Energiebesparing bij monumenten

Vereniging Hendrick de Keyser Herengracht 172 1016 BP Amsterdam Telefoon 020 - 521 06 40 www.hendrickdekeyser.nl [email protected]

Informatie voor huurders

Energiebesparing bij monumenten Inhoudsopgave: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Inleiding Stookgedrag; CV-ketel; Radiatoren; Isoleren van warm-waterleidingen; Tochtwering; Luiken en gordijnen; Voor- en achterzetbeglazing; Isolatie; Samenvatting.

1. Inleiding Veel panden van Vereniging Hendrick de Keyser zijn niet of nauwelijks geïsoleerd. Het isoleren van monumenten is in veel gevallen moeilijk, soms onmogelijk en vaak onwenselijk, omdat de toepassing van isolatie ernstig afbreuk kan doen aan het karakter en de bouwkundige en bouwfysische staat van het monument. Bij restauratieprojecten bekijkt de Vereniging nauwkeurig welke maatregelen mogelijk zijn: zo is gevelisolatie vrijwel nooit mogelijk, maar worden er wél regelmatig kapconstructies, zoldervoeren en/of kelderplafonds geïsoleerd. Ook gedeeltelijke kierdichting bij ramen werkt goed. De Vereniging is zich bewust van de consequenties die de vaak matige fysieke isolatie heeft voor haar huurders wanneer het gaat om comfort en stookkosten. Maar toch zijn er ook eenvoudige maatregelen die u als huurder kunt treffen om hoge stookkosten tegen te gaan. Deze maatregelen hebben betrekking op het binnenhouden van warmte, het voorkomen van tocht en de omgang met installaties. Ook de manier waarop u uw pand gebruikt kan bijdragen aan het verlagen van de stookkosten.

2. Stookgedrag Ook in vroeger tijden was het warmhouden van de woning een lastige klus. De middelen die men had om de woning warm te stoken beperkten zich vooral tot het gebruik van open vuur. Het opstoken en onderhouden van de haard was een aanzienlijk karwei, met name in grotere woonhuizen, zoals in grachtenpanden en op buitenplaatsen. Gelukkig was hier vaak voldoende personeel aanwezig om de haarden te laten branden. In woonhuizen van de burgerij was dit anders. De keuken was vaak de enige plek waar werd gestookt omdat hier werd gekookt, en daarmee de enige verwarmde plek in het huis. Men sliep in bedstedes om de warmte enigszins vast te houden. Tegenwoordig zijn wij gewend dat met behulp van centrale verwarming overal in het huis kan worden gestookt, ook in ruimtes waar wij niet aanwezig zijn. Dat kost onnodig energie. Door het gebruik van uw centrale verwarming af te stemmen op uw leefpatroon is vaak al een aanzienlijke besparing te behalen. Verwarm

© Vereniging Hendrick de Keyser 2014

daarom niet alle ruimtes en stook niet altijd even warm. Zet daarnaast een aantal uren voor u naar bed gaat alvast de thermostaat laag en stook beperkt bij afwezigheid. Wanneer u binnendeuren (en en-suitedeuren) consequent sluit, verliest een ruimte bovendien minder snel haar warmte. Dat geldt ook voor tochtportalen, kelder- en zolderluiken.

Van links naar rechts: binnendeur in Oude Delft 49, Delft (foto Arjan Bronkhorst), tochtportaal bij Havenrak 1, Broek in Waterland, bedstede in Seewei 49, Moddergat (foto Wijnanda Deroo)

3. CV-ketel Een goed onderhouden cv-ketel verbruikt minder energie. Als huurder bent u verplicht uw cv -ketel jaarlijks te laten onderhouden. Dit is niet alleen goed voor de ketel, maar bespaart u ook stookkosten. U kun t uw cvinstallateur tevens vragen de afstelling van de waterdoorvoer in de cv -installatie te controleren, het zogenaamde waterzijdig inregelen. Ook hiermee bespaart u energie.

4. Radiatoren Thermostatische radiatorkranen kunt u gebruiken om per vertrek de temperatuur te regelen. Het onnodig verwarmen van ruimtes waarin u niet aanwezig bent, wordt zo voorkomen. Op deze kranen zit bovendien vaak een vorstbeveiliging, zodat radiatorleidingen in de winter niet kunnen bevriezen. Een thermostaatkraan is een begrenzer. Wanneer u de radiatorkraan dichtdraait bij de radiator in het vertrek waar zich ook de kamerthermosstaat bevindt, wordt dit vertrek niet warm en blijft de kamerthermostaat, die een lage temperatuur constateert, aan de cv-ketel constant het sein geven dat er gestookt moet worden. Hierdoor kan er bij de cv -ketel een storing optreden, en verbruikt u juist onnodig veel energie. Daarom mag u géén thermostaatkraan plaatsen in het vertrek waar zich ook de kamerthermostaat bevindt. In sommige gevallen is een aantal radiatoren aan elkaar geschakeld: wanneer u een radiatorkraan geheel dichtdraait kan het warme water niet doorstromen naar de volgende radiatoren in de reeks, en worden deze niet warm. Wanneer er geen thermosstaatkranen aanwezig zijn maar u deze wel wilt laten plaatsen kunt u contact opnemen met de huurconsulenten van de Vereniging. Omdat het plaatsen van thermostaatkranen gezien wordt als een comfort verbeterende maatregel worden de kosten aan u doorberekend. Ook mag u zelf een digitale kamerthermostaat plaatsen als deze niet in uw pand aanwezig is. Een digitale kamerthermostaat stelt u in staat om een automatische dag- en nachtregeling in te stellen en heeft een afwezigheidsfunctie. Ook de toepassing van radiatorfolie draagt bij om warmteverlies te beperken. Deze folie kunt u kopen bij de doehet-zelfzaak en eenvoudig op maat maken en achter de radiator bevestigen. De reflecterende folie zorgt ervoor dat u geen warmte verliest via de buitengevel.

© Vereniging Hendrick de Keyser 2014

Thermostaatkraan voor radiator, en schuimrubberen buisisolatie rond warm-waterleidingen op zolder.

5. Isoleren van warm-waterleidingen Leidingen waar warm water doorheen stroomt en die zich vrij in de ruimte bevinden, bijvoorbeeld langs wanden, op zolders en in kelders, kunt u eenvoudig isoleren met buisisolatie. Deze schuimrubberen isolatie kunt u in verschillende diameters kopen bij de doe-het-zelfzaak en eenvoudig zelf op maat maken en om de leidingen heen schuiven. Door warm-waterleidingen te isoleren voorkomt u dat warmte verloren gaat bij het transport.

6. Tochtwering Hoe gek het ook klinkt: een beetje tocht is goed. Goed ventileren is namelijk belangrijk: niet alleen voor een gezond binnenklimaat voor uzelf, maar ook om het interieur en het casco van uw pand in go ede staat te houden. In historische gebouwen zijn vaak kieren aanwezig in het dak, de vloer en de gevel, en bij ramen en deuren. Hierdoor lijken historische gebouwen van nature te ‘ademen’, en dit houdt het gebouw in goede conditie. Wanneer deze ventilatie zodanig groot is dat u overlast ervaart, spreekt men van tocht. Tocht zorgt dan voor overmatig warmteverlies en vermindert het comfort. Het is daarom van groot belang om de juiste balans te vinden tussen het weren van tocht en het handhaven van voldoende ventilatiemogelijkheden. Tocht door kieren in ramen, deuren en kozijnen zijn vaak eenvoudig op te lossen met tochtwerende middelen zoals dampopen tochtband of compriband, te verkrijgen bij de doe-het-zelfzaak. Tochtband of compriband kan door middel van een zelfklevende strip in de sponning van een kozijn worden geplakt, of langs ramen en deuren. Het is wel belangrijk dat u vooraf het houtwerk goed vetvrij maakt omdat de lijmlaag anders niet goed h echt. Bovendien dient u het band op de juiste plaats te bevestigen. Let hierbij goed op dat u vocht niet opsluit, omdat dit houtrot kan veroorzaken. Gebruik daarnaast de juiste dikte. Wanneer een raa m of deur na plaatsing het band alleen nog maar met kracht kan worden gesloten is het tochtband te dik en brengt dit schade toe aan raam, deur en kozijn. U dient dan een andere dikte toe te passen. Bij schuiframen kunt u met tochtband wél een kier dichten aan de onderzijde, maar niet aan de zijkanten. Daar zou het band direct kapot schuiven. Kieren aan de zijkanten kunt u in de herfst en winter dichten met tijdelijke middelen, bijvoorbeeld met schuimrubberen rugvullingen die normaal gesproken gebruikt worden bij kitwerk. Zorg er wél voor dat één van de ramen per vertrek altijd open gemaakt kan worden voor de nodige ventilatie. Wanneer ten gevolge van het onderhoud van het pand het houtwerk door de Vereniging opnieuw geschilderd wordt, dient u het tochtband te verwijderen. U ontvangt daarvoor geen vergoeding van de Vereniging. Tochtband brengt wanneer het door u goed wordt bevestigd in principe geen schade toe aan het houtwerk. In sommige gevallen is de toepassing van tochtband echter onvoldoende of onmogelijk. Diverse tochtprofielen zijn op de markt, maar omdat deze bevestigd worden met schroeven en wel schade toebrengen aan monumentale onderdelen willen wij u vragen deze niet zomaar zelf aan te brengen. Neem in dit geval altijd contact op met Vereniging Hendrick de Keyser. Samen kunnen wij onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om tocht in uw © Vereniging Hendrick de Keyser 2014

pand zoveel mogelijk te weren, zonder dat dit consequenties heeft voor de monumentale onderdelen van het pand. Wanneer tocht ontstaat door kieren in de bouwkundige constructie van het pand, bijvoorbeeld door kieren tussen het kozijn en de bouwmuur en gaten in de kapconstructie, ku nt u dit over het algemeen niet zelf oplossen. Kieren tussen een kozijn en bouwmuur dienen bijvoorbeeld met de vanuit historisch oogpunt juiste middelen te worden dichtgezet. Deze mag u niet zelf met moderne middelen als kit en pur vullen; deze moeten meestal met een historisch bouwmateriaal, bijvoorbeeld kalkmortel, worden gedicht. Neem daarom ook in deze gevallen contact op met de Vereniging. Let u goed op dat u roosters en open stootvoegen bestemd voor de ventilatie van spouwen en kruipruimtes nooit dichtzet! Wanneer u merkt dat kieren tussen bijvoorbeeld bouwmuren, ramen, deuren en kozijnen groter worden of ramen en deuren plotseling erg moeilijk openen of sluiten, kan dit duiden op verzakkingen. Neem dan contact op met de Vereniging, het zou kunnen dat er in zulke gevallen meer aan de hand is en een inspectie noodzakelijk is.

7. Luiken en gordijnen Veel panden van de Vereniging beschikken over luiken, aan de binnenzijde en/of de buitenzijde van de gevel. Van oorsprong werden deze onder andere gebruikt om de kou buiten en de warmte binnen te houden, of om in de zomer de ruimte niet te veel te laten opwarmen. Wanneer de luiken gangbaar zijn, kunt u ze wederom voor deze functie gebruiken. Wanneer de luiken niet gesloten kunnen worden en u ze wel graag zou willen gebruiken, neemt u dan vooral contact op. Wellicht is het mogelijk om de luiken weer gangbaar te maken. De Vereniging draagt in dit geval de kosten hiervan. De werking van gordijnen is ongeveer gelijk aan die van luiken, met name wanneer de gordijnstof een zekere zwaarte heeft, bijvoorbeeld omdat deze gevoerd is. Ook rolgordijnen en jaloezieën dragen hieraan bij, er zijn zelfs speciale isolerende varianten op de markt. Het aanbrengen van raambekleding kan een eenvoudige manier zijn om in de winter kou en tocht zoveel mogelijk te weren.

Binnenluiken in de Blauwe Kamer in Nijenburg, Heiloo, achterzetpui in het Ambachtsherenhuis, Alblasserdam en detail van de gordijnen in de gehoorzaal van het Hodshon Huis, Haarlem (foto’s Arjan Bronkhorst)

8. Voor- en achterzetbeglazing Het plaatsen van voor- of achterzetbeglazing kan tocht, koudeval en geluidsoverlast bij ramen verminderen. Toch is plaatsing van voor- of achterzetbeglazing in veel panden van de Vereniging niet mogelijk. Bijvoorbeeld omdat door de profilering van het bestaande raam achterzetbeglazing niet past, of omdat door de plaatsing van achterzetbeglazing het binnenklimaat zodanig wijzigt dat schade ontstaat aan het interieur. Bij een rijksmonument is het bovendien niet toegestaan om voorzetbeglazing aan de buitenzijde te plaatsen omdat dit het gevelbeeld aantast. Dit geldt ook voor het plaatsen van dubbelglas. Wilt u graag achterzetbeglazing laten plaatsen? Neemt u dan contact op met de huurconsulenten van Vereniging Hendrick de Keyser. Zij kunnen beoordelen of dit in uw geval mogelijk is zonder schade aan te brengen aan het monument , of samen met u kijken naar alternatieve oplossingen. Houdt u er rekening mee dat dit verzoek in een aanzienlijk aantal gevallen om de eerder genoemde redenen zal worden afgewezen. Mocht achterzetbeglazing in uw pand wel mogelijk zijn, © Vereniging Hendrick de Keyser 2014

dan berekent de Vereniging de kosten voor het plaatsen ervan aan u door in de huur omdat het een comfort verhogende ingreep betreft. Meestal gebeurt dit in de vorm van een afsch rijvingstermijn van tien jaar.

9. Isolatie Als uw dak ongeïsoleerd is, kan in sommige gevallen de kap of de zoldervloer worden geïsoleerd. Bij iedere keer dat de Vereniging een dak moet vervangen (panlatten, dakpannen en soms ook een deel van de constructie) of bijvoorbeeld asbest-dakplaten moet verwijderen, wordt bekeken of de kap of zoldervloer geïsoleerd kan worden zonder de detaillering van het dak te zeer aan te tasten. Kap-isolatie aan de binnenzijde van het dak, bijvoorbeeld gipsplaten tegen de daksporen of kapspanten aanbrengen, wordt doorgaans niet toegepast vanwege de ernstige bouwfysische gevolgen die dit kan hebben voor het pand, met bijvoorbeeld houtrot tot gevolg. Het isoleren van gevels, zoals aan de binnenzijde als aan de buitenzijde, is vrijwel nooit mogelijk in onze panden. Het is huurders niet toegestaan om zelf onderdelen van het casco te isoleren .

10. Samenvatting Wel doen: -

Stook alleen waar en wanneer nodig; Zet ’s avonds op tijd de verwarming lager; Houdt binnendeuren gesloten; Laat jaarlijks de cv-ketel onderhouden; Benut thermostaatkranen op de radiatoren optimaal; Gebruik radiatorfolie bij radiatoren aan de buitengevel; Isoleer warm-waterleiding met schuimrubber buisisolatie; Gebruik tocht- of compriband om kieren in ramen en deuren te dichten; Sluit luiken waar mogelijk en/ of maak gebruik van isolerende raambekleding.

Niet doen: -

Een radiatorkraan dichtdraaien in het vertrek waar de kamerthermostaat hangt; Alle ramen en deuren volledig dichtzetten om tocht te voorkomen, blijf zorgen voor voldoende ventilatie! Kieren en openingen dichten met moderne vulmiddelen als kit en pu r-schuim mag in geen enkel geval. Schuimrubberen tochtband of rugvulling mag wel gebruikt worden; Tochtprofielen (mechanisch bevestigd) of voor- of achterzetbeglazing aanbrengen zonder overleg met de Vereniging.

© Vereniging Hendrick de Keyser 2014