Energie en GIS GIS Tech 2010: 10 ontmoet 10, nieuwe versie van ArcGIS Digitale Watertoets Grensoverschrijdende basiskaart Rijn-Schelde Delta

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:27

Pagina 1

2 Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT


Energie en GIS
GIS Tech 2010: 10 ontmoet 10, nieuwe versie van ArcGIS
Digitale Watertoets
Grensoverschrijdende basiskaart Rijn-Schelde Delta

Maart 2010 jaargang 8

GIS210:prod_GISM_01-2005

12˚ 00

11˚ 00

08-03-2010

10˚ 00

9˚ 00

8˚ 00

10:27

7˚ 00

6˚ 00

Pagina 2

5˚ 00

4˚ 00

3˚ 00

2˚ 00

1˚ 00

0˚

1˚ 00

2˚ 00

3˚ 00

4˚ 00

westerlengte

LAAT U INSPIREREN DOOR ARCGIS 10 GIS TECH 2010 WORLD TRADE CENTER ROTTERDAM 13 APRIL 2010

PRECONFERENCE SEMINAR MAANDAG 12 APRIL 2010

POSTCONFERENCE SEMINAR WOENSDAG 14 APRIL 2010

Bezoek voor meer informatie over de GIS Tech en de pre- en postconference seminars de website

DE GIS TECH WORDT GEORGANISEERD DOOR:

IN SAMENWERKING MET:

5˚ 00

6˚ 00

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:27

Pagina 3

Colofon GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België. Directie/uitgever: Ruud Groothuis [email protected] Redactie: [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Hoofdredacteur: Remco Takken [email protected] Eindredacteur: Eric van Rees [email protected] Aan deze uitgave werkten mee: Willem Altena Annemarie van Henk Cornelissen Groenestijn Richard Flierman Arjan Heugens Jan van Gelder Hans van der Maarel Gerard ‘s Gravendijk Jasper Teunissen Met vaste bijdragen van: Arda Riedijk Frits de Ruyter de Wildt Marc Vloemans Hans Vos Advertentie-exploitatie: [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Wilfred Westerhof Abonnementenservice: [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Janneke Bijleveld Vormgeving: Sander van der Kolk Druk: Drukkerij Senefelder Miset, Doetinchem Uitgever: CMedia B.V. Constructieweg 17, 8305 AA Emmeloord Postbus 231, 8300 AE Emmeloord Tel: (0527) 619 000 Abonnementen: Uitgebreide informatie over een abonnement op GIS-Magazine vindt u in de rubriek Lezersservice. GIS-Magazine op Internet: www.gismagazine.nl ISSN 1571-7194 Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden overgenomen en vermenigvuldigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Is energieverbruik privacy-gevoelig? In dit nummer van GIS-Magazine leest u nog hoe de energiebranche zich door herkenbare moderniseringstrajecten worstelt. Nieuwe ICT-architecturen na fusies, overnames of splitsingen, voorbereiding op het werken met webservices en mobiel werken, maar ook: verantwoord bepalen waar de volgende generatie hoogspanningsmasten moet komen. Ruimtelijke informatie in de energiesector wacht echter een nog grootsere toekomst. Dan verschijnen er totaal andere verhalen in dit blad. Met de komst van ‘slimme energienetten’ moet hoogstwaarschijnlijk de gehele bestaande infrastructuur van onder- en bovengrondse kabels opnieuw onder de loep worden genomen. Consumenten kunnen tegenwoordig immers hun zelf opgewekte elektriciteit gaan terugleveren aan het net. Technisch is het al mogelijk, wordt er geroepen. De energiesector is er echter allerminst klaar voor. Een groot struikelblok is de piekcapaciteit van het huidige elektriciteitsnetwerk. Wanneer de gemiddelde Nederlander op dit moment rond een uur of zes ’s avonds zijn oven aanzet, nog even de vaatwasser aanzet en de was droogt terwijl de televisie al aan staat, kan onze infrastructuur dit piekmoment nog prima aan. Komt daar straks het opladen van de elektrische auto bij, en het terugleveren van elektriciteit uit de zonnepanelen op het dak, dan kraakt het systeem in zijn voegen. Ook de burger is er nog niet aan toe. We zijn nog niet gewend aan het ‘afvlakken’ van de piek in ons energieverbruik, aan het begin van iedere avond. Een elektrische auto kan prima middenin de nacht ‘aan de lader’ worden gehangen, en ook een vaatwasmachine maakt de glazen in het donker prima schoon. Als dat bewustzijn er eenmaal is, zijn er wellicht geen miljardeninvesteringen nodig in een zwaardere energie-infrastructuur. Ten slotte lijkt ook de politiek er nog niet klaar voor. In 2009 is de verplichte plaatsing van ‘slimme energiemeters’ vrij onverwachts tegengehouden door de Eerste Kamer. Energiemetingen zouden privacy-gevoelige informatie bevatten die niet ‘verplicht’ in handen mag komen van commerciële organisaties. In eerste instantie waren alleen D66, Groen Links, de Partij voor de Dieren en de SP tegen, maar naar verluidt schudde een lobby van de Consumentenbond en de online handtekeningenactie ‘www.wijvertrouwenslimmemetersniet.nl’ ook andere partijen wakker. Het aantal opgehaalde petities: ongeveer 20.000. Het doorslaggevende argument betekende een plotselinge knock-out voor innovatieve energieleveranciers, die de robuustheid van hun infrastructuur graag wilden afzetten tegen gedetailleerde verbruiksdata. GIS-leveranciers ESRI en Smallworld zetten onder de noemer ‘Smart Grids’ al hoog in op de slimme meter en slimme netwerken. De mogelijkheden van zelfhelende systemen, een beter begrip van het eigen energieverbruik door de klant en piek-management: het zijn in feite allemaal nieuwe lagen op een GIS-kaart. ESRI verwijst naar een pilot in Texas, Smallworld refereert graag aan een proefproject in de Zweedse stad Göteborg. Bij ontwikkelingen in Nederland staat GISMagazine vooraan.

© Copyright 2010 CMedia B.V. Lid van:

Remco Takken, Hoofdredacteur GIS-Magazine

Maart 2010-2

3

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:27

Pagina 4

I

Pagina 6

n

h

o

u

d

Energie GIS in nieuwbouwprojecten TenneT

6

Logica en Elektrisch rijden

8

Liander legt basis nieuwe generatie GIS

10

Geonovum: kansen in verspilling

14

Endinet’s GIS-implementatie

16

Columns Citius, Altius, Fortius

13

Wachten op de volgende stap

43

Bouwen in Tanzania

49

Evenementen WION-voortgang, vorderingen en nieuwe cijfers

44

GIS Aon’s Political Risk Map 2010

36

Grensoverschrijdende basiskaart Rijn-Schelde Delta

38

Digitale watertoets ruimtelijke plannen

40

Overheid & ICT 2010

48

GIS TECH 10 ontmoet 10: nieuwe versie van ArcGIS

20

3D GIS bij Bètatesters Witteveen + Bos

24

De kracht van Entrprise GIS

26

Preconference en Postconference

28

Op onderzoek met ArcGIS Explorer

30

De ArcGIS-gebruikers tien punt nul

32

Programma GIS Tech

33

GIS in nieuwbouwprojecten TenneT Veel auto’s krijgen tegenwoordig standaard een navigatiesysteem ingebouwd. Nog even en camera’s krijgen een eigen GPS-je aan boord. Maarten Oldenhof, CEO van kaartenmaker AND, ontvouwt zijn strategie in de oprukkende markt voor digitaal kaartmateriaal.

Pagina 8

Logica en Elektrisch rijden De overheid wil elektrisch rijden stimuleren en heeft hiertoe een Plan van Aanpak gelanceerd. De aanschaf van elektrische voertuigen wordt fiscaal aantrekkelijk gemaakt, investeringen in de laad-infrastructuur worden financieel ondersteund met een bedrag van 65 miljoen euro.

Maart 2010-2

4

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 5

d Adverteerdersindex

50

Agenda

18

In het volgende nummer

50

Lezersservice

50

Nieuwsbrief GeoBusiness Nederland

47

Trainingswijzer

42

Pagina 10

Liander legt basis nieuwe generatie GIS Vanuit het verleden heeft netbeheerder Liander een aantal geografische informatiesystemen geërfd, waarin de energienetwerken op allerlei manieren werden bijgehouden. De nieuwe GIS-omgeving is zodanig ingericht dat aan de behoefte van de verschillende gebruikersgroepen kan worden voldaan.

pagina 16

Endinet’s GIS-implementatie

pagina 64

Meestal is de directe aanleiding voor het opzetten van een GIS het voldoen aan wettelijke verplichtingen. Denk hierbij aan de Wet Informatie-uitwisseling Ondergrondse Netten, maar ook aan NMa-

Voorplaat: In dit nummer een aantal artikelen over energie en geo-informatie. Verder een bijlage met aandacht voor de aankomende GIS Tech, een jaarlijks ESRI-evenement met lezingen en workshops over het ArcGIS-platform. Op de foto: De IJsselcentrale in Zwolle.

rapportages voor de Energiekamer (voorheen DTe). Er is echter veel meer.

Maart 2010-2

5

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 6

Energie

GIS in nieuwbouwprojecten TenneT

U i t b re i d i n g n a t i o n a a l h o o g s p a n n i n g s n e t we rk Door: Richard Flierman en Jasper Teunissen

Een nieuwe hoogspanningsverbinding wordt niet zomaar aangelegd. Eerst wordt nauwkeurig onderzocht welk tracé en technische uitvoering het beste is. Dat gebeurt door een zorgvuldige afweging van kosten en technische mogelijkheden. Ook wordt rekening gehouden met de kwaliteit van de leefomgeving, obstakels, gezondheid, landschap en natuur.

Als landelijk netbeheerder is TenneT verantwoordelijk voor het landelijke hoogspanningsnet, de ‘snelwegen’ van het Nederlandse elektriciteitsnet.

TenneT

beheert het Nederlandse transportnet dat de basis vormt voor de Nederlandse elektriciteitsvoorziening. Het koppelt de regionale netten en zorgt voor de toegang tot de Europese elektriciteitsmarkt. Door groei van het verbruik en transport van elektriciteit en ook om de overgang naar een duurzame energievoorziening mogelijk te maken, is het nodig het landelijke transportnet tijdig aan te passen en uit te breiden. Een groot actueel uitbreidingsproject is de aanleg van een nieuwe verbinding dwars door de Randstad, van Wateringen tot Beverwijk, genaamd Randstad380kV.

Mogelijkheden van GIS Bij aanvang van het project Randstad380 (omstreeks 2005) werd besloten professionele hulp in te schakelen om de ruimtelijke vraagstukken inzichtelijk te maken. Advies- en ingenieursbureau Arcadis ging technische kennis leveren, de mogelijkheden tonen van GIS, en een bijdrage leveren om processen te professionaliseren, versnellen en tijdwinst te boeken. Na een aantal werksessies was er geen discussie meer mogelijk. GIS moest een integraal onderdeel worden binnen het project Randstad380. De volgende stap, het efficiënt inwinnen

Maart 2010-2

6

van datasets, werd opgestart. Er kwam een GIS dat in hoog tempo gevuld werd met de benodigde (geo)datasets. Uitbreiding projectteam De overgang van de oriëntatie- naar de inventarisatiefase, waarbij meer detailinformatie gewenst is, resulteerde in een fikse uitbreiding van het projectteam. Verscheidene teams (onder andere vergunningen, water & bodem, strategisch omgevingsmanagement) werden samengesteld. De komst van nieuwe mensen en specialismen resulteerde in een vloedgolf van ruimtelijke vragen. Deze varieer-

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 7

Energie

den van: wie is de eigenaar van dat perceel tot mogelijkheden om een (GPS-)helikoptervlucht uit te stippelen voor Minister Maria van der Hoeven van Economische Zaken. Tijdens de oriëntatie-, inventarisatieen engineeringfase zijn ontelbaar veel ruimtelijke analyses uitgevoerd en gedocumenteerd. Waar mogelijk werden processen geautomatiseerd. Voor de ontsluiting van de verworven informatie werden gebruiksvriendelijke GIS-viewers ingericht en honderden kaarten geproduceerd. Opvallend was de diversiteit in afnemers van de door TenneT geproduceerde GIS-producten. Via TenneT (communicatie) werden producten verspreid voor uiteenlopende doeleinden zoals televisieprogramma’s, actiegroepen, diverse dagbladen en ministeries. De toenemende vraag (kwalitatief en kwantitatief) naar ruimtelijke informatie, en de komst van nieuwe hoogspanningsnieuwbouwprojecten, resulteerde in de wens om een TenneT GIS-team op te richten en de ruimtelijke informatievoorziening verder te optimaliseren. Door stapsgewijs verbeteringen aan te brengen werd een steeds hoger kwaliteitsniveau bereikt, naar tevredenheid van de interne en externe klanten, hetgeen bevestigd werd door een lovende audit door een extern bureau.

biel GIS met generieke database ontwikkeld door Arcadis. Het mobiel GIS onderscheidt zich doordat de TenneT mobiele GIS-beheerders zelf op een gebruiksvriendelijke manier inspectieschermen en inspectieprocedures kunnen ontwikkelen, zonder tussenkomst van een (externe) programmeur. Aanvullend zijn enkele specifieke TenneT-tools in de mobiele oplossing verwerkt. Zo is er een module ontwikkeld om in het veld het verloop van een tracé te optimaliseren, waarbij rekening gehouden wordt met de technische traceringeisen als mastafstanden en hoeken.

Van ad hoc naar projectmatig Vanaf de start van Randstad380 tot heden is er veel veranderd in de organisatie rondom GIS. Van één specialist met laptop, naar een ambitieus achtkoppig TenneT GIS-team. In plaats van ad hoc reageren op ruimtelijke vraagstukken, is er structuur gecreëerd en wordt er projectmatig gewerkt. Zo zorgde de implementatie van een WebGIS voor een zichtbare afname van projectmedewerkers met een simpele ad hoc GIS-vraag aan het bureau van de GIS-operators. Via WebGIS konden projectmedewerkers vanaf verschillende locaties in Nederland (nieuwe) datasets bezichtigen en bevragen. Dit ontlastte natuurlijk de GIS-operators. Ook voor het inwinnen van ruimtelijke informatie, de controle van ingewonnen informatie en het raadplegen van datasets in het veld is een efficiënte oplossing gerealiseerd. TenneT maakt gebruik van een mo-

GIS zorgt voor ketenintegratie Niet alleen in het project Randstad380, maar zeker ook in de navolgende nationale en internationale hoogspanningsnieuwbouwprojecten zorgt GIS voor ketenintegratie. Alle disciplines zijn geïnteresseerd in ruimtelijke informatie uit het TenneTGIS voor de verschillende deelstudies. Om de besluitvorming te versnellen worden de (tussen)resultaten van de deelstudies verwerkt in het GIS om eventuele knelpunten en effecten per tracé-alternatief, multidisciplinair in beeld te krijgen. Vervolgens wordt een multidisciplinaire werksessie georganiseerd. In deze werksessie worden per tracé-alternatief de geïnventariseerde knelpunten en effecten systematisch besproken, om tot een besluit te komen over de definitieve loop van het tracé. Na besluitvorming worden de GIS-bestanden geüpdate en ontsloten via het WebGIS. Ook ‘verouderde’ versies

Een buffer (geel) ten behoeve van hoogspanningskabels.

Maart 2010-2

7

blijven via het WebGIS inzichtelijk om de ontwikkelingen te kunnen monitoren. GIS binnen TenneT Het succes van GIS (lees: de ruimtelijke informatievoorziening) resulteerde in een onderzoek naar de processen binnen de TenneT-business waarbij GIS een rol zou kunnen spelen. Een product uit dit onderzoek is ‘de TenneT-lifecycle’ dat twee business-componenten kent: beheer en nieuwbouw hoogspanningsnetwerk. Aanvullend zijn de verschillende fasen afgedrukt. Gedachtegang is dat GIS binnen de complete lifecycle toepasbaar is. Anno 2010 beschikt TenneT over een sterk GIS-team dat is klaargestoomd voor nieuwe uitdagende (nationale en internationale) nieuwbouwprojecten. De volgende stap is het implementeren van een GIS gebaseerd op de TenneT-business. Arcadis is opgenomen in het raamcontract voor GIS-maatwerkoplossingen en zal dan ook bij deze ontwikkelingen nauw betrokken blijven. Richard Flierman [email protected] is GIS-coördinator bij TenneT, Jasper Teunissen [email protected] is GIS-adviseur bij Arcadis.

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 8

Energie

Logica helpt bij realiseren doelstelling

Elektrisch rijden als bijdrage voor du Door: Willem Altena

De overheid wil elektrisch rijden stimuleren en heeft hiertoe een Plan van Aanpak gelanceerd. De aanschaf van elektrische voertuigen wordt fiscaal aantrekkelijk gemaakt, investeringen in de laad-infrastructuur worden financieel ondersteund met een bedrag van 65 miljoen euro.

sloten onder de naam ‘Schoon en Zuinig’. Ook de Nederlandse energiebedrijven hebben zich hieraan gecommitteerd. Met de toepassing van elektrisch vervoer snijdt het mes aan twee kanten. Het is schoon, zeker als het wordt toegepast in combinatie met groene stroom, en het is veel zuiniger dan de toepassing van fossiele brandstoffen.

Het eerste laadpunt is vorig jaar door voormalig Minister-president Ruud Lubbers in gebruik genomen. Hij is een enthousiast ‘elektrisch’ rijder van het eerste uur.

D

e overheid heeft in haar regeerakkoord scherpe duurzaamheidsdoelstellingen geformuleerd. In 2020 moet een CO²-reductie van dertig procent zijn gerealiseerd, een jaarlijk-

se energiebesparing van twee procent en de toepassing van twintig procent duurzame energie. Om deze doelstellingen te bereiken heeft ze met de energiebranche een convenant afge-

Maart 2010-2

8

Een andere manier van tanken De overheidsprognose is dat rond 2020 er ongeveer 200.000 elektrische auto’s in Nederland rondrijden, de Stichting Natuur en Milieu mikt op een miljoen. Elektrisch rijden vraagt om een andere manier van tanken: even volgooien is er niet bij. De laadtijd varieert van een half uur tot een uur of acht, afhankelijk van de capaciteit van het laadpunt, de laadtechnologie en de status van de accu. Als een auto voor langere tijd stilstaat -op het werk, op parkeerplaatsen en nabij de woning- moet deze opgeladen kunnen worden. Parkeren = Laden. Studies wijzen uit dat voor elke auto circa 1,4 laadpunt beschikbaar moet zijn. Elektrisch rijden wordt pas een succes bij voldoende laadpunten, maar aan de andere kant worden er pas laadpunten geïnstalleerd bij voldoende elektrische auto’s. Om deze kip-eisituatie te doorbreken, hebben de Nederlandse netwerkbedrijven zich in de stichting E-laad.nl verenigd, met als doel voor 2013 rond de tienduizend laadpunten te realiseren en een eerste flinke stap te zetten naar grootschalige uitrol. Investeringen in R&D Eind 2008 zijn Enexis, Alfen en Logica een gezamenlijk onderzoeken ontwikkeltraject gestart, waarbij er

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 9

or duurzame samenleving een end-to-end oplossing is ontwikkeld voor een laadpunteninfrastructuur. De drie partijen hebben elk geïnvesteerd in een deel van de oplossing. Logica heeft zich voornamelijk gericht op de informatie-uitwisseling die nodig is tussen laadpunten en de backoffice, met als aandachtspunten identificatie/autorisatie, remote management en transactieverwerking. Alfen heeft de fysieke ontwikkeling van het laadpunt voor zijn rekening genomen. Geautoriseerde toegang: smart card Een smart card biedt geautoriseerde toegang tot de laadpunten. Transacties worden vastgelegd in een centraal systeem van waaruit ook het beheer van de laadinfrastructuur en klantenadministratie plaatsvindt. Communicatie tussen laadpunten en centraal systeem geschiedt draadloos. Via webapplicaties kunnen diverse gebruikers geautoriseerd toegang krijgen tot het systeem om locatiegegevens van laadpunten te beoordelen of statusinformatie op te vragen. Dit concept ondersteunt meerdere varianten van afrekening. Zo is afrekening middels een ‘flat fee’ mogelijk, maar het concept is ook voorbereid op afrekening op basis van transacties of verbruik. Er vindt momenteel een studie plaats naar een marktmodel voor elektrisch rijden in Nederland. De verwachting is dat op termijn de keuze van energieleverancier vrij zal zijn. De combinatie van elektrisch rijden met de toepassing van groene stroom geeft de mogelijkheid van groene mobiliteit.

een elektrische auto is voormalig Minister-president Ruud Lubbbers. Het eerste laadpunt is officieel door hem in gebruik gesteld. Er is volop belangstelling naar het concept vanuit het buitenland. Delegaties uit Zweden, Noorwegen, Tsjechië en Portugal zijn al op bezoek geweest. Ook is er belangstelling vanuit Frankrijk. Momenteel wordt ook gewerkt aan het toegankelijk maken van laadpunten van andere aanbieders, zoals de Gemeente Amsterdam en Better Place, met dezelfde smart card. GIS helpt bij uitrol laadpunten Een grote uitdaging voor de stichting is om het proces van aanvraag en uitrol van laadpunten soepel te laten verlopen. Om klanten snel te kunnen bedienen heeft Logica een GIS-tool in ontwikkeling die het hele proces van aanvraag, locatiekeuze, vergunningaanvraag en registratie van laadpunten ondersteunt. Een volgende uitdaging is om het concept geschikt te maken voor ‘vraagsturing’. Als elektrisch rijden een succes wordt kan lokaal overbelasting in het netwerk ontstaan, zeker als om zes uur ’s avonds iedereen tegelijk de accu wil opladen. Dan wordt het file-laden op het netwerk. Slimme oplossingen (‘smart grid’ bijvoorbeeld) moeten deze situatie voorkomen. Aan dergelijke oplossingen wordt door Logica inmiddels gewerkt. Willem Altena [email protected] is management consultant bij Logica. www.logica.nl

Nederland loopt voorop De situatie in Nederland met relatief korte afstanden en weinig hoogteverschillen leent zich bij uitstek voor elektrisch rijden. Nederland loopt dan ook voorop in Europa. Er zijn geen voorbeelden waar overheid en energiebranche zich zo hebben gecommitteerd. Een enthousiaste berijder van Maart 2010-2

9

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 10

Energie

Liander legt basis nieuwe generatie GIS

Eén waarheid bij de GIS-data Door: Jan van Gelder

Vanuit het verleden heeft netbeheerder Liander een aantal geografische informatiesystemen geërfd, waarin de energienetwerken op allerlei manieren werden bijgehouden. De nieuwe GIS-omgeving is zodanig ingericht dat aan de behoefte van de verschillende gebruikersgroepen kan worden voldaan. dan goed moet zijn. Naast de netwerkdata bevinden zich ook allerlei referentiedata in de BAR. Denk hierbij aan rasterdata voor ondergronden, maar ook polygoonbestanden zoals postcodegebieden, gemeentegrenzen enzovoorts. Om invloeden van de omgeving op het energienetwerk te analyseren, wordt gebruikgemaakt van informatie van vervuilde of verzakkende grond. Bestaande GIS-omgevingen Vanuit het verleden heeft netbeheerder Liander een aantal geografische informatiesystemen geërfd, waarin de energienetwerken op allerlei manieren werden bijgehouden. Zo was er sprake van verschillen in netwerken (gas en elektriciteit), in netvlakken, dat wil zeggen verschillende systemen voor hoog- en midden- en laagspanning. Er waren verschillen in regio’s (Oost- en West-Nederland), en in pakketten (Smallworld en GFIS/Geomanager). Dit maakt het lastig om één uniform beeld van Liander’s netwerken te schetsen, laat staan een eenduidige analyse op de data los te laten. Reden genoeg voor vernieuwing van het GIS-landschap. Met als doel de waarde van deze informatie te maximaliseren door uniform en breed te ontsluiten.

Monteurs van Alliander.

Gebruikers Bij Liander wordt door verschillende groepen gebruikers gebruikgemaakt van geografische data. Grofweg zijn deze in te delen in gegevensbeheerders, analisten en raadplegers. De circa honderd gegevensbeheerders maken gebruik van een specialistisch teken-tool, dat hen onder-

Liander is een regionale netbeheerder die elektriciteit transporteert naar 2,8 miljoen klanten en gas naar 2,1 miljoen klanten in de provincies Gelderland, Noord-Holland en grote delen van Flevoland, Friesland en Zuid-Holland. Liander verzorgt het onderhoud, de uitbreiding en de innovatie van zijn netten. Tevens maakt Liander mogelijk dat al zijn klanten energie kunnen afnemen van de leverancier van hun keuze. Liander is onderdeel van netbeheerder Alliander. Asset Data Voor Liander als netbeheerder is de data van zijn assets erg belangrijk. Alle netcomponenten die nodig zijn voor de energievoorziening staan in het GIS. Voor raadplegen en analyseren van GIS-data is de Basis Asset Repository (BAR) ingericht. Tussen de verschillende asset-objecten is connectiviteit (verbindingslogica) aangebracht. Dit maakt het mogelijk om typische netwerk gerelateerde GIS-vragen te stellen aan de BAR, bijvoorbeeld: Hoeveel huishoudens krijgen stroom vanuit dit station? Het spreekt voor zich dat de datakwaliteit

De fasering van het programma NewNRG. Zichtbaar is hoe de BAR daarin meegroeit.

Maart 2010-2

10

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 11

Energie

steunt om de gegevens zo efficiënt mogelijk te verwerken. Ongeveer honderd analisten laten zware geografische analyses los op de data, of rekenen het elektriciteit- of gasnetwerk door. De grootste groep gebruikers zijn de raadplegers, die de geografische data gebruiken in verschillende processen. Deze groep zit door de hele organisatie heen, en bestaat uit ongeveer achthonderd gebruikers.

van het programma NewNRG, is het opleveren van één GIS-applicatie (NRG), de BAR en het synchronisatie-mechanisme tussen NRG en BAR. Gedurende het programma zal de BAR mee ontwikkelen. Vanaf oktober 2009 is de BAR live, maar de verschillende leverende GIS-sen zijn nog herkenbaar. Naarmate er meer oude GIS-sen opgaan in NRG, zullen ook de data in de BAR meegroeien. In het plaatje hiernaast is weergegeven hoe de fasering van het programma eruit ziet, en hoe de BAR daarin meegroeit. Door de komst van de BAR ontstaat er weer één waarheid op het gebied van GIS-data.

Nieuwe GIS-omgeving De nieuwe GIS-omgeving is zodanig ingericht dat aan de behoefte van de verschillende gebruikersgroepen kan worden voldaan. Allereerst is er de beheeromgeving NRG Vanuit het verleden heeft netbeheerder Liander een aantal GIS-platforms geërfd waarin de (Netwerk Registratie GIS). Deze is Mobiel werken en ERP energienetwerken op allerlei manieren gebouwd in Smallworld. De andere Ook hoog op de lijst van verdere werden bijgehouden. belangrijke component is de BAR ontwikkelingen staat het verbeteren (Business Asset Repository), een van de beschikbaarheid van GIS-daopen GIS Oracle Spatial Database. Tussen deze twee comta in het veld. De monteurs van Liander kunnen nu gebruikponenten zit de derde component, het synchronisatiemechamaken van WebGIS, echter daarvoor is een GPRS- of nisme. De beheerders onderhouden de BAR via de UMTS-verbinding nodig. Deze verbinding is helaas niet Smallworld NRG-applicatie, en de analisten en raadplegers overal even goed, vandaar dat we gaan zorgen dat er een logebruiken de data die in de BAR klaarstaat. Voor raadplekale versie van de GIS-data op de mobiele werkplek wordt gen en analyse van de geografische data wordt in principe gezet, die automatisch wordt bijgewerkt. gebruikgemaakt van de software van ESRI, de ArcGIS-suiOp de langere termijn gaat het GIS verder geïntegreerd te. Echter de data zijn ook te gebruiken door andere tools, worden met het ERP-systeem van Liander, en worden er zolang deze maar Oracle Spatial ondersteunen. services ontwikkeld die het mogelijk maken Liander-gegevens met externe GIS-applicaties (denk aan Google Earth) Vier systemen in één te raadplegen. Ook komt GIS beschikbaar op het Een dergelijke nieuwe omgeving staat er niet van de éne op Storingsmeldpunt. Kortom: wordt vervolgd. de andere dag. Er moet functionaliteit van vier systemen Jan van Gelder [email protected] is worden ondergebracht in één nieuw systeem. Er moeten daStrategy Consultant/ Enterprise Architect bij Alliander met tamodellen worden samengevoegd, en er moeten veel data als domeinen: Data, Business Intelligence en GIS. worden gemigreerd. Bovendien moet ‘de winkel open blijven’ gedurende de verbouwing. Vanwege deze complexiteit wordt de migratie als programma aangepakt. Doelstelling

Ook gemeente Buren kiest voor NedGeoservices

NedGraphics. Voor complete en modulaire CAD/GIS systemen. GEOCAD, IGOS, NedBrowser, NedGeomagazijn, NedInwinning, NedPlan, NGdW, NedView, TopoCAD, NedInfra, NedGeoservices

NedGraphics BV T + 31 (0) 347 32 96 00 [email protected] www.nedgraphics.nl

Maart 2010-2

11

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 12

Noteer nu alvast in uw agenda!

CMedia BV, uitgever van o.a. GIS-Magazine organiseert

Woensdag 24 november 2010, EXPO te Houten Dit unieke ééndaagse evenement speelt in op de trends en ontwikkelingen in de markt. De vakbeurs wordt onderverdeeld in een GEO-, CAD- en CAM-paviljoen.

• Gratis toegang • Centraal gelegen in Nederland met een speciale bus van het station Houten naar de EXPO. • Op kwaliteit en praktijk gerichte lezingen en workshops met thema’s gericht op GEO, CAD en CAM. Voor standmogelijkheden neem contact op met CMedia BV, Ruud Groothuis, Tel.: 0527 619000 of e-mail naar [email protected]

www.geoevent.nl

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 13

Column

!

C i t i u s, A l t i u s, Fo rt i u s De Olympische Winterspelen zijn ‘koud’ voorbij, of we gaan weer over tot de orde en waan van alledag. De Olympische gedachte als verwoord door een bekende baron luidt: “Het belangrijke in het leven is niet de triomf, maar de strijd. Het essentiële is niet om te hebben gewonnen maar om goed te hebben gestreden.” Nu is dit niet meteen de meest wenselijke boodschap die een bedrijf haar aandeelhouders wenst te geven. Toch zijn er waardevolle parallellen te trekken tussen het Olympische strijdperk en de commerciële arena.

Net zoals in de sport is in onze markt een scheidsrechter aanwezig, compleet met officiële regels. Deze scheidsrechter is de overheid, die zich als grootste gebruiker van geo-ICT bijvoorbeeld sterk maakt voor open standaarden en open source. Een en ander neergelegd in het programma Nederland Open in Verbinding, ook wel aangeduid als Actieplan Heemskerk. Hiermee worden zaken als ‘vendor lock-in’ vermeden en interoperabiliteit van systemen gewaarborgd. Kernbegrippen zijn open standaarden en open source software. Vancouver werd verkozen boven Pyeonchang en Salzburg, tijdens de 115e IOC-vergadering op 2 juli 2003. Zolang duurt het blijkbaar om een dergelijk evenement voor te bereiden. Het valt te vergelijken met de tijdspanne die er ligt tussen het productidee en het moment dat het resultaat beschikbaar is voor gebruikers. Tussen het initiatief om nieuwe GIS-studenten op te leiden en het moment dat deze beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt. Tussen de intentieverklaring om met open standaarden te gaan werken en een wereld waar alle systemen ongeremd met elkaar gegevens kunnen uitwisselen. In managementtaal heet dit ‘time to market’. We zijn er nog niet.

In gedachten het Olympische motto ‘Citius, Altius, Fortius’ (Sneller, Hoger, Sterker) komen tweejaarlijks sporters tegen elkaar uit in vele disciplines, in winter en in zomer. De wereld van de sport heeft vele dingen gemeen met het bedrijfsleven. Termen als strijd, competitie, tactiek en strategie zien we terug in beide disciplines. Maar één wezenlijk ingrediënt maakt zowel het verschil als een (onderbelichte) overeenkomst: de toeschouwers. Ook het bedrijfsleven heeft een publiek: de klant, de gebruiker. Alleen is die in de ICT-sector niet bepaald passief en afstandelijk te noemen. Hier grijpt het publiek direct in op de verhoudingen tussen de spelers. Het publiek heeft immers een belang bij een goede en eerlijke wedstrijd. Het heeft er alle belang bij. Alleen dan kan een afnemer zeker stellen dat hij de hoogst mogelijke kwaliteit tegen de laagste toegangsprijs krijgt. Citius: de markt verandert constant. Dus wie sneller innoveert, krijgt een voorsprong. Altius: voortschrijdende eisen en wensen vanuit de markt, leggen de lat steeds hoger. Fortius: wie samenwerkt staat op den duur sterker. Pierre de Coubertin, die in 1896 de antieke Spelen uit de mottenballen haalde, had een ideaal: hij zocht naar een competitie tussen landen die eerlijk en onder gelijke omstandigheden zou verlopen. Met name dat laatste element van gelijkheid tussen alle deelnemers, tegenwoordig populair ‘level playing field’ genoemd, is in toenemende mate van belang.

Marc Vloemans [email protected] is directeur/mede-oprichter van B3 Partners BV. www.b3partners.nl Maart 2010-2

13

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 14

Energie

Met locatietechnologie naar duurzame energiehuishouding

K a n s e n i n ve rs p i l l i n g Door: Annemarie van Groenestijn en Arda Riedijk

Het kabinet heeft ambitieuze doelen gesteld voor energie en klimaat voor 2020. Transitie naar een duurzame energiehuishouding in Nederland vergt afstemming tussen vele beleidsdomeinen. Het gebruik van goede geografische informatie is daarbij een cruciaal middel.

G

‘Windplan Wieringermeer’ zien dat geo-informatie een startschot geeft om mogelijkheden voor verduurzaming van onze energiehuishouding in kaart te brengen. Tevens liet hij zien dat kaartmateriaal een prachtig hulpmiddel kan zijn bij het inzichtelijk maken van de verschillende grootte van ruimteclaims die gebruikers van de ruimte leggen door verschillende gebruiksvormen. Op deze manier kan snel en efficiënt onderzocht worden waar er nog ruimte is voor energietransitieprojecten.

eonovum organiseerde op 25 november 2009 de toekomstdialoog ‘Met locatietechnologie naar duurzame energiehuishouding’ in hotel New York te Rotterdam. Er werd gediscussieerd over de cruciale rol van geo-informatie in de transitie naar duurzame energie in Nederland. Kopstukken uit de sectoren Energie, Geo-informatie en Ruimtelijke Ordening waren hierbij aanwezig. Lokaal, regionaal, nationaal De centrale vraag die Geert van Grootveld, plaatsvervangend directeur Interdepartementaal Programma Energietransitie van het Ministerie van Economische Zaken, tijdens de toekomstdialoog presenteerde was: “Is het mogelijk om met het gebruik van geo-informatiesystemen te komen tot energiebesparingen en/of het energiegebruik te optimaliseren op lokaal, regionaal en nationaal niveau?” Geo-informatie is immers een belangrijk middel om koppelingen tussen gebruikers en bronnen van energie tot stand te brengen.

Duurzame energiewinning Marianne Kuijpers, directeur van Geodan Next, zag in de recent gepresenteerde Structuurvisie voor de Provincie Zuid-Holland duidelijke kansen voor duurzame energiewinning, bijvoorbeeld door Glastuinbouw te koppelen aan energienetwerken en havens. Voor het bevorderen van de energiedialoog tussen verschillende beleidsterreinen, is het volgens Kuijpers echter nodig dat de energiesector en de sector ruimtelijke ordening een gemeenschappelijke taal spreken (bijvoorbeeld via RO-online). Dat energiewinning van vroeger tot nu veel schaarse ruimte eist, liet Joop Oude Lohuis, teamleider Klimaat en Mondiale Duurzaamheid bij het Planbureau voor de Leefomgeving, zien aan de hand van de ontwikkeling van hout, naar turf, naar gas en olie en uiteindelijke naar duurzame energiebronnen. Hij vroeg zich daarbij af of wij, met name op bestuurlijk niveau, wel klaar zijn om de energiecrisis aan te pakken.

Kansen locatietechnologie Volgens Sophie Schut, teamleider ELES bij Essent Warmte, ontstaan er kansen voor locatietechnologie uit de verspilling van energie. Juist in het hergebruiken van de verspilling van energie is winst te behalen. Geo-informatie helpt daarbij. “De informatie is er, het probleem is de versnippering ervan”, aldus Schut. Eelco Bots, Business Development Manager Duurzame Energie bij Arcadis, liet aan de hand van het project Maart 2010-2

14

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 15

Energie

Geodata nodig De kern van de middag bestond uit de erkenning dat geodata nodig zijn voor innovatie, beleid, uitvoering en monitoring van de transitie naar duurzame energie. Tom Bosschaert, oprichter Except: “GIS is een voorwaarde voor het verduurzamen van de maatschappij.” De beschikbaarheid van bronbestanden wordt echter als zeer beperkt ervaren. “Wanneer data niet meer bij elkaar geharkt hoeven te worden, kunnen we onze energie meer richten op het realiseren van projecten”, aldus Eelco Bots van Arcadis. Voor Rob van de Velde, directeur Geonovum, initiatiefnemer van deze bijeenkomst, bevestigde deze middag de noodzaak om de toegang tot geo-data hoog op de politieke agenda te krijgen en te houden. Om tot een concrete actieagenda te komen deed dagvoorzitter Catrinus Jepma, hoogleraar Energie en Duurzaamheid aan de Rijksuniversiteit Groningen, de volgende suggestie: 1. Het Programma Energietransitie wordt vanuit zeven platforms vormgegeven (Duurzame Mobiliteit, Groene Grondstoffen, Ketenefficiency, Nieuw Gas, Duurzame Elektriciteit, Gebouwde Omgeving en Kas als Energiebron). Creëer een achtste platform binnen de energietransitie dat over de benodigde data gaat, bestaande uit gebruikers en bronhouders van deze data.

2. Breng al beschikbare data bij elkaar, en zorg dat dit bij een organisatie belegd wordt. 3. Start pilots om het effect van het gebruik van locatietechnologie binnen de energietransitie te testen en zichtbaar te maken. Spontane samenwerkingsverbanden Tijdens de bijeenkomst is een aantal spontane samenwerkingsverbanden ontstaan, om op pilot-niveau de meerwaarde van geo-data op de korte termijn te laten zien. Voor de langetermijnagenda is het vooral belangrijk dat locatietechnologie hoog op de politieke agenda komt. Dit kan bereikt worden door massa te creëren en samen te werken, bijvoorbeeld door het inrichten van belangengroepen van gebruikers van locatietechnologie. Annemarie van Groenestijn en Arda Riedijk zijn beiden werkzaam bij Geonovum. www.geonovum.nl

Altus met LNR NET: de ideale combinatie

24 maanden Altus APS-3

sEENVOUDIG sPRECIES sBETROUWBAAR sALLESGEÕNTEGREERD sGPS / Glonass / Galileo

met LNR NET vanaf

%750 per maand! (Vraag naar de voorwaarden)

Maak kennis met de nieuwste Altus APS-3 ontvanger. Deze ontvanger is eenvoudig van opzet, robuust, weegt nog geen 2 kg en is bijzonder compact. U kunt nu de voordelen van het meest betrouwbare en veelzijdige referentienetwerk LNR NET in combinatie met deze ontvanger ervaren!

Profiteer van de eenvoud van de Carlson SurvCE software en meet nog efficiënter met een veldboek naar keuze. Navigation Solutions en LNR NET laten u voordelig met deze aanbieding kennismaken. Neem vrijblijvend contact op voor een oriënterend gesprek.

Fluweelboom 2 4101 JX Culemborg

Verrijn Stuartlaan 1A 2288 EK Rijswijk

T: +31 (345) 532427 www. navigationsolutions.eu

T: +31 (70) 4134000 www.lnrnet.nl

Maart 2010-2

15

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 16

Energie

Logica voltooit Endinet implementatie

De basis voor efficiënt netbeheer en

Door: Henk Cornelissen

Meestal is de directe aanleiding voor het opzetten van een GIS het voldoen aan wettelijke verplichtingen. Denk hierbij aan de Wet Informatie-uitwisseling Ondergrondse Netten, maar ook aan NMa-rapportages voor de Energiekamer (voorheen DTe). Er is echter veel meer.

G

IS biedt een nutsbedrijf de mogelijkheid zijn leidingnet efficiënter te beheren en zijn Asset Management te optimaliseren. Voor Endinet heeft Logica een GIS geïmplementeerd en ondersteuning geboden bij de conversie. Een complexe klus, waarbij een veelheid aan netwerken in kaart is gebracht en ook nog eens vier datamigraties hebben plaatsgevonden. Het GIS-traject bij Endinet duurde ruim twee jaar. Een team van gemiddeld vijf Geo-ICT-consultants nam de implementatie van het nieuwe GIS voor zijn rekening. Daarnaast zorgde Logica voor de begeleiding van de datamigraties en de opleiding van een groep kerngebruikers. De migratie van de verschillende analoge en digitale gegevens naar het GIS werd deels uitgevoerd door Rolta (het gasleidingnet van NRE) en deels door Infotech Enterprises Benelux (het elektriciteitleidingnet van NRE en het gasleidingnet van ObN en NetH).

leiding- en kabelnet werden opgeslagen in Excel- en Access-bestanden. NRE had een kaartbladgeoriënteerd CAD/GIS-systeem op basis van Microstation Design-files en een Oracle-omgeving voor de administratieve eigenschappen. Om het geheel nog wat complexer te maken: NRE beheert niet alleen een gasdistributienet, maar ook netten voor onder meer elektriciteit, datatransport, warmte en riolering. Brede functionaliteit Na een voorstudie en een pilot is op basis van een functioneel ontwerp de keuze gemaakt voor de GE-applicatie NRM gebaseerd op Smallworld GIS. Met de modules NRM Gas en NRM Elektriciteit wordt een groot deel van de vereiste functionaliteit standaard geleverd. Daarnaast zijn diverse aanvullende modules gerealiseerd. Een grote uitdaging lag in het automatisch genereren van de schema’s voor middenspanning vanuit de geografische ligging. De gebruikers hebben de schema’s jarenlang met de hand gemaakt, helemaal toegespitst op hun eisen. Met de tool Schematics is dit zeer goed gelukt en de eindgebruikers bij Infra en Asset Management kunnen hiermee uitstekend uit de voeten. In afbeelding 1 is een voorbeeldschema weergegeven.

Een complex netwerk Endinet is het resultaat van een fusie van de nutsbedrijven NRE (Nutsbedijf Regio Eindhoven), ObN (Obragas Net) en NetH (Net Haarlemmermeer). Voordat met GIS gewerkt werd, beschikten NetH en ObN over analoge kaarten. Eigenschappen (materiaal, diameter, legjaar) van het Maart 2010-2

16

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 17

Energie

er en assetmanagement bij Endinet geografische ligging vanuit het GIS gebruikt die via XML wordt ingelezen, aangevuld met de verbruiksgegevens. Ook is er een webomgeving ingericht waarmee het kabel- en leidingnet via een webbrowser ‘Endinet-breed’ geraadpleegd kan worden. Voor de WION wordt gebruik gemaakt van Wionline van GE.

afbeelding 1: Een voorbeeldschema van een automatisch gegenereerd schema voor middenspanning vanuit de geografische ligging, met de Schematics-tool.

Netwerkontwerp in GIS Daarnaast is functionaliteit ontwikkeld om het netwerk in het GIS te ontwerpen. Dit dient niet alleen voor het voorbereiden van uitbreiding en vervanging van de netwerken, maar ook voor de doorrekening van de bestaande en de toekomstige netten, met het oog op een juiste dimensionering van het elektriciteits- en gasnet. Dit gebeurt met de netberekeningsapplicaties Vision (voor middenspanning) en Irene (voor gas). Als basis hiervoor wordt de

G A

N A A R

Efficiënt en compliant Met de nieuwe GIS-applicatie is Endinet voorbereid op de toekomst. Het nieuwe GIS leidt tot een efficiënter beheer van het leidingnet en het GIS is de basis voor een effectief Asset Management. De volgende stap is om de informatie over het net ook bij de man in het veld ofwel bij de monteur in de auto te krijgen. Het GIS stelt de Endinet-organisatie ook in staat om te voldoen aan de eisen die in de wet WION (Wet Informatie-uitwisseling Ondergrondse Netten) worden gesteld met betrekking tot de digitale uitwisseling van de ligginggegevens van kabels en leidingen. Het GIS is ook één van de bronsystemen waarmee Endinet de rapportages kan maken die wettelijk verplicht aan de toezichthouder, de Rekenkamer, moeten worden geleverd. Gegevens over aantallen, lengtes, verwijderde en aangelegde kabels en leidingen kunnen gemakkelijk vanuit het GIS worden verzorgd. Henk Cornelissen [email protected] is business consultant bij Logica. www.logica.nl/network+management

W W W. G I S M A G A Z I N E . N L

En vraag een gratis proefexemplaar aan.

Maart 2010-2

17

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:28

Pagina 18

Agenda

De agenda bevat aankondigingen van workshops, seminars, themadagen en vergelijkbare GIS-gerelateerde activiteiten en natuurlijk ook relevante beurzen in Nederland en België. Deze agenda bevat in ieder geval de evenementen die worden gehouden in de periode tot het verschijnen van het volgende nummer. Beurzen, seminars en workshops kunnen per e-mail worden aangemeld bij Janneke Bijleveld ([email protected]). Vermeld als onderwerp van uw mail ‘Agenda’. Maart 22 maart 2e Werkconferentie "Gemeenten kleuren de BGT in" Raadzaal Almere Internet: www.dataland.nl 25 maart Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Orderning (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 26 maart, Workshop Kabels & Leidingen Oss Internet: www.cadaccent.nl/event/workshopkabels-leidingen.html

April 01 april Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 06 april Het Nationaal ICT Event Media Plaza, jaarbeurs Utrecht E-mail: [email protected] Internet: www.nationaal-ict-event.nl 08 april Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 15 april Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 16 april GIS Tech De Doelen, Rotterdam Internet: www.gistech.nl

23 april, Workshop Landmeten & AutoCAD Oss Internet: www.cadevent.nl/events/workshoplandmeten-autocad.html 27-29 april Overheid en ICT 2010 Jaarbeurs, Utrecht Internet: www.overheid-en-ict.nl

Mei 20 mei Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 25 - 27 mei World Congress on Information Technology RAI, Amsterdam Internet: www.wcit2010.org 27 mei Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 27 mei Stationslocaties Spoorwegmuseum, Utrecht Internet: www.vastgoed-instituut.nl/congressen

Juni

22 april Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro

Juli 12-16 juli ESRI User Conference 2010 San Diego Convention Center, California, U.S.A. Internet: www.esri.com

September 04 september Oracle Gebruikersgroep Holland; OGH Spatial Dag De Meern Internet: www.ogh.nl 16 september Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 21 september 17e Nedgraphics-dag Internet: www.nedgraphics.nl 23 september Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro

01 juni dg DIALOG Topografie Gebruikersdag Hogeschool Domstad, Utrecht E-mail: [email protected] Internet: www.grontmij.nl

30 september Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro

02-04 juni ISPRS Commission VI Mid-Term Symposium "Cross-Border Education for Global Geo-information"

30 september Nationaal Wegencongres Internet: www.wegencongres.nl

ITC, Enschede E-mail: [email protected] Internet: www.itc.nl/isprscom6/symposium2010

20 april Insights 2010, Pitney Bowes Business Insight Location Intelligence Conferentie De Reehorst, Ede internet: http://goto.pbinsight.com/insights

21-22 June 2nd Open Source GIS UK Conference Nottingham, University of Nottingham, U.K. Internet: www.opensourcegis.org.uk

03 juni Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 14-17 juni Intergraph 2010 Nashville, Tennessee, U.S.A. Internet: www.intergraph.com

Oktober 05-07 oktober INTERGEO 2010 Exhibtion Centre, Keulen Internet: www.intergeo2010.de 07 oktober Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro

Ga voor de meest actuele informatie naar de agenda op www.gismagazine.nl Maart 2010-2

18

GIS210:prod_GISM_01-2005

12˚ 00

11˚ 00

10˚ 00

9˚ 00

08-03-2010

8˚ 00

7˚ 00

10:28

6˚ 00

5˚ 00

Pagina 19

4˚ 00

3˚ 00

2˚ 00

1˚ 00

0˚

1˚ 00

2˚ 00

3˚ 00

4˚ 00

5˚ 00

westerlengte

WORLD TRADE CENTER ROTTERDAM

DE GIS TECH WORDT GEORGANISEERD DOOR:

13 APRIL 2010

IN SAMENWERKING MET:

6˚ 00

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:29

Pagina 20

Kadaster’s TOP10NL in ArcMap.

10 ontmoet 10!

N i e u we ve rs i e v a n A rc G I S Door: Joris Bak en Ernst Eijkelenboom

Het is zover! ArcGIS 9 krijgt een opvolger. De nieuwe versie van ArcGIS zal dankzij de vele vernieuwingen uitkomen als ArcGIS 10 en is gepland voor deze zomer. Het is daarom de hoogste tijd voor een tour langs de highlights die ArcGIS 10 tot een major release maken.

Er is speciale aandacht besteed aan het vergroten van de

gebruiker de mogelijkheid overzichtelijker te werken en optimaal gebruik te maken van de grootte van het scherm; meer ruimte voor de kaart! De kaart wordt over het volledige scherm opgebouwd. Bij het afsluiten van geopende windows is er daardoor geen verversing meer nodig.

gebruiksvriendelijkheid van de interface en het gemak waarmee dagelijkse GIS-werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd. Zo is bijvoorbeeld de manier van editen van gegevens in ArcGIS intuïtiever gemaakt door goed naar jarenlange ervaring van gebruikers te luisteren. Daarnaast is het Catalog-window volledig geïntegreerd met ArcMap, ArcScene en ArcGlobe zodat efficiënter gewerkt kan worden binnen de desktop-omgeving. Dit zijn slechts twee voorbeelden van de vele veranderingen in de nieuwe release van ArcGIS.

Snel zoeken ArcGIS 10 introduceert een nieuwe manier van zoeken met het Search-window. Hiermee kunnen gebruikers snel data, tools en kaarten vinden, of deze nu lokaal staan of op het netwerk. Ook kan met het nieuwe Search-window direct op ArcGIS Online gezocht worden. Hiermee is de toegang tot bijvoorbeeld Bing Maps en vele andere services eenvoudiger geworden. Voor organisaties biedt ArcGIS Server een Search Service voor het doorzoeken van alle data binnen de organisatie.

Meer ruimte voor de kaart De eerste verandering die direct opvalt is de vernieuwing van de interface. ArcGIS 10 heeft een mooiere ‘lookand-feel’ en maakt gebruik van nieuwe functies zoals het automatisch kunnen verbergen van windows. Dit biedt de

20

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:29

Pagina 21

sualiseerd worden of de bouw van een nieuwe flat de huidige skyline van een stad verstoord. Daarnaast kunnen met de nieuwe 3D-intersectiefuncties dwarsdoorsneden berekend en getoond worden van de ondergrond. Tijdscomponent ArcGIS 10 is ‘time-aware’. Objecten kunnen worden voorzien van een tijdscomponent. Hiermee wordt het mogelijk om geo-informatie met een tijdsaspect eenvoudig te visualiseren in zowel ArcGIS Desktop als ArcGIS Server. Mogelijke toepassingen zijn het analyseren van het weer en veranderingen in bijvoorbeeld landgebruik.

Het nieuwe Search-window in ArcGIS 10.

Editing templates Op functioneel gebied verdienen enkele thema’s in ArcGIS 10 specifieke aandacht. Een belangrijke vernieuwing is de manier van editen. Het editen is in ArcGIS 10 gericht op objecten, doordat gebruikgemaakt wordt van ‘editing templates’. Zo wordt bijvoorbeeld niet meer een polygoon getekend die vervolgens de attribuutwaarde ‘weiland’ krijgt, maar wordt direct een weiland getekend inclusief bijbehorende symbologie en kenmerken. In ArcGIS 10 is editing zowel mogelijk in ArcMap, ArcScene als ArcGlobe. Webediting is mogelijk met de webmapping API’s voor JavaScript, Flex en Silverlight in ArcGIS 10 door middel van de Feature Service. Ook hier kan gebruikgemaakt worden van ‘editing templates’, zodat via een browser ook meteen een weiland kan worden getekend. Data in 3D Naast 3D-editing is er in ArcGIS 10 een breed scala aan 3D-analyses beschikbaar. Hiermee kan bijvoorbeeld gevi-

Kleurencomposieten In ArcGIS 10 liggen meer functies en analyses voor imaging binnen handbereik. De snelle display-tools maken optimale visualisatie van remote sensing-beelden en luchtfoto’s mogelijk. Deze tools en veel gebruiktefuncties (zoals het maken van kleurencomposieten) zijn direct toegankelijk vanuit het nieuwe Image Analysis Window. Vervolgens kunnen analyses uitgevoerd worden zoals classificaties en detectie van veranderingen in de tijd. Scripten met ArcPy Met de introductie van ArcPy wordt Het nieuwe Image Analysis Window. scripten in ArcGIS krachtiger en laagdrempeliger. ArcPy bevat een aantal belangrijke modules, waaronder een mapping module voor interactie met ArcMap. De Spatial Analyst-module bevat functies voor het uitvoeren van map algebra en vervangt hiermee de raster calculator. Iteratief en op de achtergrond Geoprocessing-functies kunnen in ArcGIS 10 op de achtergrond uitgevoerd worden, zodat gebruikers in de tussentijd verder kunnen werken. Daarnaast zijn er vele functies en analyses toegevoegd en is de ModelBuilder uitgebreid met iterators om bijvoorbeeld iteratief een proces te herhalen voor een aantal bestanden.

Web-editing in ArcGIS 10.

21

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:29

Pagina 22

3D-analyse.

Kaartseries ArcGIS 10 biedt de gebruiker de mogelijkheid om eenvoudig een serie kaarten te produceren vanuit één mapdocument. Zo kan bijvoorbeeld de A12 opgesplitst worden in gelijke stukken van 50 kilometer, om vervolgens voor ieder deel een aparte kaartpagina te genereren. Met dynamische tekstelementen kan de lay-out van een kaart automatisch worden voorzien van onder andere paginanummer, titel en schaalbalk. Het resultaat kan vervolgens geëxporteerd worden naar een PDF met meerdere pagina’s.

GIS in het veld De ArcGIS Mobile applicatie is volledig vernieuwd en is nu niet alleen beschikbaar voor handheld devices maar ook voor Tablet PC’s. Speciaal voor gebruik in het veld zijn extra grote knoppen toegepast in de interface voor de bediening met handschoenen of dikke vingers. Het ArcGIS Mobile Project Center is een nieuwe Windowsapplicatie voor het beheren van ArcGIS Mobile-projecten. Projecten kunnen eenvoudig in een catalogus worden beheerd en zijn ter download beschikbaar voor mobiele

ArcGIS 10 is ‘time-aware’. Objecten kunnen worden voorzien van een tijdscomponent. 22

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:29

Pagina 23

De interface van ArcGIS 10.

gebruikers. Per project kan gedefinieerd worden welke kaarten en functies beschikbaar zijn. Voor de iPhone is ook een mobiele applicatie beschikbaar om services van ArcGIS Server te benaderen. Databases De file geodatabase is vanaf ArcGIS 10 ook vanuit andere applicaties benaderbaar door gebruik te maken van de open API.

Daarnaast is het met Query Layers mogelijk om een nieuwe layer of stand-alone tabel aan te maken in een database op basis van een SQL query.

GIS in het veld, bijvoorbeeld op een iPhone.

Joris Bak [email protected] en Ernst Eijkelenboom [email protected] zijn respectievelijk support engineer en technisch marketing consultant bij ESRI Nederland. Redactie Bart Wiegmann.

ArcGIS 10 biedt de gebruiker de mogelijkheid om een serie kaarten te produceren vanuit één mapdocument. 23

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:29

Pagina 24

Bètatesters ArcGIS 10

3D GIS bij Witteveen + Bos Door: Remco Takken

Voordat een grote software-release zoals ArcGIS 10 verschijnt, worden ervaren gebruikers ‘uit het veld’ ingezet om alle nieuwtjes te testen. En, niet onbelangrijk, of alle bestaande processen, functionaliteit en data nog probleemloos draaien in de nieuwe omgeving. Ingenieursbureau Witteveen + Bos doet nu een aantal bètatests die vooral gericht zijn op 3D-functionaliteit binnen ArcGIS.

3D-GIS werkzaamheden bij Witteveen + Bos bij de aanleg van de Hubertustunnel in Den Haag, geopend in 2008.

D

eelname aan het bètatestprogramma kent volgens ESRI Inc. het volgende doel: “Beta Testing Program means: the ESRI program to validate the performance, quality, and reliability of all aspects of ESRI software programs, including the documentation, by testing early releases of the ESRI software programs in a wide variety of application environments prior to final release that includes, but is not limited to, testing and reporting by authorized licensees.” (Bron: International Contract, G-375I/KMM, 15-sept-2008, ESRI Inc.)

Informeel verzoek Op een informeel verzoek van ESRI Nederland om deel te nemen aan het testprogramma van wat toen nog ‘ArcGIS 9.4 bèta’ heette, is door Witteveen + Bos positief gereageerd. Belangrijke reden is de mogelijkheid om bestaande producten te testen binnen de nieuwe omgeving van ArcGIS 10, om zo de continuïteit te waarborgen. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om nieuwe ontwikkelingen in de software op een vroeg moment uit te proberen en te ontdekken. Harmen Kampinga, GIS-adviseur bij Witteveen + Bos:

24

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:30

Pagina 25

Het traject van de Haagse Hubertustunnel: onder de Van Alkemadelaan door, onder enkele huizen langs de Wassenaarseweg, de Van Voorschotenlaan en het Hubertusduin.

“Als een nieuwe software-versie niet backwards compatible is met een vorige editie, kan dat grote consequenties hebben. In het verleden is het gebeurd dat een gigantisch complex model dat door ons was gemaakt in ModelBuilder, niet meer werkte in ArcGIS 9.2. Dat was best ernstig. Het model opnieuw bouwen was geen optie. Tot op de dag van vandaag staat er een ArcGIS 9.1 Workstation paraat, voor het geval dat dit model nog eens nodig blijkt te zijn.” Data inladen zonder probleem Eerst zal worden vastgesteld of bestaande 3D-projecten vlekkeloos draaien in de nieuwe omgeving. De eerste resultaten zijn hoopgevend. Kampinga: “Ik heb bestaande 3Dprojecten uit 2005 gewoon kunnen inladen. Zonder probleem. Dat is niet vanzelfsprekend. Je stapt toch over naar een ‘major new release’. Dan moet je eerst maar eens kijken hoe je data zich gedragen in zo’n nieuwe versie.” Tijdens het hele proces vindt er terugkoppeling plaats met ESRI Nederland, waarbij alle bevindingen, resultaten en verwachtingen worden gedeeld. Zij zullen dit doorspelen naar ESRI, Inc. in de Verenigde Staten. Kampinga: “We hebben het gevoel dat er écht naar ons geluisterd wordt. Ik kan mij goed voorstellen dat er zaken zijn die nu nog niet helemaal goed lopen, maar die je straks in verbeterde vorm terugziet in de release van ArcGIS 10.” Tijdens het testen zullen mogelijk ook bugs naar voren komen. Deze worden dan bij ESRI Nederland gemeld en er wordt vervolgens volledige support verleend. Eventuele bug-fixes worden tijdens dit project ook geïnstalleerd en getest. Analyses in 3D GIS Een belangrijke vraag voor de groep Geo-Informatie van Witteveen + Bos: Kunnen we nu echte 3D-analyses uitvoeren? Nagegaan wordt wat er gebeurt als twee 3D-objecten met elkaar ‘botsen’, of het volumeverschil te berekenen is tussen twee 3D-objecten, en hoe profielen worden gemaakt van bodemmodellen. Steven Braakman, hoofd van de groep Geo-informatie: “Het zijn vrij specifieke zaken, zoals het verplaatsen en aanpassen van objecten. Het is nieuwe functionaliteit waar je aan moet wennen om dat in GIS te doen.” In de CAD-wereld is de 3D-revolutie enkele jaren geleden al voltrokken, voor veel GIS-ers is het nieuw terrein. “De stap die hiermee gemaakt is, is heel belangrijk”, aldus

25

Braakman. “De GIS-specialist wordt hiermee flexibeler, omdat hij of zij nu meer zelf kan doen. Natuurlijk kon het allemaal al in programma’s als 3dStudio en SketchUp, maar dan zat je altijd met import en export van je data.” Kampinga: “En dan moest je maar zien hoe je het dan terugkreeg. Een beeld dat prima geschikt kan zijn voor visualisatie, kan onbruikbaar blijken voor analyse.” 3DGM Bij Witteveen + Bos wordt al jaren gewerkt met 3D GIS. Een bekend voorbeeld is de modelleringen (in ArcScene) bij ontwerp en aanleg van de Noord/Zuidlijn. Braakman: “Eind jaren negentig werd, toen nog met ArcInfo, het 3D Geotechnisch Model (3DGM) ontwikkeld om boringen en sonderingen te vertalen naar een 3D continu beeld. Het voordeel daarvan is dat je van elke plek een geïnterpoleerde bodemopbouw kunt opvragen. Vervolgens is het model goed toepasbaar voor volumeberekeningen in geval van grote herinrichtingsprojecten zoals Ruimte voor de Rivierprojecten. Kampinga is er duidelijk over: “GIS gaat een 3D-omgeving worden. Of je nu ‘geo’ ontwerpt, of ‘civiel’, we gaan meer interactie zien met de omgeving. Virtueel en ‘echt’ gaan steeds meer door elkaar heen lopen.” Bij de presentatie van projecten probeert Kampinga daar standaard een 3D-draai aan te geven. “Ik wil vooral een prikkel geven: een kaart kan meer zijn dan alleen een plattegrond. De data die je hebt, moet je in 3D visualiseren. Niet omdat dat de opdracht is, maar uit eigen initiatief. Bij externe opdrachtgevers ligt het iets moeilijker. Die vermoeden dat er een extra prijskaartje aan verbonden is, en reageren dan vooral afwachtend.” We staan nog maar aan het begin, aldus Kampinga: “Momenteel zien we dat 3D slechts een extensie is op ArcMap. Het is dus geen standaard onderdeel van GIS. In mijn optiek zou 3D Analyst standaard deel moeten uitmaken van ArcGIS. Ik begrijp wel dat het nieuwe ArcGIS 10 gewoon moet aansluiten bij de vorige generatie. Over een paar jaar vinden we het echter heel gewoon.” “Net als sensoren, interactieve map tables en tijd, zal echte 3D een enorme vlucht nemen in GIS”, vult Braakman aan. www.witteveenbos.nl

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:30

Pagina 26

Architectuur en data op orde

De kracht van Enterprise GIS Door: ESRI Nederland

‘Geo’ wordt steeds vaker gezien als ondersteunend instrument voor informatievraagstukken buiten de GIS-afdelingen. Om aan de toenemende vraag naar geo-informatie te kunnen voldoen, is een belangrijke voorwaarde dat het past binnen de ICT-infrastructuur. Daarnaast moet er een goede communicatie en interactie plaatsvinden tussen de betrokken geo-mensen en de ICT’ers.

Met de Rich Internet Applications (RIA-) ontwikkeltechnieken kunnen gebruikers al snel aan de slag om geo-informatie in hun organisatie te integreren.

Enterprise GIS is een visie waarbij GIS organisch deel

•

uitmaakt van de werkprocessen binnen de gehele organisatie. In een optimaal ingerichte organisatie zien we een robuuste architectuur, informatiebeleid over geogegevensopslag en ingerichte en gedocumenteerde processen. Maar ook de behoefte aan ondersteunende maatwerkoplossingen, goed opgeleide mensen en actuele en betrouwbare gegevens. Om tot deze organisatie te komen biedt ESRI Nederland diensten en producten, die deze keten vanaf het verkennen van opties tot aan de consolidatie van de productieomgeving vorm geeft. Afhankelijk van de fase waarin de organisatie zich begeeft, kan invulling worden gegeven aan vraagstukken zoals:

• • •

• • •

26

Architectuuradvies en inrichting: hoe ziet voor u de optimale omgeving eruit? Definitie en realisatie van het enterprise geo-data warehouse Definitie en realisatie van de gewenste maatwerkfunctionaliteit Installatie, configuratie, inrichting en aansluiting van de functionaliteit op de werkprocessen en bestaande ICTinfrastructuur Transitie naar het Enterprise GIS Opleiden en inwerken van de gebruikers en beheerders Data op orde: het inbedden van een robuuste methodiek voor het op gewenste kwaliteit houden van de basisregistraties

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:30

Oplossingsgericht aan de slag Gebruikers in een organisatie willen veelal geen high-tech oplossing, maar een simpele, dummy proof-oplossing die toont wat ze willen zien. De gebruiker moet dus niet allerlei kaartlagen aan- of uitzetten, maar wil de informatie direct kunnen zien in een eigen toepassing. Vanuit deze toepassingen kan de gebruiker het nut van de component ‘locatie’ een plaats geven. Met ESRI-technologie is vanuit één architectuur zowel de server, desktop als mobiele platforms beschikbaar. De gebruiker hoeft zich dus geen zorgen te maken over de onderlinge samenhang. Veel organisaties weten goed wat er kan met het ESRI-platform. Een grote groep heeft echter niet de capaciteit om zelf de oplossingen te ontwikkelen. Dat hiaat proberen ESRI Nederland en haar business-partners op te vullen. Dankzij de Rich Internet Applications (RIA-) ontwikkeltechnieken kunnen gebruikers al snel aan de slag om geo-informatie in hun organisatie te integreren. Voor meer informatie kunt u terecht bij [email protected].

Pagina 27

Architectuuradvies De juiste vertaling van behoeften vanuit specifieke bedrijfsprocessen naar een passende, technische infrastructuur is van belang. Dit traject wordt gestart met een systematische analyse van hoe er nu gewerkt wordt. Dit resulteert in globale specificaties voor het GIS. Hiermee kan een nieuwe architectuur worden ingericht of een bestaande architectuur worden aangepast. Vervolgens wordt samen met de gebruiker geïnventariseerd welke administratieve en geografische gegevens nodig zijn en welke GIS-applicaties er ingezet kunnen worden om op een efficiënte manier de gewenste kaarten en ruimtelijke analyses te kunnen genereren. De System Architecture Design-methodiek biedt daarbij handvatten om vanuit een projectmatige aanpak goed onderbouwde technische architectuurkeuzes te maken, die in de praktijk met succes zijn gebruikt en geëvalueerd. Op 22 en 23 april 2010 verzorgt ESRI Nederland in Rotterdam de opleiding System Architecture Design voor GIS, waarin deze methodiek wordt toegelicht met als doel om deze daarna direct binnen de organisatie te kunnen toepassen. Meer informatie over deze opleiding is te vinden op www.esri.nl/opleidingen. Bij het ontwerpen en onderhouden van een GIS-architectuur vragen onderwerpen als de aansluiting bij de bestaande ICT-infrastructuur, maar ook performance, schaalbaarheid, beschikbaarheid, beveiliging en beheer de nodige aandacht. Technisch zijn er mogelijkheden om webapplicaties of geo-services alleen voor geautoriseerde gebruikers beschikbaar te stellen. Beveiliging en beheer van de technische infrastructuur zijn daarnaast onderwerpen die invulling krijgen in een architectuuradvies.

In een optimaal ingerichte organisatie zien we een robuuste architectuur, informatiebeleid over geo-gegevensopslag en ingerichte en gedocumenteerde processen. maar ook de behoefte aan ondersteunende maatwerkoplossingen, goed opgeleide mensen en actuele en betrouwbare gegevens.

Data op Orde Overheden stellen geo-informatie steeds beter beschikbaar. Met name de basisregistraties zijn vaak zeer relevant voor andere, in de keten opererende, partijen. Het uitleveren van data kan alleen als deze actueel, betrouwbaar en compleet zijn, inclusief kloppende metadata. ESRI Nederland heeft hiervoor de dienst ‘Data Op Orde’ ontwikkeld. Daarin wordt de huidige stand van zaken op gebied van kwaliteit en compleetheid van de kernregistraties boven tafel gebracht. Tevens worden middelen ingeregeld om de

27

kwaliteit van data te toetsen en te behouden en om de metadata effectief te beheren. Het hele traject heeft een korte doorlooptijd, afhankelijk van maatwerkbehoeften en is interactief van aard; door middel van gefaciliteerde workshops en trainingen ‘on the job’. De ervaring leert dat dit bewustwording en betrokkenheid creëert. Het einddoel van dit intensieve traject is een helder beeld van de status van de data bij de organisatie en een route naar optimaal databeheer. Data zijn per slot van rekening het waardevolste bezit van iedere organisatie.

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:30

Pagina 28

Services beveiligen op basis van ruimte, tijd of per laag.

Preconference en postconference

OpenGIS en GIS-services Door de redactie

Het programma ‘Nederland Open In Verbinding’ en de richtlijnen van het GI-Beraad geven aan dat iedereen gebruik moet maken van open standaarden. De laatste jaren zijn de OGC-specificaties meer volwassen geworden. Tijdens de GIS Tech zullen standaarden dan ook extra aandacht krijgen.

G

edurende de GIS Tech zal in de ArcGIS-gebruikerstrack een sessie zijn genaamd ‘De Juiste Standaard’. Han van Veldhuizen zal ingaan op de grote hoeveelheid standaarden en hoe we hier de juiste uit kunnen kiezen. Daarnaast zullen rond de GIS Tech twee dagen worden georganiseerd over standaarden. Ten eerste een preconference ‘ArcGIS en OpenGIS, samen op één lijn’ onder andere gegeven door Satish Sankaran, productmanager Interoperabiliteit van ESRI Inc. Ten tweede een meer specifieke postconference over GEO DRM-standaarden. Deze geven richtlijnen over beveiliging en publiceren van services via licentiemodellen, kortom een Digital Rights Managementoplossing met GIS-services. ArcGIS en OpenGIS, samen op één lijn Het doel van dit seminar is het presenteren van de functionele ondersteuning die OGCspecificaties in het ArcGIS 10-platform bieden. Voorbeelden hiervan zijn het vindbaar maken van data en services, visualisatiemogelijkheden en datatransacties via services. Satish Sankaran gaat met de deelnemers de dialoog aan over toepassingen en ondersteuning van OGC Specificaties. Hoe gebruiken de gebruikers deze open standaarden?

Beveiligen en publiceren van GIS-services Overheden moeten meer informatie ontsluiten voor meer transparantie. Intern, maar ook voor de burger. Deze ontsluiting van informatie (via webservices) moet beheersbaar zijn en moet zich kunnen richten op specifieke doel-

De Web Coverage Service (WCS) is het protocol voor de open uitwisseling van geografische rasterdata. Dit in tegenstelling tot de Web Feature Service (WFS) die functies beschrijft op vectordata. 28

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:30

Pagina 29

Een Web Feature Service-Transactional (WFS-T), met een karakteristiek stukje Rotterdam.

groepen. Hiervoor zijn beveiligde services nodig. Daarnaast wordt bijvoorbeeld vanuit PDOK aangegeven dat licentiemanagement en afrekenmodellen ingezet moeten kunnen worden bij GIS-webservices. Momenteel is hiervoor een basis aanwezig in de OGC Digital Right Management-specificatie. Tijdens dit postconference seminar, georganiseerd door ESRI Nederland, wordt ingegaan op hoe deze functionaliteit met het ArcGIS-platform gebruikt kan worden. Sankaran gaat in op de nieuwste OGC-ontwikkelingen op DRM samen met Conterra (editor van de OGC DRMspecificatie). Ook houdt ESRI Nederland een presentatie over het beveiligen en publiceren van GIS-services en wordt een aantal toepassingen gepresenteerd.

Het preconference seminar ‘ArcGIS en OpenGIS, samen op één lijn’ vindt plaats in het WTC te Rotterdam op 12 april 2010. Het postconference seminar ‘Beveiligen en publiceren van GIS-services’ is op dezelfde locatie op 14 april 2010. Meer informatie over de GIS Tech 2010 vindt u op www.gistech.nl. en/of over de pre- en postconference seminars op www.esri.nl/opleidingen.

Tijdens het postconference seminar wordt ingegaan op Digital Rights Management binnen het ArcGIS-platform. 29

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:31

Pagina 30

Webservices van jezelf en anderen

O p o n d e r zo e k m e t A rc G I S E x p lo re r Door: Marc Hoogerwerf

Met ArcGIS Explorer kun je zelf aan de slag met het exploreren van online kaartservices, in combinatie met eigen lokale ruimtelijke informatie.

Basiskaarten op ArcGIS Online.

A

fgelopen zomer waren de eerste reacties op de nieuwe, gratis ArcGIS Explorer build 900 wat lauw. “Een soort Google Earth, leuk, maar dat hadden we toch al?”, was een veelgehoorde reactie. Die mensen hebben ArcGIS Explorer toch iets te snel terzijde geschoven als leuke, maar overbodige 2D- en 3D-viewer. Onterecht, want het programma heeft veel te bieden als het gaat om het exploreren van ruimtelijke informatie. Ruimtelijk besef toegenomen Het besef dat ruimtelijke informatie essentieel is voor de beantwoording van veel van onze vragen, is de afgelopen jaren behoorlijk toegenomen. Het aantal websites met een (al of niet interactieve) kaart is enorm gegroeid, en mensen verbeelden wat hen bezighoudt op Google Earth. Foto’s, va-

kantieoorden, fietsroutes, maar ook bestemmingsplannen en de reacties erop vinden hun weg naar het Internet. Vaak is het echter wel wat magertjes. Veel viewers laten je weliswaar door een kaart navigeren en erin prikken, maar dan houdt het meestal wel op. Er zijn wel gespecialiseerde websites die geraffineerde en complexe analyses bieden, voor het zelf grasduinen en exploreren van ruimtelijke informatie ben je toch vaak overgeleverd aan professionele GIS-pakketten. Compleet ‘ecosysteem’ De focus van ArcGIS Explorer is gericht op het verkennen van je omgeving en biedt mogelijkheden om ruimtelijke vragen te beantwoorden en ruimtelijke analyses uit te voeren op bestaande gegevensbestanden. Het

30

is eenvoudig om de resultaten van die analyses met anderen te delen via email en slide shows met interactieve kaarten. Het is echter geen software om zelf geografische bestanden mee op te bouwen en te wijzigen. Het ‘Explorer’ in de naam moet je dus letterlijk nemen. Rondom ArcGIS Explorer is een compleet ‘ecosysteem’ gebouwd. Zo biedt ArcGIS Online veel mooie en bruikbare kaarten die je met een druk op de knop kan gebruiken Daarbij is veel aandacht besteed aan cartografie. Deze online kaarten zijn, zeker vergeleken met het gangbare aanbod, mooi opgemaakt. Ze zijn ook snel, ondanks het feit dat ze vanuit Amerika worden geserveerd. En door de lokale cache zijn ze ook offline beschikbaar. Delen met anderen Met ArcGIS Online kun je je eigen ruimtelijke informatie en zelfgemaakte uitbreidingen op ArcGIS Explorer delen met anderen. Maar hoe zit het met gegevens van anderen? ArcGIS Explorer is wat dat betreft een omnivoor. Naast (defacto) standaard GISbestanden zoals Shape en KML-bestanden en file- en enterprise-geodatabases, kan je GPS-bestanden en tekstbestanden met XY-coördinaten toevoegen, of tekstbestanden die alleen adressen bevatten. De geocodeer-service van ArcGIS Online zet deze adressen on-the-fly om naar coördinaten. Online webservices zoals GeoRSS feeds, WMS services en ArcGIS Server REST-services bieden toegang tot de actuele informatie. Zo zijn bijvoorbeeld de services die zijn gepubliceerd op het Geoportaal van de Dienst Landelijk Gebied en het Nationaal Georegister eenvoudig te gebruiken. Samen op pad Exploreren doe je vaak niet alleen, maar samen met anderen. Deel op-

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:31

Pagina 31

Geohydrologie in een Natura 2000-gebied in Zuid-Holland, opgevraagd via de TNO Geo3DModel service.

merkingen over de zaken die je op je zoektocht tegenkomt, foto’s en links naar websites met anderen via de email. De ontvanger ontvangt deze met een bijlage die hem of haar, na het openen, precies op de juiste plek brengt en jouw opmerkingen toont. Doordringen in ondergrond Niet alle ruimtelijke informatie is voorhanden in de vorm van online GIS-webservices of als GIS-bestand. TNO maakt 3D-modellen van de ondergrond van Nederland. In deze modellen is informatie over geo(hydro)logische lagen opgeslagen, zoals de ligging van geologische formaties, watervoerende pakketten en slecht doorlatende lagen en de geohydrologische eigenschappen van die lagen. TNO ontsluit deze en andere informatie via webservices die niet onmiddellijk toegankelijk zijn in een viewer. De ArcGIS Explorer SDK (Software Development Kit) maakt het mogelijk om de TNO-modellen van de Nederlandse ondergrond te combineren met andere ruimtelijke informatie. Iemand met een klein beetje programmeerervaring kan de SDK gebruiken om extra knoppen en uitbreidingen te bouwen voor ArcGIS Explorer. En die knoppen zijn weer eenvoudig per e-mail te delen met anderen. De ontvanger kan de knop eenvoudig toevoegen aan ArcGIS Explorer, zonder installatieprogramma of ICT-afdeling om de nieuwe knop te laten ‘scripten’. Een zelfgemaakte knop is ook eenvoudig te delen met een grote

groep mensen door de knop te publiceren op ArcGIS Online. Iedereen op onderzoekspad In maart 2010 heeft het ArcGIS Explorer-team de volgende stap gezet met ArcGIS Explorer build 1200. Daarin zijn de Microsoft Bing Maps gratis te gebruiken en maakt een analysis gallery het eenvoudig om online geoprocessing services toe te voegen en mash-ups te maken met andere services. Bijvoorbeeld met sociale netwerken zoals Twitter. Nieuw in build 1200 is ArcGIS Explorer online. Deze ‘rich Internet client’ op basis van Microsoft Silverlight, maakt van iedere computer met een webbrowser en Silver-

light-plugin een krachtig instrument om online en lokale ruimtelijke informatie te exploreren. Daarmee heeft iedereen de instrumenten in handen om zelf op onderzoekspad te gaan. Marc Hoogerwerf [email protected] werkt als leading consultant bij de adviesgroep Geosolutions van Royal Haskoning. Met dank aan Harry Middelburg van TNO (Geo3DModel service). http://resources.esri.com/arcgisexplorer/900/index.cfm?fa=home

‘My Content’ bij ArcGIS Online.

31

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:31

Pagina 32

Volwassen gebruik van GIS

D e A rc G I S - g e b ru i ke r 1 0 . 0 Door: Gert-Jan van der Weijden

Het is 2010, en dus in ieder geval marketingtechnisch een prima moment om de nieuwe release van ArcGIS, the release formerly known as 9.4, om te dopen tot versie 10.

AGGN-werksessie ‘Bossche bollen of gebakken peren’. (foto: RWS)

Met een poll op de website van de ArcGIS GebruikersGroep Nederland, www.aggn.nl, een rondje in een LinkedIn-groep en eens wat links en rechts informeren, heb ik geprobeerd een beeld te krijgen van wat u, de gebruiker, met zo’n release doet.

Release-frequentie In het begin van dit millennium vlogen de ArcGIS-updates ons jaarlijks om de oren, sinds versie 9.1 is de frequentie duidelijk omlaag gegaan, tussen 9.3 en 10 zit zelfs twee jaar. De 9.3.1 release tel ik gemakshalve niet mee, de nummering geeft al aan dat het eigenlijk een service-pack is. GIS is vaak integraal onderdeel geworden van primaire processen, en heeft daardoor afhankelijkheden met andere systemen. Het gebruik werd breder, waardoor een upgrade meer mensen in de organisatie raakt, en dus een grotere impact heeft. Daarbij maakt ICT-Outsourcing hardere afspraken over release-management nodig. Tien, twintig jaar geleden waren ArcGIS-gebruikers tevens ontwikkelaars. Die zaten weliswaar flink te tieren bij niet-werkende functionaliteit, maar wisten daar met een macro of een programmaatje in C, Delphi nog wel een workaround voor te maken. Tegenwoordig is OTAP het devies: Ontwikkeling – Test – Acceptatie – Productie. Nieuw of verbeterd? Veel gebruikers gaven anno 2010 aan dat zij niet zozeer op spectaculaire nieuwe functionaliteit zaten te wach-

Met de AGGN naar de Noord/Zuidlijn in Amsterdam, 2009.

ten, maar op verbetering van bestaande functionaliteit. Misschien is er wel een markt voor een versie 9.4 én een versie 10.0 naast elkaar. Het bestaan van het aloude ArcInfo Workstation náást ArcGIS zou je zo kunnen zien, evenals het nog steeds uitgestelde pensioen van ArcView GIS 3.3. Maar of we het nu versie 9.4 of 10 noemen, het blijft interessant om te horen en te zien wat een nieuwe release van ArcGIS nu allemaal kan. Nóg interessanter is het, om te horen en te zien wat de gebruiker ermee doet. Met welke versie van ArcGIS dan ook!

Ontdekkingsreizigers en adviseurs De ontwikkelaars willen snel met nieuwe functionaliteit aan de slag. Zij zijn de ontdekkingsreizigers onder de ArcGISgebruikers. Deze ontwikkelaars geven wel aan dat compatibiliteit met hun klanten een belangrijk issue is. Daarvoor is de virtuele pc een veelgenoemd hulpmiddel. Adviesbureaus proberen door de organisatie heen op één release te standaardiseren. Incompatibiliteit tussen verschillende releases is daarAGGN-werksessie ‘Bossche bollen of gebakken peren’ in het voor een belangrijke reden. LEF future centre. (foto: RWS) 32

Gert-Jan van der Weijden [email protected] is voorzitter van de AGGN en in het dagelijks leven beleidsmedewerker Ruimte bij het Ministerie van VROM. www.aggn.nl

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:31

Pagina 33

P ro g ra m m a G I S T E C H 2 0 1 0 Maandag 12 april PRECONFERENCE SEMINAR

Het seminar ‘ArcGIS en OpenGIS, samen op één lijn’ laat zien hoe OGC-standaarden en de richtlijnen van Geonovum werken in ArcGIS. Deelnemers kunnen over dit onderwerp in discussie gaan met de manager interoperabiliteit van ESRI.

Dinsdag 13 april OCHTENDPROGRAMMA PRESENTATIES

Neem plaats in de grote zaal met zo’n 600 GIS-gebruikers en laat u meenemen op ontdekkingsreis in de wereld van ArcGIS 10. Tevens wordt aan het eind van de ochtend de uitslag van de AppGallery bekendgemaakt.

MIDDAGPROGRAMMA PRESENTATIES

Door een keuze te maken uit de 18 presentaties kunt u kennismaken met ArcGIS. In alle hoeken van het ArcGIS-platform is wel iets nieuws te vinden. Ook is er een track waarin gebruikerservaringen centraal staan.

WORKSHOPS

In de twee hands-on workshops wordt een praktische case uitgewerkt en leert u om meer uit imaging of Python te halen met ArcGIS 10!

Woensdag 14 april POSTCONFERENCE SEMINAR

In dit seminar ziet u hoe u met het ArcGIS-platform services kunt beveiligen op basis van ruimte, tijd of per laag. Daarnaast wordt gedemonstreerd hoe services kunnen worden aangeboden onder diverse licentiemodellen.

33

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:32

Pagina 34

Hé

12˚ 00

11˚ 00

10˚ 00

9˚ 00

8˚ 00

7˚ 00

6˚ 00

5˚ 00

4˚ 00

3˚ 00

2˚ 00

1˚ 00

0˚

1˚ 00

2˚ 00

3˚ 00

4˚ 00

5˚ 00

6˚ 00

westerlengte

Bl bi

Ne tG

+39()2 +39()2

>-0:)6)2 >0: :)6)2

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:32

Pagina 35

[[[SZIVLIMHIRMGXRP [[[ S SZIVL LIMH IR MGX RP LIMHIRMGXRP XQETVMP XQETVMP ..EEVFIYVW9XVIGLX E EEVFIYVW9 XVVI IGLX

Hét p platform latf tform m vvoor oor ICT ICT-toepassingen -ttoepassin i gen en -diensten -dien di sten b binnen i innen de d overheidssector overheid h idssecttor

+:-% 2 % + )  83 P +6%8-7 LIMHIRMGXR ZIV [[[S

Blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen binnen uw vakgebied.

Netwerk Netwerk k ev event vent t
Open Source Sou urce P Paviljoen aviljoen t
XML X XML-congres -congres t Geo-r outte t
t ruim 150 exposanten exp posanten Geo-route +39()27432736 +39()2 7432736

1)(-%4%682)67 1)(-%4 1 %682)67

>-0:)6)274327367 >0: :)6)274327367

&6%2',)36+%2-7%8-)7 & &6%2',)36 +%2-7%8-)7

'328)284%682)6 '328)284 %682)6

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:32

Pagina 36

GIS

Groeiend wereldwijd risico

Aon’s Political Risk Map 2010 Door: Remco Takken

Politieke en financiële instabiliteit blijven kenmerkend voor het zakenlandschap wegens de aanhoudende financiële crisis. Aldus de afdeling Risicomanagement van de wereldwijd opererende verzekeringsmakelaar Aon. Het bedrijf presenteerde zijn zeventiende Political Risk Map.

R

isicoadviseur en verzekeringsmakelaar de Universiteit van Oxford en medewerAon bracht voor het afgelopen jaar van 209 kers van andere onderzoeksinstellingen. landen en gebiedsdelen de politieke risico’s Omdat een gedrukte kaart per definitie in kaart. Daarbij zijn metingen verricht van slechts een momentopname kan zijn, krijde volgende risico’s: de converteerbaarheid gen klanten van Aon toegang tot een digivan valuta, stakingen, oproer, oorlog, tertale variant, een ‘tracker’ die inspeelt op de rorisme, wanbetaling door de staat, politieactualiteit, zoals de recente instabiliteit van ke inmenging, onderbreking van de toeleGriekenland. veringsketen en de wet- en regelgeving. Van elk land worden de risico’s beoorVoedsel- en watertekort deeld: ‘Laag’, ‘Middelmatig-laag’, ‘MidDe kaart laat dit jaar tevens de risico’s van Legenda van de Risk Map. delmatig’, ‘Middelmatig-hoog’, ‘Hoog’ of water- en voedselschaarste zien. Een toe‘Zeer Hoog’. nemend risico, stelt Aon. Op de kaart van De resultaten van het onderzoek zijn te vinden op de 2010 staan nieuwe indexen voor voedselvoorraden, landPolitical Risk Map 2010, een kaart die door Aon Risk bouwgrondstoffen en water. Deze indexen zijn toegepast op Services wordt opgesteld in samenwerking met internatiodertig landen die in potentie op de middellange en lange ternaal adviesbureau Oxford Analytica. Oxford Analytica put mijn met ernstige voedsel- en watertekorten worden geconvoor haar onderzoek uit een mondiaal netwerk van meer fronteerd. Dit zijn allemaal ontwikkelingslanden, voor het dan duizend deskundigen, waaronder vakgroepsleden van grootste deel gelegen in Afrika. Maart 2010-2

36

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:32

Pagina 37

GIS

Marc van Nuland, directielid van Aon Risk Services: “Hier zien we dat de meeste verzekeringen worden afgesloten, en dat betekent dat de voornaamste handel en investeringen hier plaatsvinden.” Op de kaart zelf zijn twee nieuwe icoontjes te vinden: Voedsel- en Wateronzekerheid. Ze zijn geplaatst bij de dertig landen met het hoogste risico. Meestentijds zijn het Afrikaanse landen, maar ook een land als Israël, met een lange geschiedenis van watertekorten, is opgenomen. Dit land staat echter niet in de Top 20.

Nieuw op de lijst is Eritrea, terwijl anderen een verhoogd aantal risico’s kennen. Professor Erwin Muller, CEO van Aon-dochter COT, legt uit dat dit niet alleen het geval is bij landen die aan veel risico’s blootstaan. “Voor een land als Ghana geldt, dat er slechts drie symbolen bij staan. Deze zijn echter alle drie nieuw ten opzichte van vorig jaar. Dit ligt in lijn met de trend dat het Afrikaanse continent risicovoller wordt.” De Top 9 van grondstoffen die het meeste risico vormen bij voedselschaarste.

Verschuivingen op de kaart van 2010 In negen landen is het voor bedrijven veiliger geworden om te ondernemen. Deze zijn opgewaardeerd naar een lager risiconiveau: Albanië, Myanmar/ Birma, Hongkong, Colombia, Zuid-Afrika, Sri Lanka, Oost-Timor, Vanuatu (eilandengroep in de Stille Oceaan) en Vietnam. Hongkong werd stabieler in de laatste jaren, in Colombia verbeterde niet alleen de veiligheid, maar ook de toevoer van goederen door ketenleveranciers. Sri Lanka versloeg de Tamil Tijgers, voor zolang het duurt, Albanië maakt serieus werk van haar strijd tegen misdaad en corruptie. Hiermee verbetert bovendien de kans op het EU-lidmaatschap. Vietnam is een opkomend lagelonenland, met een investeringsklimaat dat erop gericht is geld van buitenaf aan te trekken. Myanmar profiteerde van de hoge gasprijs, die feitelijk het nationaal tekort afbetaalde. Hoger risico Achttien landen kenden omstandigheden die juist hebben geleid tot een verhoging van het risiconiveau: Algerije, Argentinië, El Salvador, EquatoriaalGuinea, Ghana, Honduras, Kazachstan, Letland, Madagaskar, Mauritanië, de Filippijnen, Porto Rico, de Seychellen, Sudan, de Verenigde Arabische Emiraten, Oekraïne, Venezuela en Jemen. Soedan, Venezuela en Jemen zijn nu toegevoegd aan de categorie ‘Zeer Hoog’, de hoogste risicogradatie van de Political Risk Map. Zij bevinden zich in gezelschap van Afghanistan, de Democratische Republiek Kongo, Iran, Irak, Noord-Korea, Somalië en Zimbabwe als meest risicovolle landen ter wereld. Jemen is toegevoegd aan de catgorie ‘Zeer Hoog’, vanwege de zeer instabiele positie van de regering. Er dreigt een burgeroorlog, terwijl tezelfdertijd Al Qaida-achtige groeperingen opduiken. In een aantal gevallen is aan de landen met een Hoog of Zeer Hoog profiel een lijst van zeven of meer symbolen toegevoegd.

Meer rode en oranje zones Hoewel het niet mogelijk is om kaarten van de afgelopen jaren éénop-één met elkaar te vergelijken, concludeert ook Erwin Muller dat er meer rode en oranje zones te zien zijn.” Door de jaren heen zie je de situatie verslechteren.” Van Nuland: “De rode zones staan voor gebieden waar het heel moeilijk, of zelfs onmogelijk is om je tegen risico’s te verzekeren.” Gevraagd naar de cartografische consequenties van een steeds roder gekleurde kaart, oppert Muller de mogelijkheid van een nieuw te ontwikkelen thematische Aon-kaart. Dit is eerder ook al gebeurd, met de Terrorist Threat Map, die enkele jaren geleden voortkwam uit de Political Risk Map. Op de politieke risicokaart staat momenteel één algemeen symbool dat terrorismegevaar weergeeft. Het is een exploderend bommetje met de titel ‘Strike, Riot, Civil Commotion, Terrorism’. Ieder jaar wordt er een apart thema uitgelicht. Vorig jaar werd de ‘Commodity Crunch Exposure Matrix’ gepresenteerd, terwijl de ‘Supply Chain Disruption Risks’ vanaf 2010 permanent in de kaart zijn opgenomen. Goed nieuws voor verzekeringsmaatschappijen Van Nuland: “Bedrijven moeten absoluut blijven investeren met flair, zoals ze dat nu ook al doen. Ze moeten zich alleen afvragen of de hogere risico’s van het moment niet afgedekt moeten worden met een verzekering.” Dat klinkt als goed nieuws voor de verzekeringsmaatschappijen waarvoor Aon werkt. Deze vervlochten positie van de risicokaart met het verzekeringswezen, doet enigzins afbreuk aan het wetenschappelijke gehalte van de gebruikte data. Van Nuland: “We willen met deze kaart vooral ‘awareness’ kweken met betrekking tot groeiende risico’s gedurende de financiële crisis. Vooral kleinere bedrijven moeten zich gaan afvragen: Kunnen we het risico dragen als het mis gaat?” Wat Van Nuland de meeste zorgen baart, is de combinatie van hogere risico’s en financiële instabiliteit: “We zien het in de dagelijks realiteit: meer claims.” www.aon.com/netherlands www.aon.com/2010politicalmap

Dertig landen met de hoogste risico’s op het gebied van voedsel- en waterschaarste. Maart 2010-2

37

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:32

Pagina 38

GIS

Grensoverschrijdende basiskaart

Rijn-Schelde Delta

Door: Gerard ’s-Gravendijk en Hans van der Maarel

Voor de nieuwe interactieve website van het project Mainport Delta was voor het Rijn-Schelde Delta-werkgebied een grensoverschrijdende basiskaart nodig, in combinatie met een veelheid aan geodata. Voor zowel de ondergrond als de industriegebieden zijn FME-workbenches opgezet die de conversies uitvoerden.

D

e Rijn-Schelde Delta samenwerking is een grensoverschrijdend samenwerkingsverband tussen Vlaanderen en Nederland. Belangrijkste partners zijn de havens van Antwerpen en Rotterdam. Daarnaast participeren de provincies Zuid-Holland, Noord-Brabant en Zeeland, Antwerpen, Oost-Vlaanderen en West-Vlaanderen, naast nog een aantal grotere steden aan weerszijden van de grens. Het doel van de gezamenlijke website is het aantrekken van (buitenlandse) investeerders door op een kaart aan te geven waar binnen het RSD-werkgebied ruimte op bedrijventerreinen beschikbaar is. Het project is uitgevoerd door Red Geographics voor de verwerking van de geodata, Osage voor de webinterface en Strictly Personal voor de vormgeving en coördinatie. De kaartondergrond De kaartondergrond is opgebouwd met behulp van GIS-vectorbestanden, schaal 1/250.000. Deze schaal geeft

een gegeneraliseerde en daardoor niet al te zeer gedetailleerde voorstelling van de topografie en van de geografie van het land, en heeft betrekking op de auto-, spoor-, en vaarwegen en op de woongebieden. Die informatie wordt aangevuld met gegevens over het ruimtegebruik (onder andere bos, boomgaard, weiland), de open wateren (zee, meer, plas) en een aantal topografische details (onder andere hoogspanningsleidingen, watertorens, zendmasten). De aanvullende geodata Bovenop de kaartondergrond wordt het thema geprojecteerd: bedrijventerreinen, ook wel werklocaties genoemd. Het gaat hier om de contouren van deze terreinen met daarbij een aantal aanvullende gegevens. Voor dit project zijn dat onder andere de beschikbaarheid van de industriegronden, al dan niet aan water of spoor gelegen, uitgegeven in erfpacht, huur of verkoop, de netto en bruto terreinoppervlakte, en de adresgegevens van de beheerder van de

Maart 2010-2

38

terreinen. De data van die industrieterreinen worden in Nederland jaarlijks verzameld en gepubliceerd door het Ministerie van VROM (IBIS-werklocaties, www.bedrijvenlocaties.nl). In België worden deze gegevens (nog) niet centraal bijgehouden en is er speciaal voor dit project door de provinciale ontwikkelmaatschappijen (POM’s) een inventarisatie uitgevoerd, in samenwerking met de VLAO, het huidige Agentschap Ondernemen. Het is van groot belang dat voor zowel Nederland als België dezelfde gegevens met eenzelfde nauwkeurigheid worden aangeleverd. Wanneer één van de landen geen gegevens heeft over de manier van uitgifte van de terreinen, zal de zoekactie een ongewenst resultaat opleveren. De techniek De verwerking van geodata bestond uit de data voor de kaartondergrond en de gegevens van de industrieterrei-

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:32

Pagina 39

GIS

Stroomschema van de grensoverschrijdende basiskaart Rijn-Schelde Delta.

nen. Voor de ondergrond is in eerste instantie gekozen voor de datasets van de TDK en het NGI. Een aantal van de Nederlandse organisaties had al contracten met de TDK, er was dus geen extra investering nodig om deze data te verkrijgen. Aangezien de kaart qua inhoud sterk gegeneraliseerd is, is er in eerste instantie van uitgegaan dat de verschillende datamodellen geen al te groot probleem zouden zijn, maar de praktijk heeft aangetoond dat er toch onoverkomelijke verschillen waren. De TDK gebruikt namelijk een puur topografisch datamodel, terwijl het NGI een meer op thematiek gebaseerd model hanteert. Eén van de gevolgen hiervan was dat het onmogelijk bleek om puur op een selectie op attributen een sluitend wegennetwerk voor zowel Nederland als België te krijgen. Er is een nieuw, sterk versimpeld, datamodel bedacht en de beide bron-datasets zijn daar naartoe omgezet. Om tot een acceptabel resultaat te komen zijn er vervol-

gens handmatige aanpassingen gedaan. Gezien het feit dat het hier een relatief simpele ondergrond betreft, en de brondata met een updatecyclus van enkele jaren kampt, was dit de meest praktische oplossing. Daarnaast moesten nog de gaten bij de grenzen ‘gedicht’ worden, die waren ontstaan omdat de diensten verschillende projecties/coördinaatsystemen gebruiken. Output Voor zowel de ondergrond als de industriegebieden zijn FME-workbenches opgezet die de conversies uitvoeren. De output bestaat uit een aantal verschillende bestanden: shapefiles voor de ondergrond en de industriegebieden en een .csv-bestand van de industriegebieden met geometrie in OGC-WKT-formaat voor de webinterface. De ondergrond wordt opgemaakt in Adobe Illustrator met Avenza MAPublisher, waarna er een aantal GeoTiffs wordt weggeschreven die door middel van Global Mapper

Belangrijkste Rijn-Schelde Delta-partners zijn de havens van Antwerpen en Rotterdam. Daarnaast participeren de provincies Zuid-Holland, Noord-Brabant en Zeeland, Antwerpen, Oost-Vlaanderen en West-Vlaanderen, naast een aantal steden aan weerszijden van de grens.

gegeorefereerd en getiled worden voor een Google Maps interface. Om de hoogste outputkwaliteit te garanderen is het noodzakelijk één GeoTiff per zoomlevel aan te maken en dat ook direct in de juiste projectie te doen (het automatisch resamplen van digitale kaarten geeft een onacceptabel kwaliteitsverlies). Aangezien er gekozen is voor de Google Maps API moesten de ondergronden in Google Mercator (EPSG:900913) opgemaakt worden. Dit bracht het aantal projecties binnen het project op vier (RD en Lambert 1972 voor de brondata, Google Mercator voor de ondergronden en WGS84 voor de contouren van de industriegebieden die daarop geprojecteerd werden via de webinterface). Mogelijkheden voor verbetering Er is een aantal mogelijkheden voor verbetering van de processen, en daarmee het eindresultaat. Voor de ondergrond is het bijvoorbeeld mogelijk om de 1:250.000 EuroRegionalMap in te zetten. Verder is het zaak om de informatie die beschikbaar is voor de bedrijventerreinen zo fijnmazig mogelijk aangeleverd te krijgen. Aangezien er alleen informatie per object is, en de applicatie dus alleen die objecten kan laten zien die voldoen aan de criteria van de gebruiker, is dat de beperkende factor. Als het gehele havengebied van Rotterdam of Antwerpen één enkel object is, zal dit de kwaliteit van de output niet ten goede komen. Voor een aantal attributen worden nu afstanden berekend, de kwaliteit waarmee dit gebeurt is niet hoog: hemelsbreed de afstand vanaf het middelpunt van het industriegebied naar bijvoorbeeld een vliegveld of oprit van een snelweg, en die afgerond op vijf kilometer. Voor een deel hangt dit ook weer samen met de fijnmazigheid van de gebieden. Een mogelijke verbetering is om de daadwerkelijke route over de weg te berekenen. Hans van der Maarel [email protected] is directeur van Red Geographics, Gerard ’s-Gravendijk [email protected] is eigenaar van strictly personal, bureau voor grafisch ontwerp & cartografie. www.rsdelta.eu

Maart 2010-2

39

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:33

Pagina 40

GIS

Digitale watertoets ruimtelijke plannen

Verkorte procedure versneld Door: Arjan Heugens

Acht waterschappen uit het noorden en het oosten van het land hebben gezamenlijk het initiatief genomen om een digitale watertoets te ontwikkelen. Voor gemeenten en waterschappen betekent dit een enorme tijdsbesparing, omdat ruimtelijke plannen die in aanmerking komen voor de korte procedure direct worden afgehandeld.

Winters beekherstel in Drenthe.

G

emeenten moeten sinds 2003 bij het opstellen van ruimtelijke plannen een advies bij het waterschap vragen over de gevolgen die het plan heeft op de waterhuishouding. Deze watertoetsprocedure resulteert uiteindelijk in een waterparagraaf. De waterparagraaf maakt onderdeel uit van het plan en beschrijft de gevolgen voor de waterhuishouding. Er is een ‘verkorte’ en een ‘normale’ procedure. De verkorte procedure wordt gevolgd voor plannen waarbij het wateraspect niet of nauwelijks speelt. De normale procedure is voor die plannen die wel degelijk ingrijpen op de waterhuishouding. In de praktijk blijkt dat bij ongeveer 90 procent van de ingebrachte plannen de verkorte watertoetsprocedure volstaat. Om te bepa-

len voor welke procedure een plan in aanmerking komt, moet een gemeente het plan toetsen aan diverse criteria. Deze criteria verschillen per waterschap. www.dewatertoets.nl Op dit moment wordt ieder plan handmatig door het waterschap beoordeeld. Dit gebeurt ook voor plannen waarvoor de verkorte procedure volstaat. Dit vraagt in de praktijk vrij veel afstemming tussen waterschappen en gemeenten en dit kost veel tijd, terwijl het waterbelang niet of nauwelijks aanwezig is. De acht waterschappen hebben daarom in het voorjaar van 2008 de handen ineen geslagen en zijn gezamenlijk een

Maart 2010-2

40

De acht waterschappen die de watertoets hebben ontwikkeld zijn: Waterschap Velt en Vecht Waterschap Regge en Dinkel Waterschap Groot Salland Waterschap Reest en Wieden Waterschap Zuiderzeeland Waterschap Hunze en Aa’s Waterschap Noorderzijlvest Wetterskip Fryslân

traject gestart om te komen tot de digitale watertoets. Dit is een internetsite waarop de gemeenten die binnen de betrokken waterschappen liggen, zélf de watertoetsprocedure kunnen doorlopen. In het geval van de verkorte procedure krijgt de gemeente direct per e-mail een reactie met ook een voorgestelde tekst voor de waterparagraaf. Als het plan niet in aanmerking komt voor de verkorte procedure, krijgen zowel de gemeente als het waterschap een mail met daarin alle ingevulde informatie. Het waterschap zal dan contact opnemen met

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

12:31

Pagina 41

GIS

De verkorte procedure wordt gevolgd voor plannen waarbij het wateraspect niet of nauwelijks speelt. In de praktijk blijkt dat bij ongeveer 90 procent van de ingebrachte plannen te volstaan.

de gemeente om gezamenlijk te komen tot een waterparagraaf. De makers van ruimtelijke plannen kunnen met de nieuwe website voortaan direct zien of ze in hun plan voldoende rekening hebben gehouden met de relevante wateraspecten. Als dat niet het geval is, kunnen zij zien op welke punten zij hun plan moeten verbeteren. Bijkomend voordeel voor de waterschappen is dat zij hun werk efficiënter kunnen uitvoeren en zich met name kunnen richten op die plannen waar wateraspecten wél een wezenlijke rol spelen.

GEO WEBSERVICES

Ontwikkeling Nadat de waterschappen een uitvoerige informatieanalyse hadden geschreven, is het offertetraject gestart. ESRI Nederland Solutions, voorheen AquaGIS, heeft de aanbesteding gewonnen en begin december is de digitale watertoets online gegaan en kunnen alle gemeenten die binnen de acht waterschappen vallen via internet het watertoetsproces doorlopen. Maatwerk De kaartlagen waarop wordt getoetst, de vragen die worden gesteld en de teksten voor de waterparagraaf kan

GEOSHOP DE COÖRDINATIE

POPULATOR

elk waterschap zelf invoeren in de beheermodule van de watertoets. Hierdoor is de watertoets bruikbaar voor meerdere waterschappen en dus ook voor waterschappen die nu nog geen gebruik maken van de digitale watertoets. Intussen zijn er al meer waterschappen die graag willen aansluiten bij dit initiatief. Arjan Heugens [email protected] is senior adviseur externe communicatie bij Waterschap Velt en Vecht. www.dewatertoets.nl

VALUATOR

U zoekt actuele geografische data of informatie? Simpel, snel en compleet? Op het moment dat u ze nodig heeft? Bridgis biedt innovatieve nieuwe portalen waarop u met een gerust hart uw toepassingen kunt bouwen. Maak uw keuze en B connected!

Tel.: (0344) - 63 62 42

[email protected]

Maart 2010-2

41

www.bridgis.nl

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:33

Pagina 42

Trainingswijzer CivilCenter is Autodesk Authorized Training Center (ATC) en gespecialiseerd in het ontwikkelen en verzorgen van professionele standaard en klantspecifieke opleidingen op het gebied van Civil en GEO/GIS. Nederlandstalig, modulair, marktspecifiek, standaard of op maat en dankzij ons mobiele opleidingscentrum overal mogelijk.

Pitney Bowes Business Insight (voormalig MapInfo) biedt de volgende trainingen aan in het trainingscentrum te Gorinchem: - MapInfo Professional basistraining (niveau 1) - MapInfo Professional voor gevorderden (niveau 2) - MapBasic

- MapInfo MapCad - Vertical Mapper - SQL in MapInfo Professional

• AutoCAD Civil 3D (Basis en gevorderden) • AutoCAD Map 3D (Basis en gevorderden) • AutoCAD en AutoCAD LT

Uiteraard is het ook mogelijk om op maat gemaakte in-house trainingen voor u te organiseren.

Civil NLCS (zowel voor AutoCAD (Civil 3D) als MicroStation) Verwerken Landmeetkundige gegevens

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met PitneyBowes Business Insight: +31 (0) 183 642950 of stuur een mail naar [email protected]

Voor meer informatie kunt u een mail sturen naar CivilCenter [email protected]

www.pb.com

www.civilcenter.nl

Geometius bv geeft op reguliere basis diverse trainingen en workshops in het trainingscentrum in Almere. De trainingen die ondermeer gegeven worden zijn: • • • • •

GPS-training RTK meten GPS-training Post Processed meten GPS-training ESRI-Arcpad GPS-introductiecursus (Geodesie & GIS) Diverse opfriscursussen

Master of Science GIMA De Master of Science opleiding GIMA is een gezamenlijk initiatief van vier samenwerkende Nederlandse instituten voor hoger onderwijs.

Al onze trainingen kunnen volledig op maat en behoefte worden samengesteld zodat een ieder zijn doelstelling(en) hierin zal kunnen behalen.

Specifieke kenmerken • Voor studenten èn werkenden uit binnenen buitenland • Voltijds en deeltijd programma • Blended learning = contactonderwijs + afstandsonderwijs • Modules + stage + thesis • Opleiding tot geo-informatie-manager en –specialist

Voor meer info bel naar 036-5492090 of mail naar [email protected] www.geometius.nl

Vier samenwerkende universiteiten

Geïnteresseerd?

www.msc-gima.nl www.msc-gima.nl Intergraph Security, Government & Infrastructure – Leren, Bereiken en Groeien Intergraph biedt verschillende cursussen en workshops voor Geospatial toepassingen. Het doel van onze opleidingen is een succesvolle en effectieve implementatie en toepassing van onze producten. Deze omvatten praktisch cursusmateriaal en begrijpelijke documentatie. Onze opleidingen: GeoMedia-GeoMedia Professional-GeoMedia WebMap-GeoMedia voor Developers-GeoMedia Grid-Oracle Spatial-IntelliWhere OnDemand-Plotten met GeoMedia-G/Technologie. Voor meer informatie: Intergraph Benelux B.V., Siriusdreef 2, 2132 WT Hoofddorp Tel: 023-5666616 of e-mail: [email protected]. www.intergraph.nl

geo.nieuwland.nl Educating GIS Professionals Worldwide

• • • • • • • •

Postgraduate Certificate, Diploma and MSc Programme by distance learning providing students with the knowledge and skills necessary to translate management and scientific problems into GIS.

Realworld Systems verzorgt maatwerk opleidingen op het gebied van: ESRI Desktop en Server producten (ArcMap, ArcSDE, ArcGIS Server, ArcGIS Mobile) GE Smallworld producten (NRM, Offices, Admin, User, PNI) Realworld producten (ORCA, SyncManager, TestRunner) Open Source producten (Openlayers, Ruby on Rails, Flamingo, MapServer) Spatial Workshop (User, Config, Analyse) GIS algemeen, introductie GIS voor managers: visie en inzicht in ontwikkelingen Klant applicaties: gericht op waar de gebruikers mee werken

For more information please contact us: UNIGIS Amsterdam - Vrije Universiteit 020-598 6099 or:[email protected]

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Realworld Systems, telefoon +31 (0) 345 61 44 06 of per mail: [email protected] www.realworld-systems.com LEOP b.v. is specialist in landmeten en opleiden. Wij verzorgen maatwerktrainingen op het gebied van landmeten op elke gewenste locatie. Daarnaast verrichten we ook zelf metingen met Total stations, digitaal waterpas en gps.

Please visit our website:

www.unigis.nl

www.unigis.nl

Doordat wij sterk zijn in theorie én praktijk, kunnen wij optimaal in de behoefte van ook uw organisatie voorzien. Want meedenken en meedoen is de kracht van Léon van der Poel en zijn team.

Voor meer informatie: www.leop-bv.nl of mail naar [email protected] www.leop-bv.nl Maart 2010-2

42

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:33

Pagina 43

Column

Wa c h t e n o p d e vo l g e n d e s t a p ? In 2004 klapte in het Belgische Gellingen een gasleiding, na beschadigd te zijn tijdens graafwerkzaamheden. Er vielen tientallen doden. Sindsdien is door het Ministerie van Economische Zaken de Wet Informatie-uitwisseling Ondergrondse Netten (WION) ontwikkeld. Doelstelling van deze wetgeving is graafschade in Nederland terug te dringen.

Toch heb ik niet gekozen voor de aanhef ‘wachten op de volgende klap’, zoals dat enkele jaren geleden wel in een artikel in het NRC Handelsblad het geval was. Hoe profetisch bleek dat te zijn? Wachten op de volgende stap, doelt op de wijze waarop en snelheid waarmee de WION wordt ingevoerd. In het Financieel Dagblad stond onlangs een kort artikel over de activiteiten van het AT, waarin gemeld werd dat de WION sinds juli van kracht is. Het jaartal 2008 stond er opmerkelijk genoeg niet bij. Tekenend voor de aandacht die deze wet krijgt.

De vraag is of we op de goede weg zijn. De leidende rol van het Ministerie van Economische Zaken geeft al aan dat economische overwegingen belangrijk zijn bij de belangenbepaling. Niet het maatschappelijk belang van veiligheid heeft de hoogste prioriteit, maar of we kosten kunnen besparen cq. minimaliseren. Dat is een gepasseerd station en een heldere keuze. Totdat het een keer net zo fout gaat als in België. Dan zullen de meningen ongetwijfeld verdeeld zijn.

Toch zijn er tekenen dat het met de WION de goede kant op gaat. Ondanks enige vertraging bij de invoering (start 2004, inwerking treden 2008). Nog niet een kwart van de netbeheerders is aangemeld (het hangt af van de berekening of je het hiermee eens bent). Het Kadaster ging begin 2010 toch écht van start met het online uitwisselen van gegevens. Dat is maar een paar maandjes later dan oorspronkelijk de bedoeling was. Dat is dus niet eens een slechte prestatie.

Naast het Ministerie van Economische Zaken is het Agentschap Telecom (AT), bekend van de etherpiraten tijdens Koninginnedag, betrokken bij de WION. Ook de keuze voor het AT is op het eerste gezicht een logische: verbindingen boven de grond of eronder, wat maakt het uit? Als je echter aanneemt dat er met civieltechnische activiteiten in Nederland dagelijks iets meer mensen gemoeid zijn dan met bovengrondse draadloze communicatie, beginnen de vraagtekens langzaam te groeien.

De volgende stap waar we allemaal écht op zitten te wachten, is dat we dan ook daadwerkelijk over de juiste gegevens mogen beschikken. De netbeheerders beschikken over slecht gedocumenteerde, verouderde of doodleuk missende ligginggegevens van hun netten. Minimaal 15 procent van de hoog risiconetten is verkeerd geregistreerd en met huisaansluitingen is het nog ernstiger gesteld. Veel aandacht gaat nu uit naar de zorgvuldigheid waarmee de grondroerders moeten werken. Dat is ook noodzakelijk, maar er is opmerkelijk weinig aandacht voor de aangeleverde gegevens. Ach, we vinden ze vanzelf wel. Ik hoop alleen niet in de buurt te zijn…

De keuze voor het Kadaster als intermediair in de gegevensuitwisseling tussen netbeheerder en ‘grondroerder’ is nog wel de meest voor de hand liggende. Het bijhouden van bovengrondse gegevens van onroerend goed kan niet veel verschillen van die van ondergrondse kabels en leidingen, toch? Mis, maar niet ernstig, want de verantwoordelijkheid voor de gegevens blijft een zaak van de netbeheerder. Wie die netbeheerders precies zijn, is een vraag waar niemand duidelijkheid over lijkt te kunnen geven. Dit is allemaal niet zo ernstig als we niet bovenop een tijdbom zouden zitten. Elke week gaat het wel ergens in Nederland op kleine schaal mis. Een gesprongen waterleiding, daar ligt niemand wakker van. Elektriciteit: een paar uurtjes zonder is al langer gangbaar. Die enkele gasleiding is lokaal nieuws. Totdat…

Frits de Ruyter de Wildt directeur Wijsgraaf bv Grondwerkbegeleiding Maart 2010-2

43

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:33

Pagina 44

Evenement

Congres Kabels & Leidingen, Rotterdam

WION-voortgang, vorderingen en nieuwe cijfers Door: Hans Vos

Frenk van der Linden zit de dag voor, die negende februari in het Rotterdamse Hilton. We kennen hem van TV en boek als respectievelijk journalist en schrijver. Hij heeft zijn eigen stijl en daarmee begint de dag al verfrissend, anders dan alle andere Kabel & Leidingencongressen.

Er valt op dit vroege uur zelfs enige interactie te bespeuren. “Heeft iemand in de zaal géén idee om iets te verbeteren”, is Van der Linden’s plenaire vraag, maar deze levert (waarschijnlijk geheel volgens verwachting) geen vingers op. Logische conclusie zou zijn dat iedereen dus wel íets weet om met betrekking tot het thema ‘Effectief samenwerken in de graafketen’ wat te verbeteren. Dit was een misvatting, maar enkele (zowel zinnige als onzinnige) voorstellen kwamen alsnog op tafel: “Alle kabels en leidingen bovengronds” (leuk, maar niet reëel). “Meer info op de graaflocatie” (verstandig). “Meer expertise bij de kleine aannemers” (langgekoesterde wens). “Preventie aantoonbaar maken” (hé, iets nieuws). Enige inventiviteit bij de congresgangers bleek hiermee zeker wel aanwezig. De start is dus goed. De meeste lezingen blijken in de loop van de dag inhoudelijk ‘OK’ en bovendien ook vernieuwend ten opzichte van andere Kabels & Leidingenbijeenkomsten. Vorderingen WION Het trio Aerts (EZ), Groot-Pennekamp (Kadaster) en Kuipers (Agentschap Telecom) geven inzicht in de vorderingen die inmiddels zijn gemaakt. Zo blijken de defensieterreinen nu tóch onder de reguliere wetgeving te gaan vallen. Vanaf 31 maart 2010 gaat bij het Kadaster de duale periode in en ontstaat er een hybride dienstverlening. Vanaf 1 juli moet de ‘digitale flow’ leidend zijn. Om dit te bereiken is er nu reeds (gratis) de KLIC-Viewer te downloaden. Niet geheel zelfverzekerd werd de juli-datum nog eens ge-

Ligt-ie er wel of ligt-ie er niet?

Maart 2010-2

44

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:33

Pagina 45

Evenement

Soms zijn kabels niet gemakkelijk op te sporen…

noemd. Op een prangende vraag van dagvoorzitter Van der Linden, antwoordt Aerts dat men nu zeker geen latere datum gaat verkondigen. Het AT kwam met nieuwe cijfers. Inmiddels hebben zich 1100 netbeheerders aangemeld en zijn er ongeveer duizend inspecties aan de sleuf uitgevoerd. In 84 procent van de controles bleek dat het benodigde kaartmateriaal aanwezig was en in 91 procent van de gevallen was een correcte graafmelding uitgevoerd. Het begint dus warempel te werken. Kuipers geeft aan dat de calamiteitenregeling nu op de site van het AT staat. Op de vraag of en welke boetes inmiddels zijn uitgedeeld, wordt geantwoord dat netbeheerders moeten denken aan boetes van zo’n 50.000 euro en dat men bij de grondroerders de MKB-indeling voor bedrijven wil hanteren. Dat komt dan neer op bedragen van 1.000 euro tot 20.000 euro. Veiligheid Veiligheid staat voorop, dat is duidelijk, daar is de hele WION eigenlijk om begonnen. De ramp in het Belgische Gellingen heeft veel in beweging gezet. Naast de veiligheid speelt de economische ontwrichting echter ook een belangrijke rol. Het kost ons geld wanneer we op de oude voet verdergaan, jaarlijks zijn er vele schades. Volgens

zeggen leidt één op de vijf grondroeringen tot schade en dat kost natuurlijk geld. De meeste oorzaken zijn te vinden in het ontbreken van informatie, onzorgvuldig graven, het gebrek aan ordening en de marktwerking. CROW-richtlijnen Volgens Walter Suy, projectmanager van het CROW, hebben de CROWrichtlijnen voor de grondroerders echter al een positieve bijdrage geleverd in het verminderen van de graafschades. Alleen al de plastic kaart met diverse vuistregels voor de machinist doet wonderen. Suy houdt ook de rol die de verschillende partijen kunnen vervullen in de gehele graafketen tegen het licht. De verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid zijn natuurlijk een belangrijk issue. De bron voor de verantwoordelijkheid ligt zeker ook bij de opdrachtgevers. Zij moeten het de aannemers qua tijd en financiën mogelijk maken om adequate voorzorgsmaatregelen te kunnen nemen. “Er gaat veel geld in handel in het project zitten, hoofdaannemers verkopen delen van het project door aan onderaannemers, die vervolgens de truc herhalen met ZZP-ers. Uiteindelijk is er dan geen aandacht meer voor de noodzakelijke voorzorgsmaatregelen.” Het CROW heeft inmiddels aardig wat

Maart 2010-2

45

ervaring opgedaan. Middels de helpdesk, cursussen, WION-bijeenkomsten, ad-hoc-contacten en bestekzaken is men de sector van dienst. Inmiddels geeft slechts ongeveer tien procent van de bestekken aandacht aan de WION. Er is dus nog een lange weg te gaan. Pro-actieve regie Een stapje verder dan effectief samenwerken in de keten is de pro-actieve regie. Niet voor niets is het Kabel en Leiding Overleg (KLO) hierin een landelijk project gestart. Het Gemeentelijk Platform Kabels en Leidingen GPKL houdt zich concreet bezig met het terugdringen van directe en indirecte schade, alsmede het voorkomen van onnodige werkzaamheden door overleg tussen de partijen (opdrachtgever en opdrachtnemer). Michiel Wentholt van de Gemeente Amsterdam gaf aan dat hiervoor een vijftal pilots zijn opgestart. Financiële pijn Nederland is het dichtst bekabelde land ter wereld. Het is dan ook logisch dat er graafschades ontstaan, helemaal te voorkomen is dat niet. “Maar”, zo stelt schade-advocaat van Velsen, “financiële pijn is één van de ergste pijnen die er is.” Van Velsen becijfert in zijn presentatie de gemiddelde schade op circa 500 euro per schadegeval. Dit bedrag

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:33

Pagina 46

Werken aan een wereld waarin we willen leven ADVIN.NL

Soms ook wel…

lag volgens eerdere lezingen van hemzelf vorig jaar nog op 350 euro. Alles is duurder geworden…? Van Velsen gaat in op de publiekrechtelijke, civielrechtelijke en strafrechtelijk kant van schadezaken. Hij wijst op het fenomeen van de ‘calculerende aannemer’. Deze weegt bewust de risico’s af. Eventuele schades worden op eigen kosten hersteld of doorgesluisd naar de verzekering. Door de registratie van schades zal deze calculerende aannemer echter op termijn verdwijnen. Van Velsen geeft verder aan dat het boekje van het CROW steeds meer juridische waarde zal gaan krijgen. De rechter richt zich steeds meer op deze richtlijnen voor zorgvuldig graven. Aan de hand van een aantal voorbeelden geeft hij aan op welke wijze de rechter middels jurisprudentie de WION heeft geïnterpreteerd. Overigens blijft aansprakelijkheid binnen de graafketen altijd nog een onduidelijk onderwerp. De term ‘feitelijk graver’ wordt door de jurisprudentie scherper uitgelegd dan in de wet. Ligging versus legging Een bekend verschijnsel is het verschil tussen de liggingsgegevens versus de leggingsgegevens. In Nederland plegen sommige leidingen niet op hun plaats te blijven liggen. Zo zal een gasleiding (die niet aan funderingen is vastgeklampt) de neiging hebben om te gaan drijven, terwijl andere leidingen in hetzelfde gebied mogelijk zullen wegzakken in de ‘Hollandse pudding’. Ook komen de leggingsgegevens niet meer overeen met de liggingsgegevens wanneer een ‘derde’ de leidingen even verlegt voor de aanleg van zijn eigen ondergrondse Infra. In dat soort gevallen kan de wettelijke liggingsnauwkeurigheid op tekening van één meter onvoldoende zijn. Daarbij komt ook de vraag of de beheerder wel verantwoordelijk kan worden gesteld, wanneer de liggingsgegevens meer dan een meter afwijken van de werkelijk ligging in het terrein.

Advin is dienstverlener op het gebied van geografische informatie, landmeetwerk, 3D-laserscannen, dynamisch scannen en andere inwinnings- en monitoringstechnieken. Advin neemt in de razendsnelle ontwikkelingen in dit vakgebied vaak het initiatief en onderscheidt zich in de markt door slimme combinaties met

Hans Vos [email protected] is oud-hoofdredacteur van GIS-Magazine en tegenwoordig werkzaam bij Tablin en Geo-Audit.

de overige disciplines binnen Advin.

Onze projectaanpak is uniek. Naast de persoonlijke benadering werkt het snel, professioneel en biedt deze

www.sbo.nl

aanpak een grote mate van flexibiliteit. Onze kennisinfrastructuur speelt daarbij een belangrijke rol. HOOFDDORP STEENWIJK OSS BARENDRECHT

46

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:33

Pagina 47

 





 





 

 





 

 







  

 





   

   



  





 





 

 



 

 







 



 

 



 





 







   



 





 

 

  



 





 



 

 

   





  

  

 



  



         

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:33

Pagina 48

GIS

Aandacht voor geo in congresprogramma

O ve r h e i d & I C T Door de redactie

Van 27 t/m 29 april 2010 vindt in Jaarbeurs Utrecht de achttiende editie van Overheid & ICT plaats. Deze gratis vakbeurs wordt ieder jaar bezocht door duizenden mensen werkzaam bij gemeenten, provincies, ministeries en waterschappen. Naast een breed expositieprogramma met ruim 150 exposanten is er een uitgebreid congresprogramma. Op dinsdag staan de congressen in het teken van dienstverlening aan de burger en de voorbeeldprojecten van het NUP. Op woensdag komen de organisaties aan bod die gemeenten ondersteunen bij de implementatie van de programma’s. En donderdag ligt het accent op geo-informatievoorziening en basisregistraties.

Geïnspireerde ontmoetingen op Overheid & ICT.

I

n nauwe samenwerking met diverse verenigingen, actief binnen en voor de overheid, is een congresprogramma samengesteld dat innovatie als belangrijkste thema heeft. Organisaties als Geo-Informatie Nederland (GIN), GeoBusiness Nederland, ICTU, KING, en Cascadis hebben direct of indirect hun medewerking aan het programma verleend. ICTU zal zich met verschillende programma’s profileren op een eigen stand. De andere organisaties presenteren zich gezamenlijk op een paviljoen. GEOZET Overheidsinformatie vinden bij jou in de buurt? Dat kan het best via een interactieve kaart. Het programma e-Overheid voor Burgers (onderdeel van ICTU) werkt met het project Geografische zoek- en toondienst (GEOZET) aan het opzetten van een geografische voorziening voor de ontsluiting van overheidsinformatie. De voorziening bestaat uit relatief eenvou-

dige, interactieve en ‘snelle’ kaarten op de overheidswebsite www.overheid.nl. Overheid.nl is de wegwijzer naar informatie en diensten van alle overheden. De interactieve kaarten (à la Googlemaps) zullen een eenduidige, uniforme basis en structuur hebben. De eerste kaart die GEOZET ontwikkelt toont de collectie Bekendmakingen. Dit omdat deze collectie met bekendmakingen van gemeenten, waterschappen en provincies een uitgebreide landelijke dekking heeft. ICTU presenteert het project GEOZET op 29 april 2010 op het ICTU-Paviljoen. Invloed NUP De verbetering van de dienstverlening met daar direct aan gekoppeld de invloed van het Nationaal Uitvoeringsprogramma Dienstverlening en eOverheid (NUP) vormt de rode draad in het congresprogramma. Per dag zal een aantal specifieke thema’s worden uitgelicht, met name gericht op specifieke doelgroepen binnen de overheid.

Maart 2010-2

48

Presentatie geo-marktmonitor 2009-2010 De succesvolle samenwerking tussen Geo-Informatie Nederland (GIN), GeoBusiness Nederland en VNU Exhibitions tijdens Geo-Info Xchange krijgt een vervolg tijdens Overheid & ICT. Op donderdag 29 april zal Jan Willem van Eck, voorzitter van GIN, de inleiding verzorgen van een aantal congressen, met als rode draad ‘Barriers en oplossingen voor GI-toepassing bij de overheid’. Branchevereniging GeoBusiness Nederland zal de geo-marktmonitor 2009-2010 presenteren. Deze marktmonitor geeft een helder inzicht in de markt- en trendcijfers van de geoinformatiesector. De onderzoeken hiervoor zijn uitgevoerd in opdracht van GeoBusiness Nederland en Geonovum. Geo Tour De traditioneel succesvolle Geo Tour zal ook dit jaar een vervolg krijgen op Overheid & ICT. Bezoekers met interesse in geo-oplossingen krijgen uit handen van GeoBusiness Nederland een plattegrond, waarop door de redactie van GIS-Magazine een route is uitgezet langs alle exposanten met geooplossingen. www.overheid-en-ict.nl

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

10:33

Pagina 49

Column

B o u we n i n Ta n z a n i a In 2010 woont en werkt Arda Riedijk in Arusha, in het noorden van Tanzania, niet ver van de Kilimanjaro en drie graden ten zuiden van de evenaar.

“In Nederland kun je het bestaande een likje verf geven, in Tanzania kun je nieuwe dingen bouwen.” Een vriendelijke dame geeft duidelijk aan waarom ze ervoor heeft gekozen om juist hier haar project te starten. De industriële revolutie laat hier zo op het eerste gezicht nog even op zich wachten: Wat met een machine wordt gemaakt is duur, dus wordt het met de hand gemaakt. Machines en elektriciteit zijn schaarse goederen, arbeid is goedkoop.

veehouders honderdduizenden dieren. Het verzekeren van vee tegen droogte was tot nu geen optie, want vind maar een verzekeraar die in het veld gaat tellen hoeveel vee er echt is overleden. Daar heeft het International Livestock Research Institute (ILRI) echter iets op gevonden. Met behulp van satelliettechnologie worden te droge graslanden in kaart gebracht. Afhankelijk van de mate van droogte wordt vervolgens de te innen premie berekend. Zo is de regio Noord-Marsabit in Kenia meer gevoelig voor grote droogte dan Zuid-Marsabit. De premie voor veehouders bedraagt in het noorden dan ook 5,5 procent van de waarde van het vee en in het zuiden 3,25 procent. Als dit verzekeringsproduct succesvol blijkt, wordt het uitgebreid naar andere droge gebieden in Afrika.

Dat betekent echter niet dat innovatie in dit deel van de aarde geen kans krijgt, integendeel. Zo heeft in Tanzania, OostAfrika, íedereen óveral, tot in de verste uithoeken, ontvangst van het mobiele netwerk. Nokia bracht een telefoon op de Afrikaanse markt met een batterij met heel lange levensduur, een stofvrije behuizing en een geïntegreerd zaklantaarntje om ’s avonds zonder straatverlichting ook je weg te vinden. Er zijn weinig Tanzanianen die deze telefoon niet bezitten. Maar hoe laad je de telefoon dan op als je geen elektriciteit hebt? Daarop heeft weer een ander bedrijf een oplossing gevonden. Een lantaarn, die zich oplaadt met de energie van de zon, met een plugje om ook de telefoon op aan te sluiten. Het scheelt geld (kerosine voor olielampen), tijd (lopen naar een ‘battery charger’) en ongelukken. Dat laatste lijkt vergezocht maar is het helaas niet. In augustus vorig jaar zijn er twaalf meisjes omgekomen en 23 meisjes zwaargewond geraakt door een brand in een slaapzaal van een kostschool. ’s Avonds studeren de kinderen bij kaarslicht door gebrek aan elektriciteit, de kaars werd niet gedoofd voor het slapengaan. Dit soort onnodige ongelukken gebeurt met regelmaat.

Inderdaad, met bouwstenen van goede kwaliteit kom je in Tanzania een heel eind.

Kwa Herini (Tot ziens)!

Een andere levensader van de Oost-Afrikaanse economie is de veeteelt. Het aantal koeien en geiten dat iemand in OostAfrika bezit, zegt veel over zijn of haar welvaart. Door het uitblijven van de grote regenbuien in Kenia in 2009 verloren

Arda Riedijk [email protected] schrijft vanuit Arusha, Tanzania over geo-gerelateerde onderwerpen. Tot voor kort werkte zij bij Geonovum en de Vrije Universiteit Amsterdam. http://ardariedijk.wordpress.com Maart 2010-2

49

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

12:32

Pagina 50

Lezersservice Wat is GIS-Magazine ?

GIS-Magazine op Internet

GIS-Magazine is een vaktijdschrift over geo-ICT met een praktische insteek. De wereld van de digitale kaart begint bij het inwinnen van ruimtelijke gegevens door een landmeter en eindigt bij ontsluiting via intra- of internet. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België.

www.gismagazine.nl Meer nieuws, de actuele agenda en een online artikelenarchief vanaf 2006 vindt u op www.gismagazine.nl.

Gegevens onjuist? Waar gaat GIS-Magazine over? GIS-Magazine wil laten zien hoe geografische informatie zijn weg vindt naar de (eind-)gebruiker. GIS (Geografische Informatie Systemen) is meer en meer onderdeel van een groter geheel. Overheidsinstanties, maar ook het bedrijfsleven doen in toenemende mate hun voordeel met kaartgebaseerde ICT-oplossingen. Google Earth, (3-D) visualisatie, serious gaming en virtual reality, het zijn allemaal ontwikkelingen die impact hebben op het denken en doen van de geo-informaticus. Digitale terreinmodellen, mobiele toepassingen, Location Based Services en GPS-innovatie beïnvloeden doorlopend het werkproces.

Abonnementen 2010

Indien uw adres- of persoonsgegevens op de adresdrager van GIS-Magazine onjuist blijken te zijn, verzoeken wij u de gecorrigeerde gegevens in een gesloten ongefrankeerde envelop te sturen naar: CMedia B.V. Antwoordnummer 1036 8300 VB Emmeloord U kunt wijzigingen ook via e-mail verzenden naar [email protected] Uitgever:

Een abonnement op GIS-Magazine kunt u aanvragen via de website: www.gismagazine.nl. Een jaarabonnement (8 nummers) op GISMagazine kost € 59,50 excl 6% BTW. Voor verzending buiten Nederland bedraagt de prijs € 72,50. Abonnementen worden automatisch verlengd. Opzeggingen, uitsluitend schriftelijk, dienen twee maanden voor het verstrijken van het abonnementsjaar in ons bezit te zijn. Voor informatie en aanvraag abonnementen: [email protected]

Telefoon: Fax:

GIS-Magazine nr. 3 - 2010

CMedia B.V. Postbus 231 8300 AE Emmeloord 0527 619 000 0527 620 989

Adverteerdersindex Advin

www.advin.nl

46

Altus/LNR NET

www.lnrnet.nl

15

Bridgis

www.bridgis.nl

41

Cyclomedia

www.cyclomedia.com

51

ESRI

www.gistech.nl

Geo Event

www.geoevent.nl

12

GIS Magazine

www.gismagazine.nl

17

Hansa Luftbild

www.hansaluftbild.de

52

Nedgraphics

www.nedgraphics.nl

11

Overheid & ICT

www.overheid-en-ict.nl

35

Realworld

www.realworld-systems.nl

Pitney Bowes

www.pbinsight.com

Overheid & ICT 2010 Volg de Geo Tour op Overheid & ICT. Alle geo-leveranciers

en

dienstverleners in een logische Geo Route, verzorgd

door

Geo-

Business Nederland en GIS-Magazine.

FME Days in Münster Een speciale ‘Nederlandse

2

track’ tijdens de FME Days van Safe Software in het Duitse Münster. Met sprekers van Navteq, Vicrea en RedGeographics.

GIS-Magazine nr. 3 - 2010 verschijnt omstreeks 21 april 2010. Jan./Febr. 2009-1

50

9

insert

GIS210:prod_GISM_01-2005

08-03-2010

11:10

Pagina 51

CycloMediaTechnology B.V.

CycloMedia introduceert GlobeSpotter

• • • • •

Intergratie van Cyclorama’s, luchtfoto’s en andere informatiebronnen Zoek op adres, postcode of coördinaat Voeg zelf eigen informatie toe (raster/vector) Actueel, compleet, nauwkeurig en landsdekkend Snel en eenvoudig in gebruik te nemen

Voor meer informatie: Lees het uitgebreide artikel in GIS-Magazine 2010 Issue 1 of neem contact op met uw account manager voor de mogelijkheden.

CycloMediaTechnology B. V.

Postadres Postbus 68, 4180 BB Waardenburg

Bezoekadres Achterweg 38, 4181 AE Waardenburg

Telefoon + 31 (0)418 55 61 00 E-mail Fax + 31 (0)418 55 61 01 Internet

[email protected] www.cyclomedia.com

08-03-2010

11:17

Pagina 52

De wereld van Geoinformatie Consulting + Solution • General Contracting • Infrastructural Projects • Engineer Consulting

Geo-IT • Land management • GIS-implementation • System integration • Process-optimization

Geodata • Digital Orthophotos • Airborne Laser Scanning • Mapping / 3D Modelling • Analysis / Interpretation

Elbestrasse 5, 48145 Münster (DE) Postbus 10671, 1001 ER Amsterdam Tel. +31 (0) 20 622 9060 Fax. +31 (0) 20 622 7794 E-mail: [email protected] Internet: www.hansaluftbild.de

Geodata Geo-IT Consulting + Solution

GIS210:prod_GISM_01-2005