Educatief pakket: Lager onderwijs 3e graad. Naam:... Klas:

Educatief pakket: Lager onderwijs 3e graad

www.aquatopia.be

Naam: ........................................................................................................................................................ Klas: ...............................................................................................................................................................

Koningin Astridplein 7 2018 Antwerpen info en reservaties: 03/203 13 07 [email protected]

Inleiding Met dit educatieve pakket willen we uw leerlingen op een leerrijke manier kennis laten maken met de (w)onderwaterwereld van Aquatopia. Dit pakket geeft u de mogelijkheid om het bezoek aan Aquatopia op een actieve manier zo leerrijk mogelijk te maken. We vinden dat speelse educatie voor de kinderen interessanter is dan een droge uitleg. De pakketten zijn opgesteld volgens het leer- en verwerkingsniveau van de leerlingen. Het educatieve pakket bevat een opdrachtenbundel voor leerlingen die ze tijdens hun bezoek aan Aquatopia mee kunnen nemen, fiches met achtergrondinformatie en een correctiesleutel van de opdrachtenbundel. Werkwijze Met dit pakket kunt u voor uw leerlingen een leerrijke zoektocht door Aquatopia organiseren. De kinderen kunnen zowel in groepjes als individueel door Aquatopia lopen en de vragen in de bundel beantwoorden. De vragen kunnen beantwoord worden op verschillende manieren. De informatiebordjes, de informatiebrochures en de computers binnen Aquatopia voorzien de leerlingen tijdens hun tocht van alle nuttige informatie. Het pakket hoeft niet volledig tijdens het bezoek afgehandeld te worden. Het biedt de mogelijkheid voor een klassikale verwerking of evaluatie van de opgedane kennis. Aquatopia heeft een aantal biotopen zo natuurgetrouw nagebootst. Zo zijn er in Aquatopia zeven verschillende 'werelden'. De vragen in de opdrachtenbundel zijn volgens deze werelden onderverdeeld. Per wereld worden een aantal dieren die in deze biotoop leven onder de aandacht gebracht. In Aquatopia leven meer dan 10.000 vissen en reptielen. We hebben voor u en uw leerlingen een selectie gemaakt van dieren die voor Aquatopia representatief zijn en het meest tot de verbeelding spreken van kinderen. U kunt er voor kiezen om een gids bij uw bezoek te reserveren. Onder leiding van één van onze enthousiaste en deskundige gidsen ontdekken de kinderen nog meer. De gidsen kunnen veel extra informatie geven, wat het bezoek nog leerrijker maakt. Ook willen we u nog even attenderen op onze slangenshows en voedertijden die uw bezoek zeker zullen verrijken. Voor de precieze tijden kunt u contact met ons opnemen of kijken op www.aquatopia.be. Contact informatie Heeft u vragen of suggesties in verband met het educatieve pakket stuur dan gerust een mailtje naar [email protected]

Dit pakket is gerealiseerd door Aquatopia, met bijdragen van Nathalie de Cauwer en Daniëlle Boonstra.

2

Regenwoud We lopen nu door het regenwoud. Nergens op aarde leven zoveel dieren als in het tropische regenwoud. Je ziet hier veel bomen en planten in allerlei soorten en maten. Zoals je kan voelen is het hier lekker warm en vochtig. In het regenwoud leven onder andere vissen, kikkers en spinnen. Af en toe begint het hard te regenen en is er onweer. 1 Dieren hebben vaak een schrikkleur om aan andere dieren duidelijk te maken dat ze gevaarlijk of giftig zijn. Welke dieren in het regenwoud hebben zo'n schrikkleur? .......................................................................................................................................................................................................... 2 De arowana is een bijzondere vis die insecten eet. Daarom zwemt de arowana net onder het wateroppervlak. Op zijn kop heeft hij voelsprieten. Hoeveel voelsprieten kan je tellen, en waarvoor zal de arowana deze gebruiken? ........................................................................................................................................................................................................... 3 Verbind elke uitspraak met het juiste dier. Je kunt deze dieren allemaal vinden in het regenwoud. Mijn gif zorgt ervoor dat mijn prooi een lekker papje wordt dat ik kan leegzuigen. Ik draag larven en kleine jongen in mijn bek om ze te beschermen terwijl ze groeien. Ik ruim zieke en dode vissen op en ben heel goed in het opsporen van bloed.

4 De weekschildpad leeft meestal onder water. Hoe is deze schildpad aangepast aan het leven onder water? Geef aan welk antwoord onjuist is a) hij heeft een week schild b) hij heeft zwemvliezen c) hij heeft een lange staart om zich voort te bewegen in het water d) zijn neus is lang van vorm zodat hij deze boven water kan uitsteken Om adem te halen steekt de weekschildpad zijn speciale neus boven het water uit. Kun jij aanduiden welk van de volgende neuzen van deze weekschildpad is?

3

Duikboot We bevinden ons nu in de duikboot. Kijk gerust eens door de raampjes en bewonder de onderwaterwereld om je heen. Je mag in de machinekamer aan alle knopjes draaien om de duikboot de juiste richting uit te sturen. Met een duikboot kun je heel goed de wereld onder water bekijken en beluisteren. Duikboten kunnen zelfs boten opsporen die aan de andere kant van de oceaan varen. We bevinden ons nu aan de kleurrijke stranden van Hawaï. 5 Een heel bijzondere ongewervelde is de octopus. Als zijn oog en zijn bek door een gaatje passen, kan heel de octopus erdoor. Wat doet de octopus als hij zich bedreigd voelt? ........................................................................................................................................................................................................... Waarom wordt in het aquarium het eten van de octopus verstopt? .......................................................................................................................................................................................................... 6 In het aquarium van de octopus zitten zowel zee-egels als zeesterren. Kruis aan of de eigenschappen passen bij de zee-egels of de zeesterren. Zee-egels

Zeesterren

Beweegbare armen Lange verharde uitsteeksels voor verdediging Tweezijdig symmetrisch Vijfstralig symmetrisch Kleine zuigvoetjes om zich voort te bewegen 7 Omcirkel in het volgende rijtje welke soort giftig is.

hondshaai

gele zijlvisdoktersvis

steenvis

8 De steenvissen zijn heel moeilijk te vinden omdat ze lijken op begroeide rotsen. Lukt het jou om al de steenvissen te tellen die in dit aquarium leven? Omcirkel het juiste cijfer.

1

2

3

4 4

5

Labo In het labo kun je speciale diersoorten van dichtbij bekijken. Hier zitten verschillende soorten als zee-egels, garnalen, zeepaardjes en zeenaalden. De verzorgers zorgen hier voor pasgeboren en speciale visjes. Het wereldberoemde anemoonvisje Nemo zwemt hier ook rond.

9

Het zeepaardje is een van de meest tot de verbeelding sprekende diertjes uit de zeeën. Teken een zeepaardje.

De broedzorg bij zeepaardjes is heel speciaal. Bij zeepaardjes groeien de jongen in de buik van het: mannetje / vrouwtje

10 Een anemoonvisje leeft samen met een anemoon. Welk voordeel heeft het voor het anemoonvisje? Omcirkel wat niet past a) bescherming b) voedsel c) gezelschap

11 Wie zwemt sneller: Een zeepaardje of een anemoonvisje: ............................................................................................................................. Een haai of een piranha: .......................................................................................................................................................

5

Mangrove Zie je deze gekke bomen? Dit zijn speciale bomen die groeien in de mangrove. Ze steken hun wortels diep in het water. Voor vele dieren is de mangrove een schuilplaats. De dieren kunnen veilig tussen de wortels van de bomen leven. Probeer tussen de wortels van de mangrovebomen zeker deze dieren te vinden!

12 Fossielen zijn overblijfselen van dieren en planten, maar ook achtergebleven afdrukken, voetsporen en uitwerpselen. Welk dier wordt ook wel een levend fossiel genoemd?

13

14 Deze roggen lijken wel door het water te vliegen. Duid op het plaatje aan waar de mond van de rog zit. Weet je ook waarom de mond daar ligt?

Herken je de vis op deze foto? Wat is zijn naam?

................................................................................ ..........................................................................

.......................................................... .

....................................................................

15 De degenkrab heeft speciaal bloed. Wat is er zo bijzonder aan zijn bloed? Kies het juiste antwoord a) hij heeft geen bloed b) het is blauw van kleur c) het is heel dik bloed dat proeft naar stroop

6

Moeras Voel je de warmte? We bevinden ons nu in het moeras. Gelukkig heb je in dit moeras geen last van drijfzand. Wel kun je hier enkele gevaarlijke dieren tegen het lijf lopen. Je kent er vast een aantal.

16 De dieren die in het moeras leven zijn reptielen. Kan jij voorbeelden noemen van reptielen? Noem er vier. -

..........................................................................................................................................................................................

-

..........................................................................................................................................................................................

-

..........................................................................................................................................................................................

-

..........................................................................................................................................................................................

17 Reptielen zijn koudbloedige dieren. Dat betekent dat ze zelf geen lichaamswarmte kunnen produceren en zich op een andere manier warm moeten houden. Hoe doet de leguaan dit? ..........................................................................................................................................................................................................

18 Schildpadden zijn een van de oudste reptielen die er bestaan. Weet jij hoe lang ze al op onze aarde leven? Kies het juiste antwoord a) 1 miljoen jaar b) 100 miljoen jaar c) 200 miljoen jaar 19 Slangen blijven heel hun leven lang groeien. Bij slangen groeit hun huid echter niet mee. Onder de huid groeit een nieuwe huid. Regelmatig wrijft de slang zijn oude huid tegen iets ruws. Daarna stroopt hij de oude huid af door over de bodem te bewegen. De oude huid blijft dan achter. Hoe wordt dit verschijnsel genoemd? Kies het juiste antwoord a) afwerpen

b) vervellen

c) loslaten

Met zijn neus kan de slang ademen, maar niet ruiken. Hoe kan hij dan wel ruiken? ........................................................................................................................

7

Koraalriffen Zie je al deze prachtige vormen en kleuren? Deze wonderlijke vormen noemen we koralen. Wist je dat koralen geen planten maar dieren zijn? Je vindt ze in tropische warme zeeën. In koraalriffen zwemmen prachtig gekleurde vissen. Kun jij de zeesterren, doktersvissen en koralen ontdekken? 20 Doktervissen hebben een scherpe stekel waarmee ze zich kunnen verdedigen. Geef op het plaatje aan waar deze stekel zit.

21 Koralen bestaan uit allemaal kleine diertjes die zich in groep vastzetten op de bodem en zo mooie, kleurrijke structuren vormen. Ze bieden een schuilplaats voor vissen. Teken de vorm van een koraal.

Welke naam hoort bij welk koraal? Verbind de naam met het juiste plaatje

lederkoraal

schijfanemoon

8

korstanemoon

Oceaan Als laatste deel van onze reis nemen we een duik in de diepe oceaan. Er zijn vier oceanen. In de oceaan leven veel vissen, maar ook grote haaien. In het aquarium van Aquatopia zitten verschillende soorten haaien. Durf jij ze allemaal te zoeken?

22 In de haaientank zitten verschillende soorten haaien. Kun je deze haaien benoemen?

....................................................

..............................................................

....................................................

Vul aan: zebrahaai - verpleegsterhaai - zwartpuntrifhaai De ....................................................... leeft in ondiepe wateren. De ....................................................... vindt zijn voedsel door het van de bodem op te zuigen. Een jonge ................................................... wordt geboren met strepen, maar krijgt nadien vlekken op zijn lijf.

23 De poetsvis werkt de hele dag door in zijn poetsstation. Probeer het poetsstation in de grote tank te vinden en observeer hun enkele minuten. Wat zie je? .......................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................

24 Duid aan op welke foto een kogelvis te zien is die zich bedreigd voelt.

9

Kruiswoordraadsel Probeer het kruiswoordraadsel op pagina 12 in te vullen aan de hand van de volgende vragen. Kan jij ontdekken welk woord we zoeken?

1

Op deze plek in de wereld staan ontelbaar veel bomen en andere planten. Er leven heel veel mooie vogels en andere dieren zoals apen. Het is hier altijd lekker warm, maar toch valt er bijna alle dagen veel regen.

2

In de .......................................................... leven zeeschildpadden, haaien, dolfijnen, walvissen en prachtige vissen.

3

In de .......................................................... groeien vele bomen en andere planten. De bomen staan hier met hun wortels in het water.Vele vissen verstoppen zich tussen de wortels van de bomen om jongen te krijgen of om vijanden te slim af te zijn.

4

Dit diertje is heel speciaal. Het heeft een hoofd als dat van een paard en een staart als die van een aap.

5

Benoem dit dier

6

Deze vis wordt vaak als zeer gevaarlijk beschreven. Hij heeft grote, spitse en scherpe tanden. Wanneer een tand versleten is, wordt de hele rij vervangen! De meeste van deze vissen zijn eigenlijk niet gevaarlijk en eten het liefst een stukje fruit dat in het water terecht komt.

7

Het water in de zee proeft zout, we noemen het zout water. Wanneer je in een rivier gaat zwemmen, proeft het water niet meer zout. Het is ..................................................... .

8

Dit dier kan prooien vangen en opeten die wel drie keer de grootte van zijn eigen hoofd heeft!

9

Benoem dit dier

10

De ...................................................... verstopt zich voor andere vissen door zich te vermommen als een steen. Dit noemen we camoufleren.

10

11

Deze rog, de ................................................ zwemt sierlijk door de het aquarium. Zijn neus doet denken aan de vorm van een koeiensnoet.

12

Deze vis heeft een afgeplatte rug. Hierdoor kan hij met zijn lange lichaam net onder het wateroppervlak zwemmen. Zijn ogen staan bovenop zijn kop en hij kan goed springen. Dit is allemaal belangrijk omdat hij insecten eet. Zo kan hij deze vanuit het water vangen met zijn waterstraal.

13

Wanneer deze haai jong is heeft hij een mooi strepenpatroon. Wanneer de haai ouder wordt, veranderen de strepen in bolletjes.

14

Benoem dit dier

15

Dit dier heeft een pantser dat stevig is als de schaal van een kreeft. Toch behoort dit dier niet tot de familie van de kreeftachtigen maar tot de familie van de spinnen!

16

Benoem dit dier

17

Dit is een speciale boot. Hij kan niet enkel boven water varen maar ook ondewater duiken.

11

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Oplossing: ............................................................................................................................................................................

12

Regenwoud Het regenwoud bestaat vooral uit bomen en er groeien overal planten in allerlei soorten en maten. Tropische regenwouden vind je in werelddelen die dicht bij de evenaar liggen. Het is er altijd warm en vochtig. De temperatuur is gemiddeld 27 graden. Toch valt er bijna iedere dag regen. Het grootste regenwoud ligt in Zuid-Amerika, waar een grote rivier doorheen stoomt: de Amazone.

Piranha's (Serrasalminae) Piranha's kun je vinden in Zuid-Amerika. De meeste piranha's eten vis en fruit dat in het water terecht komt. Van de plusminus 50 soorten piranha's zijn er ongeveer zeven die vlees eten. Piranha's vormen voor de mens weinig tot geen bedreiging. Ze zijn wel erg goed in het opsporen van bloed. Ze ruimen zieke en oude vissen op. Ze vallen alleen grotere dieren aan als ze erg hongerig zijn. Piranha's worden gekenmerkt door hun zware kaken met grote spitse, scherpe tanden. Als een tand versleten is, wordt de hele rij vervangen. Piranha's gebruiken hun tanden om te bijten en te snijden; ze zullen hun eten nooit kauwen. In plaats daarvan schrokken ze alles in een keer naar binnen. Op die manier kunnen ze sneller eten tijdens een gezamenlijke aanval.

Arowana (Osteoglossidae) De arowana zwemt meestal vlak onder het wateroppervlak. Zijn lichaamsbouw is hieraan aangepast. Hij heeft een afgeplatte rug, zonder rugvin, waardoor hij zich horizontaal tegen het wateroppervlak kan verschuilen. Hij voedt zich voornamelijk met kleine vissen. Ook kan hij kleine insecten vangen, die overvliegen of op een blad zitten. Hij kan tot een meter hoog uit het water springen. De vis is een zorgzame ouder. De mannetjes zijn muilbroeders en dragen behalve de eitjes ook de larven en jonge visjes in hun mond om ze te beschermen. Ook gebruikt hij zijn voelsprieten om zijn jongen in veiligheid te brengen. Hiermee kan hij signalen doorgeven bij naderend gevaar.

Pijlgifkikkers (Dendrobatidae) Pijlgifkikkers zijn kleine diertjes die je kunt herkennen aan hun felle kleuren. De pijlgifkikkers hebben deze felle kleur om aan andere dieren duidelijk te maken dat ze giftig zijn. Sommige soorten hebben maar een klein beetje van hun gif nodig om dodelijk te zijn voor de mens. De laatste jaren wordt er heel wat onderzoek gedaan naar de medische toepassing van het gif. Pijlgifkikkers zijn amfibieën. Ze hebben een naakte (zonder haren of veren), met slijm bedekte huid en leven in vochtige omgevingen. Pijlgifkikkers kunnen niet goed horen. Wel kunnen ze erg goed trillingen voelen. Sommige pijlgifkikkers kunnen een hoog, fluitend geluid maken, dat gemiddeld vijf seconden duurt. Dit geluid maken ze door hun kwaakblaas te vullen met lucht, waarna de lucht weer naar buiten wordt geperst.

18

Weekschildpadden (Trionychidae) Weekschildpadden zijn aangepast aan het leven onder water. Ze hebben een spitse snuit met een lange neuspunt zodat ze kunnen ademhalen terwijl ze verder helemaal onder water zitten. Het schild van weekschildpadden is heel zacht en leerachtig zonder hoornplaten. Door het zachte schild is de schildpad op het land zeer kwetsbaar. Ze komen dan ook alleen uit het water om te zonnen of eieren te leggent. De weekschildpad is een schuw dier dat de meeste tijd onder een laag zand in het water doorbrengt, wachtend op een prooi.

Vogelspin (Theraphosidae) Vogelspinnen zijn ondanks hun grootte relatief ongevaarlijk. De meeste soorten zijn niet erg snel, niet giftig voor de mens en ook niet agressief. Maar er zijn een aantal uitzonderingen die juist wel zeer giftig en snel zijn en bovendien direct aanvallen. Een beet van een vogelspin is vergelijkbaar met een wespensteek. Vogelspinnen worden door veel mensen gevreesd door hun grootte en hun behaarde lichaam. De krulhaarvogelspin vuurt brandhaartjes af als ze bedreigd wordt. Dit noemen we bombarderen. Als de haartjes huid of slijmvliezen aanraken, dan veroorzaken ze een branderig gevoel, zoals de haartjes van een brandnetel. Wanneer de krulhaarvogelspin een prooi gevangen heeft, pakt ze deze vast met haar pedipalpen (dit zijn voorpoten met een tastfunctie) en spuit ze gif in haar prooi. Dit gif verlamt de prooi niet alleen, maar het zorgt er ook voor dat de prooi van binnen vloeibaar wordt, zodat de spin deze kan leegzuigen.

Het grootste regenwoud ligt in Zuid-Amerika, waar een lange rivier doorheen stroomt: de Amazone.

19

Duikboot Met een duikboot kan je heel goed de wereld onder water bekijken en beluisteren. Duikboten kunnen zelfs boten opsporen die aan de andere kant van de oceaan varen. Vanuit onze duikboot kun je prachtige kleurrijke vissen bewonderen die leven in Hawaï en de Caraïben. Rond Hawaï liggen diepe zeeën, waardoor Hawaï een geïsoleerde ligging heeft. Hierdoor zijn soorten ontstaan die alleen hier voorkomen. Dit noem je endemische soorten. De Caraïben is het grootste koraalgebied in de Atlantische Oceaan.

Octopus (Octopus vulgaris) Een heel bijzondere ongewervelde is de octopus. Als zijn oog en zijn bek door een gaatje passen, kan heel de octopus erdoor. Zijn wetenschappelijke naam verwijst naar zijn acht armen, en is afgeleid van de Griekse woorden octo (acht) en pous (voet). De octopus kan zich camoufleren door snel van kleur, huidtextuur en houding te veranderen. Wanneer hij zich bedreigd voelt, kan de octopus een wolk purperzwarte inkt spuiten als afleidingsmanoeuvre, daarna zal hij proberen snel weg te komen. De inkt is niet giftig voor de mens, maar wel voor roofdieren en de octopus zelf. De octopus is een van de meest intelligente, nieuwsgierige en interessante zeebewoners. Het is dus noodzakelijk dat een octopus zich creatief bezig kan houden. Door het eten in gesloten potjes te doen heeft de octopus een bezigheid. De octopus is heel agressief tegenover soortgenoten. Zij verdragen geen andere octopus in hun gebied of territorium. De mannelijke octopus heeft een speciaal ontwikkelde arm die tijdens het paren het sperma in het vrouwtje brengt. Bij sommige soorten eet het vrouwtje na de paring het mannetje op.

Steenvissen (Synanceiidae) De steenvissen zijn extreem goed gecamoufleerd. Tussen de rotsen en het zand zijn ze bijna niet te zien. Soms zijn ze zelfs begroeid met wieren, waardoor ze lijken op begroeide stenen tussen de andere rotsen en stenen op de zeebodem. Daar liggen zij wachtend op vissen of schaaldieren die dichtbij komen. Eenmaal dichtbij worden deze opgeslokt. Steenvissen zijn de giftigste vissen ter wereld. Hun gif kan dodelijk zijn voor de mens. De rugvin heeft naaldachtige stekels die het gif vanuit de gifklieren in het slachtoffer injecteren.

Zeesterren (Asteroidea) Zeesterren hebben meestal vijf armen, maar dat kunnen er ook meer zijn. Soms zelf meer dan 50, afhankelijk van de soort. Bij verwondingen aan een van de gelede poten kunnen ze het gewonde lid afwerpen. Dit gebeurt om lekken te vermijden, ze hebben namelijk een open bloedsomloop. De armen kunnen weer terug aangroeien. De kleuren bij zeesterren worden gevormd door pigmentcellen in de huid. De meeste zeesterren zijn rood, oranje of geelachtig, maar er bestaan ook groene, blauwe, bruinachtige en bontgekleurde soorten.

20

Labo In het labo kun je een heleboel speciale diersoorten van dichtbij bekijken. Hier zitten verschillende soorten als: zee-egels, garnalen, zeepaardjes en anemoonvisjes. Nieuwe bewoners worden in quarantaine gehouden om te kijken of het dier gezond is en om het even tot rust te laten komen. Ook worden hier zeer gevoelige of pasgeboren diertjes verzorgd. Naast al deze diertjes zien we hier de kweekprogramma's met verschillende koralen.

Anemoonvisjes (Amphiprion ocellaris) Sinds de film 'Finding Nemo' kennen miljoenen mensen op zijn minst een anemoonvis, namelijk de driebandenanemoonvis. Er zijn echter 28 verschillende soorten die in tropische zeeën samen met 10 verschillende soorten anemonen leven. Het anemoonvisje leeft in symbiose met de anemoon. Het anemoonvisje heeft een laagje slijm gevormd dat bestand is tegen de tentakels van de anemoon. De anemoonvisjes zijn heel beschermend voor de anemoon. Hierdoor groeit de anemoon drie keer sneller, vermeerderen ze zich vaker en leven ze langer. Ze verjagen andere vissen en zelfs duikers. In ruil daarvoor verschuilt het anemoonvisje zich tussen zijn tentakels. Jonge anemoonvisjes ontwikkelen altijd tot mannetjes en kunnen later veranderen in vrouwtjes. De meest dominante man netjes veranderen in vrouwtjes en zorgen voor een nieuw nageslacht.

Zeepaardjes (Hippocampus) De wetenschappelijke naam: Hippocampus verwijst naar de paardachtige kop, en is afgeleid van het Griekse hippos (paard) en kampos (zeemonster). Dit diertje kan zich alleen bewegen met zijn rugvin en zijn kleine borstvinnen. De staart wordt gebruikt om zich vast te houden aan zeegrassen of aan gorgonen (hoornkoralen). Zeepaardjes zijn niet met schubben bedekt maar hebben knobbelige richeltjes. Vele soorten zijn monogaam. Koppeltjes blijven hun hele leven bij elkaar. De partners begroeten elkaar met een rituele dans. Dit soort gedrag is erfelijk bepaald. Het mannetje heeft bij de zeepaardjes de broedzorg. Ze hebben een buidel op hun buik waar de vrouwtjes de eitjes in leggen. In de buidel vindt de bevruchting plaats en komen na drie weken de eitjes uit. De baby'tjes zijn maar enkele millimeter groot en ze trekken vanaf hun geboorte onmiddellijk de wijde wereld in. In Azië worden zeepaardjes massaal gevangen om ze gedroogd als souvenir te verkopen. Er worden ook allerhande potentie verhogende poedertjes en pilletjes van gemaakt (afrodisiacum). Hun heilzame werking is echter nooit bewezen.

21

Mangrove Mangrovebomen vind je in tropische gebieden met een getij (hoog en laag water). Een mangrove ontstaat in gebieden die een mengeling van zoet en zout water herbergen. Dit noem je brak water. De bomen en struiken van de mangrove steken met hun wortels boven het water uit. De mangrove is enorm rijk aan voedsel. Voor veel dieren is de mangrove een schuilplaats, ze kunnen er ongestoord tussen de wortels van de bomen leven.

Degenkrab (Limulus polyphemus) De naam degenkrab klopt niet helemaal, want deze soort is geen nauwe familie van de krabben, maar eerder van de spinachtigen. De degenkrab wordt ook wel een levend fossiel genoemd omdat hij de laatste 400 miljoen jaar nauwelijks is veranderd. Fossielen zijn overblijfselen van organismen. Ze zijn minstens 100 jaar oud. De degenkrab zie je meestal lopen, maar soms zwemt hij op zijn rug. Degenkrabben worden gebruikt in de biomedische en farmaceutische industrie. Het bloed van de degenkrab is heel bijzonder. Het is niet rood gekleurd maar blauw. Het bloed heeft bijzondere antibacteriële eigenschappen. Het wordt ingezet bij onderzoek naar kanker. Onderzoekers kunnen ook veel leren van de werking van de ogen van de degenkrab. Dit onderzoek helpt bij het ontwikkelen van medicijnen die helpen om oogziekten te voorkomen.

Egelvissen (Diodontidae) Om indruk te maken op hun belagers blazen egelvissen zich op om groter te lijken. Dit doen ze door water in hun maag te laten stromen. Ze hebben nog een andere troef om zich te verdedigen. Als hij zich opblaast komen hun stekels rechtop te staan. Deze manier van indruk maken is ook de reden dat de populatie sterk achteruitgaat. De opgeblazen egelvissen worden namelijk gedroogd en verkocht als souvenir. Koeneusrog (Rhinopteridae) De koeneusrog heeft een lange, zweepachtige staart en een giftige stekel aan de achterkant van zijn lichaam. Met deze stekel kan hij een pijnlijke steek toebrengen. De neus van de koeneusrog lijkt een beetje op die van een koe, vandaar zijn naam. De koeneusrog heeft geen tanden maar maalplaten. Deze gebruikt hij om zijn voedsel te pletten. Soms springt hij uit het water en landt dan weer met een luide smak. Dit doet hij om kleine diertjes zoals parasieten van zich af te slaan.

Koffervis (Ostraciinae) Koffervissen zijn over het algemeen hoekig van vorm. Ze hebben een pantser dat als een soort doos het lichaam omsluit. Vanwege hun geringe snelheid kunnen koffervissen niet achter snelle prooien aan, maar moeten zij genoegen nemen met diertjes die op de bodem leven. Met hun bek creëren ze een krachtige waterstraal waarmee ze in het zand verborgen voedsel blootleggen. De opgeschrikte bodemdiertjes vormen zo een makkelijke prooi voor de koffervissen.

22

Moeras Een moeras is een gebied dat ontstaat door het dichtgroeien van open water door plantenresten. Het is er drassig, vochtig en warm. De reptielen die er leven zijn koudbloedige dieren, ze kunnen zelf geen lichaamswarmte produceren. Ze zijn dus afhankelijk van de omgevingstemperatuur. Reptielen hebben in vergelijking met warmbloedige dieren weinig voedsel nodig. De meeste reptielen zijn carnivoor en eten dierlijk materiaal. Slechts een aantal soorten leeft van planten. Reptielen zijn de eerste gewervelde dieren die zich hebben ingesteld op het leven aan land. Ze hebben een gehorende huid die hen beschermt tegen uitdrogen.

Slangen (Serpentes) In Aquatopia hebben we verschillende soorten wurgslangen. Slangen kunnen hun kaken 180 graden van elkaar openen. Hierdoor kunnen ze prooien inslikken die drie maal groter zijn als hun eigen hoofd. Dit doen ze door hun boven- en onderkaak uit de gewrichten los te maken, zodat ze enkel nog met elkaar zijn verbonden door rekbare pezen. Slangen ademen door hun neusgaten maar ze ruiken niet met hun neus. Ze hechten geurdeeltjes aan hun tong. De slang 'kwispelt' met de tong om zo meer geurdeeltjes op te vangen, wat tongelen wordt genoemd. De tong wordt vervolgens in de bek teruggetrokken en langs het orgaan van Jacobson gestreken. Dit orgaan analyseert de geurdeeltjes zodat de slang kan bepalen of een prooi of er een vijand in de buurt is. Slangen blijven heel hun leven lang groeien. Bij slangen groeit hun huid niet mee. Onder de huid groeit een nieuwe huid. Regelmatig wrijft de slang zijn oude huid tegen iets ruws. Daarna stroopt hij de oude huid af door over de bodem te bewegen. De oude huid blijft dan ergens liggen. Dit verschijnsel noemen we vervellen.

Groene leguaan (Iguana iguana) Groene leguanen leven in bomen. Ze hebben lange vingers en klauwen om te klimmen. De leguanen communiceren door te kopknikken. Ze kunnen goed horen, ruiken en hebben een scherp zicht. Hun lange staart wordt als een soort zweep gebruikt om zich te verdedigen. De kleur van de huid helpt de leguaan om zich te camoufleren, hij valt door zijn kleur niet op in zijn omgeving, en kan zo ontsnappen aan de aandacht van roofdieren. Leguanen zijn omnivoren, wat betekent dat ze zowel planten als vlees eten. Mannelijke dieren richten hun grote huidflap onderaan de keel op om indruk te maken op concurrerende mannetjes of roofdieren.

Schildpad (Testudines) Schildpadden zijn een van de oudste reptielsoorten. 200 miljoen jaar geleden liepen ze al rond op onze aardbol. Schildpadden kunnen sterk verschillen in grootte, kleuren en levenswijze maar zijn gemakkelijk te onderscheiden van andere reptielen door hun uitwendige schild. De meeste schildpadden hebben een benig schild aan zowel de buikzijde (plastron) als de rugzijde (carapax). De grote landschildpadden kunnen op de krokodil na, het hardst bijten van alle dieren.

23

Koraalriffen Koralen zijn geen planten maar dieren. Ze behoren tot het dierenrijk van het vijf-rijkensysteem. Het dierenrijk is opgedeeld uit negen stammen. Koralen behoren tot de holtedieren. Holtedieren kunnen voorkomen in twee vormen. De kwalvorm en de poliepvorm. Ze worden in drie klassen ingedeeld: de kwalpoliepen, de schijfkwallen en de bloemdieren. Koralen zijn bloemdieren. Koralen zijn opgebouwd uit duizenden kleine poliepen. Poliepen zijn individuele diertjes met zes of acht tentakels die zich kunnen vastzetten op een substraat. Ze vormen kolonies en hierdoor ontstaan koralen. We maken onderscheid tussen zachte koralen (die geen uitwendig skelet hebben) en harde koralen (wel een uitwendig kalkskelet). De harde koralen vormen de basis voor de koraalriffen. In koraalriffen is veel voedsel te vinden. Zachte koralen worden zelden opgegeten omdat ze heel onsmakelijk en soms zelfs giftig zijn.

Doktersvissen (Acanthuridae) Er bestaan ongeveer 75 verschillende soorten doktersvissen. De meeste daarvan leven in tropische zeeën rond koraalriffen. Ze hebben prachtige kleuren. Doktersvissen hebben vlijmscherpe stekels aan weerszijde van hun staart waarmee ze zich kunnen verdedigen. Dit noem je de scalpel. Aangezien chirurgen met een scalpel opereren, worden de vissen doktersvissen genoemd.

Citroencichlides (Cichlidae) Volwassen mannetjes die geslachtsrijp zijn, zijn groter dan de vrouwtjes, hebben langere vinnen en een opvallende buil op hun kop. Het mannetje met de grootste buil is de leider van de school. Deze buil ontstaat door testosteron, het mannelijk hormoon.

Murene (Muraenidae) De murene blijft overdag in spleten en holen van rotsen of koraalriffen. Het is een overvaller, die vanuit een verborgen hoekje opeens tevoorschijn schiet. 's Nachts verlaat hij zijn schuilplaats en gaat hij op jacht. De murene heeft erg scherpe tanden en een beet kan bijzonder pijnlijk zijn. Hij zwemt handig tussen allerlei obstakels door en kan zelfs achteruit zwemmen. Het lijkt alsof murenen naar alles en iedereen agressieve, happende bewegingen maken, maar dat is maar schijn. Ze maken die bewegingen om ervoor te zorgen dat ze zuurstofrijk water naar binnen krijgen.

24

Oceaan Oceanen bedekken zeventig procent van het aardoppervlak. Er zijn vier oceanen: de Stille Oceaan, Atlantische Oceaan, Indische Oceaan en de Noordelijke IJszee. De stille Oceaan is de grootste, en is bijna zo groot als de overige drie oceanen bij elkaar. Het diepste punt van de oceaan is maarliefst 11 kilometer. De oceanen bevatten meer leven dan ieder ander gebied op aarde. In de oceaan leven veel verschillende soorten vissen, roggen en haaien.

Haaien zijn vooral bekend om de gevaarlijke soorten, maar van de ongeveer 400 soorten is er maar een enkeling gevaarlijk voor de mens. De witte haai (mensenhaai), de tijgerhaai, de zandtijgerhaai en de stierhaai zijn de gevaarlijkste soorten. Aanvallen van een haai zijn het gevolg van hun grote nieuwsgierigheid. Haaien hebben een heel scherpe neus en voelen zelfs de kleinste trillingen in het water. Ze hebben een extra zintuig (ampullen van Lorenzini) waarmee ze bewegingen in de buurt kunnen waarnemen en zelfs prooien kunnen opsporen die in het zand zijn ingegraven. Haaien worden vooral aangetrokken door bloed in het water, dat kunnen ze van op zeer grote afstand ruiken. Door hun gestroomlijnde lichaam kunnen ze zich gemakkelijk door het water bewegen. De grootste haai is de walvishaai, die kan tot 12 meter lang worden en weegt ongeveer 12.000 kilo. Ondanks zijn grootte, is zijn keelgat maar enkele centimeter in doorsnede. Ze vallen dus geen mensen aan, maar eten kleine diertjes zoals plankton. De mensenhaai staat bekent als de gevaarlijkste haai. Hij is de grootste roofvis, en kan langer dan negen meter worden en een gewicht van 2.5 ton bereiken. Hij zwemt ongeveer 500 kilometer per dag. Daarentegen heeft de stierhaai de meeste aanvallen op zijn naam.

Zwartpuntrifhaai (Carcharhinus melanopterus) Zwartpuntrifhaaien leven in ondiepe wateren. De vinnen hebben allemaal een zwarte of donkerbruine tip. Ze jagen alleen of in kleine groepjes. Om in leven te blijven moeten deze haaien constant in beweging blijven. Zo kan er zuurstofrijk water door de kieuwen stromen. Het water dat door zijn bek gaat, stroomt er langs de kieuwspleten weer uit. Het bloed in de kieuwen van haaien stroomt in tegenovergestelde richting van het water. Op die manier wordt veel meer zuurstofgas opgenomen.

25

Zebrahaai (Stegostoma fasciatum) Een jonge zebrahaai wordt geboren met strepen, maar krijgt nadien vlekken op zijn lijf. Hij kan zich in nauwe spleten, geulen en gaten in het rif wringen op zoek naar voedsel. Het is een slome vis, die voornamelijk 's nachts jaagt.

Verpleegsterhaai (Ginglymostoma cirratum) Verpleegsterhaaien liggen dikwijls op de bodem. Ze jagen 's nachts en vinden hun voedsel door het van de bodem op te zuigen. Grond haaien zoals de verpleegsterhaai en de zebrahaai hebben een manier ontwikkeld om water door hun kieuwen te pompen. Hier door hoeven ze niet voortdurend rond te zwemmen.

Poetsvisjes (Labroides dimidiatus) Poetsvisjes helpen andere vissen door het verwijderen van dode huid en parasieten en het schoonmaken van huidwonden. Op een dag kan het poetsvisje wel 300 'klanten' afwerken. Hun poetsstraat is 24 uur per dag open. Poetsvisjes leven van de parasieten die ze opkuisen van andere vissen. Ze eten geen ander voedsel. De blauwe kleur van de vis zorgt ervoor dat hij niet wordt opgegeten door andere vissen. Het mannetje is de dominante partner, wanneer hij dood gaat kan het vrouwtje van geslacht veranderen. Vaak veranderen ze dan ook van kleur en worden agressiever.

Kogelvissen (Tetraodontidae) Kogelvissen zijn geen sterke zwemmers. Het rif biedt bescherming tegen krachtige stromingen. Hij zwemt rustig met zijn korte vinnen en stuurt met zijn staart. De kogelvis is wel heel behendig. Hij zwemt vooruit, achteruit, naar boven of naar beneden, zodat hij voedsel kan halen uit de kleinste spleten. Als kogelvissen zich bedreigd voelen, zuigen ze hun maag vol water om groter te lijken. Ze kunnen zich als het ware 'opblazen' om vijanden af te schrikken. Ondanks zijn giftigheid wordt hij in Japan beschouwd als lekkernij. Japanse koks moeten een strenge opleiding volgen om kogelvis op de juiste manier te bereiden. Elk jaar sterven er namelijk tientallen mensen aan het eten van 'Fugu'.

26