5
Brochure
voor de wegbeheerder
Een Kiss and Ride-strook in de omgeving van openbare gebouwen
Een oplossing voor de problemen op het vlak van mobiliteit en verkeersveiligheid?
Op vraag van:
kiss and ride - strook
Redactie en coördinatie Muriel Jadoul, BIVV In samenwerking met de Afdeling Mobiliteit en Infrastructuur van het BIVV Nederlandse vertaling Koen Bastaerts Foto's BIVV, Mevr. Herbosch, Kristus Koning Assumpta p. 3, Mevr. Van den Bergh, School Robert Catteau-Aurore p. 11, Erik Caelen VSGV p. 4. Grafische vormgeving en opmaak Dominique Boon
Disponible en Français. Downloadbaar in het Nederlands en in het Frans op www.bivv.be Er bestaat ook een brochure "Een Kiss and Ride-strook in de schoolomgeving", die in elektronisch formaat beschikbaar is.
D/2008/0779/52 Verantwoordelijke uitgever : C. Van Den Meersschaut Juni 2008
1
Inhoud
1– Inleiding
. ....................................................................................................................................................................................
1.1. Définitie
. ..............................................................................................................................................................................
2– Toepassing
.............................................................................................................................................................................
3 3
..................................................................................................................................................
3
....................................................................................................
3
...................................................................................................................................................................
4
.......................................................................................................................................................................
4
2.3. Vooral bij het afzetten doeltreffend
3– Infrastructuur 3.1. Signalisatie
2
........................................................................................
2.1. Alternatieve vervoermiddelen promoten 2.2. Type weggebruiker
2
3.1.1. K&R-strook op de rijbaan
.........................................................................................................................
4
3.1.2. K&R-strook op ventweg
..............................................................................................................................
5
3.2. Duidelijk herkenbare zone
. ............................................................................................................................
5
....................................................................................................................................................................
6
3.3. Lang genoeg
3.4. Voldoende manoeuvreerruimte
..................................................................................................................
4– Infrastructuur aanpassen aan plaatsgesteldheid 4.1. Vóór het gebouw of niet?
.............................................
7
.................................................................................................................................
7
4.2. K&R-strook op rijbaan of op ventweg?
..............................................................................................
4.3. Mogelijkheid om stilstaande voertuigen voorbij te rijden?
5– Begeleidende maatregelen
........................................
......................................................................................................................
8 9
10
....................................................................
10
..........................................................................................................................
11
. ............................................................................................................................................
11
5.1. Kortparkeren en langparkeren in de nabijheid 5.2. Voorlichting-sensibilisering
5.2.1. Bij het invoeren
5.2.2. Het hele jaar door
5.3. Controle-sanctie
6
.......................................................................................................................................
11
........................................................................................................................................................
12
2
1- Inleiding
Rond openbare gebouwen (stations, scholen, ziekenhuizen, sportcentra…) heerst op sommige tijdstippen een drukte van jewelste: opstoppingen, bestuurders die parkeren in dubbele file, op bushaltes, of zelfs half op het trottoir of op een zebrapad. Deze situatie kan zeer onveilig zijn. Een Kiss and Ride-strook is één mogelijkheid om het afzetten van kinderen met de wagen vlotter te laten verlopen. Let wel, dit betekent niet dat alle problemen inzake mobiliteit en verkeersveiligheid in één klap opgelost zijn. De K&R-strook zorgt er echter voor dat het uitstappen georganiseerd verloopt, wat de veiligheid van alle weggebruikers ten goede komt. Voor een optimale werking moet de K&R-strook met zorg aangelegd worden en zijn er een aantal begeleidende maatregelen nodig. Deze brochure bevat aanbevelingen voor de plaatskeuze en de aanleg van een K&R-strook, en beschrijft de nodige begeleidende maatregelen (informatie, controle, kortparkeren).
Definitie Een K&R-strook is een zone waar voertuigen stoppen om een passagier af te zetten of op te halen. In de wegcode is geen sprake van het begrip K&R-strook. Wel kan met het verkeersbord E1 het parkeren verboden worden terwijl het stilstaan toegelaten wordt. Opgelet, een K&R zone mag niet verward worden met een zone voor kortparkeren. Opdat de zone optimaal zou renderen, is het primordiaal dat de bestuurder niet langer dan nodig blijft staan om een passagier af te zetten of op te pikken. Ideaal is dat hij achter het stuur van zijn voertuig blijft zitten. Bestuurders die hun passagier naar de klas willen begeleiden, moeten aangespoord worden tot kortparkeren. De term “Kiss and Ride” is afkomstig uit het Engels (letterlijke vertaling: “Kussen en rijden”) en komt van de talloze K&R-zones in de Angelsaksische landen (Verenigde Staten, Australië, Engeland). Deze term wordt ook in België gebruikt, vooral in Vlaanderen. Naargelang de regio worden er echter ook andere benamingen gebruikt. In Vlaanderen zijn er een aantal alternatieven: “zoen en vroem”, “Kusje en weg” of “Aai en zwaai”-zones. In Nederland wordt heel vaak de term “zoen en zoef” - strook gehanteerd. In Wallonië en Frankrijk is de gangbare term “dépose-minute”. Eén gemeenschappelijke benaming voor heel België zou ideaal zijn, maar op grond van de wet op het gebruik van de talen in bestuurszaken is de Engelse term Kiss and Ride niet aanvaardbaar. Echter, bij gebrek aan een officiële benaming voor dit soort zone, zullen we het in deze brochure toch hebben over Kiss and Ride (of K&R).
3
2- Toepassing
2.1. Alternatieve vervoermiddelen promoten
K&R-stroken in schoolomgevingen worden best toegepast in het kader van een schoolvervoerplan.
Vanwege de beperkte ruimte, kunnen niet alle bezoekers van het gebouw in kwestie terecht op de K&R-strook. Opdat alles vlot zou verlopen, moet het aantal voertuigen op de K&R-strook zoveel mogelijk beperkt blijven, en moeten de weggebruikers aangespoord worden om alternatieve vervoermiddelen te gebruiken of om aan carpooling te doen.
2.2. Type weggebruiker Opdat stilstaan geen parkeren zou worden, is het essentieel dat de passagier zich zelfstandig kan verplaatsen. Een K&R-strook is dus niet geschikt voor kleuters, die veel te jong zijn om alleen uit te stappen: zij moeten worden begeleid tot aan de klas. K&R-stroken zijn evenmin geschikt voor senioren of personen met verminderde mobiliteit. Een zone voor kortparkeren is doeltreffender voor deze weggebruikers.
2.3. Vooral bij het afzetten doeltreffend Een K&R-strook werkt doorgaans goed om een passagier af te zetten: de bestuurder stopt even, laat zijn passagier uitstappen en is onmiddellijk weer weg.
Brussel, school Kristus Koning Assumpta. Toegankelijkheidsfiche opgesteld in het kader van het schoolvervoerplan.
De K&R-strook is echter beduidend minder doeltreffend om passagiers op te pikken. De bestuurder is vaak te vroeg op post (vóór de aankomst van de trein of vóór de schoolbel) en moet nog een poosje wachten. Sommige bestuurders stappen trouwens liever uit om hun passagier in het gebouw zelf op te pikken (denk maar aan ouders die hun kroost oppikken in het kinderdagverblijf). In de praktijk wordt de K&R-strook dus vaak als zone voor kortparkeren gebruikt. Dit foutief gebruik kan vermeden worden met begeleidende maatregelen (cf. punt 5).
4
3- Infrastructuur
3.1. Signalisatie 3.1.1. K&R-strook op de rijbaan Op basis van het verkeersreglement kan een K&R-strook op de rijbaan aangegeven worden door een verkeersbord E1: verboden te parkeren, maar stilstaan toegestaan. Het verkeersbord E1 laat ook schoolbussen en leveringsvoertuigen toe om te stoppen. Een Kiss and Ride-strook kan dus tevens dienen als stopplaats voor schoolbussen (de bus naar het zwembad bijvoorbeeld) en voertuigen die komen leveren aan gebouwen of aan nabijgelegen bedrijven. Dit vereist echter overleg tussen de betrokkenen, opdat het verkeer op de K&Rstrook optimaal zou verlopen.
ringsvoertuigen en de parkeerdruk groot is in de betrokken wijk, kan de tijdsduur nog meer beperkt worden (bijvoorbeeld: van 7.30 u tot 8.30 u en van 15 u tot 16.30 u). Tot slot kan er, om de zone duidelijk zichtbaar te maken, ook een bijzonder K&R-bord met een logo geplaatst worden. Het is jammer dat er geen uniformiteit bestaat voor dit soort borden (men gebruikt verschillende vermeldingen en pictogrammen).
Om bewoners in staat te stellen toch te parkeren wanneer er geen nood is aan een K&R, kan een onderbord aangebracht worden met een beperking in de tijd (bijvoorbeeld voor een school: van maandag tot vrijdag, van 7.30 u tot 16.30 u, tijdens schoolperiodes). Als de zone niet gebruikt wordt door schoolbussen of leveStation Gent-Sint-Pieters. Voorbeeld van en K&R-Bord.
Verkeersbord E1 met onderbord dat het parkeerverbod beperkt in de tijd.
Hasselt, Vrije Basisschool De Boomgaard. Voorbeeld van een K&R-bord.
5
Voor meer duidelijkheid en uniformiteit werd echter een pictogram bedacht dat kan worden aangebracht op een verkeersbord of op de rijbaan. Opgelet: dergelijke borden zijn niet opgenomen in het verkeersreglement, waardoor de K&R-strook ook het best voorzien wordt van een verkeersbord E1, zodat controles mogelijk blijven. Momenteel is het verboden om dit soort borden op een verkeerspaal aan te brengen. Om een wildgroei van palen te vermijden, raden wij aan om deze borden aan te brengen op verlichtingsmasten of andere bestaande palen.
infrastructuur
In de weinige gevallen waarbij het risico bestaat dat automobilisten de K&R gebruiken als sluipweg, kan men een verkeersbord C3 (verboden toegang voor iedere bestuurder) plaatsen, met het onderbord “uitgezonderd plaatselijke bediening”.
3.2. Duidelijk herkenbare zone Om lang- en kortparkeren te vermijden, is het essentieel dat de K&R-strook voor alle weggebruikers duidelijk herkenbaar is. Een eerste herkenningsmiddel is uiteraard het verkeersbord E1, waardoor de K&R-strook een wettelijk karakter krijgt.
Pictogram K&R-strook.
Dit pictogram laat geen twijfel bestaan over het gebruik van de zone, zodat een geschreven vermelding eigenlijk overbodig is. Toch mag deze vermelding aangebracht worden, maar in dit geval moet men zich houden aan de wet op het gebruik van de talen in bestuurszaken, die stelt dat vermeldingen op borden moeten opgesteld zijn in de officiële talen van de gemeente.
Voor een optimale zichtbaarheid is het ook raadzaam een aangepaste wegmarkering aan te brengen, of kan een andere materiaalkeuze soelaas brengen. Een wegmarkering aanbrengen is vaak goedkoper en eenvoudiger dan de wegbekleding aanpassen. De enige reglementaire wegmarkering die parkeren verbiedt, is de onderbroken gele lijn. Opgelet, deze mag niet samen met het verkeersbord E1 gebruikt worden, anders geeft men hetzelfde parkeerverbod twee keer aan.
3.1.2. K&R-strook op ventweg Op een ventweg adviseren wij om een bord met K&R-pictogram aan te brengen, zodat er geen twijfel bestaat over het gebruik van de strook. Als het gevaar bestaat dat auto’s de K&R-strook gebruiken om te parkeren, is het aanbevolen om duidelijk aan te geven dat parkeren verboden is (door middel van een verkeersbord E1 of een onderbroken gele streep). Als de K&R-strook breed genoeg is om stilstaande voertuigen voorbij te rijden (breder dan 4,50 m), is het risico groter dat auto’s deze zone zullen gebruiken om te parkeren.
Jette, Poelbosschool. K&R op de rijbaan, zigzagmarkering en geleidingshek.
infrastructuur
6
De lengte van de stopzone hangt dus af van het aantal voertuigen dat verwacht wordt. In het algemeen dient de zone minstens 30 m lang te zijn, zodat er 4 voertuigen tegelijk kunnen stilstaan.
3.4. Voldoende manoeuvreerruimte
Ohain, school Pierre Van Hoegarden. K&R op ventweg, andere wegbekleding
Om het verkeer in de K&R-strook zo vlot mogelijk te laten verlopen, moet het mogelijk zijn de zone moeiteloos in enkele seconden op te rijden en te verlaten. Zo staat en K&R-strook in de vorm van een rotonde de bestuurders toe de zone makkelijk op- en af te rijden.
en geleidingshek.
Een zigzagmarkering, zoals vaak terug te vinden in leveringszones, zou beter zichtbaar zijn dan een onderbroken gele lijn, maar hoewel dergelijke markeringen al op heel wat plaatsen gebruikt worden, zijn ze in België vooralsnog niet in het verkeersreglement opgenomen. Bovendien kan men ook een pictogram, of de vermelding Kiss & Ride op het wegdek aanbrengen, om duidelijk aan te geven waarvoor de zone bestemd is. De zone kan ook herkenbaar zijn aan het straatmeubilair: bloembakken, paaltjes, geleidingshekken. Dit meubilair kan de gebruikers de te volgen weg aangeven. Opgepast, dit straatmeubilair mag het openen van de autoportieren niet belemmeren!
Merelbeke, Visitatieschool, K&R op ventweg in de vorm van een rotonde.
3.3. Lang genoeg In een zone van het type “drive in”, waar het onmogelijk is om stilstaande voertuigen voorbij te rijden, volstaat een lengte van 4 m per voertuig. In een zone waar voorbijrijden wel mogelijk is, moet de stopzone evenwel veel langer zijn. Omdat een parkeerplaats ongeveer 5,50 m lang is, dient er 7 tot 8 m per stopplaats gerekend te worden om vlot op- en afrijden toe te laten.
Station van Nijvel. K&R op de rijbaan in de vorm van een rotonde.
7
4- Infrastructuur aanpassen aan plaatsgesteldheid 4.1. V óór het gebouw of niet? Het is aanbevolen om de omgeving van openbare gebouwen op maat van zachte weggebruikers in te richten. Een K&R-strook wordt best niet vlak vóór het gebouw aangelegd, want deze zone is voorbehouden voor de zachte weggebruikers. Ze wordt dus best iets verder aangelegd. In de praktijk is gebleken dat een K&R die niet vlak vóór de ingang van het gebouw ligt vaak gebruikt wordt als kortparkeerplaats, ook al is het traject voor de voetgangers beveiligd.
De Kiss and Ride-strook moet goed zichtbaar zijn vanuit het gebouw (maximum 30 à 50 meter ervandaan). De weg van de K&R-strook tot de ingang moet verkeersleefbaar en volkomen veilig zijn. Daarom wordt de K&R-strook best naast het trottoir langs de kant van het gebouw aangelegd. Heeft het gebouw twee ingangen, waarvan er één aan een drukke weg ligt en de andere aan een minder drukke weg, dan wordt de K&R bij voorkeur aangelegd langs de hoofdweg, om het verkeer weg te houden uit de wijk. Op de rustige weg kan men dan een weg voor voetgangers en fietsers voorzien.
Schaarbeek, School 17. Straat van de school wordt afgesloten voor het verkeer tijdens de uren waarop de school begint of eindigt. De K&R ligt in de zijstraat. De voetgangersoversteekplaats wordt beveiligd door een gemachtigd opzichter.
aanpassing
8
4.2. K&R-strook op rijbaan of op ventweg? Een K&R-strook kan worden ingericht in een parkeerzone op de weg, of op een ventweg (privaat of openbaar). Een K&R-strook op een ventweg biedt verschillende voordelen: • De zone is goed zichtbaar en de bestemming ervan spreekt voor zich. Er is geen verwarring mogelijk met een parkeerzone. • Ze ligt verder van het verkeer, wat de veiligheid ten goede komt. Echter, de aanleg van een nieuwe ventweg neemt meer ruimte in en is moeilijker dan een K&R op de rijbaan. Kortom, als er genoeg plaats voorhanden is, zou men de voorkeur moeten geven aan de aanleg van een K&R-strook op een ventweg.
Schaerbeek, K&R op de rijbaan.
Station Leuven. K&R op ventweg met mogelijkheid om een stilstaand voertuig voorbij te rijden, en mogelijkheid tot kortparkeren in de nabijheid.
9
4.3. Mogelijkheid om stilstaande voertuigen voorbij te rijden? Als een K&R langs de rijbaan ligt, is het steeds mogelijk om een stilstaand voertuig voorbij te rijden. Als een dergelijke zone daarentegen op een ventweg is ingericht, kan men al of niet de mogelijkheid voorzien om dit manoeuvre toe te laten. Het niet kunnen voorbijrijden van een voertuig dat stilstaat op de K&R-strook biedt enkele voordelen: • Het parkeren wordt zeer sterk ontmoedigd, waardoor er minder misbruik is van de K&Rstrook. • K&R-stroken waar het onmogelijk is om stilstaande voertuigen voorbij te rijden, zijn de helft korter dan zones waar dit wel mogelijk is. • Geen tijdverlies door manoeuvreren.
Hieraan zijn ook verschillende nadelen verbonden: • Opdat het “drive in”-systeem zou kunnen functioneren, moet het brengen en ophalen zeer snel gebeuren. • De K&R-strook wordt vaak maar gedeeltelijk gebruikt. Eén gestopt voertuig in het midden van de strook kan ervoor zorgen dat de overige ruimte ontoegankelijk wordt voor andere wagens. • Eén geparkeerd voertuig is voldoende om de zone volledig te blokkeren. Er bestaat dus geen mirakeloplossing. Voor bepaalde gebouwen (luchthaven, ziekenhuis) kan het iets langer duren om passagiers af te zetten. Ook aan stations is het mogelijk dat bestuurders wat langer moeten wachten omdat de trein vertraging heeft, daarom is het beter om het voorbijrijden van stilstaande voertuigen op deze plaatsen wel mogelijk te maken.
Ottignies, ziekenhuis Saint-Pierre. K&R-strook in de vorm van een rotonde, geen mogelijkheid om een stilstaand voertuig voorbij te rijden. Omdat het afzetten van personen met beperkte mobiliteit of bejaarden een hele poos
Sint-Lambrechts-Woluwe, Sint-Lucasziekenhuis.
kan duren, is de zone regelmatig geblokkeerd,
K&R-strook op twee ventwegen met mogelijkheid
wat tot spanningen leidt.
om een stilstaand voertuig voorbij te rijden.
aanpassing
10
5- Begeleidende maatregelen Om kort- en langparkeren op de K&R-strook te vermijden, zijn begeleidende maatregelen nodig.
Zo kan elk type weggebruiker de zone gebruiken die het best aan zijn behoeften beantwoordt.
Op gebied van infrastructuur kan men ook bijkomend aan de K&R-strook kort- en langparkeerplaatsen aanleggen. Het is overigens essentieel om weggebruikers en omwonenden correct te informeren over de werking van de K&R-strook, en om te controleren of de regels er effectief nageleefd worden.
Sommige bestuurders stappen liever uit om hun kinderen of een bejaarde tot in het gebouw te begeleiden. Speciaal voor hen zijn er de kortparkeerplaatsen. Wie langer wenst te parkeren, kan zijn auto kwijt op een zogenaamde langparkeerplaats.
5.1. Kortparkeren en langparkeren in de nabijheid
Langparkeren is meestal tegen betaling. Het is echter aan te raden het kortparkeren gratis te houden, om zo verkeerd gebruik van de K&Rstrook te vermijden. Voor ziekenhuizen bevelen we aan om vlakbij de ingang plaatsen te voorzien voor personen met een handicap. Voor lagere scholen of kleuterscholen in wijken met grote parkeerdruk, kan het nodig zijn om kortparkeerplaatsen aan te leggen.
Station Leuven, bord dat weggebruikers de weg wijst naar de verschillende parkeerzones en de K&R-strook.
Voor drukbezochte gebouwen zoals treinstations, ziekenhuizen en luchthavens, is het noodzakelijk om er 3 soorten zones aan te leggen: •z one voor langparkeren; • zone voor kortparkeren (maximum 15 à 30 minuten); • K&R-strook.
Merelbeke, zone voor kortparkeren in de buurt van de school.
11
begeleidende maatregelen
De gemeente moet op haar beurt de omwonenden inlichten door middel van een huis-aanhuisfolder of een artikel in de gemeentekrant. Voor een grotere betrokkenheid bij ouders en kinderen, hebben sommige scholen een interessant initiatief genomen waarbij een charter wordt ondertekend met de belofte om de regels in de K&R-strook na te leven. De eerste dagen na de invoering van de K&R-strook is de aanwezigheid van bepaalde mensen (agenten, leerkrachten, gemachtigde opzichters) vereist om erop toe te zien dat de weggebruikers de richtlijnen naleven.
NMBS-station Brussel-Zuid. K&R-strook die overspoeld wordt door taxi’s.
De K&R-strook is voor taxi’s de ideale plaats om passagiers af te zetten. Wachtende taxi’s mogen deze zone echter niet overspoelen, zoals het geval is rond sommige grote treinstations. In dit geval wordt best een aparte taxistrook voorzien.
5.2. Voorlichting sensibilisering
Brussel, kleuter- en basisschool Robert CatteauAurore. Informatiebord over de K&R-strook.
5.2.1. Bij het invoeren Bij het invoeren van de zone is het essentieel dat weggebruikers en omwonenden correct geïnformeerd worden over de werking van de K&R-strook. Goede gewoontes moeten vanaf dag één aangenomen worden! De in het gebouw gevestigde diensten moeten de weggebruikers inlichten over de werking van de zone: folders ter plaatse uitdelen, een brief sturen naar de ouders van de leerlingen of naar de personen met een treinabonnement… In de K&R-strook of aan de ingang van het gebouw kan ook een informatiebord worden geplaatst met uitleg over de doelstelling en de werking van de zone.
5.2.2. Het hele jaar door Opdat de goede gewoonten na de invoering niet verloren zouden gaan, moet men op regelmatige basis informatie blijven verstrekken en controles houden. Een regelmatige aanwezigheid op de K&R is per slot van rekening de beste garantie voor de goede gang van zaken. Vermits het niet steeds mogelijk is om een gemachtigd opzichter te voorzien, hebben sommige scholen het interessante initiatief genomen om ouders en oudere leerlingen in te schakelen. Deze vangen
begeleidende maatregelen
12
de kinderen op aan de K&R-strook (openen van de autodeuren, begeleiden van de allerkleinsten). Zo blijven de ouders niet langer stilstaan dan nodig.
5.3. Controle-sanctie Als blijkt dat deze voorlichtings- en sensibiliseringsmaatregelen niet volstaan, kan een beroep gedaan worden op de politie om de zone te controleren. Het is ook belangrijk om controles te houden op de naleving van de regels voor kortparkeren.
Sint-Pieters Woluwe, Mater Dei-Instituut. Ouders hebben een beurtrol voor de opvang van kinderen in de K&R-strook.
Rogierplein, Sheratonhotel: de portier die doorlopend aanwezig is, ziet toe op de goede werking van de K&R-strook.
Omdat een K&R-strook zich ook op privé-terrein kan bevinden, is het de vraag of de politie er al dan niet controles mag houden. Volgens de rechtspraak is het verkeersreglement van toepassing op privé-domein dat toegankelijk is voor het publiek, bijvoorbeeld op K&R-stroken aan stations, ziekenhuizen en luchthavens. De politie heeft dus het recht om te controleren of de signalisatie (verkeersbord E1 en Kortparkeren) nageleefd wordt. Als een K&R-strook op het terrein van een school door de aanwezigheid van een afsluiting of een bord meer het uitzicht van een privé-terrein heeft, zal de politie minder geneigd zijn om op te treden, met als argument dat het om privéterrein gaat.
kiss and ride - strook
Gerealiseerd door :
Haachtsesteenweg 1405 – B-1130 Brussel Tel. : 02/244.15.11 – Fax : 02/216.43.42 E-mail :
[email protected] – Internet : www.bivv.be
Op vraag en met de steun van:
Rond openbare gebouwen (stations, scholen, ziekenhuizen, sportcentra…) heerst op sommige tijdstippen een drukte van jewelste: opstoppingen, bestuurders die parkeren in dubbele file, op bushaltes, of zelfs half op het trottoir of op een zebrapad. Deze situatie kan zeer onveilig zijn. Een Kiss and Ride-strook is één mogelijkheid om het afzetten van kinderen met de wagen vlotter te laten verlopen. Let wel, dit betekent niet dat alle problemen inzake mobiliteit en verkeersveiligheid in één klap opgelost zijn. De K&R-strook zorgt er echter voor dat het uitstappen georganiseerd verloopt, wat de veiligheid van alle weggebruikers ten goede komt.
Voor een optimale werking moet de K&R-strook met zorg aangelegd worden en zijn er een aantal begeleidende maatregelen nodig. Deze brochure bevat aanbevelingen voor de plaatskeuze en de aanleg van een K&R-strook, en beschrijft de nodige begeleidende maatregelen (informatie, controle, kortparkeren).
Op vraag van:
