Educatief pakket Natuurlijke rijkdommen in Vlaanderen 3e graad secundair onderwijs
Inhoud 1. Inleiding 2. Werking van het educatief pakket 3. Mogelijke vragen voor het interview 3.1 aan de geoloog 3.2 aan de productiearbeider 3.3 aan de ontginner 3.4 aan de milieuactivist 3.5 aan de recreant 3.6 aan de landbouwer 4. Bijlagen 4.1 Lijst van mogelijke bedrijven • op basis van delfstof • op basis van eindproduct 4.2 Lijst van vakgebonden en vakoverschrijdende eindtermen waarbij dit pakket aansluit.
1. Inleiding Natuurlijke rijkdommen in Vlaanderen… meer dan steenkool alleen! Vlaanderen staat voor een grote uitdaging met betrekking tot zijn natuurlijke rijkdommen. In Vlaanderen moeten voldoende oppervlaktedelfstoffen (klei, leem, grind en diverse zandsoorten) ontginbaar gemaakt worden opdat de grondstoffenvoorziening niet in gevaar komt. Tegelijk mag de ontginning van oppervlaktedelfstoffen geen aanslag vormen op mens en milieu. Een maatschappelijk verantwoorde ontginning van oppervlaktedelfstoffen enerzijds en de kennisopbouw en -verspreiding over de Vlaamse ondergrond anderzijds zijn twee belangrijke elementen die de Afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond en Natuurlijke Rijkdommen (ALBON) van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie hanteert om deze doelstellingen te bereiken. Om jongeren beter vertrouwd te maken met de natuurlijke rijkdommen in Vlaanderen en met de toepassingen van de Vlaamse ondergrond, stelt ALBON een educatieve en interactieve tool ter beschikking van alle leerlingen uit het secundair onderwijs. Zo kunnen leerlingen uit de drie graden op een rijkelijk geïllustreerde manier kennismaken met de minerale grondstoffen van de ondiepe ondergrond in Vlaanderen (zand, leem, klei, grind, natuursteen...) en hun toepassingen (bakstenen, dakpannen, glas, beton...) Bovendien krijgen ze een kijk op het onderzoek naar de valorisatie van de diepe ondergrond. Een pedagogische en op de praktijk afgestemde interactieve tool biedt mooie kansen om de boodschap over te brengen.
2. Werking van het educatief pakket 2.1 Opzet Doelstelling Dit pakket wil de leerlingen op een aantrekkelijke en didactisch verantwoorde wijze onderdompelen in de natuurlijke rijkdommen van Vlaanderen. De interactieve tool waarop elk pakket geënt is, heeft als instap een kaart van Vlaanderen. Op deze kaart worden de verschillende delfstoffenregio’s zichtbaar via
mouse-over. Elke delfstoffenregio in Vlaanderen biedt de leerlingen degelijk onderbouwde informatie rond geologie, ontginning, verwerking, nabestemming en het debat dat naar aanleiding van een ontginningslocatie wordt gevoerd. Het ruime aanbod aan foto- en filmmateriaal maakt het geheel visueel tastbaar. In een aparte sectie op de website krijgen de leerlingen info aangeboden over de diepe ondergrond van Vlaanderen en over het onderzoek dat vandaag gevoerd wordt om die ondergrond te valoriseren (van gasopslag tot geothermie). Dit pakket is bedoeld als introductie en is dus zeker niet exhaustief. Wel wil dit pakket een handig instrument zijn om aanvullend of ondersteunend te kunnen inpikken op bepaalde lesonderwerpen. De raakpunten met de eindtermen vindt u alvast in de bijlage.
2.2 Gebruik Reportage Met de leerlingen van de derde graad gaan we dieper in op het Vlaamse ontginningsbeleid van de natuurlijke rijkdommen. Ook wordt er aandacht besteed aan duurzame ontwikkeling en aan toepassingen van de diepere ondergrond. Door zelf ‘op pad’ te gaan maken de jongeren uitgebreid kennis met deze verschillende aspecten. Hun opdracht: maak een reportage over de ontginning van klei, leem, zand, kwartszand, grind of natuursteen in Vlaanderen. Er is ook een alternatieve opdracht mogelijk: maak een reportage over het onderzoek naar de valorisatie van de diepe ondergrond van Vlaanderen (gasopslag, CO2-opslag, geothermie, mineralisaties...) Alle informatie daarover vindt de leerling in de websectie “Diepe ondergrond”. De gekozen opdracht kan zowel in de klas aangevat (en thuis afgewerkt) worden als in zijn geheel als huistaak worden meegegeven. Als sluitstuk van de opdracht stellen we voor om een (of meerdere) uitgewerkt(e) artikel(s) in een rollenspel te gieten. Elke leerling neemt dan een rol op zich. Zo ontstaat er een heus debat rond (ontginnings)beleid in de klas. Tip: neem vooraf met de jongeren het document Overzicht website door. Zo weten ze waar ze de informatie kunnen vinden.
Aan de slag Om een degelijke reportage te realiseren, moeten de leerlingen informatie inwinnen bij verschillende pionnen uit het veld: • een productiearbeider
(zie rubriek ‘verwerking’)
• een geoloog
(zie rubriek ‘geologie’)
• een milieuactivist
(zie rubriek ‘debat’)
• een ontginner
(zie rubriek ‘ontginning’)
• een recreant
(zie rubriek ‘nabestemming’)
• een landbouwer
(zie rubriek ‘nabestemming’)
De leerling neemt dus de rol aan van een ‘journalist’: hij/zij doorploegt de site www.ikdoorgrondvlaanderen.be en gaat voor zijn/haar delfstof op zoek naar de juiste informatie. De te interviewen personen zijn puur virtueel. Het is dus de bedoeling dat de leerling, aan de hand van de informatie die hij op elke pagina vergaart, zelf een antwoord geeft op de vragen die hij voorlegt aan bovengenoemde personen. Uiteraard is het steeds mogelijk om een ‘persoon van het terrein’ (een bedrijfsleider of ‘echte’ productiearbeider) in te schakelen. Op basis van al deze antwoorden schrijft de leerling-journalist een diepgaand, synthetiserend artikel over de ontginning van de gekozen delfstof. Zowel geologie, verwerking, ontginning (pro en contra), nabestemming… komen hierin dus aan bod. Om alle pro’s en contra’s degelijk behandeld te zien, bieden we een aantal scherpe journalistieke vragen aan. Deze vragen vormen de basis van het interview.
3. Mogelijke vragen voor het interview
Om de leerlingen van de derde graad niet compleet aan hun lot over te laten bij deze omvangrijke opdracht formuleren we hieronder een aantal mogelijke interviewvragen. De vragen werden ingedeeld per betrokken persoon of pion uit het veld. Het staat de leerlingen uiteraard vrij er nog andere aan toe te voegen. Met de antwoorden op deze vragen moeten de leerlingen in staat zijn om de mening van elke pion uit te schrijven. Op basis van alle meningen samen kunnen zij dan een degelijke reportage uitwerken over alle facetten van een ontginning.
3.1 aan de geoloog • Kunt u mij zeggen hoe diep we moeten boren om hier (delfstof X) te ontginnen? • Hoe komt het dat er in deze regio (delfstof X) is afgezet? • In welk geologisch tijdperk was dit? • Buiten (delfstof X) zijn hier vermoedelijk nog andere geologische afzettingen aanwezig. Kunt u mij even schetsen hoe de ondergrond eruitziet? • Is elke (delfstof X)laag op hetzelfde moment afgezet of is dit in fases gebeurd? Zijn er nog andere verschillen?
3.2 aan de productiearbeider • Kunt u even uitleggen hoe het productieproces ‘van (delfstof X) tot (eindproduct delfstof X)’ verloopt? • U maakt (eindproduct delfstof X). Welke eindproducten worden er nog uit deze delfstof vervaardigd? • Kunt u het huidige productieproces even vergelijken met dat van vroeger? (voor klei is er voldoende info) • Welke werkgelegenheid is er gekoppeld aan de aanwezigheid van de grondstof hier?
3.3 aan de ontginner • Kunt u het huidige ontginningsproces even vergelijken met dat van vroeger? (voor klei is er voldoende info) • Waarom ontgint u niet in andere landen? • Welke maatregelen neemt u om overlast te beperken? • Zou u alles ontginnen? • Hoeveel (delfstof X) zit er nog in de grond? • Hoe lang zal de ontginning actief zijn? • Hoe zorgt u ervoor dat de landschappelijke impact en de gevolgen voor het milieu niet te groot worden? Plaatst u bijvoorbeeld buffers? • Hoe kan de ontginning in de regio een hefboom zijn naar tewerkstelling?
TIP:
voor een degelijk onderbouwd antwoord op deze vragen reikt u de leerling het best
een aantal extra websites van mogelijke bedrijven in de ontginningssector aan. Deze vindt
u in de bijlage.
3.4 aan de milieuactivist • U bent tegen de ontginning. Waarom? • Vindt u dan dat we meer in het buitenland moeten gaan ontginnen? Had u er al aan gedacht dat het transport op de weg in eigen land dan sterk kan toenemen? • Vindt u het verantwoord dat de groeve eerst wordt heropgevuld met afval als de ondergrond ondoorlaatbaar is? Zoniet, wat stelt u dan als alternatief voor? • Bent u niet tevreden over de nabestemming ‘recreatie’/ ’landbouw’?
3.5 aan de recreant • Hebt u er een idee van hoe het hier vroeger uitzag? • Wat is uw mening over dit soort nabestemming? • Krijgen alle ontginningszones in deze regio dezelfde soort nabestemming? • Kunt u mij een aantal voorbeelden van andere nabestemmingen geven?
3.6 aan de landbouwer • Door de ontginning in deze regio bent u deels onteigend. Wat is uw mening hierover? Houdt dit in dat u tegen elke ontginning bent? • U weet dat landbouw een mogelijke nabestemming is. Bent u het beleid hier dankbaar voor? • Is het landbouwgebied dat ontstaat in een vroegere groeve even vruchtbaar als landbouwgrond die nooit een ontginningsverleden heeft gekend?
4. Bijlage 4.1 Lijst van mogelijke bedrijven op basis van delfstof ZAND: • N.&W. Verlee BVBA www.verlee.be • Groep Verhelst www.verhelst.be • Velbo nv (Boskantstraat 42, 3920 Lommel, 011 64 10 12, geen website) • Zandgroeven Roelants nv http://www.zandgroeven-roelants.be/roelants/index.html • Alzagri- algemene zand- en grinthandelmaatschappij n.v. http://www.alzagri.be/nl/default.htm KWARTSZAND: • S.C.R.-Sibelco http://www.sibelco.be/ GRIND: • Belbag http://www.belbag.be/ • Hanson http://www.hanson.be/ lid van Heidelbergcement Group • Alzagri- algemene zand- en grinthandelmaatschappij n.v. http://www.alzagri.be/nl/default.htm
KLEI: • Nelissen Steenfabrieken NV http://www.nelissen.be/home.htm www.wienerberger.be • Vandersanden Steenfabrieken NV http://www.vandersanden.be/content/vds/site/?id=1&taal=nl&CFID=22494709&CFTOKE N=38634268 • De Keignaert http://www.dekeignaert.be • Vande Moortel Briqueterie http://www.vandemoortel.be/nl/index.php
op basis van eindproduct ASFALT: • BENELUX BITUMEN http://www.beneluxbitume.org/home.asp?Lang=NL • Firma ASWEBO http://www.aswebo.be/ andere firma’s: Firma Bruda, Van Broekhoven, Van Wellen, Van Gorp BETON: • Marlux Klaps http://www.mk1907.com/ maakt deel uit van CRH (http://www.crh.com/)
DAKPANNEN: • Wienerberger - Koramic http://www.wienerberger.nl/servlet/Satellite?pagename=Wienerberger/Page/Overview05 &cid=1118670000309&c=Page&sl=wb_nl_home_nl • Cembrit Pro-Tile http://www.pro-tile.be/documents/home.xml?lang=nl (interessant artikel over recente joint-venture: http://www.pro-tile.be/documents/newsitems/news7-cembrit-pro-tile.xml?lang=nl) • SVK http://www.svk.be/default.asp BAKSTENEN: • Wienerberger - Terca http://www.wienerberger.be/servlet/Satellite?pagename=Wienerberger/Page/ Start05&sl=wb_be_home_nl • Desta Gevelstenen NV http://www.desta.be/content/home.asp • Steenbakkerijen Van Membruggen BVBA http://www.steenbakkerijen-van-membruggen.be/ • Desimpel http://www.desimpel.be • SVK http://www.svk.be/default.asp • Steenbakkerij Floren http://www.steenbakkerijfloren.be/pages/nl/home.php • Nelissen Steenfabrieken NV http://www.nelissen.be/home.htm • Vandersanden Steenfabrieken NV http://www.vandersanden.be/content/vds/site/?id=1&taal=nl&CFID=22494709&CFTOKE N=38634268 • De Keignaert http://www.dekeignaert.be • Vande Moortel Briqueterie http://www.vandemoortel.be/nl/index.php
KLINKERS: • Desta http://www.desta.be/content/home.asp • Vande Moortel Briqueterie http://www.vandemoortel.be/nl/index.php • Cembrit Pro-Tile http://www.pro-tile.be/documents/home.xml?lang=nl KLEIKORRELS: • Argex NV - SA http://www.argex.eu/nl/ • Hanson http://www.hanson.be/ lid van Heidelbergcement Group
4.2 Lijst van vakgebonden, vakoverschrijdende en specifieke eindtermen waarbij dit pakket aansluit. Dit pakket sluit aan bij: 1) op basis van vakgebonden eindtermen • aardrijkskunde (ASO/TSO/KSO): 1, 7, 9, 14, 16, 23, 24, 25 • natuurwetenschappen (ASO): 13, 15, 16, 17, 18 • geschiedenis: ASO/TSO: 13, 14, 15, 16, 18 KSO: 11, 12, 16, 18 • project algemene vakken (BSO): 1e en 2e jaar: 1, 2, 5, 11, 12, 13, 15, 16, 17 3e jaar: 1, 2, 3, 7, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32 2) op basis van vakoverschrijdende eindtermen • gemeenschappelijke stam: 1, 2, 4, 5, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 18, 19, 20, 21, 24, 25, 26 context 4: 2, 5 context 6: 5, 6 context 7: 7 • technisch-technologische vorming: 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8 • leren leren: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 12 3) op basis van specifieke eindtermen • economie: 9, 10, 14, 16, 17, 18 • wetenschappen: 6, 7, 13, 14, 17, 20, 22, 27, 28, 29, 30, 31
