Geef pubers veel ruimte en stel grenzen! Jongerenexpert Yvonne van Sark: Kennis van brein helpt onderwijs verbeteren

Nummer 1 | Jaargang 15 | November 2014

Kennis van brein helpt onderwijs verbeteren René Schreurs geeft vmbo’ers slim les met RTTI-methode Afscheidsinterview met Wim Littooij als CVO-bestuurder

Jongerenexpert Yvonne van Sark:

‘Geef pubers veel ruimte en stel grenzen!’

Colofon

In dit nummer

CVOpen is het huisorgaan van de Vereniging voor Christelijk Het verschijnt twee keer per jaar en wordt toegestuurd

‘Geef ruimte en stel grenzen’

aan ruim 2.300 medewerkers van CVO en aan relaties.

Jongerenexpert Yvonne

Voortgezet Onderwijs te Rotterdam en omgeving (CVO).

van Sark weet hoe docenten Uitgever

de motivatie van pubers

Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs

kunnen verhogen.

2

te Rotterdam en omgeving (CVO) Henegouwerplein 14, 3021 PM Rotterdam Postbus 2152, 3000 CD Rotterdam Tel. (010) 217 13 99 Fax (010) 411 42 78

‘Breinkennis. Doe er je voordeel mee!’

E-mail [email protected] Internet www.cvo.nl

Coöperatieve werkvormen Redactie

en goede feedback laten

Ramona Bouchée-Montfrooij, Nanda Hompus, Nicole Lobbe,

pubers breinvriendelijk leren,

Elionora Schravendeel, Arjen Toet, Nicolette van Velden

zegt HCO-onderwijsadviseur

en Anja de Zeeuw

Wouter Camps.

12

Redactieadres Verenigingsbureau CVO t.a.v. redactie CVOpen Postbus 2152 3000 CD Rotterdam E-mail [email protected] Eindredactie Communicatieadviesbureau Anja de Zeeuw, Gouda

Verder aandacht voor

Ontwerp

5

In gesprek met Liesbeth van Terwisga

6

Afscheidsinterview met Wim Littooij

9

Column door Dirk Oosthoek

10

‘Pubers weghouden bij drank en drugs helpt’

Rick Keus

15

De (CVO)pen aan een gast: Henk Laan

Druk

20

Een kijkje op PENTA Jacob van Liesveldt

22

Nieuwbouw MAVO Farelcollege in gebruik

23

Personalia

24

Aanbod van Accent Onderwijsondersteuning

hAAi, Rotterdam Beeld Dreamstime, Rick Keus, Michelle Muus, PR CJG Capelle aan den IJssel e.a. Coverfoto

Quantes, Den Haag Aan dit nummer werkten mee: Karin van Breugel (tekst van breugel), De Nieuwe Lijn tekst & communicatie, Marijke Nijboer, Anja de Zeeuw (Communicatieadviesbureau Anja de Zeeuw)

Post

Talent om te koesteren Tips en trucs om leerstof beter te onthouden

Het afgelopen jaar ben ik veelvuldig op CVO-scholen geweest en

Calvijndocent René Schreurs

in dit themanummer van CVOpen, er is al zoveel waarvoor ze zich

over het door hem bewerkte

vanuit hun eigenheid sterk willen en kunnen maken. Het hedendaagse

boek ‘Slimmer leren met

onderwijs biedt daar gelukkig veel mogelijkheden voor. Meer dan

RTTI’ voor vmbo-leerlingen.

vroeger is mijn overtuiging. Wanneer de basiskwaliteit van een school op

16

vaak werd ik positief verrast door de kwaliteiten van onze leerlingen. Ook al zijn hun hersenen nog volop in ontwikkeling, zoals u kunt lezen

orde is, is er veel ruimte voor het ontwikkelen van brede vaardigheden. Eind september hebben we officieel afscheid genomen van Wim Littooij als bestuurder van CVO. Als Wim op een school kwam, zocht hij steevast contact met de leerlingen. Altijd open voor een praatje en nieuwsgierig naar de ander, het belang van de leerlingen

Ouderavonden over puberbrein Wél betrokken zijn bij je kind, maar meer op afstand. Dat adviseerden CJG-pedagogen aan ouders van pubers op Comenius.

18

voorop. Een officieel afscheid zonder de aanwezigheid van leerlingen was voor ons dan ook ondenkbaar.

^^

kopje misschien « CVO stimuleert ondernemingszin van leerlingen. » ietsje anders formuleren, zodat Tijdens het afscheid hebben leerlingen van PENTA Scala, het Farelhetcollege iets en beter Marnixpast? Gymnasium vernieuwende onderwijsontwikkelingen gepresenteerd waar de leerlingen zelf een groot aandeel in hebben. De leerlingen deden het verbluffend goed. Zou jij op deze leeftijd een zaal met 250 volwassenen – zo ongeveer alle belangrijke mensen uit de Nederlandse onderwijswereld – hebben durven toespreken? Het leek of de leerlingen hun hand er niet voor omdraaiden. De inhoud van de presentaties sprak zo mogelijk nog meer tot de verbeelding. CVO is trots op dit talent. We hebben dan ook aangekondigd geld beschikbaar te stellen voor leerlingen met verrassende en dynamische ideeën om de CVO-scholen nóg beter te maken. Bovengenoemde

Van de redactie

leerlingen hebben tijdens de receptie terecht de eerste Jongtalentbeurzen van CVO ontvangen.

Thema: Puberbrein en onderwijs Wonderlijk, maar waar: een baby wordt geboren met een compleet

De CVO Jongtalentbeurs is een steuntje in de rug om initiatieven

brein. Alle onderdelen van de hersenen zijn in principe aanwezig.

van leerlingen die leiden tot ondernemerszin en maatschappelijke

In de eerste maanden van hun leven groeien babyhersenen

betrokkenheid daadwerkelijk te kunnen realiseren. We geloven in

het snelst van alles. Hun hersenmassa verdriedubbelt in het

de innovatieve kracht van onze leerlingen en zijn ervan overtuigd dat

eerste jaar. Tussen de circa honderd miljard zenuwcellen worden

de leerlingen op deze manier waardevolle praktijkervaring opdoen.

belangrijke verbindingen gemaakt.

Maar er loopt natuurlijk meer jong talent rond binnen CVO. Vanaf volgend jaar zal een professionele jury, bestaande uit Kete

Ook bij pubers verandert er veel in de hersenen, en dat heeft

Kervezee (voormalig inspecteur-generaal onderwijs), Jules Croonen

invloed op hun gedrag. Goed onderwijs weet daarop in te spelen,

(vicepresident HR bij Shell) en Wim Littooij, de nieuwe initiatieven

waardoor de motivatie van pubers om te leren wordt getriggerd.

van de CVO-leerlingen beoordelen. Informatie over hoe u projecten

Hoe dat kan, komt via verschillende invalshoeken aan bod in

van leerlingen met ondernemingszin kunt aanmelden hebben

dit nummer.

CVO-scholen intussen gekregen.

Reacties zijn welkom op [email protected]

Henk H. Post Voorzitter van de raad van bestuur van de Vereniging voor CVO te Rotterdam en omgeving



C V Open

November 2014

« We overschatten jongeren nu vaak. » Yvonne van Sark, jongerenexpert

Yvonne van Sark publiceert en geeft lezingen over pubers. Ze opende als gastspreker het schooljaar op het Farelcollege.





2

C V Open

November 2014

Interview met jongerenexpert Yvonne van Sark

‘Geef ruimte en stel grenzen’ Sinds kort weten we waarom pubers vaak grillig

Recent onderzoek werpt een nieuw licht op de werking van het puberbrein. Om welke nieuwe inzichten gaat het precies?

en risicovol gedrag vertonen en waarom ze

‘In de afgelopen tien jaar hebben hersenonderzoekers met de nieuwste medische technologie (MRI-scans, EEG’s) kunnen

moeite hebben met zaken als plannen, vooruit-

aantonen dat de hersenen van mensen tot het vijfentwintigste levensjaar nog volop in ontwikkeling zijn. Voorheen dacht men

kijken en keuzes maken: de frontaalkwab in

dat het brein van de mens na de kindertijd wel volgroeid was. Maar vooral de voorste hersendelen, waar ook het controle-

hun hersenen is nog niet af. ‘Maar dat is natuur-

centrum zetelt, vertonen tussen het 10e en 25e levensjaar grillig gedrag. En dat heeft grote gevolgen voor het optreden van pubers

lijk geen reden om niks meer van pubers te

en adolescenten op allerlei terreinen. Het verklaart waarom velen van hen zoveel moeite hebben met overzicht houden, plannen,

verwachten’, zegt Yvonne van Sark, auteur van

concentreren, anticiperen, keuzes maken, prioriteiten stellen, risico’s inschatten en hun emoties onder controle houden’,

de bestseller ‘Puberbrein binnenstebuiten’.

zegt Yvonne van Sark.

‘Juist in de middelbareschooltijd moeten ze

Yvonne is partner en adviseur bij YoungWorks, een bureau voor jongerencommunicatie in Amsterdam. Samen met Huub Nelis,

de kans krijgen veel te oefenen met het aanleren

oprichter van YoungWorks, schreef ze diverse boeken over

van belangrijke vaardigheden. Waar kan dat beter

jongeren en hun belevingswereld, waaronder de bestseller ‘Puberbrein binnenstebuiten’. In 2009 verscheen hiervan al de eerste editie. Afgelopen februari kwamen de auteurs met

dan op school?’

een vernieuwde en aangevulde uitgave.

Voor veel ervaren docenten en ouders is het geen nieuws dat pubers moeite hebben met genoemde vaardigheden. Ze zien het elke dag. ‘Dat klopt, maar nu ze weten dat de oorzaak ligt in de ontwikkeling van hun hersenen, kunnen ze hopelijk meer geduld en begrip opbrengen voor het gedrag van hun kinderen of leerlingen. Dat is iets anders dan dat je veronderstelt dat jongeren het wel kunnen, maar gewoon vertikken om naar je te luisteren, te plannen, vooruit te kijken of risico’s te vermijden. Veel vaardigheden hebben ze gewoon nog niet onder de knie. De waarheid is dat we jongeren nu vaak overschatten.’





3

C V Open

November 2014

»

Uit een recente studie van Eveline Crone en de Amerikaanse hoogleraar Ronald Dahl (Nature, 2012) blijkt dat het cognitieve controlegebied van jongeren soms heel goed functioneert. Actiever zelfs dan bij volwassenen en dat dit sterk afhangt van de context en de motivatie van de jongere. Pubers blijken voor enkele prikkels heel gevoelig. Het maakt bijvoorbeeld veel uit of ze het nut inzien van een taak, dan zijn ze eerder bereid zich in te zetten. Ook sociale acceptatie vinden ze doorgaans erg belangrijk, vooral door hun leeftijdgenoten. Het helpt dus bijvoorbeeld om de opinion leaders uit de groep voor je te winnen. Daarnaast zijn alle leerlingen

'Het helpt als je de opinion leaders uit de groep voor je wint.'

gevoelig voor aandacht en oprechte interesse. Dus geef leerlingen taken die ze nuttig vinden, taken waarvan ze denken dat die hen sociaal aanzien geven binnen hun groep, en spreek hen aan op hun

vervolg van pagina 3

unieke talenten en mogelijkheden. Zo stimuleer je de frontaalkwab en haal je betere resultaten in de klas.

Hoe is dat zo gekomen? ‘De jeugdcultuur heeft zich de afgelopen twintig jaar tot de dominante cultuur ontwikkeld. Jong zijn is de norm. Zelfs ouderen proberen zo lang mogelijk jong te blijven. Daarnaast lijken jongeren minder naïef dan vorige generaties, ze tonen zich zelfverzekerder

« Benoem de inzet van de individuele leerling. »

en weten wat er in de wereld te koop is, of het nu gaat om seks, drugs of drank. Bovendien weten ze veel meer van nieuwe media

Op individueel niveau blijkt het benoemen van de inzet van leer-

en technologie dan hun opvoeders en begeleiders. Deze ontwikke-

lingen een belangrijke factor. Ben je docent, zeg dan niet alleen:

lingen hebben ertoe geleid dat volwassenen onzekerder zijn

“Wat goed dat je een 8 hebt gehaald voor dat proefwerk”, maar

geworden over hun rol als opvoeders en begeleiders, en dat ze

ook: “Goed dat je zo hard hebt gewerkt, wat heb je gedaan aan

pubers vervolgens steeds meer ruimte hebben gegeven om zichzelf

de voorbereiding, doe je het de volgende keer weer zo, of kan

te ontwikkelen en keuzes te maken. Ook het onderwijs is daarin

het nog beter of anders?” Zo stimuleer je leerlingen na te denken

meegegaan. De nadruk is komen te liggen op zelfstandig leren, kijk

over hun eigen leerstrategie, en leren ze leren. Door de focus te

bijvoorbeeld naar de invoering van competentiegericht onderwijs.

leggen op hun inzet, laat je bovendien zien dat hard werken loont.

Maar veel jongeren kunnen die grote vrijheid helemaal niet aan.

Daarmee komen alle leerlingen het verst. Het komt niemand

Die zelfbewustheid en wereldwijsheid is deels schone schijn.’

aanwaaien, ook de talentvolle leerlingen niet.’

Moeten docenten die ruimte dan maar weer van pubers afnemen?

[De Nieuwe Lijn]

‘Dat is geen goed idee. Het onderwijs moet op zoek gaan naar nieuwe wegen, naar een combinatie van nieuwe en traditionele

Het geheim van gemotiveerde pubers

vormen. We moeten jongeren juist in de puberteit de ruimte geven

Deze maand verschijnt ‘Motivatie binnenstebuiten’, de opvolger

én uitdagen om veel te oefenen met die belangrijke vaardigheden.

van de bestseller ‘Puberbrein binnenstebuiten’. In dit boek

Het is de ideale periode om de hersenontwikkeling van pubers

gaan Huub Nelis en Yvonne van Sark dieper in op de vraag

bij te sturen en te stimuleren, juist omdat ze nog zo flexibel zijn.

hoe motivatie, intrinsiek en extrinsiek, bij jongeren werkt en

Tegelijkertijd moeten we ze bij dat oefenen met veel aandacht

hoe opvoeders en docenten deze kunnen verhogen. De kunst

begeleiden én, heel belangrijk, we moeten weer beter de grenzen

is om jongeren op zo’n manier te begeleiden en te inspireren,

aangeven. Uit diverse onderzoeken en uit de vele gesprekken die

dat ze uit zichzelf in beweging komen. Hierbij gelden verschil-

wij met jongeren voeren blijkt dat ze veel meer behoefte hebben

lende basisprincipes die in dit boek op toegankelijke wijze aan

aan kaders en sturing dan we lange tijd dachten. Ze zijn soms

de orde worden gesteld.

zelfs verbaasd hoe weinig streng sommige volwassenen zijn. Telkens opnieuw blijken de populairste docenten degenen te zijn die

Huub Nelis en Yvonne van Sark, ‘Motivatie binnenstebuiten’.

heel duidelijke regels stellen, en tegelijkertijd veel enthousiasme

Kosmos Uitgevers. ISBN 9789021556383. Prijs: € 19,99.

hebben voor hun vak en betrokken zijn bij hun leerlingen.’ Wil jij kans maken op een gratis exemplaar

CVO-scholen willen leerlingen de kans bieden te excelleren en differentiëren. Hoe kunnen ze dat het beste aanpakken met behulp van de nieuwste kennis over het puberbrein?

van Motivatie binnenstebuiten? Stuur dan vóór vrijdag 27 november een e-mail met je adresgegevens naar [email protected]

‘De hamvraag hier is natuurlijk hoe we jongeren weten te

Uit de inzendingen wordt een winnaar

motiveren. Dat geldt voor alle niveaus, van de zwakkere leerlingen

getrokken. Deze ontvangt het boek zo

tot en met de uitblinkers op het gymnasium. Hoe prikkelen we

snel mogelijk thuis.

hen zodanig dat zij het uiterste uit zichzelf weten te halen?





4

C V Open

November 2014

'Je ervaringen als puber hebben veel invloed op je gedrag als docent.'

In gesprek met…

Liesbeth van Terwisga Docent, BoS en trainer bij Melanchthon De Blesewic. Geeft onder andere de cursus Pubers van Nu.

Waaruit bestaat jouw functie zoal?

Rode draad in de cursus is een biografie die deelnemers

Uit van alles. Ik ben docent Frans en biologie op Melanchthon

maken over de tijd dat ze zelf puber waren. Dat vind ik een heel

De Blesewic en ik geef de kookmodule ‘wereldkeuken’ aan

interessant aspect. De puber die je was en alle ervaringen die je

derdeklassers. Daarnaast ben ik er Begeleider op School (BoS)

in je pubertijd hebt opgedaan, neem je namelijk altijd met je

en ben ik trainer aan de Melanchthon Academie.

mee. In je ontwikkeling als docent doorloop je een aantal fasen, en in elke fase moet je je weer opnieuw verhouden tot de puber

Een heel divers takenpakket, leuk?

die je was. Je ervaringen als puber hebben veel invloed op je gedrag als docent.

Ontzettend leuk! Ik denk dat het een natuurlijke ontwikkeling is dat je op enig moment je ervaring gaat delen met anderen.

Is de cursus vooral een individuele ‘zoektocht’?

Persoonlijke ontwikkeling vind ik gewoon heel interessant. Voor mezelf, en ook voor collega’s. Bij alle cursussen die ik geef,

Nee, zeker niet! In de cursus spelen gezamenlijke reflectie en

heb ik sterk het gevoel dat ik iets voor anderen kan betekenen.

intervisie een belangrijke rol. Sommige deelnemers vinden het aanvankelijk best eng om met collega’s over persoonlijke

Je geeft onder andere de cursus Pubers van Nu. Waarom deze cursus?

dingen te praten. Ik creëer heel bewust een sfeer waarin mensen het prettig vinden om met elkaar in gesprek te gaan

Een aantal jaren geleden heeft Hogeschool Rotterdam aan mij

en ervaringen uit te wisselen. Door die gesprekken met

als BoS op De Blesewic en een aantal anderen gevraagd om

collega’s wordt de onderlinge band versterkt, ook met docenten

een ‘pubercursus’ voor duale studenten te ontwikkelen.

van andere vestigingen. Voor het Melanchthon-gevoel is dat

Een groot succes! Hier wilden we meer mee, ook voor collega’s.

heel belangrijk.

« Er is veel belangstelling voor onze pubercursus. »

Wanneer vind jij deze cursus geslaagd? Wanneer de deelnemers beter kunnen omgaan met de pubers

Inmiddels bieden we de cursus, op maat gemaakt, voor het derde

die ze in de klas hebben. Dat ze beter met hen communiceren

jaar aan en er is behoorlijk wat belangstelling voor.

en dus een betere relatie met ze krijgen. Want als je een betere relatie hebt, kom je ook tot een betere prestatie.

Waaruit bestaat de cursus?

Bij de deelnemers die de cursus tot nu toe hebben gevolgd,

Er zijn vier gezamenlijke bijeenkomsten plus een aantal huiswerk-

merk ik dat hun handelingsrepertoire is vergroot. Daar doe ik

opdrachten: in groepjes een presentatie voorbereiden, je verdiepen

het natuurlijk voor!

in recente literatuur over pubers en interviews houden met leer[Karin van Breugel]

lingen. Het is dus behoorlijk intensief!





5

C V Open

November 2014

« Een Rotterdams diploma praktijkonderwijs. Laten we dat nou eens aandurven. » Wim Littooij, scheidend voorzitter raad van bestuur van CVO

Als Zeeuwse onderwijsman werd Wim Littooij een beetje Rotterdammer.





6

C V Open

November 2014

Afscheidsinterview met Wim Littooij

‘We hebben onze verantwoordelijkheid genomen in Rotterdam’ Ter gelegenheid van zijn vertrek als voorzitter van

‘Een coördinator van vier eerste klassen bij Calvijn vertelde me

de raad van bestuur van CVO wandelt CVOpen met

dat geen van deze leerlingen een werkende ouder had. Wij moeten kinderen dus bijbrengen dat het niet normaal is dat je hele dagen thuiszit, dat je diploma’s moet halen en je plek vinden in de maat-

Wim Littooij langs de Maas. Een passende setting

schappij.’ En dus bepleitte hij meermalen bij de inspectie dat deze ook kijkt naar de toegevoegde waarde van het onderwijs.

voor een Zeeuwse onderwijsman die hier veel

Hij bespeurt vooruitgang op dit terrein.

bereikte en zo een beetje Rotterdammer werd. ‘Juist in Rotterdam moeten scholen ook opvoeden.’ Tijdens onze wandeling komen zijn loopbaan en de toekomst van het christelijk onderwijs voorbij, evenals Ibn Ghaldoun en de opdracht van CVO. Steeds vertelt Wim geanimeerd. Maar op

«  Het kind moet zich gekend weten. Als jij dat in die cruciale puberteit kunt bewerkstelligen, ben je een topdocent. »

het eind, wanneer het gesprek komt op kwetsbare leerlingen, klinkt er ineens emotie door in zijn stem. Op Rotterdamse scholen zitten

Met prof.dr. Luc Stevens van het Nivoz ontwikkelde Wim een

veel kinderen die thuis aandacht en soms ook verzorging tekort

opleiding ‘pedagogische tact’, die bijna duizend docenten volgden.

komen. Een paar schrijnende gevallen staan op zijn netvlies

‘Onze boodschap: het kind moet zich gekend weten. Dan ontstaat

gebrand. Zoals die leerling van een Accent praktijkschool, die in

een relatie tussen leerling en docent. Die is essentieel voor

een pleeggezin woonde. ‘Over een maand zou hij achttien worden.

het leren en goed voor zijn eigenwaarde. Als jij dat in die cruciale

Dan moest hij daar weg, en hij wist niet waar hij naar toe moest.

puberteit kunt bewerkstelligen, ben je een topdocent.’

Wat ben je dan eenzaam. En wat is school dán belangrijk.’ Bevlogen: ‘Het is aan ons om kinderen te laten zien dat ze er mogen zijn, dat ze ertoe doen. Dat geeft hen in elk geval een positieve start in de samenleving.’

Kweekschool Zelf koos hij voor de kweekschool. ‘Ik wilde goed leren lesgeven. Ik had op de hbs een paar leraren die van de universiteit kwamen.

Dit was de drijfveer achter veel van Wim Littooijs initiatieven.

Zij konden geen orde houden en niet goed uitleggen.’ Op z’n twintigste

Hij ging het gesprek aan met opeenvolgende onderwijswethouders

stond hij al voor de klas op een Middelburgse mulo. ’s Avonds deed

over een extra impuls voor het onderwijs, wat leidde tot het

hij een universitaire studie wiskunde. ‘Op die kleine school wist ik uit

Rotterdams Onderwijsbeleid (ROB). En CVO begon als een van

welk gezin kinderen kwamen, wat er thuis speelde. Toen vond ik dat

de eersten met branchecertificaten voor het praktijkonderwijs.

normaal. Pas achteraf begrijp je wat voor invloed je als leraar hebt

‘Deze kinderen zijn hun hele leven voor dom uitgemaakt. Het is juist

gehad. Soms kom ik nog oud-leerlingen tegen die vertellen hoe fijn

voor hen ontzettend belangrijk om een certificaat te kunnen halen.

ze het hebben gehad op school.’

Ik heb verschillende onderwijswethouders opgeroepen om met een

Hij vergeleek de boerenkinderen in zijn vroegere klassen wel eens

Rotterdams diploma praktijkonderwijs te komen, voor kinderen die

met de allochtone leerlingen op Rotterdamse scholen: in beide

twee branchecertificaten halen. Laten we dat nou eens aandurven.’

milieus is doorleren niet vanzelfsprekend, daardoor zit er in beide

Scholen moeten niet alleen lesgeven, maar ook opvoeden.

groepen nog veel onontdekt talent.





7

C V Open

November 2014

»

om de verantwoordelijkheid dicht bij de werkvloer te leggen, maar je moet eisen stellen aan de competenties, scholing, evaluatie en taakuitvoering van bestuur en toezichthouders.’

Eenheid binnen CVO Hoe staat CVO er nu voor? Wim Littooij en journaliste Marijke Nijboer wandelen tijdens het interview over de Erasmusbrug.

‘In principe heel goed, al zitten we in een moeilijke tijd. De economische crisis leidt tot tekorten. In Rotterdam, met zoveel problematiek, heb je je centen meer dan nodig. De overheid kort vooral op subsidies, waar Rotterdam het juist van moet hebben. CVO heeft

vervolg van pagina 7

de tering naar de nering gezet, de personeelsformatie bijgesteld, en is financieel gezond. Anders dan aardig wat andere schoolbesturen.

Hoe goed weten Rotterdamse scholen dat naar boven te halen? ‘Rotterdamse kinderen hebben meer barrières te slechten: de thuissituatie, de taal en cultuurverschillen. Toch boeken we dankzij het ROB steeds meer successen. Onderwijswethouder Hugo de Jonge creëert draagvlak, hij luistert en zoekt het compromis. De derde ROB-periode komt echt door co-creatie tot stand. Hugo kan tegen het college zeggen: “Dit is het beleid voor de komende vier jaar,

«  Kinderen bijbrengen dat je diploma’s moet halen en je plek vinden in de maatschappij. »

en je hoeft niet te vragen of de achterban het ermee eens is, want die heeft geholpen om het te maken.”’

De grootste opdracht voor CVO de komende jaren is om de onderwijskwaliteit op orde te brengen volgens de maatstaven die de overheid aanlegt. Want dat biedt ruimte voor onze tweede

Ibn Ghaldoun

en minstens zo belangrijke opdracht: kinderen veel vorming en

Je hebt je, na de Ibn Ghaldoun-affaire, met succes ingezet om het islamitisch voortgezet onderwijs een tweede kans te geven. Waarom?

opvoeding mee geven.’

Je hebt veel tot stand gebracht in Rotterdam. Waar ben je het meest tevreden over?

‘Als er iemand in de problemen zit, dan help je als christen. Ten tweede: als ik recht heb op christelijk onderwijs, hebben

‘Dat ik kans zag om meer eenheid te brengen binnen CVO. Toen ik

moslims recht op islamitisch onderwijs.’ Er was nog een derde,

in 2002 begon was dit een intern gerichte organisatie. Dat heeft

strategische reden. ‘Er waren aanwijzingen dat als Ibn Ghaldoun zou

ermee te maken dat Rotterdam ons als christelijke vereniging niet

omvallen, er vanuit Amsterdamse, radicale groeperingen een nieuwe

van nature gunstig gezind is. We zijn nu een organisatie met veel

aanvraag zou worden ingediend. Als wij het deden, konden we

interne samenhang en extern een heel duidelijke rol. CVO was op

zorgen dat het islamitisch onderwijs zich zou richten op integratie.’

een gegeven moment niet alleen een van de weinige Rotterdamse

Als tijdelijk voorzitter van het nieuwe bestuur SIVOR stuit hij

schoolbesturen zonder problemen, maar zat ook op veel posities

regelmatig op cultuurverschillen. ‘Toen ik de nieuwe school ging

als voorzitter en trekker. We hebben onze verantwoordelijkheid

opstarten, wilde de islamitische besturenorganisatie bijvoorbeeld bij

genomen op Rotterdams niveau en daar ben ik trots op.’

de sollicitatiegesprekken zijn, om te kijken of mensen wel recht in

Heeft het christelijk onderwijs toekomst?

de leer waren.’ Daar stak hij een stokje voor. ‘Dat was niet logisch onder de paraplu van CVO.’

‘Ja, juist in deze wereld die zich steeds sneller ontwikkelt. Veel mensen hebben daar moeite mee en zoeken religiositeit,

Er waren meer strubbelingen. Toch ben je gevraagd om voorzitter te blijven tot januari 2016. Kennelijk heb je daar toch een klik.

alleen niet altijd meer volgens het oude concept. Het christelijk onderwijs heeft toekomst als het tijdig een nieuwe, aansprekende manier vindt om aan die religieuze behoefte tegemoet te komen.’

‘Ik denk dat het anders zit. Met mijn ervaring in het onderwijs en (Marijke Nijboer)

in deze stad kan ik wel wat betekenen voor zo’n nieuwe school.’

Welke les valt er uit deze affaire te trekken? ‘De belangrijkste les heeft de inspectie al getrokken: dat je er

Twee onderscheidingen

bovenop moet zitten. Scholen hebben veel ruimte om eigen beleid

Wim Littooij is bij zijn afscheid dubbel onderscheiden: hij werd

te voeren. Bepaalde organisaties, die eigenlijk meer sturing nodig

Ridder in de Orde van Oranje-Nassau en kreeg de Wolfert

hebben, vliegen dan uit de bocht. Ik zie het bij meer scholen,

van Borselenpenning van de gemeente Rotterdam. Hij blijft

ook op het niveau van de raden van toezicht. Die kunnen redelijk

volop actief: tot januari 2016 als voorzitter van islamitisch

vrijblijvend opereren, terwijl zij cruciaal zijn als controleur van

schoolbestuur SIVOR en als interim schoolbestuurder op Urk.

het bestuur. Het onderwijs is bestuurlijk zo complex geworden

Ook coacht hij schoolbesturen in het Caribisch gebied.

dat het vanuit de overheid lastig valt aan te sturen. Het is logisch





8

C V Open

November 2014

Column

Dirk Oosthoek Voorzitter van de Gemeenschappelijke Medezeggenschapsraad van CVO, docent filosofie op Melanchthon Schiebroek en vakdidacticus filosofie aan het ICLON (Universiteit Leiden)

Hype rond het puberbrein Holden Caulfield is ongetwijfeld de beroemdste puber uit

Diezelfde Jolles is nu de drijvende kracht achter het

de wereldliteratuur. In de roman ‘De vanger in het graan’1

inzetten van resultaten van evidence based hersenonder-

(1951) van J.D. Salinger staat Holden model voor

zoek om onderwijs te verbeteren. Zo blijken meisjes

de puberteit: op zoek zijn naar jezelf, met jezelf in de

taliger te zijn dan jongens en jongens beter in staat tot

knoop zitten, kritisch zijn en depressief. Weggestuurd

abstractie. Ook zouden scholen beter een uurtje later

van school, zwerft de zestienjarige Holden door New York

kunnen beginnen omdat puberhersenen zo vroeg nog

en vertelt over een droom waarin hij zich voorstelt om

weinig informatie kunnen verwerken. Kennis waar het

een vanger van kinderen te zijn in een graanveld dat

onderwijs volgens Jolles weinig mee doet. In het kielzog

uitloopt op een afgrond. De droom staat voor de wens van

van Jolles zijn er als paddenstoelen organisaties uit

Holden om pure en onschuldige kinderen te beschermen

de grond geschoten om op basis van de nieuwe evidence

tegenover een wereld die door volwassenen ingewikkeld

langs de scholen te trekken. Zo surft Bazalt/HCO gretig

en corrupt is gemaakt. Eigenlijk zouden kinderen voor

mee op de hype en organiseert cursussen op basis van

altijd in het graanveld moeten blijven spelen om zich nooit

open deuren als ‘zonder veiligheid geen ruimte voor

in de afgrond van de volwassenheid te hoeven storten.

denken’, ‘zonder zuurstof geen goede breinwerking’ en ‘gebruik van emoties bij uitleg doet lesstof beter beklijven’.

Al is Holden Caulfield een fictief personage, verondersteld mag worden dat ook hij een stel hersens had. Over die hersenen is in het onderwijs veel te doen. Eerst hadden we de hype van het Nieuwe Leren waarin werd gestimuleerd

« Docenten kunnen verplicht worden zich bij te scholen in neurononsens. »

dat leerlingen zelfstandig en zelfverantwoordelijk leerden plannen en studeren, het zogeheten Studiehuis. Met korte

Tegen onderzoek als dat van Jolles heb ik geen bezwaar,

instructie en met behulp van computers in digitale

maar wel tegen de hype die dit type onderzoek veroor-

leeromgevingen moesten pubers/adolescenten worden

zaakt onder schoolleiders, ouders, leerlingen, media en

voorbereid op het tertiair onderwijs.

politiek. Deze hype kan er zelfs toe leiden dat opgewonden schoolleiders docenten verplichten om zich te scholen

Wat docenten al wisten werd bevestigd door de parlemen-

in neurononsens. Maar het echec van het Studiehuis laat

taire enquête ‘Onderzoek Onderwijsvernieuwingen’ (2008).

zien dat vernieuwing van onderwijs nooit aan docenten

De enquêtecommissie oordeelde keihard over het falen van

opgelegd mag worden of buiten hen om mag gaan.

het nieuwe denken over onderwijs. Docenten waren buiten spel gezet en niet serieus genomen bij het ontwikkelen van

Onder docenten zullen zich allicht enkele voormalige

de plannen. Ook neuropsycholoog Jelle Jolles werd door

Holden Caulfields bevinden, maar bij de meesten die ik

de enquêtecommissie gehoord. Hij stelde dat uit scans van

ken is het limbisch systeem intussen wel zodanig met

hersenen blijkt dat pubers en adolescenten helemaal niet

de prefrontale cortex verbonden dat ze zich volwassen

in staat zijn om zelfstandig en zelfverantwoordelijk te leren.

mogen noemen. Zodoende zijn ze zeker in staat om

De prefrontale cortex is daartoe gewoonweg te weinig

zelfstandig te plannen en om nieuwe kennis, ook op

ontwikkeld en onvoldoende geïntegreerd met het limbisch

het gebied van cognitie bij pubers, te wikken en te wegen

systeem waar onze emoties huizen.

en op evenwichtige wijze te integreren in hun lespraktijk.

1



Oorspronkelijke titel: ‘The Catcher in the Rye’





9

C V Open

November 2014

Jeugdonderzoeker Tom ter Bogt van de Universiteit Utrecht:

‘Pubers weghouden bij drank en drugs helpt’ Het aantal pubers tot en met 15 jaar dat alcohol drinkt is het afgelopen decennium fors gedaald. Ook roken en blowen doet deze groep steeds minder, zo blijkt uit recent onderzoek. Vanaf 16 jaar gaan veel jongeren echter ‘los’, vooral met drank.

campagnes heeft ontwikkeld, zoals ‘De Gezonde School’ in samenwerking met het onderwijs. De campagnes waren succesvol (zie kader). ‘Je mag gerust spreken van een cultuuromslag. En dat is ontzettend goed nieuws voor de gezondheid van jonge tieners en het komt hun schoolprestaties ten goede.’

Binge drinking neemt toe Toch zijn er nog risicogroepen die het minder goed doen. Bij vmbo-leerlingen, jongeren uit gebroken gezinnen en kinderen uit de minst welvarende gezinnen, is minder sprake van een daling in middelengebruik. De grootste ‘negatieve uitschieters’ zijn de 16-jarigen uit het onderzoek. Zij bleken in 2013 niet veel minder te drinken dan een aantal jaren geleden. De resultaten laten bovendien zien dat áls jongeren drinken, een grote meerderheid ook veel drinkt. Binge drinking, vijf of meer

Hoogleraar Tom ter Bogt: 'Je mag gerust spreken van een cultuuromslag.'

glazen achter elkaar, neemt onder de drinkers zelfs toe, van 64 naar 72 procent. ‘Experimenteren met genotsmiddelen hoort bij de puberteit’, zegt

Diverse wetenschappers, onder wie Ter Bogt zelf, hebben in

jeugdonderzoeker prof.dr. Tom ter Bogt van de Universiteit Utrecht.

eerdere onderzoeken een duidelijk verband weten te leggen tussen

‘Feit is tegelijkertijd wel dat vroeg en frequent drinken en blowen

middelengebruik op jonge leeftijd en verschillende problemen

enorme schadelijke gevolgen kunnen hebben voor de gezondheid

zoals angst, depressie, agressie, delinquentie, denk- en aandachts-

van pubers. De kans is aanzienlijk dat ook de schoolprestaties daar

problemen en slechtere schoolprestaties. Ter Bogt: ‘Jongeren die

onder lijden.’

veel innemen, zeker op jongere leeftijd, spijbelen vaker, hebben meer last van concentratie- en motivatieproblemen en vallen vaker voortijdig uit dan jongeren die dat niet doen.’

Deze nieuwste cijfers over middelengebruik onder jongeren van 12 tot en met 16 jaar zijn te vinden in het in september uitgekomen HBSC-rapport 2013 Gezondheid, welzijn en opvoeding in Nederland.

Hoe vroeger jongeren genotsmiddelen gebruiken, hoe groter

Het rapport is opgesteld door onderzoekers van de Universiteit

de risico’s op de langere termijn. ‘De hersenen van jongeren zijn

Utrecht (onder wie Ter Bogt), het Trimbos-instituut en het Sociaal

nog tot zeker hun 24e levensjaar in ontwikkeling’, legt de professor

en Cultureel Planbureau.

uit. ‘Juist daarom zijn ze extra kwetsbaar voor de invloed van met name alcohol. Er zijn aanwijzingen dat zwaar drinken op jonge

‘Nederlandse pubers stonden in 2003 nog bekend als de zuip-

leeftijd de opbouw en specialisatie van de hersenen en hersen-

schuiten van Europa’, zegt Ter Bogt. ‘Met een aantal collega’s

delen in de periode van groei remt, en activiteit in bepaalde

hebben we toen de noodklok geluid, waarop de overheid diverse

gedeelten van de hersenen vermindert.’





10

C V Open

November 2014

Het goede voorbeeld Het goede voorbeeld geven is ook een belangrijke succesfactor. Nico van der Lely, kinderarts in het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft, die menig comazuiper in zijn polikliniek Jeugd & Alcohol voorbij heeft zien komen, zei het een aantal jaren geleden al: ‘Het probleem begint vaak bij de ouders, en kan daar ook eindigen.’ Met andere woorden: als ouders veel drinken gaan kinderen dat vaak ook normaal vinden en nemen ze dat gedrag over. Toch stelt Ter Bogt dat ouders die roken en drinken desondanks wel effectief kunnen zijn. ‘Ouders zijn over het algemeen veel strenger geworden, in slechts tien procent van de onderzochte huishoudens mag nog maar binnen worden gerookt. Roken vinden veel jongeren al niet meer cool. Tegenover alcoholgebruik staan ouders ook negatiever dan vroeger en dat helpt. Ook wanneer ze zelf drinken kunnen ze hun kinderen duidelijk maken dat dat voor hen schadelijk is.’ De groep van 16 jaar en ouder trekt zich voorlopig minder aan van de goede raad van

'Zwaar drinken op jonge leeftijd remt de hersenopbouw.'

volwassenen. Laat staan als deze jongeren eenmaal gaan studeren. Ter Bogt: ‘Met name bij studentenverenigingen is dat vele drinken onderdeel van de cultuur. Er heerst nog altijd een taboe op het bespreekbaar maken van het thema. Hoe we dat drinkgedrag van die oudere groepen kunnen ombuigen, is voor ons dan ook een van

Strengere ouders

de grootste uitdagingen van de komende jaren. Een pasklaar

Vooral de rol van ouders is van grote invloed geweest op de afname

antwoord is er nog niet. Het helpt zeker als alle betrokken partijen

van het middelengebruik onder jongeren, zo concluderen de onder-

– ouders, onderwijs, zorginstellingen, beleidmakers, overheid,

zoekers in het HBSC-rapport. Ouders tolereerden al eerder steeds

sportverenigingen et cetera – allemaal dezelfde eenduidige

minder vaak dat hun kinderen rookten. Tussen 2007 en 2011 zijn ze

boodschap verkondigen. Als steeds meer volwassenen zeggen dat

ook een stuk strenger geworden als het gaat om het alcoholgebruik

veel drinken not done is, verwacht ik dat daar op termijn winst te

van hun kind.

halen is. De leeftijdsverhoging op de verkoop van tabak en alcohol, van 16 naar 18 jaar, die begin 2014 van kracht is geworden, gaat

Ter Bogt: ‘Door nieuwe onderzoeksresultaten en overheidscam-

hopelijk ook vruchten afwerpen. Over vier jaar zullen we het zien,

pagnes zijn ouders zich meer bewust geworden van de schadelijke

dan komen we met nieuwe onderzoeksresultaten.’

gevolgen van inname op jonge leeftijd. Veel ouders dachten eerder [De Nieuwe Lijn)

“we kunnen onze kinderen thuis best eens een glaasje inschenken, dan leren ze vroegtijdig verstandig omgaan met alcohol”. De meeste ouders doen dat niet meer. Gelukkig, want het werkt averechts. Uit ons onderzoek blijkt dat jongeren die thuis geen alcohol krijgen en mogen, minder alcohol (buitenshuis) gebruiken

De cijfers

dan kinderen van tolerante ouders. Kinderen geen gelegenheid

In 2003 bleek maar liefst 70 procent van de ondervraagde

bieden om te drinken of roken werkt dus.’

12-jarigen al een eerste glas alcohol te hebben gedronken. Nu, tien jaar later is dat 17 procent. Ook steeds meer 14-jarigen

«  Zorg voor rookvrije schoolpleinen

laten een glas alcohol aan zich voorbijgaan: in 2003 had bijna negentig procent van hen al eens gedronken. In 2013 stond

en alcoholvrije schoolfeesten. »

de teller voor deze groep onder de 50 procent. Ook wordt er flink minder gerookt en geblowd door jongeren. Het totaal

Om die reden raadt Ter Bogt scholen ook aan om te zorgen voor

aantal middelbare scholieren (12 tot en met 16 jaar) dat

rookvrije schoolpleinen en alcoholvrije schoolfeesten. ‘Daarnaast is

aangeeft ooit tabak gerookt te hebben is gehalveerd van 46

het gedrag van jongeren positief te beïnvloeden als je op een gelijk-

in 2003 naar 22 procent in 2013. Het percentage dagelijkse

waardige manier met ze in gesprek gaat’, zegt hij. ‘Ouders geven

rokers is afgenomen met twee derde, van 13 naar 4. Het aantal

meer voorlichting en uitleg over de schadelijke gevolgen van genots-

jongeren dat het laatste jaar cannabis gebruikte is bijna

middelen, dan vroeger. Docenten werken in de klas met onderwijs-

gehalveerd, van 14 naar 8 procent.

programma’s over het thema. Ze proberen hun leerlingen te overtuigen met feiten en redelijke argumenten. Volwassenen doen dus meer dan alleen verbieden. Dat dit werkt, vind ik hoopgevend.

Bron: HBSC-rapport 2013 Gezondheid, welzijn en opvoeding in Nederland.

Kinderen hebben daardoor blijkbaar minder behoefte om

Door de Universiteit Utrecht, het Trimbos-instituut en het Sociaal en Cultureel

onverstandige dingen te doen. Noem het een brave generatie,

Planbureau (SCP). Het (gratis) rapport is te vinden in de webwinkel op de site

maar wat maakt dat uit, het werkt wel.’

van het Trimbos-instituut, www.trimbos.nl





11

C V Open

November 2014

« Een belangrijke rol van een docent is het creëren van veiligheid. » Wouter Camps, onderwijsadviseur bij HCO

Wouter Camps stond jarenlang voor de klas in het vmbo en op een zorglocatie.





12

C V Open

November 2014

Interview met HCO-onderwijsadviseur

Wouter Camps

‘Breinkennis. Doe er je voordeel mee!’ ‘Wil je dat de stof bij leerlingen voorbij komt of

In die frontale cortex zitten bijvoorbeeld planningsvaardigheden, het vermogen om doelen te stellen, inschatten van je eigen

dat ’ie blijft hangen?’, is de vraag die onderwijs-

vermogens en impulscontrole. Pubers hebben vaak ‘een kort lontje’ en denken niet na over de gevolgen van hun handelen.

adviseur Wouter Camps graag opwerpt.

Het is belangrijk om daar rekening mee te houden en ze zo nodig te helpen. Neem als voorbeeld het plannen: bij veel pubers ben je

Breinkennis kan helpen om ervoor te zorgen dat

er niet als je een studiewijzer uitdeelt en over zes weken een toets plant. In de tussentijd moet je regelmatig met ze in gesprek zijn:

leerlingen meer geboeid zijn, meer van de lessen

welke tussenstap zet je, heb je je doel gehaald, wat is je volgende doel? Enzovoort.’

opsteken en de stof beter onthouden en kunnen

Mij kan niets gebeuren...

reproduceren.

Ook de huishouding van neurotransmitters – chemische stofjes in het brein – is iets om rekening mee te houden. Er is bij pubers Camps heeft zijn roots in het onderwijs. Jarenlang stond hij voor

bijvoorbeeld sprake van een enorme afgifte van dopamine. ‘Op zich

de klas op een vmbo-school en een zorglocatie. Zo’n zes jaar

een nuttig stofje, waardoor je je prettig voelt, maar waardoor je

geleden kreeg hij de kans om vanuit een andere invalshoek bij

soms ook onnodige risico’s neemt. Pubers denken dat hen niets

het voortgezet onderwijs betrokken te zijn: als adviseur bij HCO,

kan gebeuren en dat is niet zo handig. Die overmoedigheid wordt

het Haags Centrum voor Onderwijsadvies. ‘Docenten hebben er

bij jongens nog versterkt door de hoeveelheid testosteron in hun lijf.

een broertje dood aan als je binnenkomt als een adviseur die

Ze gaan dus af en toe heel rare dingen doen. Als volwassenen

komt vertellen hoe ze hun vak moet uitoefenen. Logisch, zo werkt

moeten wij hun externe geweten zijn.’

het niet.’

Breinvriendelijk onderwijs

Wat volgens Camps wél werkt, is aansluiten bij de intrinsieke motivatie van docenten. ‘Elke docent wil weten wat zijn leerlingen

Een van de wetenschappers die breinkennis heeft vertaald naar

nodig hebben, en hoe hij zijn vak goed en met plezier kan

het onderwijs, is de Amerikaan Spencer Kagan. Voor het vorm-

uitoefenen. Kennis over het brein is daarbij behulpzaam.

geven van brainfriendly education ontwikkelde hij coöperatieve werk-

Veel docenten vinden dat razend interessant; breininzichten zijn

vormen. Deze werkvormen hebben eigenlijk alle ingrediënten in

een heel krachtig middel om een team in beweging te krijgen.’

zich, waarmee ze optimaal tegemoetkomen aan de manier waarop pubers leren. Zo is er bijvoorbeeld bij verschillende coöperatieve werkvormen veel aandacht voor de onderlinge relatie tussen

Brein in ontwikkeling

leerlingen. ‘Veiligheid is echt een basisvoorwaarde. Die ontstaat

De hamvraag is natuurlijk: wat zouden docenten moeten weten over

als alle leerlingen elkaar kennen en elkaar respecteren in hun

het puberbrein en wat kunnen ze ermee in de klas? Camps: ‘In de

verscheidenheid. Als docent heb je een heel belangrijke rol in

eerste plaats is het belangrijk om te beseffen dat het puberbrein

het creëren van veiligheid. Het is belangrijk dat je een ontwikkelings-

nog helemaal niet klaar is. Dat geldt met name voor de frontale

gerichte sfeer uitstraalt, waarin leren mág en waarin je elkaar

cortex, die pas rond je vijfentwintigste volledig is ontwikkeld.

vooruit probeert te helpen’, licht Camps toe.





13

C V Open

November 2014

»

« Meer aandacht gewenst voor gym en de creatieve vakken. » 'Weet je hoe hard het brein moet werken om een schilderij te componeren?'

vervolg van pagina 13

Méér leren

Tot slot staat Camps nog stil bij het fenomeen feedback, omdat

Veel werkvormen van Kagan bieden letterlijk ruimte om te

dit volgens Jensen een enorm krachtig ontwikkelinstrument is.

bewegen. ‘Bewegen is heel goed. Het bevordert de zuurstof-

‘Goede feedback geeft leerlingen inzicht in hun gedrag dat tot

opname, is goed voor het brein en ondersteunt het geheugen.’

een goed resultaat heeft geleid. Met goede feedback help je hen

Als het aan Camps ligt, mogen scholen meer aandacht hebben

om dat gedrag vaker te laten zien en uit te bouwen.’

voor gym. ‘En voor creatieve vakken’, voegt hij er in één adem aan toe. ‘Je weet niet half hoe hard het brein moet werken om

Afslaan op de rotonde

een schilderij te componeren!’

Het is allemaal wel veel... Moeten scholen dit allemaal gaan doen

« Als de lesstof een emotionele lading heeft, onthouden pubers die beter. »

als ze beter willen aansluiten bij het puberbrein? ‘Nee, zeker niet’, benadrukt Camps. ‘Als ik met scholen aan de slag ga, beschrijf ik mijn werk wel eens als een rotonde: ik geef scholen inzicht in en kennis over de ‘afslagen’ die ze kunnen nemen. Scholen bekijken eerst wat ze al in huis hebben en kiezen dan de weg die het beste past bij hun situatie en ambities.’ (Karin van Breugel)

Een laatste punt, waaraan Kagan veel aandacht heeft besteed bij het ontwikkelen van zijn coöperatieve werkvormen, is de emotie. ‘Pubers zijn meer gefocust, leren méér en onthouden de stof beter als deze een emotionele lading heeft. Maak de stof daarom persoonlijk, zorg dat leerlingen de stof kunnen betrekken op

To do

hun eigen situatie en gebruik humor.’

• Creëer veiligheid • Creëer een ontwikkelingsgerichte sfeer • Laat leerlingen vaker bewegen

Autoriteit

• Bevorder creatieve activiteiten

Een tweede autoriteit die volgens Camps heel concrete handvatten

• Maak gebruik van coöperatieve werkvormen

biedt voor breinvriendelijk onderwijs, is Eric Jensen. Jensen, even-

• Maak de lesstof betekenisvol

eens Amerikaan, ontwikkelde het gedachtegoed ‘Krachtig Onder-

• Benoem het lesdoel en kom daar aan het einde van de les op terug

wijzen’. Camps staat graag bij een aantal van zijn inzichten stil. ‘Jensen bepleit bijvoorbeeld om aan het begin van de les altijd

• Bied structuur om de stof te verwerken

duidelijk aan te geven wat leerlingen gaan leren en op welke manier

• Geef gedragsgerelateerde feedback

ze dat gaan doen. Aan het eind van de les kom je hierop terug. In de praktijk merk ik dat dit zelden gebeurt, terwijl het zeker voor pubers heel zinvol is.’ Wat ook belangrijk is, is het bieden van structuur. ‘Het puberbrein heeft extra veel structuur nodig voor de verwerking van nieuwe stof. Laat leerlingen bijvoorbeeld met modellen en schema’s werken, gebruik mindmaps. Dat zijn goede instrumenten waarmee je leerlingen helpt om overzicht te houden over de stof.’





14

C V Open

November 2014

De (CVO)pen aan een gast

Henk Laan

Centrale examens: een groot goed! Was tot 1 oktober voorzitter van het College voor Toetsen en Examens (CvTE).

Bijna 45 jaar heb ik het onderwijs van binnen

Bij goed onderwijs horen goede examens.

van de vaststellingscommissie voorgedragen

kunnen bekijken. Op 1 april 1970 begon ik

In Nederland kennen we een uniek stelsel

door de onderwijsinhoudelijke verenigingen

als administrateur op een school in Enschede.

van schoolexamens en centrale examens.

en/of de onderwijsorganisaties. Het is overi-

Onderwijs bleek me in het bloed te zitten.

Beide horen van hoge kwaliteit te zijn.

gens niet zo dat iedereen het altijd eens is

Ik werd uitvoerend secretaris, directeur,

Het afnemen van toetsen door docenten en

met de vraagstellingen binnen de examens.

bestuurder en ten slotte voorzitter van

het maken van centrale examens vraagt

Inhoudelijk blijken de verschillen binnen een

het CvTE.

vakmanschap.

vakgebied soms groot!

Wat mij het meest opviel tijdens mijn onder-

Het is de minister dan wel de staatssecretaris

wijsloopbaan was de grote betrokkenheid

die vaststelt wat leerlingen moeten leren, op

van docenten bij het onderwijs en hun liefde

basis waarvan SLO handreikingen samen-

voor kinderen. Onderwijs begint echt in de

stelt voor de schoolexamens. Voor de

klas. Bijna iedereen herinnert zich zijn vijf

centrale examens stelt het CvTE syllabi

beste leraren uit zijn schooltijd! Permanente

op, in samenwerking met onder meer SLO.

educatie voor docenten is in mijn visie

De vaststellingscommissies van het CvTE

vanzelfsprekend.

vragen aan de constructiegroepen van

« Een combinatie van goed management en goede docenten leidt tot de beste resultaten voor leerlingen. »

Cito goede examenvragen te maken voor

« Investeer in een managementacademie. »

de centrale examens. Dat is een ingewikkeld

Bij de normering wordt rekening gehouden

proces. De vragen gaan net zo lang tussen

met de psychometrische gegevens die Cito

constructeurs en de vaststellingscommissies

verzamelt. Verder wordt er naast de kritiek van

heen en weer tot er voldoende vragen van

de inhoudelijke vakvereniging ook gekeken

goede kwaliteit zijn om het examen vast te

naar wat het LAKS inbrengt.

kunnen stellen.

Daar kunnen en doen we ook wat mee. Het vaststellen van de norm van een examen

Een school moet ook geleid worden. Zowel

« Niet iedereen is het altijd eens met de examenvragen. »

is een ingewikkeld proces dat we uiterst zorg-

resultaten voor de leerlingen.

Een vaststellingscommissie bestaat uit

Ik wens het CVO en de Rotterdamse kinderen

Ik wens Rotterdam een eigen management-

docenten die lesgeven in het betreffende vak

toe dat ze nog lang les krijgen van bevlogen

academie toe, waar besturen voldoende tijd

in de examenklas en uit een voorzitter uit

docenten, geïnspireerd door een goed

en geld in steken om docenten met manage-

het naast hogere onderwijs. Dat zorgt voor

management en een fijn bestuur.

mentambitie te begeleiden. Een investering

draagvlak in het veld. Om de inhoudelijke

die zich dubbel en dwars terugverdient!

objectiviteit te waarborgen worden de leden

bij mijn vele bezoeken aan vmbo-scholen vanuit de auditcommissie Platform Bèta Techniek, als bij bezoeken aan scholen in Rotterdam vanuit het team Beter Presteren, bleek dat een combinatie van goed manage-

vuldig doen. Ik nodig u graag uit op de website van CvTE en op de website van het LAKS te bekijken hoe dit in zijn werk gaat. Het wordt daar door filmpjes heel inzichtelijk gemaakt.

ment en goede docenten leidt tot de beste





15

C V Open

Meer informatie: www.hetcvte.nl en laks.nl

November 2014

‘Mijn leerlingen hebben maar een klein snappertje’, zegt een leraar. ‘Dat hebben we niet gehad in de les’, is het commentaar van een leerling bij een toets. Stereotiepe uitspraken die allebei de prullenmand in kunnen, want nu is er de RTTI-methode. Een methode die inhaakt op de ontwikkeling van het puberbrein, en geschikt is voor vwo tot vmbo.

René Schreurs: ‘Met RTTI weet je als docent steeds beter waar je mee bezig bent’

Tips en trucs om leerstof beter te onthouden Aan het begin van het cursusjaar tekent René Schreurs veel sterretjes op het bord: losse hersencellen, onderling verbonden door draadjes. Hij legt zijn leerlingen uit dat onze hersenen op een doolhof lijken, en dat leren eigenlijk ‘verbindingen leggen’ is. Gebruik je die verbindingen veel, dan helpt dat om snel informatie in je hersenen te vinden. En hoe meer zenuwcellen meedoen met leren, hoe meer plaatsen benut worden om de informatie op te slaan. Handig om de gegevens weer snel te kunnen terughalen. ‘Leerlingen zijn gevoelig voor deze kennis,’ merkt René, al 25 jaar docent aardrijkskunde en Nederlands op vmbo-school Calvijn Maarten Luther in Rotterdam Charlois (en ook coördinator van afwisselend de leerjaren 1, 2 en 4).

W-vragen Na deze introductie gaat René bewust in zijn lessen aan de slag met leerstrategieën die de leerlingen helpen om informatie in hun langetermijngeheugen op te slaan. Hij gebruikt hiervoor de zogeheten RTTI-methode van Docentplus. Die helpt bij Reproductie, Trainen (T1 = trainingsgerichte toepassing), Transfer (T2 = transfergerichte toepassing) en Inzicht. Voor René's belangrijkste vak, aardrijkskunde, zijn bijvoorbeeld de W-vragen heel handig voor ‘transfer’. Door ‘Wie, Wat, Waar en Waarom’ te laten beantwoorden met de belangrijke begrippen, is in een klassikale les al na tien minuten een nieuwe tekst samen te vatten. Een woordweb erbij blijkt ook prima te helpen. Woordjes voor Nederlands, het andere vak dat René geeft, kunnen leerlingen goed leren met behulp van kaartjes of kleuren. Dat bevalt visueel ingestelde leerlingen beter dan leerlingen die René Schreurs is behalve docent en leerjaarcoördinator op Calvijn Maarten Luther ook 'magic entertainer'.

het van stampen moeten hebben. ‘Het is onze taak om leerlingen zoveel mogelijk strategieën aan te leren, zodat ze uit veel opties kunnen kiezen.’





16

C V Open

November 2014

Huiswerk niet gemaakt of taalprobleem?

Goochelen

René’s toetsen bevatten een vastgesteld percentage R-, T1-,

Tot slot: op de LinkedIn-pagina van René Schreurs staat

T2- of I-vragen. In leerjaar 1 zijn er meer R- en T1-vragen, maar

vermeld: magic entertainer. Even googlen wijst uit dat René

naarmate de leerling ouder wordt en het eindexamen nadert,

voorzitter is van 52 Schakels, een van de twee Rotterdamse

komen er meer T2- en I-vragen aan bod.

goochelaarsverenigingen. Wat doet hij met zijn goochelpassie voor de klas? René: ‘Soms vragen de kinderen of ik een goochel-

Na een toets gaat René de antwoorden van elke leerling invoeren in

truc wil doen. Af en toe laat ik dan geldstukjes verdwijnen en

de rekenmodule van Docentplus. Daarna kan hij aan de resultaten,

verschijnen. Maar ik leer leerlingen niet goochelen; daar heb ik

weergegeven door de kleuren groen, rood en geel, zien op welke

echt geen tijd voor.’

vragen zijn leerlingen uitvallen. René geeft een demonstratie op

Ook het lesgeven van René volgens de RTTI-methode heeft

zijn laptop. ‘Deze leerling heeft veel T1-vragen niet goed, dat wijst

niets met trucs te maken, bezweert hij. ‘Met RTTI weet je als

op het niet maken van het huiswerk. Een andere leerling mist veel

docent juist steeds beter waar je mee bezig bent.’

T2-vragen, heeft hij misschien een taalprobleem?’ [Anja de Zeeuw]

«  Groene, rode of gele resultaten in de rekenmodule. »

Boek ‘Slimmer leren met RTTI’

Ook klassikaal kan René conclusies trekken. ‘Als er al veel

René Schreurs bladerde vorig jaar door het nieuwe boek

R-vragen fout zijn, moet ik oefeningen doen met leerstrategieën

‘Slimmer leren’ van Docentplus, bedoeld voor leerlingen en

voor reproductie, zoals overhoren, wissen of chunks maken.’

stuitte op zinnen met woorden als ‘strategieën’ en ‘invals-

René bespreekt de toetsuitslag klassikaal op het smartboard.

hoeken’. ‘Nuttig boek, maar niet geschikt voor onze vmbo-

Zo betrekt hij alle leerlingen erbij. Als na afloop leerlingen hem

leerlingen in een stadswijk’, zei hij tegen de schrijvers (tevens

vragen: ‘Meneer, wat moet ik doen om hogere cijfers te halen?’

de uitgevers). Marinka Drost en Petra Verra gingen op zijn

kan René hun gericht antwoord geven.

aanbod in en René maakte van de tekst meer spreektaal, bekortte alinea’s en voegde witregels in voor de leesbaarheid.

Boek

Zijn ervaring bij Wolters Noordhoff – hij schreef mee aan

Het hele team van Calvijn Maarten Luther heeft enkele jaren

de aardrijkskundemethode ‘Terra’ voor vmbo basis/kader-

geleden een RTTI-cursus gedaan bij Docentplus, de uitvinders

leerlingen – kwam hem hierbij goed van pas.

van deze toets- en leermethode. Na deze cursus heeft René zich voorgenomen om alle toetsen, grote repetities en kleine

Voor de zomervakantie verscheen het resultaat: ‘Slimmer

schriftelijke overhoringen voor zijn vakken – circa zeven per

leren met RTTI’, bestemd voor de onderbouw van het vmbo

schooljaar – volgens de RTTI-methode te geven. Ook enkele

en groep 7 en 8 van de basisschool. De ondertitel is: ’50 tips

andere docenten hebben het opgepakt, en deze groep groeit.

voor hoge cijfers’. Naast 35 concrete leerstrategieën

Dit jaar zijn er bijvoorbeeld collega’s die hun eigen cijferberekening

besteedt het boek aandacht aan zaken als: organiseren van

leggen naast de berekening op basis van de RTTI-methode.

het huiswerk, helpende gedachten, het belang van sport,

Alle docenten op Calvijn Maarten Luther beschikken over het boek

de invloed van stress, een goede houding, samenwerken en

‘Slimmer leren met RTTI’, dat concrete tips en trucs biedt om

een leeranalyse maken.

leerstof beter te onthouden. René bewerkte dit boek, een uitgave De uitgave is alleen te bestellen

van Docentplus, speciaal voor vmbo-leerlingen (zie kader).

via www.slimmerleren.education.

Werkbelasting

Prijs per exemplaar: € 17,50.

Het team van Maarten Luther moet nog wennen aan het RTTI-

Korting per set van 30 exemplaren.

verhaal, merkt René. Dat een aantal van zijn collega’s bezwaren

ISBN 9789490037130.

heeft tegen toetsen volgens de RTTI-methode begrijpt hij wel.

Daar is ook ‘Slimmer leren’ voor

‘Ze vinden RTTI een heel goed instrument, maar ze hebben

de bovenbouw van havo/vwo te

moeite met de grotere werkbelasting. Het valt niet te ontkennen

bestellen, met dezelfde prijzen.

dat het schema’s invullen en de uitslag analyseren inderdaad

ISBN 9789490037079.

veel werk is.’ Maar het is de moeite waard, vindt hij. ‘Deze werkwijze geeft heel veel. Je onderbouwt wat je als leraar doet. Dat vind ik prettig.

Meer informatie: www.docentplus.nl

Dus je hoeft niet meer te vervallen in kretologie als ‘ze snappen het niet’ of ‘leerlingen hebben een klein snappertje’.’ Bovendien helpt RTTI bij de determinatie: als een leerling goed scoort bij inzicht-vragen en minder bij R- en T1-vragen, is hij of zij misschien geen vmbo-, maar een vwo-leerling.





17

C V Open

November 2014

Ouders ontmoeten elkaar op avond over puberbrein

Betrokken bij je kind, maar meer op afstand Hoe kunnen ouders hun pubers het beste begrijpen en begeleiden? De Ouderacademie van het Comenius College in Capelle aan den IJssel organiseerde eerder dit jaar een avond waar de ontwikkeling van het puberbrein uitgebreid aan de orde kwam (foto links). De interactieve bijeenkomst was een succes: er kwamen 120 ouders op af. Eenzelfde avond voor het Comenius Beroepsonderwijs was eveneens een succes. Wordt dus vervolgd! Burgemeester Frank Koen van Capelle opende de bijeenkomst, en

De vraag is nu nog hoe álle ouders bereikt kunnen worden. Het zijn

vertelde wat zijn gemeente aan jeugdbeleid doet. Daarna gingen

altijd dezelfde ouders die hun gezicht op zulk soort avonden laten

twee pedagogen van het plaatselijke Centrum voor Jeugd en Gezin

zien, de toch al betrokken ouders. ‘Ik pleit voor ouderbetrokkenheid

(CJG) in op het puberende brein en de gevolgen voor het gedrag

op álle middelbare scholen.’

van pubers (zie kader).

‘Rustmomenten’

‘Teugels wat laten vieren’

Ook Hanni Schaeffer, moeder van Maaike (15) uit havo-4, is positief

Caroline Pors, ouder van Rik (15) uit leerjaar 3 van de pre-havo in

over de ouderavond. Ze bereidde deze, samen met Caroline en

Capelle, dacht vooraf mee over de stellingen waarover ouders

anderen, voor in de werkgroep Ouderacademie van de pre-havo.

konden discussiëren en ze kijkt tevreden terug op de ouderavond.

‘De eerste twee jaren op de pre-havo had Maaike onze hulp nodig.

‘Ook al maken pubers zich los, je kunt betrokken blijven, al moet

Aan het eind van het tweede jaar begon ze steeds zelfstandiger te

dat een beetje anders dan voorheen. Hameren op huiswerk maken,

werken: “Ik kan het alleen,” zei ze. Mijn man en ik waren positief

helpt bijvoorbeeld niet. Preek je tegen een puber, dan gaat ‘ie in z’n

verrast, maar moesten even aan deze nieuwe situatie wennen.

achteruit. Beter is het om te vragen: “Realiseer je je dat je dan en

Tijdens de ouderavond is verteld dat kinderen in deze leeftijd zich

dan moet trainen, en dat je daarna een proefwerk hebt? Hoe denk

graag tegen de ouders willen afzetten, en dat dat normaal is.

je daar zelf over?” Zo pak ik het aan. Ik help op zaterdagmorgen

Deze informatie gaf ons de bevestiging dat we op de goede weg zijn.’

met plannen, daarna kom ik er niet meer op terug. Je wilt dat je kind

‘Eigenlijk heb ik mijn puberteit ook zo beleefd, ik wilde me voort-

zich aan de afspraak houdt.’ Carolines aanpak werkt. ‘Nu Rik merkt

durend afzetten, maar dat was ik vergeten. Een verschil tussen toen

dat we het wat meer loslaten, gaat het beter tussen ons. Al is het

en nu is dat wij met meer rust opgroeiden. Er waren geen sociale

voor mij makkelijker dan voor mijn man om de teugels wat te laten

media, met al die prikkels.’

vieren. Soms duikt hij er toch weer bovenop; dan botst het weer.’

Ook in huize Schaeffer zijn er een paar duidelijke regels, die in goed overleg en met respect voor elkaar zijn afgesproken: ‘Geen telefoons

‘De telefoon blijft ’s nachts beneden’

aan tafel. Er moeten rustmomenten zijn!’

Caroline leerde dat ouders voor pubers fungeren als het nog-nietontwikkelde deel van de hersenen dat zorgt voor planning, prioritei-

‘Beter dan een boek lezen’

ten stellen en consequenties overzien. ‘Op gepaste afstand moet je

Hanni vond de uitwisseling met andere ouders belangrijk. ‘Dat is het

kaders blijven stellen.’ Focussen op één of twee echt belangrijke

verschil met een boek erover lezen’, lacht ze. ‘Kinderen zijn allemaal

zaken is genoeg. ‘Voor de rest moet je er doorheen. Als je je opwindt

specifiek en bijzonder. Toch is het belangrijk om te horen hoe anderen

over tassen die in de gang staan, kleding die door het huis slingert,

met hun situatie thuis omgaan. Ook is het prettig om er met vrienden

een grote mond, een vaatwasser die niet wordt leeggeruimd, word

en familie over te praten, want zij kennen ons en onze kinderen.

je gek.’ Een heel duidelijke afspraak in huize Pors is dat de mobiele

Hun tips zijn vaak van grote waarde, en die haal je niet uit een boek!’

telefoon van Rik beneden blijft als hij gaat slapen. ‘Ik wil niet dat hij tot drie uur ’s nachts met klasgenoten ligt te appen of Facebooken.’





18

(Anja de Zeeuw)

C V Open

November 2014

Het puberbrein in het kort De puberteit – de periode tussen 10 en 14 jaar, ook wel vroege adolescentie genoemd – bestaat uit verschillende fasen. Jongeren gaan zich losmaken van hun ouders en meer richten op hun vrienden, waardoor ze hun eigen identiteit ontwikkelen. Ook hebben hormonen grote invloed op hun lichaam en gedrag. Zo zorgt het slaaphormoon melatonine voor een ander slaap-waakritme: pubers

Links Caroline Pors, rechts haar zoon Rik, leerling van de pre-havo op Comenius.

worden later op de avond moe en vallen later in slaap, waardoor ze ’s morgens graag uitslapen. Puberhersenen ontwikkelen zich sterk. Die ontwikkeling gaat van achteren naar voren. Ze begint achterin de hersenen, in het emotiecentrum of de amygdala. Dat is in deze periode heel actief en gevoelig. Daardoor is te verklaren dat pubers op zoek gaan naar sensatie, en dat ze het ene moment vrolijk en

Rik (15):

het andere moment verdrietig kunnen zijn. Aan de voorkant huizen

‘De avond over het puberbrein hielp mijn moeder om beter

belangrijke functies als plannen, zich inleven in anderen en

te begrijpen hoe wij in elkaar zitten, wat we denken en wat

impulsen onderdrukken. Dit wordt van pubers verwacht, maar ze

we doen. Ouders vinden vaak raar wat voor ons normaal is,

hebben hier nog wat hulp bij nodig. Deze voorkant, de prefrontale

bijvoorbeeld met kleding. Pubers willen alleen maar leuke

cortex, ontwikkelt zich als laatste.

dingen, dus niet leren. Maar ouders weten meestal wel wat

Het puberbrein is onder te verdelen in een lerend brein, sociaal en

het beste voor ons is. Ze zeggen bijvoorbeeld: “Volgens mij

emotioneel brein en creatief brein, elk met eigen functies. Het crea-

is het beter voor je als je wat aan je huiswerk doet.”

tieve brein bijvoorbeeld zorgt ervoor dat pubers unieke oplossingen

Zo ben ik op een avond dat ik naar buiten wilde, naar mijn

en mogelijkheden aandragen. Dit komt door de flexibiliteit van de

vrienden, toch binnen gebleven. Daarna haalde ik wel

puberhersenen. Gedachten en informatie worden minder geremd,

een goed cijfer!’

waardoor er meer ruimte is voor creativiteit. In deze fase komen talent en lichaam in balans, wat zich vaak uit in sportprestaties.

Adviezen voor ouders Ouders kunnen als prefrontale cortex fungeren door hun puber te

Maaike (15):

helpen met plannen van huiswerk en andere zaken. Belangrijk is

‘Hoe ik merk dat ik in de puberteit bent? Moeilijk te zeggen.

ook dat ouders positieve feedback geven. Daar kunnen pubers wat

Het is iets ingewikkelds. Ineens ben je heel emotioneel,

mee, omdat dit verwerkt wordt in het emotiecentrum. Negatieve

boos of verdrietig, zonder dat je kunt aangeven waarom.

feedback is aan hen niet besteed; die zouden ze aan de voorkant

Ik vind het fijn dat ik meer ruimte krijg om een eigen

van hun hersenen een plek moeten geven, maar deze is nog niet

huiswerkplanning te maken. Ik mag meer zelf doen.

uitontwikkeld. Communicatie verloopt over het algemeen beter

Ik mag ook zelf bepalen hoe laat ik thuiskom van een feest,

als ouders belangstelling tonen voor de belevingswereld van

in overleg natuurlijk. Nu ik steeds minder hulp van mijn

hun puber – dus ook voor hun games en de behaalde levels –

ouders krijgt, geeft het me nog meer voldoening dat ik

en hun invloed geven op te maken afspraken.

het allemaal zelf voor elkaar krijg.’ Met dank aan Suzanne Korenstra, pedagoog van het CJG Capelle aan den IJssel. Meer informatie op www.comenius.nl en www.cjgcapelleaandenijssel.nl

De Ouderacademie Het Comenius College heeft de Ouderacademie in het leven geroepen om de ouders van de pre-havo leerlingen toe te rusten. De pre-havo is een uitdagend vijfjarig traject naar het havodiploma voor ambitieuze leerlingen met een vmbo/havo-advies. Steun van hun ouders thuis is van groot belang. Ouders ondertekenen hiervoor ook een overeenkomst met de school. De Ouderacademie geeft op drie avonden in een schooljaar informatie over de schoolvakken, hulp bij het huiswerk, leervaardigheden en toetsen. En dus ook voorlichting over het puberbrein.

Hanni Schaeffer, moeder van Maaike, inmiddels leerling van havo-4.

Meer informatie op www.comenius.nl > zoek op: Ouderacademie en Puberbrein





19

C V Open

November 2014

Niet alle vestigingen van CVO-scholen krijgen evenveel aandacht in CVOpen. Voor deze rubriek bezoekt redactielid Anja de Zeeuw de vestiging van CVO die het verst van het verenigingsbureau aan het Henegouwerplein ligt, ruim 40 km. Ze liet er zich rondleiden en vertellen wat de school uniek maakt.

Een kijkje op PENTA Jacob van Liesveldt Een school voor mavo, (tweetalig) havo en vwo in Hellevoetsluis Wie het schoolgebouw van Jacob van Liesveldt binnenstapt, passeert een flinke rij wandborden en certificaten. TTO-school, VECON Business School, JetNet school, Anglia School, Opleidingsschool en Erkende Cultuurprofielschool: Jacob van Liesveldt is het allemaal, en nog veel meer. Rector Piet Mout (64) is trots op zijn school, waar hij als biologie-

Rector Piet Mout weet dat kennis niet overdraagbaar is: ‘Leren moet in het hoofd van de leerling gebeuren.’

leraar begon. Hij zit inmiddels 26 jaar in de schoolleiding. Er lopen meer dan 1.500 leerlingen rond op ‘de Jacob’, in een gebouw dat berekend is op 1.250 leerlingen. Daarom huurt de school extra ruimte in de tegenovergelegen sporthal en zijn de roosters langgerekt, tot het negende uur. Ondanks de drukte is het een veilige school. In een pauze zoeken leerlingen rustig hun weg. Piet Mout: ‘Er wordt hier zelden iets gesloopt.’ De school is aantrekkelijk door het tweetalig onderwijs (TTO) zowel op de havo als op het atheneum en gymnasium, en de focus op internationalisering. Voor meer- en hoogbegaafde leerlingen biedt de Jacob een ‘grote masterclass’ aan. Bovendien zorgt de ‘kleine masterclass’ voor aanwas. Op zestien woensdagen kunnen begaafde leerlingen uit groep 8 kennismaken met de school. De onderwijskwaliteit is goed volgens de Onderwijsinspectie. Voor de rector is dit vanzelfsprekend, met de huidige leerlingpopulatie en de hoge eisen die de schoolleiding zelf aan het onderwijs stelt.

Leerlingen sluiten het vak informatica af met een schoolexamen. Ze kunnen dit vak volgen in de vrije ruimte.

De school als ecosysteem Piet blijkt in z’n vrije tijd een fervent vogelaar, die graag het regenwoud intrekt om exotische vogels te spotten. Niet vreemd dat hij een school vergelijkt met een ecosysteem. ‘We zijn een buitengewoon bruisende en borrelende school, en dat komt echt bij het personeel vandaan.’ Teamleden waren bijvoorbeeld al jaren met ‘cultuur’ aan de slag voordat de organisatie van de Cultuurprofielscholen langskwam. Die toen prompt de erkenning afgaf. ‘De Jacob’ is koploper van de elektronische leeromgeving It’s learning en het interne kwaliteitszorgsysteem

Broodjes gezond in de kantine. ‘De Jacob’ is ook een officiële Gezonde School.

op PENTA, Cum Laude. Qua managementopvatting is Piet aanhanger van Mathieu Weggeman, de Tilburgse hoogleraar organisatiekunde, met zijn filosofie ‘leidinggeven aan professionals? Niet doen!’. Hij brengt dat ook in praktijk. ‘Mensen in het onderwijs zijn buitengewoon gemotiveerd. Het is de verantwoordelijkheid van de schoolleider om goede plannen te laten groeien, en te zorgen dat wat er gebeurt ook





20

C V Open

November 2014

essen uit Sanne Dri talig) ee w (t 5-gym soorten e ri d t d vin ar school vwo op ha punt. een sterk

góed gebeurt. Je moet hooguit wat snoeien en aanharken. Er mag geen afrekencultuur heersen, dat is funest. Maar als iets niet aan onze kwaliteitsnormen voldoet, zijn we ook hard.’

Psychologie als vak Piet heeft duidelijke ideeën over goed onderwijs. Hij zou het liefst alle ‘leer-opdrachten’ vervangen door ‘doe-opdrachten’. De wet op de onderwijstijd noemt hij een van de slechtste besluiten ooit. Hij is voorstander van humanities (geesteswetenschappen) in het curriculum – een vak als psychologie, een onderdeel hiervan wordt ook daadwerkelijk aangeboden op de Jacob, door niemand minder dan psycholoog/publicist René Diekstra. Ook is Piet pleitbezorger

Mediathecaresses volgen op hun scherm waarmee de leerlingen tijdens de E-uren bezig zijn.

van vroeg vreemdetalenonderwijs. Wil een school breinvriendelijk leren bevorderen, dan moet ze volgens hem niet vóór half tien ’s morgens beginnen, en het vak wiskunde pas vanaf leerjaar 3 geven.

«  Schoolleider, laat goede plannen groeien. » ‘Verantwoordelijkheid en zelfstandigheid zijn opvoedingsdoelen, maar je mag er niet van uitgaan dat de leerlingen die al hebben. Je moet leerlingen die verantwoordelijkheid en zelfstandigheid wel

Patricia Barnhoorn, wiskunde- en rekendocente, is oud-leerling en afgestudeerd aan de pabo. ‘De begeleiding is goed.’

géven, maar goed controleren of ze hier iets van terecht brengen, en als dat niet zo is: ingrijpen! Zorg ervoor dat ze in jouw les leren.’

‘Meer rustige werkplekken’ In de mediatheek is Sanne Driessen uit 5-gym aan het werk. Sanne volgt het tweetalig gymnasium, wat ze afsluit met het International Baccalaureate (IB). ‘Een goede school’, vindt ze, ‘ik voelde me er meteen thuis. Leraren hebben echt aandacht voor je.’ Ze is ook lid van de leerlingenraad, die pleit voor vermindering van het aantal zelfstudie-uren (E-uren) per week. Dat zijn er nu drie. In de mediatheek checkt ook Bouwe-Jan Harlaar uit havo-4 z’n huiswerk voor die dag. Hij stapte na de zomervakantie over naar ‘de Jacob’. ‘Een leuke school. Les op hoog niveau, en alles is goed geregeld. Mooi dat je een eigen verantwoordelijkheid hebt voor

rio van e rge Ma d Concië nks) print (li steem y s Wijhe ; s riefje telaatb r Nigel e lpt beheerd (rechts) he en d k r o k o r W B et n. gen m leerlin re ICT-vrage e d n a en

de E-uren, iets nieuws voor mij.’

‘Warme deken’ In de lerarenkamer klinken ook positieve geluiden. Wiskunde- en rekendocente Patricia Barnhoorn, oud-leerling van de Jacob, is nu ruim een jaar actief op haar vroegere school. ‘Het bevalt heel goed, ik word hier goed begeleid.’ Ronnie Boers, eveneens wiskundedocent, en afkomstig uit het basisonderwijs, vindt zijn nieuwe werkkring heel prettig, open, opgeruimd en goed georganiseerd. ‘Iedereen is behulpzaam.’ Dwight van der Giessen stapte als wiskundedocent over van de vmbovestiging Bahûrim in Brielle naar ‘de grote school’ in Hellevoetsluis.

Dankzij de wifi kunnen leerlingen overal met hun eigen smartphone appen en Facebooken. Bring Your Own Device (BYOD) in de praktijk.





21

‘Een warme deken.’ Hij vraagt zich wel eens af of er niet te veel ballen in de lucht worden gehouden. ‘Het nieuwe speerpunt is nu betere begeleiding van havo-3-leerlingen, maar eerder was dat de begeleiding van leerlingen in het examenjaar. Zet niet op alles tegelijk in, want dan laat je uiteindelijk steken vallen.’ [Anja de Zeeuw]

C V Open

November 2014

Nieuwbouw MAVO Farelcollege in gebruik Sinds 2012 worden de drie scholen van het Farelcollege afzonderlijk geprofileerd. Het Farel Lyceum, de Farel MAVO en de Farel Business School zijn apart herkenbaar onder de paraplu van het grotere Farelcollege. Elke school heeft een eigen kleur, die door kleuraccenten in de gebouwen zelf wordt versterkt. Zo weet iedere leerling in welk gebouw hij zich bevindt.

Kenmerkend voor de binnenzijde van het gebouw is de grote transparantie.





22

C V Open

November 2014

Personalia Cees Kom (35) is op 1 mei 2014 gestart als afdelingsleider van jaar 3 en 4 op het Marnix Gymnasium. Cees begon zijn loopbaan als docent geschiedenis op het Krimpenerwaard College in De spa nten v an het werden gebouw half ja nuari geplaa tst.

Krimpen aan den IJssel. Na een Master Religie en Theologie werd hij docent Levensbeschouwing op een scholengemeenschap in Geleen. Daarna ging hij aan de slag als docent en onderzoeker op de pabo van Inholland. Sinds 2012 was hij bij deze

Eigen ingang, eigen school

opleiding teamleider van de locatie Dordrecht.

Om het idee van een eigen school kracht bij te zetten, heeft iedere school een eigen ingang gekregen. Zo kunnen leerlingen en

Tamara Breur (34) is op 1 augustus gestart

docenten zich nog meer gaan thuis voelen in hun ‘eigen’ school-

als onderwijsteamleider onderbouw op Calvijn

gebouw. Door de realisatie van het compleet nieuwe mavogebouw

Juliana. Tamara is al veertien jaar werkzaam op

is de campus van het Farelcollege nu compleet. De betrokkenheid

Calvijn Juliana; eerst als docente geschiedenis

bij het gebouw wordt vergroot door de kleinere scholen. Iedereen

en maatschappijleer, later als mentor en studie-

kan zich gezien en gekend voelen, wat het gevoel van veiligheid

coördinator. Daarnaast heeft Tamara een bijdrage

versterkt.

geleverd aan de denktank van uitgeverij Essener, gespecialiseerd in lesmethoden maatschappijleer

Moderne features

voor havo, vwo en vmbo.

Het nieuwe gebouw, dat 12 klaslokalen en een multifunctionele ruimte bevat, is geschikt voor ongeveer 400 leerlingen.

Gert Jan de Roo (34) is met ingang van

Het kenmerkt zich door een grote transparantie aan de binnen-

dit schooljaar benoemd tot onderwijsteamleider

zijde. De lokalen zijn ruim en in de gangen zijn ruimten gecreëerd

op Calvijn Maarten Luther. Vijf jaar geleden begon

waar leerlingen zelfstandig kunnen leren. Alle lokalen hebben

Gert Jan zijn onderwijscarrière al op Calvijn

een digitaal schoolbord en voor alle gebruikers is in de hele school

Maarten Luther als geschiedenisdocent.

wifi beschikbaar.

Dit deed hij parttime naast zijn eigen detacheringskantoor. Vervolgens heeft hij van 2012 tot 2014

«  I edereen kan zich gezien

gewerkt als studiecoördinator op Calvijn Focus Beroepsacademie.

en gekend voelen. » De school is voorzien van een ventilatiesysteem waarin tevens de verwarming is opgenomen. Alle verlichting is duurzaam

Recruitmentwebsite van CVO

uitgevoerd. Deze wordt automatisch ingeschakeld als mensen

Heb je de nieuwe website www.werkenbijcvo.nl

een ruimte betreden. De aangebrachte zonwering reageert per

al eens bezocht? Hier publiceren de zeven

gevel op de hoeveelheid zonlicht die op een bepaalde gevel straalt,

scholen(groepen) van CVO hun vacatures,

maar is ook per lokaal met de hand te bedienen.

en hun aanbod aan aspirant-collega’s.

Iets te kiezen

De site is opgebouwd uit drie elementen:

Na de zomervakantie hebben de leerlingen en docenten de nieuwe

Verbinden, Zoeken en Bieden.

school in gebruik genomen. De officiële opening vindt plaats op

• Wat verbindt ons binnen CVO? Dit is terug te vinden in de harde

donderdagmiddag 20 november. Op de Farel MAVO ontwikkelen

waarden, zoals het aantal scholen, medewerkers en leerlingen,

de leerlingen een onderzoekende houding en worden ze uitgedaagd

maar ook in de zachte waarden in de testimonials van

hun ambities waar te maken. De leerlingen kiezen voor de Science

medewerkers.

Mavo (mavo met science, technologie en ICT en gebruik van digitale

• Wie zoeken we? Hier staan de vacatures van alle scholen.

leermiddelen) of voor de Anglia Mavo (waar ze extra Engels krijgen,

• W  at bieden we? Dit deel van de site geeft een omschrijving van

met als doel het internationaal erkende Anglia certificate te behalen).

CVO en wat er zo bijzonder aan is en welke scholen(groepen)

Alle leerlingen volgen daarnaast nog het vak Sport & Cultuur.

deel uitmaken van het bestuur.

Het gebouw is een ontwerp van KCAP Architects&Planners. De site bevat ook nieuws over de CVO-scholen(groepen), dat onder andere is ontleend aan de digitale nieuwsbrief CVO-Nieuws.

Meer informatie op www.farelcollege.nl

Je kunt er eveneens de recent door CVO gemaakte films bekijken: www.werkenbijcvo.nl/over-cvo/cvo-verbeeld

[Arjen Toet]





23

C V Open

November 2014

Aanbod van Accent Onderwijsondersteuning, het Expertisecentrum van CVO

 eren van de achtL knoop en de wave Voorlichting over executieve functies

r Waal Nicole van de

Of een puber goed kan leren, is lange tijd opgehangen aan haar of zijn IQ. IQ zegt echter niet alles. Het gaat er ook om of bij een leerling de zogeheten executieve functies goed

Ellis Muld er

ontwikkeld zijn. Dankzij deze vaardigheden kunnen we onder andere onze activiteiten

De trainers

plannen en onze gedachten monitoren, zodat we efficiënt en effectief kunnen werken.

Ellis Mulder, orthopedagoog Concrete vragen over executieve functies: - kan een leerling doelgericht werken?

Nicole van der Waal, psycholoog

« Hoe de executieve functies

- meteen aan een taak beginnen?

zich bij leerlingen ontwikkelen,

- snel omschakelen van de ene les naar de andere?

kan enorm verschillen. »

- omgaan met afleiding? - haar of zijn emoties beheersen?

Het programma - korte introductie met behulp van de theorie - tools om de executieve functies in kaart te brengen en zo inzicht te krijgen in

Tijdens een interactieve en dynamische bijeenkomst van Accent Onderwijs-

de mogelijkheden van de leerling

ondersteuning leer je hoe je hiervoor meer begrip krijgt, en er beter op kunt inspelen. Handig voor Passend onderwijs!

- bespreken van casussen (uitwisselen van ervaringen) - handvatten voor het begeleiden van leerlingen met verminderde executieve functies

« Executieve functies ontwikkelen zich tegelijk met de Tools die je aangereikt krijgt

rijping van de hersenen. De executieve functies zijn in de adolescentieperiode dus nog volop in ontwikkeling. »

- Een gestructureerde vragenlijst - Gesprek met de leerling - Observeren in de klas

« Het is beter in gesprek te gaan met een leerling die zich

Praktisch Geschikt voor leraren, mentoren,

problematisch gedraagt dan hem of haar te straffen. »

teamleiders en zorgcoördinatoren Duur: 2 uur Aantal deelnemers: 10-15

Ervaar het zelf

Kosten: € 80,- p.p.

Tijdens de bijeenkomst ervaar je aan den lijve hoe jouw cognitieve processen

Data en plaats: in overleg

werken. Bijvoorbeeld:

Opgeven bij: [email protected], telefoon (010) 209 99 26

- Stelt jouw werkgeheugen je in staat om de achtknoop die iemand voordoet, meteen na te doen? Je krijgt vast en zeker begrip voor

www.accentonderwijsondersteuning.nl >

afkijken in je klas.

Productenoverzicht

oor Handig vonderwijs! Passend

- Zit het goed met jouw reactie-inhibitie, als jouw groep de wave doet? Met andere woorden: kom je op het juiste moment in actie en stop je ook op tijd? Dan weet je na afloop beter hoe het zit met het op tijd vingers opsteken in je les.





24

C V Open

November 2014

De CVO-scholen

CVO CVO omvat zeven scholen(groepen) voor voortgezet onderwijs: CVO Accent, Comenius College, CSG Calvijn, Farelcollege, Marnix

Accent Praktijkonderwijs,

Gymnasium, Melanchthon en PENTA college CSG. Deze scholen-

Onderwijsopvang,

groepen hebben vestigingen op bijna 40 verschillende locaties,

Onderwijsondersteuning, Avondschool

Marnix Gymnasium

met een sterke concentratie in Rotterdam. De meeste CVO-scholen

Essenburgsingel 58

zijn brede scholengemeenschappen met meerdere vestigingen.

Weegschaalhof 33

3022 EA Rotterdam

Ze verzorgen onderwijs op alle niveaus. Met zo’n 21.000 leerlingen

Postbus 84017

Tel. (010) 244 50 44

behoren we tot de grotere schoolbesturen van Nederland.

3009 CA Rotterdam

Fax (010) 478 08 46

CVO is werkgever voor ongeveer 2.350 medewerkers. We bieden jonge

Tel. (010) 209 99 26

[email protected]

mensen stimulerend onderwijs en een brede vorming. Daarbij houden

Fax (010) 209 56 40

www.marnixgymnasium.nl

we rekening met de individuele mogelijkheden van onze leerlingen:

[email protected]

iedere leerling krijgt de ruimte om zijn of haar talenten optimaal te

www.cvoaccent.nl

ontwikkelen. Het gaat om de vorming van ‘heel de mens’. We handelen vanuit een christelijke inspiratie met oog en respect voor haar vele verschijningsvormen. Vanuit een open houding werken we samen met vele verschillende partners om ons onderwijs op een zo hoog mogelijk niveau te brengen en te houden.

Christelijke Scholen­gemeenschap Calvijn

Melanchthon Schiekade 101

Roerdomplaan 42

Postbus 28211

Verenigingsbureau

Postbus 57613

3003 KE Rotterdam

CVO heeft een eigen verenigingsbureau waar 35 mensen werken.

3008 BP Rotterdam

Tel. (010) 476 73 00

De medewerkers ondersteunen het bestuur, het managementteam

Tel. (010) 493 33 66

Fax (010) 477 26 09

en de scholen van CVO. Ze houden zich bezig met onderwijsbeleid,

Fax (010) 493 33 77

[email protected]

personeelsbeleid, huisvestingsbeleid, communicatiebeleid, boek­

[email protected]

www.melanchthon.nl

houding, personeels- en salarisadministratie en systeem­beheer/ICT.

www.calvijn.nl

Missie Wij, de scholen van CVO, Comenius College

PENTA college CSG

P.C. Boutenssingel 15

J.A. Heijwegenlaan 4

Postbus 797

Postbus 220

2900 AT Capelle aan den IJssel

3200 AE Spijkenisse

Tel. (010) 450 18 66

Tel. (0181) 600 200

[email protected]

Fax (0181) 697 523

www.comenius.nl

[email protected]

• verzorgen en verstrekken inspirerend onderwijs en brede vorming aan jonge mensen; • dragen vanuit een open houding bij aan alle vormen van samenwerking die het onderwijs en het beleid voor jonge mensen ten goede komen; • presenteren en verantwoorden ons helder aan (alle belanghebbenden in) de samenleving.

www.penta.nl Wij doen dit vanuit de volgende grondhouding: • staand midden in de samenleving, geworteld in het Evangelie en handelend vanuit een christelijke inspiratie; Farelcollege Kastanjelaan 50 Postbus 163 2980 AD Ridderkerk

• met oog en respect voor de vele verschijningsvormen van deze inspiratie; • recht doend aan de individuele mogelijkheden van onze leerlingen en gericht op hun actieve deelname aan de gemeenschap.

Tel. (0180) 411 777 Fax (0180) 418 904 [email protected] www.farelcollege.nl

Alle auteursrechten en andere rechten van intellectuele eigendom op alle artikelen, teksten, foto’s, afbeeldingen en materialen die zijn opgenomen in CVOpen zijn eigendom van de Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs te Rotterdam en omgeving (CVO) of zijn opgenomen met toestemming van de eigenaar, tenzij uitdrukkelijk een andere bron wordt vermeld. Geen enkel artikel, tekst, foto, afbeelding mag worden veranderd of worden opgenomen in enig ander werk of andere publicatie, behoudens voor zover de overname geschiedt ten behoeve van persoonlijke en niet-commerciële doeleinden met vermelding van de bron.

CVO Henegouwerplein 14 3021 PM Rotterdam Postbus 2152 3000 CD Rotterdam T [010] 217 13 99 F [010] 411 42 78 www.cvo.nl

Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs te Rotterdam en omgeving

CVO. Meer dan het gewone.

‘W  e zijn een buitengewoon bruisende en borrelende school, en dat komt echt bij het personeel vandaan.’ Piet Mout, rector PENTA Jacob van Liesveldt, op pagina 20