ESCO s: aanbevelingen voor het beleid Visietekst

ESCO’s: aanbevelingen voor het beleid — Visietekst

Energy Saving Companies aanbevelingen voor het beleid De Vlaamse renovatiemarkt hinkt achterop in het s ­ treven naar energieneutrale gebouwen. ESCO-bedrijven zouden die markt een stevige duw in de rug kunnen geven. Hoewel de aanbod­zijde en de financieringsinstellingen er klaar voor zijn, blijft de vraag beperkt. Daarom bracht Energy Saving Pioneers een aantal spelers uit de sector samen op 2 april. Doel: de ­drempels voor de ESCO-markt bespreken en aanbevelingen uitwerken voor het beleid. De inzichten van dat seminarie worden in dit document gebundeld.

1

WAT IS EEN ESCO-BEDRIJF?

De afkorting ESCO staat voor Energy Service Company. Deze bedrijven leveren energiediensten aan bedrijven, organi­ saties en groepen van particulieren. De essentie van een ESCO­ bedrijf is eenvoudig. Het bedrijf voert een energieproject uit in een gebouw en financiert dat project ook zelf. Met een gedeelte van de energiebesparing betaalt de eigenaar van het gebouw de investering terug. Na de volledige afbetaling krijgt die eigenaar een energiezuiniger gebouw waarvan hij zelf alle vruchten plukt. De gemaakte afspraken worden vastgelegd in een energieprestatiecontract (EPC). Een EPC is altijd een resultaats­ verbintenis en geeft sluitende garanties met betrekking tot de energiekostbesparing. Dat betekent dat het niveau van energiebesparing contractueel wordt vastgelegd tussen het ESCO-bedrijf en opdrachtgever. Zijn er geen winsten op vlak van energieverbruik? Dan staat de gebouweigenaar ook niet in het krijt bij het energiebedrijf. Daarnaast staat de financiering niet steeds op de handelsbalans van de gebouweigenaar en stijgt de schuldgraad dus niet automatisch, wat zeker een voordeel is voor publieke besturen.

2

NIEUWE AANPAK

EPC-contracten in een ESCO-methodologie hebben ook een andere insteek dan de klassieke, programmatorische aanpak. In die laatste komt afstemming tussen de verschillende partijen o.a. auditbureau, studiebureau en installateur zelden voor. Ook is er een gebrek aan eindverantwoordelijkheid. Deze beperkingen belemmeren bedrijven om maximaal in te zetten op energie­ besparing. EPC-contracten zijn daarentegen outputgestuurd en prestatiegericht. Het ESCO-bedrijf integreert alle partijen uit de klassieke aanpak en staat zelf in voor het optimaliseren van het besparingspotentieel. Haar financieel rendement hangt daar immers rechtstreeks van af. In theorie zijn er dus veel voordelen, maar in de praktijk zijn er wel wat obstakels. Die liggen niet aan de aanbodzijde, want er staan genoeg bedrijven en financiers klaar om zich te engageren. Het probleem is vooral de vraagzijde, waar gebouw­ eigenaars aarzelen om mee te stappen in het ESCO-verhaal. Deze tekst lijst die drempels op, en geeft aanbevelingen aan het beleid om die drempels op te heffen en de ESCO-markt te stimuleren.

Drempels en aanbevelingen

1

Breuk met klassieke aanpak

Werken met een ESCO-bedrijf vereist een nieuwe zienswijze op de aanpak van energieprojecten. Ten eerste moet men de keuzes over de te nemen energiemaatregelen volledig in de handen van het ESCO-bedrijf laten. Een ESCO-bedrijf dat een prestatie­ contract afsluit, beslist immers zelf hoe het tot de meeste besparingen komt. Dit kan als gevolg hebben dat het ESCO-bedrijf focust op quick wins en niet altijd het Trias Energe­ tica principe volgt. Het uit handen geven van die controle, vereist vertrouwen van de opdrachtgever in het ESCO-bedrijf. De benadering van een energiebesparingsproject in een EPC-overeenkomst is fundamenteel anders dan in een klassiek project. Ingenieurs zijn veelal vertrouwd met technische bestekken en lastenboeken en minder met het opstellen van prestatie­ bestekken waarbij de kwaliteit van de prestatie verzekerd wordt. Dat laatste is wel het geval bij een EPC-overeenkomst. In de klassieke aanpak worden betrokken partijen zoals architect of ingenieur soms vergoed naargelang de investeringsgrootte. Dat komt energie­besparing niet altijd ten goede.

SOLAR & SAVE WEKT VERTROUWEN VAN BURGERS Onder het Solar & Save Initiative werden in Duitsland enkele energieprojecten in scholen ondernomen. Het vernieuwen­ de aan deze projecten was dat het geïnvesteerde kapitaal afkomstig was van burgers. Deze burgers kregen in ruil een interestvoet van ongeveer 5% op hun verleende krediet. Ge­ middeld werd in de scholen steeds 100.000 watt bespaard (op scholen van 1000 leerlingen). De helft van de daling op de energiefactuur werd gerealiseerd door de installatie van zonnepanelen. De andere helft werd via energie-­efficiënte maatregelen o.a. verlichting, verwarming en ventilatie, gerealiseerd. FOTO: PUGET SOUND ENERGY

”Met de financiële middelen van een b ­ urgercoöperatie kon de middelbare school Aggertal, Engelskirchen energie besparen en 400m2 zonnepanelen ­plaatsen”

AANBEVELINGEN 1. De overheid moet sterk inzetten op informatieverstrekking aan bedrijven en particulieren. Er is nood aan een campagne die kennis overdraagt over de voordelen van een EPC-overeenkomst zoals vermeden werklast en ontzorging, opleidingsprogramma’s en uitwisseling van inzichten uit goede voorbeelden. Een dergelijke campagne vanuit de overheid sterkt het vertrouwen. 2. De overheid moet zelf voor succesvoorbeelden zorgen om Vlaamse ESCO-­ bedrijven te stimuleren. Dit doet ze door EPC-overeenkomsten als standaardmethodologie te hanteren voor energiebesparing in publieke gebouwen en bij uitbreiding de gehele publieke infrastructuur. Het beleid rond overheids­ opdrachten speelt hierin een belangrijke rol.

2

Duidelijke afspraken

Er bestaan ook heel wat misvattingen over EPC-overeenkomsten, zoals het idee dat een energiebesparing onmiddellijk financiële winsten oplevert. In het contract tussen opdrachtgever en het ESCO-bedrijf verwacht de opdrachtgever een uitstapmogelijkheid. Die is momenteel echter niet voorhanden. Wanneer blijkt dat dat niet zo is, kunnen opdrachtgevers misschien afhaken. Een ESCO-bedrijf wil op zijn beurt het liefst garanties zien dat de investering zal worden terugverdiend, zelfs bij mogelijk faillissement van de opdrachtgever. Het bedrijf loopt immers het risico te investeren in goederen die onroerend worden door de incorpo­ ratie ervan in het gebouw. Bij mogelijk faillissement worden de goederen onderdeel van het gebouw en kan het ESCO-bedrijf de installaties niet uit het gebouw terugnemen. Dit vergroot het potentieel verlies. AANBEVELINGEN 1. De overheid moet het wetgevend kader rond EPC-overeenkomsten op punt zetten zodat alle partijen beschermd zijn bij mogelijke verbreking van het contract. De overheid moet aangeven welke belangrijke clausules moeten worden opgenomen. Gestandaardiseerde contracten bieden hier een oplossing1. 2. De wet tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek betreffende de “zakelijke zekerheden op roerende goederen” die op 1 december 2014 van start moest gaan, moet doorgevoerd worden. Deze wet maakt het mogelijk een installatie te vestigen in een pand zonder buitenbezitstelling. 1 Directive 2006/32/EC of the European Parliament and of the Council of 5 April 2006 on energy enduse efficiency and energy services and repealing Council Directive 93/76/EEC

3. Om controle te behouden over de ESCO-markt moet de overheid een ‘nationaal controle-orgaan op EPC-projecten’ in het leven roepen.

3

Kenniskloof tussen opdrachtgever en ESCO-bedrijf

De aarzeling om met een ESCO-bedrijf in zee te gaan is ook het resultaat van de kenniskloof tussen ESCO-bedrijven en bouwheren. ESCO-bedrijven zijn gespecialiseerd in energieproblematiek. Bouwheren hebben vaak een andere kernactiviteit en zijn niet beslagen op het vlak van energiebeheer. Met een EPC-overeenkomst verbindt de bouwheer zich met een ESCO-bedrijf voor een lange periode en voor een aanzienlijk project. Hij of zij boet ook in aan flexibi­ liteit, want het ESCO-bedrijf zal beslissen welke energiebesparingsmaatregelen er de komende jaren zullen komen en kiest zelf op welke manier de installaties onderhouden worden. ESCOLIMBURG2020 STERKT DE ECONOMISCHE H ­ EROPLEVING De provincie Limburg wil met ESCOLimburg2020 klimaat­ neutraal worden tegen 2020. Hierbij wordt de focus gelegd op het versneld energieperformant maken van het bestaan­ de gemeentelijk en provinciaal gebouwenpatrimonium door energetische renovatie en de installatie van her­ nieuwbare energie. In totaal zullen meer dan 100 Limburgse overheids­gebouwen worden aangepakt, goed voor een totale investering van 20 miljoen euro. Het project kreeg 880.785 euro van Europa, de overige investering komt van het ESCO-bedrijf van Infrax. Deze samenwerking tussen de provincie Limburg, Infrax en Dubolimburg is een manier om de Limburgse economie te versterken door de stimulatie van de bouwsector. FOTO: MAASMECHELEN.BE

“Het zwembad Prinsenpark in Maasmechelen is één van de EPC-projecten in Limburg. Sinds de renovatie bespaart het zwembad 49% elektriciteit en 50% aardgas wat een ­vermindering van 510 ton CO2-uitstoot betekent.”

AANBEVELINGEN 1. De overheid moet subsidies verlenen voor energiebesparingsprojecten waarbij een EPC-facilitator betrokken wordt. De EPC-facilitator is een derde partij die wordt ingehuurd om de bouwheer te begeleiden in het EPC-project. Deze kan de EPC-overeenkomst opmaken en het traject opvolgen en een aanbesteding voor een ESCO-bedrijf organiseren. Daarnaast kan de EPC-facilitator ook het ESCO-bedrijf controleren en tussenkomen in geval van conflict. 2. EPC-pilootprojecten en gerelateerd onderzoek naar het EPC-model zouden door de overheid gesubsidieerd kunnen worden. De Europese Unie voorziet in haar Europees Fonds voor Strategische Investeringen (EFSI) een subfonds met 50 miljard euro voor investeringen in energie-efficiëntie. Dit nieuwe fonds stimuleert privé-investeerders hetzelfde te doen.

4

De complexe eigenaarsstructuur

Een ESCO-bedrijf vereist een zekere visie, ambitieniveau en een voldoende groot energiebesparingspotentieel om rendabel te kunnen zijn. Het energieverbruik van een project moet van een bepaalde omvang zijn voor een ESCO-bedrijf om rendabel te werk te kunnen gaan. Daarom is de professionele markt, waaronder de tertiaire sector, een interessante doelgroep omwille van hun schaal. De particuliere markt komt daarnaast ook, maar in mindere mate, in aanmerking. Collectieve huisvestingsprojecten kunnen hier een interessante uitzondering op zijn. Lokale besturen wiens gebouwenpatrimonium individueel te beperkt is, kunnen gebouwen ‘poolen’. Een constructie met verschillende eigenaars doet de complexiteit van het contract snel oplopen. Als er huurders bij betrokken zijn maakt dat het verhaal nog ingewikkelder. Hoe worden de kosten en baten dan verdeeld over eigenaar, huurder en ESCO-bedrijf? Dat is een prangend vraagstuk voor bijvoorbeeld de sociale woning­ markt, maar ook als je verschillende huurpanden op de residentiële markt of kantoor­ gebouwen en overheidsgebouwen wil clusteren, is dat een belangrijke drempel.

ESCO4GENT CLUSTERT KMO’S

FOTO: DRONGEN1.BE

“Het bedrijventerrein Drongen 1 omvat een 80-tal KMO’s die via het ESCO4Gent Project hun energie-efficiëntie verbeteren”

De stad Gent heeft zich voorgenomen om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn. ESCO4Gent is een onderdeel van dat klimaatplan en één van de vier demonstratieprojecten onder het programma ‘ESCO’s voor kmo’s’, een initiatief van Agentschap Ondernemen. In dit project werken vastgoed­ specialist Quares, energiestudiebureau 3E en de vzw’s Industrieweg en Drongen samen. Om een EPC-overeen­ komst op voldoende grote schaal mogelijk te maken, zet het project in op clustervorming bij een aantal kmo’s. Het programma moet leiden tot een verduidelijking op vlak van juridische hinderpalen, economische haalbaarheid, financi­ ële risico’s en technisch potentieel. De inzichten dienen als beleidsadvies om de EPC-overeenkomsten te standaardi­ seren binnen kmo’s.

RENOWATT, EEN SAMENWERKING TUSSEN LOKALE BESTUREN Groupement pour le Redéploiement Economique de Liège (GRE-Liège) lanceert het project RenoWatt. De bedoeling van het initiatief is werkgelegenheid creëren en ge­bouwen renovatie stimuleren in de provincie Luik. Het betreft een EPC-project in 120 gebouwen van 10 lokale besturen: ­Provincie Luik, Bierset Airport, Stad Luik, Verviers, Herstal, Seraing, Oupeye, Bassenge, Herve en Beyne Heusay en gaat over een investeringsvolume van ongeveer 40 miljoen euro. Het project is opgestart in 2014 en de gunning is gepland voor begin 2017. FOTO: CCIMAG.BE

“Renowatt is een ­samenwerking tussen lokale besturen die moet zorgen voor werk­ gelegenheid en energiebesparing”

Het project maakt gebruikt van Europese subsidiëring van het facilitatorbudget ten belope van 1,2 miljoen euro. De investeringen zelf worden gefinancierd door een combina­ tie van regionale en Europese financieringsfondsen. GRE Liège treedt in dit programma op als aggregator van de indivi­duele projecten van de lokale besturen met hulp van Energinvest als facilitator.

AANBEVELINGEN 1. Om de schaal te vergroten kan een ESCO-bedrijf verschillende gebouwen clusteren. De complexiteit van de eigendomsstructuur kan dan beperkt worden door samen te werken met o.a. woningcoöperaties, sociale verhuurmaatschappijen, kantooreigenaars, bedrijventerreinen of verschillende besturen. 2. Om de uiteenlopende belangen van huurder en verhuurder te overbruggen, kan de EPC-overeenkomst afgesloten worden met de huurder zelf. Het contract wordt door een volgende huurder overgenomen, zoals bijvoorbeeld de Green Deal. 3. Er moeten duidelijke richtlijnen komen, bijvoorbeeld op vlak van de boekhoudkundige behandeling van EPC-overeenkomsten. Ook voor complexe eigendomsstructuren en het financieel kader moet een wettelijke basis worden uitgewerkt. GREEN DEAL SLUIT EPC-OVEREENKOMST MET HUURDERS

FOTO: ALAMY

“De Green Deal sluit de EPC-overeenkomst met de huurder en niet met de verhuurder”

2

Om een oplossing te bieden aan de huurder-verhuurder tegenstelling die de ingang van ESCO-bedrijven op de huurmarkt belemmert, riep de overheid in de UK de Green Deal in het leven. Het concept is gebaseerd op het ESCO-­ principe en de EPC-overeenkomst wordt gesloten, niet met de verhuurder, maar met de huurder. Moest een bepaalde huurovereenkomst worden stopgezet, wordt het contract door de volgende huurder overgenomen. Ook bij verkoop kan dit een interessante benadering zijn. Om te voorkomen dat een mogelijke koper dit contract als een extra last ­beschouwt, zorgt de Green Deal ervoor dat de besparing op de energiefactuur hoger ligt dan de afbetaling. Hierdoor kan de koper meteen winst realiseren. Dit is een belangrijke gegeven om huurders te over­tuigen om een EPC-overeenkomst af te sluiten en mogelijke kopers niet af te schrikken. Belangrijke opmerking is dat veel gezinnen zich registreerden en een energiescan kregen, maar uiteindelijk amper tot actie overgingen. De contrac­ ten werden als te complex ervaren en de rente die ESCO-­ bedrijven hanteerden voor de leningen waren te hoog (7%) 234 . Het concept is dus veelbelovend, maar de uitwerking vereist bijsturing.

https://www.gov.uk/green-deal-energy-savingmeasures/overview 3 http://www.theguardian.com/money/green-livingblog/2013/sep/22/green-deal-energy-saving-offer

4 http://www.telegraph.co.uk/finance/personal­ finance/energy-bills/10990443/How-can-theGreen-Deal-be-called-a-success.html

5

Meting en verificatie

Ten slotte is ook de meting en verificatie (M&V) van enorm belang. Een goed EPC- project heeft steeds een robuust M&V kader nodig om het effect op het energie­ gebruik te bepalen. Om de bespaarde energie te kunnen meten moet er een nulmeting worden uitgevoerd. Voldoende verbruiksinformatie is daarom cruciaal, maar niet altijd voor­handen of gemakkelijk te berekenen. Die informatie beschikbaar hebben vanaf het begin laat ook toe om de juiste energiebesparingsmaatregelen te nemen en niet enkel de financieel meest winstgevende. AANBEVELINGEN 1. De overheid zou het bestaan van een robuust M&V kader als voorwaarde moeten stellen aan projecten die door haar gesubsidieerd worden. 2. Het International Performance Measurement and Verification Protocol (IPMVP) is een internationaal gestandardiseerd protocol. De overheid zou dit protocol moeten aanbevelen of verplichten bij EPC-overeenkomsten.

Jonathan Lambregs tel 0497 463 488 [email protected] www.energysavingpioneers.be

Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel tel 02 282 17 20 [email protected] www.bondbeterleefmilieu.be