Handreiking Risico op ondervoeding
Handreiking Risico op ondervoeding Doelgroep Ouderen met: - Aanwijzingen voor (risico op) ondervoeding. ¹ - Risicofactoren voor ondervoeding: Multimorbiditeit. ¹ ² Polyfarmacie. ¹ ² Lichamelijke beperkingen. ¹ Psychosociale problematiek, tekort aan zelfzorg/ verwaarlozing ¹, life event *expert. Recent ontslag uit het ziekenhuis. ¹ Toekomstige ¹ ² of recente operatie. ¹ ² ³ Niet-passende gebitsprothese, kauw- of slikproblemen ¹ ⁴ of een slecht gebit. ² Alcohol- of drugsmisbruik. ¹ Diagnostiek Wie: De huisarts, de POH/ wijkverpleegkundige ¹ ² (zorgcoördinator) Vraag naar/beoordeel: - Onbedoeld gewichtsverlies in de afgelopen maand en in het afgelopen half jaar. ¹ ³ - Wijziging in en/of problemen met voedselinname. ¹ ³ - Braken of diarree. ¹ ³ - Mond- en gebitsproblemen. ³ - Slikstoornissen. ¹ ³ - Voorgeschiedenis. ³ - Sociale anamnese: armoede, sociale isolatie, afgenomen mobiliteit ³, ontbreken van (mantel-)zorgers. ¹ ³ - Bijdragende comorbiditeit (COPD, CVA, decubitus, dementie, depressie, hartfalen, inflammatoire darmziekten, maligniteiten, reumatoide artritis). ¹ ² ³ ⁴ -
Bijdragende medicatie: digoxine, diuretica, laxantia. ⁷
Lichamelijk onderzoek: - Signalen van ondervoeding: ingevallen gelaat, afgenomen spiermassa- of kracht, apathie, ontbreken van belangstelling voor de omgeving. ¹ -
Gewicht, lengte, percentage gewichtsverlies, BMI. ¹ ⁴ (Weeg minimaal 1 keer per 6 maanden, hoog risico patiënten 1 keer per week). *Expert Mondholte, tanden/ gebitsprothese. ² Gericht lichamelijk onderzoek op indicatie. Cave oedeem welk de signalen van ondervoeding maskeert. ¹ ² Dehydratie. *Expert
Aanvullend onderzoek: - Short Nutritional Assessment Questionnaire voor mensen van 65 jaar en ouder
-
(SNAQ⁶⁵⁺). ¹ ² (Bijlage 1) Ook door wijkverpleegkundige/ouderenadviseur te gebruiken. Gericht laboratoriumonderzoek op indicatie: Hb, Fe en elektrolyten. *Expert
Evaluatie Stel de diagnose: Ondervoeding bij 1 of meer van de onderstaande criteria: - > 5 % gewichtsverlies in de laatste maand. ¹ ² ³ - > 10% gewichtsverlies in de afgelopen 6 maand. ¹ ² ³ ⁴ - BMI < 20 ¹ ² bij ouderen >65 jaar1 of BMI < 21 bij COPD-patiënten ¹ Risico op ondervoeding bij 1 of meer van de onderstaande criteria: - Gewichtsverlies tussen 5 en 10% in het afgelopen half jaar. ¹ - 3 dagen (vrijwel) niet gegeten hebben. ¹ - 1 week < normaal gegeten. ¹ (Ter ondersteuning van de diagnosen: SNAQ⁶⁵⁺). ¹ ² Begeleiding Huisarts: - Voorlichting over ondervoeding, consequenties van ondervoeding, noodzaak van adequate voeding en beweging tijdens ziekte/operaties/rondom ziekenhuisopnames. ¹, eventueel de twee NHG-patiëntenbrieven ‘Ondervoeding’ ¹ - Motivering tot behandeling. ¹ - Algemene adviezen voor eiwit- en energieverrijkte voeding en tussenmaaltijden. ¹ - Evaluatie voedingsbehandelplan. ¹ POH en wijkverpleegkundige: - Motivering tot behandeling. ¹ - Signaleren van (risicofactoren op) ondervoeding. ¹ (voornamelijk wijkverpleegkundige *expert). - Monitoren vocht- en voedselinname en lichaamsgewicht. ¹ ³ - Ondersteuning bij uitvoeren van het door de diëtist opgestelde voedingsbehandelplan. ¹ ³ - Begeleiding bij en zo nodig bieden van hulp bij zelfzorg. - Begeleiding bij sondevoeding in de thuissituatie. *expert Ouderenadviseur: - Informeren over mogelijkheden tot hulp bij boodschappen doen, maaltijden bereiden(boodschappenbezorgservice, ‘tafeltje dekje’), gezelschap houden bij de maaltijd (“ambiance”) vrijwilligersdiensten - Informeren over mogelijkheden tot vervoer (buskaart, taxi, vrijwilligersvervoer) - Signaleren van ondervoeding (kan rol zijn voor ouderenadviseur wanneer deze reeds in beeld is) - Signalering woonomgeving, isolement, activering Behandeling Patiënt met risico op ondervoeding: - Wie: Huisarts, POH/wijkverpleegkundige ¹ - Wat: Algemene voedingsadviezen ( eiwit- en energieverrijkt, tussenmaaltijden) ¹ ², maandelijks wegen, monitoring voedselintake en gewicht, behandeling onderliggende factoren. 1 ² Eventueel dieetvoeding als aanvulling voorschrijven. Eventueel consult bij diëtist. ¹
Patiënt met ondervoeding: Bij start behandeling let op ‘refeeding syndroom’, bij ernstig gewichtsverlies en minimale voedselintake in de afgelopen week: hypofosfatemie, hypokaliemie, hypomagnesiemie, Verwijzing naar tweede lijn vereist! ¹ Huisarts: - Algemene adviezen voor eiwit- en energieverrijkte voeding en tussenmaaltijden. ¹ - Verwijzing naar diëtist ¹ POH/ wijkverpleegkundige: - Wekelijks wegen - Eventueel aanvraag voor verrijkte voeding bij zorgverzekeraar in overleg met diëtist. *expert Monitoring/evaluatie van gewicht, intake, effect van het voedingsplan Maak onderling (huisarts en diëtist) goede afspraken over wie verantwoordelijk is voor de monitoring en evaluatie! - 100% inname van voedingsbehoefte: Patiënt houdt zelf inname en gewicht bij. Binnen 10 werkdagen (telefonische) evaluatie. ² - 75-100% inname van voedingsbehoefte: Evaluatie binnen 10 werkdagen. Continueren van voedingsbehandelplan of aanvullen met drinkvoeding. ² - 50-75% inname van voedingsbehoefte: Evaluatie binnen 5 werkdagen. Continueren van voedingsbehandelplan of aanvullen overgaan op sondevoeding. ² - <50% inname van voedingsbehoefte: Evaluatie binnen 2 werkdagen. Continueren van voedingsbehandelplan of overgaan op volledige sondevoeding of orale voeding (drinkvoeding). ² Consultatie/verwijzing Diëtist: Verwijs altijd bij (risico op) ondervoeding ¹ - Diëtistische diagnose stellen/bepalen voedingstoestand/bepalen risico op ondervoeding. ¹ ² ³ - Voedingsbehoefte bepalen, behandelplan opstellen en behandelmonitoringsplan opstellen en goede afspraken over verantwoordelijkheden hierin maken met huisarts/wijkverpleegkundigen. ² ³ - 100% inname van voedingsbehoefte: Energie- en eiwitrijke voeding en eventueel drinkvoeding. ² - 75-100% inname van voedingsbehoefte: Energie- en eiwitrijke voeding en eventueel drinkvoeding. ² - 50-75% inname van voedingsbehoefte: Energie- en eiwitrijke voeding aangevuld met drinkvoeding en/of sondevoeding. ² - <50% inname van voedingsbehoefte: Energie- en eiwitrijke voeding aangevuld met sondevoeding of volledige sondevoeding. ² - Begeleiding bij sondevoeding in de thuissituatie. Logopedist: Bij vermoeden op slikstoornissen als oorzakelijke of bijdragende factor ³ - Directe logopedische behandeling of indirecte beïnvloeding van het slikken. ³ - Adviseren van veilige consistentie. ³
Tandarts: Bij vermoeden dat toestand van de mondholte, gebit of gebitsprothese de oorzaak is van of bijdraagt aan de voedingsproblemen. ³ Specialist ouderengeneeskunde/ klinisch geriater/ internist met geriatrische kennis: - Bij noodzaak tot klinische behandeling van de ondervoeding, voor het opstarten van sondevoeding, in geval van bijkomende comorbiditeit waardoor thuisbehandeling niet goed mogelijk is. SOG kan beoordelen of behandeling in een verpleeghuis wel mogelijk is. - Eventueel evaluatie medicatie. *expert - Eventueel behandeling van depressieve stoornis en interventie bij aanverwante psychosociale problematiek. *expert
Literatuur 1. Mensink PAJS, De Bont MAT, Remijnse-Meester TA, Kattemölle-van den Berg S, Liefaard AHB,Meijers JMM, Van Binsbergen JJ, Van Wayenburg CAM, Vriezen JA. Landelijke Eerstelijns Samenwerkings Afspraak Ondervoeding. Huisarts Wet 2010;53(7):S7-10. 2. Stuurgroep Ondervoeding. Richtlijn Ondervoeding: Screening en behandeling van ondervoeding. www.stuurgroepondervoeding.nl 2010. 3. Arcares, AVVV, Koksgilde, LOC, Nieuwe Unie 91, NVD, NVE, NVLF, NVVA, VHVG. Multidisciplinaire richtlijn vocht- en voedselvoorziening voor verpleeghuisgeïndiceerden. 2001. 4. Pirlich M, Lochs H. Nutrition in the elderly. Best Pract Res Clin Gastroenterol. 2001 Dec;15(6):869-84. 5. Bulent Saka, Omer Kaya, Gulistan Bahat Ozturk, Nilgun Erten, M. Akif Karan. Malnutrition in the elderly and its relationship with other geriatric syndromes. Istanbul University, Istanbul Faculty of Medicine, Department of Internal Medicine, Millet Cad., Capa, Fatih, Istanbul 34093, Turkey.
BIJLAGE 1: Short Nutritional Assessment Questionnaire voor mensen van 65 jaar en ouder (SNAQ⁶⁵⁺)
Colofon Handreiking Ondervoeding is een uitgave van 100. Uw welzijns- en zorgnetwerk. T (024) 361 82 82 |
[email protected] | www.netwerk100.nl Auteur Franca Ruikes, huisarts / onderzoeker September 2011 UMC St Radboud Nijmegen
