag gaan, begeleidt Arends persoonlijk. Als een coach spreekt ze met elk van hen over wat loopt en wat minder gaat. In vertrouwen kunnen de nieuwkomers hun hart bij haar luchten en Arends geeft advies. ,,Ik spreek met iedereen één op één. Dan zie je niet alleen de advocaat maar de hele persoon erachter. Je krijgt een completer beeld van al die mensen. Je hoort wat ze meemaken en waarmee ze worstelen. Dat is bijzonder. En soms hoor je dan later ineens dat iemand associate is geworden en dan ben ik echt blij. Dan denk ik bij mezelf: goh wat gaaf! Die persoon is mij misschien allang vergeten, maar ik denk: Toen had ie nog die dip en nu heeft ie het toch maar voor elkaar gekregen.´´ Microfoons

9

Een belangrijk verschil tussen de oude regels voor Permanente Opleiding en de nieuwe Verordening op de Vakbekwaamheid is volgens Arends dat je nu ook met intervisie en gestructureerde feedback opleidingspunten kunt vergaren. Als iedereen elkaar actief om goede raad en feedback vraagt, helpt dat volgens Arends bij de ontwikkeling van een goede beroepshouding. De praktische vragen over een specifieke zaak kunnen wel in werkbesprekingen aan de orde worden gesteld. Maar daar is weinig ruimte voor die ietwat beschouwender vragen, kwesties die meer met ethiek te maken hebben, zegt Arends. Wat kan ik wel doen en wat niet? Hoever kan of moet ik gaan als advocaat? Daar gaat het dan om. NautaDutilh heeft met LoopbaanOnderhoud al een methode ontwikkeld waarbij associates worden gekoppeld aan een mentor met ministens acht jaar ervaring. Zo kan een ambitieuze jongere minder ervaren advocaat een oudere ervaren advocaat om raad vragen over hoe hij het best partner kan worden of hoe hij zichtbaarder kan worden binnen het bedrijf of richting (toekomstige) clienten. Maar ook eenvoudiger kwesties kunnen aan de orde komen zoals: Wat doe ik als ik uit de rechtbank kom en door een legertje journalisten met open microfoons wordt opgewacht? Wat kan ik dan wel en niet zeggen? Ook voor de meer ervaren partners is het leerproces nog niet klaar, stelt Arends. Zij richten zich bijvoorbeeld op het begeleiden en ondersteunen van jongere collega´s. ,,Zij vergaren hun opleidingspunten vaak op een andere manier. Ze publiceren artikelen of geven les. Jongeren volgen cursussen en lopen de vaardigheidstrainingen af. Ouderen delen en verspreiden hun kennis. En zo moet het ook. Dat maakt de cirkel rond.´´

10

Hoofdstuk III. Toegang tot het recht Belemmeringenonderzoek Groningen In opdracht van de Algemene Raad is onder verantwoordelijkheid van prof. Couwenberg, rechtssocioloog verbonden aan de Universiteit Groningen, onderzoek gedaan naar belemmeringen bij particuliere rechtzoekenden en kleine ondernemers. Dit onderzoek heeft nog eens het grote belang aangetoond van helderheid over de wijze van werken en van declareren door de advocaat, in het algemeen van het belang van een goede informatievoorziening aan de klant of de rechtzoekende (met inbegrip van zoekfaciliteiten om een advocaat te vinden). Het rapport van oktober 2009 bevat een groot aantal, overigens niet altijd nieuwe voorstellen. De Algemene Raad is voornemens de uitkomsten van dit rapport in een aantal bijeenkomsten in het land met de advocatuur te bespreken, niet alleen ter bewustwording van wat veel particuliere rechtzoekenden als belemmeringen ervaren, maar ook om de aanbevelingen te promoten. De Algemene Raad kan hier niet veel méér doen. De dienstverlening is primair de verantwoordelijkheid van de advocaat of kantoor zelf. Het rapport noemt onder meer als mogelijkheden: -gratis kennismakingsgesprekken -laagdrempelige publiekssite -uitbouwen advocatenregister -transparante declaraties en vernieuwing declaratiemethoden. Taakstelling Na de bekendmaking in 2009 van de voorstellen voor de 50 miljoen-taakstelling op de gefinancierde rechtshulp is het vrij rustig gebleven. De volgende voorstellen zijn inmiddels uitgevoerd of in regelgeving verwerkt: proactieve geschiloplossing en proceskostenveroordeling van bestuursorganen. Een aantal voorstellen moet nog worden uitgevoerd. Bewerkelijke zaken In samenspraak met de Raad voor rechtsbijstand is een gewijzigde leidraad bewerkelijke zaken tot stand gekomen, die een duidelijker uitleg van de leidraad bevat.

11

Interview Bregje Krijnen Consumentenbond over de toegang tot het recht Een toegankelijke advocatuur?

In opdracht van de Orde voerde de Rijksuniversiteit Groningen in oktober 2009 een onderzoek uit naar de toegang tot advocaten. Het onderzoek ondersteunt eerdere geluiden over de belemmeringen die particulieren en ondernemers ervaren bij het inschakelen van een advocaat. Juridisch beleidsadviseur bij de Consumentenbond, Bregje Krijnen, was lid van de begeleidingscommissie van het onderzoek. ‘De onderzoeksresultaten had ik bij wijze van spreken kunnen voorspellen.’

Particulieren hebben moeite om een advocaat te vinden en diens deskundigheid in te schatten, ze vinden het uurtarief te hoog en de declaraties niet inzichtelijk. Ook worden er vraagtekens geplaatst of advocaten het belang van cliënten wel voorop stellen. Dit zijn de belangrijkste uitkomsten van het onderzoek ‘Toegang tot advocaten’. Volgens Bregje Krijnen is het een goed initiatief dat de Orde naar de obstakels kijkt die consumenten ervan weerhouden om naar een advocaat te stappen. Vanuit haar expertise keek zij kritisch mee naar de opzet van het onderzoek en de tussentijdse resultaten. ‘De bevindingen van de onderzoekers waren een feest van herkenning: ik had de onderzoeksresultaten bij wijze van spreken kunnen voorspellen. Consumenten bellen ons dagelijks om hun ervaringen met advocaten te delen. Ze zijn vaak bang, omdat de tarieven niet transparant zijn en indicaties die ze vooraf krijgen niet kloppen. Uit angst weer een fortuin kwijt te zijn, informeren ze niet naar de status van hun zaak.’ Krijnen stelt dat advocaten meer kunnen meedenken met de klant door vooraf met een kostenindicatie te komen en duidelijk aan te geven hoeveel bepaalde werkzaamheden gaan kosten. ‘Het is voor de consument nu vaak onmogelijk om te kijken of de rekening klopt. Advocaten zouden er ook goed aan doen om met de klant te overleggen als het onverhoopt meer gaat kosten. De klant moet kunnen beslissen of dat wel of niet gaat gebeuren.’ Tevens merkt Krijnen op dat klanten zelf iets bij kunnen dragen om kosten te besparen. ‘Er zijn genoeg mensen slim genoeg om zelf een brief op te stellen, maar dat soort creatieve oplossingen zie ik niet veel. Elke stap die de advocaat zet, wordt omgezet naar een harde factuur. Er heerst een continu gevoel van ‘hier staat de teller’.’

12

Creatief factureren Volgens Krijnen biedt een vaste aanneemsom uitkomst, omdat consumenten dan op een eenvoudige manier advocaten onderling kunnen vergelijken. ‘Nu is er sprake van een vast uurtarief waarbij het aantal uren wordt doorberekend. De ene advocaat rekent 400 euro per uur en de ander 250 euro, maar de laatste declareert wél veel meer uren. Daardoor is het voor een consument onmogelijk om een advocaat op tarief te selecteren. Door een vaste aanneemsom af te spreken, kan ik dat veel makkelijker en krijgt de consument een stevigere positie op de markt’, aldus Krijnen. Ze denkt dat er binnen de wettelijke beperking meer kan dan nu wordt geboden. ‘Consumenten willen duidelijkheid en zekerheid: dit gaan we doen en dat kost het. Advocaten missen nog de creativiteit om in dat gat van de markt te springen.’

Geschillencommissie en algemene voorwaarden Krijnen heeft duidelijke ideeën over de wijze waarop de Orde een brug zou kunnen slaan naar consumenten. ‘Ik zou het mooi vinden als er een brede toegang is voor particulieren tot de geschillencommissie. Dat als er geschillen zijn deze niet via het tuchtrecht hoeven te lopen, maar dat consumenten met klachten over hun advocaat dit op een laagdrempelige manier bij de geschillencommissie kunnen insteken.’ Een lijst met algemene voorwaarden, die van kracht gaat als een advocaat een overeenkomst aangaat met de consument, lijkt Krijnen ook wel wat. Hoe zou dit er uit kunnen zien? ‘Vermeld in de voorwaarde wat er zoal in een offerte hoort en aan welke eisen die moet voldoen. Dat is nu vrijblijvend. Advocaten die minder gevoelig zijn voor deze problematiek negeren dit, omdat ze tot niets verplicht zijn’, aldus Krijnen. Ze geeft aan dat de consumentbond niet bij machte is om iets op te leggen en de Orde een lastige dubbelrol heeft. ‘Een stevige brancheorganisatie die kwaliteitsmeerwaarde biedt, missen we. Voor consumenten zou het een uitkomst zijn, omdat ze zeker weten dat ze worden doorverwezen naar advocaten die de algemene voorwaarden hanteren. De consument kan op die manier enige controle uitoefenen op de werkzaamheden van een advocaat.’

Geen gaten in onderzoek Op de vraag of het onderzoek van de Orde volledig is, antwoordt Krijnen: ‘Ik heb niets gemist’. Dat het een kwalitatief onderzoek betreft en uitkomsten niet met harde cijfers gestaafd kunnen worden, is volgens haar geen bezwaar. ‘Ik denk dat dit voldoende is. Het onderzoek onderstreept mijn ervaringen en ik hoop dat er niet meer onderbouwing nodig is om advocaten erop te wijzen dat ze mensen steun moeten geven.’ 13

Streamers ‘De bevindingen van de onderzoekers waren een feest van herkenning.’ ‘Advocaten missen nog de creativiteit om in dat gat van de markt te springen.’

14

Hoofdstuk IV. Toezicht Analyse gevraagd van het toezicht op de advocatuur Vakbekwaamheid in de ruimste zin des woords en toezicht zijn de speerpunten in het beleid van de Algemene Raad. De Algemene Raad heeft in 2009 aan oud-AFMvoorzitter mr. A.W.H. Docters van Leeuwen gevraagd ons toezicht, met inbegrip van de klachtbehandeling, te analyseren, te toetsen aan eigentijdse inzichten van adequaat toezicht en hierover te adviseren. Het advies wordt voorjaar 2010 verwacht. De Algemene Raad heeft deze stap niet gezet omdat dekens, bij wie het toezicht ligt, zich niet zouden inspannen zo goed mogelijk toezicht te houden. Geen twijfel over hun inzet. Ook hun “stille” bemiddelende rol ruimt een hoop conflicten op. Maar is dit alles zichtbaar genoeg? Loopt het toezichtbeleid niet te zeer uiteen? En vooral: zijn de dekens voldoende geëquipeerd om naar de huidige verwachtingen toezicht op de advocatuur te houden? Het is de vraag of het hele toezichtstelsel nog voldoet aan eigentijdse criteria. Is het voldoende openbaar en wordt er openbare verantwoording over afgelegd, zodat ook politiek en samenleving inzicht in de werking ervan kunnen krijgen? Beschikken dekens over voldoende kennis, ondersteuning en bevoegdheden om hun belangrijke taak, ook proactief, te kunnen uitoefenen? Deze overwegingen zijn voor de Algemene Raad aanleiding geweest extern advies te vragen. Verwevenheid boven- en onderwereld In 2009 was er parlementaire aandacht voor de verwevenheid van boven- en onderwereld en de mogelijke rol die sommige advocaten daarbij al dan niet bewust zouden spelen. De werkgroep-Joldersma uit de Justitiecommissie van de Tweede Kamer heeft hiernaar onderzoek ingesteld en een rapport uitgebracht, voornamelijk naar aanleiding van onroerend goedfraudes. De werkgroep wees op mogelijk misbruik van het beroepsgeheim. In mei 2009 organiseerde de Kamercommissie een hoorzitting over het beroepsgeheim en het verschoningsrecht van advocaten. De werkgroep zou met nadere rapportage komen. Zomer 2009 verschenen het evaluatierapport over het Bureau Financieel Toezicht (commissie-Kuijl) en een rapport van de Maastrichtse universiteit over de tuchtrechtelijke handhaving van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme en haar voorgangers de Wid en de Wet mot. De staatssecretaris van justitie bereidt, mede op basis van deze rapporten, een standpunt voor over het toezicht op de juridische beroepen. Het advies van Docters van Leeuwen zal hierbij worden betrokken. Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme Ook in 2009 controleerde het bureau van de Orde in mandaat van de dekens de naleving van de Wwft. Ongeveer een derde deel van de balie verleent diensten die onder de definitie van de Wwft vallen. Deze advocaten zijn dus verplicht een cliëntenonderzoek uit te voeren en eventuele ongebruikelijke transacties bij de FIU-Nederland te melden. De resultaten van de controles maken duidelijk dat niet alle advocaten op de hoogte zijn van de verplichtingen van de Wwft. Mede hierom heeft de Algemene Raad in samenspraak met de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs (NOB) in 2009 een e-learningcursus Wwft ontwikkeld.

15

Vliegende brigades In 2009 is de “vliegende brigade” van start gegaan en vier keer door verscheidene dekens ingeschakeld. Deze teams bestaan uit een advocaat en een accountant die op verzoek van een deken onder meer onderzoek doen naar de financiële praktijkvoering van de advocaat en naar de stichting derdengelden. Dekens en Algemene Raad zijn op grond van de tot nu toe opgedane ervaringen van oordeel dat deze brigade in een behoefte voorziet en niet alleen door onderzoek maar ook door advisering van de deken heilzaam werk verricht.

16

Willem Van Wijngaarden van de vliegende brigade over toezicht ‘Het is een softe manier om tot correctie te komen’ Willem van Wijngaarden, accountant, vormt samen met advocaat Hans van Veggel het eerste team van de vliegende brigade in de advocatuur. Het onderzoeksteam is in 2009 ingesteld door de Algemene Raad om de dekens op verzoek te ondersteunen bij hun controletaken. Wat zijn de ervaringen tot nu toe? Lokale dekens hebben de taak te controleren of de advocaten in hun werkgebied zich houden aan de wet en de verordeningen. Als een deken een nader onderzoek bij een kantoor wil instellen, kan hij of zij gebruik maken van de diensten van Van Wijngaarden en medebrigadelid Van Veggel. ‘De vier gevallen waarin wij tot nu toe zijn ingeschakeld waren heel divers,’ vertelt Van Wijngaarden, ‘maar in alle gevallen was er sprake van een complexe probleemsituatie.’ Voordat het team aan de slag gaat, wordt de probleemstelling met de deken en het kantoor in kwestie besproken. ‘Het is de bedoeling dat we met het kantoor vooraf overeenstemming bereiken over de opdracht’, zegt Van Wijngaarden, ‘maar dat is soms lastig, temeer daar de kantoren het onderzoek zelf moeten betalen.’ Alleen als bij het onderzoek blijkt dat het kantoor de zaken op orde heeft neemt de Algemene Raad de kosten voor zijn rekening. ‘Tot nu toe is het gelukt in goede harmonie met de kantoren tot afspraken te komen, maar deze aanpak werkt wel vertragend. We moeten oppassen dat niet daar het gejuridiseer al begint. Wat mij betreft wordt deze aanpak bij een volgende evaluatie heroverwogen.’ Ogen de kost geven Van Wijngaarden en Van Veggel gaan bij het kantoor aan de slag op basis van de overeengekomen opdracht, maar geven intussen hun ogen de kost. Professional judgment noemt van Wijngaarden dat. ‘We werken niet op basis van een onderzoeksplan; het onderzoek ontwikkelt zich aan de hand van wat je aantreft. Dat is een typische accountantsmethode. Heel risicogericht en veel maatwerk.’ Het onderzoek kan zich over allerlei onderwerpen uitstrekken: hoe is het kantoor georganiseerd? Vraagt men bij nieuwe cliënten naar hun achtergrond en worden er duidelijke tariefafspraken gemaakt? Krijgen cliënten eerlijke informatie over de kansen en risico’s van hun zaak? Is men afdoende verzekerd? ‘Een kwetsbaar onderwerp is de derdengeldrekening,’ zegt Van Wijngaarden. ‘Je ziet dat daar nogal eens misbruik van wordt gemaakt. En bij kleine kantoren met een diversiteit aan werkzaamheden speelt ook de vraag of men wel in staat is op de hoogte te blijven van alle wet- en regelgeving, of dat men zich beter kan gaan specialiseren.’ Een specifieke taakverdeling hanteren de onderzoekers niet; ze trekken samen op. ‘Hans van Veggel weet ook veel over financiële administratie, en ik ben ook best in staat om de ordening in dossiers te zien en de communicatie met klanten te beoordelen. Advocaten en accountants zijn in dat opzicht vergelijkbaar: het zijn zakelijke dienstverleners die op uurbasis werken.’ Als het onderzoek is afgerond, gaat het onderzoeksteam eerst om de tafel met het advocatenkantoor. ‘Vaak erkent men wel wat er zou moeten verbeteren, maar dat wil nog niet zeggen dat men onze adviezen opvolgt.’ Het kantoor krijgt een concept-rapport en mag daarop reageren. Vervolgens gaat het rapport met eventuele aanpassingen naar de deken. ‘Onze aanbevelingen kunnen heel divers zijn: regel financiering, schaf actuele literatuur aan, zoek samenwerking of verhoog je verzekering. Het is ook voorgekomen dat we zeiden: “Je zou je praktijk moeten neerleggen”. Maar de deken bepaalt wat hij met onze bevindingen doet.’

17

Van Wijngaarden hoopt dat de vliegende brigade preventief werkt. ‘Het is een softe manier om tot correctie te komen. Daarmee kan soms een tuchtzaak voorkomen worden. En als die tuchtzaak toch nodig blijkt, komt de deken met ons rapport beter beslagen ten ijs. Je moet voorkomen dat de deken bij de tuchtrechter onderuit gaat, dat werkt niet corrigerend. Dan wordt dat door de betrokkene als een overwinning gevierd.’ Jaarlijks monitoren Van Wijngaarden was in de jaren 2006 en 2007 voorzitter van de NIVRA en hij zit in de reviewcommissie van de SRA, waarbij veel kleine en middelgrote accountantskantoren zijn aangesloten. Ziet hij grote verschillen tussen de advocatuur en de accountancy? ‘Je merkt dat het toezicht bij de accountants veel eerder is ingezet. Accountants moeten sinds 1994 jaarlijks een monitoringlijst invullen. Minimaal één keer in de vier jaar komt er een reviewer langs. En als je weet dat er regelmatig geflitst wordt, pas je eerder je snelheid aan.’ Maar het verschil zit ook in de aard van het beestje. ‘We hebben allemaal de neiging ons op onze primaire vaardigheden te richten. Accountants zijn boekhouders, gewend om te documenteren. De vaardigheden van de advocaat zijn meer op de materie geënt: hoe krijg ik mijn cliënt uit de gevangenis? Maar als je je niet aan de algemene regels houdt, schaad je de goede naam van de advocatuur. Wij willen dat helpen voorkomen. Ons doel is niet om mensen te pakken, maar om te zorgen dat het advocatenwezen niet in diskrediet wordt gebracht.’ Streamers: ‘Als je weet dat er regelmatig geflitst wordt, pas je eerder je snelheid aan’ ‘Vooraf overeenstemming bereiken over de opdracht is soms lastig’

18

Hoofdstuk V. Tucht- en klachrecht De discussie over de toekomstige organisatie in de Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer heeft in 2009 stil gelegen. Wel is een door het ministerie van justitie opgezette openbare website www.tuchtrecht.nl najaar 2009 de lucht ingegaan, naar analogie van www.rechtspraak.nl. Deze bevat geanonimiseerde uitspraken. De Algemene Raad juicht dit initiatief toe. In 2010 zal een gezamenlijk openbaar jaarverslag van het Hof en de Raden van Discipline het licht zien. Ook dit is een uitstekend initiatief. In 2009 heeft het College van Afgevaardigden op voorstel van de Algemene Raad zich uitgesproken voor het opbouwen van een openbare website waarop in niet geanonimiseerde vorm uitspraken met de maatregelen van schorsing en schrapping gepubliceerd zouden moeten worden. Dit in het belang van de bescherming van de vooral particuliere rechtzoekende. Voor een register dat alleen is gericht op publicatie van schorsingen en schrappingen (“naming and shaming”) is een wettelijke grondslag noodzakelijk. Aantekening van tuchtrechtelijk opgelegde schorsingen in een publieke website met als functie het zoeken naar een passende advocaat (www.alleadvocaten.nl) is echter zonder wetswijziging mogelijk. Op die manier wordt toch het doel, nl. bescherming van de rechtzoekende, gediend. De Algemene Raad werkt aan een conceptverordening over het klachtrecht. De vraag is of niet te veel klachten (moeten) worden doorgezonden naar de Raad van Discipline die niet in een eerder stadium – te beginnen bij de advocaat zelf over wie geklaagd wordt- of via de weg van een geschillenregeling kunnen worden opgelost. Hierdoor ontvangt de tuchtrechter te veel zaken die niet van principieel-tuchtrechtelijke aard zijn en wordt de klager doorgaans niet of onvoldoende geholpen. De Algemene Raad anticipeert aldus op de verwachte wettelijke opdracht om alle advocatenkantoren te verplichten zich bij een klachten- of geschillenregeling aan te sluiten. Bij de afhandeling van klachten tegen advocaten schort het vooralsnog aan duidelijk cijfermatig inzicht. Het gaat dan vooral om de klachten die niet aan de tuchtrechter zijn voorgelegd, omdat zij bijvoorbeeld door bemiddeling van de deken zijn opgelost. De Algemene Raad werkt nu samen met de Raden van Toezicht aan een heldere, eenduidige klachtenregistratie, mede ten behoeve van het jaarverslag van de tuchtcolleges.

19

Jurjen Lemstra wil professionalisering massaschade-industrie ‘Veel leedstichtingen zijn onvoldoende capabel’ Sommige ondernemers volgen de markt, anderen vormen hem. Jurjen Lemstra, partner bij Pels Rijcken en Droogleever Fortuijn, hoort bij die laatste categorie. Met zijn idee voor een claimcode, een keurmerk voor stichtingen die zich opwerpen als belangenbehartiger in massaschade-zaken, loopt hij vooruit op de politiek en de markt. Dat geldt ook voor zijn ideeën over de financiering van dat soort zaken. “De overheid moet haar verantwoordelijkheid nemen en een mogelijkheid voor collectieve financiering creëren.” Voor Jurjen Lemstra was 2009 het jaar van de woekerpolissen. Met een team van collega’s trof hij vijf schikkingen met Nationale Nederlanden, Delta Lloyd, ASR, SNS Reaal en Aegon voor een totaal bedrag van 2,5 miljard euro. Maanden lang dook hij onder in de wereld van de verzekeringen, letterlijk. “We hebben bedongen dat we eerst het vak wilden leren. Om tot een verantwoorde schikking te komen, moet je het product begrijpen.” Een paar maal per week zat hij, samen met collega William Schonewille van BarentsKrans en bestuurders van de stichting Verliespolis, op de kantoren van de verzekeraars om de deskundigen het hemd van het lijf te vragen. Weekendsessies waren er, avonden doorhalen die uitliepen tot diep in de nacht, niet zelden met vertegenwoordigers van het ministerie van Financiën erbij. “Het belang van de minister is dat het vertrouwen in de financiële sector groot blijft; het algemeen belang is dus groot. En de aanwezigheid van het ministerie is een paar keer heel belangrijk geweest voor de onderhandelingen.” Schrikbeelden De schrikbeelden rond de claimcultuur zijn stuk voor stuk gebouwd op de Amerikaanse praktijk, constateert Lemstra. “Het overheersende beeld is dat van de greedy advocaat die een groot percentage van de poet opstrijkt. Maar de andere kant van de medaille is dat Amerika lichtjaren op ons voorligt en dat er een heel effectief juridisch systeem is ontstaan. Terwijl de Nederlandse praktijk is dat er heel veel zaken blijven liggen, omdat niemand ze oppakt bij gebrek aan financieringsmogelijkheden en wettelijke instrumenten.” Als aanvulling op de bestaande Wet Collectieve Afdoening Massaschade zou Lemstra graag zien dat er de wettelijke mogelijkheid komt om collectief een schadevergoeding te eisen, en dat de overheid het systeem van gefinancierde rechtshulp uitbreidt naar collectieve toepassingen. “De overheid moet haar verantwoordelijkheid nemen en een collectieve financieringsmogelijkheid creëren voor zaken waar grote maatschappelijke belangen op het spel staan – zoals het faillissement van een bank, de woekerpolissen en straks misschien de pensioenen. Het kost veel meer als je partijen dwingt om tienduizend procedures te starten, waarvoor dan een blik van honderd rechters moet worden opengetrokken. Waarom mogen wel duizend mensen individuele financiering aanvragen en waarom mag het niet efficiënt?” Pionier Lemstra heeft in de markt van de massaschadezaken altijd een positie als pionier gekozen. In 1999 pakte hij zijn eerste zaak aan: het Koersplan van verzekeraar Aegon, waarin een verborgen risicoverzekering zat verpakt. Maar inmiddels zijn ze niet meer alleen, de pioniers van de collectieve massaschade. Er melden zich steeds meer nieuwkomers op de markt. Recent sprongen vooral de taferelen in het oog rond het faillissement van de DSB-bank.

20

Lemstra is ervan overtuigd dat die ontwikkeling vraagt om regulering. “In het DSBfaillissement zie je een wildgroei. De consument is helemaal de weg kwijt. Op zich is het legitiem dat er zich andere partijen melden die denken dat ze hier ook een boterham aan kunnen verdienen, maar de checks and balances ontbreken. Er zijn geen wegen om stichtingen aan te pakken die er een potje van maken, en onvoldoende voorlichting om mensen duidelijk te maken waarbij ze zich moeten aansluiten.” Lemstra pleit daarom voor een claimcode en een keurmerk dat onder duidelijke voorwaarden het predikaat ‘competent’ aan leedstichtingen verleent. De voorwaarden: een goede, kritische raad van toezicht en een bestuur dat bestaat uit meer dan een persoon, met voldoende kennis en zonder belangenverstrengeling. Ook Lemstra leerde werkende weg. In de Dexia-zaak zat Lemstra zelf nog in het bestuur van de stichting Leaseverlies die de belangen van de gedupeerden behartigde; een constructie die volgens zijn eigen code niet mogelijk zou moeten zijn. “Op die manier kan de schijn van belangenverstrengeling ontstaan, dus ik heb besloten dat nooit meer te doen. Dat komt nu ook als aanbeveling in de claimcode. Als een advocaat zitting neemt in zo’n bestuur, moet de voorwaarde zijn dat het kantoor geen financieel belang heeft bij het wel of niet slagen van de zaak.” Zelfregulering is volgens Lemstra een goede opstap naar wetgeving. “We kunnen hier wel afgeven op Amerikaanse toestanden, maar bedenk dat het particulier initiatief de afgelopen tien jaar veel zaken heeft opgelost. De aandelenlease, de woekerpolissen – de overheid heeft dat niet opgelost. Misschien dat de overheid over vier jaar eens iets gaat doen, maar dan zijn we wellicht tien debacles en een failliete stichting verder. We willen hier graag een professionele tak van sport van maken.”

Streamers “Amerika ligt lichtjaren op ons voor” “Er zijn geen wegen om stichtingen aan te pakken die er een potje van maken”

21

Hoofdstuk VI. Communicatie Het bureau van de Orde heeft in 2009 een eigen communicatieafdeling opgezet. Dit is uitvloeisel van een besluit van de Algemene Raad. Drie doelen worden hiermee gediend. Ten eerste wil de Algemene Raad nadrukkelijker de publiciteit zoeken en een pro-actiever mediabeleid voeren. Zo zal de Orde – en daarmee de positie van de advocatuur – zichtbaarder worden en een zelfbewust en evenwichtig beeld overbrengen. Ten tweede moeten naast de contacten met de media ook de banden met de eigen beroepsgroep worden aangehaald. Dit is uitdrukkelijk onderdeel van het communicatieplan dat eind 2009 is uitgewerkt. Denk aan verbetering van de website (realisatie 2010), het “aanbieden” aan de media van op verschillende rechtsgebieden gespecialieerde advocaten, meer transparantie in de tuchtrechtelijke uitspraken, vernieuwing van het Advocatenblad, en meer informatieve mailings naar alle advocaten. Speciaal voor de dekens zal de Algemene Raad de nieuwsvoorziening verbeteren door een “knipselkrant”-nieuwe stijl. Het bedrijf Howard Home dat alle nieuwsuitingen op een bepaald gebied (voor ons dus: de advocatuur) digitaal verzamelt en distribueert, neemt deze taak op zich. Ten derde wil de Orde ook tot een betere dienstverlening voor het publiek in het algemeen en de (particuliere) rechtzoekende in het bijzonder komen. De publieke website dient daarom te worden verbeterd, vooral de zoekfunctie naar een advocaat maar ook bijvoorbeeld informatie over de vraag hoe je een klacht indient en andere vragen over de advocatuur. Het contract met Reed Business is per 1 januari 2010 verruild voor een overeenkomst met Sdu. Sdu zal de komende jaren dus de uitgave van alle Orde-media, schriftelijke en electronische, verzorgen. Er is op het landelijk bureau van de Orde een redactiekamer ingericht van waar uit het Advocatenblad, de digitale nieuwsbrief Orde van de Dag en actualiteiten op de website worden geschreven. Het jaarcongres op 25 september in Papendal, Arnhem, stond met ‘Nood breekt wet? Recht in crisistijd’ in het teken van de gevolgen van de kredietcrisis. FNV-voorzitter Agnes Jongerius was key note spreker. Verder was er een expositie van fotografiestudenten van diverse kunstacademies die op creatieve wijze advocaten in beeld hebben gebracht tijdens de uitoefening van hun beroep. De foto’s zijn gebundeld in het boekje ‘Nooit Wijken’. Workshops in de middag belichtten onder meer discussies over Sport en Recht. En in een extra paneldiscussie is stilgestaan bij de manieren binnen en buiten de rechtszaal, naar aanleiding van hevige aanvaringen tussen officieren en advocaten in de publiciteit. De waardering voor het congres was hoog: gemiddeld een 7,7 waar het gemiddelde van de afgelopen jaren op een 7,3 ligt. Volgend op de extra vergadering van het College van Afgevaardigden op 3 november gewijd aan de “algemene beschouwingen” is voor de eerste maal het zogenoemde Gerbrandydebat gehouden. Een debat tussen parlementariërs en advocaten, in de oude zaal van de Tweede Kamer en ingeleid door de staatssecretaris van justitie. Het is de bedoeling dat het debat een traditie wordt. De naam herinnert aan de oorlogsminister-president en langjarig advocaat Pieter Gerbrandy.

22

Floris Pierik, advocaat bij Allen & Overy, over de crisis ‘Het is een tijd van overleven’ Floris Pierik, advocaat in de fusie- en overnamepraktijk van Allen & Overy in Amsterdam, heeft de Faillissementswet weer op zijn bureau staan. Surcéanceverzoeken, faillissementsdagvaardingen, acht jaar lang had hij ze niet meer gezien, maar sinds het uitbreken van de financiële crisis zijn de accenten in zijn praktijk flink verlegd. “Je moet weer leren omgaan met de druk van bijltjesdag.” Crisis, jazeker, maar een slecht jaar heeft Pierik niet gedraaid. “Vorig jaar haalde ik mijn targets ruim”, zegt hij, achterover leunend in een van de vergaderkamers in het kantoor van Allen & Overy, de voormalige Sociale Verzekeringsbank. “En dit jaar weer”. Zelf heeft hij net een grote uitgave van aandelen in het biotechnologiebedrijf Crucell achter de rug, voor een totale waarde van 300 miljoen. Collega’s adviseerden in grote overnames zoals die van Saab door Spyker en Super de Boer door Jumbo; de beursgang van Delta Lloyd werd eveneens door advocaten van Allen & Overy begeleid. “Het gaat misschien niet zo uitzonderlijk goed als een paar jaar geleden, maar toch: bij zo’n overname als die door Jumbo zitten de collega’s gewoon weer zeven dagen per week op kantoor.” Drastisch Nadat in september 2008 zakenbank Lehman Brothers omviel en daarmee de crisis inluidde, veranderde de markt voor Pierik en zijn collega’s drastisch. “Vanaf dat moment was het krijgen van financiering voor transacties geen gegeven meer. En dat gold echt niet alleen voor honderden miljoenen; ook bedrijven die vijf of tien miljoen nodig hadden, kregen hun projecten niet meer van de grond.” Private equity-partijen – belangrijke spelers in de fusie- en overnamemarkt - stelden investeringen uit en in plaats van hun belangen in bedrijven te verkopen, concentreerden zich op het beheer van wat ze hadden: kostenbesparingen, efficiency en waardevermeerdering werden de nieuwe toverwoorden, de markt verschoof van handel naar herstructurering. Voor advocaten in de fusie- en overnamemarkt had die verandering een grote weerslag op hun werk. “Tot de crisis waren we alleen bezig met deals. De financiering was nooit een probleem. We adviseren nu steeds vaker bedrijven waar het erop of eronder is. Typisch voorbeeld: een bedrijf dat de financiering van een bepaald project niet rond krijgt en dat besluit een deel van zijn portfolio af te stoten om daarmee het geld te genereren om de rest overeind te houden. Het overnametraject moet dan zo snel mogelijk rond komen, anders kun je misschien nog eens een brugfinanciering krijgen, maar daarna valt het huisje om. Dat is onderhandelen met het zwaard van Damocles boven je hoofd.” Onderste uit de kan Het heeft de stress in het werk vergroot. “Je kunt in zulke onderhandelingen wel doen of het probleem niet bestaat, maar je zit in een kopersmarkt. Beggars are no choosers. Toch ga je zulke onderhandelingen hard in, misschien wel harder dan vroeger. Omdat je weet dat je cliënt onder druk staat, wil je toch proberen het onderste uit de kan te halen.” Die veranderde marktverhoudingen veranderen niet alleen de zaken, ze veranderen ook de sfeer. “Je moet leren leven met de druk van bijltjesdag. Er komen meer emoties kijken bij het werk, vooral ook bij de cliënt. Je merkt dat het persoonlijk lot van mensen in het geding is.

23

Tot voor kort ging het om ambities en veel geld verdienen, nu om de schade beperken. Het is een tijd van overleven.” Ook Allen & Overy kwam de crisis niet ongeschonden door. In 2009 vertrokken zo’n dertig medewerkers; voor een deel stagiairs die na hun drie jaar niet werden aangenomen, maar ook ervaren medewerkers die te horen kregen dat een partnerschap er niet in zat. Pierik, onderkoeld: “Dat bevordert de sfeer op kantoor niet.” Relativeren Binnen de advocatuur rijst af en toe de vraag over medeverantwoordelijkheid voor de crisis, maar Pierik voelt zich niet direct aangesproken. “Ik heb niet het idee dat ik betrokken ben geweest bij het soort deals dat aan de crisis ten grondslag lag. De crisis leert je wel om dat mooie grijze pakkenwereldje te relativeren. Die gevierde super-dealmakers die miljoenen verdienden, blijken gewoon mensen die fouten maken. Als een jaar later zo’n bedrijf op zijn gat ligt, relativeert dat de zaak ten top. Tegenwoordig gaat het niet meer alleen om spannend en stoer, het gaat om heel precies je werk doen.” Over een paar jaar zal dat weer anders zijn, denkt Pierik. “Dan krijg je een nieuwe generatie van advocaten die de crisis niet heeft meegemaakt. Die zullen een minder scherpe focus hebben op vragen als: is mijn wederpartij wel solvabel, krijg ik geen schijnzekerheid als ik van deze partij garantie vraag? Wie de crisis heeft meegemaakt, zal denken: eerst maar eens vijf jaar afwachten, dan zien we wel of het nog steeds een goeie deal is.”

Streamers ‘Tot voor kort ging het om ambities en veel geld verdienen, nu om de schade beperken’ ‘Super-dealmakers die miljoenen verdienden, blijken gewoon mensen die fouten maken’

24

Hoofdstuk VII. Varia Dienstenrichtlijn In 2009 is de Europese Dienstenrichtlijn (2006/123/EG) in de Nederlandse wetgeving geïmplementeerd (Dienstenwet). Deze strekt ertoe het dienstenverkeer binnen de Unie soepeler en met minder administratieve lasten te laten verlopen. De Richtlijn en de nationale implementatie zijn niet in alle onderdelen op de advocatuur van toepassing. Advocaten vallen immers al onder de sectorale Richtlijnen, zoals de oudere Dienstenrichtlijn (77/249/EEG), de Vestigingsrichtlijn (98/5/EG) en de Beroepskwalificatierichtlijn (2005/36/EG). De nieuwe Dienstenrichtlijn introduceert per 1 januari 2010 voor de advocatuur het vereiste van éénloket en het Interne Markt Informatiesysteem (IMI). Zie nader www.dienstenrichtlijn.ez.nl en voor de formulieren, advocatenorde.nl. Diverse beslissingen van de Orde en van de Raden van Toezicht zijn vergunningen in de zin van de Dienstenrichtlijn. Hierop is in beginsel de lex silencio positivo van toepassing (bij niet tijdig beslissen op de aanvraag wordt deze geacht te zijn ingewilligd), maar in de meeste gevallen van beslissingen over advocaten is deze uitgesloten. Dit betekent onder meer aanpassing van een aantal regels. De landelijke en plaatselijke Ordes zijn aangesloten op de Berichtenbox. Vergunningen kunnen digitaal worden aangevraagd en verleend. Hiertoe zijn digitale formulieren ontwikkeld. Als er vragen zijn over EU-advocaten die zich in Nederland willen vestigen of als Nederlandse advocaten zich in een andere EU-lidstaat willen vestigen, moeten deze via het IMI worden gesteld. De beoordeling over de registratie van EUadvocaten vindt daarop sinds 1 oktober 2009 centraal plaats door de Algemene Raad, zodat de plaatselijke Ordes niet op het IMI hoeven te worden aangesloten. Diversiteit De Orde kent sinds drie jaar een commissie-diversiteit onder voorzitterschap van oudlandelijk deken Els Unger, die ook de initiatiefneemster voor het oprichten van deze commissie is geweest. De commissie coördineert de activiteiten binnen de balie met betrekking tot het diversiteitbeleid. Hierbij richt de commissie zich op gender-diversiteit, het doorstromen van vrouwen naar de top van grote kantoren, en op de instroom en behoud van multicultureel talent in de balie. In 2009 heeft de commissie verscheidene evenementen georganiseerd, zoals een workshop bij de beurs Diversity Works, een Tour d’Advocatuur lang kantoren voor studenten met een multiculturele achtergrond, gesprekken met universiteiten, een verdiepingsbijeenkomst voor grote kantoren over de effectiviteit van het diversiteitbeleid, en het uitreiken tijdens het jaarcongres van de Sonja Boekmanprijs. In 2010 zal de commissie zich nog meer richten op de rechtenstudenten en advocaten met een multiculturele achtergrond. Onderzoek naar de advocatuur in de Tweede Wereldoorlog Op 1 juli 2006 startte Joggli Meihuizen van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie in opdracht van de Order het onderzoek naar de rol en positie van de Nederlandse advocatuur in de Tweede Wereldoorlog. Bijzondere aandacht gaat uit naar de lotgevallen van de Joodse advocaten. Deze zeer uitvoerige studie zal resulteren in een boek dat in de zomer van 2010 uitkomt.

25

Uitvoering wet- en regelgeving Onder de afdeling Uitvoering Regelgeving vallen de volgende activiteiten van het Bureau van de Orde. • • • • • • • • •

Audit/kwaliteitszorg BalieNet-certificaten BAR (de “de ledenadministratie”) CCV Helpdesk Klachten- en geschillenregeling Primaire beslissingen Projectmanagement VSO-PO

Vanaf 1 januari/februari 2008 is BAR ondergebracht bij de afdeling, ook de Helpdesk maakt hiervan onderdeel uit. Deze uitbreiding van de afdeling heeft een kwaliteitsimpuls geleverd. Immers de Basisregistratie Advocatuur, de spil van de hele registratie van de Orde, is nu ingebed in een deel van de bureauorganisatie waar veel aandacht is voor een goede en efficiënte uitvoering van de administratieve processen en voor samenwerking. Zo is de wisselwerking tussen de BAR-registratie en de medewerkers BalieNet-certificaten als vanzelf tot stand gekomen. Daar waar men voorheen onvoldoende van elkaars werkzaamheden wist en de onderlinge afhankelijkheid niet kon benoemen, werkt men nu nauw samen. Het probleemoplossend vermogen van beide groepen is toegenomen. De Helpdesk concentreert zich vanaf 2002 op serviceverlening en advisering aan advocaten met betrekking tot de verordeningen van de Orde. Een bijkomende taak van de medewerkers Helpdesk is de rechtzoekende wegwijs maken in het doolhof van het klacht- en tuchtrecht. Enkele zaken die in het oog gesprongen zijn in 2009. • Medewerkers zijn nauw betrokken met het oog op de verordening op de vakbekwaamheid. In 2009 diende de vertaalslag van beleid naar uitvoering gemaakt te worden. • Zo was duidelijk dat: o de traditionele audits conform kwaliteitstandaard m.i.v. 1 januari 2010 zouden komen te vervallen; o advocaten gefaciliteerd zouden moeten worden bij onderdelen van de verordening op de vakbekwaamheid; o het met de verordening samenhangende vernieuwde toezicht vraagt om andere, nieuwe instrumenten (entreetoets, 100% digitale CCV en ondersteuning Raden van Toezicht); o de relatie met de opleidingsinstellingen een nieuwe dimensie zou krijgen. In 2009 is op de afdeling deels going concern gewerkt maar ook met veel inzet en enthousiasme gewerkt aan de ontwikkeling van de nieuwe producten en diensten. Met het oog op de toekomst zijn enkele organisatorische wijzigingen doorgevoerd. Zo beschikt de afdeling sinds 1 september 2009 over een projectmanager voor de ondersteuning

26

van de raden van toezicht en is het aantal functies op de afdeling drastisch teruggebracht. Dit laatste vooral met het oog op een grote flexibiliteit van de medewerkers. In het kader van het vernieuwde toezicht is een aantal projecten in 2009 van start gegaan. De dekens hebben in een bijeenkomst van 5 november 2009 het akkoord gegeven voor het project Professionalisering van de Raden van Toezicht en in de slipstream daarvan de invoering van de entreetoets voor startende kantoren en de verdere ontwikkeling van het uniforme registratiesysteem voor de 20 Ordes. Klachten- en Geschillenregeling Advocatuur 10 jaar Geschillencommissie Advocatuur Sinds de start van de driejarige pilot Klachten- en Geschillenregeling Advocatuur op 1 juni 1999 beschikt de advocatuur over een geschillencommissie die bevoegd is om prijskwaliteitsklachten en schadeclaims (thans maximaal 10.000 euro) in behandeling te nemen. Ook onbetaalde advocatendeclaraties (zonder plafond) kunnen aan de Commissie worden voorgelegd. Laatstgenoemde procedure is bedoeld als alternatief voor de begrotingsprocedure bij de raden van toezicht (ex Wtbz). De Commissie ressorteert onder de Stichting Geschillencommissies voor Consumentenzaken (SGC) ingeval van bindend advies en onder de Stichting Geschillencommissies voor Beroep en Bedrijf (SGB) ingeval van arbitrage. Belangwekkende uitspraken verschijnen samengevat en vaak voorzien van een annotatie in het Advocatenblad.

27

De Richtlijn Na een succesvol verlopen pilot is op 9 december 2002 de Richtlijn Klachten- en Geschillenregeling in werking getreden. Daarbij heeft de Algemene Raad overwogen dat in het belang van een goede praktijkuitoefening klachten van cliënten adequaat moeten worden afgehandeld en advocaten aanbevolen te zorgen voor een interne klachtenopvang (klachtenregeling). De Raad overwoog verder te zullen bevorderen dat de procedure bij de geschillencommissie (geschillenregeling) een wettelijke grondslag krijgt door aanpassing van de Advocatenwet en de Wet tarieven in burgerlijke zaken. Aan het eind van 2009 hebben 1102 kantoren (4496 advocaten) zich vrijwillig bij de Commissie aangesloten. De stijging vanaf het pilotjaar van aantallen advocaten(kantoren) die aan de regeling deelnemen wordt hieronder grafisch weergegeven: 5000 4500 4000 3500 3000 2500

advocaten kantoren

2000 1500 1000 500 0 dec 01 dec 02 dec 03 dec 04 dec 05 dec 06 dec-07 dec-08 dec-09

Hierna volgt een overzicht van de in de jaren 2004 tot en met 2009 nieuw binnengekomen geschillen. In 2005 vond de definitieve ontvlechting van de SGC en de SGB plaats en daarmee ging gepaard een volledige scheiding in de dossierstromen voor beide stichtingen.

2009 SGC SGB

2008 SGC SGB

2007 SGC SGB

2006 SGC SGB

Nieuwe geschillen

177

152

159

144

172

133

149

79

Verzonden uitspraken

72

139

73

90

56

64

51

48

2005 SGC SGB

2004 SGC SGB

199

230

45

53

39

18

28

Uitspraken worden doorgestuurd naar de dekens van het betreffende arrondissement. Samenvattingen van belangwekkende uitspraken verschenen, vaak voorzien van een annotatie, in het Advocatenblad.

Wetswijzigingen Op dit moment staat een tweetal wetswijzigingen op stapel die het landschap voor klachtbehandeling in de advocatuur grondig zullen veranderen. Met het op 31 oktober 2008 ingediende wetsvoorstel tot invoering van een nieuw griffierechtenstelsel in burgerlijke zaken (Wet griffierechten burgerlijke zaken; kamerstuk 31758) zal de Wtbz op een nader te bepalen tijdstip worden ingetrokken. Het verdwijnen van de wettelijke basis voor de begrotingsprocedure zal ongetwijfeld groter belang geven aan de mogelijkheid van declaratie-incasso bij de Geschillencommissie Advocatuur. De voorziene wijziging van de Advocatenwet naar aanleiding van het advies van de Commissie Advocatuur, nog als wetsvoorstel in te dienen, zal aan het College van Afgevaardigden de opdracht geven om “bij of krachtens verordening regels te stellen betreffende de verplichte aansluiting bij een klachten- en geschillenregeling” (bedoeld wordt hier uitsluitend een interne klachtenopvang). Beide wetswijzigingen zijn nu zodanig ingericht dat bij inwerkingtreding van de verplichting een verordening vast te stellen, de begrotingsprocedure gelijktijdig komt te vervallen. Er is voorzien in overgangsrecht.

De Orde in Europees en mondiaal verband Via de delegatie van de Orde bij de Raad van Europese balies (CCBE) worden in Brussel de belangen van de Nederlandse advocatuur op Europees niveau behartigd. Zo neemt de CCBE stelling inzake voorgenomen regelgeving of de aanpassing daarvan, voor zover die regelgeving van invloed is op de praktijkvoering van advocaten in Europa. Te denken valt aan de Vestigingsrichtlijn, het juridisch kader ten aanzien van consumer collective redress of de politieke beleidsvisie voor de komende jaren die toeziet op creatie van ‘an area of freedom, security and justice serving the citizen’, bekend als het Stockholm programma. Thema’s daarbinnen zijn onder meer handhaving van geheimhouding en verschoningsrecht, de positie van mensenrechten in het kader van Europese anti-terrorisme wetgeving, procedurele waarborgen in strafzaken, cross-border gebruik van juridische documenten en wederzijdse erkenning van rechtssystemen (in burgerlijke en strafzaken). Verder worden ontwikkelingen in andere Lidstaten nauwlettend gevolgd, zoals de verregaande liberalisering van juridische dienstverlening in Engeland en Wales. De Algemene Raad was ook in 2009 vertegenwoordigd bij congressen en “bar leaders”bijeenkomsten, o.a. in het verband met de International Bar Association. Ook de bilaterale contacten met de ons omringende advocatenorganisaties zoals de Orde van Vlaamse Balies, de Bundes Rechtsanwaltkammer, de Deutscher Anwalt Verein, en de Law Society, worden gekoesterd.

29

Beroepszaken en adviescommissie regelgeving Jaaroverzicht 2009 – bezwaar & beroep Curatorium

: 12 - 3 gegrond 4 ongegrond 1 ingetrokken 1 doorgezonden ex artikel 6:15 Awb 3 lopende zaken

BAAO

: 7 - 2 gegrond 4 ongegrond 1 kennelijk niet-ontvankelijk

VPO

: 3 - 1 gegrond 1 ongegrond 1 gedeeltelijk gegrond / ongegrond

Klachtenregeling (hfdst. 9 Awb) Administratief beroep

: 1 - 1 kennelijk niet-ontvankelijk

: 11 - 1 gegrond 3 ongegrond 3 ingetrokken 2 niet-ontvankelijk 1 doorgezonden ex artikel 6:15 Awb 1 lopende zaak

Rechtbank

: 26 - 2 gegrond 5 ongegrond 5 ingetrokken, waarvan 1 tevens afwijzing proceskostenveroordeling 3 niet-ontvankelijk 1 doorgezonden ex artikel 6:15 Awb 10 lopende zaken

Raad van State

: 7 - 1 ongegrond 2 ingetrokken 4 lopende zaken

Diverse Opleidingszaken

: 9 - 2 gegrond 4 ongegrond 2 ingetrokken 1 lopende zaak

Diverse zaken

: 7 - 4 Wob-zaken: afgewezen 1 Cbb-NMa: eiser niet-ontvankelijk 1 Ponnet-De Rocker: loopt 1 Akzo: loopt

30

Toelichting cijfermatig overzicht Geteld zijn de zaken die in het lopende kalenderjaar zijn binnengekomen, echter met uitzondering van Rechtbank en Raad van State daar de doorloop van die zaken langer is. Waar “gegrond” staat, is eisers vordering toegewezen. Bezwaren voortvloeiend uit de VPO zullen in verband met het vervallen van artikel 5 VPO (ontheffingsmogelijkheid) per 1 januari 2009 in 2010 niet meer aan de orde zijn. Bezwaren naar aanleiding van BAAO kunnen in 2010 nog worden verwacht als gevolg van de afwijzing van puntentoekenning in 2009. Met de inwerkingtreding van de Verordening op de vakbekwaamheid per 1 januari 2010 is het BAAO vervallen. Overigens is in het verslagjaar slechts één keer beroep bij de rechtbank aangetekend tegen een afwijzende beslissing op bezwaar in een VPO-zaak, welk beroep alsnog is ingetrokken. Diverse Opleidingszaken ziet met name op het niet dan wel gedeeltelijk toekennen van punten aan cursussen van door de Orde erkende opleidingsinstellingen. In administratief beroep betrof het voornamelijk de weigering van de Raad van Toezicht tot afgifte van de stageverklaring. Tegen geen van de in 2009 genomen beslissingen van de Algemene Raad is beroep bij de rechtbank ingesteld. Met betrekking tot de bij de rechtbank ingestelde beroepen is opmerkelijk dat er drie advocaten zijn die geregeld bij de rechtbank beroep instellen. Bijzondere vermelding verdient een aantal tegen beslissingen van het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) ingediende beroepen waarbij de Orde als derdebelanghebbende is aangemerkt. Het betreft het verstrekken van antecedentenlijsten door Raden van Toezicht aan de tuchtrechter op basis van een door het CBP verleende ontheffing aan de Algemene Raad, welke ontheffing namens alle Raden van Toezicht is verzocht. Ten slotte zijn vermeldenswaard de zaken Ponnet-De Rocker en AKZO. Ponnet-De Rocker Eiser houdt de Algemene Raad en de Raad van Toezicht wegens tekort schieten in de uitoefening van hun toezichthoudende en controlerende taken in het kader van de Centrale Controle Verordeningen hoofdelijk aansprakelijk voor de schade die betrekking heeft op het door eiser gestorte bedrag op de derdenrekening van een advocaat. De vordering is op 16 september 2009 door de Haagse rechtbank toegewezen. Tegen het vonnis is hoger beroep ingesteld door de Algemene Raad en de Raad van Toezicht. AKZO Professional legal privilege staat centraal in deze zaak, meer in het bijzonder de vraag of een advocaat in dienstbetrekking hierop een beroep kan doen. Volgens de Nederlandse advocatuurlijke regelgeving en de Mededingingswet heeft een advocaat in dienstbetrekking dezelfde rechten en plichten als elke andere advocaat. Het Gerecht in Eerste Aanleg in Luxemburg oordeelde in september 2007 echter anders. Geoordeeld werd dat de advocaat in dienstbetrekking wegens de hiërarchie die bestaat tussen de advocaat en diens werkgever, tevens diens enige cliënt, en daarmee niet die onafhankelijkheid heeft zoals de advocaat niet in dienstbetrekking. AKZO heeft hoger beroep aangetekend tegen bedoeld vonnis, daarin gesteund door de Algemene Raad. De hoorzitting in dit hoger beroep bij het Europese Hof van Justitie vindt plaats op 9 februari 2010. Tegen het eind van 2010 dan wel begin 2011 wordt een vonnis verwacht in dit hoger beroep.

31

Adviescommissie Regelgeving De Commissie is in het verslagjaar drie keer bijeen geweest en heeft drie adviezen aan de Algemene Raad uitgebracht ter zake van • Regelgeving op het gebied van de vakbekwaamheid Het advies bevatte onder meer de volgende punten: 1. Zorg over het nog te formuleren toezicht; 2. Verschuiving van de verantwoordelijkheid voor kwaliteit naar de kantoren leidt niet noodzakelijkerwijs tot een betere borging van de vakbekwaamheid van de individuele advocaat dan via de systematiek van de Verordening op de Permanente Opleiding 2000; 3. Aan kantoren als minimumeis opleggen het vaststellen van een kwaliteitsbeleid. •

Richtlijn nummerherkenning geheimhoudersgesprekken Het advies bevatte de navolgende conclusies: 1. Regeling op laten gaan in Richtlijn met aanpassing considerans; 2. Richtlijn heeft algemene toepassing en wordt door de tuchtrechter in diens beschouwingen meegenomen; 3. Advocaat die de richtlijn niet naleeft, dient zich bewust te zijn van de consequenties daarvan, meer in het bijzonder waar het betreft zijn beroepsaansprakelijkheid; 4. Regels 4 en 5 te formuleren als zorgplicht; 5. Aan gedragsregel 6 een algemene bepaling toevoegen betreffende misbruik in het algemeen met in de toelichting een nadere uitwerking betreffende nummerherkenning geheimhoudersgesprekken; 6. Aandacht voor het aantal telefoon/faxnummers, uitgaande en binnenkomende telefoongesprekken, telefonische conferenties, Skype en doorgeschakelde gesprekken. •

Beperking beroepsaansprakelijkheid van advocaten ex artikel 6: 110 BW De Commissie kwam tot de navolgende conclusie: Gehoord de KNB en het NIVRA en gezien het advies van de Adviescommissie Verzekeringsrecht bestaat er op dit moment voor de Algemene Raad geen aanleiding om bij de minister van Justitie aan te dringen op de totstandkoming van een AMvB ter limitering van de beroepsaansprakelijkheid in de advocatuur.

De Commissie komt op 4 februari 2010 bijeen ter voorbereiding van een aan de Algemene Raad uit te brengen advies betreffende de Verordening op de praktijkrechtspersoon, meer in het bijzonder de wijziging van de bepalingen inzake de samenstelling van het bestuur.

32

Raad van Advies Twee keer is de Raad van Advies bijeengekomen. Hij bracht in de verslagperiode drie adviezen uit. Het betreft de volgende adviezen: •

het Project bestuurlijke vernieuwing, strategische vernieuwing en organisatieontwikkeling bij de Nederlandse Orde van Advocaten 2008 Het projectvoorstel zag op een aantal onderwerpen, waaronder - de organisatie van de beroepsgroep - de Algemene Raad en het dekenaat - het bureau van de Orde - de uitvoering van de besluiten. Samenvattend adviseerde de Raad: Ter zake van het voorliggende project bestaat er bij de Raad van Advies aarzeling over de voorgestane ingrijpende, allesomvattende aanpak. De organisatie van de beroepsgroep is van een andere- fundamentelere- orde dan de organisatie van het bureau van de Orde; ook vanuit volgtijdelijk oogpunt bezien. In verband met de bestuurlijke en personele consequenties die inherent zijn aan een dergelijk project is het aan te bevelen dat niet de Algemene Raad het voortouw neemt, doch daartoe externe expertise aantrekt. Voor de know how, het vertrouwen en het draagvlak – van belang voor het vervolgproces- is het verstandig de contouren van het project nader te laten schetsen door een breed samengestelde, in hoofdzaak uit gezaghebbende professionals bestaande groep en deze groep de opdracht te geven die aanvankelijk voorzien was voor de stuurgroep.

•

de Vrijstellingsregeling Beroepsopleiding De adviesaanvraag betreft de problematiek rond de vrijstellingsregeling voor de Beroepsopleiding, meer in het bijzonder het organiseren door een aantal grote kantoren van het onderwijs in de procesrechtelijke vakken voor de bij deze kantoren in dienst zijnde advocaat-stagiaires. Samenvattend adviseerde de Raad: Voor ogen dient te staan dat de advocatuur een veeleisend vak is voor de uitoefening waarvan in het belang van de rechtsstaat een gedegen en kwalitatief zeer hoogstaande opleiding noodzakelijk is. Dit betekent dat de Orde een uitstekende kwaliteit van die opleiding als minimum dient te garanderen. Aan die kwaliteit dienen alle stagiaires bij afsluiting van hun stage te voldoen. Het is verder aan de onderscheiden kantoren in hoeverre zij nog nadere eisen stellen en daarin zelf willen voorzien. Voor de Algemene Raad is van belang te definiëren wat de minimum kwaliteit is waaraan stagiaires aan het einde van de stage dienen te voldoen en hoe het curriculum eruit komt te zien. Hoe dit te organiseren is een volgende vraag. Het cohesie-argument komt de RvA niet als doorslaggevend voor in deze discussie. Daartoe staan ook andere wegen open.

•

het concept-Beleidsplan 2010 De Raad kwam tot een positief advies.

33

Overzicht uitgebrachte wetgevingsadviezen 2009 De wetgevingsadviezen zijn te vinden op de website van de Orde onder de hieronder vermelde adviesnummers. Wetsvoorstellen en besluiten Identiteitsvaststelling verdachten en veroordeelden Advies aan de Minister van Justitie, 16 januari 2009, adviesnummer 563 Bronbescherming in strafzaken Advies aan de Minister van Justitie, 29 januari 2009, adviesnummer 564 Beperking taakstraffen bij ernstige zeden- en geweldsmisdrijven Advies aan de Minister van Justitie, 29 januari 2009, adviesnummer 565 Verplichte geestelijke gezondheidszorg Advies aan de Minister en Staatssecretaris van Justitie en aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 5 februari 2009, adviesnummer 566 Forensische zorg Advies aan de Minister en Staatssecretaris van Justitie en aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 18 februari 2009, adviesnummer 567 Technisch onderzoek/deskundigenonderzoek Advies aan het Parket-Generaal, 18 februari 2009, adviesnummer 568 Giraal effectenverkeer Advies aan de Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer, 18 februari 2009, adviesnummer 569 Modernisering migratiebeleid Advies aan de Minister van Justitie, 11 maart 2009, adviesnummer 570 Vreemdelingenwet en –besluit in verband met het aanpassen van de asielprocedure Advies aan de Minister van Justitie, 11 maart 2009, adviesnummer 571 Uitspraken Salduz- en Panovitszaak (advocaat bij politieverhoor) Advies aan de Minister van Justitie, 19 maart 2009, adviesnummer 572 Spreekrecht Ondernemingsraad Advies aan de Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer, 9 april 2009, adviesnummer 573 Voorwaardelijke veroordeling en voorwaardelijke invrijheidsstelling Advies aan de Minister van Justitie, 15 april 2009, adviesnummer 574 Vreemdelingenwet in verband met de voorgenomen uitbreiding van het gebruik van biometrische kenmerken in de vreemdelingenketen Advies aan de Minister van Justitie, 6 mei 2009, adviesnummer 575

34

Vrijstellingsbesluit overnamebiedingen Wet op het financieel toezicht (Wft) Advies aan het Ministerie van Financiën, 8 mei 2009, adviesnummer 576 Aanwijzing technisch onderzoek/deskundigenonderzoek Advies aan het College van procureurs-generaal, 8 mei 2009, adviesnummer 577 Maximering ontslagvergunning Advies aan de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en aan de Vaste Commissie van SZW van de Tweede Kamer, 2 juli 2009, adviesnummer 578 Kaderbesluit nieuwe strafrechtprocedure rekening houden met veroordelingen binnen EU Advies aan de Staatssecretaris van Justitie, 20 augustus 2009, adviesnummer 579 Voorontwerp prejudiciële vragen Hoge Raad Advies aan de Minister van Justitie, 10 september 2009, adviesnummer 580 Invoering thuisdetentie en verruiming van de mogelijkheden van elektronisch toezicht Advies aan de Minister van Justitie, 16 september 2009, adviesnummer 581 Autoriteit Financiële Markten over de interpretatie van biedingsregels Advies aan de AFM, 21 september 2009, adviesnummer 582 Rapport PIJ-verlenging Advies aan de Dienst Justitiële Inrichtingen van het Ministerie van Justitie, 1 oktober 2009, adviesnummer 583 Wijziging Wet financieel toezicht naar aanleiding van het advies van de Commissie Frijns Advies aan de Vaste Commissies voor Justitie en Financiën, 7 oktober 2009, adviesnummer 584 Internationale kinderontvoering en internationale kinderbescherming Advies aan Minister van Justitie, 15 oktober 2009, adviesnummer 585 Wet financieel toezicht ter uitbreiding meldingsplicht substantiële zeggenschap- en kapitaalbelangen met economische long posities Advies aan het Ministerie van Financiën, 15 oktober 2009, adviesnummer 586 Modernisering migratiebeleid Advies aan Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer, 29 oktober 2009, adviesnummer 587 Rechtsbijstand 2000 en rechtsbijstand- en toevoegcriteria Advies aan de Staatssecretaris van Justitie, 30 oktober 2009, adviesnummer 588 Vreemdelingenwet 2000 in verband met verruiming van bevoegdheden in het kader van het vreemdelingentoezicht Advies aan de Minister van Justitie, 11 november 2009, adviesnummer 589 Stichting of instandhouding maatschappelijke onderneming

35

Advies aan de Minister van Justitie, 11 november 2009, adviesnummer 590 Invoeringswet titel 7:13 BW Advies aan de Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer, 16 november 2009, adviesnummer 591 Middelenvereiste in het Vreemdelingenbesluit 2000 ter uitvoering van het moderne migratiebeleid Advies aan het Ministerie van Justitie, 26 november 2009, adviesnummer 592 Procesreglementen verzoekschriften kanton Advies aan de projectgroep procesreglementen van de rechtspraak, 2 december 2009, adviesnummer 593 Kaderbesluit over de bescherming van persoonsgegevens in het kader van de politiële en justitiële samenwerking in strafzaken Advies aan de Minister van Justitie, 4 december 2009, adviesnummer 594

36

De Balie in cijfers - Advocaten [Pagina 1 Advocaten] [toelichtende tekst] Hoewel Nederlandse ondernemers in 2009 een harde klap te verwerken hebben gekregen als gevolg van de economische crisis is het totaal aantal advocaten afgelopen jaar toegenomen. Wel is de groei afgenomen (van 4,5% in 2008 naar 2,4% in 2009). De verwachting is dat het aantal advocaten begin 2010 stijgt tot boven de 16.000. Het totale aantal advocaten op 31 december 2009 was 15.938. Binnen de advocatuur wordt het aantal vrouwen steeds groter. In 2007 waren er 5.964, een jaar later 6.336 en afgelopen jaar 6.585. Procentueel is het aantal vrouwen in de balie gegroeid: 40,08% in 2007; 40,75% in 2008 en 41,32% in 2009. Uit de leeftijdsopbouw van de Balie blijkt in Amsterdam en Rotterdam het aandeel 20-ers het grootste is. In Amsterdam werken 1.349 advocaten tussen de 20 en 30 jaar op een totaal van 4.627 en in Rotterdam zijn dit er 451 op een totaal van 1.664. Opvallend is dat maar liefst 50 advocaten van 81 jaar of ouder ingeschreven staan op het tableau. 98 advocaten zijn na hun 71ste jaar nog aan het werk. [invoegen Excel tabellen “pagina 1 – tabel 1 tot en met 4” Tabel 1: Totaal aantal advocaten per arr. Tabel 2: groei van de balie Tabel 3: leeftijdsopbouw van de balie Tabel 4: Aantal man en vrouw (2 poppetjes) totaal] Totaal aantal advocaten per arr. Arrondissement Man Alkmaar Almelo Amsterdam Arnhem Assen Breda Dordrecht Den Haag Groningen Haarlem s'Hertogenbosch Leeuwarden Maastricht Middelburg Roermond Rotterdam

Totaal advocaten

Vrouw 157 209 2708 470 106 469 110 956 211 310

116 118 1919 355 81 295 81 777 125 217

273 327 4627 825 187 764 191 1733 336 527

599 167 318 122 159 976

404 96 166 71 104 688

1003 263 484 193 263 1664

37

Utrecht Zutphen Zwolle Buitenland Totaal

Groei van de Balie 2009 Jaarlijkse stijging

770 190 253 93

592 138 191 51

1362 328 444 144

9353

6585

15938

15938 2,45%

Leeftijdsopbouw van de Balie in 2009, per arrondissement Arrondissement_code 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6

Arrondissement Alkmaar Alkmaar Alkmaar Alkmaar Alkmaar Alkmaar Almelo Almelo Almelo Almelo Almelo Almelo Almelo Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Arnhem Arnhem Arnhem Arnhem Arnhem Arnhem Assen Assen Assen Assen Assen Breda Breda Breda Breda Breda

Leeftijdsgroep 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar 81 jaar en ouder 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar 81 jaar en ouder Leeftijd onbekend 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar

aantal 39 87 76 55 17 1 73 108 87 54 14 1 1 1349 1612 994 463 202 15 29 15 192 246 192 152 56 1 31 47 53 45 11 157 238 192 120 54

38

6 6 7 7 7 7 7 8 8 8 8 8 8 8 9 9 9 9 9 9 9 10 10 10 10 10 10 10 10 11 11 11 11 11 11 11 12 12 12 12 12 12 12 13 13 13 13 13 13 13 13 14 14 14

Breda Breda Dordrecht Dordrecht Dordrecht Dordrecht Dordrecht Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Groningen Groningen Groningen Groningen Groningen Groningen Groningen Haarlem Haarlem Haarlem Haarlem Haarlem Haarlem Haarlem Haarlem Den Bosch Den Bosch Den Bosch Den Bosch Den Bosch Den Bosch Den Bosch Leeuwarden Leeuwarden Leeuwarden Leeuwarden Leeuwarden Leeuwarden Leeuwarden Maastricht Maastricht Maastricht Maastricht Maastricht Maastricht Maastricht Maastricht Middelburg Middelburg Middelburg

71-80 jaar Leeftijd onbekend 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar 81 jaar en ouder 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar 81 jaar en ouder 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar 81 jaar en ouder Leeftijd onbekend 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar 81 jaar en ouder 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar Leeftijd onbekend 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar 81 jaar en ouder Leeftijd onbekend 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar

2 2 35 57 65 37 11 356 543 438 289 105 8 3 41 94 94 74 27 2 1 70 155 132 110 51 2 2 1 229 321 240 171 44 4 1 39 83 68 47 24 1 1 88 128 127 95 40 3 2 1 38 57 48

39

14 14 14 15 15 15 15 15 16 16 16 16 16 16 16 16 17 17 17 17 17 17 17 18 18 18 18 18 18 19 19 19 19 19 99 99 99 99 99 99

Middelburg Middelburg Middelburg Roermond Roermond Roermond Roermond Roermond Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Utrecht Utrecht Utrecht Utrecht Utrecht Utrecht Utrecht Zutphen Zutphen Zutphen Zutphen Zutphen Zutphen Zwolle - Lelystad Zwolle - Lelystad Zwolle - Lelystad Zwolle - Lelystad Zwolle - Lelystad Vestiging buitenland Vestiging buitenland Vestiging buitenland Vestiging buitenland Vestiging buitenland Vestiging buitenland

51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar 81 jaar en ouder Leeftijd onbekend 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar 81 jaar en ouder 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 71-80 jaar 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 21-30 jaar 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar 61-70 jaar 81 jaar en ouder

33 16 1 57 81 67 41 17 451 526 367 233 87 4 6 2 239 482 351 211 80 2 1 55 92 86 74 22 1 84 157 103 78 25 24 71 32 12 1 4

Totaal aantal advocaten 2009 Mannen Vrouwen Totaal

9353 6585 15938

40

De Balie in cijfers - Advocatenkantoren [Pagina 2 kantoren] [toelichtende tekst] Van het totaal aantal kantoren is vooral de groei van buitenlandse vestigingen opmerkelijk. In 2008 waren dat er 26 en afgelopen jaar maar liefst 80. Ook in de grote steden groeit het aantal vestigingen gestaag. Zo is het aantal kantoren in Amsterdam van 800 toegenomen tot 844. [Invoegen Excel tabellen “pagina 2 – tabel 1 tot en met 3 Tabel 1: Aantal vestigingen van kantoren per arrondissement Tabel 2: Aantal nieuwe kantoren in 2009 per arr. Tabel 3: Top 20 grootste kantoren]

Aantal vestigingen van kantoren per arrondissement Arrondissement

Eenpitters

Alkmaar Almelo Amsterdam Arnhem Assen Breda Dordrecht Den Haag Groningen Haarlem s'-Hertogenbosch Leeuwarden Maastricht Middelburg Roermond Rotterdam Utrecht Zutphen Zwolle Buitenland Totaal aantal kantoren Totaal aantal advocaten

2 tot 5

6 tot 20

21 tot 60

meer dan 60 Vestigingen

44 41 418 133 39 99 6 251 38 94 138 26 82 32 34 210 173 60 53 53

32 37 296 70 30 87 18 152 44 65 118 24 73 29 32 136 164 41 58 25

16 10 97 26 9 33 9 56 8 17 31 16 16 7 13 51 46 13 15 2

0 1 20 8 0 3 0 10 3 3 5 0 2 1 1 6 6 1 3 0

0 1 13 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 4 2 0 0 0

92 90 844 237 78 222 33 470 93 179 293 66 173 69 80 407 391 115 129 80

2024

1531

491

73

22

4141

2024

4509

4530

2311

2564

15938

Aantal nieuwe kantoren in 2009 per arrondissement Nieuwe Arrondissement kantoren Alkmaar

6

41

Almelo Amsterdam Arnhem Assen Breda Dordrecht Den Haag Groningen Haarlem s'Hertogenbosch Leeuwarden Maastricht Middelburg Roermond Rotterdam Utrecht Zutphen Zwolle

6 117 23 7 23 5 47 9 21

Totaal

421

24 6 8 3 7 40 52 10 7

Top 20 grootste kantoren

Naam De Brauw Blackstone Westbroek N.V. Allen & Overy LLP NautaDutilh N.V. Stibbe N.V. Loyens & Loeff N.V. Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn N.V. Clifford Chance LLP Houthoff Buruma Boekel De Nerée N.V. Van Doorne N.V. Baker & McKenzie Amsterdam N.V. Kennedy Van der Laan DLA Piper Nederland N.V. Houthoff Buruma NautaDutilh N.V. CMS Derks Star Busmann N.V. Loyens & Loeff N.V. KienhuisHoving advocaten en notarissen BANNING N.V. Freshfields Bruckhaus Deringer LLP

Aantal advocaten 278 185 174 150 145 144 134 134 126 123 116 93 92 91 88 79 72 72 71 69

42

De Balie in cijfers - Beroepsopleiding [pagina 3 stagiaires] [toelichtende tekst] Het totaal aantal stagiaires is vergeleken met vorig jaar iets afgenomen (1.054 in 2008 en 999 in 2009). Het aantal stagiaires in Amsterdam, Rotterdam en Roermond is flink gedaald, hoewel het aantal licht is gestegen in Arnhem, Haarlem, Den Bosch en Maastricht. De afname van de stagiaires is verdeeld over alle universiteiten. Het totaal aantal stagiaires is dan wel afgenomen, maar het aandeel vrouwen daarin is gestegen. In 2009 is 57,8% van de stagiaires vrouw, in 2008 was dat 53,6%. De meeste stagiaires zijn werkzaam op de middelgrote kantoren (6 tot 20 advocaten). [Invoegen Excel tabellen, zie verschillende tabbladen, conform vorig jaar, niet meenemen verdeling stagiaires naar leeftijd]

AANTALLEN PER ARRONDISSEMENT IN GEHELEN EN %

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

ARRONDISSEMENT STAGIAIRES ADVOCATEN Alkmaar 14 269 Almelo 18 329 Amsterdam 309 4746 Arnhem 63 812 Assen 5 181 Breda 45 749 Dordrecht 17 213 Den Haag 121 1723 Groningen 13 334 Haarlem 34 507 Den Bosch 64 992 Leeuwarden 15 269 Maastricht 29 471 Middelburg 12 190 Roermond 9 263 Rotterdam 108 1660 Utrecht 78 1355 Zutphen 23 336 Zwolle 22 435 Totaal

999

15834

REEDS AANW 255 311 4437 749 176 704 196 1602 321 473 928 254 442 178 254 1552 1277 313 413

% 5,49 5,79 6,96 8,41 2,84 6,39 8,67 7,55 4,05 7,19 6,90 5,91 6,56 6,74 3,54 6,96 6,11 7,35 5,33

14835 6,73 100%

43

AANTALLEN PER UNIVERSITEIT UNIVERSITEIT

AANTAL

Erasmus Universiteit Rotterdam Radboud Universiteit Nijmengen Open Universiteit Rijksuniversiteit Groningen Universiteit Leiden Universiteit Utrecht Universiteit van Amsterdam Universiteit Maastricht Universiteit van Tilburg Vrije Universiteit Amsterdam * Overig

122 117 9 121 131 154 135 70 82 53 5

TOTAAL

999

* Niet ingevuld welke universiteit bezocht.

VERDELING NAAR MAN EN VROUW TOTAAL GEHELEN %

999 100

MAN 421 42,14

VROUW 578 57,86

VERDELING NAAR KANTOORGROOTTE Kantoorgrootte 1-5 6-20 21-60 >60 totaal

aantal

% 230 326 215 228

23,02 32,63 21,52 22,82

999

100,00

44

45

CCV cijfers [invoegen Excel bestand, zie tabblad CCV}

Totaal overzicht CCV 2008 Aantal verzonden opgave´s: 16003 Status

Totaal

Percentage

2007

Voldaan Niet gereageerd Niet voldaan Incompleet

13501 514 917 1071

84,4% 3,2% 5,7% 6,7%

12699 568 1028 1206

Totaal

16003

100,0%

2006

2005

81,9% 3,7% 6,6% 7,8%

12412 677 908 703

84,4% 4,6% 6,2% 4,8%

11170 732 1146 1119

78,8% 5,2% 8,1% 7,9%

15501 100,0%

14700

100,0%

14167

100,0%

Niet voldaan gespecificeerd Niet voldaan PO Niet voldaan BA Niet voldaan BHV Niet voldaan PU

660 22

72,0% 2,4%

735 27

71,5% 2,6%

647 12

71,3% 1,3%

684 25

59,7% 2,2%

234 1

25,5% 0,1%

262 4

25,5% 0,4%

230 19

25,3% 2,1%

224 213

19,5% 18,6%

Totaal

917

100,0%

1028 100,0%

908

100,0%

1146

100,0%

46

47

Financiën

FINANCIËN De Balans en Staat van baten en lasten zijn ontleend aan het Financieel Verslag 2009 dat door het College van Afgevaardigden werd goedgekeurd op 25 maart 2010. Uit de Staat van baten en lasten blijkt dat de baten van de Orde in het afgelopen jaar 1,8 procent hoger en de lasten 1,9 procent hoger uitkwamen dan begroot. Het resultaat over 2009 is aan het eigen vermogen toegevoegd waardoor het eigen vermogen per 31 december 2009, na aftrek van de in 2005 gevormde bestemmingsreserve (ultimo 2009: € 63.398) voor meerjarig historisch onderzoek, € 2.259.220 bedraagt. Het eigen vermogen is daarmee lager dan het berekende normvermogen groot € 2.579.264. Onder normvermogen wordt verstaan 40 procent van een deel van de voor 2010 begrote vaste kosten. Balans per 31 december 2009 Bedragen x € 1.000

2009 ACTIVA Vaste activa Materiële en immateriële vaste activa Financiële vaste activa

2008

276 1.456

367 1.545 1.732

Vlottende activa Vorderingen en vooruitbetaalde bedragen Liquide middelen

704 4.728

1.912

729 4.423 5.432

5.152

TOTAAL ACTIVA

7.164

7. 064

PASSIVA Eigen vermogen

2.323

2.369

Fondsen en voorzieningen

1.334

1.272

Overige schulden en vooruitontvangen bedragen

3.507

3.423

TOTAAL PASSIVA

7.164

7.064

48

Staat van baten en lasten over 2009 Bedragen x € 1.000

Begroting 2009 Baten Financiële bijdrage Bestuur/Jaarcongres Helpdesk en service Uitvoering Regelgeving Inkomsten uit opleiding Organisatie algemeen Rente-inkomsten Totaal baten

Lasten 1. Bestuur 2. Beleidsontwikkeling 3. Uitvoering Wet- en Regelgeving 3.1 Helpdesk & Service 3.2 Uitvoering regelgeving 3.3 Bezwaar en beroep 3.4 Opleiding Uitvoering Wet- en Regelgeving 4. Organisatie algemeen 4.1 Bureau 4.2 Algemeen en Buitenland Organisatie algemeen Totaal lasten Resultaat uit gewone activiteiten Buitengewone last: historisch onderzoek Resultaat Resultaatbestemming Bestemmingsreserve historisch onderzoek Toevoeging Algemene reserve

Uitkomst 2009

Uitkomst 2008

7.195 50 148 579 4.473 1.067 230 13.742

7.263 83 270 615 4.738 921 103 13.993

6.942 58 167 610 5.009 949 231 13.966

1.091 520

1.113 457

1.055 351

733 990 100 3.426

810 966 22 3.629 5.249

5.212 1.631

690 886 99 3.857 5.427

5.436 1.528

5.532 5.352 1.657

6.843 13.703

6.964 13.961

7.009 13.947

39 -80 -41

32 -78 -46

19 -58 -39

-78 32 -46

-58 19 -39

49

Accountantsverklaring [volgt]

50

Samenstelling Algemene Raad en Raad van Advies (per 1 april 2010) Algemene Raad

Mr. J.D. Loorbach (deken per 1 maart 2010) Mr. J.D. Kleyn Mw. mr. L.J. van der Veen Mw. mr. P.H.E. Voûte Mw. mr. D.J.B. de Wolff Mr. J.T.C. Leliveld

Bureau van de Orde Idem vorig jaar Samenstelling Raad van Advies Idem vorig jaar

51

52

Samenstelling College van Afgevaardigden (per 1 april 2010, leden en plaatsvervangend leden, datum beëdiging) TITLE_DES CR

PERSON_INITI ALS

PERSON_MIDDLE_N PERSON_SURNA AME ME_1

PERSON_DISTRIC T_ID

PERSON_DATE_SWEARING_I PERSON_DATE_SWEARI N_1ST NG_IN

De heer mr.

F.J.J.

Baars

1

1-10-1981 CVA LID

De heer mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr.

A.W.J.

Castelijns

1

24-10-1974 CVA LID

A.I.

Lunshof

1

J.C.

Brouwer

1

19-8-1999 CVA PLVLID

E.H.

Copini

1

26-8-1993 CVA PLVLID

De heer mr.

G.C.

Kruyswijk

1

De heer mr.

A.C.

Blankestijn

2

16-2-1994 CVA LID

28-1-1993

PFUNCTION_PFUNCTIONC ODE_ID

18-5-2006 CVA LID

6-9-1983 CVA PLVLID

De heer mr.

E.G.

De heer mr.

A.J.C.

De heer mr. Mevrouw mr.

J.A. R.H.H.G.

Kroeze

2

29-5-1998 CVA PLVLID

De heer mr.

K.J.J.

Kroeze

2

11-11-1998 CVA PLVLID

De heer mr. Mevrouw mr.

P.H.J.

Nij Bijvank

2

26-8-1992 CVA PLVLID

Rijs

2

15-2-2006 CVA PLVLID

Dalsum

3

9-6-1992 CVA LID 14-10-1980 CVA LID

van

M. van

2

13-8-1997 CVA LID

2

12-8-1998 CVA LID

Holsbrink

2

13-10-1982 CVA LID

De heer mr. Mevrouw mr.

M.L.

Daniels - Vetter

3

De heer mr.

H.J.M.

Harmeling

3

6-12-1983 CVA LID

De heer mr.

J.J.J.

Janse de Jonge

3

10-12-1996 CVA LID

De heer mr.

G.J.

Kemper

3

22-4-1975 CVA LID

De heer mr. Mevrouw mr.

J.H.

Oosterveen

3

17-4-1980 CVA LID

A.S.

Reijnders - Sluis

3

G.

Beydals

3

3-4-1984 CVA PLVLID

De heer mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr.

O.A.H.

Blankestijn Gurp

23-3-1982

8-3-1988 CVA LID

B.

van

Duren-Kloppert

3

21-6-1990 CVA PLVLID

M.J.V.

van der

List

3

4-1-1979 CVA PLVLID

53

Lunsingh Scheurleer

De heer mr.

D.F.

De heer mr.

T.G.

Martens

3

13-7-1999 CVA PLVLID

De heer mr.

M.W.

Veldhuijsen

3

30-7-1991 CVA PLVLID

De heer mr.

M.F.

Wijngaarden

3

De heer mr.

E.

Boerma

4

Dijk

4

Houtman

4

3-5-1996 CVA PLVLID

24-2-1989 CVA PLVLID 18-12-1991 CVA LID

De heer mr.

E.W.J.

De heer mr.

C.W.

De heer mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr.

B.S.

ten

Kate

4

15-11-1989 CVA LID

A.M.

van

Rossum

4

21-2-1980 CVA LID

W.P.G.M.

Schellens - Stoks

4

27-5-1987 CVA LID

A.A.

Voets

4

3-7-1980 CVA LID

R.J.A.

Dil

4

27-10-1982 CVA PLVLID

E.W.

Heijbroek

4

22-3-1973 CVA PLVLID

M-L.A.J.

Hoppenbrouwers

4

W.H.B.M.

Litjens

4

M.A.E.

Peters

4

Steenbrink

4

24-11-2000 CVA PLVLID

Vries

4

23-8-1979 CVA PLVLID

De heer mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr. De heer mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr. De heer mr. Mevrouw mr.

van

3

J. P.A.C.

de

25-8-2000 CVA LID 30-8-1989

31-10-1978

25-8-1999 CVA LID

22-11-1989 CVA PLVLID 28-9-1978 CVA PLVLID

31-7-1991

9-4-1997 CVA PLVLID

C.M.

Buisman - de Jonge

5

21-5-1985 CVA LID

De heer mr. Mevrouw mr.

M.G.

Doornbos

5

1-4-1980 CVA LID

H.

Meijerink

5

26-11-1999 CVA LID

De heer mr. Mevrouw mr.

R.A.A.

Geene

5

4-4-1978 CVA PLVLID

M.J.J.M.

Roosmalen

5

14-2-1984 CVA PLVLID

De heer mr.

L.G.

Stiekema

5

10-8-1999 CVA PLVLID

De heer mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr. De heer mr. drs.

R.

Bom

6

4-2-1986 CVA LID

M.J.E.M.

Edelmann

6

13-6-1984 CVA LID

Empel

6

17-1-1989 CVA LID

D.A.C.

Janssen

6

De heer mr.

B.F.

Louwerier

6

E.

van

van

27-8-1999

27-8-1999 CVA LID 26-1-1999 CVA LID

54

De heer mr.

H.J.M.

De heer mr.

D.K.

De heer mr.

R.L.A.

De heer mr. Mevrouw mr. De heer mr.

W.J.

De heer mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr. De heer mr.

van

Mierlo

6

Nijhuis

6

van

Buul

6

G.S.

de

Haas

6

A.M.W.A.

van der

Hoeven- Verhoef

6

9-1-2008 CVA PLVLID

Jurgers

6

24-1-1995 CVA PLVLID

W.A.

Lensink

6

28-11-1978 CVA PLVLID

M.A.M.

Rademaker

6

6-11-1998 CVA PLVLID

Reek

6

27-8-2002 CVA PLVLID

C.M.

van den

A.J.

de

P.J.E.M.

20-1-1976 CVA LID 4-1-2000 CVA LID 4-2-2000

4-2-2000 CVA PLVLID 26-8-1997 CVA PLVLID

Jong

7

Nuiten

7

20-4-1977

23-2-1989 CVA LID

30-5-1989 CVA LID 23-5-1991 CVA LID

De heer mr.

W.M.

van den

Pol

7

De heer mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr.

P.A.

van

Lange

7

M.T.H.

Steenberghe

7

C.K.

Visser

7

De heer mr.

A.Y.

Kroll

8

5-11-1999 CVA LID

De heer mr. Mevrouw mr.

E.C.

van

Lent

8

28-2-1997 CVA LID

Sluijs

8

van

Utenhove

8

A.B. L.Ph.J.

4-2-2000 CVA PLVLID 13-6-1989

13-6-1989 CVA PLVLID 9-2-1989 CVA PLVLID

11-6-1996 CVA LID

Baron mr. Mevrouw mr.

C.M.H.

van

Vliet

8

De heer mr.

W.

de

Vries

8

De heer mr.

E.A.

van

Win

8

19-5-1983 CVA LID

De heer mr. Mevrouw mr.

A.B.B.

Beelaard

8

31-8-1978 CVA PLVLID

L.M.

Bruins

8

9-2-1979 CVA PLVLID

De heer mr.

M.C.L.

Hattinga Verschure

8

16-8-1973 CVA PLVLID

De heer mr.

J.L.G.M.

Lans

8

29-8-1991 CVA PLVLID

De heer mr.

N.

Roodenburg

8

De heer mr. Mevrouw mr.

J.A.M.A.

Sluysmans

8

7-1-2000 CVA PLVLID

E.H.L.

Vervuurt

8

11-2-1997 CVA PLVLID

De heer mr.

P.T.

De heer mr.

L.G.

van der

van

14-11-1977

10-11-1977 CVA LID

30-10-1978

26-10-1978 CVA LID

2-7-2004 CVA LID

10-7-1996

9-1-2004 CVA PLVLID

Bakker

9

2-1-1990 CVA LID

Dijk

9

16-8-2002 CVA LID

55

Mevrouw mr. Mevrouw mr.

H.G.E.

Klatter

9

E.

Leentjes

9

De heer mr. Mevrouw mr.

H.B.

Boogaart

9

M.H.

Heeg

9

De heer mr.

J.

Hielkema

9

27-8-1993 CVA LID 11-4-1997

30-7-2003 CVA LID 18-2-1977 CVA PLVLID 16-9-1994 CVA PLVLID

22-4-1983

9

16-5-1997 CVA PLVLID

De heer mr.

A.H.

Wijnberg

De heer mr.

H.P.

Abma

10

12-7-1973 CVA LID

28-9-1984 CVA PLVLID

De heer mr. De heer mr. drs.

E.M.

van

Hemert

10

13-1-1988 CVA LID

Th.C.

van

Schagen

10

23-2-1982 CVA LID

De heer mr.

J.H.P.

Smeets

10

22-5-1979 CVA LID

De heer mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr.

B.J.

Sol

10

8-5-1979 CVA LID

M.A.M.

Ansink

10

Th.M.

Dams

10

De heer mr.

P.

Ingwersen

10

15-2-1983 CVA PLVLID

De heer mr. Mevrouw mr.

S.H.J.M.

Linthorst

10

18-4-1972 CVA PLVLID

E.P.

De heer mr.

P.Th.

van

De heer mr.

H.H.M.

De heer mr. Mevrouw mr.

R.R. C.M.

De heer mr.

26-1-1993 CVA PLVLID 7-2-1985

4-12-1990 CVA PLVLID

Vroegh

10

29-8-2000 CVA PLVLID

Alkemade

11

16-6-1992 CVA LID

van

Dijk

11

2-11-1977 CVA LID

11

26-2-1992 CVA LID

de

Freeman Kool - van Eerdenburg

11

22-12-2000 CVA LID

J.C.

Lang

11

25-4-1979 CVA LID

De heer mr.

E.A.

Leeman

11

30-7-1991 CVA LID

De heer Mevrouw mr. De heer mr. drs. Mevrouw mr. Mevrouw mr.

M.J.M.

Schoonhoven

11

24-1-2003 CVA LID

Beek - Ehren

11

30-9-2004 CVA PLVLID

F.P.G.

Dix

11

24-10-2003 CVA PLVLID

P.E.F.

Domevscek

11

7-12-2001 CVA PLVLID

H.A.M.

Goijer - Janssen

11

H.A.M.J.

Loeffen

11

Putten

11

De heer mr. Mevrouw mr.

M.M.S.

A.P.

ter

van

14-8-1980

29-9-1993 CVA PLVLID 23-12-1981 CVA PLVLID

31-8-1983

10-3-1992 CVA PLVLID

56

Mevrouw mr.

A.S.

De heer mr.

W.H.C.

De heer mr. Mevrouw mr.

J.H.

Sanders - Sijbom

11

29-7-1992 CVA PLVLID

Bulthuis

12

Meulen

12

16-12-1982 CVA LID

J.F.

Rouwé - Danes

12

24-6-1982 CVA LID

De heer mr.

W.H.M.

Cnossen

12

11-4-1984 CVA PLVLID

De heer mr.

A.H.

Lanting

12

21-10-1976 CVA PLVLID

De heer mr.

E.H.

De heer mr. De heer mr. drs.

H.C. M.L.M.

De heer mr.

G.J.F.M.

De heer mr.

M.M.F.

De heer mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr.

W.

van der

14-5-2003 CVA LID

Vries

12

Ingelse

13

23-12-1997 CVA LID

Laar

13

22-10-1997 CVA LID

Linders

13

27-3-1980 CVA LID

Starmans

13

11-1-2000 CVA LID

Vilder

13

23-12-1997 CVA LID

M.H.W.

Clijsen

13

25-6-1998 CVA PLVLID

A.M.B.J.

Derks - Höppener

13

19-8-1976 CVA PLVLID

Hof

13

16-4-1987 CVA PLVLID

M.A.H.A.

de

31-10-1997

van de

de

van den

13-1-1983 CVA PLVLID

C.A.H.

Lemmens

13

De heer mr.

E.H.M.H.

Prickartz

13

16-9-1974

De heer mr.

U.T.

Hoekstra

14

15-8-1984

De heer mr.

J.M.

de

Jonge

14

24-9-1980 CVA LID

De heer mr.

J.A.

de

Waard

14

28-4-1999 CVA LID

De heer mr.

M.W.

Dieleman

14

31-8-1983 CVA PLVLID

De heer mr.

J.C.

van den

Doel

14

12-5-1993 CVA PLVLID

De heer mr. Mevrouw mr.

G.

Veen

14

13-12-1995 CVA PLVLID

A.

Eshoff

15

12-8-1998 CVA LID

De heer mr.

H.M.J.

Offermans

15

23-2-1988 CVA LID

De heer mr.

A.J.T.M.

Oudenhoven

15

De heer mr.

C.M.

Brouwers

15

De heer mr. De heer mr. drs. ing.

R.M.I.

Cornelissen

15

18-1-1999 CVA PLVLID

T.P.

Klaasen

15

29-11-1979 CVA PLVLID

De heer mr.

W.H.

Claassen

16

29-9-1976 CVA LID

De heer mr.

J.T.C.M.

Crepin

16

2-9-1981 CVA LID

van den

17-9-1987 CVA PLVLID 24-1-2007 CVA PLVLID 27-7-1988 CVA LID

8-1-2004 CVA LID 14-5-1999

14-5-1999 CVA PLVLID

57

De heer mr. drs.

R.R.

De heer mr.

B.F.

Desloover

16

9-3-1988 CVA LID

De heer mr.

J.

Slager

16

20-8-1982 CVA LID

Crince le Roy

16

12-2-1991 CVA LID

De heer mr.

H.S.

Snijders

16

25-10-1978 CVA LID

De heer mr. Mevrouw mr. De heer mr. drs. Mevrouw mr.

B.J.R.

van

Tongeren

16

14-2-1990 CVA LID

W.M.

van

Dijk

16

31-10-1990 CVA PLVLID

Leijnse

16

12-2-1992 CVA PLVLID

De heer mr. De heer mr. drs. Mevrouw mr.

B.P.H. C.W.A.

Stelt

16

A.

Stendahl

16

14-1-1987 CVA PLVLID

C.J.M.

Stubenrouch

16

23-4-1986 CVA PLVLID

10-11-1976

3-5-1995 CVA PLVLID

M.D.

van

Velthoven

16

4-2-2000 CVA PLVLID

O.E.

de

Witt Wijnen

16

24-7-1996 CVA PLVLID

H.

Cornelis

17

5-11-1986 CVA LID

H.

Dulack

17

21-9-1983 CVA LID

H.C.M.

Hendriks

17

25-2-1986 CVA LID

De heer mr. Mevrouw mr. De heer mr. De heer mr. Mevrouw mr.

M.J.G.M.

De heer mr.

D.M.

De heer mr. De heer mr. Mevrouw mr. Mevrouw mr. De heer mr. De heer mr. Mevrouw mr. De heer mr. Mevrouw mr.

van der

Lamers

17

5-10-1988 CVA LID

Lieshout

17

12-9-1979 CVA LID

J.Ch.

Verheijen

17

M.Th.M.

Zumpolle

17

I.M.

Harms

17

A.S.

Noordzij

17

6-1-1982

26-3-1986 CVA PLVLID

J.H.

Peek

17

18-6-1986

18-6-1986 CVA PLVLID

H.H.

Tan

17

van

1-5-1986

3-7-1998 CVA LID 24-11-1982 CVA LID

25-8-2000

17-3-2006 CVA PLVLID

23-8-1989 CVA PLVLID

R.

de

Vries

17

17-2-2006 CVA PLVLID

M.J.

de

Witte

17

31-5-1988 CVA PLVLID

C.H.

van der

Zwet

17

J.A.J.M.

van

Aken

18

4-7-2002 CVA LID

D.

van

Haaften

18

22-4-1987 CVA LID

Jongerius

18

18-7-1990 CVA LID

De heer mr. Mevrouw mr. De heer mr.

V.F.M.

12-10-1993

12-9-2000 CVA PLVLID

58

De heer mr.

P.P.

De heer mr. Mevrouw mr. Jonkheer mr. Mevrouw mr.

A.P.J.M.

Verdoorn

18

Bruyn

18

M.L.W.J.S.

Knook

18

E.A.C.

Sandberg

18

de

10-11-1986 CVA PLVLID 27-8-1998 CVA PLVLID

5-11-1987

14-7-2005 CVA PLVLID

Weersink

18

De heer mr.

J.P.

van

Dijk

19

19-8-1981 CVA LID

De heer mr. Mevrouw mr.

J.H.

van

Meurs

19

11-11-1981 CVA LID

J.H.

Rump

19

3-9-1997 CVA LID

De heer mr.

P.F.

Schepel

19

9-10-1986 CVA LID

De heer mr. Mevrouw mr.

J.J.D.

Leur

19

28-1-1998 CVA PLVLID

F.L.

Lischer

19

28-4-2004 CVA PLVLID

P.A.M.

Manning

19

12-5-1982 CVA PLVLID

A.S.K.

Terng

19

De heer mr. De heer mr. drs.

A.M.T.

15-5-1986 CVA LID 6-6-1979

de

16-10-1985 CVA PLVLID

14-12-1993

14-12-1993 CVA PLVLID

59

60

Samenstelling van het Bureau van de Orde (per 1 april 2010) mr. J.J.H. (Jan) Suyver Algemeen secretaris D.C. (Daniëlle) Ball Senior secretaresse; secr. Algemeen Secretaris / Algemene Raad F.J.R.N. (Nancy) van Dam Secretaresse A. (Anke) Verdegaal Secretaresse Beleidsontwikkeling drs. A.C.M.J. (Ank) van Eekelen Hoofd Beleidsontwikkeling A.H. (Alexie) Rolf von den Baümen Senior secretaresse mr. F. (Fenneke) van der Grinten Beleidsadviseur mr. A.L.H. (Adrienne) Hoevers Beleidsadviseur drs. N. (Niels) Hupkes MSc Beleidsadviseur mr. M.J. (Marieke) van der Pijl Beleidsadviseur mr. R. (Robert) Sanders Beleidsadviseur Uitvoering Wet- & Regelgeving Prof. dr. R.C.H. (Rob) van Otterlo Hoofd Uitvoering Wet- & Regelgeving W.M. (Maureen) Davis Senior secretaresse P.J. (Yvonne) Weber Secretaresse Opleiding mr. M. (Michelle) van Driel Manager Opleiding M.A.M. (Margot) Groenhuijsen Medewerker Beroepsopleiding mr. H.E. (Ellen) Hiemstra Medewerker Beroepsopleiding M. (Marijke) Noordermeer Medewerker Beroepsopleiding D.J. (Debby) Philips Medewerker Beroepsopleiding C.E.P. (Carola) van Rijn Medewerker Beroepsopleiding M. (Marit) Roeloffs Medewerker Beroepsopleiding E.E. (Engeline) Slager Medewerker Beroepsopleiding Uitvoering Regelgeving & Helpdesk mr. E. (Elise) Bravenboer Manager Uitvoering Regelgeving & Helpdesk R.J.D. (Roxanne) Akkal Medewerker Toezicht & Uitvoering S.L. (Sylvia) Barendregt Medewerker Helpdesk J.E. (Joke) Dieters Juridisch medewerker M.M. (Maarten) Goossensen Projectmanager

61

P.G.H.J. (Petra) Knoester Medewerker Toezicht & Uitvoering J.G. (Suzanne) Knoester Medewerker Toezicht & Uitvoering M.J. (Miranda) Kuiper Medewerker VSO/PO J. (Jacqueline) van Loenen Medewerker BAAO mr. E.M. (Els) van der Meijden Senior medewerker Helpdesk S. (Sabrina) den Otter Medewerker Kwaliteitszorg D.G. (Daniëlle) Ouwehand Medewerker Balienet certificaten S. (Sevim) Ozgu Medewerker CCV mr. W. (Wilma) de Smit Senior medewerker Helpdesk S. (Sanne) Spruit Medewerker Toezicht & Uitvoering Z. (Zumi) Uguz Medewerker Helpdesk mr. L.B. (Lucille) Vossenberg Senior juridisch medewerker drs. H.C. (Heleen) Westdorp Medewerker Kwaliteitszorg mr. M.E. (Marian) Veenboer Senior medewerker Bezwaar & Beroep Communicatie drs. Y. (Yvonne) Wiggers Manager Communicatie J. (Jessica) Havinga Medewerker Communicatie M. (Miranda) van Loenhout Documentalist R.M. (Robert) Veldhoen Medewerker Public Affairs en Public Relations Financiële administratie J.E. (Joost) Smits Controller/Manager Financiële Administratie E.W.T. (Erik) Oltmans Coördinator Financiële Administratie D. (Dirk) Geers Senior medewerker Financiële Administratie F. (Freek) Hessing Salarisadministrateur H.J. (Hester) Kooijmans Medewerker Financiële Administratie M. (Marja) van der Linde Medewerker Financiële Administratie HRM & Interne Zaken mr. L.L. (Laurence) van Gelderen Manager HRM & Interne Zaken E.W. (Elly) Langelaan Senior-secretaresse; Medewerker HRM Huishoudelijke dienst P.J. (Nellie) Eikelenboom Medewerker interne dienst P.S. (Sofia) Mascarenhas

62

Senior medewerker interne dienst Receptie/telefoon J.R. (Ria) de Joode Medewerker telefoon/receptie D.M. (Dominique) de Vries Medewerker telefoon/receptie A.A. (Anneke) van Wingerden Medewerker telefoon/receptie BaliePlus mr. A.J. (Onno) Messing BaliePlus

63

Samenstelling Adviescommissies Wetgeving (per 1 april 2010)

ARBEIDSRECHT Voorzitter Mr. R.A.A. Duk Leden Mw. mr. K.W.M. Bodewes Mw. mr. M.A.F. Overdijk Mr. W.A. van Veen Mr. L.G. Verburg BELASTINGRECHT Voorzitter Mr. F.M.M. Duynstee Leden Prof. dr. G.J.M.E. de Bont Mr. J.A. Booij Mr. B.J.G.L. Jaeger Mr. A.E.H. van der Voort Maarschalk Mr. R.A. Wolf BESTUURSRECHT Voorzitter Mr. S.W. Knoop Secretaris Mr. R. Snel Leden Mw. mr. N.H. van den Biggelaar Mr. B.F. Desloover Prof. mr. N.S.J. Koeman Mr. T.E.P.A. Lam Mr. B.J.P.G. Roozendaal Mr. B.J.M. Veldhoven Mw. mr. M.B. de Witte-van den Haak BURGERLIJK PROCESRECHT Voorzitter Mr. drs. R.M. Hermans Leden Mr. L.J. Böhmer Mr. R.B. Gerretsen Mr. R.F. Thunnissen BURGERLIJK RECHT Voorzitter Mr. R.S. Meijer FAMILIE- EN JEUGDRECHT Voorzitter Mw. mr. M.G.F. van Voorst tot Voorst Leden Mr. J.A.M.P. Keijser Mw. mr. F.M.J.A. Lohuis Mw. mr. A.K. Oostlander-Vos Mw. mr. C.L.M. Smeets

Plaats Amsterdam Amsterdam Maastricht Utrecht Amsterdam

Plaats Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Den Haag Amsterdam

Plaats Zwolle Groningen Amsterdam Rotterdam Amsterdam Nijmegen Breda Den Haag Den Haag

Plaats Amsterdam Utrecht Rotterdam Den Haag

Plaats Den Haag

Plaats Den Haag Nijmegen Rotterdam Haarlem Rotterdam

64

HUURRECHT Voorzitter Mw. mr. J.K. Six-Hummel Leden Mr. H.M. Hielkema Mr. H.J. ter Meulen Mw. mr. W. Raas-de Lange Mr. A.S. Rueb Mr. H.J. van Smaalen Mr. H.E.M. Vrolijk INSOLVENTIERECHT Voorzitter Mr. W.J.M. van Andel Leden Mr. M.J.M. Franken Mr. R.J. van Galen Mr. G.H. Gispen Mr. A. van Hees Mr. M.J. Ubbens INTELLECTUELE EIGENDOM Voorzitter Prof. mr. W.A. Hoyng Leden S.C. Dack, barrister Mr. R.E. Ebbink Mr. F.W. Grosheide Mw. mr. M.H.J. van den Horst Mr. T.F.W. Overdijk Mr. J.H. Spoor Prof. mr. D.J.G. Visser Mr. H.W. Wefers Bettink Mw. mr. H.W. de Weijs Mr. Severin de Wit MEDEDINGING Voorzitter Mr. P.V.F. Bos Adjunct-secretaris C.E. Schillemans Leden Mr. A.J. Braakman Mr. O.W. Brouwer Mr. P. Glazener Mr. M.M. Slotboom Mr. G. van der Wal STRAFRECHT Voorzitter Mw. prof. dr. T.N.B.M. Spronken Secretaris Mw. mr. R. Croes-Hoogendoorn Leden Mw. mr. M. Bakker Prof. mr. J. Boksem Dr. mr. D.V.A. Brouwer Prof. mr. A.A. Franken Mr. R. van der Hoeven Mr. J.I.M.G. Jahae Mr. P.W. van der Kruijs Mw. mr. J. Kuijper Mr. E. van Liere Prof. mr. Th. de Roos Mw. dr. mr. C. Waling

Plaats Amsterdam Amsterdam Best Amsterdam Amsterdam Rotterdam Rotterdam

Plaats Utrecht Breda Amsterdam Amsterdam Amsterdam Groningen

Plaats Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Den Haag Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Arnhem Rotterdam

Plaats Den Haag Amsterdam Leiden Amsterdam Amsterdam Brussel - België Brussel - België

Plaats Maastricht Rotterdam Rotterdam Leeuwarden Utrecht Amsterdam Rotterdam Amsterdam 's-Hertogenbosch Amsterdam Rotterdam Amsterdam Den Haag

65

VENNOOTSCHAPSRECHT (gecombineerd advocaten en notarissen) Voorzitter Plaats Mr. M.W. Josephus Jitta Amsterdam Secretaris Mw. mr. C. Heck-Vink Den Haag Advocaat - leden Mr. W.J.M. Gitmans Nijmegen Mr. R.H. Hooghoudt Amsterdam Mr. J.H. Lemstra Den Haag Mw. mr. C.W.M. Lieverse Amsterdam Mr. V.P.G. de Serière Amsterdam Notaris - leden Mw. mr. B. Bier Amsterdam Mw. mr. M.Y.H.J. den Boer Amsterdam Mr. R.J.C. van Helden Amsterdam Prof. mr. M. van Olffen Amsterdam Mr. A.H.G. Wilod Versprille Veenendaal Mr. P.J.N.T. Zeestraten Heerlen VERZEKERINGSRECHT Voorzitter Mr. R.Ph. Elzas Secretaris Mr. T.J. Dorhout Mees Leden Mr. A.Ch.H. Franken Mw. mr. C.W.M. Lieverse Mr. R.S. Meijer Mr. F. Stadermann Mw. mr. G.M. van Wassenaer VREEMDELINGENRECHT Voorzitter Mr. J.A. Kroes Leden Mw. mr. I.J.M. Oomen Mw. mr. T. Pondaag Mw. mr. T.H.G. Schuringa Mw. mr. L.M. Straver Mr. W.H.J.M. Verberk Mr. C.F. Wassenaar

Plaats Arnhem Zwolle Amsterdam Amsterdam Den Haag Rotterdam Amsterdam

Plaats Amsterdam Amsterdam Wageningen Groningen Utrecht Utrecht Rotterdam

66

Specialisatieverenigingen NEDERLANDSE VERENIGING VAN ADVOCATEN-BELASTINGKUNDIGEN Prof. mr. K.L.H. van Mens, voorzitter Mr. R. de Vos, secretaris Postbus 2911 1000 CX Amsterdam Tel. 020 - 301 66 32 Fax 020 - 301 66 22 E-mail: [email protected] Website: www.nvab.net VERENIGING ADVOCATEN AGRARISCH RECHT (VAAR) Mr. D.M.H.M. van Dijk, voorzitter Postbus 560 6800 AN Arnhem Mr. R.K.E. Buysrogge, secretaris Postbus 1036 8001 BA Zwolle Tel. 038 - 428 00 77 Fax 038 - 421 85 73 VERENIGING ARBEIDSRECHT ADVOCATEN NEDERLAND (VAAN) Mr. M.J.M.Th. Keulaerds, voorzitter Mr. P.F. van den Brink, penningmeester Mw. M.E. Adank, adjunct-secretaris Secretariaat VAAN Postbus 163 3940 AD Doorn Tel. 0343 - 430600 Fax 0343 - 420142 Website: www.vaan-arbeidsrecht.nl AMSTERDAM Vereniging Arbeidsrecht Advocaten Amsterdam e.o. Postbus 20550 1001 NN Amsterdam Mr. I.J. de Laat, secretaris ARNHEM Vereniging Arbeidsrecht Advocaten Ressort Arnhem (VAARA) Postbus 236 7200 AE Zutphen Tel. 0575 - 585 709 Fax 0575 - 510 176 E-mail: [email protected] Website: www.vaara.nl Mr. D.J. Bender, voorzitter Mr. C.B. Gaaf, secretaris ASSEN, GRONINGEN EN LEEUWARDEN Vereniging Noordelijke Arbeidsrecht Advocaten (VNAA) Postbus 120 8500 AC Joure Tel. 0513 - 41 56 55 Mr. J.A.M. Bijlholt, secretaris BREDA EN DEN BOSCH Vereniging Arbeidsrecht Advocaten Breda en 's-Hertogenbosch Postbus 1714 5200 BT Den Bosch Tel. 073 - 692 77 18 Fax 073 - 692 77 99 Mw. mr. Y.M.Th.L. Verheggen-de Loo, secretaris

67

DEN HAAG Vereniging Haagse Arbeidsrecht Advocaten Postbus 30457 2500 GL Den Haag Tel. 070 - 376 06 06 Mr. M.J.M.Th. Keulaerds, secretaris MAASTRICHT EN ROERMOND Vereniging Arbeidsrecht Advocaten arr. Maastricht en Roermond Postbus 1750 6201 BT Maastricht Tel. 043 - 362 66 55 Fax 043 - 362 65 62 E-mail: [email protected] Mw. mr. M.A.F. Overdijk, voorzitter Mw. mr. C. Lemmens, secretaris ROTTERDAM Vereniging Rotterdamse Arbeidsrecht Advocaten Postbus 476 3300 AL Dordrecht Tel. 078 - 633 11 11 Fax 078 - 613 01 71 Mw. mr. H.E. Meerman, secretaris VERENIGING ASIELADVOCATEN EN -JURISTEN NEDERLAND (VAJN) Mw. mr. L.B. Vellenga, Alkmaar, voorzitter Mr. W. Hompe, Amsterdam, secretaris Mr. J.J. Wedemeijer, penningmeester Mr. M.J.A. Leijen, bestuurslid Secretariaat: Varnebroek 17 1815 HA Alkmaar Tel. 072 - 515 47 17 Fax 072 - 511 10 22 E-mail secretariaat: [email protected] Website: www.vajn.org VERENIGING VOOR BOUWRECHT-ADVOCATEN (VBRA) Mr. ing. J.J. van de Vijver, Baarn, voorzitter/penningmeester Mr. R.W.M. Kluitenberg, Den Haag, secretaris Mr. J.H.B. Averdijk, Enschede, bestuurslid Mr. W.M.J.M. Heijltjes, Nijmegen, bestuurslid Secretariaat: Postbus 85851 2508 CN Den Haag Tel. 070 - 3245 544 Fax 070 - 3282 074 Website: www.vbra.nl VERENIGING VAN FAMILIERECHT ADVOCATEN SCHEIDINGSMEDIATORS (vFAS) Mw. mr. A.R.J. Mulder, voorzitter Mw. mr. A.M.M. Hompus, vice-voorzitter/secretaris Secretariaat verenigingFAS Postbus 65707 2506 EA Den Haag Tel. 070 - 362 62 15 Fax 070 - 427 32 63 E-mail: [email protected] Website: www.verenigingFAS.nl VERENIGING HUURRECHT ADVOCATEN (VHA) Mr. H.J. ter Meulen, Best, voorzitter

68

Mr. T.H.G. Steenmetser, Amsterdam, secretaris Mr. J.W. Koekebakker, Ede, penningmeester Mr. H. Hielkema, Amsterdam Mr. M.J.M. ten Voorde, Utrecht Secretariaat: Mw. mr. M.E. Smidt-Adank Postbus 259 3940 AG Doorn Tel. 0343 - 42 04 12 (tijdelijk) Fax 0343 - 42 01 42 E-mail: [email protected] Website: www.huurrechtadvocaten.nl VERENIGING VAN INCASSO- EN PROCESADVOCATEN (VIA) Mr. M.R. van Zanten, Amsterdam, voorzitter Mw. mr. A.M. Koopman, Alkmaar, secretaris Mr. W.L.H. Janssens, Veghel, penningmeester Mr. A.S. van Gaalen, Aalsmeer Mr. B.T. van Onna, Veghel Postbus 1128 1810 KC Alkmaar Tel. 072 - 54 11 070 Fax 072 - 54 11 071 Website: www.via-incasso.nl VERENIGING INFORMATICARECHT ADVOCATEN (VIRA) Mr. P.G. van der Putt, voorzitter Mw. mr. W.E.L. van Kerkvoorden, secretaris Postbus 75538 1070 AM Amsterdam Tel. 020 - 5300 160 Fax 020 - 5300 170 Website: www.vira.nl VERENIGING INSOLVENTIERECHT ADVOCATEN (INSOLAD) Mr. drs. R. Mulder, Haarlem, voorzitter Mr. J.E. Stadig, 's-Hertogenbosch, secretaris Mw. mr. A. van der Schee, Utrecht, penningmeester Mr. M. Windt, Rotterdam Secretariaat: Mw. M.E. Smidt-Adank Postbus 21 3940 AA Doorn Tel. 0343 - 42 04 19 Fax 0343 - 42 01 42 E-mail: [email protected] Website: www.insolad.nl VERENIGING VAN NEDERLANDSE JEUGDRECHTADVOCATEN Mw. mr. H. Hooijer, Utrecht, voorzitter Mw. mr. J.M.C. van Gorkum, Uden, secretaris Mw. mr. S. Salvador, Maastricht, penningmeester Overige leden: Mw. mr. K. Coenders, Den Bosch Mr. L.W.M. Hendriks, Maastricht Mw. mr. L.M.J. Leerkes, Deventer Mw. mr. N.M. Weteling, Rosmalen Website: www.vnja.nl VERENIGING VAN LETSELSCHADE ADVOCATEN (LSA) Mr. P.N. Langstraat, Rotterdam, voorzitter Mr. D.J. van der Kolk, Rotterdam, vice-voorzitter Mr. Chr.H. van Dijk, Amsterdam, secretaris Mw. mr. M.J. Snijder, Alphen a/d Rijn, penningmeester

69

Mw. mr. M.A. Pasma, Groningen, bestuurslid Mw. M.E. Adank, Doorn, adjunct-secretaris Secretariaat: Postbus 21 3940 AA Doorn Tel. 0343 - 42 04 12 Fax 0343 - 42 01 42 E-mail: [email protected] Website: www.lsa.nl NEDERLANDSE VERENIGING VAN MEDIATION ADVOCATEN (NVvMA) Mr. J.A.Th.M. de Waart, voorzitter Hobbemastraat 38-40 3817 PS Amersfoort Tel. 033 - 465 60 60 Fax 033 - 465 66 61 E-mail: [email protected] Website: www.nvvma.nl

SPECIALISTENVERENIGING MIGRATIERECHT ADVOCATEN (SVMA) Mr. J.C.E. Hoftijzer, Zaandam, voorzitter Mr. J.M. Walther, Utrecht, secretaris/penningmeester Mr. J.A. Kroes, Amsterdam Mr. S.D. Lugt, Amsterdam Mr. H. Postma, Groningen Mr. B.W.M. Toemen, Boxtel Secretariaat: De heer mr. J.M. Walther p/a Zumpolle Advocaten Postbus 13336 3507 LH Utrecht Tel. 030 - 233 32 48 Fax 030 - 234 39 65 E-mail: [email protected] Website: www.svma-web.nl VERENIGING VAN MILIEURECHTADVOCATEN (VMA) Mw. mr. E.C.M. Schippers, Den Haag, voorzitter Mr. W.G.B. van de Ven,'s-Hertogenbosch, secretaris Postbus 11756 2502 AT Den Haag Tel. 070 - 515 39 15 Fax 070 - 515 31 13 E-mail: [email protected] Website: www.vma-adv.nl

VERENIGING DE MILITAIRE BALIE Mr. P. Reitsma, voorzitter Mr. V. Dolderman, secretaris Postbus 1104 3860 BC Nijkerk Tel. 033 - 245 85 44 Fax 033 - 246 13 87 E-mail: [email protected] VERENIGING VAN ONTEIGENINGS-ADVOCATEN Mr. J. Berkvens, voorzitter Mr. E.W.J. de Groot, secretaris Postbus 4714 4803 ES Breda Tel. 088 - 2535987

70

E-mail: [email protected] Website: www.onteigenings-advocaten.nl VERENIGING VAN ADVOCATEN VOOR SLACHTOFFERS VAN PERSONENSCHADE (ASP) Mr. A.J.F. van Dok, Venray, voorzitter Mw. mr. C.M. Keuning, Leeuwarden, secretaris Mw. mr. M.A. Smits, Nijmegen, penningmeester Postbus 650 8901 BL Leeuwarden Tel. 058 - 213 15 55 Fax 058 - 213 00 66 E-mail: [email protected] Website: www.asp-advocaten.nl overige leden: Mw. mr. C.E. Jeekel, Zwolle

NEDERLANDSE VERENIGING VOOR PROCESRECHT (NVvP) Mw. prof. mr. C.J.M. Klaassen, voorzitter Mr. R.B. Gerretsen, secretaris Postbus 1110 3000 BC ROTTERDAM Tel. 010 - 224 06 14 Fax 010 - 224 00 06 E-mail: [email protected] ROTTERDAMSE VERENIGING BOPZ ADVOCATEN (RVBA) Mr. H. Vrijhof, voorzitter Heemraadsingel 109 3022 CB Rotterdam Tel. 010 - 425 70 66 Fax 010 - 425 74 53 E-mail: [email protected] SPECIALISATIEVERENIGING SOCIAAL ZEKERHEIDSRECHT ADVOCATEN (SSZ) Mr. A.E.L.Th. Balkema, voorzitter Mr. B.J.M. de Leest, secretaris Postbus 13336 3507 LH Utrecht Tel. 030 - 233 32 48 Fax 030 - 234 39 65 Website: www.ssz-advocaten.nl NEDERLANDSE VERENIGING VAN STRAFRECHTADVOCATEN (NVSA) Mr. P.W. van der Kruijs, voorzitter Mr. G.J. van Oosten, secretaris p/a Van Oosten Advocaten Overtoom 296 1054 JC Amsterdam Tel. 020 - 606 06 80 Fax 020 - 606 06 81 E-mail: [email protected] Website: www.nvsa.nl

NEDERLANDSE VERENIGING VAN JONGE STRAFRECHTADVOCATEN (NVJSA) Mr. K. Canatan, voorzitter Mw. mr. M. Jeltes, secretaris Prinsengracht 668 1017 KW Amsterdam Tel. 020 - 626 31 38 Fax 020 - 626 16 58 E-mail: [email protected]

71

Website: www.nvjsa.nl NEDERLANDSE VERENIGING VAN VERVOERRECHT ADVOCATEN Mr. R.W.J.M. te Pas, voorzitter Postbus 22321 3003 DH Rotterdam Tel. 010 - 411 68 33 Fax 010 - 404 69 61 Fax 010 - 217 09 90 E-mail: [email protected]

72

Colofon Redactie en eindredactie Nederlandse Orde van Advocaten Concept en vormgeving Haagsblauw, Den Haag Fotografie Gerhard van Roon, Den Haag Druk SDU Oplage 6.000 exemplaren

73