Educatief pakket: Secundair onderwijs 1e graad
www.aquatopia.be
Naam: ........................................................................................................................................................ Klas: ...............................................................................................................................................................
Koningin Astridplein 7 2018 Antwerpen info en reservaties: 03/203 13 07
[email protected]
Inleiding
voor de leerkracht
Met dit educatieve pakket willen we uw leerlingen op een leerrijke manier kennis laten maken met de (w)onderwaterwereld van Aquatopia. Dit pakket geeft u de mogelijkheid om het bezoek aan Aquatopia op een actieve manier zo leerrijk mogelijk te maken. We vinden dat speelse educatie voor de kinderen interessanter is dan een theoretische aanpak. De pakketten zijn opgesteld volgens het leer- en verwerkingsniveau van de leerlingen. Het educatieve pakket bevat een opdrachtenbundel voor leerlingen die ze tijdens hun bezoek aan Aquatopia mee kunnen nemen, fiches met achtergrondinformatie en een correctiesleutel van de opdrachtenbundel. Werkwijze Met dit pakket kunt u voor uw leerlingen een leerrijke zoektocht door Aquatopia organiseren. De kinderen kunnen zowel in groepjes als individueel door Aquatopia lopen en de vragen in de bundel beantwoorden. De vragen kunnen beantwoord worden op verschillende manieren. De informatiebordjes, de informatiebrochures en de computers binnen Aquatopia voorzien de leerlingen tijdens hun tocht van alle nuttige informatie. Het pakket hoeft niet volledig tijdens het bezoek afgehandeld te worden. Het biedt de mogelijkheid tot een klassikale verwerking of evaluatie van de opgedane kennis. Aquatopia heeft een aantal biotopen natuurgetrouw nagebootst. Zo zijn er in Aquatopia zeven verschillende 'werelden'. De vragen in de opdrachtenbundel zijn volgens deze werelden onderverdeeld. Per wereld worden een aantal dieren die in deze biotoop leven onder de aandacht gebracht. In Aquatopia leven meer dan 10.000 vissen en reptielen. We hebben voor u en uw leerlingen een selectie gemaakt van dieren die voor Aquatopia representatief zijn en het meest tot de verbeelding spreken van kinderen. U kunt er voor kiezen om een gids bij uw bezoek te reserveren. Onder leiding van één van onze enthousiaste en deskundige gidsen ontdekken de kinderen nog meer. De gidsen kunnen veel extra informatie geven, wat het bezoek nog leerrijker maakt. Ook willen we u nog even attenderen op onze slangenshows en voedertijden die uw bezoek zeker zullen verrijken. Voor de precieze tijden kunt u contact met ons opnemen of kijken op www.aquatopia.be. Contact informatie Heeft u vragen of suggesties over het educatieve pakket stuur dan gerust een mailtje naar
[email protected] Dit pakket is gerealiseerd door Aquatopia, met bijdragen van Nathalie de Cauwer en Daniëlle Boonstra.
2
De dieren die je hier in Aquatopia zal zien kan je indelen in twee grote groepen. De gewervelden en de ongewervelden. Gewervelde dieren zijn dieren met een ruggengraat. Zoals bijvoorbeeld zoogdieren, reptielen en vogels. Ongewervelden dieren zijn dieren zonder ruggengraat. Zoals insecten en wormen. In die benamingen hoor je het woord wervel. Een wervel is een stukje van de ruggengraat. 1
Hebben wij mensen een ruggengraat? ..........................................................................................................................................................................................................
2
In Aquatopia leven vooral vissen. Behoren vissen tot de gewervelden of tot de ongewervelden? Tip! Heb je al eens vis gegeten? ..........................................................................................................................................................................................................
3
Vul de volgende woorden in op de juiste plaats: gestroomlijnd - nek - schubben - kieuwen - staartvin - vinnen Vissen hebben geen poten om zich voort te bewegen. De ......................................... dient hier meestal voor. Dit is de grootste en sterkste vin. Je vindt die aan de achterzijde van de vis. Ze bewegen zich verder met behulp van hun ........................................ . Hiermee kunnen zij zich gemakkelijk draaien en keren. De vis heeft een gladde huid, die bedekt is met .............................................. Vissen ademen niet zoals de mens door de longen. Maar gebruiken hiervoor hun ............................................. De bouw van de vis is ook speciaal. Zo heeft een vis een spitse kop zonder ......................................... die overgaat in het lijf. Dit zorgt ervoor dat de vis mooi .............................................. is.
4
Benoem de nummers in onderstaande tekening
4
3
1
2
1. .....................................................................
3. ....................................................................
2. .....................................................................
4. ...................................................................
3
Regenwoud In het tropische regenwoud leven veel verschillende dieren. Bomen en planten groeien er in allerlei soorten en maten. Tropische regenwouden vind je in werelddelen die dicht bij de evenaar liggen. Het is er altijd warm en vochtig, doordat het er het hele jaar door regent. Hier leven onder andere vogelspinnen, giftige kikkers, roggen en andere grote vissen zoals piranha's en pacu's.
5
Het grootste regenwoud ligt in Zuid-Amerika Hoe heet de rivier die door dit regenwoud heen stroomt? .............................................................................................................................................................................................................
6
De meeste soorten piranha's zijn planteneters. Een enkeling is vleesetend. Kunnen piranha's gevaarlijk zijn voor de mens? ..........................................................................................................................................................................................................
7
Wat past bij de Piranha? (Streep door wat niet van toepassing is) Piranha's zijn beruchte menseneters Piranha's kun je vinden in de Noordzee Er zijn ongeveer 18 soorten Piranha's Piranha's zijn heel goed in het opsporen van bloed Piranha's ruimen zieke en oude vissen op Je kunt piranha's vinden in Zuid-Amerika
8
Hoe maken pijlgifkikkers aan andere dieren duidelijk dat ze giftig zijn? ..........................................................................................................................................................................................................
9
De arowana heeft een ongewone manier om aan voedsel te geraken: a) hij eet piranha's en riskeert dus telkens zijn leven b) hij eet o.a. insecten en kan springen om ze van planten te plukken c) hij knaagt aan boomwortels
10 Wanneer een krulhaarvogelspin bedreigd wordt, vuurt ze brandhaartjes af als waarschuwing. Hoe noemen we dit? ......................................................................................................................................................................................
4
Duikboot Duikboten kunnen boven water varen maar kunnen ook, indien nodig, een hele tijd onder water blijven. Ze kunnen boten opsporen die aan de andere kant van de oceaan varen. Vanuit onze duikboot kun je prachtige kleurrijke vissen bewonderen die leven in Hawaï en de Caraïben. Je vind hier ook zeesterren, steenvissen en de octopus.
11
Hoe verdedigt de octopus zich tegenover een vijand? .............................................................................................................................................................................................................
12
Waar verwijst de wetenschappelijke naam van de octopus naar? Licht toe. ..........................................................................................................................................................................................................
13
De steenvis lijkt op een koraalrots en is dus moeilijk te vinden als hij zich stilhoudt. Welke van de vier soorten camouflage gebruikt de steenvis? a) vormvervaging (de contouren van het dier worden door een opvallend strepenpatroon vervaagd) b) schaduwwerking (omgekeerde schaduwwerking, bijvoorbeeld een witte buik en een donkere rug) c) nabootsing (op een ander dier of object lijken) d) schutkleur (kleur aannemen van de achtergrond)
14
Zeesterren hebben meestal vijf armen. Sommige zeesterren hebben er zelfs meer dan 50! Als zeesterren zich niet lekker voelen, of als ze zich moeten verdedigen kunnen ze een arm afgooien. Heeft dit een ernstig gevolg voor de zeester? ..................................................................................................... ..................................................................................................... .....................................................................................................
5
Labo In het labo kom je veel uiteenlopende soorten tegen zoals zee-egels, garnalen, zeepaardjes en anemoonvisjes. Nieuwe bewoners worden hier in quarantaine gehouden om te kijken of het dier gezond is en om het even tot rust te laten komen. Ook worden hier zeer gevoelige, zieke of pasgeboren diertjes verzorgd.
15
Hoe zwemmen zeepaardjes? a) met hun staart b) met hun rugvin en borstvinnen c) alleen met hun borstvinnen
16
Zeepaardjes kunnen een buidel op hun buik hebben waar de bevruchting plaatsvindt en waar ze na drie weken de eitjes uitbroeden. Wie heeft deze broedzorg bij de zeepaardjes, het mannetje of het vrouwtje? .................................................................................................................................................................
17
Anemoonvissen vinden bescherming in hun anemoon en worden niet geneteld omdat: a) de anemoonvis de tentakels van de anemoon opzij blaast zodat hij er veilig langs kan zwemmen b) de anemoon de kleuren van de anemoonvissen herkent c) ze een laagje slijm hebben ontwikkeld zodat ze niet meer geneteld kunnen worden door de tentakels van de anemoon
18
Poetsgarnalen voeden zich met parasieten die ze van de huid, kieuwen en bek van vissen afhalen. Hoe maakt de poetsgarnaal duidelijk dat hij wil 'poetsen'? ..................................................................................................................................................................
6
Mangrove Mangrovebomen vind je in tropische gebieden met een getij (hoog en laag water). Ze komen voor langs de kust, hierdoor worden deze gebieden regelmatig overspoeld en is de grond zout. De bomen en struiken van de mangrove steken met hun wortels boven het water uit. Voor veel dieren is de mangrove een schuilplaats, ze kunnen er ongestoord tussen de wortels van de bomen leven.
19
Een mangrove ontstaat in gebieden die een mengeling van zoet en zout water herbergen. Hoe wordt dit water genoemd? ..........................................................................................................................................................................................................
20 De degenkrab is een prehistorisch dier. Hij is verwant met de: a) spinnen b) krabben c) kreeften 21
Wat is er zo bijzonder aan het bloed van de degenkrab? ....................................................................................................................................
22
Vanwege hun geringe snelheid kunnen koffervissen geen snelle prooien vangen, maar moeten zij genoegen nemen met diertjes die op de bodem leven. Welke techniek hanteren zij om in het zand verscholen prooidiertjes te vangen? a) ze graven met hun bek in het zand om de diertjes uit het zand te pikken b) met hun bek creëren ze een krachtige waterstraal waarmee ze het in het zand verborgen voedsel blootleggen c) ze lokken de diertjes met een bepaalde trilling zodat ze uit het zand naar boven komen
7
Moeras Een moeras is een overgangsgebied tussen water en land. Het is een type drasland dat ontstaat door het dichtgroeien van open water door plantenresten. Het is er drassig, vochtig en warm. De reptielen die er leven zijn koudbloedige dieren, ze kunnen zelf geen lichaamswarmte produceren.
23
In het moeras liggen de leguanen vaak op een warme rots. Welke abiotische factoren beïnvloeden de leguanen? Abiotische factoren zijn niet-levende factoren die levende organismen beïnvloeden. ..........................................................................................................................................................................................................
24
Hoe communiceren leguanen met elkaar? a) ze maken een blazend geluid b) ze kopknikken naar elkaar c) ze knipogen naar elkaar
25
Waarmee verdedigt een leguaan zich? .......................................................................................
26 Er zijn giftige slangen en wurgslangen. In Aquatopia zitten verschillende soorten wurgslangen. Wurgslangen doden hun prooi door hun borstkas te omklemmen, hierdoor kan de prooi niet meer inademen en stikt ze. Hoe kan een slang zijn prooi ruiken? a) door zijn schubben 27
b) met zijn neus
c) met zijn tong
Slangen blijven heel hun leven lang groeien, maar hun huid groeit niet mee. Onder hun huid groeit en nieuwe huid. Regelmatig wrijft de slang zijn oude huid tegen iets ruws. Daarna stroopt hij de oude huid af door over de bodem te bewegen. De oude huid blijft dan achter. Hoe word dit verschijnsel genoemd? ...............................................................................................................................
28 Geef aan of de volgende stellingen over schildpadden waar of niet waar zijn: De grote landschildpadden kunnen op de krokodil na, het hardst bijten van alle dieren. waar / niet waar Schildpadden zijn een van de oudste reptielen die er bestaan. waar / niet waar Schildpadden kunnen meer dan 1000 jaar oud worden. waar / niet waar
8
Koraalriffen Koraalriffen zijn opgebouwd uit duizenden kleine koraaldiertjes, dit zijn de poliepen. Poliepen zijn diertjes van een paar millimeter die tentakels hebben waarmee ze zich kunnen vastzetten op een ondergrond. Meerdere poliepen samen vormen kolonies, en dan spreken we over een koraal. Koraal vormt plaatselijk grotere kolonies of riffen. Bijvoorbeeld het groot barriëre rif voor de kust van Australië, wel 2300 kilometer lang. We maken onderscheid tussen zachte koralen en harde koralen. Harde koralen worden gevormd uit de poliepen met zes tentakels en hebben een uitwendig skelet. We noemen ze ook rifbouwende koralen. Zachte koralen bestaan uit poliepen met acht tentakels en hebben enkel een inwendig skelet.
29 Koralen groeien in alle warme en zuivere zeeën en oceanen. Welke koralen zorgen ervoor dat er na verscheidene eeuwen prachtig mooie koraalriffen ontstaan? harde koralen / zachte koralen 30 Hoe vermijden zachte koralen, die geen uitwendig skelet hebben, dat ze opgegeten worden? a) hun felle kleur weert roofdieren af b) ze zijn heel onsmakelijk en soms zelfs giftig c) roofdieren raken verstrikt in hun tentakels
31
Doktersvissen hebben een scherpe stekel waarmee ze zich kunnen verdedigen. Hoe wordt deze stekel genoemd? Licht toe en probeer ook een verklaring voor de naam van deze vissen te vinden. ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................
32
De murene leeft 10 tot 15 meter onder het wateroppervlak. Het is een roofvis. De beet van de murene is gevaarlijk door een mild gif. Waarom gaapt de murene? a) de murene is een luie vis, hij gaapt omdat hij moe is b) die beweging maakt hij om zijn ademhaling te vergemakkelijken c) hij maakt een gapende beweging met zijn bek om zo voedingstoffen uit het water te filteren
9
Oceaan Oceanen nemen zeventig procent van het aardoppervlak in. Een oceaan is een wereldzee tussen de continenten en kan meerdere (kleinere) zeeën bevatten. Er zijn vier verschillende oceanen, de Grote/Stille Oceaan, de Atlantische Oceaan, de Indische Oceaan en de Noordelijke IJszee. Ze zijn allemaal met elkaar verbonden, het is een massa zout water. Het diepste punt van de oceaan is maarliefst 11 kilometer. Dit punt bevindt zich vlakbij Japan en wordt de Marianentrog genoemd. De trog is 2500 km lang. In de oceanen leven onder andere kwallen, krabben, inktvissen en haaien.
33
Jonge zebrahaaien hebben een mooi strepenpatroon. Wat gebeurt er met hun strepen naarmate ze ouder worden? a) de strepen krijgen een andere kleur b) de strepen veranderen in vlekken c) de strepen verdwijnen
34 Bekijk de zebrahaai in de haaientank van Aquatopia en onderzoek of het een jong of een oud exemplaar is. ..........................................................................................................................................................................................................
35
Sommige haaien ademen door water langs hun kieuwen te pompen. Welke haaien zijn dat? a) zebrahaaien en verpleegsterhaaien b) zwartpuntrifhaaien en verpleegsterhaaien c) alleen zebrahaaien
36 Teken op onderstaande afbeelding waar de kieuwen van de haai zich bevinden.
10
37
Poetsvisjes helpen andere vissen door het verwijderen van dode huid en parasieten en het schoonmaken van huidwonden. Hoe zorgt de poetsvis ervoor dat hij niet opgegeten wordt door andere vissen? .......................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................
38 Probeer het poetsstation van het poetsvisjes in deze grote tank te vinden en observeer hem enkele minuten. Wat zie je? .......................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................
39 Als kogelvissen zich bedreigd voelen blazen ze zich op om vijanden af te schrikken. Hoe doen ze dat? .......................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................
11
Kruiswoordraadsel Probeer het kruiswoordraadsel op pagina 14 in te vullen aan de hand van de volgende vragen. Kan jij ontdekken welk woord we zoeken?
1
Het .......................................................... is dicht begroeid met planten en bomen in allerlei soorten en maten. Het is een woud dat dicht bij de evenaar ligt. Het klimaat is er het hele jaar door warm en vochtig.
2
In de ........................................................ leven verschillende soorten haaien, dolfijnen, walvissen, zeeschildpadden en kleurrijke vissen.
3
Een ..................................................... ontstaat in gebieden die een mengeling van zoet en zout water herbergen. Dit noem je brak water. De bomen en struiken die hier leven steken met hun wortels boven het water uit.
4
Bij dit dier heeft het mannetje de broedzorg. Hij draagt op zijn buik een buidel waar het vrouwtje haar eitjes legt. De man bevrucht deze eitjes en verzorgt de jongen.
5
Benoem dit dier
6
Deze vissen kan je vinden in Zuid-Amerika. De meeste soorten eten vis of fruit dat in het water terecht komt. Van de plusminus 50 soorten zijn er ongeveer zeven die vlees eten. Ze vormen voor de mens dan ook weinig tot geen bedreiging, in tegenstelling tot wat algemeen aangenomen wordt. Ze hebben spitse, scherpe tanden die gewisseld worden wanneer ze versleten zijn.
7
In de zeeën en oceanen is het water zout. Hoe noem je het water van meren en rivieren?
8
De ............................................... kan haarkaken 180 graden van elkaar openen. Hierdoor kunnen ze prooien inslikken die drie maal groter zijn als hun eigen hoofd. Dit doen ze door hun boven- en onderkaak uit de gewrichten los te maken, zodat ze nog enkel met elkaar zijn verbonden door rekbare pezen.
9
Benoem dit dier
12
10
Deze vis is extreem goed gecamoufleerd. Tussen de rotsen en het zand is hij bijna niet te zien. Soms is deze vis zelfs begroeid met wieren, waardoor hij lijkt op begroeide stenen tussen de andere rotsen en stenen op de zeebodem. Daar ligt hij wachtend op vissen of schaaldieren die dichtbij komen. Eenmaal dichtbij worden deze opgeslokt. Het is de meest giftige vis ter wereld. Het gif van deze vis kan dodelijk zijn voor de mens.
11
Benoem dit dier
12
De ......................................... zwemt meestal vlak onder het wateroppervlak. Zijn lichaamsbouw is hieraan aangepast. Hij heeft een afgeplatte rug waardoor hij zich horizontaal tegen het wateroppervlak kan verschuilen. Hij voedt zich voornamelijk met kleine vissen. Ook kan hij kleine insecten vangen, die overvliegen of op een blad zitten door een waterstraal te spuiten.
13
Een jonge ..................................................... wordt geboren met strepen, maar krijgt nadien bolletjes op zijn lijf. Hij kan zich in nauwe spleten, geulen en gaten in het rif wringen op zoek naar voedsel. Het is een slome vis, die voornamelijk 's nachts jaagt.
14
Benoem dit dier
15
Deze dieren worden gebruikt in de biomedische en farmaceutische industrie. Het bloed van deze dieren is heel bijzonder. Het is niet rood gekleurd maar blauw. Het bloed heeft bijzondere antibacteriële eigenschappen. Het wordt ingezet bij onderzoek naar kanker.
16
Deze spinnen worden gevreesd om hun grootte en behaarde lichaam. Sommige soorten hebben giftanden en kunnen gevaarlijk zijn voor de mens. Er zijn ook soorten die brandhaartjes afvuren wanneer ze zich bedreigd voelen, dit noemen ze bombarderen.
17
Met deze boten kan men ook de wereld onder water verkennen en boten opsporen die aan de andere kant van de oceaan varen.
13
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
Oplossing: ............................................................................................................................................................................
14
Regenwoud Het regenwoud bestaat vooral uit bomen en er groeien overal planten in allerlei soorten en maten. Tropische regenwouden vind je in werelddelen die dicht bij de evenaar liggen. Het is er altijd warm en vochtig. De temperatuur is gemiddeld 27 graden. Toch valt er bijna iedere dag regen. Het grootste regenwoud ligt in Zuid-Amerika, waar een grote rivier doorheen stroomt: de Amazone. Er zijn verschillende etages in een regenwoud. De bosvloer is bedekt met afgevallen bladeren en takken die voor de nodige voedingsstoffen zorgen. Het is er heel donker omdat het zonlicht de grond bijna niet kan bereiken. Op de bosvloer groeien mossen en varens en leven naast ontelbare insecten ook schildpadden. Op de onderlaag vinden we varens, struiken en lianen. Het is hier altijd schemerig, waardoor er nauwelijks planten kunnen groeien. Boomkikkers, eekhoorns, apen en vogels voelen zich hier thuis. Hierboven vind je de kroonlaag, een dicht bladerdek, en reuzenbomen van soms wel 70 meter hoog.
Piranha's (Serrasalminae) Piranha's kun je vinden in Zuid-Amerika. De meeste piranha's eten vis en fruit dat in het water terecht komt. Van de plusminus 50 soorten piranha's zijn er ongeveer zeven die vlees eten. Piranha's vormen voor de mens weinig tot geen bedreiging. Ze zijn erg goed in het opsporen van bloed. Ze ruimen zieke en oude vissen op. Ze vallen alleen grotere dieren aan als ze erg hongerig zijn. Piranha's worden gekenmerkt door hun zware kaken met grote spitse, scherpe tanden. Als een tand versleten is, wordt de hele rij vervangen. Piranha's gebruiken hun tanden om te bijten en te snijden; ze zullen hun eten nooit kauwen. In plaats daarvan schrokken ze alles in een keer naar binnen. Op die manier kunnen ze sneller eten tijdens een gezamenlijke aanval.
Arowana (Osteoglossidae) De arowana zwemt meestal vlak onder het wateroppervlak. Zijn lichaamsbouw is hieraan aangepast. Hij heeft een afgeplatte rug, zonder rugvin, waardoor hij zich horizontaal tegen het wateroppervlak kan verschuilen. Hij voedt zich voornamelijk met kleine vissen. Ook kan hij kleine insecten vangen, die overvliegen of op een blad zitten. Hij kan tot een meter hoog uit het water springen. De vis is een zorgzame ouder. De mannetjes zijn muilbroeders en dragen behalve de eitjes ook nog de larven en jonge visjes in hun mond om ze te beschermen.
Pijlgifkikkers (Dendrobatidae) Pijlgifkikkers zijn kleine diertjes die je kunt herkennen aan hun felle kleuren. De pijlgifkikkers hebben deze felle kleur om aan andere dieren duidelijk te maken dat ze giftig zijn. Sommige soorten hebben maar een klein beetje van hun gif nodig om dodelijk te zijn voor de mens. De laatste jaren wordt er heel wat onderzoek gedaan naar de medische toepassing van het gif. Pijlgifkikkers zijn amfibieën. Ze hebben een naakte (zonder haren of veren), met slijm bedekte huid en leven in vochtige omgevingen. Pijlgifkikkers kunnen niet goed horen. Wel kunnen ze erg goed trillingen voelen. Sommige pijlgifkikkers kunnen een hoog, fluitend geluid maken, dat gemiddeld vijf seconden duurt. Dit geluid maken ze door hun kwaakblaas te vullen met lucht, waarna de lucht weer naar buiten wordt geperst.
20
Weekschildpadden (Trionychidae) Weekschildpadden zijn aangepast aan het leven onder water. Ze hebben een spitse snuit met een lange neuspunt zodat ze kunnen ademhalen terwijl ze verder helemaal onder water zitten. Het schild van weekschildpadden is heel zacht en leerachtig zonder hoornplaten. Door het zachte schild is de schildpad op het land zeer kwetsbaar. Ze komen dan ook alleen uit het water om te zonnen of eieren te leggen. De weekschildpad is een schuw dier dat de meeste tijd onder een laag zand in het water doorbrengt, wachtend op een prooi.
Vogelspin (Theraphosidae) Vogelspinnen zijn ondanks hun grootte relatief ongevaarlijk. De meeste soorten zijn niet erg snel, niet giftig voor de mens en ook niet agressief. Maar er zijn een aantal uitzonderingen die juist wel zeer giftig en snel zijn en bovendien direct aanvallen. Een beet van een vogelspin is vergelijkbaar met een wespensteek. Vogelspinnen worden door veel mensen gevreesd door hun grootte en hun behaarde lichaam. De krulhaarvogelspin vuurt brandhaartjes af als ze bedreigd wordt. Dit noemen we bombarderen. Als de haartjes huid of slijmvliezen aanraken, dan veroorzaken ze een branderig gevoel, zoals de haartjes van een brandnetel. Wanneer de krulhaarvogelspin een prooi gevangen heeft, pakt ze deze vast met haar pedipalpen (dit zijn voorpoten met een tastfunctie) en spuit ze gif in haar prooi. Dit gif verlamt de prooi niet alleen, maar het zorgt er ook voor dat de prooi van binnen vloeibaar wordt, zodat de spin deze kan leegzuigen.
Het grootste regenwoud ligt in Zuid-Amerika, waar een lange rivier doorheen stroomt: de Amazone.
21
Duikboot Met een duikboot kan je heel goed de wereld onder water bekijken en beluisteren. Duikboten kunnen zelfs boten opsporen die aan de andere kant van de oceaan varen. Vanuit onze duikboot kun je prachtige kleurrijke vissen bewonderen die leven in Hawaï en de Caraïben. Rond Hawaï liggen diepe zeeën, waardoor Hawaï een geïsoleerde ligging heeft. Hierdoor zijn soorten ontstaan die alleen hier voorkomen. Dit noem je endemische soorten. De Caraïben is het grootste koraalgebied in de Atlantische Oceaan.
Octopus (Octopus vulgaris) Een heel bijzondere ongewervelde is de octopus. Als zijn oog en zijn bek door een gaatje passen, kan heel de octopus erdoor. Zijn wetenschappelijke naam verwijst naar zijn acht armen, en is afgeleid van de Griekse woorden octo (acht) en pous (voet). De octopus kan zich camoufleren door snel van kleur, huidtextuur en houding te veranderen. Wanneer hij zich bedreigd voelt, kan de octopus een wolk purperzwarte inkt spuiten als afleidingsmanoeuvre, daarna zal hij proberen snel weg te komen. De inkt is niet giftig voor de mens, maar wel voor roofdieren en de octopus zelf. De octopus is een van de meest intelligente, nieuwsgierige en interessante zeebewoners. Het is dus noodzakelijk dat een octopus zich creatief bezig kan houden. Door het eten in gesloten potjes te doen heeft de octopus een bezigheid. De octopus is heel agressief tegenover soortgenoten. Zij verdragen geen andere octopus in hun gebied of territorium. De mannelijke octopus heeft een speciaal ontwikkelde arm die tijdens het paren het sperma in het vrouwtje brengt. Bij sommige soorten eet het vrouwtje na de paring het mannetje op.
Steenvissen (Synanceiidae) De steenvissen zijn extreem goed gecamoufleerd. Tussen de rotsen en het zand zijn ze bijna niet te zien. Soms zijn ze zelfs begroeid met wieren, waardoor ze lijken op begroeide stenen tussen de andere rotsen en stenen op de zeebodem. Daar liggen zij wachtend op vissen of schaaldieren die dichtbij komen. Eenmaal dichtbij worden deze opgeslokt. Steenvissen zijn de giftigste vissen ter wereld. Hun gif kan dodelijk zijn voor de mens. De rugvin heeft naaldachtige stekels die het gif vanuit de gifklieren in het slachtoffer injecteren.
Zeesterren (Asteroidea) Zeesterren hebben meestal vijf armen, maar dat kunnen er ook meer zijn. Soms zelf meer dan 50, afhankelijk van de soort. Bij verwondingen aan een van de gelede poten kunnen ze het gewonde lid afwerpen. Dit gebeurt om lekken te vermijden, ze hebben namelijk een open bloedsomloop. De armen kunnen weer terug aangroeien. De kleuren bij zeesterren worden gevormd door pigmentcellen in de huid. De meeste zeesterren zijn rood, oranje of geelachtig, maar er bestaan ook groene, blauwe, bruinachtige en bontgekleurde soorten.
22
Labo In het labo kun je een heleboel speciale diersoorten van dichtbij bekijken. Hier zitten verschillende soorten als: zee-egels, garnalen, zeepaardjes en anemoonvisjes. Nieuwe bewoners worden in quarantaine gehouden om te kijken of het dier gezond is en om het even tot rust te laten komen. Ook worden hier zeer gevoelige of pasgeboren diertjes verzorgd. Naast al deze diertjes zien we hier de kweekprogramma's met verschillende koralen.
Anemoonvisjes (Amphiprion ocellaris) Sinds de film 'Finding Nemo' kennen miljoenen mensen op zijn minst een anemoonvis, namelijk de driebandenanemoonvis. Er zijn echter 28 verschillende soorten die in tropische zeeën samen met 10 verschillende soorten anemonen leven. Het anemoonvisje leeft in symbiose met de anemoon. Het anemoonvisje heeft een laagje slijm gevormd dat bestand is tegen de tentakels van de anemoon. De anemoonvisjes zijn heel beschermend voor de anemoon. Hierdoor groeit de anemoon drie keer sneller, vermeerderen ze zich vaker en leven ze langer. Ze verjagen andere vissen en zelfs duikers. In ruil daarvoor verschuilt het anemoonvisje zich tussen zijn tentakels. Jonge anemoonvisjes ontwikkelen altijd tot mannetjes en kunnen later veranderen in vrouwtjes. De meest dominante mannetjes veranderen in vrouwtrjes en zorgen voor een nageslacht.
Zeepaardjes (Hippocampus) De wetenschappelijke naam: Hippocampus verwijst naar de paardachtige kop, en is afgeleid van het Griekse hippos (paard) en kampos (zeemonster). Dit diertje kan zich alleen bewegen met zijn rugvin en zijn kleine borstvinnen. De staart wordt gebruikt om zich vast te houden aan zeegrassen of aan gorgonen (hoornkoralen). Zeepaardjes zijn niet met schubben bedekt maar hebben knobbelige richeltjes. Vele soorten zijn monogaam. Koppeltjes blijven hun hele leven bij elkaar. De partners begroeten elkaar met een rituele dans. Dit soort gedrag is erfelijk bepaald. Het mannetje heeft bij de zeepaardjes de broedzorg. Ze hebben een buidel op hun buik waar de vrouwtjes de eitjes in leggen. In de buidel vindt de bevruchting plaats en komen na drie weken de eitjes uit. De baby'tjes zijn maar enkele millimeter groot en ze trekken vanaf hun geboorte onmiddellijk de wijde wereld in. In Azië worden zeepaardjes massaal gevangen om ze dan gedroogd als souvenir te verkopen. Er worden ook allerhande potentie verhogende poedertjes en pilletjes van gemaakt (afrodisiacum). Hun heilzame werking is echter nooit bewezen.
23
Mangrove Mangrovebomen vind je in tropische gebieden met een getij (hoog en laag water). Een mangrove ontstaat in gebieden die een mengeling van zoet en zout water herbergen. Dit noem je brak water. De bomen en struiken van de mangrove steken met hun wortels boven het water uit. De mangrove is enorm rijk aan voedsel. Voor veel dieren is de mangrove een schuilplaats, ze kunnen er ongestoord tussen de wortels van de bomen leven.
Degenkrab (Limulus polyphemus) De naam degenkrab klopt niet helemaal, want deze soort is geen nauwe familie van de krabben, maar eerder van de spinachtigen. De degenkrab wordt ook wel een levend fossiel genoemd omdat hij de laatste 400 miljoen jaar nauwelijks is veranderd. Fossielen zijn overblijfselen van organismen. Ze zijn minstens 100 jaar oud. De degenkrab zie je meestal lopen, maar soms zwemt hij op zijn rug. Degenkrabben worden gebruikt in de biomedische en farmaceutische industrie. Het bloed van de degenkrab is heel bijzonder. Het is niet rood gekleurd maar blauw. Het bloed heeft bijzondere antibacteriële eigenschappen. Het wordt ingezet bij onderzoek naar kanker. Onderzoekers kunnen ook veel leren van de werking van de ogen van de degenkrab. Dit onderzoek helpt bij het ontwikkelen van medicijnen die helpen om oogziekten te voorkomen.
Egelvissen (Diodontidae) Om indruk te maken op hun belagers blazen egelvissen zich op om groter te lijken. Dit doen ze door water in hun maag te laten stromen. Ze hebben nog een andere troef om zich te verdedigen. Als ze zich opblazen komen ook hun stekels rechtop te staan. Deze manier van indruk maken is de reden dat de populatie sterk achteruitgaat. De opgeblazen egelvissen worden namelijk gedroogd en verkocht als souvenir.
Koffervis (Ostraciinae) Koffervissen zijn over het algemeen hoekig van vorm. Ze hebben een pantser dat als een soort doos het lichaam omsluit. Vanwege hun geringe snelheid kunnen koffervissen geen snelle prooien vangen, maar moeten zij genoegen nemen met diertjes die op de bodem leven. Met hun bek creëren ze een krachtige waterstraal waarmee ze in het zand verborgen voedsel blootleggen. De opgeschrikte bodemdiertjes vormen zo een makkelijke prooi voor de koffervissen.
24
Moeras Een moeras is een gebied dat ontstaat door het dichtgroeien van open water door plantenresten. Het is er drassig, vochtig en warm. De reptielen die er leven zijn koudbloedige dieren, ze kunnen zelf geen lichaamswarmte produceren. Ze zijn dus afhankelijk van de omgevingstemperatuur. Reptielen hebben in vergelijking met warmbloedige dieren weinig voedsel nodig. De meeste reptielen zijn carnivoor en eten dierlijk materiaal. Slechts een aantal soorten leeft van planten. Reptielen zijn de eerste gewervelde dieren die zich hebben ingesteld op het leven aan land. Ze hebben een gehorende huid die hen beschermt tegen uitdrogen.
Slangen (Serpentes) In Aquatopia hebben we verschillende soorten wurgslangen. Slangen kunnen hun kaken 180 graden van elkaar openen. Hierdoor kunnen ze prooien inslikken die drie maal groter zijn als hun eigen hoofd. Dit doen ze door hun boven- en onderkaak uit de gewrichten los te maken, zodat ze enkel nog met elkaar zijn verbonden door rekbare pezen. Slangen ademen door hun neusgaten maar ze ruiken niet met hun neus. Ze hechten geurdeeltjes aan hun tong. De slang 'kwispelt' met de tong om zo meer geurdeeltjes op te vangen, wat tongelen wordt genoemd. De tong wordt vervolgens in de bek teruggetrokken en langs het orgaan van Jacobson gestreken. Dit orgaan analyseert de geurdeeltjes zodat de slang kan bepalen of er een prooi of een vijand in de buurt is. Slangen blijven heel hun leven lang groeien. Bij slangen groeit hun huid niet mee. Onder de huid groeit een nieuwe huid. Regelmatig wrijft de slang zijn oude huid tegen iets ruws. Daarna stroopt hij de oude huid af door over de bodem te bewegen. De oude huid blijft dan achter. Dit verschijnsel noemen we vervellen.
Groene leguaan (Iguana iguana) Groene leguanen leven in bomen. Ze hebben lange vingers en klauwen om te klimmen. De leguanen communiceren door te kopknikken. Ze kunnen goed horen, ruiken en hebben een scherp zicht. Hun lange staart wordt als een soort zweep gebruikt om zich te verdedigen. De kleur van de huid helpt de leguaan om zich te camoufleren, hij valt door zijn kleur niet op in zijn omgeving, en kan zo ontsnappen aan de aandacht van roofdieren. Leguanen zijn omnivoren. Ze eten zowel planten als vlees. Mannelijke dieren richten hun grote huidflap onderaan de keel op om indruk te maken op concurrerende mannetjes of roofdieren.
Schildpad (Testudines) Schildpadden zijn een van de oudste reptielsoorten. 200 miljoen jaar geleden liepen ze al rond op onze aardbol. Schildpadden kunnen sterk verschillen in grootte, kleuren en levenswijze maar zijn gemakkelijk te onderscheiden van andere reptielen door hun uitwendige schild. De meeste schildpadden hebben een benig schild aan zowel de buikzijde (plastron) als de rugzijde (carapax). De grote landschildpadden kunnen op de krokodil na, het hardst bijten van alle dieren.
25
Koraalriffen Koralen zijn geen planten maar dieren. Ze behoren tot het dierenrijk van het vijf-rijkensysteem. Het dierenrijk is opgedeeld uit negen stammen. Koralen behoren tot de holtedieren. Holtedieren kunnen voorkomen in twee vormen. De kwalvorm en de poliepvorm. Ze worden in drie klassen ingedeeld: de kwalpoliepen, de schijfkwallen en de bloemdieren. Koralen zijn bloemdieren. Koralen zijn opgebouwd uit duizenden kleine poliepen. Poliepen zijn individuele diertjes met zes of acht tentakels die zich kunnen vastzetten op een substraat. Ze vormen kolonies en hierdoor ontstaan koralen. We maken onderscheid tussen zachte koralen (die geen uitwendig skelet hebben) en harde koralen (wel een uitwendig kalkskelet). De harde koralen vormen de basis voor de koraalriffen. In koraalriffen is veel voedsel te vinden. Zachte koralen worden zelden opgegeten omdat ze heel onsmakelijk en soms zelfs giftig zijn. De koraalvissen die je hier ziet zijn heel kleurrijk.
Doktersvissen (Acanthuridae) Er bestaan ongeveer 75 verschillende soorten doktersvissen. De meeste daarvan leven in tropische zeeën rond koraalriffen. Ze hebben prachtige kleuren. Doktersvissen hebben vlijmscherpe stekels aan weerszijde van hun staart waarmee ze zich kunnen verdedigen. Dit noem je de scalpel. Aangezien chirurgen met een scalpel opereren, worden de vissen doktersvissen genoemd.
Citroencichlides (Cichlidae) Volwassen mannetjes die geslachtsrijp zijn, zijn groter dan de vrouwtjes, hebben langere vinnen en een opvallende buil op hun kop. Het mannetje met de grootste buil is de leider van de school. Deze buil ontstaat door testosteron, het mannelijk hormoon.
Murene (Muraenidae) De murene blijft overdag in spleten en holen van rotsen of koraalriffen. Het is een overvaller, die vanuit een verborgen hoekje opeens tevoorschijn schiet. 's Nachts verlaat hij zijn schuilplaats en gaat hij op jacht. De murene heeft erg scherpe tanden en een beet kan bijzonder pijnlijk zijn. Hij zwemt handig tussen allerlei obstakels door en kan zelfs achteruit zwemmen. Het lijkt alsof murenen naar alles en iedereen agressieve, happende bewegingen maken, maar dat is maar schijn. Ze maken die bewegingen om ervoor te zorgen dat ze zuurstofrijk water naar binnen krijgen.
26
Oceaan Oceanen bedekken zeventig procent van het aardoppervlak. Er zijn vier oceanen: de Stille Oceaan, Atlantische Oceaan, Indische Oceaan en de Noordelijke IJszee. De stille Oceaan is de grootste, en is bijna zo groot als de overige drie oceanen bij elkaar. Het diepste punt van de oceaan is maarliefst 11 kilometer. De oceanen bevatten meer leven dan ieder ander gebied op aarde. In de oceaan leven veel verschillende soorten vissen, roggen en haaien.
Haaien zijn vooral bekend om de gevaarlijke soorten, maar van de ongeveer 400 soorten is er maar een enkeling gevaarlijk voor de mens. De witte haai (mensenhaai), de tijgerhaai, de zandtijgerhaai en de stierhaai zijn de gevaarlijkste soorten. Aanvallen van een haai zijn het gevolg van hun grote nieuwsgierigheid. Haaien hebben een heel scherpe neus en voelen zelfs de kleinste trillingen in het water. Ze hebben een extra zintuig (ampullen van Lorenzini) waarmee ze bewegingen in de buurt kunnen waarnemen en zelfs prooien kunnen opsporen die in het zand zijn ingegraven. Haaien worden vooral aangetrokken door bloed in het water, dat kunnen ze van op zeer grote afstand ruiken. Door hun gestroomlijnde lichaam kunnen ze zich gemakkelijk door het water bewegen. De grootste haai is de walvishaai, die kan tot 12 meter lang worden en weegt ongeveer 12.000 kilo. Ondanks zijn grootte, is zijn keelgat maar enkele centimeter in doorsnede. Ze vallen dus geen mensen aan, maar eten kleine diertjes zoals plankton. De mensenhaai staat bekent als de gevaarlijkste haai. Hij is de grootste roofvis, en kan langer dan negen meter worden en een gewicht van 2.5 ton bereiken. Hij zwemt ongeveer 500 kilometer per dag. Daarentegen heeft de stierhaai de meeste aanvallen op zijn naam. Sommigen haaisoorten zoals de kathaai en hondshaai zijn eierbarend (ovipaar). Ze produceren een aantal eieren die in eikapsels zijn verpakt. In het eikapsel zit een voedselrijke dooier die de jonge haai nodig heeft om te groeien. Als hij groot genoeg is, komt hij uit het eikapsel. De meeste haaien zijn eierlevendbarend (vivipaar). Ze produceren levende jongen, via een embryo dat met een dooierzak is verbonden. Hierdoor voorziet het moederdier haar jongen van voedsel. Sommige haaisoorten zijn levendbarend (ovovivipaar), zoals de hamerhaaien. De jongen groeien in het lichaam van het vrouwtje. Bij de geboorte komen levende jongen ter wereld.
Zwartpuntrifhaai (Carcharhinus melanopterus) Zwartpuntrifhaaien leven in ondiepe wateren. De vinnen hebben allemaal een zwarte of donkerbruine tip. Ze jagen alleen of in kleine groepjes. Om in leven te blijven moeten deze haaien constant in beweging blijven. Zo kan er zuurstofrijk water door de kieuwen stromen. Het water dat door zijn bek gaat, stroomt er langs de kieuwspleten weer uit. Het bloed in de kieuwen van haaien stroomt in tegenovergestelde richting van het water. Op die manier wordt veel meer zuurstofgas opgenomen.
27
Zebrahaai (Stegostoma fasciatum) Een jonge zebrahaai wordt geboren met strepen, maar krijgt nadien vlekken op zijn lijf. Hij kan zich in nauwe spleten, geulen en gaten in het rif wringen op zoek naar voedsel. Het is een slome vis, die voornamelijk 's nachts jaagt.
Verpleegsterhaai (Ginglymostoma cirratum) Verpleegsterhaaien liggen dikwijls op de bodem. Ze jagen 's nachts en vinden hun voedsel door het van de bodem op te zuigen. Grond haaien zoals de verpleegsterhaai en de zebrahaai hebben een manier ontwikkeld om water door hun kieuwen te pompen. Hier door hoeven ze niet voortdurend rond te zwemmen.
Napoleonvis (Labridae) De indrukwekkende napoleonvis is de grootste vertegenwoordiger van de lipvissen. Hij kan tot 2,3 meter groot worden en 190 kg wegen. De napoleonvis in Aquatopia weegt ongeveer 70 kg. Jonge dieren zijn lichter van kleur, met donkere vlekken. Volwassen dieren ontwikkelen dikke lippen en een prominente bult op het voorhoofd. Lipvissen worden allemaal als vrouwtje geboren. Als ze op een bepaalde leeftijd koppeltjes vormen, verandert de sterkste of dominantste van de twee geleidelijk in een mannetje.
Poetsvisjes (Labroides dimidiatus) Poetsvisjes helpen andere vissen door het verwijderen van dode huid en parasieten en het schoonmaken van huidwonden. Op een dag kan het poetsvisje wel 300 'klanten' afwerken. Hun poetsstraat is 24 uur per dag open. Poetsvisjes leven van de parasieten die ze opkuisen van andere vissen. Ze eten geen ander voedsel. De blauwe kleur van de vis zorgt ervoor dat hij niet wordt opgegeten door andere vissen. Het mannetje is de dominante partner, wanneer hij dood gaat kan het vrouwtje van geslacht veranderen. Vaak veranderen ze dan ook van kleur en worden agressiever.
Kogelvissen (Tetraodontidae) Kogelvissen zijn geen sterke zwemmers. Het rif biedt bescherming tegen krachtige stromingen. Hij zwemt rustig met zijn korte vinnen en stuurt met zijn staart. De kogelvis is wel heel behendig. Hij zwemt vooruit, achteruit, naar boven of naar beneden, zodat hij voedsel kan halen uit de kleinste spleten. Als kogelvissen zich bedreigd voelen, zuigen ze hun maag vol water om groter te lijken. Ze kunnen zich als het ware 'opblazen' om vijanden af te schrikken. Ondanks zijn giftigheid wordt hij in Japan besschouwd als lekkernij. Japanse koks moeten een strenge opleiding volgen om de kogelvis op de juiste manier te bereiden. Elk jaar sterven er namelijk tientallen mensen aan het eten van 'Fugu'.
28
