Educatief pakket: Secundair onderwijs 2e graad
www.aquatopia.be
Naam: ........................................................................................................................................................ Klas: ...............................................................................................................................................................
Koningin Astridplein 7 2018 Antwerpen info en reservaties: 03/203 13 07
[email protected]
Inleiding
voor de leerkracht
Met dit educatieve pakket willen we uw leerlingen op een leerrijke manier kennis laten maken met de (w)onderwaterwereld van Aquatopia. Dit pakket geeft u de mogelijkheid om het bezoek aan Aquatopia op een actieve manier zo leerrijk mogelijk te maken. We vinden dat speelse educatie voor de kinderen interessanter is dan een theoretische aanpak. De pakketten zijn opgesteld volgens het leer- en verwerkingsniveau van de leerlingen. Het educatieve pakket bevat een opdrachtenbundel voor leerlingen die ze tijdens hun bezoek aan Aquatopia mee kunnen nemen, fiches met achtergrondinformatie en een correctiesleutel van de opdrachtenbundel. Werkwijze Met dit pakket kunt u voor uw leerlingen een leerrijke zoektocht door Aquatopia organiseren. De kinderen kunnen zowel in groepjes als individueel door Aquatopia lopen en de vragen in de bundel beantwoorden. De vragen kunnen beantwoord worden op verschillende manieren. De informatiebordjes, de informatiebrochures en de computers binnen Aquatopia voorzien de leerlingen tijdens hun tocht van alle nuttige informatie. Het pakket hoeft niet volledig tijdens het bezoek afgehandeld te worden. Het biedt de mogelijkheid tot een klassikale verwerking of evaluatie van de opgedane kennis. Aquatopia heeft een aantal biotopen natuurgetrouw nagebootst. Zo zijn er in Aquatopia zeven verschillende 'werelden'. De vragen in de opdrachtenbundel zijn volgens deze werelden onderverdeeld. Per wereld worden een aantal dieren die in deze biotoop leven onder de aandacht gebracht. In Aquatopia leven meer dan 10.000 vissen en reptielen. We hebben voor u en uw leerlingen een selectie gemaakt van dieren die voor Aquatopia representatief zijn en het meest tot de verbeelding spreken van kinderen. U kunt er voor kiezen om een gids bij uw bezoek te reserveren. Onder leiding van één van onze enthousiaste en deskundige gidsen ontdekken de kinderen nog meer. De gidsen kunnen veel extra informatie geven, wat het bezoek nog leerrijker maakt. Ook willen we u nog even attenderen op onze slangenshows en voedertijden die uw bezoek zeker zullen verrijken. Voor de precieze tijden kunt u contact met ons opnemen of kijken op www.aquatopia.be. Contact informatie Heeft u vragen of suggesties in verband met het educatieve pakket stuur dan gerust een mailtje naar
[email protected] Dit pakket is gerealiseerd door Aquatopia, met bijdragen van Nathalie de Cauwer en Daniëlle Boonstra.
2
1
In een bos heb je vier verschillende verdiepingen. Weet je nog welke dat zijn? -
..........................................................................................................................................................................................
-
..........................................................................................................................................................................................
-
..........................................................................................................................................................................................
-
..........................................................................................................................................................................................
Het regenwoud bestaat uit vier etages: Helemaal bovenaan zie je de reuzenbomen.
Hieronder vind je de kroonlaag, een dicht bladerdek.
Op de onderlaag vinden we varens, struiken en lianen.
De bosvloer is bedekt met afgevallen bladeren en takken die voor de nodige voedingsstoffen zorgen
2
Duid op de wereldkaart de gegeven plaatsen aan met het juiste nummer. 1. De Indische Oceaan 2. Hawaï 3. De Caraïben 4. Australië 5. De Amazone
3
Regenwoud In het tropische regenwoud leven veel verschillende dieren. Bomen en planten groeien er in allerlei soorten en maten. Tropische regenwouden vind je in werelddelen die dicht bij de evenaar liggen. Het is er altijd warm en vochtig, doordat het er het hele jaar door regent. Hier leven onder andere vogelspinnen, giftige kikkers, roggen en andere grote vissen zoals piranha's en pacu's.
3
De arowana leeft vlak onder het wateroppervlak. Hij voedt zich met kleine vissen. Ook kan hij kleine insecten vangen, die overvliegen of op een blad zitten. Hoe doet hij dat? ..........................................................................................................................................................................................................
4
Teken een arowana en beschrijf hoe zijn lichaamsbouw hieraan is aangepast.
.............................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................
5
In het water van piranha's: a) kun je beter niet zwemmen want het zijn gevaarlijke vleeseters die een bedreiging vormen voor mens en dier b) kan je onder normale omstandigheden rustig zwemmen want ze eten hoofdzakelijk vis en vallen:alleen grotere dieren aan als ze heel hongerig of opgewonden zijn c) plons je zo hard mogelijk rond, dat schrikt ze af d) kan je voor het zwemmen beter eerst dode vis in het water gooien, dat kalmeert de piranha's
6
De blauwe pijlgifkikker heeft zijn naam niet gestolen. Verklaar zijn Latijnse naam. ..........................................................................................................................................................................................................
7
Hoe zijn de weekschildpadden aangepast aan hun leven in het water? Gebruik hierbij de volgende woorden: schild - poten - hoornplaten .......................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................
4
Duikboot Duikboten kunnen boven water varen maar kunnen ook, indien nodig, een hele tijd onder water blijven. Ze kunnen boten opsporen die aan de andere kant van de oceaan varen. Vanuit onze duikboot kun je prachtige kleurrijke vissen bewonderen die leven in Hawaï en de Caraïben. Ook vind je hier zeesterren, steenvissen en de octopus.
8
De octopus kan zijn lichaam vervormen. Als zijn oog en zijn bek door een gaatje passen, kan heel de octopus erdoor. Hoe is dat mogelijk? ...................................................................................................................................................................................
9
Camouflage is het aanpassen van kleur, houding en vorm, zodat een dier moeilijk te zien is. Er zijn vier soorten camouflage. De bekendste vorm is de schutkleur. Hierbij neemt het dier de kleur van de achtergrond aan. Vervolgens is er vormvervaging. Hierbij worden de contouren van het dier door een opvallend strepenpatroon vervaagd. Ook heb je omgekeerde schaduwwerking, bijvoorbeeld een witte buik en een donkere rug. Als laatste hebben we nabootsing. Hierbij lijkt het dier op een ander dier of object. De octopus is een van de intelligentste ongewervelde dieren die er bestaan. Hoe camoufleert de octopus zich? De octopus veranderd zijn: ..............................................
10
,
................................................
en
..................................................... .
Andere meesters in camouflage zijn de steenvissen. Welke manier gebruikt de steenvis om prooien te vangen? ...................................................................................................................................................................................
11
In de Hawaïaanse en Carïbische tank vindt je endemische soorten. Dit zijn: a) erg agressieve soorten b) erg kleurrijke soorten c) soorten die nergens anders voorkomen d) soorten die alleen van insecten leven
5
Labo In het labo kan je veel verschillende soorten tegen komen zoals zee-egels, garnalen, zeepaardjes en anemoonvisjes. Nieuwe bewoners woreden in quarantaine gehouden om te kijken of het dier gezond is en om het even tot rust te laten komen. Ook worden hier zeer gevoelige, zieke of pasgeboren diertjes verzorgd.
12
13
Het anemoonvisje is de enige vis die samen met de anemoon kan samenleven. Hoe noem je deze samenlevingsvorm? a) Een monogame relatie b) Een symbiotische relatie c) Een solidaire relatie Anemonen kunnen vissen en andere dieren steken of netelen met hun tentakels. Hoe komt het dat anemoonvisjes hier geen hinder van ondervinden wel met anemonen kunnen samenleven?
........................................................................................................... ........................................................................................................... ...........................................................................................................
14
Zeepaardjes leven vaak monogaam. Wat bedoelen we hiermee? ......................................................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................................................
15
De partners begroeten elkaar met een rituele dans. Dit soort gedrag: a) is erfelijk bepaald b) wordt aangeleerd als de zeepaardjes nog jong zijn
16
Bij de zeepaardjes heeft het mannetje de broedzorg. Leg uit wat broedzorg is en vertel met je eigen woorden hoe de broedzorg bij zeepaardjes gebeurt. .......................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................
6
Mangrove Mangrove vind je in tropische gebieden met een getij (hoog en laag water). Ze komen voor langs de kust, hierdoor worden deze gebieden regelmatig overspoeld en is de grond zout. De bomen en struiken van de mangrove steken met hun wortels boven het water uit. Voor veel dieren is de mangrove een schuilplaats, ze kunnen er ongestoord tussen de wortels van de bomen leven.
17
Een mangrove ontstaat in gebieden waar zoet water uit rivieren in het zoute zeewater stroomt. Hoe wordt het mengsel van zoet en zout water genoemd? ...................................................................................................................................................................................
18
De degenkrab wordt beschouwd als een 'levend fossiel' omdat hij in de laatste 400 miljoen jaar nauwelijks veranderd is. In welk gebied van de moderne industrie speelt de degenkrab een rol? ...................................................................................................................................................................................
19
Egelvissen hebben een speciale manier gevonden om indruk te maken op hun belagers. Hoe doen ze dat? (Egelvissen zijn familie van de kogelvissen, deze zal je later tegenkomen in Aquatopia) ...................................................................................................................................................................................
20
Deze manier van indruk maken en afschrikken is ook de reden dat de populatie sterk achteruitgaat. Hoe komt dat? ................................................................................................. ................................................................................................. .................................................................................................
7
Moeras Een moeras is een overgangsgebied tussen water en land. Het is een type drasland dat ontstaat door het dichtgroeien van open water door plantenresten. Het is er drassig, vochtig en warm. De reptielen die er leven zijn koudbloedige dieren, ze kunnen zelf geen lichaamswarmte produceren.
21
Reptielen zijn de eerste gewervelde dieren die zich hebben aangepast aan het leven op het land. Hoe is hun huid hieraan aangepast? .............................................................................................................................................................................................................
22 Er zijn giftige slangen en wurgslangen. In Aquatopia zitten verschillende soorten wurgslangen. Wurgslangen doden hun prooi door hun borstkas te omklemmen, de prooi kan niet meer inademen en stikt. Slangen kunnen hun kaken 180 graden van elkaar openen. Ze kunnen prooien inslikken die tot drie maal groter zijn dan hun eigen hoofd. Hoe krijgen zij hun kaken zo ver open? ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 23
Slangen blijven heel hun leven lang groeien, maar hun huid groeit niet mee. Onder de huid groeit een nieuwe huid. Regelmatig wrijft de slang zijn oude huid tegen iets ruws. Daarna stroopt hij de oude huid af door over de bodem te bewegen. De oude huid blijft dan achter. Hoe word dit verschijnsel genoemd? ..........................................................................................................................................................................................................
24 Slangen ademen door hun neusgaten. Maar ruiken doen ze op een andere manier. Waarmee ruiken slangen, en hoe doen ze dat? ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................
25
Groene leguanen eten zowel plantaardige voeding als vlees. Groene leguanen zijn dus: a) herbivoor b) carnivoor c) omnivoor
8
Koraalriffen Koraalriffen zijn opgebouwd uit duizenden kleine koraaldiertjes, dit zijn poliepen. Poliepen zijn diertjes van een paar millimeter die tentakels dragen waarmee ze zich kunnen vastzetten op een ondergrond. Meerdere poliepen samen vormen kolonies, en dan spreken we over een koraal. Koraal vormt plaatselijk grotere kolonies of riffen. Bijvoorbeeld het groot barriëre rif voor de kust van Australië, wel 2300 kilometer lang. We maken onderscheid tussen zachte koralen en harde koralen. Harde koralen worden gevormd uit de poliepen met zes tentakels en hebben een uitwendig skelet. We noemen ze ook rifbouwende koralen. Zachte koralen bestaan uit poliepen met acht tentakels en hebben een inwendig skelet.
26
Riviervissen zoals de pacu's, piranha's en zwarte pantsermeervallen die je al bent tegen gekomen in het regenwoud zijn dof van kleur. Waarom zijn koraalvissen zoals de Picasso doktersvis dan zo kleurrijk? ..........................................................................................................................................................................................................
27
Onder welk rijk kan je koralen indelen? a) planten b) dieren c) zwammen
28
d) protisten e) monera
De term bloemdieren wordt wel eens gebruikt voor dieren die in dit aquarium zitten. Welke dieren worden hiermee bedoeld? a) de keizervissen omdat ze zo kleurrijk zijn b) de koraalduivels omdat zij stil in het water liggen met hun kop naar beneden en rugstekels omhoog c) de anemonen die op bloemen lijken, maar eigenlijk dieren zijn
29
Zeesterren kunnen bij verwondingen van een van de gelede poten het gewonde lid afwerpen. Dit gebeurt om: a) infecties te vermijden b) lekken te vermijden, ze hebben een open bloedsomloop c) aanvallers af te leiden
30 Waarom worden deze vissen doktersvissen genoemd? ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................
31
Citroencichlides hebben een grote buil op hun voorhoofd. Het mannetje met de grootste buil is de leider van de school. Hoe ontstaat deze buil? a) door testosteron, het mannelijk hormoon b) citroencichlides zijn heel nieuwsgierig, ze hebben te vaak met hun hoofd tegen het glas gebotst c) ze vechten om de leiderspositie en geven elkaar hierbij kopstoten
9
Oceaan Oceanen nemen zeventig procent van het aardoppervlak in. Een oceaan is een wereldzee tussen de continenten en kan meerdere (kleinere) zeeën bevatten. Er zijn vier verschillende oceanen, de Grote/Stille Oceaan, de Atlantische Oceaan, de Indische Oceaan en de Noordelijke IJszee. Ze zijn allemaal verbonden, het is een massa zout water. Het diepste punt van de oceaan is maarliefst 11 kilometer. Dit punt bevindt zich vlakbij Japan en wordt de Marianentrog genoemd. De trog is 2500 km lang. In de oceanen leven onder andere kwallen, krabben, inktvissen en haaien.
32
Bekijk de verpleegsterhaaien door het panoramaraam. Hoe ademen haaien? ..........................................................................................................................................................................................................
33
Zwartpuntrifhaaien kunnen niet blijven liggen zoals de verpleegsterhaaien. Om in leven te blijven moeten zij constant in beweging zijn. Waarom is dat? ..........................................................................................................................................................................................................
34
Welke haaien kunnen water pompen door hun kieuwen? In Aquatopia zwemmen twee soorten. ....................................................................................
35
..................................................................................
De napoleonvis is de grootste en zwaarste lipvis. Hoe zwaar kan de napoleonvis worden? a) 45 kg b) 100 kg c) 190 kg
36
Elk jaar sterven er tientallen mensen aan het eten van 'Fugu'. Japanse koks die deze vis bereiden, moeten zelfs een speciaal examen afleggen om te bewijzen dat ze de vis veilig kunnen klaar maken. Over welke vis hebben we het hier? .............................................................................................................................................................................................................
37
Hoe komt het dat het niet altijd veilig is om deze vis te eten? ..........................................................................................................................................................................................................
10
Kruiswoordraadsel Probeer het kruiswoordraadsel op pagina 13 in te vullen aan de hand van de volgende vragen. Kan jij ontdekken welk woord we zoeken?
1
Het .......................................................... is dicht begroeid met planten en bomen in allerlei soorten en maten. Het is een woud dat dicht bij de evenaar ligt. Het klimaat is er het hele jaar door warm en vochtig.
2
In de ........................................................ leven verschillende soorten haaien, dolfijnen, walvissen, zeeschildpadden en kleurrijke vissen.
3
Een ..................................................... ontstaat in gebieden die een mengeling van zoet en zout water herbergen. Dit noem je brak water. De bomen en struiken die hier leven steken met hun wortels boven het water uit.
4
Bij dit dier heeft het mannetje de broedzorg. Hij draagt op zijn buik een buidel waar het vrouwtje haar eitjes legt. De man bevrucht deze eitjes en verzorgt de jongen.
5
Benoem dit dier
6
Deze vissen kan je vinden in Zuid-Amerika. De meeste soorten eten vis of fruit dat in het water terecht komt. Van de plusminus 50 soorten zijn er ongeveer zeven die vlees eten. Ze vormen voor de mens dan ook weinig tot geen bedreiging, in tegenstelling tot wat algemeen aangenomen wordt. Ze hebben spitse, scherpe tanden die gewisseld worden wanneer ze versleten zijn.
7
In de zeeeë en oceanen is het water zout. Hoe noem je het water van meren en rivieren?
8
De ............................................... kan haar kaken 180 graden van elkaar openen. Hierdoor kunnen ze prooien inslikken die drie maal groter zijn als hun eigen hoofd. Dit doen ze door hun boven- en onderkaak uit de gewrichten los te maken, zodat ze nog enkel met elkaar zijn verbonden door rekbare pezen.
9
Benoem dit dier
11
10
Deze vis is extreem goed gecamoufleerd. Tussen de rotsen en het zand is hij bijna niet te zien. Soms is deze vis zelfs begroeid met wieren, waardoor hij lijkt op begroeide stenen tussen de andere rotsen en stenen op de zeebodem. Daar ligt hij wachtend op vissen of schaaldieren die dichtbij komen. Eenmaal dichtbij worden deze opgeslokt. Het is de meest giftige vis ter wereld. Het gif van deze vis kan dodelijk zijn voor de mens.
11
Benoem dit dier
12
De ......................................... zwemt meestal vlak onder het wateroppervlak. Zijn lichaamsbouw is hieraan aangepast. Hij heeft een afgeplatte rug waardoor hij zich horizontaal tegen het wateroppervlak kan verschuilen. Hij voedt zich voornamelijk met kleine vissen. Ook kan hij kleine insecten vangen, die overvliegen of op een blad zitten door een waterstraal te spuiten.
13
Een jonge ..................................................... wordt geboren met strepen, maar krijgt nadien bolletjes op zijn lijf. Hij kan zich in nauwe spleten, geulen en gaten in het rif wringen op zoek naar voedsel. Het is een slome vis, die voornamelijk 's nachts jaagt.
14
Benoem dit dier
15
Deze dieren worden gebruikt in de biomedische en farmaceutische industrie. Het bloed van deze dieren is heel bijzonder. Het is niet rood gekleurd maar blauw. Het bloed heeft bijzondere antibacteriële eigenschappen. Het wordt ingezet bij onderzoek naar kanker.
16
Deze spinnen worden gevreesd om hun grootte en behaarde lichaam. Sommige soorten hebben giftanden en kunnen gevaarlijk zijn voor de mens. Er zijn ook soorten die brandhaartjes afvuren wanneer ze zich bedreigd voelen, dit noemen ze bombarderen.
17
Met deze boten kan men ook de wereld onder water verkennen en boten opsporen die aan de andere kant van de oceaan varen.
12
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
Oplossing: ............................................................................................................................................................................
13
Achtergrondinformatie Camouflage is het aanpassen van kleur, houding en vorm, zodat een dier moeilijk te zien is. Er zijn vier soorten camouflage. De bekendste vorm is de schutkleur. Hierbij neemt het dier de kleur van de achtergrond aan. Vervolgens is er vormvervaging. Hierbij worden de contouren van het dier door een opvallend strepenpatroon vervaagd. Ook heb je omgekeerde schaduwwerking, bijvoorbeeld een witte buik en een donkere rug. Als laatste hebben we nabootsing. Hierbij lijkt het dier op een ander dier of object.
Endemische soorten zijn soorten die van nature uitsluitend voorkomen in een beperkt gebied. De soorten komen dus nergens anders voor. Het organisme is daar of ontstaan of in de rest van zijn verspreidingsgebied uitgestorven. In de Hawaïaanse en Carïbische tank vindt je endemische soorten.
19
Regenwoud Het regenwoud bestaat vooral uit bomen en er groeien overal planten in allerlei soorten en maten. Tropische regenwouden vind je in werelddelen die dicht bij de evenaar liggen. Het is er altijd warm en vochtig. De temperatuur is gemiddeld 27 graden. Toch valt er bijna iedere dag regen. Het grootste regenwoud ligt in Zuid-Amerika, waar een grote rivier doorheen stroomt: de Amazone. Er zijn verschillende etages in een regenwoud. De bosvloer is bedekt met afgevallen bladeren en takken die voor de nodige voedingsstoffen zorgen. Het is er heel donker omdat het zonlicht de grond bijna niet kan bereiken. Op de bosvloer groeien mossen en varens en leven naast ontelbare insecten ook schildpadden. Op de onderlaag vinden we varens, struiken en lianen. Het is hier altijd schemerig, waardoor er nauwelijks planten kunnen groeien. Boomkikkers, eekhoorns, apen en vogels voelen zich hier thuis. Hierboven vind je de kroonlaag, een dicht bladerdek, en reuzenbomen van soms wel 70 meter hoog.
Piranha's (Serrasalminae) Piranha's kun je vinden in Zuid-Amerika. De meeste piranha's eten vis en fruit dat in het water terecht komt. Van de plusminus 50 soorten piranha's zijn er ongeveer zeven die vlees eten. Piranha's vormen voor de mens weinig tot geen bedreiging. Ze zijn wel erg goed in het opsporen van bloed. Ze ruimen zieke en oude vissen op. Ze vallen alleen grotere dieren aan als ze erg hongerig zijn. Piranha's worden gekenmerkt door hun zware kaken met grote spitse, scherpe tanden. Als een tand versleten is, wordt de hele rij vervangen. Piranha's gebruiken hun tanden om te bijten en te snijden; ze zullen hun eten nooit kauwen. In plaats daarvan schrokken ze alles in een keer naar binnen. Op die manier kunnen ze sneller eten tijdens een gezamenlijke aanval.
Arowana (Osteoglossidae) De arowana zwemt meestal vlak onder het wateroppervlak. Zijn lichaamsbouw is hieraan aangepast. Hij heeft een afgeplatte rug, zonder rugvin, waardoor hij zich horizontaal tegen het wateroppervlak kan verschuilen. Hij voedt zich voornamelijk met kleine vissen. Ook kan hij kleine insecten vangen, die overvliegen of op een blad zitten. Hij kan tot een meter hoog uit het water springen. De vis is een zorgzame ouder. De mannetjes zijn muilbroeders en dragen behalve de eitjes ook de larven en jonge visjes in hun mond om ze te beschermen.
Pijlgifkikkers (Dendrobatidae) Pijlgifkikkers zijn kleine diertjes die je kunt herkennen aan hun felle kleuren. De pijlgifkikkers hebben deze felle kleur om aan andere dieren duidelijk te maken dat ze giftig zijn. Sommige soorten hebben maar een klein beetje van hun gif nodig om dodelijk te zijn voor de mens. De laatste jaren wordt er heel wat onderzoek gedaan naar de medische toepassing van het gif. Pijlgifkikkers zijn amfibieën. Ze hebben een naakte (zonder haren of veren), met slijm bedekte huid en leven in vochtige omgevingen. Pijlgifkikkers kunnen niet goed horen. Wel kunnen ze erg goed trillingen voelen. Sommige pijlgifkikkers kunnen een hoog, fluitend geluid maken, dat gemiddeld vijf seconden duurt. Dit geluid maken ze door hun kwaakblaas te vullen met lucht, waarna de lucht weer naar buiten wordt geperst.
20
Weekschildpadden (Trionychidae) Weekschildpadden zijn aangepast aan het leven onder water. Ze hebben een spitse snuit met een lange neuspunt zodat ze kunnen ademhalen terwijl ze verder helemaal onder water zitten. Het schild van weekschildpadden is heel zacht en leerachtig zonder hoornplaten. Door het zachte schild is de schildpad op het land zeer kwetsbaar. Ze komen dan ook alleen uit het water om te zonnen of eieren te leggen. De weekschildpad is een schuw dier dat de meeste tijd onder een laag zand in het water doorbrengt, wachtend op een prooi.
Vogelspin (Theraphosidae) Vogelspinnen zijn ondanks hun grootte relatief ongevaarlijk. De meeste soorten zijn niet erg snel, niet giftig voor de mens en ook niet agressief. Maar er zijn een aantal uitzonderingen die juist wel zeer giftig en snel zijn en bovendien direct aanvallen. Een beet van een vogelspin is vergelijkbaar met een wespensteek. Vogelspinnen worden door veel mensen gevreesd door hun grootte en hun behaarde lichaam. De krulhaarvogelspin vuurt brandhaartjes af als ze bedreigd wordt. Dit noemen we bombarderen. Als de haartjes huid of slijmvliezen aanraken, dan veroorzaken ze een branderig gevoel, zoals de haartjes van een brandnetel. Wanneer de krulhaarvogelspin een prooi gevangen heeft, pakt ze deze vast met haar pedipalpen (dit zijn voorpoten met een tastfunctie) en spuit ze gif in haar prooi. Dit gif verlamt de prooi niet alleen, maar het zorgt er ook voor dat de prooi van binnen vloeibaar wordt, zodat de spin deze kan leegzuigen.
Het grootste regenwoud ligt in Zuid-Amerika, waar een lange rivier doorheen stroomt: de Amazone.
21
Duikboot Met een duikboot kan je heel goed de wereld onder water bekijken en beluisteren. Duikboten kunnen zelfs boten opsporen die aan de andere kant van de oceaan varen. Vanuit onze duikboot kun je prachtige kleurrijke vissen bewonderen die leven in Hawaï en de Caraïben. Rond Hawaï liggen diepe zeeën, waardoor Hawaï een geïsoleerde ligging heeft. Hierdoor zijn soorten ontstaan die alleen hier voorkomen. Dit noem je endemische soorten. De Caraïben is het grootste koraalgebied in de Atlantische Oceaan.
Octopus (Octopus vulgaris) Een heel bijzondere ongewervelde is de octopus. Als zijn oog en zijn bek door een gaatje passen, kan heel de octopus erdoor. Zijn wetenschappelijke naam verwijst naar zijn acht armen, en is afgeleid van de Griekse woorden octo (acht) en pous (voet). De octopus kan zich camoufleren door snel van kleur, huidtextuur en houding te veranderen. Wanneer hij zich bedreigd voelt, kan de octopus een wolk purperzwarte inkt spuiten als afleidingsmanoeuvre, daarna zal hij proberen snel weg te komen. De inkt is niet giftig voor de mens, maar wel voor roofdieren en de octopus zelf. De octopus is een van de meest intelligente, nieuwsgierige en interessante zeebewoners. Het is dus noodzakelijk dat een octopus zich creatief bezig kan houden. Door het eten in gesloten potjes te doen heeft de octopus een bezigheid. De octopus is heel agressief tegenover soortgenoten. Zij verdragen geen andere octopus in hun gebied of territorium. De mannelijke octopus heeft een speciaal ontwikkelde arm die tijens het paren het sperma in het vrouwtje brengt. Bij sommige soorten eet het vrouwtje na de paring het mannetje op.
Steenvissen (Synanceiidae) De steenvissen zijn extreem goed gecamoufleerd. Tussen de rotsen en het zand zijn ze bijna niet te zien. Soms zijn ze zelfs begroeid met wieren, waardoor ze lijken op begroeide stenen tussen de andere rotsen en stenen op de zeebodem. Daar liggen zij wachtend op vissen of schaaldieren die dichtbij komen. Eenmaal dichtbij worden deze opgeslokt. Steenvissen zijn de giftigste vissen ter wereld. Hun gif kan dodelijk zijn voor de mens. De rugvin heeft naaldachtige stekels die het gif vanuit de gifklieren in het slachtoffer injecteren.
Zeesterren (Asteroidea) Zeesterren hebben meestal vijf armen, maar dat kunnen er ook meer zijn. Soms zelf meer dan 50, afhankelijk van de soort. Bij verwondingen aan een van de gelede poten kunnen ze het gewonde lid afwerpen. Dit gebeurt om lekken te vermijden, ze hebben namelijk een open bloedsomloop. De armen kunnen weer terug aangroeien. De kleuren bij zeesterren worden gevormd door pigmentcellen in de huid. De meeste zeesterren zijn rood, oranje of geelachtig, maar er bestaan ook groene, blauwe, bruinachtige en bontgekleurde soorten.
22
Labo In het labo kun je een heleboel speciale diersoorten van dichtbij bekijken. Hier zitten verschillende soorten als: zee-egels, garnalen, zeepaardjes en anemoonvisjes. Nieuwe bewoners worden in quarantaine gehouden om te kijken of het dier gezond is en om het even tot rust te laten komen. Ook worden hier zeer gevoelige of pasgeboren diertjes verzorgd. Naast al deze diertjes zien we hier de kweekprogramma's met verschillende koralen.
Anemoonvisjes (Amphiprion ocellaris) Sinds de film 'Finding Nemo' kennen miljoenen mensen op zijn minst een anemoonvis, namelijk de driebandenanemoonvis. Er zijn echter 28 verschillende soorten die in tropische zeeën samen met 10 verschillende soorten anemonen leven. Het anemoonvisje leeft in symbiose met de anemoon. Het anemoonvisje heeft een laagje slijm gevormd dat bestand is tegen de tentakels van de anemoon. De anemoonvisjes zijn heel beschermend voor de anemoon. Hierdoor groeit de anemoon drie keer sneller, vermeerderen ze zich vaker en leven ze langer. Ze verjagen andere vissen en zelfs duikers. In ruil daarvoor verschuilt het anemoonvisje zich tussen zijn tentakels. Jonge anemoonvisjes ontwikkelen altijd tot mannetjes en kunnen later veranderen in vrouwtjes. De meest dominante man netjes veranderen in vrouwtjes en zorgen voor nieuw nageslacht.
Zeepaardjes (Hippocampus) De wetenschappelijke naam: Hippocampus verwijst naar de paardachtige kop, en is afgeleid van het Griekse hippos (paard) en kampos (zeemonster). Dit diertje kan zich alleen bewegen met zijn rugvin en zijn kleine borstvinnen. De staart wordt gebruikt om zich vast te houden aan zeegrassen of aan gorgonen (hoornkoralen). Zeepaardjes zijn niet met schubben bedekt maar hebben knobbelige richeltjes. Vele soorten zijn monogaam. Koppeltjes blijven hun hele leven bij elkaar. De partners begroeten elkaar met een rituele dans. Dit soort gedrag is erfelijk bepaald. Het mannetje heeft bij de zeepaardjes de broedzorg. Ze hebben een buidel op hun buik waar de vrouwtjes de eitjes in leggen. In de buidel vindt de bevruchting plaats en komen na drie weken de eitjes uit. De baby'tjes zijn maar enkele millimeter groot en ze trekken vanaf hun geboorte onmiddellijk de wijde wereld in. In Azië worden zeepaardjes massaal gevangen om ze dan gedroogd als souvenir te verkopen. Er worden ook allerhande potentie verhogende poedertjes en pilletjes van gemaakt (afrodisiacum). Hun heilzame werking is echter nooit bewezen.
23
Mangrove Mangrovebomen vind je in tropische gebieden met een getij (hoog en laag water). Een mangrove ontstaat in gebieden die een mengeling van zoet en zout water herbergen. Dit noem je brak water. De bomen en struiken van de mangrove steken met hun wortels boven het water uit. De mangrove is enorm rijk aan voedsel. Voor veel dieren is de mangrove een schuilplaats, ze kunnen er ongestoord tussen de wortels van de bomen leven.
Degenkrab (Limulus polyphemus) De naam degenkrab klopt niet helemaal, want deze soort is geen nauwe familie van de krabben, maar eerder van de spinachtigen. De degenkrab wordt ook wel een levend fossiel genoemd omdat hij is de laatste 400 miljoen jaar nauwelijks is veranderd. Fossielen zijn overblijfselen van organismen. Ze zijn minstens 100 jaar oud. De degenkrab zie je meestal lopen, maar soms zwemt hij op zijn rug. Degenkrabben worden gebruikt in de biomedische en farmaceutische industrie. Het bloed van de degenkrab is heel bijzonder. Het is niet rood gekleurd maar blauw. Het bloed heeft bijzondere antibacteriële eigenschappen. Het wordt ingezet bij onderzoek naar kanker. Onderzoekers kunnen ook veel leren van de werking van de ogen van de degenkrab. Dit onderzoek helpt bij het ontwikkelen van medicijnen die kunnen helpen oogziekten te voorkomen.
Egelvissen (Diodontidae) Om indruk te maken op hun belagers blazen egelvissen zich op om groter te lijken. Dit doen ze door water in hun maag te laten stromen. Ze hebben nog een andere troef om zich te verdedigen. Als ze zich opblazen komen ook hun stekels rechtop te staan. Deze manier van indruk maken is de reden dat de populatie sterk achteruitgaat. De opgeblazen egelvissen worden namelijk gedroogd en verkocht als souvenir.
Koffervis (Ostraciinae) Koffervissen zijn over het algemeen hoekig van vorm. Ze hebben een pantser dat als een soort doos het lichaam omsluit. Vanwege hun geringe snelheid kunnen koffervissen geen snelle prooien vangen, maar moeten zij genoegen nemen met diertjes die op de bodem leven. Met hun bek creëren ze een krachtige waterstraal waarmee ze in het zand verborgen voedsel blootleggen. De opgeschrikte bodemdiertjes vormen zo een makkelijke prooi voor de koffervissen.
24
Moeras Een moeras is een gebied dat ontstaat door het dichtgroeien van open water door plantenresten. Het is er drassig, vochtig en warm. De reptielen die er leven zijn koudbloedige dieren, ze kunnen zelf geen lichaamswarmte produceren. Ze zijn dus afhankelijk van de omgevingstemperatuur. Reptielen hebben in vergelijking met warmbloedige dieren weinig voedsel nodig. De meeste reptielen zijn carnivoor en eten dierlijk materiaal. Slechts een aantal soorten leeft van planten. Reptielen zijn de eerste gewervelde dieren die zich hebben ingesteld op het leven aan land. Ze hebben een gehorende huid die hen beschermt tegen uitdrogen.
Slangen (Serpentes) In Aquatopia hebben we verschillende soorten wurgslangen. Slangen kunnen hun kaken 180 graden van elkaar openen. Hierdoor kunnen ze prooien inslikken die drie maal groter zijn als hun eigen hoofd. Dit doen ze door hun boven- en onderkaak uit de gewrichten los te maken, zodat ze enkel nog met elkaar zijn verbonden door rekbare pezen. Slangen ademen door hun neusgaten maar ze ruiken niet met hun neus. Ze hechten geurdeeltjes aan hun tong. De slang 'kwispelt' met de tong om zo meer geurdeeltjes op te vangen, wat tongelen wordt genoemd. De tong wordt vervolgens in de bek teruggetrokken en langs het orgaan van Jacobson gestreken. Dit orgaan analyseert de geurdeeltjes zodat de slang kan bepalen of er een prooi of een vijand in de buurt is. Slangen blijven heel hun leven lang groeien. Bij slangen groeit hun huid niet mee. Onder de huid groeit een nieuwe huid. Regelmatig wrijft de slang zijn oude huid tegen iets ruws. Daarna stroopt hij de oude huid af door over de bodem te bewegen. De oude huid blijft dan achter. Dit verschijnsel noemen we vervellen.
Groene leguaan (Iguana iguana) Groene leguanen leven in bomen. Ze hebben lange vingers en klauwen om te klimmen. De leguanen communiceren door te kopknikken. Ze kunnen goed horen, ruiken en hebben een scherp zicht. Hun lange staart wordt als een soort zweep gebruikt om zich te verdedigen. De kleur van de huid helpt de leguaan om zich te camoufleren, hij valt door zijn kleur niet op in zijn omgeving, en kan zo ontsnappen aan de aandacht van roofdieren. Leguanen zijn omnivoren. Ze eten zowel planten als vlees. Mannelijke dieren richten hun grote huidflap onderaan de keel op om indruk te maken op concurrerende mannetjes of roofdieren.
Schildpad (Testudines) Schildpadden zijn een van de oudste reptielsoorten. 200 miljoen jaar geleden liepen ze al rond op onze aardbol. Schildpadden kunnen sterk verschillen in grootte, kleuren en levenswijze maar zijn gemakkelijk te onderscheiden van andere reptielen door hun uitwendige schild. De meeste schildpadden hebben een benig schild aan zowel de buikzijde (plastron) als de rugzijde (carapax). De grote landschildpadden kunnen op de krokodil na, het hardst bijten
25
Koraalriffen Koralen zijn geen planten maar dieren. Ze behoren tot het dierenrijk van het vijf-rijkensysteem. Het dierenrijk is opgedeeld uit negen stammen. Koralen behoren tot de holtedieren. Holtedieren kunnen voorkomen in twee vormen. De kwalvorm en de poliepvorm. Ze worden in drie klassen ingedeeld: de kwalpoliepen, de schijfkwallen en de bloemdieren. Koralen zijn bloemdieren. Koralen zijn opgebouwd uit duizenden kleine poliepen. Poliepen zijn individuele diertjes met zes of acht tentakels die zich kunnen vastzetten op een substraat. Ze vormen kolonies en hierdoor ontstaan koralen. We maken onderscheid tussen zachte koralen (die geen uitwendig skelet hebben) en harde koralen (wel een uitwendig kalkskelet). De harde koralen vormen de basis voor de koraalriffen. In koraalriffen is veel voedsel te vinden. Zachte koralen worden zelden opgegeten omdat ze heel onsmakelijk en soms zelfs giftig zijn.
Doktersvissen (Acanthuridae) Er bestaan ongeveer 75 verschillende soorten doktersvissen. De meeste daarvan leven in tropische zeeën rond koraalriffen. Ze hebben prachtige kleuren. Doktersvissen hebben vlijmscherpe stekels aan weerszijde van hun staart waarmee ze zich kunnen verdedigen. Dit noem je de scalpel. Aangezien chirurgen met een scalpel opereren, worden de vissen doktersvissen genoemd.
Citroencichlides (Cichlidae) Volwassen mannetjes die geslachtsrijp zijn, zijn groter dan de vrouwtjes, hebben langere vinnen en een opvallende buil op hun kop. Het mannetje met de grootste buil is de school. Deze buil ontstaat door testosteron, het mannelijk hormoon.
leider van de
Murene (Muraenidae) De murene blijft overdag in spleten en holen van rotsen of koraalriffen. Het is een overvaller, die vanuit een verborgen hoekje opeens tevoorschijn schiet. 's Nachts verlaat hij zijn schuilplaats en gaat hij op jacht. De murene heeft erg scherpe tanden en een beet kan bijzonder pijnlijk zijn. Hij zwemt handig tussen allerlei obstakels door en kan zelfs achteruit zwemmen. Het lijkt alsof murenen naar alles en iedereen agressieve, happende bewegingen maken, maar dat is maar schijn. Ze maken die bewegingen om ervoor te zorgen dat ze zuurstofrijk water naar binnen krijgen.
26
Oceaan Oceanen bedekken zeventig procent van het aardoppervlak. Er zijn vier oceanen: de Stille Oceaan, Atlantische Oceaan, Indische Oceaan en de Noordelijke IJszee. De stille Oceaan is de grootste, en is bijna zo groot als de overige drie oceanen bij elkaar. Het diepste punt van de oceaan is maarliefst 11 kilometer. De oceanen bevatten meer leven dan ieder ander gebied op aarde. In de oceaan leven veel verschillende soorten vissen, roggen en haaien.
Haaien zijn vooral bekend om de gevaarlijke soorten, maar van de ongeveer 400 soorten is er maar een enkeling gevaarlijk voor de mens. De witte haai (mensenhaai), de tijgerhaai, de zandtijgerhaai en de stierhaai zijn de gevaarlijkste soorten. Aanvallen van een haai zijn het gevolg van hun grote nieuwsgierigheid. Haaien hebben een heel scherpe neus en voelen zelfs de kleinste trillingen in het water. Ze hebben een extra zintuig (ampullen van Lorenzini) waarmee ze bewegingen in de buurt kunnen waarnemen en zelfs prooien kunnen opsporen die in het zand zijn ingegraven. Haaien worden vooral aangetrokken door bloed in het water, dat kunnen ze van op zeer grote afstand ruiken. Door hun gestroomlijnde lichaam kunnen ze zich gemakkelijk door het water bewegen. De grootste haai is de walvishaai, die kan tot 12 meter lang worden en weegt ongeveer 12.000 kilo. Ondanks zijn grootte, is zijn keelgat maar enkele centimeter in doorsnede. Ze vallen dus geen mensen aan, maar eten kleine diertjes zoals plankton. De mensenhaai staat bekent als de gevaarlijkste haai. Hij is de grootste roofvis, en kan langer dan negen meter worden en een gewicht van 2.5 ton bereiken. Hij zwemt ongeveer 500 kilometer per dag. Daarentegen heeft de stierhaai de meeste aanvallen op zijn naam. Sommigen haaisoorten zoals de kathaai en hondshaai zijn eierbarend (ovipaar). Ze produceren een aantal eieren die in eikapsels zijn verpakt. In het eikapsel zit een voedselrijke dooier die de jonge haai nodig heeft om te groeien. Als hij groot genoeg is, komt hij uit het eikapsel. De meeste haaien zijn eierlevendbarend (vivipaar). Ze produceren levende jongen, via een embryo dat met een dooierzak is verbonden. Hierdoor voorziet het moederdier haar jongen van voedsel. Sommige haaisoorten zijn levendbarend (ovovivipaar), zoals de hamerhaaien. De jongen groeien in het lichaam van het vrouwtje. Bij de geboorte komen levende jongen ter wereld.
Zwartpuntrifhaai (Carcharhinus melanopterus) Zwartpuntrifhaaien leven in ondiepe wateren. De vinnen hebben allemaal een zwarte of donkerbruine tip. Ze jagen alleen of in kleine groepjes. Om in leven te blijven moeten deze haaien constant in beweging blijven. Zo kan er zuurstofrijk water door de kieuwen stromen. Het water dat door zijn bek gaat, stroomt er langs de kieuwspleten weer uit. Het bloed in de kieuwen van haaien stroomt in tegenovergestelde richting van het water. Op die manier wordt veel meer zuurstofgas opgenomen.
27
Zebrahaai (Stegostoma fasciatum) Een jonge zebrahaai wordt geboren met strepen, maar krijgt nadien vlekken op zijn lijf. Hij kan zich in nauwe spleten, geulen en gaten in het rif wringen op zoek naar voedsel. Het is een slome vis, die voornamelijk 's nachts jaagt.
Verpleegsterhaai (Ginglymostoma cirratum) Verpleegsterhaaien liggen dikwijls op de bodem. Ze jagen 's nachts en vinden hun voedsel door het van de bodem op te zuigen. Grondhaaien zoals de verpleegsterhaai en de zebrahaai hebben een manier ontwikkeld om water door hun kieuwen te pompen. Hier door hoeven ze niet voortdurend rond te zwemmen om zuurstof binnen te krijgen.
Napoleonvis (Labridae) De indrukwekkende napoleonvis is de grootste vertegenwoordiger van de lipvissen. Hij kan tot 2,3 meter groot worden en 190 kg wegen. De napoleonvis in Aquatopia weegt ongeveer 70 kg. Jonge dieren zijn lichter van kleur, met donkere vlekken. Volwassen dieren ontwikkelen dikke lippen en een prominente bult op het voorhoofd. Lipvissen worden allemaal als vrouwtje geboren. Als ze op een bepaalde leeftijd koppeltjes vormen, verandert de sterkste of dominantste van de twee geleidelijk in een mannetje.
Poetsvisjes (Labroides dimidiatus) Poetsvisjes helpen andere vissen door het verwijderen van dode huid en parasieten en het schoonmaken van huidwonden. Op een dag kan het poetsvisje wel 300 'klanten' afwerken. Hun poetsstraat is 24 uur per dag open. Poetsvisjes leven van de parasieten die ze opkuisen van andere vissen. Ze eten namelijk geen ander voedsel. De blauwe kleur van de vis zorgt ervoor dat hij niet wordt opgegeten door andere vissen. Het mannetje is de dominante partner, wanneer hij dood gaat kan het vrouwtje van geslacht veranderen. Vaak veranderen ze dan ook van kleur en worden agressiever.
Kogelvissen (Tetraodontidae) Kogelvissen zijn geen sterke zwemmers. Het rif biedt bescherming tegen krachtige stromingen. Hij zwemt rustig met zijn korte vinnen en stuurt met zijn staart. De kogelvis is wel heel behendig. Hij zwemt vooruit, achteruit, naar boven of naar beneden, zodat hij voedsel kan halen uit de kleinste spleten. Als kogelvissen zich bedreigd voelen, zuigen ze hun maag vol water om groter te lijken. Ze kunnen zich als het ware 'opblazen' om vijanden af te schrikken. Ondanks zijn giftigheid wordt hij in Japan beschouwd als lekkernij. Japanse koks moeten een strenge opleiding volgen om de kogelvis op de juiste manier te bereiden. Elk jaar sterven er namelijk tientallen mensen aan het eten van 'Fugu'.
28
