Deze eindverhandeling was een examen; de tijdens de verdediging vastgestelde fouten werden niet gecorrigeerd. Gebruik als referentie in publicaties

Titelblad

“Deze eindverhandeling was een examen; de tijdens de verdediging vastgestelde fouten werden niet gecorrigeerd. Gebruik als referentie in publicaties is toegelaten na gunstig advies van de KHBO-promotor, vermeld op het titelblad.”

Woord vooraf Gedurende het afgelopen jaar zijn we met enorm veel mensen in contact gekomen. Die gesprekken leverden telkens weer bijkomende informatie op. Deze informatie gaf ons elke keer iets meer inzicht in het door ons onderzochte onderwerp. Hierbij zouden wij dan ook graag iedereen: aannemers, architecten, controlebureaus, producenten, studiebureaus, syndici… bedanken om een deel van hun kostbare tijd vrij te maken om even met ons van gedachten te wisselen.

Naast deze personen zouden wij ook graag onze binnenpromotor Dhr. Spegelaere bedanken voor zijn medewerking, advies en opvolging van ons eindwerk.

Ook gaat onze dank uit naar onze familie en vrienden die steeds bereid waren om even te luisteren en de door ons geschreven teksten na te lezen.

Zonder al deze personen zou dit eindwerk niet zijn wat het nu geworden is.

Daarvoor onze dank,

Hanne, Bart en Bruno

Abstract Dit eindwerk kadert in de oprichting van het bouwkenniscentrum van de kust. De bedoeling is dat in de loop van tijd dit kenniscentrum uigebouwd wordt te Oostende door dhr. Spegelaere. Het vooropgestelde doel van dit centrum is, mensen die in de toekomst problemen ondervinden met betonrot de mogelijkheid geven het bouwkenniscentrum te contacteren. De problemen zullen ingeschat worden, rekening houdend met de reeds opgedane ervaringen. Om van start te gaan werd de kustlijn van Oostende geïnventariseerd. Er werd nagegaan of het gebouw reeds gerestaureerd geweest was en wie de syndicus van het gebouw is. Na verzameling van de gegevens, werden de voornaamste syndici gecontacteerd. Via de syndicus kwamen we gegevens te weten over de gebouwen en over hoe de problematiek in verband met betonrot aangepakt werd. Op die manier kwamen we bij aannemers, architecten en producenten terecht. De volgende stap in het eindwerk was contact opnemen met de vermelde en gelijkaardige firma’s. Met al deze personen werden er afspraken gemaakt. De nodige vragen werden gesteld en op die manier werd gepoogd om de plaats van die personen in de restauratieprocedure te verduidelijken. In dit eindwerk werden dan ook zo goed en zo kwaad als het kon de belangrijkste personen in het proces besproken. De thesis kan dan ook bekeken worden als een handleiding, die aantoont welke de nodige stappen zijn wanneer er betonrot geconstateerd wordt in het gebouw. De komende jaren kunnen deze gegevens dan aangevuld worden met nieuwe gegevens. En de kustlijn van Oostende kan uitgebreid worden tot gans de Belgische kust.

Inhoudsopgave Woord vooraf ............................................................................................................................ 3 Abstract ..................................................................................................................................... 4 Inhoudsopgave .......................................................................................................................... 5 Figuren- en tabellenlijst ............................................................................................................ 9 Inleiding .................................................................................................................................. 12 1.

Betonrot........................................................................................................................... 13 1.1.

1.1.1.

Carbonatatie .................................................................................................... 13

1.1.2.

Corrosieproces ................................................................................................ 15

1.2.

Chloridenaantasting ........................................................................................ 19

1.2.2.

Herkomst chloriden......................................................................................... 20

1.2.3.

Snelheid aantasting ......................................................................................... 21

Herstelmethoden ..................................................................................................... 22

1.3.1.

Oppervlaktebehandeling ................................................................................. 22

1.3.2.

Bescherming van de wapening ....................................................................... 24

1.3.3.

Herstellen van het oppervlak .......................................................................... 24

1.3.4.

Afwerking ....................................................................................................... 32

1.3.5.

Specifieke oplossingen.................................................................................... 33

Inventariseren van de gebouwen..................................................................................... 37 2.1.

Doel......................................................................................................................... 37

2.2.

Werkwijze ............................................................................................................... 37

2.3.

Gebouwenlijst ......................................................................................................... 38

2.4.

Resultaten................................................................................................................ 38

2.4.1.

Gerenoveerde gebouwen................................................................................. 39

2.4.2.

Aangetaste gebouwen ..................................................................................... 39

2.4.3.

Andere gebouwen ........................................................................................... 40

2.5. 3.

Wapeningscorrosie als gevolg van chloridenaantasting ......................................... 19

1.2.1.

1.3.

2.

Wapeningscorrosie als gevolg van carbonatatie ..................................................... 13

Besluit ..................................................................................................................... 40

Syndicus.......................................................................................................................... 42 3.1.

De syndicus............................................................................................................. 42

3.1.1.

Wat is een syndicus......................................................................................... 42

3.1.2.

Wat doet een syndicus .................................................................................... 43

3.1.3.

Hoe wordt een syndicus aangesteld ................................................................ 44

3.1.4.

Wie kan syndicus zijn ..................................................................................... 44

3.2.

4.

3.2.1.

Wat is de algemene vergadering ..................................................................... 44

3.2.2.

De algemene vergadering samenroepen ......................................................... 45

3.2.3.

Wat doet de algemene vergadering................................................................. 45

Architect.......................................................................................................................... 46 4.1.

Algemeen ................................................................................................................ 46

4.2.

Evaluatie vragenlijst................................................................................................ 47

4.2.1.

Restaureren versus nieuw concept .................................................................. 47

4.2.2.

Wanneer vergunning nodig............................................................................. 48

4.2.3.

Grens nieuw concept - restauratie................................................................... 49

4.2.4.

Uitzondering ................................................................................................... 51

4.2.5.

Studiebureau contacteren ................................................................................ 51

4.2.6.

Procedure ........................................................................................................ 52

4.2.7.

Kostprijs.......................................................................................................... 53

4.2.8.

Aantal mensen gemiddeld aanwezig op werf ................................................. 54

4.2.9.

Restauratiepremie ........................................................................................... 55

4.2.10.

Veiligheidscoördinator.................................................................................... 55

4.3. 5.

6.

De algemene vergadering ....................................................................................... 44

Besluit ..................................................................................................................... 56

Studiebureau ................................................................................................................... 58 5.1.

Algemeen ................................................................................................................ 58

5.2.

Onderzoek ............................................................................................................... 59

5.3.

Uitvoer .................................................................................................................... 60

5.3.1.

Betondekking .................................................................................................. 60

5.3.2.

Carbonatatie .................................................................................................... 60

5.3.3.

Chloriden......................................................................................................... 61

5.4.

Testmateriaal........................................................................................................... 62

5.5.

Besluit ..................................................................................................................... 62

Vooronderzoek................................................................................................................ 64 6.1.

Algemeen ................................................................................................................ 64

6.2.

Onderzoek ............................................................................................................... 64

6.3.

6.3.1.

Visuele vaststelling van de schade.................................................................. 66

6.3.2.

Schade bepalen op niet-destructieve wijze ..................................................... 66

6.3.3.

Schade bepalen op destructieve wijze............................................................. 72

6.3.4.

Verzamelen van aanvullende gegevens .......................................................... 74

6.4. 7.

Besluit ..................................................................................................................... 75

Aannemer........................................................................................................................ 76 7.1.

Werkwijze ............................................................................................................... 76

7.2.

De aannemers.......................................................................................................... 76

7.2.1.

Batsleer ........................................................................................................... 76

7.2.2.

Bodima............................................................................................................ 77

7.2.3.

Boey NV ......................................................................................................... 77

7.2.4.

Braet NV ......................................................................................................... 77

7.2.5.

Carrera............................................................................................................. 78

7.2.6.

IBT .................................................................................................................. 78

7.2.7.

Iris ................................................................................................................... 79

7.2.8.

John Saey ........................................................................................................ 79

7.2.9.

MRT................................................................................................................ 80

7.2.10.

Van Britsom .................................................................................................... 80

7.2.11.

Van Huele ....................................................................................................... 80

7.3.

Evaluatie vragenlijst................................................................................................ 81

7.3.1.

Toepassing producten ..................................................................................... 81

7.3.2.

Combinatie van merken .................................................................................. 82

7.3.3.

Manier van opmeten voor kostenbepaling...................................................... 82

7.4. 8.

Hoe de aantasting bepalen ...................................................................................... 65

Besluit ..................................................................................................................... 85

Producent ........................................................................................................................ 86 8.1.

Wat is een producent............................................................................................... 86

8.2.

Producenten............................................................................................................. 87

8.2.1.

BASF............................................................................................................... 87

8.2.2.

Pentagon Plastics ............................................................................................ 90

8.2.3.

Sika ................................................................................................................. 91

8.2.4.

Andere producenten ........................................................................................ 92

8.3.

Technische goedkeuring ......................................................................................... 92

8.3.1.

Nodige attesten................................................................................................ 92

8.3.2.

ATG ................................................................................................................ 93

8.3.3.

Europese norm ................................................................................................ 95

8.4. 9.

Productlijsten .......................................................................................................... 96

Controlebureau................................................................................................................ 97 9.1.

Algemeen ................................................................................................................ 97

9.2.

Welke firma’s.......................................................................................................... 97

9.2.1.

SGS ................................................................................................................. 97

9.2.2.

Seco................................................................................................................. 98

9.3.

Werkwijze ............................................................................................................... 99

9.4.

De tienjarige verzekering........................................................................................ 99

9.4.1.

Verzekerde personen..................................................................................... 100

9.4.2.

Voorwerp van de verzekering....................................................................... 100

9.4.3.

Schade binnen 10 jaar ................................................................................... 100

9.4.4.

Soorten verzekering ...................................................................................... 101

9.5.

Evaluatie vragenlijst.............................................................................................. 101

9.6.

Besluit ................................................................................................................... 102

10.

Casestudy: Costa Brava ............................................................................................ 103

10.1.

Het gebouw ....................................................................................................... 103

10.2.

Eerste renovatie................................................................................................. 104

10.3.

Tweede renovatie .............................................................................................. 105

10.3.1.

Vooronderzoek.............................................................................................. 105

10.3.2.

Uitvoer .......................................................................................................... 106

10.4.

Derde renovatie................................................................................................. 107

10.4.1.

Verwijderen loszittende stukken................................................................... 107

10.4.2.

Vooronderzoek bij Costa Brava.................................................................... 107

10.4.3.

Kathodische bescherming ............................................................................. 110

10.4.4.

Keuze van uitvoer ......................................................................................... 111

10.4.5.

Uitvoer .......................................................................................................... 112

10.5.

Besluit ............................................................................................................... 118

Besluit ................................................................................................................................... 119 Bijlagen ................................................................................................................................. 120 Literatuurlijst......................................................................................................................... 144

9

Figuren- en tabellenlijst Fig. 1.1:

CUR Rapport 90-3. (1990). Carbonatatie, corrosie en vocht. Gouda, CUR.

Fig. 1.2:


Fig. 1.3:


Fig. 1.4:

CUR Rapport 92-7. (1990). Kritisch chloridegehalte in gewapend beton. Gouda, CUR.

Fig. 1.5:


Fig. 1.6:


Fig. 1.7:


Fig. 1.8:

Zandstralen. http://www.ervas.nl/library/images/brep4.jpg

Fig. 1.9:

Aanbrengen herstelmortel. http://www.had-vochtwering.nl/004.jpg

Fig. 1.10: Betonscheuren. http://www.perfectbouw.nl/images/beton3.jpg Fig. 2.1:

gerenoveerd gebouw. De Clerck, Bruno, Vercoutere, Hanne, Meulders, Bart (2007). zelf gemaakte foto’s.

Fig. 2.2:

gerenoveerd gebouw met roestplekken. De Clerck, Bruno, Vercoutere, Hanne, Meulders, Bart (2007). zelf gemaakte foto’s.

Fig. 2.3:

aangetaste gebouwen. De Clerck, Bruno, Vercoutere, Hanne, Meulders, Bart (2007). zelf gemaakte foto’s.

Fig.6.1:

Afbeelding van blaasvorming en het afschilferen van het oppervlak. De Mulder Eline (2006). Kathodische bescherming van gewapende betonconstructies. Nietgepubliceerd eindwerk voor het behalen van het diploma industrieel ingenieur bouwkunde – optie finaliteit, Oostende, KHBO.

Fig. 6.2:

Onderzoekstechnieken op verhard beton. http://www.tqcinfo.nl/images/products/150x150/ld0500.jpg(18-04-2007).

Fig. 6.3:

Onderzoekstechnieken op verhard beton. http://info.benoratg.org/media/docs/local/IPM106_WGi.pdf (18-04-2007).

Fig. 6.4:


- Marktonderzoek betonrot -

10 Fig. 6.5:


Fig. 6.6:

scheuren in het beton. De Clerck, Bruno, Vercoutere, Hanne, Meulders, Bart (2007). zelf gemaakte foto’s.

Fig. 6.7:


Fig. 6.8:

Principetekening van een potentiaalmeting . De Mulder Eline (2006). Kathodische bescherming van gewapende betonconstructies. Niet-gepubliceerd eindwerk voor het behalen van het diploma industrieel ingenieur bouwkunde – optie finaliteit, Oostende, KHBO.

Fig. 6.9:


Fig. 6.10: fenolftaleïnetest. De Clerck, Bruno, Vercoutere, Hanne, Meulders, Bart (2007). zelf gemaakte foto’s. Fig. 10.1: Costa Brava. De Clerck, Bruno, Vercoutere, Hanne, Meulders, Bart (2007). zelf gemaakte foto’s. Fig. 10.2: resultaten potentiaal meting. Giorgini, Roberto (2004). Project 20.344: Vooronderzoek ten behoeve van kathodische bescherming en corrosie preventie aan verschillende met chloride aangetaste betonnen onderdelen aan de voorgevel van het appartementencomplex “Costa Brava” aan de Zeedijk te Oostende. ConCorDe BV.. Fig. 10.3: verschillende concepten. IBT (2005). Gevelrenovatie Residentie Costa Brava: algemene veragdering 21 mei 2005. Fig. 10.4: detail terrasopbouw. IBT (2005). technische tekening terrasrand. Fig. 10.5: terras. Naessens, David (2005). zelf gemaakte foto’s. Fig. 10.6: lintelen. Naessens, David (2005). zelf gemaakte foto’s. Fig. 10.7: luifel. Naessens, David (2005). zelf gemaakte foto’s. Fig. 10.8: gevelelementen. Naessens, David (2005). zelf gemaakte foto’s. Tabel 1.1: maximaal toegestane chloridengehalte in het beton. CUR Rapport 92-7. (1990). Kritisch chloridegehalte in gewapend beton. Gouda, CUR Tabel 1.2: Schiessl, P., Repair strategies for concrete structures damaged by reinforcement corrosion, studiedag “Herstellen van beton”, Technologisch Instituut, Antwerpen. Tabel 1.3: Schiessl, P., Repair strategies for concrete structures damaged by reinforcement corrosion, studiedag “Herstellen van beton”, Technologisch Instituut, Antwerpen. - Marktonderzoek betonrot -

11 Tabel 6.1: De Mulder Eline (2006). Kathodische bescherming van gewapende betonconstructies. Niet-gepubliceerd eindwerk voor het behalen van het diploma industrieel ingenieur bouwkunde – optie finaliteit, Oostende, KHBO.


12

Inleiding Doordat er vaak problemen opduiken in verband met de restauratie van betonrot kwam onze binnenpromotor, Dhr. Spegelaere, op het idee om een bouwkenniscentrum op te richten. Dit kenniscentrum zou de bewoners en alle andere personen die met deze problematiek in aanraking komen met raad en daad bijstaan.

Het resultaat van dit eindwerk kan gezien worden als een handleiding die gevolgd kan worden wanneer er betonrot optreedt. Alle mogelijke instanties kunnen dan hier de nodige informatie halen. Deze informatie kan allerhande zijn, van vooronderzoek tot de vereiste attesten, van uitvoeringswijze tot restauratieproduct.

Het eindwerk bestaat uit drie grote delen. In het eerste hoofdstuk zal het onderwerp betonrot bekeken worden. Hier zal de oorzaak van betonrot uit de doeken gedaan worden, de manier waarop het vastgesteld kan worden en hoe het hersteld kan worden. Hoofdstuk twee tot negen zal alle mogelijke zaken en instanties die betrekking hebben tot de herstelling van betonrot van naderbij bekijken. Dit zijn de gebouwen aan de kustlijn van Oostende, de syndici, de architecten, het vooronderzoek, de studiebureaus, de aannemers, de producenten en de controlebureaus. Het laatste hoofdstuk, hoofdstuk tien, is een casestudie van de residentie “Costa Brava”. Dit appartementsgebouw heeft al enkele herstellingen achter de rug en werd bij de laatste restauratie voorzien van kathodische bescherming om een nieuwe aantasting door betonrot te vermijden. De reeds gebeurde herstellingen worden kort besproken.

Om het overzicht te bewaren werd vóór ieder hoofdstuk een organigram geplaatst. Op die manier kan nagegaan worden waar men zich bevindt in de thesis.


Hoofdstuk 1: Betonrot

13

BETONROT Vooronderzoek

Studiebureau Gebouw

Syndicus

Architect Aannemer Controlebureau Producent

Casestudy Costa Brava

1.

Betonrot

Betonrot heeft hoofdzakelijk twee oorzaken: carbonatatie en chloridenaantasting. Deze twee oorzaken hebben als gevolg dat de wapening in beton roest. Aangezien roest een groter volume inneemt dan het oorspronkelijke staal zullen er spanningen in het beton ontstaan. Deze zorgen er voor dat het beton weggeduwd wordt en zo ontstaan er scheuren. In het ergste geval is er afbrokkeling van het beton.

1.1. 1.1.1.

Wapeningscorrosie als gevolg van carbonatatie Carbonatatie

Het beton beschermt de wapening tegen corrosieaantasting. Aangezien het beton een redelijk hoog alkalisch gehalte heeft (pH-waarde van ongeveer 13) zal het staal een beschermende laag hebben. Deze laag wordt de passiveringslaag genoemd. De passiveringslaag is eigenlijk een dunne oxidelaag: Fe2O3 en Fe3Oc.



14

Fig. 1.1: Stroomkring corrosieproces bij pH > 9

Er zijn verschillende redenen waarom staal op zich niet roest in beton: − gassen (zuurstof) kunnen niet doorheen de poriën dringen die gevuld zijn met water; − in een binnenklimaat kunnen de gassen wel doordringen (de poriën zijn niet volledig gevuld met water), maar de nodige hoeveelheid water om corrosie tot stand te brengen ontbreekt; − de passiveringslaag verhindert de elektrische stroom, het verhindert dat de ijzerionen het staal verlaten.

De voorwaarden voor passivering zijn de volgende: − poriënvloeistof moet een voldoende hoge alkaliteit bezitten (pH-waarde 13); − de chloridenconcentratie in het beton mag een bepaalde waarde niet overschrijden (zie chloridenaantasting).

De lucht bevat koolstofdioxide. Deze CO2, zorgt ervoor dat het alkalische gehalte van het beton daalt van 13 naar 8 à 8,5. Hiermee is de beschermende werking van het beton t.o.v. staal verdwenen. Carbonatatie is een langzaam proces omwille van twee redenen: − er is maar een lage concentratie koolstofdioxide in de lucht aanwezig; − het beton heeft een grote reserve aan alkaliën. Carbonatatie zal optreden op het grensvlak poriewater-lucht: CO2

+

(koolstofdioxide +

H2O

water

H2CO3 koolzuur)



15

Aangezien er in beton steeds vrije kalk (Ca(OH)2 ) aanwezig is, zal dit reageren met koolzuur als volgt:

Ca(OH)2

+

H2CO3

CaCO3

+

H2O

(calciumhydroxide + koolzuur calciumcarbonaat + water) Het onoplosbare calciumcarbonaat zal neerslaan in de poriën van het beton en zo verdere indringing van koolzuurgas verhinderen. Deze afzetting van het calciumcarbonaat zal dus zorgen voor een betere dichtheid van het beton. Voor betonstaal echter kan dit proces roestvorming geven: als het calciumhydroxide wordt omgezet in calciumcarbonaat zal de pH-waarde van het beton sterk dalen (naar ongeveer 8 à 8,5). We gaan over van een sterk alkalisch, basisch milieu naar een basisch, neutraal milieu. Uit dit proces ontspringen de verschillende redenen waarom carbonatatie een langzaam proces is: eerst moet alle kalk in de omgeving omgezet worden en moet het gevormde water verdampen. Enkel als dit gebeurd is kan het carbonatatiefront verder doordringen.

1.1.2.

Corrosieproces

Corrosie zal optreden als het vochtfront rond de wapening ligt. Op figuur 2 hieronder kan je zien hoe corrosie in zijn werk gaat:

Fig. 1.2: Stroomkring corrosieproces bij pH > 9



16

Om corrosie te verkrijgen moet er aan een aantal voorwaarden voldaan zijn: − er moet een potentiaalverschil aanwezig zijn; − de anode en kathode moeten onderling verbonden zijn; − depassivering is noodzakelijk; − de kathode moet voldoende O2 bezitten ter vorming van OH-. Metaal bestaat uit een kristalrooster van positief geladen metaalionen. De bijhorende elektronen vormen de compenserende negatieve lading. Als staal in contact komt met water (aanwezig in de poriën van beton) zullen de ijzerionen door de watermoleculen uit het kristalrooster gehaald worden. De ijzerionen worden opgenomen in het water. De vrijgekomen ijzerionen zullen een reactie met de OH--ionen aangaan ter vorming van ijzerhydroxide (die zal neerslaan). Dit eindproduct zal omgezet worden in de slecht oplosbare, poreuze massa, ijzerroest, die een volume kan aannemen die veel groter is dan oorspronkelijk (tot 7 maal groter).

Corrosie van wapening is een elektrochemisch proces en bestaat uit twee fasen: •

initiatiefase: tijdens deze fase wordt het beschermende milieu rond de wapening teniet gedaan;

•

propagatiefase: tijdens deze fase wordt de corrosie ontwikkeld.

Fig. 1.3: corrosie fases

initiatiefase staal + OH- roest + e- (oxidatie) Dit proces vindt plaats aan de anode en stabiliseert na enige tijd. propagatiefase O2 + 2H2O + 4 e- 4 OH- (reductie)



17

Het proces vindt plaats aan het staaloppervlak en aan de kathodezijde. Zolang er zuurstofaanvoer is kan dit proces continu verlopen. De vrijgekomen elektronen (in de initiatiefase) worden omgezet in OH--ionen (in de propagatiefase), die op hun beurt zorgen voor roestvorming in de initiatiefase. Zo verkrijg je dus een cirkel en wordt er een elektrische stroom gecreëerd: de elektronen stromen van de anode naar kathode.

Er zijn verschillende situaties waarin corrosie kan voorkomen: − Binnenklimaat: er vindt vrij snel uitdroging plaats. Carbonatatie kan de uitdroging niet bijhouden (er is water nodig); dit heeft als resultaat dat het beton maar vrij zwak wordt gecarbonateerd tot op vrij grote diepte. De wapening ligt dan wel in het carbonatatiefront en er is zuurstof aanwezig, maar er is onvoldoende water om corrosie te verkrijgen. Dus zal corrosie niet plaatsvinden. − Buitenklimaat, blootgesteld aan weer en wind: in deze situatie is er veel variatie. Soms vind er uitdroging plaats. In deze perioden verdampt het water en kan er carbonatatie plaatsvinden. Maar het verdampen gaat niet zo vlug als bij binnenklimaat, met als gevolg dat de carbonatatie veel langzamer verloopt. Daarna kan het regenen en worden de poriën volledig gevuld met water. Dit zorgt ervoor dat zuurstof niet kan doordringen in beton. In deze periode treedt carbonatatie niet op. Carbonatatie kan pas weer optreden als er een volgende droge periode aanbreekt. Het carbonatatiefront kan zo geleidelijk dieper doordringen. Als de constructie goed is uitgevoerd zal in deze situatie geen ernstige schade opleveren. − Buitenklimaat, beschermd tegen directe regeninslag: ook hier schommelt het vochtfront, zoals in vorige situatie. Er zijn droge perioden, waar het water verdampt, en vochtige perioden die ervoor zorgen dat de poriën water opnemen. Maar hier zal het vochtfront dieper indringen dan in de vorige situatie. Deze situatie is de meest ernstige: op de plaats van het vochtfront is er continu een lage pH-waarde en zuurstof en water aanwezig. Deze voorwaarden zijn nodig om corrosie te laten plaatsvinden. Als de wapening zich in het vochtfront bevindt, zul je ernstige schade hebben aan je structuur.



18

− Onder water: in deze situatie heb je onvoldoende CO2 om carbonatatie te laten optreden. Corrosie zal hier niet voorkomen omdat er een sterke pH-waarde aanwezig is en er is een tekort aan zuurstof.

Fig.1.4: Locaties milieuklassen XD en XS

Fig. 1.5: Carbonatatiediepte in functie van de tijd, bij verschillende klimatologische omstandigheden



1.2.

19

Wapeningscorrosie als gevolg van chloridenaantasting

1.2.1.

Chloridenaantasting

De hoeveelheid chloriden die in beton aanwezig mogen zijn is beperkt. De maximale hoeveelheid wordt voorgeschreven door de norm NEN- EN 206-1, zie tabel 1.

Tabel 1.1: Maximaal toegestane chloridengehalte in beton Maximaal toegestane chloridegehalte volgens NEN-EN 206-1 soort beton

max. chloridengehalte tov cementgehalte (%)

ongewapend

1,00

gewapend

0,40

voorgespannen

0,20

De aantasting van beton, betonstaal verloopt in verschillende fasen: •

Eerste fase: vrije chloorionen die in het beton aanwezig zijn dringen door in de passiveringslaag. Daar zullen ze reageren met het ijzer en vormen het goed oplosbaar ijzerchloride (FeCl2). Dit ijzerchloride zal op zijn beurt reageren met OH--ionen waardoor de chloorionen afgestoten worden. Doordat in de laatste reactie OH--ionen gebruikt wordt zal de pH-waarde van het beton dalen tot 8 à 8,5. Fe2+ + 2Cl- FeCl2 FeCl2 + 2(OH)- Fe(OH)2 + 2Cl-

•

Tweede fase: door de hydrolyse van het ijzerchloride kan er een zoutzuur (HCl) ontstaan: FeCl2 + 2H2O Fe(OH)2 + 2HCl

•

Derde fase: kleine hoeveelheden chloriden kunnen een plaatselijke verstoring van de passiveringslaag tot gevolg hebben. Plaatselijke aantasting van de wapening gaat gepaard met putjes in het staaloppervlak. Dit verschijnsel wordt putcorrosie genoemd en is zichtbaar door roestvlekjes die op het buitenvlak van het beton tevoorschijn komen.



1.2.2.

20

Herkomst chloriden

De chloriden die in het beton aanwezig zijn zitten er van in het begin in door het inmengen van grondstoffen of ze zijn doorgedrongen in het beton van buitenaf. De voornaamste bronnen van herkomst van chloriden zijn:

Fig. 1.6: Locaties milieuklassen XD en XS

•

Chloriden uit grondstoffen: alle grondstoffen waarmee beton wordt gemaakt bevatten chloriden, de chloridenconcentratie mag bepaalde waarden niet overschrijden (zie tabel). Grondstoffen uit de zee gewonnen bevatten normaal gezien meer chloriden dan gewonnen uit rivierbeddingen.

•

Chloriden uit niet-maritieme bronnen:

− Dooizouten milieuklasse XD1 − Zwembadwater en industrieel (afval)water milieuklasse XD2 − Horizontale vloeren blootgesteld aan dooizouten milieuklasse XD3 •

Chloriden uit zeewater en zeewind.

− Betonconstructies aan de kust milieuklasse XS1 − Beton van maritieme constructies, permanent onder water milieuklasse XS2 (geringe gevolgen door gebrek aan zuurstof onder water) − Beton van maritieme constructies, in getijde-, spat- en stuifzone boven water milieuklasse XS3 (groot risico)



1.2.3.

21

Snelheid aantasting

Er spelen verschillende zaken een rol bij de snelheid van aantasting van beton door chloriden. De snelheid en de mate waarin chloride door de betondekking kan binnendringen en de wapening kan aantasten hangt af van volgende elementen:

Soort cement: beton dat gemaakt is op basis van hoogovencement heeft bij volledige hydratatie een dichtere poriënstructuur dan beton gemaakt op basis van portlandcement. Hoe dichter de poriënstructuur, hoe geringer de doordringing van chloriden zal zijn. Met als gevolg dat de aantasting van het betonstaal ook geringer zal zijn. Hieruit volgt dat hoogovencement betere bescherming biedt tegen chloridenaantasting dan portlandcement.

Portlandcement

Hoogovencement

Fig. 1.7: Verschil in dichtheid van de cementsteen tussen portlandcement en hoogovencement

•

Chloridenbinding: hoogovencement bevat cementsteen dat grotere hoeveelheden chloriden kan absorberen dan portlandcement. Doordat er meer chloriden worden geabsorbeerd zijn er minder vrije chloriden. Aangezien het enkel de vrije chloriden zijn die zorgen voor aantasting van het betonstaal, is hoogovencement beter dan portlandcement.

•

Cementgehalte: hoe hoger het cementgehalte, hoe minder indringing van de chloriden. Als het cementgehalte hoger is zullen er meer chloriden gebonden worden met het cement waardoor er minder vrije chloriden zijn.

•

Water-cementfactor: een verlaging van de water-cementfactor heeft een reductie van indringing van chloriden tot gevolg. Hoe minder chloriden kunnen indringen, hoe minder aantasting van het betonstaal.


Hoofdstuk 1: Betonrot •

22

Nabehandeling: De hydratatiegraad heeft een belangrijke invloed op de indringing van chloriden. De duur en de kwaliteit van de nabehandeling hebben een grote invloed op de mate van hydratatie.

1.3.

Herstelmethoden

Restauratie gebeurt in enkele stappen. Op de eerste plaats wordt het oppervlak behandeld, want om tot een goed resultaat te komen moet het oppervlak gereinigd worden. Eens dit gebeurd is, zal het aangetaste oppervlak hersteld worden. Indien nodig komt dan nog een afwerklaag op het herstelde oppervlak. Er mag niet vergeten worden dat elke restauratie uniek is en dat elke oorzaak een specifieke oplossing heeft. Daarom zullen twee gevallen iets nauwkeuriger bekeken worden. Namelijk wapeningscorrosie door carbonatatie en door chloriden.

1.3.1.

Oppervlaktebehandeling

Zoals steeds geldt ook bij deze restauratie dat er op een gezonde, gereinigde ondergrond gewerkt wordt. Om dit te bekomen zullen alle verontreinigingen die de hechting negatief zouden beïnvloeden verwijderd worden. Het loszittend en gescheurd beton zal tevens verwijderd worden. Er wordt steeds aangeraden om het beton zo hoekig mogelijk uit te hakken. Hierdoor zal de restauratiemortel eenvoudiger aangebracht kunnen worden en al er dus ook een betere hechting zijn. Naast het haaks uithakken van het beton zal er ook voor gezorgd worden dat deze tot voorbij de wapening weggehaald wordt. Er wordt gesteld dat men met de hand achter de wapening moet kunnen. Alle geroest en aangetaste wapening zal op die manier bloot komen te liggen. Er wordt voor gezorgd dat aan elke kant van de aangetaste wapening steeds enkele cm blanke wapening te zien is. Op die manier kan men vrij zeker zijn dat alles wat aangetast is verwijderd of hersteld zal worden. Eens de wapening blootgesteld is, zal deze beoordeeld worden. Wanneer het staal er niet goed meer uitziet zijn er enkele mogelijkheden. Er kan wapening bijgelegd, bijgekleefd worden of er kan beton bijgestort worden. Wanneer de wapening wel nog in goede staat is, zal deze gereinigd worden. Dit kan gebeuren aan de hand van zandstraling. Het is niet zo dat steeds alle roest verwijderd dient te worden. Dit is afhankelijk van welk materiaal er later gebruikt zal worden. Deze oppervlaktebehandeling kan op verschillende manieren gebeuren.


Hoofdstuk 1: Betonrot 1.3.1.1.

23

De mechanische methode

Bij de mechanische methode kan gritstralen of afschrapen toegepast worden.

Bij

gritstralen

worden

gebroken en gemalen schelpen met een hoge snelheid tegen het oppervlak gespoten. Op deze manier wordt het wapeningsstaal ontroest. Afschrapen kan

enkel

toegepast

worden

op

horizontale vlakken met behulp van machines die langs de onderkant over staalborstels

of

stalen

Fig.1.8: Zandstralen

beitels

beschikken. 1.3.1.2.

De hydraulische methode

Bij de hydraulische methode wordt water onder hoge druk (20 à 160 bar) tot zeer hoge druk (600 à 1200 bar) met behulp van een waterslang op de te behandelen oppervlakten gespoten. Deze methode wordt voornamelijk toegepast bij het verwijderen van verven, de cementhuid en slechte betonoppervlakken. Eventueel wordt er staalgrit toegevoegd om het effect te verhogen. 1.3.1.3.

De thermische methode

De thermische methode zorgt enkel voor het loskomen van de oppervlaktelaag onder de vorm van schilfers. Deze methode moet gevolgd worden door de mechanische methode om alle loszittende deeltjes te verwijderen. De thermische methode bestaat erin door sterke verhitting, met een acetyleen-zuurstofvlam van 3200 °C, de oppervlaktelaag te doen loskomen. Het loskomen van de toplaag onder de vorm van schilfers vindt plaats omdat er kristalomzettingen gebeuren en het smelten van steentjes optreedt. De hoge temperaturen, gevormd door de vlam, zijn niet schadelijk voor het onderliggende beton en de wapening (proeven hebben dit aangetoond).


Hoofdstuk 1: Betonrot 1.3.1.4.

24

De chemische methode

Ook deze methode bestaat erin om de toplaag van het oppervlak te verwijderen en het wapeningsstaal te ontroesten. Dit gebeurt door een zoutzuur (HCl) of een fosforzuur (H3PO4) op het betonoppervlak aan te brengen. Er moet wel rekening gehouden worden met de vervuiling van de chloride-ionen van het naastgelegen betonoppervlak. Daarom moet goed nagespoeld worden met water.

1.3.2.

Bescherming van de wapening

Als de wapening gecontroleerd is kan deze eventueel beschermd worden. Dit kan gebeuren aan de hand van een epoxycoating of fijne herstelmortel. Als verder tijdens de restauratie een hydraulische herstelmortel wordt gebruikt, dan is geen bescherming nodig. Dit omdat er een nieuwe passivatielaag op het staal ontstaat door het alkalisch karakter van de mortel.

1.3.3.

Herstellen van het oppervlak

Het oppervlak kan op twee manieren hersteld worden. Men spreekt van een zachte restauratie als er gebruik gemaakt wordt van mortels. Ook kenmerkend voor deze methode is dat de structuur behouden wordt. Naast deze zachte manier is er ook de harde restauratie-methode. Bij deze methode worden de grovere middelen gebruikt. Hier zal beton gegoten of gespoten worden. 1.3.3.1.

Zachte restauratie

Tijdens de zachte restauratie wordt gebruik gemaakt van mortels. Op de markt zijn er verschillende mortels. Deze worden opgedeeld volgens hun bindmiddelen. Er wordt gesproken van cementgebonden mortels (CC-mortels) wanneer er geen of slechts een klein percentage (maximaal 5%) aan polymeren aanwezig zijn. Naast deze polymeren kunnen eventueel ook nog hulpstoffen zoals luchtbelvormer en plastificeerder toegevoegd worden. Kunstharsgebonden mortels (PC-mortels), zijn mortels waarbij kunsthars het enige bindmiddel is. Van alle soorten polymeren die vroeger gebruikt worden, wordt de dag van vandaag enkel nog epoxyhars gebruikt. Er kan dus ook, naast kunstharsgebonden mortels, over epoxygebonden mortels gesproken worden. De twee voorgaande mortels, zowel cement- als kunstharsgebonden mortels, hebben hun voor- en nadelen. Als derde soort zal een combinatie van beiden gemaakt worden. De correcte combinatie zal alle voordelen van beiden samenbrengen en zo kan een mortel - Marktonderzoek betonrot -


25

ontwikkeld worden die zoveel mogelijk aan de gewenste eisen zal voldoen. De mortel zal tussen de 5 en 20% polymeer ten opzichte van de cementmassa bevatten. Wanner het gehalte namelijk minder is dan 5% zal de toevoeging van polymeren geen effect hebben op de bereide herstellingsmortel. Gaat het gehalte boven de 20% zal dan zullen de voordelen van cement te niet gedaan worden. Ze worden cementgebonden polymeergemodificeerde mortels (PCC-mortels) genoemd. In de volgende puntjes worden de voor- en nadelen van de verschillende mortels opgesomd.

cementgebonden mortels Voordelen: − het gaat hier om een zeer eenvoudige samenstelling. Het voordelige hieraan is dat de eigenschappen, mogelijkheden en beperkingen van het product gekend zijn; − de samenstelling van cementgebonden mortels verschilt amper van deze van beton. Hierdoor zijn ook de eigenschappen grotendeels gelijk. Het voordeel hiervan is dat ook deze herstelmortels, net zoals het beton, hoog alkalisch zijn en de wapening opnieuw zullen passiveren. Er treedt dus re-alkalisatie op. Tijdens deze re-alkalisatie migreren hydrolxyl-ionen uit de net aangebracht mortellaag naar het oude beton. Hierdoor komt de wapening opnieuw in een niet gecarbonateerde omgeving. Er vormt zich een nieuwe passiveringslaag en het roestvormingsproces stopt. Het geroeste staal moet dus niet volledig ontroest worden. Het nadeel bestaat erin dat de nieuw aangebrachte laag zelf minder alkalisch zal worden; − daar het gaat om een gelijkaardig product als beton, beschikt de cementgebonden mortel over dezelfde uitzettingscoëfficiënt als beton; − de cementgebonden mortels beschikken over een relatief hoge E-modulus; − er kunnen bij de mortel ook toeslagstoffen toegevoegd worden. Op die manier kan aan bepaalde specifieke eisen voldaan worden; − deze mortels zijn relatief goedkoop doordat het gaat om de samenstelling van redelijk eenvoudige producten (granulaten, cement en water). Nadelen: − zoals reeds vermeld benadert deze herstelmortel de eigenschappen van beton. De cementgebonden mortel zal dus ook niet bestand zijn tegen chemisch agressief milieu en de herstelde laag zal opnieuw aangetast worden.



26

− door de hoge water/cementfactor van de mortel zal bij het uitharden van de aangebrachte cementgebonden mortel krimp optreden. Doordat de betonnen ondergrond reeds krimp ondergaan heeft zal de hechting teniet gedaan worden. Het zal dus een must zijn om de W/C-factor zo klein mogelijk te houden. Hiervoor kan de toevoeging van een superplastificeerder een uitweg bieden. Andere oplossingen zijn krimparme mortels of het gehalte aan fijn materiaal beperken. Er mag ook niet vergeten worden dat een lagere water/cementfactor resulteert in een lagere verwerkbaarheid. − deze herstelmortel beschikt over een lage treksterkte, buigtreksterkte en rekcapaciteit. − de cementgebonden mortel kan niet in dunne reparatielagen (enkele cm) aangebracht worden. Als de cementmortel aangebracht wordt op een droge laag beton zal het water vanuit de cementmortel migreren naar het droge beton. Daardoor zal er niet genoeg water aanwezig zijn om de binding tot stand te brengen. Dit kan aanleiding geven tot scheurvorming (ook ten gevolge van krimp). Om dit te vermijden kan het bestaande droge beton vochtig gemaakt worden. Dan wordt er liefst 24 uur er gewacht vooraleer de cementmortel wordt aangebracht. Op deze manier zal het droge beton geen water meer vanuit de cementmortel aantrekken.

Kunstharsgebonden mortels Voordelen: − kunstharsgebonden mortels zijn goed verwerkbaar. Dit komt doordat er hier gewerkt wordt met een chemisch bestandsdeel. De uithardingtijd kan beïnvloed worden naargelang de wens van de consument, toepassingsgebeid en de omstandigheden. Deze reparatiemortel is over het algemeen vrij temperatuurgevoelig. Bij winteromstandigheden zal er dan ook een sneller uithardende epoxyhars gebruikt worden dan tijdens de zomer; − deze mortel krimpt minder in vergelijking met de cementgebonden mortels. Op die manier zullen er minder spanningen op het hechtvlak optreden; − wanneer de mortel op een droge ondergrond aangebracht wordt, zal deze over een hoge hechtsterkte beschikken. De hechting van deze mortel is beter dan die van cementgebonden mortels, doordat de kunststoffen in vloeibare vorm voorkomen. Hierdoor zal het aantal contactpuntjes groter zijn;



27

− aangezien kunstharsgebonden mortels meestal zeer impermeabel zijn zal de herstellaag een goede afsluiting vormen tegen vocht en gassen. Er kan dus gesteld worden dat de mortel bestand is tegen chemische factoren. Een voorwaarde hiervoor is wel dat de herstellaag scheurvrij moet zijn en goed afgewerkt; − in tegenstelling tot de cementgebonden mortels is het hier wel mogelijk om in dunne lagen te werken.

Fig.1.9: aanbrengen cementmortel

Nadelen: − deze mortels zijn weliswaar niet alkalisch. Hierdoor zal de wapening niet gepassiveerd worden. Om dit nadeel iets op te heffen kan er een beschermende coating aangebracht worden op ontroeste wapeningsstaven; − doordat vocht de uitharding belemmerd zal de kunstharsgebonden mortel enkel aangebracht worden op een droge ondergrond om een goede hechting te realiseren; − de mortel is zeer weinig dampdoorlatend. Hierdoor kunnen aan de binnenzijde van de reparatielaag drukspanning ontstaan en zo de laag eraf duwen. − een lagere E-modulus dan bij cementmortels. Dit zorgt er ook voor dat de druksterkte van deze mortels, die tot 110N/mm² kan bedragen, niet zo voordelig is. Er mag dus niet op de volledige sterkte van de herstelmortel gerekend worden; − een hogere thermische uitzettingscoëfficiënt zal ervoor zorgen dat er hier opmerkelijke temperatuursspanningen zullen optreden aan het hechtvlak. Omwille van de isolerende werking van de herstelmortel zal de ondergrond minder snel uitzetten dan de herstelmortel zelf. Dit kan eventueel leiden tot onthechting. Door toevoeging van zandkorrels, toeslagmaterialen, vulstoffen en gelijkaardig materiaal kan de uitzettingscoëfficiënt verminderd worden; - Marktonderzoek betonrot -


28

− epoxymortel heeft een heel goede sterkte, zelfs iets te sterk: De sterkte van deze mortel zal de sterkte van beton overschrijden met als gevolg dat er scheuren zullen ontstaan op het scheidingsvlak beton/epoxymortel, bij bewegende delen. De scheuren die ontstaan bevinden zich in het beton, niet in epoxy; − het uitzicht van epoxymortel verschilt van deze van beton. Hierdoor treedt er qua esthetiek een probleem op; − omwille van het feit dat er met vluchtige oplosmiddelen gewerkt wordt, is het rendement lager; − deze mortels bestaan uit meerdere componenten die gemengd moeten worden. De mengverhoudingen zijn van groot belang. Elk product heeft zijn specifieke voorschriften en hoe meer producten er gebruikt worden, hoe groter de kans op fouten tijdens het samenvoegen van de componenten; − één van de componenten is een chemisch bestandsdeel. Dit zal er voor zorgen dat de kostprijs hoger ligt dan bij cementgebonden mortels.

Cementgebonden polymeergemodifieerde mortels Voordelen: − de W/C-factor voor dezelfde verwerkbaarheid zal hier lager liggen dan bij cementgebonden mortels. Hierdoor zal de krimp van deze mortel bij uitdroging ook lager liggen; − de sterkte van de mortel neemt toe door toevoeging van polymeren. Er zijn hier meerdere redenen voor. Door de vorming van een polymeerfilm aan de interface zal de aanhechtsterkte toenemen. De continue polymeermatrix, die in de cementmatrix verweven zit, zal ervoor zorgen dat microscheurtjes overbrugd worden door de polymeerfilm. Omwille van het feit dat de toevoeging van polymeren er voor zorgt dat er minder water nodig is om eenzelfde verwerkbaarheid te realiseren, zal de mortel ook sterker zijn. Er wordt tevens beweert dat polymeertoevoeging zorgt voor een homogenere structuur. Op die manier zullen lokale spanningconcentraties vermindert worden; − hoe hoger het polymeergehalte hoe hoger de maximale rek bij breuk. Deze stijging is vooral te danken aan de maximale rek van de polymeerfilm; − de porositeit van de cementgebonden polymeergemodificeerde mortels is lager dan deze van de ongemodificeerde mortels. Omwille van de daling in porositeit zal er



29

minder water opgenomen worden. Deze daling van de waterabsorptie zal de duurzaamheid ten goede komen; − de toevoeging van polymeren zal ervoor zorgen dat het aantal kleine poriën verhoogt in vergelijking met ongemodificeerde mortels. In hetzelfde volume zullen er dus meer poriën aanwezig zijn, maar dan wel fijnere. Dit zal de permeabiliteit doen verminderen. Hierdoor zal water minder snel door de mortel kunnen verplaatsen. Naast het water, zullen ook de in water opgeloste schadelijke ionen zich moeilijker kunnen verplaatsen. Dit is niet het enige voordeel. Doordat het water langer in de mortel vastgehouden wordt zullen de cementdeeltjes vollediger hydrateren wat op lange termijn de sterkteëigenschappen positief zal beïnvloeden. Het water op de buitenste laag zal de mortel dichter maken, waardoor gassen moeilijker kunnen binnendringen en de kans op carbonateren kleiner wordt. Dezelfde reden zal ook de vorst-dooi weerstand verhogen; − bij cementgebonden polymeergemodificeerde mortels is het luchtgehalte groter. Dit zorgt voor een goede vorstbestendigheid, doordat het aanwezige vrije water bij bevriezing kan uitzetten in de holtes waar lucht is. Er moet wel rekening gehouden worden dat een stijging van het luchtgehalte een daling van de sterkte betekent. Nadelen: − de elasticiteitsmodulus van de mortel daalt bij een toenemend polymeergehalte. De reden hiervoor is het feit dat de elasticiteitsmodulus van een polymeer veel lager is dan die van een cementmortel. Dus hoe meer polymeren, hoe sterker de vervormingeigenschappen zich zullen doen gelden; − de vervorming van cementgebonden polymeergemodifieerde mortels onder druk zal groter zijn die bij een polymeerloze mortel; − in vergelijking met cementgebonden mortels zullen deze mortels een grotere hoeveelheid lucht opsluiten. De oorzaak hiervoor wordt toegeschreven aan de emulgator en stabilisatoren in de dispersie. Deze zijn ook de oorzaak voor schuimvorming van het polymeer. De hoeveelheid ingesloten lucht is rechtevenredig met de polymeer/cement verhouding; − deze mortels zijn watergevoeliger dan cementgebonden mortels. De redenen hier kunnen zijn dat de viscositeit van het aanmaakwater geleidelijk verhoogd met een toenemend polymeergehalte. De chemische hulpstoffen met een hydrofiel karakter en de zich vormende polymeerfilm kunnen het verdampen van het water bemoeilijken;



30

− er wordt hier terug met meer dan één component gewerkt. Met hoe meer componenten er gewerkt wordt, hoe groter de kans op fouten. Elk product, voor elke toepassing heeft namelijk zijn eigen samenstelling. Doordat gebruik gemaakt wordt van verschillende componenten zal het ook moeilijker worden om juist te weten welk component, welke factoren beïnvloedt; − er wordt gebruik gemaakt van producten die duurder zijn dan deze gebruikt voor de samenstelling van cementgebonden mortels. De kostprijs zal hierdoor automatisch stijgen. 1.3.3.2.

Harde restauratie

Hier wordt de methode van spuitbeton toegelicht. Bij deze methode wordt het beton met een vrij hoge snelheid aangebracht, zodat er een goede verdichting verkregen wordt. In eerste instantie wordt na het reinigen van het oppervlak en de beschadigde delen een wapeningslaag/wapeningsnet aangebracht. De wapening wordt gekozen in functie van krimp, kruip en aantasting van het beton. Het aanbrengen van de wapening gebeurt met behulp van deuvels.

In tweede instantie wordt het beton ertegen gespoten. Hier heb je keuze tussen twee methodes. Het verschil tussen de methodes is de plaats van toevoegen van water; de natte- en de droge methode. − De natte methode: hier is het water al toegevoegd in het begin. Er moet redelijk veel water toegevoegd worden voor het transport van het beton door de leidingen. Bij de natte methode kan de kwaliteit van het beton perfect bepaald worden (het toevoegen van water en mengen van water en beton kan gecontroleerd worden). Het teveel aan water dat toegevoegd werd omwille van het transport, wordt eruit geperst bij het spuiten van het beton op de muur.Er is ook een nadeel: om de 24h moet alles stilgelegd worden. Er wordt namelijk aan de binnenkant van de transportbuis een betonlaagje gevormd, die moet verwijderd worden. − De droge methode: hier wordt het water pas in de spuitkop toegevoegd. Het nadeel hiervan is dat de menging ongecontroleerd gebeurt. De kwaliteit kan hier niet bepaald worden.

Beide methodes worden gebruikt in de restauratiewereld, beide methoden zijn waterdicht.



31

Spuitbeton bevat heel veel hydroxide-ionen die als buffer dienen tegen vooruitschrijdende carbonatatie. Het spuitbeton zal ter hoogte van de wapening de chloridenconcentratie reduceren. Op die manier hoopt men de chloridenconcentratie onder de kritische concentratie te houden. 1.3.3.3.

Restauratie inwendige delen

Hier wordt scheurvorming in beton kort behandelt. Er zijn twee soorten van scheuren: vaste scheuren en beweegbare scheuren. De vaste scheuren worden veroorzaakt door zetting van de fundering. De beweegbare scheuren worden verkregen door belastingen die aangrijpen op een constructie. Als er een belasting aangrijpt op de constructie zal de scheur zich openen. Wanneer de belasting weggenomen wordt zal de scheur een klein beetje gedicht worden. Bij het plaatsen van een constructie moet er rekening gehouden worden met scheurvorming. Daarom worden er vaak flexibele materialen gebruikt, om scheurvorming te voorkomen.

Fig.1.10: Betonscheuren

De scheurwijdte is een belangrijk begrip. De scheurwijdte kan soms enkele cm bedragen: 0,3mm – 20mm. Afhankelijk van het bouwmateriaal worden scheuren met verschillende materialen behandeld. Indien er gewerkt wordt met beton zal er gebruik gemaakt worden van silanen om scheuren te herstellen. Indien men met bakstenen werkt zullen er siloxanen toegepast worden. Afhankelijk van het type scheur zal er een verschillende techniek toegepast worden. 1.3.3.3.1. Dunne scheur De behandeling van dunne scheuren bestaat uit drie fasen:



32

− Een eerste fase is het reinigen van de wand naast de scheur en stof in de scheur wegnemen. − In tweede instantie worden er nippels aangebracht over de scheuropening aan het oppervlak. Achteraf zal er via die nippels geïnjecteerd worden. De zones tussen de verschillende scheuren, en dus tussen de verschillende nippels, worden afgekleefd. − Als laatste wordt er in de nippels gespoten zodat de scheuren geïnjecteerd zijn. Er wordt altijd van onderaan, in de onderste scheur geïnjecteerd. Wanneer het product in de nippel erboven uitloopt is dit een teken dat het onderste deel volledig geïnjecteerd is. Hierna wordt het tweede deel van onder te beginnen geïnjecteerd en wacht men tot het in de scheur erboven eruit loopt. En zo gaat dit procédé verder tot de hele scheur behandeld is. 1.3.3.3.2. Brede scheur Het behandelen van een brede scheur bestaat maar uit twee fasen: − Als eerste wordt het beton rond de scheur weggehaald tot op bepaalde diepte. − Als tweede fase wordt de scheur opgevuld. Bij het uitvoeren van een injectie moet er voorzichtig tewerk gegaan worden. Eenmaal een injectie uitgevoerd, kan die niet meer gecorrigeerd worden. Daarom het grote belang om op voorhand goed de zaak te bestuderen en te weten welke behandeling er toegepast moet worden.

1.3.4.

Afwerking

Naargelang de wensen van de opdrachtgever kan het gerestaureerd oppervlak verder afgewerkt worden. Dit kan gebeuren door het aanbrengen van een caoting of steenstrippen op de gevel of een kwartstapijt op het terras. Indien nodig en mogelijk kan er zelfs nog isolatie geplaatst worden tussen het herstelde oppervlak en de gevelelementen.



1.3.5.

33

Specifieke oplossingen

1.3.5.1.

Wapeningscorrosie als gevolg van carbonatatie

Om corrosie te stoppen zijn er drie mogelijkheden. Deze zijn het stopzetten van het anodisch proces, het kathodisch proces of de elektrolytische geleiding. Om dit te realiseren zijn er enkele oplossingen. 1.3.5.1.1. Realkalisatie van het beton Op deze manier zal het staal terug een passivatielaag kunnen vormen, waardoor het terug beschermd is. Deze laag ontstaat door het materiaal rondom de wapening terug basisch te maken. Hieronder worden een drietal manieren besproken om dit te realiseren. De eerste manier is door over gans het element een mortellaag aan te brengen. Op die manier zullen ook de plaatsen waar nog geen schade zichtbaar is gerealkaliseerd worden (R1). Bij de tweede manier wordt gebruik gemaakt van elektrochemische realkalisatie. Hier zal een gelijkspanningsbron door OH--ionen aan te trekken rond de wapening ervoor zorgen dat het beton opnieuw basisch wordt (R2). De derde manier bestaat erin om op de plaatsen waar reeds schade opgetreden is en het beton gecarbonateerd is, een alkalische mortel te plaatsen. Omwille van deze mortel zal het staal terug een passivatielaag vormen. Hier mag de wapening zeker niet gecoat worden, anders zal de mortel niet kunnen inwerken. Een bijkomende coating kan er nog eens voor zorgen dat het beton in de toekomst niet meer zal carbonateren en dus alkalisch blijft (R3). 1.3.5.1.2. Vochtigheid beperken (W) Bij droog beton is elektrolytische geleiding niet mogelijk, er zal dus geen corrosie optreden. Dit beton kan droog gehouden worden aan de hand van een hydrofoberende coating. Op die manier is er geen coating op de wapening of alkalische mortel nodig. 1.3.5.1.3. Coating op de wapening (C) Als de vorige twee oplossingen niet mogelijk zijn, kan er beroep gedaan worden op deze. Door onmiddellijk op het staal een beschermende coating aan te brengen zal deze het corroderen van de staaf tegenhouden.



34

Tabel 1.2: wapeningscorrosie als gevolg van carbonatatie

1.3.5.2.

Wapeningscorrosie als gevolg van chloridenaantasting

Het chloridegehalte in het beton moet beperkt worden tot 0,3-0,5%. Wanneer het beton een hoger gehalte bevat is er gevaar voor chloride-aantasting van de wapening. Als er reeds chloriden in de oorspronkelijke betonmengsel zaten, zullen enkele van de voorgaande manieren (R1, R2 en C) niet meer werken. Wat volgt zijn enkele andere methodes die een oplossing kunnen bieden.



35

1.3.5.2.1. Repassivatie van de wapening (R-Cl) Bij deze werkwijze zal het gehalte aan chloriden verminderd worden. Hier bestaan er twee manieren voor: Waar het kritische chloridegehalte in het beton de wapening reeds bereikt heeft. Er hoeft nog geen roestvorming zichtbaar te zijn. Daar wordt alle beton weggekapt en vervangen door alkalische mortel zonder chloriden. Als afwerking komt er een coating op het oppervlak die de chloride-indringing van buitenaf tegenhoudt (R1-Cl). De volgende methode is enkel toepasbaar wanneer de chloride concentratie niet te groot is en de corrosie nog niet begonnen. Hier zullen de chloriden op elektrochemische wijze verwijderd worden (R2-Cl). Voor beide methoden is een alkalische herstelmortel vereist. 1.3.5.2.2. Vochtigheid beperken (W-Cl) Bij deze methode werkt men met het idee dat, wanneer er geen water meer in het beton zit, de geleidbaarheid wegvalt en de corrosie wordt stopgezet. Het water wordt uit het beton geweerd door een oppervlaktecoating aan te brengen, hierdoor zal het water de wapening niet kunnen bereiken. De aangetaste plaatsen moeten wel verwijderd worden alvorens deze methode toe te passen. 1.3.5.2.3. Coating op de wapening (C-Cl) Op alle plaatsen waar een kritische concentratie aan chloriden de wapening kan bereiken binnen de levensduur van de constructie moet al het beton verwijderd worden. Het gereinigde staal zal dan met een beschermende coating gereinigd worden. De gebruikte herstelmortel mag hier niet basisch zijn. 1.3.5.2.4. Kathodische bescherming (cp) Dit systeem is permanent en er zal op het betonoppervlak een anode aangebracht worden. Tussen deze anode en de wapening zal men dan een gelijkspanningsbron aansluiten. Deze gelijkspanningsbron zorgt er dan voor dat de wapening negatief geladen is. Op deze manier zal er geen anode ontstaan in de wapening en wordt oxydatie van de wapening verhinderd. Bij deze methode is een basische herstelmortel vereist en hoeven enkel de zichtbaar aangetaste plaatsen uitgekapt te worden.



Tabel 1.2: wapeningscorrosie als gevolg van chloridenaantasting


36

Hoofdstuk 2: Inventariseren van de gebouwen

37

Betonrot Vooronderzoek

Studiebureau GEBOUW

Syndicus



2. Inventariseren van de gebouwen 2.1.

Doel

Het doel van het inventariseren van verschillende gebouwen langs de kustlijn is vast te kunnen stellen hoe de huidige toestand is. Dit is nodig om te weten wat er de voorbije jaren al ondernomen is om gebouwen te renoveren. Ook kan het percentage gebouwen afgeleid worden die nog niet gerenoveerd is. Dit kan een beeld geven naar de tewerkstelling in de renovatiesector naar de toekomst toe. Het beeld van de kustlijn van Oostende kan dan later uitgewerkt worden naar de ganse kustlijn en bij uitbereiding ook het binnenland.

2.2.

Werkwijze

Om een beeld te krijgen van de gebouwen die zich langs de kustlijn bevinden werden deze visueel gecontroleerd. Samen met het fotograferen van de gebouwen werd eveneens de syndicus van ieder gebouw genoteerd. De bekende en meest voorkomende syndici werden dan later gecontacteerd.

Bij de visuele controle werden de gebouwen langs de buitenkant geobserveerd om zo vast te stellen wat er voor gebreken in het gebouw aanwezig zijn en indien er al een renovatie heeft plaatsgevonden. Er dient te worden opgemerkt dat enkel de voorzijde van de gebouwen werd - Marktonderzoek betonrot -


38

gecontroleerd. De achterzijde is er in veel gevallen slechter aan toe omdat het nodige geld voor renovatie van zowel voor als achtergevel ontbreekt, waardoor voorrang gegeven wordt aan de voorzijde van het gebouw welke zichtbaar is vanaf de straat. Een visuele controle van de gevels kan gebruikt worden om een globaal beeld te vormen van hoe de situatie is. Doch men heeft nooit absolute zekerheid van hoe het werkelijk gesteld is met een gebouw. De werkelijke toestand kan pas geweten zijn na verder onderzoek zoals navraag bij de syndicus, de bewoners,… of na het uitvoeren van een studie.

Bij verschillende gebouwen was de syndicus een bewoner van het complex. Er werd bij hen nagegaan of er al een restauratie was uitgevoerd of indien er andere problemen waren. Uit deze gesprekken kwam de gebrekkige kennis van vele mensen in verband met betonaantasting naar boven. Voor verschillende mensen lag de oorzaak van de schade bij slecht schilderwerk dat dan telkens opnieuw werd overgedaan, waardoor na enkele jaren de roestvlekken opnieuw tevoorschijn kwamen en het probleem nog veel groter was.

2.3.

Gebouwenlijst

De lijst met gebouwen is beschikbaar op de bijgevoegde cd-rom.

2.4.

Resultaten

Langs de kustlijn werden 182 gebouwen geïnspecteerd, gefotografeerd en de belangrijkste kenmerken opgeschreven. In de volgende paragrafen zal gekeken worden wat er kenmerkend aan deze gebouwen is en bij benadering welke percentages er gerenoveerd zijn of schade vertonen.

Voor verder onderzoek van deze gebouwen is bovenstaande lijst als elektronische versie beschikbaar om het zoeken door middel van lijsten te vereenvoudigen. Samen met de lijst is er van ieder gebouw een map met foto’s aangelegd die vanuit de elektronische lijst geconsulteerd kan worden zonder dat er apart naar de foto’s moet worden gezocht. De resultaten mogen niet zomaar geëxtrapoleerd worden naar andere streken omdat alle onderzochte gebouwen zich in de onmiddellijke omgeving van de zee bevinden.



2.4.1.

39

Gerenoveerde gebouwen

Bij de observatie van de gerenoveerde gebouwen werd gekeken naar elementen die aantoonden dat er de laatste jaren een renovatie

werd

toegepast.

Er

werd

vastgesteld dat 83 van de 182 gebouwen dus 46% van de gecontroleerde gebouwen een of andere renovatie heeft ondergaan. Dit cijfer is zeer hoog en is al een directe indicatie dat het fenomeen van betonrot langs de kust een groot probleem is. Fig. 2.1: Gerenoveerd gebouw

Van deze 83 gerenoveerde gebouwen zijn er 7 waarvan er reeds zichtbare roestplekken tevoorschijn komen. Of dit ligt aan een slechte renovatie van het gebouw, of aan een onvolledige renovatie door geldgebrek kan niet worden afgeleid worden uit de gegevens. Deze gebouwen zijn belangrijk om verder te onderzoeken naar wat voor renovatie er werd toegepast en of het over een volledige

Fig. 2.2: Gerenoveerd gebouw met roestplekken

renovatie ging of slechts over oplapwerk.

Bij de gerenoveerde gebouwen wordt het beton nadien meestal afgeschermd tegen weersinvloeden door toepassen van een coating, steenstrippen, gevelelementen,… Deze bescherming moet ervoor zorgen dat er geen water of chloriden meer kunnen indringen in het beton. 78% van de gerenoveerde gebouwen werden behandeld met een of andere afdichting.

2.4.2.

Aangetaste gebouwen

Samen met de 7 gebouwen die al een renovatie ondergaan hebben, zijn er 55 gebouwen die roestplekken vertonen. Deze roestplekken wijzen op de aanwezigheid van betonrot onder de vorm van putcorrosie en/of carbonatatie.



40

De hier aangehaalde gebouwen moeten verder onderzocht worden want de noodzaak tot renovatie is in de meeste gevallen dringend.

Fig. 2.3: Aangetaste gebouwen

2.4.3.

Andere gebouwen

Bij de overige gebouwen zijn er verschillende gebouwen waar niets over kan gezegd worden in verband met betonrot. Deze gebouwen vertonen geen duidelijke tekenen van aantasting of schade en hebben ook geen kenmerken van een uitgevoerde renovatie.

Er zijn ook enkele gebouwen die gebouwd zijn in natuursteen en niet onder het bestek van deze tekst vallen.

2.5.

Besluit

Uit al deze gegevens volgt dat er nog veel restauratiewerk is bij kustgebouwen. Bijna de helft van de onderzochte gebouwen is al gerestaureerd. Bij verschillende gebouwen is er desondanks nog een dringende noodzaak om tot renovatie over te gaan.

Het grote percentage aangetaste gebouwen toont aan dat de mensen nog niet genoeg op de hoogte zijn van het belang van een grondige restauratie. Veelal worden de hoge kosten aangegeven als een reden om nog niet te restaureren, maar hoe langer er gewacht wordt met restaureren, hoe erger de schade wordt en hoe hoger de kosten van de renovatie oplopen. (verdere gegevens hierover in hoofdstuk over architecten).



41

Vroeger werden er vooral kleine stukken van de gevel gerestaureerd, waardoor het probleem niet verholpen is. Meer en meer gaat men naast restauratie van de aangetaste delen over tot het aanpakken van de oorzaken van de aantasting. Dit kost meer bij de renovatie maar op deze manier hoeft men niet om de 10 jaar een nieuwe renovatie te laten uitvoeren.

De mensen zouden via de syndici van het gebouw op de hoogte gebracht moeten worden over hoe het gebouw precies onderhouden moet worden. Er wordt vaak ten onrechte verondersteld dat er geen onderhoudswerken nodig zijn aan een gebouw. Niets is minder waar, een gebouw dat niet onderhouden wordt gaat kapot zelfs al is de renovatie zeer goed gedaan.


Hoofdstuk 3: Syndicus

42


Studiebureau Gebouw

Architect

SYNDICUS

Aannemer Controlebureau Producent


3.

Syndicus 3.1.

De syndicus

Gedurende de ganse periode van restaureren speelt de syndicus een belangrijke rol. Hij is de persoon die zich tussen de eigenaars van het te restaureren gebouw en de uitvoerders van de restauratie bevindt. In dit hoofdstuk wordt uitgelegd wat een syndicus is, wat deze doet, hoe hij aangesteld wordt en wie bevoegd is syndicus te zijn. Het belang van de algemene vergadering bij een restauratie wordt ook even bekeken.

3.1.1.

Wat is een syndicus

De syndicus is de persoon die wordt aangesteld door de algemene vergadering van medeeigenaars. De taak van deze persoon is om in te staan voor het beheer van de gemene delen van een mede-eigendom. Onder een mede-eigendom worden een flatgebouw, groep van gebouwen of dergelijke verstaan.



3.1.2.

43

Wat doet een syndicus

3.1.2.1.

Het technisch beheer

Het is de taak van de syndicus in te staan voor het behoud van het gebouw. Hij zal tevens advies bieden over onderhouds – en herstellingswerken en zal ervoor zorgen dat deze zo efficiënt mogelijk uitgevoerd worden. Dit gebeurt allemaal met toestemming van de algemene vergadering. De syndicus zal bewarende maatregelen nemen wanneer dit nodig is, dit kan bijvoorbeeld een dringende herstelling zijn. 3.1.2.2.

Het administratief beheer

De volledige administratie van de mede-eigendom wordt door de syndicus gedaan. Hij zal tijdig de algemene vergadering samenroepen, een duidelijk verslag sturen naar de medeeigenaars, alle noodzakelijke contracten afsluiten en alle beslissingen van de algemene vergadering uitvoeren. Indien het nodig zou blijken roept hij ook de buitengewone algemene vergadering samen. De syndicus heeft ook de taak om alle administratieve documenten van het gebouw te bewaren. Op die manier zijn ze steeds ter beschikking van de mede-eigenaars die ze wensen in te zien. Bij een nieuwbouw staat de syndicus, samen met de personen aangeduid door de algemene vergadering, in voor de voorlopige oplevering. 3.1.2.3.

Het financieel beheer

Kort gezegd beheert de syndicus de inkomsten en uitgaven van de mede-eigendom. Het is zijn taak om een begroting van de kosten op te maken. Deze begroting legt hij dan ook voor aan de algemene vergadering. Hij zal een provisie vragen aan de mede-eigenaars. Het detail van de uitgaven en de verdeling van de kosten onder de verschillende mede-eigenaars wordt aan hen voorgelegd. De syndicus is tevens de persoon die instaat voor de betaling van de facturen. 3.1.2.4.

De vertegenwoordiging in rechte

Indien het nodig is vertegenwoordigt de syndicus de mede-eigendom in rechte. Dit houdt in dat hij niet-betaalde voorschotten eist, opkomt bij eventuele rechtsvorderingen tegen de aannemer en zorgt voor vorderingen tegen derden bij beschadiging van de gemene delen.



3.1.3.

44

Hoe wordt een syndicus aangesteld

De wet bepaalt dat er bij de eerste algemene vergadering van een gebouw er een nieuwe syndicus dient aangesteld te worden. Wie die syndicus wordt is een vrije keuze. De algemene vergadering kan op elk moment een einde maken aan het mandaat van de huidige syndicus. De algemene vergadering kan steeds worden samengeroepen door één of meerdere medeeigenaars om de syndicus te ontslaan. De voorwaarde is wel dat die samen minstens 1/5 van de aandelen in de gemene delen bezitten. Om dit te realiseren dient een verzoek gericht te worden aan de huidige syndicus. Op de agenda van deze vergadering wordt de verkiezing van een nieuwe syndicus voorzien. De algemene vergadering heeft dus steeds alle beslissingsbevoegdheid bij de aanstelling en het ontslag van de syndicus.

3.1.4.

Wie kan syndicus zijn

De wet van 6 september 1993 op het statuut van de vastgoedmakelaar stelt dat de activiteit van verkoop, verhuur en beheer van gebouwen wettelijk voorbehouden is aan de erkende vastgoedmakelaars en aan diegenen tot welke normale beroepsactiviteit deze activiteiten behoren. Deze enkel wanneer zij onderworpen zijn aan de tucht van een erkende beroepsinstantie.

3.2.

De algemene vergadering

Uit het voorgaande blijkt dat ook de algemene vergadering een belangrijke rol heeft in het hele restauratiegebeuren. In dit stukje wordt nagegaan wat de algemene vergadering juist inhoudt en wat ze doet.

3.2.1.

Wat is de algemene vergadering

Onder de algemene vergadering wordt een georganiseerde bijeenkomst van personen verstaan. Deze personen zijn allen mede-eigenaars. Tijdens deze bijeenkomst worden verschillende punten van een agenda besproken en eventueel beslissingen genomen. De punten van de vergadering worden door de syndicus op de agenda geplaatst. Deze punten kunnen zowel door de syndicus als de mede-eigenaars aangebracht worden. De beslissingen genomen door de algemene vergadering worden dan genotuleerd door de syndicus. Deze zal de beslissingen uitvoeren of laten uitvoeren.



3.2.2.

45

De algemene vergadering samenroepen

De algemene vergadering wordt bijeengeroepen op de door het reglement van medeeigendom vastgestelde dagen of als er dringend een beslissing moet worden genomen in het belang van mede-eigendom. De mogelijkheid bestaat ook om een buitengewone algemene vergadering samen te roepen. Dit is weliswaar slechts mogelijk wanneer het verzoek tot deze algemene vergadering komt van mede-eigenaars die minstens 20% van de aandelen in de gemeenschappelijke gedeelten bezitten.

3.2.3.

Wat doet de algemene vergadering

De algemene vergadering zal de nodige beslissingen nemen in verband met de punten op de agenda. Wanneer deze punten handelen over een herstelling of restauratie aan het gebouw zal er gestemd worden om deze werken te doen plaats vinden. De syndicus wordt er toe verplicht om minstens drie offertes aangevraagd te hebben en er minimaal twee voor te leggen aan de algemene vergadering. Daarna zal de algemene vergadering stemmen over het feit dat de werken al dan niet doorgaan. Als deze werken herstellingswerken zijn, zal 75% van de algemene vergadering een goedkeuring moeten geven. Wanneer de herstellingswijze het concept van het gebouw wijzigt zal 100% akkoord moeten gaan. Voor herstellingswerken die van dringende aard zijn en indien niet tijdig ingrijpen tot grote risico’s zou leiden, kan de syndicus zelf beslissen over de herstellingwerken.


Hoofdstuk 4: Architect

46


Studiebureau Gebouw

Syndicus

ARCHITECT Aannemer Controlebureau Producent


4. Architect 4.1.

Algemeen

De architect is een tussenpersoon tussen enerzijds de aannemers en anderzijds de syndicus, die de bewoners van een bepaalde mede-eigendom vertegenwoordigt. De architect wordt meestal door de syndicus gecontacteerd met de vraag om naar een bepaald gebouwencomplex te komen kijken. De architect zal de schade vaststellen, al dan niet met behulp van een studiebureau, en een besluit trekken uit de verschillende vaststellingen.

De architect zal ook, indien nodig, een nieuw concept voor de voorgevel of een volledig nieuw concept van het gebouw uittekenen en voorleggen op de algemene vergadering. Die laatste keurt het voorstel goed of af en dan kunnen de werken van start gaan.

Een architect is niet bij alle werken verplicht. Afhankelijk van wat er uitgevoerd moet worden is een architect al dan niet vereist. Maar in geval van een grootschalige reparatie van betonrot zal er normaal altijd een architect bij betrokken zijn. Om te weten te komen bij welke werken er een architect vereist is, kan de volgende site geraadpleegd worden: www.ruimtelijkeordening.be of op Medewerking architect.htm (zie bijlage 1).



47

Er is niet voor alle werken een stedenbouwkundige vergunning (vroeger bouwvergunning genoemd) nodig: als het uitzicht van het gebouw niet verandert is er geen aanvraag tot een stedenbouwkundige vergunning nodig. In dit geval mag de bouwheer zelf het aanvraagdossier samenstellen. Echter in heel wat situaties is de tussenkomst van een architect vereist voor het verkrijgen van een stedenbouwkundige vergunning. De architect zorgt ervoor dat het aanvraagdossier alle nodige documenten en plannen bevat. De architect handelt in naam van de bouwheer. De bouwheer moet dan enkel nog de nodige documenten ondertekenen. De aanvraag dient ofwel te gebeuren op het gemeentehuis ofwel door een aangetekende brief te versturen [http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/ruimtelijk/vergunningen/procedurebv.html]

4.2. 4.2.1.

Evaluatie vragenlijst Restaureren versus nieuw concept

In dit punt wordt behandeld wanneer er een nieuw concept mag toegepast worden. Het hangt van verschillende zaken af of een gebouw gerestaureerd dient te worden of als het gebouw een nieuw concept mag verkrijgen.

In eerste instantie moet er nagegaan worden of het gebouw een beschermd monument is. Is het een beschermd gebouw dan mag het uitzicht van het gebouw niet veranderen en moet er zeker restauratie toegepast worden. Indien het geen beschermd monument is moet er in tweede instantie op het gemeentehuis nagegaan worden of zij akkoord gaan met een nieuw concept of niet. Het is mogelijk dat de voorgevel mag veranderen maar dat het moet overeenkomen met het straatbeeld.

Als de gemeente en ‘Monumentenzorg en Landschappen’ hun toestemming geven, mag er een nieuw uitzicht gegeven worden aan het gebouw. Of dit inderdaad toegepast wordt hangt dan af van de bewoners. Nu heeft de algemene vergadering de keuze om ofwel restauratie toe te passen ofwel overgaan naar een volledig nieuwe voorgevel. Soms kan het ook zijn dat er geen andere mogelijkheid is omdat het gebouw al te veel schade heeft geleden. Dan is het zinloos om te restaureren en gaat men beter over tot een nieuwe constructie, voorgevel. Het plaatsen van een nieuwe voorgevel geeft de mogelijkheid tot het voorzien van isolatie indien dit nog niet het geval is. - Marktonderzoek betonrot -


48

Beschermd gebouw? JA

NEEN

Concept behouden

Onderzoek naar de toestand van het gebouw

OK

HOPELOOS

Nieuw concept?

Bewoners nemen beslissing i.v.m. het nieuwe gebouw

NEEN

Concept behouden

JA

Bewoners nemen beslissing i.v.m. het nieuwe concept Gemeente moet akkoord gaan met nieuw concept

4.2.2.

Wanneer vergunning nodig

Om restauratie te mogen toepassen of om het gebouw te vernieuwen is er praktisch altijd een stedenbouwkundige vergunning vereist. Het aanvragen van deze vergunning dient op het gemeentehuis te gebeuren. In Oostende zijn er meestal geen problemen met het verkrijgen van die stedenbouwkundige vergunning. Het gebouw moet enkel in het straatbeeld passen.

Tegenwoordig heeft men niet voor alle werken een stedenbouwkundige vergunning nodig. Indien er niets aan het uitzicht van de gevel verandert is er geen vergunning nodig. Als bijvoorbeeld de bestaande stenen gerestaureerd worden naar hun oorspronkelijke toestand is er geen vergunning vereist. Als men de ramen vervangt door nieuwe ramen van eenzelfde type of kleur is er ook geen vergunning vereist. Ook bij waterdichtingswerken is normaal geen vergunning vereist.



49

Een heel belangrijk feit is het al dan niet veranderen van kleur van de voorgevel. Van zodra de kleur verandert zal er wel een vergunning vereist zijn. Het vereist zijn van een vergunning hangt vaak af van de gemeente of badstad.

De exacte gegevens die men nodig heeft om te weten of een stedenbouwkundige vergunning al

dan

niet

nodig

is,

kan

terug

gevonden

worden

op

volgende

site:

www.ruimtelijkeordening.be (zie bijlage 2).

Voor onder andere volgende zaken is er een stedenbouwkundige vergunning verplicht: •

wanneer de kleur van het gebouw verandert (als is het maar een ander kleur van gevelsteen of ramen);

•

wanneer het materiaal van de gevelsteen verandert;

•

bij stabiliteitsproblemen;

•

wanneer er een nieuw uitzicht wordt gegeven aan het gebouw (een nieuw concept).

4.2.3.

Grens nieuw concept - restauratie

Eerder is er aangehaald dat het soms zinloos is om te restaureren en dat er beter overgegaan kan worden naar een nieuw concept. Er is dus een grens aanwezig, financieel en technisch gezien. Wat er dan zal toegepast worden zal op de algemene vergadering beslist worden.

Er kan geen exact bedrag op gekleefd worden wanneer men beter zou vernieuwen in plaats van restaureren. Er moet op dat moment afgewogen worden of restauratie niet duurder zou uitkomen dan het plaatsen van een volledige nieuwe gevel. Indien dit wel zo is zal er vaak voor gekozen worden om vernieuwing toe te passen. Er moet ook nagedacht worden over het feit of het gebouw al dan niet een architecturale waarde heeft. Als het gebouw een architecturale waarde bezit, zal restauratie verplicht zijn, vernieuwing verboden. Restauratie kan tot gevolg hebben dat de waarde van het gebouw stijgt. Dit kan positieve gevolgen hebben bij het verkopen van een appartement: de vraagprijs zal, dankzij de restauratie, hoger liggen dan voorheen. De investering in de restauratie is dan grotendeels terug gewonnen.

Het technische aspect dat bijdraagt tot de keuze is de hoeveelheid betonrot die aanwezig is. Als er vastgesteld wordt dat er te veel betonrot aanwezig is heeft het geen zin meer dat er - Marktonderzoek betonrot -


50

restauratie toegepast wordt. Een precies getal plakken op hoeveel is niet echt mogelijk, dit is afhankelijk van verschillende parameters. Dit zal geval per geval bekeken worden.

Een belangrijk feit bij deze keuze is echter hoeveel mensen er akkoord gaan met restauratie of het vernieuwen van het gebouw. Indien men denkt aan restaureren moet 75 % van de bewoners akkoord zijn met deze beslissing. Indien er gesproken wordt over een nieuw concept zal er 100 % toestemming van de bewoners nodig zijn. Dat is vaak een moeilijke opgave. Beschermd?

JA

NEEN

Behouden van huidig concept

Overmaat aan betonrot?

NEEN

JA

Bewoners 100 % meerderheid?

75 % meerderheid nodig voor restauratie NEEN

Behouden huidig concept


JA

Nieuw concept


4.2.4.

51

Uitzondering

Er kan zich natuurlijk voordoen in een beschermd gebouw dat er een overmaat aan betonrot aanwezig is, die niet meer te renoveren valt. Hier zit men met een tegenstrijdigheid. Aan de ene kant schrijft de wet namelijk dat het uitzicht van een beschermd gebouw niet mag veranderd worden. Aan de andere kant is het gebouw dan wel zo erg aangetast dat er vraag is naar een nieuw concept.

Wat hier zal gebeuren is dat er zoveel mogelijk toegewerkt worden naar de oorspronkelijke toestand, zoveel mogelijk elementen zullen opnieuw gebruikt worden. Op plaatsen echter waar dit niet kan mogen er nieuwe elementen gebruikt worden. Dit is dan het facet ‘nieuw concept’.

Alles van de restauratie wordt besproken met Monumenten en Landschappen en er wordt met hen intern overlegd. Zij zijn van alles op de hoogte en alle beslissingen worden samen genomen. Indien het een beschermd gebouw is met veel betonrot, zal Monumenten en Landschappen ook inzien dat enkel restauratie uitvoeren gevaarlijk is. Zij zullen onmiddellijk akkoord gaan met het feit dat er nieuwe elementen zullen inzitten en zullen geen risico nemen.

De werf wordt continu opgevolgd, ook door Monumenten en Landschappen. Zij zijn op de werfvergaderingen aanwezig, brengen geregeld bezoeken aan de werf.

Voor het restaureren van een beschermd gebouw zijn er premies voorzien (zie 4.2.9).

4.2.5.

Studiebureau contacteren

Vaak moeten er berekeningen uitgevoerd worden bij het restaureren van een gebouw. Die berekeningen worden vaak door de architecten zelf uitgevoerd als er geen problemen zijn op het gebied van de stabiliteit van het gebouw in plaats van een studiebureau te contacteren. Een andere reden waarom er geen studiebureau aangesproken wordt en er dus geen voorafgaande berekeningen worden gedaan is dat de prijs vaak te hoog is. Indien de kostprijs van de voorafgaande berekeningen te groot is in verhouding met de uit te voeren werken, zal men deze berekeningen vaak laten vallen. Dit leidt tot onderstaand organigram.



52

Kostprijs voorstudie hoog in vergelijking met restauratiewerken?

JA

NEEN

Stabiliteitsproblemen?

Geen studiebureau contacteren NEEN

JA

Geen studiebureau

Ingenieur of

contacteren

studiebureau contacteren

Normaal zou er altijd een studiebureau moeten gecontacteerd worden.

4.2.6.

Procedure

Om een restauratie correct uit te voeren zijn er verschillende stappen nodig die ondernomen moeten worden. Als eerste moet er een probleem zijn: bewoners die water binnen krijgen in hun appartement of er vallen brokken van de voorgevel naar beneden. In dit geval zal de syndicus van het betreffende gebouw stappen ondernemen. Hij kan optreden in naam van de bewoner(s). De eigenaar(s) van een appartement zullen de syndicus contacteren als zij een probleem hebben in hun eigen appartement. Het probleem is niet zichtbaar voor de syndicus. De syndicus kan echter ook optreden zonder tussenkomst van de bewoners. Dit kan zijn wanneer er duidelijke aantasting zichtbaar is in de gemeenschappelijke gedeelten van het gebouw, dus wel zichtbaar voor de syndicus.

De syndicus zal een architect contacteren met de vraag of hij eens naar het gebouw kan komen kijken. De architect zal het gebouw inspecteren en een eerste rapport opstellen. Hieruit volgt dat er onmiddellijk moet ingegrepen worden of dat er nog wat tijd is vooraleer optreden noodzakelijk wordt.



53

Dan volgt er een algemene vergadering met alle inwoners van het gebouw, de syndicus en de architect. Hier zal er beslist worden of er eventueel een studiebureau dient ingeschakeld te worden. Tijdens deze vergadering zal er ook beslist worden of een vooronderzoek noodzakelijk is om meer correcte gegevens te verkrijgen in verband met de ernst van de aantasting. Na het afhandelen van deze zaken zal de architect, studiebureau, een aanbesteding opmaken. Deze aanbesteding moet goedgekeurd worden op de algemene vergadering. Daaruit volgt de aanwerving van de aannemer en de contracten worden opgesteld. Er zijn twee soorten van contracten: het eerste contract handelt tussen de algemene vergadering (dus de bewoners van het complex en de syndicus) enerzijds en de aannemer anderzijds. Dit is een “contract van uitvoering”. Het tweede contract wordt opgesteld tussen de algemene vergadering en het studiebureau. Dit is een “contract van opvolging”. Wanneer dit alles gebeurd is zal er een datum van aanvang van de werken afgesproken worden.

Tijdens de werken is er opvolging aanwezig: éénmaal per week vindt er (meestal) een werfvergadering plaats. Op deze vergadering zijn de bewoners vertegenwoordigd door een werkgroep (dit zijn twee of drie bewoners die altijd aanwezig zijn). Die werkgroep is aanwezig voor het eventueel nemen van nog enkele beslissingen. Nadien is er geen discussie meer mogelijk over de eventuele al dan niet betrokkenheid van de bewoners. Eenmaal de werken zijn afgerond volgt de oplevering en de afrekening. Dit is de procedure die meestal gevolgd wordt.

4.2.7.

Kostprijs

Een belangrijk aspect bij restauratie van een gebouw is de kostprijs. Het is heel moeilijk om hier een exacte prijs te vermelden. Ieder gebouw is namelijk anders en bijgevolg is elke betonrestauratie verschillend. Er zullen nooit twee volledig dezelfde betonherstellingen plaatsvinden. De kostprijs is afhankelijk van de hoeveelheid betonrot er aanwezig is en bijgevolg hoeveel beton er weggekapt moet worden. Er zijn nog verschillende zaken die de kostprijs beïnvloeden: het materiaal dat toegepast wordt (baksteen, natuursteen), of er nadien nog geverfd moet worden, het aantal uitgevoerde werken, isolatie plaatsen, waterdichting herstellen,…



54

Dit alles zorgt ervoor dat er geen exacte prijs op de restauratie kan gekleefd worden. Er kunnen wel globale prijzen vermeld worden. Maar dit is zeker niet een volledig correcte prijs, het is enkel een richtlijn! Volgende prijzen hebben wij van enkele mensen vernomen, maar bieden dus geen garantie. Afhankelijk of het serieuze herstellingswerken zijn of iets kleinere restauratiewerken zal het bedrag variëren van €370/m² - €750/m². Een ander bedrag dat wij gekregen hebben is het volgende: voor grote werven ongeveer €1.100/m², voor kleinere werven ongeveer €1.300/m². Een derde manier van prijsbepaling die verkregen werd is de volgende: per appartement zal de prijs liggen tussen €7.500 – €30.000. Er is ook een prijs gegeven voor het plaatsen van een nieuwe bekleding. Dit is een dure zaak: €125 - € 250 per m², exclusief BTW. Nogmaals, deze prijzen zijn een richtwaarde!

Uit bovenstaande prijzen volgt de bevestiging dat restauratie een dure zaak is, maar wel een noodzakelijk iets. Indien men begint aan restauratie moet er voor ogen gehouden worden dat de prijs vaak hoger uitvalt dan de oorspronkelijke vooropgestelde prijs. Vaak denken mensen daar niet aan, met als gevolg dat er nadien klachten komen dat de kostprijs te hoog is en dat ze dit niet kunnen betalen. Toch mag de prijs geen reden zijn om geen restauratie toe te passen. In vele gevallen is het gebouw dringend aan restauratie toe. Hoe langer men wacht met restaureren, hoe erger de schade steeds wordt. Met als gevolg dat de prijs voor de restauratiewerken ook blijft stijgen.

4.2.8.

Aantal mensen gemiddeld aanwezig op werf

Voor normale werven, van beperkte grootte, zijn er gemiddeld vijf à zes mensen aanwezig. Dit aantal is beperkt omdat bij restauratie niveau per niveau gewerkt wordt. Dit om veiligheidsredenen. Indien er grote werken nodig zijn kan het aantal personen toenemen tot gemiddeld zestien werkmensen per werf.



4.2.9.

55

Restauratiepremie

Het al dan niet verkrijgen van een restauratiepremie hangt af van gemeente tot gemeente, van stad tot stad. Deze premie wordt uitgereikt vanuit de overheid.

In de stad Oostende kunnen er nog premies verkregen worden voor het restaureren van gebouwen. Hoeveel de premie bedraagt, hangt af van verschillende zaken: hoe de gezinssituatie is (aantal gezinsleden, financiële toestand,…), hoe oud het gebouw is, in welke toestand het gebouw zich bevindt en nog vele andere parameters.

Alle informatie die men nodig heeft tot het vragen en verkrijgen van de restauratiepremie is terug te vinden op volgende site: www.premiezoeker.be.

4.2.10. Veiligheidscoördinator Van zodra er twee of meer aannemers op eenzelfde werf werken moet er volgens het Koninklijk Besluit van 25 januari 2001 steeds een veiligheidscoördinator aanwezig zijn op de werf.

De rol van een veiligheidscoördinator is de preventiemaatregelen van de verschillende tussenkomende aannemers te coördineren en op elkaar af te stemmen om ongevallen tijdens de uitvoering van de werken te voorkomen.

Ook bij werven met een omvang kleiner dan 500m² moet er een veiligheidscoördinator aanwezig zijn als er twee of meer aannemers betrokken zijn bij de werken. Dus de grootte van de werf heeft geen invloed op het al dan niet noodzakelijk zijn van de veiligheidscoördinator. Wanneer de werf echter kleiner is dan 500 m², mag de aannemer of architect de coördinatie betreffende de veiligheid waarnemen indien zij gekwalificeerd zijn daarvoor. De vereiste kwalificaties zijn: •

10 jaar ervaring hebben;

•

een basisopleiding gevolgd hebben;

•

geen

boetes

of

veroordelingen

opgelopen

hebben

welzijnsreglementering; •

opgenomen zijn in de publieke lijst. - Marktonderzoek betonrot -

als

gevolg

van

de


56

Er zijn twee fasen in de veiligheidscoördinatie: de ontwerpfase van het bouwproject ( de coördinatie gebeurt door een ‘coördinator-ontwerp’) en de uitvoeringsfase van de werken op de bouwwerf.

Er moeten ook drie soorten documenten bijgehouden worden zoals het veiligheids-en gezondheidsplan. Dit bevat de preventiemaatregelen die op de bouwwerf zullen toegepast worden. Daarnaast is er ook het coördinatiedagboek waarin alle relevante feiten en gebeurtenissen worden opgenomen die zich tijdens de werken voordoen. Als derde is er het postinterventiedossier dat de gegevens bevat op het gebied van risicopreventie met het oog op latere werken.

De veiligheidscoördinator dient aangesteld te worden door de architect, of indien er geen architect aanwezig is, de aannemer of opdrachtgever bij werven kleiner dan 500 m². Bij werven groter dan 500 m² dient deze aangesteld te worden door de opdrachtgever.

4.3.

Besluit

Architecten spelen een belangrijke rol bij de restauratiewerken. Zij zijn een leidraad voor de opdrachtgever, die eventueel een leek kan zijn in de restauratiewereld. De architect zorgt ervoor dat de opdrachtgever van alles op de hoogte is.

De architect zorgt ervoor dat alles wat te maken heeft met vergunning in orde komt, zodat de werken van start kunnen gaan. Ook stelt de architect het lastenboek op. Daarin vermeldt hij welke producten of aan welke eigenschappen, specificaties de producten moeten voldoen. Indien het gaat om een privé-werk mogen de merknamen van de producten vermeld en voorgeschreven worden in het lastenboek. Indien het om openbare werken gaat worden de namen van de producten niet vermeld, er wordt enkel vermeld aan welke vereisten de producten moeten voldoen. Het is de aannemer die het contract binnen haalt dat beslist met welk merk van producten er gewerkt wordt. Dit kan in afspraak zijn met de architect, maar de aannemer mag ook volledig onafhankelijk een beslissing nemen, zolang het overeenstemt met het lastenboek.

Architecten volgen zelf de werf op, eventueel in samenspraak met een controlefirma, en zorgen zo dat alles vlot verloopt. Eventuele moeilijkheden kunnen echter nooit volledig - Marktonderzoek betonrot -


57

uitgesloten worden, er kan altijd eens iets onverwachts gebeuren. Daarom is een architect ook aanwezig: hij biedt hulp en werkt samen met de aannemer om oplossingen te vinden.

Om een restauratie correct uit te voeren zijn er verschillende stappen noodzakelijk. Als eerste moet er gekeken worden of er een stedenbouwkundige vergunning nodig is. In de meeste gevallen zal dit een vereiste zijn. Er moet wel goed opgepast worden. Het is niet omdat er geen architect vereist is dat er geen stedenbouwkundige vergunning nodig is, of omgekeerd. Die twee zaken zijn onafhankelijk van elkaar. Vervolgens zal de procedure, zoals eerder uitgelegd, van start gaan.

Er is één zaak die men voor ogen moet houden: restauratie is een dure zaak, maar noodzakelijk! Indien er nu niet gerestaureerd wordt, zal restauratie binnen enkele jaren onvermijdelijk zijn. De kostprijs zal, door de steeds toenemende schade, ook zijn toegenomen. Indien er twijfel heerst, raadpleeg een architect en vraag als hij het gebouw wil komen inspecteren. De architect zal dan constateren of restauratie inderdaad nodig is of niet.

Vooral volgende architecten hebben meegeholpen om dit, en andere, hoofdstukken van ons eindwerk te realiseren: •

De Rynck Pierre

•

Norbert Vanneste (Buro Nova)

•

Maes en De Busschere

•

Felix en Glorieux


Hoofdstuk 5: Studiebureau

58


STUDIEBUREAU Gebouw

Syndicus



5. Studiebureau 5.1.

Algemeen

Een studiebureau probeert de schade aan het gebouw vast te stellen en te voorspellen. De kwaliteit en de duurzaamheid van de gebuikte materialen in het gebouw worden vastgesteld. Het studiebureau zal bepalen of er inderdaad schade aanwezig is en of restauratie al dan niet moet toegepast worden.

De allereerste fase in het volledige proces tot betonrotrestauratie is de subjectieve vraag “wat is een probleem?”. Wat voor één iemand een probleem is, is voor de ander geen probleem. Voor een firma die zijn gebouw als visitekaartje wil gebruiken is een scheur of roestplekje op de gevel een groot probleem terwijl voor de meeste gebouwen langs de kust daar veel minder de aandacht op wordt gevestigd. Men zal in het eerste geval veel sneller overgaan tot herstellen terwijl men in het andere geval de herstellingen zal uitstellen. Daarom zal een studiebureau gecontacteerd worden als een persoon vermoedt dat er een probleem aanwezig is. Deze persoon kan een bewoner of de syndicus zelf zijn. In de meeste gevallen zal het studiebureau gecontacteerd worden als de architect het aangewezen vindt om hen in te schakelen.



59

Studiebureaus kunnen richtlijnen geven in verband met welke producten er gebruikt moeten worden. Het merendeel van de studiebureaus zal geen merknamen opgeven, ze schrijven enkel voor aan welke specificaties de producten moeten voldoen. De producten worden door de aannemer gekozen, maar met de goedkeuring van het studiebureau.

5.2.

Onderzoek

Het onderzoek dat uitgevoerd wordt door een studiebureau bestaat uit verschillende aspecten. Als eerste wordt er een visueel onderzoek uitgevoerd. Dit geeft echter nooit een voldoende correct beeld van de ernst van de schade. Het gebouw kan niet enkel op basis van een visueel onderzoek goed geëvalueerd worden. Er wordt door sommigen beweerd dat indien de visuele schade wordt vermenigvuldigd met een factor 4 er op die manier een correcte hoeveelheid van de schade bekomen wordt. Dit is echter een totaal foute redenering. Ieder gebouw, iedere betonsamenstelling is anders. Er zal nooit tweemaal dezelfde hoeveelheid betonrot aanwezig zijn. Daarom is het noodzakelijk om verder onderzoek uit te voeren.

Als bijkomend onderzoek kunnen er boringen uitgevoerd worden om zo proefstukken te verkrijgen. Hierbij worden gaten geboord met een diameter van 20mm. Deze proefstukken worden in een labo onderzocht. Daar worden ze getest op de aanwezigheid van chloriden. Het chloridengehalte wordt bepaald in functie van de indringingsdiepte. Men bepaald ook de carbonatatiediepte door de proef beschreven in hoofdstuk 6.

Om een correct beeld te verkrijgen van de aanwezige hoeveelheid betonrot moeten er metingen gebeuren op verschillende plaatsen van het gebouw. Per plaats zijn er verschillende metingen nodig.

Het onderzoek over de aanwezigheid en vooral de hoeveelheid betonrot is gebaseerd op statistische berekeningen. Door middel van statistische weg moet er worden vastgesteld hoe groot de schade is. Dit blijft echter een moeilijke zaak. Alles hangt af van de plaats waar de boringen plaatsvinden. Het is mogelijk dat de boringen genomen worden op een plaats waar er nog geen betonrot aanwezig is, maar dat andere gedeelten van het gebouw al zwaar zijn aangetast. Daarom moeten de metingen zoveel mogelijk verspreid moeten worden. Een regelgeving betreffende de hoeveelheid metingen per plaats bestaat niet.



5.3. 5.3.1.

60

Uitvoer Betondekking

De dikte van de betondekking die aanwezig is wordt opgemeten met behulp van een dekkingsmeter. Het opmeten gebeurt meestal ter plaatse van de beugels omdat deze het dichtst bij de buitenkant liggen. Doordat de dikte van de wapeningsstaven niet altijd gekend zijn kan er een fout op de meetwaarden ontstaan, maar de waarden geven indicatie van hoe de situatie echt is. Vaak is de aanwezige betondekking veel te klein, hoogstens enkele millimeters.

5.3.2.

Carbonatatie

Het carbonatatiefront dringt ieder jaar dieper in het beton zoals te lezen in hoofdstuk 1. Bij wapening die overal op eenzelfde afstand ligt zal de carbonatatie overal ter zelfde tijd de wapening aantasten. In deze situatie is er praktisch geen waarschuwing voor die aantasting. Dit is geen probleem als de wapening voldoende betondekking heeft en de beton van goede kwaliteit is. Deze situatie komt in de metingen overeen met een steile gauss-curve zoals te zien in grafiek1.

Bij wapening die overal een verschillende betondekking heeft zal carbonatatie eerst optreden bij wapeningen die een geringe betondekking hebben. Die wapeningsstaven zullen dus het eerst aangetast worden. Op deze plaatsen zullen roestvlekken en scheuren ontstaan. Hierdoor is er waarschuwing die aangeeft dat de dieper liggende staven ook aangetast kunnen worden. Men kan hier dus ingrijpen in een vroeg stadium zonder dat alle staven aangetast zijn. Bij de herstellingen moet men er wel rekening mee houden dat de oorzaak van de aantasting wordt weggenomen omdat anders de aantasting zich verder zal zetten op de niet behandelde staven. Het is dus nodig om het hele gebouw aan te pakken. Deze situatie komt overeen met een zeer brede gauss-curve zoals te zien in grafiek 1.



61

Grafiek 1: Carbonatatie

5.3.3.

Chloriden

Om het chloridengehalte van de betonconstructie te kunnen bepalen moet er poeder van opgevangen worden na het uitvoeren van de boringen. Dit poeder wordt dan naar een labo gebracht en daar verder getest. Enkele labo’s die dit behandelen zijn Geos (te Wellen) en Labo Magnel.

Er is een verschil tussen ingedrongen chloriden en ingemengde chloriden die al bij aanvang al in het beton aanwezig waren. Het verschil wordt bepaald door op verschillende afstanden metingen te doen. Er wordt dan gekeken hoe de chloridenconcentratie verandert op de verschillende afstanden (op bijvoorbeeld twee cm en vier cm). Als er een groot verschil is tussen de chloridenconcentratie dicht bij de oppervlakte en dieper in het beton, dan heeft het beton last van ingedrongen chloriden. Bij een gelijke concentratie aan de rand en in het midden zijn er weinig chloriden ingedrongen en zijn het vooral ingemengde chloriden. In de norm staat er dat er maximaal 0,4 % chloriden, ten opzichte van het totale aanwezige beton, aanwezig mogen zijn. In praktijk echter betekent een aanwezigheid van 1 % chloriden een gevaar voor het gebouw.



62

Ieder staal dat er genomen en getest wordt in een labo kost €100. Indien deze stalen niet door een labo getest worden maar door het studiebureau zelf, dan ligt de prijs rond de €55 per staal.

5.4.

Testmateriaal

Volgende elementen kunnen gebruikt worden als testmateriaal: een dekkingsmeter, een vochtmeter, het chloridengehalte en carbonatatiemetingen op boorstalen. Verdere uitleg bij het testmateriaal is te lezen in het eerste hoofdstuk over betonrot. Na het uitvoeren van de werken kan een studiebureau nog eens een controle uitvoeren. De toestand na de werken wordt dan vergeleken met de toestand voor de werken, met wat een studiebureau in zijn vooronderzoek verondersteld had. Hieruit kunnen er besluiten getrokken wordt op gebied van juist evalueren van de oorspronkelijke toestand: het al dan niet correct schatten van de hoeveelheid schade die aanwezig is. Op die manier krijgen studiebureaus ervaring in verband met het incalculeren van onzekerheden.

5.5.

Besluit

Uit de opgedane ervaringen en contacten kan besloten worden dat een studiebureau maar zelden gecontacteerd wordt. De grootste hindernis voor de meeste mensen is dat een studiebureau een grote hap uit het budget neemt. Er mag echter niet op deze manier worden geredeneerd.

Een studiebureau verricht een soort van voorstudie. Het bepaalt welke schade er aanwezig is in het gebouw en indien restauratie nodig is of niet. Een studiebureau bepaalt ook de omvang van de schade en dit is een heel belangrijke factor. Indien er geen voorstudie heeft plaats gevonden zal de exacte omvang van de schade meestal niet gekend zijn. Tijdens de werkzaamheden zullen alle problemen te voorschijn komen en zal er vaak veel meer restauratie moeten uitgevoerd worden dan aanvankelijk gedacht. Dit zorgt ervoor dat de kostprijs van de restauratie serieus toeneemt (de kostprijs wordt soms verdubbeld). Indien er wel een voorstudie had plaats gevonden zou de meeste schade gekend zijn. Op basis hiervan kan dan een correcte prijs bepaald worden, waardoor er nadien geen problemen kunnen optreden in verband met de betalingen.



63

Iedereen heeft er dus alle belang bij om een studiebureau te contacteren en zo een degelijke studie te laten uitvoeren. Enkel dan kan een correcte weergave van de schade vastgesteld worden en zal er nadien weinig discussie mogelijk zijn.


Hoofdstuk 6: Vooronderzoek

64

Betonrot VOORONDERZOEK

Studiebureau Gebouw

Syndicus



6. Vooronderzoek 6.1.

Algemeen

Een vooronderzoek wordt uitgevoerd als de architect of de syndicus het nodig vindt om een studie te maken van de toestand van het gebouw voor men een renovatie zal uitvoeren. Dit vooronderzoek kan door verschillende instanties gedaan worden. In veel gevallen doet de architect zelf een beknopt onderzoek om zo de kosten van het onderzoek laag te houden. Indien er een grondige studie van het gebouw gemaakt moet worden, zal men meestal een beroep doen op een studiebureau. Ook het WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf), OCB (OpzoekingsCentrum Bouwkunde) en nog enkele onafhankelijke labo’s houden zich bezig met het uitvoeren van een vooronderzoek bij betonherstelling. In de volgende paragraaf wordt beschreven wat er zoal onderzocht wordt tijdens de voorstudie van het gebouw.

6.2.

Onderzoek

Het onderzoek dat uitgevoerd wordt bestaat uit verschillende aspecten. Eerst en vooral wordt er een visueel onderzoek uitgevoerd. Dit geeft echter nooit een voldoende correct beeld van de ernst van de schade. Het gebouw kan niet enkel op basis van - Marktonderzoek betonrot -


65

een visueel onderzoek goed geëvalueerd worden. Soms wordt beweerd dat indien de visuele schade wordt vermenigvuldigd met een factor 4 er op die manier een correcte hoeveelheid van de schade bekomen wordt. Dit is echter een totaal foute redenering. Ieder gebouw is anders en er zijn vele parameters die de schadehoeveelheid beïnvloeden. Er zal nooit tweemaal dezelfde hoeveelheid betonrot aanwezig zijn. Daarom is het noodzakelijk om verder onderzoek uit te voeren.

Als bijkomend onderzoek kunnen er boringen uitgevoerd worden om zo proefstukken te verkrijgen. Hierbij worden boormonsters genomen en in een labo onderzocht. Daar worden ze getest op de aanwezigheid van chloriden. Het chloridengehalte wordt bepaald in functie van de indringingsdiepte. Ter plaatse wordt Fenolftaleïne op het boorstof gespoten. Er wordt gekeken vanaf welke diepte er geen verkleuring meer wordt verkregen. Dit geeft de carbonatatiediepte aan.

Om een correct beeld te krijgen van de aanwezige hoeveelheid betonrot moeten er metingen gebeuren op verschillende plaatsen van het gebouw. Per plaats zijn er dan nog verschillende metingen nodig.

Het onderzoek over de aanwezigheid en vooral de hoeveelheid betonrot is gebaseerd op statistische berekeningen. Door middel van statistische weg moet er worden vastgesteld hoe groot de schade is. Dit blijft echter een moeilijke zaak. Alles hangt af van de plaats waar de boringen plaatsvinden. Het is mogelijk dat de boringen genomen worden op een plaats waar er nog geen betonrot aanwezig is, maar dat andere gedeelten van het gebouw al zwaar zijn aangetast. Daarom moeten de metingen zoveel mogelijk verspreid moeten worden.

6.3.

Hoe de aantasting bepalen

Het bepalen van de schade is uiterst belangrijk. Indien de schade niet correct wordt geschat kan er een verkeerde herstellingsmethode toegepast worden. Ook de begroting van de kostprijs is afhankelijk van het voorspellen van de schade; waardoor bij slechte veronderstellingen de kostprijs hoog boven de begrootte som kan uitkomen. Er zijn drie manieren waarop men kan vaststellen in welke staat het beton zich bevindt: •

Visuele vaststelling van de schade: dit geeft een eerste idee hoe erg de schade is. Hieruit kan je vaststellen of er verder onderzoek moet gebeuren of niet;


Hoofdstuk 6: Vooronderzoek •

66

Schade bepalen op niet-destructieve wijze: de constructie wordt tijdens het onderzoek niet beschadigd. Deze wijze zal meestal bepalen of een constructie moet gerenoveerd worden of niet;

•

Schade bepalen op destructieve wijze: de constructie wordt tijdens het onderzoek wel beschadigd. Er worden proefstukken van de constructie genomen en deze worden onderzocht in een labo.

6.3.1.

Visuele vaststelling van de schade

De visuele vaststelling van de schade is de meest eenvoudige manier bij bepalen ervan, maar tevens ook de minst betrouwbare. Enkele aandachtspunten die bij de visuele vaststelling kunnen bekeken worden is de aanwezigheid van scheuren, roestvlekken, loszittende stukken beton, ….

Fig.6.1: Afbeelding blaasvorming en het afschilferen van het oppervlak

6.3.2.

Schade bepalen op niet-destructieve wijze

6.3.2.1.

Kloppen met de hamer

Wanneer er met een hamer geklopt wordt op het beton, zal het beton weggeduwd worden. Indien er geen betonrot aanwezig is zal er een vol geluid waargenomen worden. Indien er wel betonrot aanwezig is zal er een hol geluid waargenomen worden. De omvang van de schade kan hiermee echter niet bepaald worden. 6.3.2.2.

Schmidt-hamer

De oppervlaktehardheid van het beton wordt met behulp van de Schmidt-hamer bepaald. De Schmidt-hamer bevat een stalen staaf die met het eindvlak tegen het betonoppervlak wordt geduwd. Dit vindt plaats totdat de inwendige weerstand, veroorzaakt door een veer, - Marktonderzoek betonrot -


67

overwonnen is. Vervolgens wordt er een massa tegen het andere uiteinde van de staaf geslagen onder invloed van de inwendige veer. Dit zorgt ervoor dat de staaf tegen het betonoppervlak gestoten wordt. De terugkaatsing van de staaf wordt gemeten en dit geeft een idee over de hardheid van het beton. Elektronische versie

Schmidt-hamer Fig. 6.2: Schmidt-hamer (links) en de elektronische versie (rechts)

Per meetpunt moeten minstens vijf tot tien metingen uitgevoerd worden. Het gemiddelde van die metingen wordt als resultaat aangenomen. Ook deze proef geeft slechts een idee, de volledige omvang van de schade kan hiermee niet bepaald worden. Hoge waarden van oppervlakte hardheid geven aan dat het beton een grote druksterkte bezit. Heeft het beton daarentegen lage waarden dan is het beton met lage druksterkte wat erop kan wijzen dat het beton aangetast is. Er moet wel op gewezen worden dat gecarbonateerd beton aan de buitenkant een hard laagje vormt, waardoor de testwaarden kunnen afwijken. Na enkele regenbuien is dit laagje evenwel verdwenen zodat de metingen wel weer juist zijn. 6.3.2.3.

Meting van de elasticiteitsmodulus

Door meten van de voortplantingssnelheid van spanningsimpulsen kan men de elasticiteitsmodulus van het beton meten. Aangezien er een verband bestaat tussen de elasticiteitsmodulus en de druksterkte van beton, kan men hiermee deze sterkte bepalen. 6.3.2.4.

Ultrasoonmeter

Om deze meting te kunnen uitvoeren is er een signaalgenerator en een chronometer nodig. De chronometer registreert de voortplantingstijd die nodig is om een signaal uit te zenden via een zendkop en te ontvangen via een ontvangknop. Wanneer de onderlinge afstand tussen de zendkop en ontvangkop gekend is, kan de tijd berekend worden die het signaal nodig zou hebben in gaaf beton.



68

Fig. 6.3: Utrasoonmeter

Deze geluidssnelheidmetingen kunnen inwendige holtes, scheuren en vreemde insluitsels weergeven. Er zijn verschillende meetmethodes en ook verschillende factoren die de meting beïnvloeden, maar daar wordt er niet dieper op ingegaan. 6.3.2.5.

Radiografisch onderzoek

Bij radiografie wordt er gebruik gemaakt van X-stralen. De stralen worden door het beton gestuurd en de teruggekaatste stralen worden neergetekend op een gevoelig filmplaatje. Fouten in het beton en wapeningen veroorzaken op dit filmplaatje heldere vlekken of stroken. Met deze methode kunnen scheuren weergegeven worden op een nauwkeurige manier. Dit kan echter maar toegepast worden op een redelijk klein oppervlak: het filmplaatje is niet groter dan 300 x 400 mm². Voor grote oppervlakten is dit een te dure en tijdrovende methode. 6.3.2.6.

Radioscopie

Het principe van radioscopie is gelijkaardig met die van radiografie. Het verschil is dat hier gebruik gemaakt wordt van een doorlatend projectiedoek en een spiegel in plaats van een gevoelig filmplaatje. Omwille van het doorlatend zijn van het projectiedoek kan alles rechtstreeks via een videocamera waargenomen worden. 6.3.2.7.

Onderzoek van scheuren

Als het staal gaat roesten, zal het element doorbuigen. Het gevolg van die doorbuiging is dat er scheuren zullen ontstaan. De evolutie en de scheurwijdte zijn van groot belang. De scheurwijdte zal veranderen onder invloed van dynamische belastingen.



69

Vrij grote scheurwijdtes kunnen opgemeten worden met behulp van een gekalibreerde loep ofwel met een transparant plaatje waarop scheurwijdten van 0,05 tot 1,5 mm zijn aangegeven.

Fig. 6.4: Gekalibreerde loep

Fig. 6.5: Rekstrookjes

Een andere manier voor het bepalen van scheuren zijn rekstrookjes: die bepalen de bewegingen van de scheuren. Er kan ook gekozen worden voor het bepalen van de voortplantingssnelheid in glasvezel om scheurwijdten en hun evolutie te achterhalen.

Fig. 6.6: scheuren in het beton

Het onderzoeken van scheuren moet gebeuren bij de minste twijfel die er bestaat. Scheuren zijn namelijk gevaarlijk in dwarskrachtzones. Eveneens scheuren met een wijde scheuropening zijn delicaat daar dit zorgt voor het sneller indringen van water, chloriden, CO2,…


Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 6.3.2.8.

70

Betondekking

De betondekking kan gemeten worden met bepaalde toestellen. Een daarvan is de wapeningsdetector. Bij dit toestel moet de staafdiameter gekend zijn.

Fig. 6.7: Betondekkingsmeter

De gebruikte staafdiameters kan je op de plannen aflezen. Indien die niet beschikbaar zijn moet er gekeken worden op plaatsen waar al betonrot aanwezig is: vaak zitten er op die plaatsen wapeningsstaven bloot en kan de diameter gemakkelijk bepaald worden. Ook de staalkwaliteit is een element dat gekend moet zijn. Dit is belangrijk indien elementen herrekend moeten worden. 6.3.2.9.

Geroeste wapening

Er kan gericht gezocht worden naar geroeste wapeningsstaven die nog niet blootliggen. Dit kan op verschillende manieren gebeuren. Een eerste manier is scheuren zoeken die evenwijdig lopen met de wapening. Een andere manier is roestplekken op het betonoppervlak zoeken. Als laatste zijn er ook nog het zoeken naar gecarbonateerde zones, grindnesten, poreuze plaatsen. 6.3.2.10. Potentiaalmeting Het meten van de toestand van de wapeningsstaven is een belangrijke zaak, namelijk het weten of een staaf zijn oorspronkelijke diameter nog heeft of niet. Het meten of een wapeningsstaaf is aangetast door corrosie gebeurt met behulp van de halfcelmeting of de CSE-meting. De werkwijze is als volgt: doordat het ijzer oplost zal het betonoppervlak op bepaalde plaatsen een ander potentiaal verkrijgen dan voordien. Dit komt doordat de elektronen van de wapeningsstaaf vrijkomen en migreren naar het beton. Als er corrosie aanwezig is, zal er in de wapeningsstaaf een elektronenstroom aanwezig zijn en in het vochtige beton zal er een



71

ionenstroom plaatsvinden. Dit zal een gesloten stroomkring vormen. Deze stroom wordt opgemeten en is een maat voor de aanwezige corrosie.

Om correctere resultaten te verkrijgen wordt het beton best op voorhand vochtig gemaakt. Door deze vochtigheid zal de geleidbaarheid toenemen (en de weerstand van het beton verlaagd worden). Het oppervlak van de constructie zal worden afgetast met behulp van een referentieelektrode. Het potentiaalverschil tussen de wapening en het beton zal worden gemeten ten opzichte van de elektrode. De wapening en de referentie-elektrode zijn verbonden met een pool van een voltmeter. Aangezien er een elektrolytbrug moet aanwezig zijn op het betonoppervlak, zal er gebruikt gemaakt worden van een natte spons.

Plaatsen waar er een groot negatief potentiaal is, kunnen een indicatie zijn voor het aanwezig zijn van corrosie. De mate van corrosie wordt hiermee niet gegeven, aangezien het meten van de potentiaalwaarde sterk afhankelijk is van de vochtigheid en de hoeveelheid zuurstof aanwezig in het beton.

Fig. 6.8: Principetekening van een potentiaalmeting

Door gebruik te maken van tabel 2 kan een beeld van de wapeningscorrosie verkregen worden.



72

Tabel 6.1: Weergave van de interpretatie van potentialen ten opzichte van de verschillende referentie-elektroden

Indien de potentiaalwaarden liggen tussen -400 mV tot -700 mV (CSE) kan dit wijzen op corrosie ten gevolge van chloriden. Bij waarden van -200m V tot -500 mV (CSE) kan dit wijzen op corrosie ten gevolge van carbonatatie.

6.3.3.

Schade bepalen op destructieve wijze

6.3.3.1.

Boorkernen nemen

Er worden cilinders met een diameter van tien centimeter geboord in het beton. Aan de hand van die cilinders wordt de betonkwaliteit en de druksterkte van het beton bepaald. De druksterkte wordt bepaald met behulp van een drukpers. Omdat de samenstelling van het beton zal worden bepaald, moeten er op verschillende plaatsen cilinders genomen worden. Zo kan er een correcte weergave van de samenstelling plaatsvinden. Ook kunnen de cilinders getest worden op de aanwezigheid van chloriden. Deze worden getest in een chemisch labo. Hier wordt het chloridengehalte bepaald in functie van de indringingsdiepte. Er moet wel een onderscheid gemaakt worden tussen de chloriden die al aanwezig waren in het beton bij aanvang en de van buitenaf ingedrongen chloriden.



73

Fig. 6.9: Nemen van boorkern

6.3.3.2.

Fenolftaleïnetest

Deze test vindt op de bouwwerf zelf plaats en wordt gebruikt om de carbonatatiediepte te bepalen. Bij het uitboren van de testcilinders laat men kleine betonbrokjes op testpapier vallen.

Fig. 6.10: Meting van de carbonatatiediepte door verstuiving van een pHindicator, fenolftaleïne. Het nietgecarbonateerde beton verkleurt roze, het gecarbonateerde beton blijft kleurloos.

Hierop spuit men een fenolftaleïneoplossing. Indien het beton nog alkalisch is (pH > 9), en er dus geen carbonatatie aanwezig is, zal het indicatorpapier roze/rood verkleuren. Indien het beton wel al gecarbonateerd is zal het indicatorpapier niet veranderen van kleur en grijs blijven. Het grensvlak van de kleurzones geeft de diepte aan van het carbonatatievlak.


Hoofdstuk 6: Vooronderzoek 6.3.3.3.

74

Afhakken van het beton

Door het afhakken van het beton, of delen ervan, kan vastgesteld worden in welke toestand de wapening verkeert. Door visuele vaststelling kan je zien of de hoofdwapening, verdeelwapening of beugels al dan niet zijn aangetast. 6.3.3.4.

Elektrochemische potentiaalmeting

Door een potentiaalmeting uit te voeren kan de graad van aantasting van het wapeningstaal bepaald worden. Door de depassivering van het beton ontstaat er een verhoging van het elektrochemisch potentiaalverschil tussen het beton en staal. De wapeningstaaf wordt met een referentie-elektrode, een koperen staaf die op het beton geplakt wordt, in verbinding gebracht. Hierover wordt het potentiaalverschil gemeten met behulp van een voltmeter.

6.3.4.

Verzamelen van aanvullende gegevens

Naast bovenvermelde werkwijzen om schade te bepalen, moet er tevens zoveel mogelijk bijkomende gegevens verzameld worden, onder andere: 6.3.4.1.

Navraag doen bij betoncentrale

Het gebruikte en voorgeschreven beton kan opgevraagd worden in de betoncentrale. Alle verdere informatie rond het beton kan daar verkregen worden. 6.3.4.2.

Navraag doen bij aannemer

Verzamelen van gegevens betreffende het geplaatste en gebruikte staal. Ook de voorgeschreven belastingen, het moment van belasten ten opzichte van het storten kan verkregen worden bij de aannemer. 6.3.4.3.

Berekeningen en beschouwingen van deskundigen

Als er twijfels zijn in verband met vermoedelijk sterkteverlies kan een deskundige aangesproken worden. Hij kan dan de nog beschikbare sterkte berekenen. 6.3.4.4.

Grootste nadeel

Het grootste nadeel van deze aanvullende gegevens is dat deze slechts in geringe mate voorhanden zijn. Ook kan men niet zeker zijn dat de juiste informatie verstrekt wordt of dat de werken volgens de plannen gemaakt werden.



6.4.

75

Besluit

Het vooronderzoek speelt een belangrijke rol bij de restauratiewerken. Dit is een leidraad voor de architect die hierdoor een betere raming van de schade kan maken. Door beter te weten hoe groot de schade aan het gebouw is kan hij betere beslissingen nemen over het al of niet toepassen van een nieuw concept of het herstellen van de beschadigde delen. Door het vooronderzoek zou ook de oorzaak van de aantasting moeten geweten zijn. Dit kan carbonatatie, waterindringing, chloridenindringing,… zijn. In het voorstellen van de renovatiemethode moet de architect of het studiebureau ervoor zorgen dat de men aan deze oorzaken kan verhelpen. Ondanks de kosten die verbonden zijn aan het uitvoeren van een vooronderzoek zijn de voordelen die ermee gehaald kunnen worden groot. Daarom zou bij grote renovatieprojecten zeker een vooronderzoek uitgevoerd moeten worden.


Hoofdstuk 7: Aannemer

76


Studiebureau Gebouw

Syndicus

Architect AANNEMER Controlebureau Producent


7. Aannemer 7.1.

Werkwijze

De aannemers werden geselecteerd op basis van de gesprekken die we hadden met de syndici en de architecten. Het waren steeds dezelfde namen die terugkwamen, waarna deze gecontacteerd werden in verband met hun ervaringen. Al deze aannemers zijn actief langs de kust, maar dit is geen volledige lijst van alle aannemers die actief zijn in de betonherstelling langs de kust.

7.2. 7.2.1.

De aannemers Batsleer

Batsleer nv Groendreef 32 9880 Aalter Tel: 09/ 325 25 00 Fax: 09/375 22 80 e-mail: [email protected] http://www.batsleer.be/ Batsleer is 15 jaar terug gestart als een bedrijf gespecialiseerd in gevelreiniging die nu uitgegroeid is tot een bedrijf die bouwt en renoveert.



77

Tot de kerntaken van het bedrijf behoren onder andere betonherstel, gevelreiniging, natuursteenherstelling en kaleien. In onderaanneming worden de coatings en leuningen aangebracht door gespecialiseerde firma’s.

7.2.2.

Bodima

Bodima Venecolaan 39 9880 Aalter Tel: 09/ 375 12 66 Tel: 03/ 475 15 00 Fax: 09/ 375 22 88 e-mail: [email protected] http://www.bodima.be/ Bodima is een bedrijf dat vroeger vooral actief was op het gebied van kelderdichtingen. In de laatste 30 tot 40 jaar is het bedrijf zich ook gaan specialiseren in gevelwerken. Deze werken omvatten betonherstelling, gevelrenovatie, gevelonderhoud,…

7.2.3.

Boey NV

NV BOEY Duinenstraat 108, 8450 Bredene Tel: 059/32 31 20 Fax: 059/32 05 94 e-mail: [email protected] http://www.bredene.be/handel/boey.htm Boey is een bedrijf die gespecialiseerd is in bouwherstellingen, verbouwingen, gevelwerken en dakwerken. In 2006 had het 34 voltijdse personeelsleden in dienst.

7.2.4.

Braet NV

N.V. Aannemingen M & J Braet W. De Roolaan 8 B-8620 Nieuwpoort Tel: 058 23 31 13 Fax: 058 23 91 27 e-mail: [email protected] http://www.braet.be



78

Het aannemingsbedrijf Braet NV is actief op de markt van de waterbouw, burgerlijke bouwkunde, appartementsbouw en voert de laatste jaren meer en meer renovatieprojecten uit. De specialisatie bij renovatieprojecten is gevelrenovatie en betonherstelling.

7.2.5.

Carrera

Carrera Renovatie nv Veldhoekstraat 21 8020 Waardamme (Oostkamp) Tel: 050/27 76 14 Fax: 050/27 54 38 e-mail: [email protected] http://www.carrera.be/ Carrera NV is gestart als een schilderbedrijf die uitgegroeid is tot een bedrijf die ook actief is op de markt van vochtbestrijding. Van gevelrenovatie heeft dit bedrijf de hoofdactiviteit gemaakt. In 2004 heeft het bedrijf een omzet van € 1.111.923 gerealiseerd. De activiteiten die zelf uitgevoerd worden bestaan uit industrieel schilderwerk, betonherstelling, waterdichtingswerken en gevelreiniging –en onderhoud.

7.2.6.

IBT

N.V. I.B.T. (industriële en bouwkundige toepassingen) Schoolstraat 22 9860 Gijzenzele Tel. 0032.9.362.10.55 Fax 0032.9.362.48.67 E-mail: [email protected] http://www.ibtbouwtechniek.be/ IBT of industriële en bouwkundige toepassingen is een algemene bouwonderneming die zich heeft gespecialiseerd in de gevelrenovatie en betonherstelling. Hiernaast worden ook schilderwerken en algemene bouwwerken uitgevoerd. Het bedrijf heeft in de sector van de renovatie en restauratie een omzet van om en bij de € 4.000.000 en dit met een personeelsbestand van 27 mensen.



7.2.7.

79

Iris

Iris NV Gent Industriepark Begoniastraat, 38 9810 Eke Tel: +32 (0) 9 385 69 01 Fax: +32 (0) 9 385 69 09 http://www.iris.be/finishing_nl.html De Iris groep werd gesticht in 1946. De activiteiten lagen hoofdzakelijk bij de industriële schilderwerken. In de jaren die volgden, breidde de onderneming zich uit met schoonmaakactiviteiten en schilderwerken aan gebouwen. De Iris groep is opgesplitst in drie delen Iris Cleaning, Iris Anti Corrosion en Iris Finishing. Deze laatste staat in voor de binnenschilderwerken, gevelonderhoud, betonherstelling, gevelrenovatie en historische renovatie. In onderaanneming worden de coatings en leuningen aangebracht door gespecialiseerde firma’s. In 2006 heeft de Iris groep een omzet van € 64.000.000 gerealiseerd met 1.800 personeelsleden in dienst.

7.2.8.

John Saey

John Saey Renovatiewerken Gontrode Heirweg 142 9090 Melle Tel: 09/ 272 72 80 Fax: 09/ 272 72 85 e-mail: [email protected] http://www.johnsaey.be/ John Saey is een bedrijf dat zich volledig op de renovatiewereld concentreert. Hun kernactiviteiten zijn betonherstelling, herstel van natuursteen, gevelrenovatie, schilderwerken en terras- en balustradevernieuwing. In 2005 heeft het bedrijf een omzet van € 8.512.000 gerealiseerd met 68 voltijdse personeelsleden in dienst



7.2.9.

80

MRT

M.R.T. nv-GROUP MONUMENT Souverainestraat 38 9800 Petegem-Aan-De-Leie (Deinze) tel. 00 32 / (0)9 386 97 67 fax 00 32 / (0) 9 386 98 26 e-mail: [email protected] http://www.monument.be/ Group Monument is een groep van bedrijven actief in de bouwsector. De activiteit situeert zich vooral in de restauratie en renovatiewereld . De groep bestaat uit 3 bedrijven die zich toespitsen op algemene bouwactiviteiten (Monument Vandekerckhove nv, Monument Hainaut sa, Goedleven Fr. nv), met daarnaast een aantal gespecialiseerde bedrijven die de speciale technieken voor zich nemen. (Modern Renovation Technics n.v., Modern Stability Contractor n.v.) Hierbij is MRT het bedrijf dat actief is op de markt van de betonrenovatie en gevelrestoratie. In 2005 heeft het bedrijf een omzet van € 3.939.000 gerealiseerd met 43 voltijdse personeelsleden in dienst

7.2.10. Van Britsom Van Britsom NV Legeweg 157c 8020 Oostkamp – Tel. (050) 36 80 85 – Fax (050) 36 80 81 – e-mail: [email protected] http://www.vanbritsom.be/ Het bedrijf was vroeger gespecialiseerd in waterwerken, met hoofdzetel in Temse. Met de overname van de firma Beke Bouwtechnieken profileert het zich nu als een algemeen bouwbedrijf. Naast waterbouwkundige werken zijn de andere activiteiten renovatie- en restauratiewerken, nieuwbouw, betonherstel en injectiewerken. In 2005 heeft het bedrijf een omzet van € 3.099.318 gerealiseerd met 61 voltijdse personeelsleden in dienst.

7.2.11. Van Huele Van Huele gebr. N.V. Zandvoordedorpstraat 8400 Oostende Tel: 059/ 50 08 57 – 0475/ 32 07 37 - Marktonderzoek betonrot -


81

Fax: 059/ 70 72 57 e-mail: [email protected] http://www.van-huele.be/ Van Huele gebr. N.V. is gestart als een bouwbedrijf die uitgegroeid is tot een bedrijf die ook actief is op de markt van waterbouwkundige werken, gevelrenovatie en materiaalverhuur. In 2005 heeft het bedrijf een omzet van € 9.512.000 gerealiseerd met 81 voltijdse personeelsleden in dienst. De activiteiten die ze zelf uitvoeren bestaan uit waterwerken, werken van burgerlijke bouwkunde, gevelreiniging, gevelonderhoud en betonherstelling. In onderaanneming worden de coatings en leuningen aangebracht door gespecialiseerde firma’s

7.3. 7.3.1.

Evaluatie vragenlijst Toepassing producten

In dit punt wordt besproken welke producten de aannemers het meest gebruiken en of er de laatste jaren een verschuiving is opgetreden tussen de verschillende merken. De producenten die naar voren kwamen door de aannemers werden overal genoemd en zijn bijna de enige die aangebracht werden. Deze zijn BASF, Sika en Pentagon Plastics, zoals besproken in hoofdstuk 8. Hier wordt verder ingegaan op wat de aannemer van de producten vindt. De andere producenten die vermeld werden zijn Remmers, Rewah, La Farge en Reynchemie. Deze producten worden bijna nooit gebruikt, enkel indien dit specifiek in het lastenboek staat. Van de aangesproken aannemers werkt iedereen met de producten van BASF. De producten zouden eenvoudig in gebruik zijn met een goede verwerkbaarheid. Eveneens de ondersteuning aan de aannemers zoals het inrichten van bijscholingen wordt gezien als een belangrijke troef. Wel wordt door sommige aannemers aangehaald dat het nieuwe gamma van Nanocrete minder graag gebruikt wordt dan het vorige gamma herstelmortels van Degussa omdat de Nanocrete in minder dikke lagen aangebracht kan worden. De producten van Sika worden volgens de aannemers minder gebruikt dan vroeger doordat de hechting voor de herstelmortels minder goed is dan van de Nanocrete producten. Of dit werkelijk zo is hebben we niet proefondervindelijk kunnen vaststellen maar dit kwam terug in enkele gesprekken zodat dit toch het vermelden waard is.



82

Vooral de elastische voegen van Sika worden door de aannemers geprezen omdat deze de beste kwaliteit heeft. Van de producten van Pentagon Plastics worden vooral de coatings gebruikt. Deze zijn de beste op de markt volgens de meeste aannemers. Van de herstelmortels zijn er minder goede ervaringen omdat er iets meer krimpscheuren zijn dan bij de herstelmortels van de andere producenten. De prijs is eveneens iets hoger dan bij de concurrentie omdat de producten in het buitenland geproduceerd worden.

7.3.2.

Combinatie van merken

Door de verschillende producenten met elk hun producten waar ze in uitblinken, ontstaat de drang om verschillende merken te combineren. De combinatie van producten is een riskante zaak omdat hierdoor verschillende producenten aansprakelijk kunnen zijn als er iets misloopt. Geen van beidde producenten zal hierdoor toegeven dat het door de schuld van hun product is en de schuld doorschuiven naar de ander. Evenwel is het combineren van merken niet altijd af te raden. In de praktijk zijn er voorbeelden waar dit goed gewerkt heeft. Er werd dan een herstelmortel van de ene firma aangebracht op de correcte manier. Hierna kwam een vertegenwoordiger van de andere firma die controleerde of de werken goed waren uitgevoerd. Bij goed uitgevoerde werken werd hier een schriftelijke bevestiging van gegeven en kon de coating aangebracht worden door de tweede firma. Door dit systeem is het duidelijker waar de verantwoordelijkheid ligt. Sluitend is dit echter nog niet.

7.3.3.

Manier van opmeten voor kostenbepaling

Zeer belangrijk voor de uiteindelijke bepaling van de kostprijs van de renovatie is hoe de herstellingen worden opgemeten. Afhankelijk van deze opmeting en de eenheidsprijs van deze opmeting wordt de totale kostprijs berekend. Voor de verschillende onderdelen van een gebouw kunnen verschillende prijzen worden vastgelegd. Zo is de prijs voor de herstelling van een kolom niet dezelfde als de prijs voor de herstelling van lintelen of de onderkant van een terras. Er zijn verschillende opmetingsvormen: − opmeting in dm²; − opmeting in dm³; − opmeting in m; − opmeting in lopende meter wapening - Marktonderzoek betonrot -

Hoofdstuk 7: Aannemer 7.3.3.1.

83

Opmeting in dm²

De opmeting in dm² is de meest gebruikelijke. Hierbij wordt er van uitgegaan dat de herstelling een bepaalde dikte heeft (1à2cm achter de wapening). Na uitvoeren van de werken worden de herstelde delen dan opgemeten volgens de kleinst omschreven rechthoek die rond de herstelling past, zoals te zien in de schets hiernaast. In sommige gevallen wordt er onderscheid gemaakt tussen diep en ondiep herstel. Bij diepherstel moeten ook de wapeningen worden aangepakt, dit zorgt voor extra werk zoals uitgelegd in hoofdstuk 1. Ondiep herstel wordt toegepast indien er geen wapeningen aanwezig zijn. Uiteraard zal diepherstel veel duurder uitvallen dan ondiep herstel. De kleinst herstelbare zone is 1dm². Indien de schade kleiner is wordt 1dm² uitbetaald. De prijs ligt in de buurt van 15 €/dm². Voordelen: − gemakkelijk op te meten; − achteraf makkelijk te controleren welke de grootte van de herstelling was; − de hersteldiepte hoeft niet opgemeten te worden. Nadelen: − de diepte is niet van belang voor prijs, sommige aannemers zullen niet diep genoeg wegschieten; − de kleinste omschreven rechthoek soms moeilijk te definiëren; − de meeste werkuren worden besteed aan de wapening, op deze manier kan men niet zien indien er ook effectief wapening gerenoveerd moesten worden, dit om de kostprijs te verantwoorden. 7.3.3.2.

Opmeting in dm³

Bij zeer diepe restauraties of bij stukken die opgegoten worden met een gietmortel schakelt men voor de prijsbepaling wel eens over op metingen in dm³. Hierdoor is men niet afhankelijk van de maximale diepte die bij de opmeting in dm² wel soms gehanteerd word. Men kan de volledige renovatie uitvoeren zoals het hoort tot op de benodigde diepte. De prijs ligt in de buurt van 20 €/dm³. Voordelen: − het volledige volume van de werken wordt betaald;



84

− gemakkelijk te gebruiken bij grote stukken waar de herstelmortel kan worden aangegoten. Nadelen: − na het herstellen is het moeilijk om vast te stellen tot hoe diep de herstelmortel is aangebracht, men is afhankelijk van wat de aannemer zegt; − de meeste werkuren worden besteed aan de wapening, op deze manier kan men niet zien indien er ook effectief wapening gerenoveerd moesten worden, dit om de kostprijs te verantwoorden Het opgieten zelf neemt niet de grootste tijd is beslag. 7.3.3.3.

Opmeting in m

Voor sommige stukken zoals het herstellen van terrasneuzen worden de prijzen bepaald per meter terrasneus die men moet herstellen. De prijs wordt dan opgemaakt volgens de geschatte diepte van de aantasting. Deze diepte is moeilijk vast te stellen en het is dan ook wenselijk om de prijzen te kunnen herzien indien de schade veel kleiner of groter uitvalt dan de begrote schade. De prijzen zijn sterk afhankelijk van wat gerestaureerd moet worden, het is zeer moeilijk om hier een schatting van te maken. Voordelen: − gemakkelijk op te meten, men moet enkel de lengte van de herstelling opmeten; − achteraf makkelijk te controleren welke de grootte van de herstelling was; − de hersteldiepte hoeft in theorie niet opgemeten te worden. Nadelen: − diepte is niet van belang voor prijs, sommige aannemers zullen niet diep genoeg wegschieten; − indien de schade zich verder uitstrekt dan waarvoor de aannemer betaald zal worden en de prijzen kunnen niet herzien worden, zal er slechts afgewerkt worden waarvoor men betaald wordt. 7.3.3.4.

Opmeting in lopende meter wapening

Deze methode wordt weinig toegepast, maar is toch het vermelden waard. Hierbij wordt in plaats van de schade op te meten volgens het aantal dm² of dm³ aan te brengen herstelmortel de schade aangerekend volgens de lengte van de wapeningsstaven die hersteld worden. De idee bij deze methode is dat bijna alle tijd die nodig is om een herstelling uit te voeren kruipt in de wapening die aangetast is. - Marktonderzoek betonrot -


85

Voordelen: − bij een balk waarbij enkel de langswapening aangetast is, is dit een zeer gemakkelijke methode om op te meten; − de hersteldiepte hoeft in theorie niet opgemeten te worden; − prijsvorming is correct daar de prijs betaald wordt door het werd die de meeste tijd in beslag neemt.

Nadelen: − bij complexere wapeningsschema’s is het moeilijker om de wapening op te meten, de overlappende wapening is ook nog een probleem; 7.3.3.5.

Besluit

Welke de manier van opmeten ook is, er zijn altijd voor- en nadelen aan verbonden. Het belangrijkste is dat vooraf afgesproken wordt welke methode er voor welk deel van het gebouw wordt toegepast. In veel gevallen worden er meer dan één methode toegepast, afhankelijk van het te herstellen deel. De aannemer en de architect meten meestal samen de herstelde delen op om later te vermijden dat er discussie is over de te betalen prijs.

7.4.

Besluit

Of een herstelling kwalitatief goed is hangt voor een groot deel af van de aannemer. Zelfs al zijn de producten goed, indien de aannemer ze slecht gebuikt dan zorgt dit onvermijdelijk voor schadegevallen. Hierdoor is het nodig dat de aannemers ondersteund worden bij de renovatie, zeker indien er nog niet de nodige ervaring op het gebied van betonherstelling is. Als er na de renovatie opnieuw sprake is van schade aan het gebouw moet men hiervoor niet altijd de aannemer verantwoordelijk stellen. Meestal is er een gedeelde verantwoordelijkheid van alle betrokken personen. De schade kan te wijten zijn aan een tekort aan financiële middelen of aan een slecht ontwerp, maar evengoed aan het slecht uitvoeren van de werken.


Hoofdstuk 8: Producent

86


Studiebureau Gebouw

Syndicus

Architect Aannemer Controlebureau PRODUCENT


8. Producent Tijdens de verscheidene gesprekken met aannemers, architecten en studiebureaus werd steeds gevraagd met welke producten zij de restauraties uitvoerden. In dit hoofdstuk worden de door de vorige personen genoemde producenten snel voorgesteld met telkens één bepaald product dat vaak gebruikt wordt tijdens de restauratie van betonrot. De technische goedkeuring die bestaat voor producten wordt ook even besproken.

8.1.

Wat is een producent

Een producent is een persoon, bedrijf of organisatie die producten of diensten levert. Deze staan in voor de volledige ontwikkeling. Dit gaat van het maken van de samenstelling tot het verkrijgen van de nodige attesten. De producent zal na de ontwikkeling proberen zijn product aan de man te brengen via reclame of beurzen. Dienst na verkoop is tevens een belangrijk luik van de producenten.



8.2.

87

Producenten

In volgend onderdeel worden de producenten van de producten die gebruik worden voor de betonherstelling even toegelicht. Dit zijn weliswaar niet de enige producenten, maar dit zijn de producenten die bij gesprekken met aannemer, studiebureaus en architecten steeds terugkwamen.

8.2.1.

BASF

BASF Construction Chemicals Belgium NV Industrieterrein ‘Ravenshout’ 3711 B-3945 Ham Tel: +32 11 34 04 34 Fax: +32 11 40 13 92 http://www.basf-cc.be BASF werd in het jaar 1909 opgericht als Master Builders Inc. in Cleveland, Verenigde Staten. Heel snel ontwikkelde het zich tot een internationaal bedrijf met vestigingen in Azië en Europa. De eerste vestiging in België werd opgericht in 1956 en deed dienst als verkoopskantoor voor de Benelux. In 1975 opende Master Builders NV een fabriek voor de productie van hulpstoffen voor beton en betonreparatieproducten te Ham. Het jaar 1985 betekende voor Master Builders een wereldwijde overname door de Zwitserse groep Sandoz. Vanaf dat moment veranderde Master Builders Inc. in Master Builders Technologie. Deze “nieuwe firma” kent in de jaren ’80 en begin jaren ’90 een spectaculaire groei. In 2001 komt de Master Builders Technologie groep en een aantal andere bedrijven uit de organisatie SKW Trostberg AB in de diviesie Constructon Chemicals van de firma Degussa AG. Deze is specialist in fijn chemie. BASF heeft vanaf 1 juli 2006 de internationale divisie Construction Chemicals van Degussa overgenomen. Het bedrijf BASF Construction Chemicals beschikt vandaag de dag over een compleet gamma van producten voor bouw en afbouw. Zij behoort tot de internationale divisie Constuction Chemicals. Deze is verder onderverdeeld in de business lines Admixture Systems, Building Systems en Performance Flooring. Het eerste onderdeel, de Admixture Systems, is marktleider van hulpstoffen voor beton en mortel. Daarnaast richt de lijn Building Systems zich op tegellijmen, voegmiddelen en kitten, reparatiesystemen en



88

injectiematerialen. Tot het laatste onderdeel Performance Flooring behoort een breed gamma aan vloersystemen. Tijdens de gesprekken bleek dat er een zeer goede contact is tussen BASF en hun klanten. Er werd dan gesproken over informatiedagen in verband met de nieuwste producten en zeer goede begeleiding. Onder BASF Construction Chemicals vallen er ook nog twee andere firma’s die reeds hun plaats op de markt verworven hebben. Het gaat hier om Degussa en Thoro. 8.2.1.1.

Degussa

Degussa Antwerpen NV Tijsmanstunnel West 2040 Antwerpen Tel: +32 35 60 32 11 Fax: +32 35 60 33 11 http://www.degussa-antwerpen.be Degussa is wereldwijd vertegenwoordigt en heeft in 28 Europese landen vestigingen, waaronder het moederbedrijf in Duitsland. Over gans de wereld zijn zij de nummer één in speciaalchemie en behoren tot de top tien van de chemische bedrijven. Degussa houdt zich niet enkel bezig met het ontwikkelen van producten die in de bouwkunde gebruikt worden. De producten van Degussa worden voor verschillende doeleinden toegepast van tandpasta tot “groene autobanden”, van papier tot snowboards. Er kan dus gesteld worden dat hun producten massaal aanwezig zijn in ons leven. De Belgische vestiging bevindt zich in Antwerpen. Deze productiesite werd in oktober 1968 aangelegd. De haven van Antwerpen is de gedroomde plaats, want samen met andere grote chemische en petrochemische ondernemingen is Antwerpen de belangrijkste chemiepool van Europa en na Houston, in Texas, de tweede grootste wereldwijd. 8.2.1.2.

Thoro

Thoro divisie BASF Construction Chemicals Belgium NV Nijverheidsweg 89 B-3945 Ham Tel: +32 11 34 04 32 Fax: +32 14 81 32 10 http://www.thoro.be - Marktonderzoek betonrot -


89

Het bedrijf werd opgericht in het jaar 1912 door bouwkundig ingenieur Edward H. Canon. Bij de oprichting kreeg het bedrijf de naam Standard Dry Wall Crafts. Dit bedrijf had als doel een oplossing te bieden voor problemen in de bouwindrustie en dit met kwalitatief hoogwaardige producten. Standard Dry Wall Crafts evolueerde naar Thoro System Products. Vandaag de dag maakt Thoro System Products deel uit van BASF Construction Chemicals. Het doel van Thoro is weliswaar niet veranderd door de jaren heen en bleef het wereldwijd aanbieden van innovatieve en doeltreffende oplossingen in de bouwindustrie. Om aan de verschillende eisen van de eindgebruiker te voldoen beschikt Thoro over een ruim gamma van producten voor de waterdichting, herstelling en bescherming van beton en metselwerk. 8.2.1.3.

Emaco nanocrete

Bij het vermelden van de productnaam BASF werd steeds weer de Emaco nanocrete-productlijn vermeld. In dit punt wordt hun gamma van iets nader bekeken. Dit nieuwe Emaco Nanocrete gamma staat voor de nieuwe generatie betonreparatiemortels. Deze productlijn beschikt over uitzonderlijke eigenschappen: − betere hechtsterkte; − betere dichtheid en ondoordringbaarheid; − verminderde krimp; − betere treksterkte en kleinere neiging tot scheurvorming; − verbeterde compatibiliteit met beton; − betere thixotropie, eenvoudiger en sneller aan te brengen en af te werken; − mindere applicatieproblemen; − lagere kosten. Dit is de eerste productlijn in de betonreparatie die gebruik maakt van nanotechnologie. Deze technologie wordt soms wel eens dé technologie van de 21e eeuw genoemd. Dit maakt het mogelijk om te werken met deeltjes in de orde van grootte van een nanometer. Een nanometer is één miljardste van een meter. Op deze schaal bevinden atomen en moleculen zich.



90

Het gamma bestaat uit vier producten. Deze producten zijn: − EMACO Nanocrete R4; − EMACO Nanocrete R3; − EMACO Nanocrete R2; − EMACO Nanocrete AP De eerste drie producten zijn reparatiemortels, met elk hun eigen toepassingsgebieden. De R4 wordt toegepast voor het “ zwaardere werk “. R3 is een iets lichtere herstellingsmortel. Samen met R4 zijn beiden structurele herstellingsmortels. Dit houdt in dat men tewerk gaat tot achter de wapening. Beide producten kunnen aangebracht worden in 1 laag van 5 à 6 cm dik. Indien er een grotere dikte vereist is, moet deze in verschillende lagen aangebracht worden. De R2 is op zijn beurt een egalisatiemortel. Deze kan in een dikte van 3mm tot 10cm per laag aangebracht worden. Als er echter wapening zichtbaar is, mag de R2 niet gebruikt worden. Het laatste product, de Emaco Nanocre AP, is een primer. Dit product zal een hoge mate van actieve bescherming bieden aan gewapend staal. Deze kan ook gebruikt worden als aanhechtingslaag. Dit zouden de eerste producten zijn die voldoen aan de nieuwe Europese Normen.

8.2.2.

Pentagon Plastics

Pentagon Plastics NV Venecoweg 37 Industrieterrein ‘De Prijkels’ B-9810 Nazareth Tel: +32 93 81 65 00 Fax: +32 93 81 65 10 http://www.pentagonplastics.be In 1974 werd Pentagon Plastics NV opgericht als fabrikant van gespecialiseerde coatings en mortels. Nu 30 jaar later is deze onderneming uitgegroeid tot een gevestigde waarde in hoogkwalitatieve waterdichtingssystemen voor balkons, daken en buitenmuren en in hygiënische coatings voor wanden en plafonds. Pentagon Plastics NV maakt deel uit van de de Iotech group, een groep van bedrijven gespecialiseerd in coatingssystemen. De Belgisch vestiging is gesitueerd te Nazareth, de andere in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten.


Hoofdstuk 8: Producent 8.2.2.1.

91

Coatings

Zoals reeds gezegd is deze firma vooral actief in en gekend voor zijn coatingssystemen. In hun gamma vind je coatings terug voor alle denkbare toepassingen. Daar deze onderneming zich vooral toelegt op hun coating spreekt het voor zich dat deze van goed kwaliteit zijn. Het logische gevolg hiervan is dat hun producten alom gekend zijn in de restauratiewereld.

8.2.3.

Sika

Sika NV Pierre Dupontstraat 167 B-1140 Brussel Tel: +32 27 26 16 85 Fax: +32 27 26 28 09 http://www.sika.be Sika is een onafhankelijke Zwitserse groep gesticht in het jaar 1910. Het is een globale onderneming die in meer dan 60 landen actief is, waaronder België. Sika is aanwezig op de Belgische markt sinds 1946. De firma richt zich op chemische specialiteiten en splitst haar activiteiten op in twee sectoren, namelijk de afdeling bouw en de afdeling industrie. De Belgische afdeling van Sika is gevestigd in Evere. Zij heeft tot doel om de gebruiker van de producten met raad en daad bij te staan. Op die manier zijn de technische adviseurs van de bouwafdeling bijvoorbeeld betrokken bij grote infrastructurele werken en renovatieprojecten in België. 8.2.3.1.

FerroGard 903

Het product uit het gamma van Sika, die met betrekking tot carbonatie op de voorgrond treedt is de FerroGard 903. Dit product is een oppervlak toegepaste corrosie-inhibitor. Het is ontworpen om in te dringen in het gewapend beton. Het product zal in het beton migreren via capillariteit, maar tevens in gasvorm. De Sika FerroGard 903 is opgebouwd uit organische en anorganische componenten. Het kan op twee manieren aangebracht worden. Aan de ene kant kan men het product laten impregneren en de andere optie is om alles wat aangetast is weg te kappen en de FerroGard samen met de mortel als hulpstof toevoegen. Als het product aangebracht wordt dringt het in het beton en vormt rondom het oppervlak van het wapeningsstaal een beschermende mono –



92

moleculair laagje. Het product is ook reactief op roest. Dit laagje vertraagt het ontstaan van corrosie en vermindert de mate van het reeds ontstane corrosieproces. Als de wapening reeds sterk aangetast is, zal ze het proces niet wegnemen. De toepassing van dit product als corrosiebescherming kan de levensduur van de constructie met 15 jaar doen toenemen. Dit is enkel geldig als het toegepast wordt als deel van een complete Sika betonreparatie en beschermingssysteem. De Sika FerroGard 903 wordt dus toegepast voor reparatie en onderhoud van betonconstructies waar de wapening reeds aangetast is door corrosie, of beschermd dient te worden tegen carbonatatie en chloriden aantasting.

8.2.4.

Andere producenten

Naast de reeds besproken producenten zijn er ook nog enkele andere bedrijven die zich bezighouden met het ontwikkelen of verdelen van producten die gebruikt worden voor reparatie van beton. Deze producenten zijn weliswaar niet besproken in de vorige puntjes. De reden hiervoor is dat reeds vermelde producenten bij elke bespreken weer naar voor kwamen en de andere zelden vernoemd werden. De ondernemingen beschikken wel over de nodige producten voor betonreparatie, maar worden blijkbaar minder toegepast aan de kust van Oostende. Het gaat hier om Remmers, Rewah, la Farge en Reynchemie.

8.3. 8.3.1.

Technische goedkeuring Nodige attesten

Op het vlak van attesten is er een overgangsperiode aangebroken. Vroeger moesten producten voldoen aan de ATG-normering om in aanmerking te komen voor openbare werken. Deze ATG-label is een Belgische norm en nog slechts geldig tot 2008. Vanaf 2008 gaat de nieuwe Europese norm van kracht. Volgens velen zal dit attest in de toekomst toch nog van enig belang zijn. In het volgende stukje wordt de ATG-norm even bekeken en wordt ook nieuwe Europese norm even toegelicht.



8.3.2.

93

ATG

8.3.2.1.

Wat is ATG

ATG staat voor Agrément Technique / Technische Goedkeuring en wordt officieel door de BUtgb uitgegeven. Zoals de naam doet vermoeden is het dus een technische goedkeuring. Deze technische goedkeuring is een gunstige beoordeling van één bepaald bouwproduct van één fabrikant voor één bepaalde toepassing. De goedkeuring levert een technisch advies. Dit technisch advies bevat een beschrijving en de technische eigenschappen van het product. De goedkeuring ontwikkelde zich tot een eersterangsreferentie. Deze is enkel op toepassing van niet-genormaliseerde producten. Het gaat hier dan vooral over systemen, innovatieve producten en meer component producten. De procedure gaat uit van de overheid. Het heeft de bedoeling om de kwaliteit in de bouw te verhogen en aan de andere kant de kosten te drukken. Door de jaren heen is de goedkeuring geëvolueerd tot een instrument van wederzijdse erkenning over heel Europa. 8.3.2.2.

Wat is BUtgb

BUtgb staat voor Belgische Unie voor de technische goedkeuring in de bouw. Deze unie werd opgericht in het jaar 1971. Het werd gesticht door het NIH, het controlegebouw voor de bouw SECO en het WTCB. De BUtgb is de organisatie die instaat voor het verlenen van de Belgische ATGgoedkeuringen en de Europese technische goedkeuring ETA. Voordat het BUtgb een ATG toekent aan een bepaald product wordt er advies gegeven. Dit advies wordt bezorgd door een gespecialiseerde goedkeuringsgroep. Deze groep bestaat uit experts die handelen in opdracht van het BUtgb. Het advies wordt normalerwijs aangevuld door een certificering. Wanneer dit bekomen werd voor het product kan het ATG-logo samen met het goedkeuringsnummer op de verpakking van het betreffende product worden aangebracht. Op die manier kan de goedkeuring van het product duidelijk gemaakt worden voor de gebruiker. 8.3.2.3.

Hoe bekomt men een ATG

Het bekomen van een ATG kan in drie stappen onderverdeeld worden: − De informatie voor de aanvrager; − Het technisch onderzoek en de aflevering van de goedkeuring; − De publicatie en de conformiteitsverklaringen.



94

Als een fabrikant interesse heeft om een ATG te behalen voor een nieuw product, kan hij zich wenden tot het BUtgb. De BUtgb zal dan bepalen of het product wel in aanmerking komt voor een goedkeuring. Het kostenluik van het onderzoek zal tevens nagegaan worden. Als aan alle voorwaarden voldaan wordt kan men een uitgebreid administratief dossier aanvragen. Dit dossier maakt het mogelijk een officiële aanvraag in te dienen. Dit dossier dient ingevuld te worden volgens de opgelegde richtlijnen. Eenmaal dit in orde is, kan de fabrikant zijn aanvraag samen met het technisch dossier doorsturen naar het secretariaat van de BUtgb. De aanvraag zal officieel geregistreerd worden. Er wordt binnen de drie weken een ontvankelijkheidverklaring opgesteld. In deze verklaring worden de experts van het uitvoerend bureau en de verslaggever aangeduid. De kosten voor het opstellen van de technische goedkeuring bevinden zich ook bij de verklaring. Kosten ten gevolge van bijkomende proeven en publicatie worden afzonderlijk aangerekend. Nadat het dossier bekeken werd, kan aan de fabrikant een bijkomend proefprogramma worden voorgesteld. Dit kan gebeuren om de prestatiecriteria van het technische dossier aan te vullen. Dit gebeurt logischerwijs in systematisch overleg tussen fabrikant en de experten van het uitvoerend bureau. Deze experts moeten het voorbereide dossier van de verslaggever goedkeuren. Dit gebeurt voordat het aan de gespecialiseerde groep overgedragen wordt voor het definitief advies. Eventuele veranderingen aan het productieproces, normen of voorschriften worden opgenomen in de definitieve versie van de technische goedkeuring. Het definitief goedgekeurde dossier zal naar de aanvrager en de voorzitter van de goedkeuringscommissie gestuurd worden, voor het ondertekend wordt. Deze definitieve versie zal openbaar worden gemaakt door het drukken en verzenden van een exemplaar in beide landstalen naar een aantal correspondenten. Het is mogelijk om een bevestiging van een Belgische goedkeuring aan te vragen voor andere landen. Hier zal de DGV de aanvraag inleiden. De technische vragen zullen weliswaar door de verslaggever in overleg met het buitenlands instituut behandeld worden. Op dezelfde wijze kan een bevestiging van een buitenlandse technische goedkeuring behandeld worden. Dit gebeurt ook door een verslaggever van het gespecialiseerd bureau. Hier zullen wel eventuele problemen in verband met aanpassingen aan de nationale richtlijnen, proeven en controles opgelost worden als dit mogelijk is. Een ATG is normaalgezien drie jaar geldig. Bij het naderen van de vervaldatum kan de fabrikant de hernieuwing of verlenging van de goedkeuring aanvragen.



8.3.3.

95

Europese norm

Vanaf 2008 moeten alle producten voldoen aan de nieuwe Europese norm. In deze context is dit de EN 1504 en deze bestaat uit 10 segmenten. EN 1504 : Producten en systemen voor de bescherming en herstelling van betonconstructie – Definities, eisen, kwaliteitsboring en overeenkomstigheidsbeoordeling. Deel 1 : Definities Deel 2 : Oppervlaktebeschermingssystemen voor beton Deel 3 : Constructieve en niet-constructieve herstelling Deel 4 : Constructieve hechting Deel 5 : Injecteren van beton Deel 6 : Verankeren van betonstaal Deel 7 : Bescherming tegen wapeningscorrosie Deel 8 : Kwaliteitsbeheersting en conformiteitsbeoordeling Deel 9 : Algemene principes voor het gebruik van producten en systemen Deel 10 : Gebruik van producten en systemen op de bouwplaats en kwaliteitsbeheersing van het werk

Het onderdeel dat betrekking heeft tot deze materie is 1504-3. Om een attest te verkrijgen die aantoont dat je product aan de norm voldoet moeten er nieuwe proeven gedaan worden. Wat wel verschilt met de ATG-norm is dat de proeven in het eigen labo kunnen gedaan worden. Dit houdt in dat je zelf kunt zeggen dat je voldoet aan de Europese normen. De mogelijkheid bestaat ook om de proeven te laten uitvoeren door een erkend labo. Naast deze EN komt er normaal in België een extra markering bij, een bijkomende Benor. Om over dit certificaat te beschikken zullen de proeven wel door een onafhankelijk en erkend labo gedaan worden. Zij doen dan de bijkomende proeven en controleren de productie-eenheid. Voor de herstellingsmortels bestaan er in de nieuwe Europese norm vier Europese klassen. Namelijk de R1, R2, R3 en R4, elk met zijn eigen eisen qua sterkte, scheurvorming, verwerkbaarheid…. Naast de nieuwe EN, wordt nu de CE markering geëist van producten. Deze norm toont aan dat het product de gezondheid van de mens niet schaadt. Het zegt dus niets over de kwaliteit van het product. De proeven om deze markering te bekomen moeten wel in een erkend labo gebeuren.



8.4.

96

Productlijsten

Aan de hand van een programma in Java werd er een productenlijst opgesteld. Dit programma staat op de bijgevoegde cd-rom. De handleiding voor dit programma staat eveneens op deze cd.


Hoofdstuk 9: Controlebureau

97


Studiebureau Gebouw

Syndicus

Architect Aannemer CONTROLEBUREAU Producent


9. Controlebureau 9.1.

Algemeen

Technische controle kan uitgeoefend worden op alle soorten gebouwen, met controles gaande van stabiliteitsstudie, duurzaamheid tot veiligheid en uitvoer van de werken. Door het laten volgen van de studie en uitvoering van de werken wordt aan de oprichters toegelaten om een controleverzekering te onderschrijven. Het afsluiten van deze verzekering dekt alle oprichters zonder enig verhaal naar de verantwoordelijkheden van de schade. De controleverzekering dekt de structuurwerken en kan voor gebouwen uitgebreid worden tot de volledige ruwbouw, de afwerking en de technische uitrustingen. Ook de studie en uitvoering van betonrenovaties kan onder deze controleverzekering vallen.

9.2. 9.2.1.

Welke firma’s SGS

SGS Coating Services SGS Belgium NV Sint-Sebastiaanstraat 20 B-8200 Brugge http://www.be.sgs.com/coatingservices



98

SGS is het grootste inspectie, controle en certificatie bedrijf ter wereld. Met meer dan 48.000 werknemers, bedient SGS een netwerk van meer dan 1.000 kantoren en laboratoria in de wereld Oorspronkelijk opgericht in 1878 te Rouen als Franse graanlevering inspectiehuis, werd het bedrijf in Genève als Société Générale de Surveillance in 1919 ingeschreven. Aandelen van SGS werden eerst op de Zwitserse Beurs in 1985 aangeboden. De kerndiensten aangeboden door SGS kunnen verdeeld worden in vier categorieën: − Inspecties. SGS onderzoekt en bevestigt de hoeveelheid, gewicht en kwaliteit van verhandelde goederen. − Testen. SGS test productkwaliteit en prestatie tegen verschillende gezondheid en veiligheids standaarden. − Attesten. SGS controleert of producten, systemen en diensten aan de vereisten voldoen. Deze kunnen zijn opgelegd door de overheid (vb. GOST R), standaardisatie instanties (e.g. ISO 9000) of door SGS klanten zelf. SGS ontwikkelt en certificeert ook zijn eigen standaarden. − Controle: De controle diensten van SGS verzekeren dat producten en diensten aan normen en plaatselijke voorschriften voldoen. Door combinatie van globale en plaatselijke kennis, ongeëvenaarde ervaring en expertise in praktisch iedere industrie, bedekt SGS het volledige aanbod van grondstoffen tot verbruik.

9.2.2.

Seco

Technisch Controlebureau voor het Bouwwezen Aarlenstraat, 53 B - 1040 Brussel http://www.seco.be/ SECO werd in 1934, op initiatief van de Professoren Magnel en François, docenten aan respectievelijk de universiteiten van Gent en van Brussel, opgericht door de drie bij de bouwnijverheid betrokken beroepen: architecten, raadgevend ingenieurs en aannemers. Ons land wou kunnen beschikken over een organisme voor technische controle, dat ten dienste stond van de gemeenschap, om het beheer van de kwaliteit van de diverse bouwprojecten te vergemakkelijken. Dit instrument leidde ook tot een financiële bescherming bij technische problemen. De controleverzekering maakt het mogelijk de tienjarige aansprakelijkheid van alle betrokkenen te dekken in één verzekeringspolis, geleverd door de meeste Belgische verzekerings- Marktonderzoek betonrot -


99

maatschappijen. Dit systeem dat meteen na de tweede wereldoorlog op grote schaal ontwikkeld werd, is nog steeds financieel interessant en volkomen relevant. Sindsdien controleerde SECO meer dan 20.000 werken en in 2005 bedroeg het bedrag van de gecontroleerde werken 1804 miljoen euro. In 2005 had Seco 200 werknemers en een omzet van meer dan 20 miljoen euro. SECO is actief in België, in Europa en in tal van landen buiten Europa.

9.3.

Werkwijze

De controlefirma wordt gecontacteerd door de opdrachtgever of de architect. In het beginstadium kan dit bureau al samenwerken met de architect bij het helpen met het opstellen van de lastenboeken. Eenmaal er een aannemer gekozen is worden de werken aangevat en controleren ze de gang van zaken op de werf waarna er telkens controlerapporten worden opgemaakt. Deze rapporten worden door de aannemer en de architect gelezen zodat er geweten is waar er problemen zich voordoen en waar er aan gewerkt moet worden. De controles gebeuren steekproefsgewijs, maar het aantal ligt vast volgens wat ervoor betaald is. Na uitvoeren van de controles wordt het dossier afgesloten en de verzekering opgesteld. Er wordt hierbij gekeken wat verzekerbaar is en wat niet. Bij eventuele schade achteraf die door bouwheer gemeld wordt komt het controlebureau kijken of deze onder de polisvoorwaarden valt. Er wordt een expertise uitgevoerd omdat verzekering enkel schade dekt van werken die effectief uitgevoerd werden. Indien delen van het gebouw werden overgelaten wegens geldgebrek,… zijn die stukken niet gedekt bij eventuele aantasting. De schade wordt hersteld door aannemer, bij voorkeur dezelfde, maar indien nodig door iemand anders.

9.4.

De tienjarige verzekering

Om tegemoet te komen aan de tienjarige aansprakelijkheid van architecten en aannemers werd er een tienjarige verzekering ontwikkeld. Bouwwerken of renovaties die gecontroleerd en goedgekeurd worden door een extern controlebureau kunnen voor deze verzekering in aanmerking komen.



100

De polis wordt afgesloten voor een vaste periode van tien jaar en biedt geen opzegmogelijkheid. In geval van faillissement van een van de verzekerden blijft de waarborg behouden. Een van de voordelen is dat door deze verzekering bij betwistingen of schade vermeden wordt dat rechtbanken worden ingeschakeld. Op die manier worden er geen precedenten geschapen en blijft u als architect of aannemer gevrijwaard van negatieve reclame. De waarborg treedt normaal in werking bij de voorlopige oplevering der werken. Hieronder worden delen beschreven die kenmerkend zijn voor de controleverzekering op renovatiewerken. Voor verdere informatie over deze verzekering zie bijlage 3.

9.4.1.

Verzekerde personen

Bij deze verzekering zijn alle oprichters solidair begunstigden van de verzekering. Onder oprichters worden de ontwerpers (architect of studiebureau), de bouwheer (syndicus ten behoeve van de vereniging van mede-eigenaars(VME) ), de aannemers en de onderaannemers verstaan.

9.4.2.

Voorwerp van de verzekering

Na het uitvoeren van de controles wordt het dossier afgesloten en zal een verzekering opgesteld worden. Er wordt gekeken wat verzekerbaar is en wat niet. Grove tekortkomingen kunnen bijvoorbeeld niet verzekerd worden, maar dit wordt voorkomen doordat tijdens de controle de aannemer gewezen werd op deze gebreken en dit moet aanpassen conform wat er aangeraden wordt door de controleverzekering. Bij niet behandelde delen van een gebouw (waar geen herstellingen werden aangebracht) komt de verzekering niet tussen omdat dit niet onder de polis valt. Meestal zijn dit delen waar de schade nog niet groot genoeg was en die wegens geldgebrek nog niet aangepakt werden.

9.4.3.

Schade binnen 10 jaar

Als er eventueel schade zou voorkomen binnen de tien jaar na afsluiten van de verzekering dan meldt de bouwheer, in de meeste gevallen de syndicus, dit en komt het controlebureau langs om vast te stellen of de schade onder de polisvoorwaarden valt. Indien de schade verzekerd is dan wordt deze hersteld door een aannemer, bij voorkeur dezelfde als bij de



101

oorspronkelijke renovatie. Indien nodig kan de schade hersteld worden door een andere firma. Dit kan voorkomen indien de aannemer failliet gegaan is in tussentijd.

9.4.4.

Soorten verzekering

Er zijn verschillende soorten van tienjarig verzekering. In deze tekst zullen ze niet allemaal opgesomd worden, maar er kan hierover informatie ingewonnen worden bij verschillende verzekeringsinstellingen.

9.5.

Evaluatie vragenlijst

De garantie die wordt geleverd op de kwaliteit van de werken is een van de grootste voordelen. Daartegenover staat de verhoogde kostprijs die door de verzekering en controle samen kan oplopen tot 7% van de totale kostprijs.

Een andere gehoorde kritiek op de controlefirma’s is dat ze voor een deel dezelfde taak hebben als de architect met name de opvolging van en controle op de werken. Indien de architect de werken meer zou controleren, zouden deze firma’s niet ingeschakeld worden, maar hierbij is de overname van de tienjarige garantie door de verzekering buiten beschouwing gelaten. Dit is meer het doorschuiven van verantwoordelijkheid van de architect op het controlebureau.

Interessant is een uitspraak van een aannemer “wat zij doen, dat moeten wij niet meer doen”. Op deze manier kan de aannemer zich meer concentreren op andere zaken die belangrijk zijn voor de uitvoer als het controlebureau de controle doen van producten en hoe er gewerkt wordt.

Als garantie kan deze controle gebruikt worden om ingeschakeld te worden bij aannemers die nog geen “reputatie” opgebouwd hebben in de betonrenovatie. Door het aangaan van de verzekering en de controle door het controleorganisme is de bouwheer zeker van de goede kwaliteit van de werken omdat de stukken die niet goed uitgevoerd worden opnieuw gedaan moeten worden.



9.6.

102

Besluit

Controlebureaus spelen een steeds grotere rol bij de restauratiewerken. Ze worden steeds meer ingeschakeld om de controle op de werven voor een deel van de architect over te nemen en om een tienjarige verzekering te kunnen laten afsluiten. Vroeger was er veel weerstand tegen deze bureaus, maar deze neemt geleidelijk af omdat er voor iedereen voordelen aan verbonden zijn indien de controles goed uitgevoerd worden en er door de controlebureaus zelf ook meegedacht wordt over de renovatie. Het mag dus niet zo zijn dat ze enkel controles uitvoeren om te controleren, maar er moet ook een positieve inbreng zijn.


Hoofdstuk 10: Casestudy Costa Brava

103


Studiebureau Gebouw

Syndicus


CASESTUDY COSTA BRAVA

10. Casestudy: Costa Brava 10.1.

Het gebouw

Fig. 10.1: Costa Brava



104

Residentie Costa Brava Zeedijk 139-140-141 8400 Oostende De residentie Costa Brava is gelegen langs de zeedijk van Oostende. Het gebouw is zoals vele die in die tijd opgetrokken zijn niet echt conform alle normen. De kwaliteit en duurzaamheid laat veel te wensen over. Er werd weinig aandacht besteed aan spouwen, waterdichting,… De betonkwaliteit is ook niet zoals het zou moeten zijn met veel grindnesten en een overmaat aan chloriden. Door al deze gebreken en de nabijheid van de zee grijpt aantasting hier zeer snel plaats. Dit is te merken aan het aantal renovaties die al uitgevoerd geweest zijn.

10.2.

Eerste renovatie

De eerste renovatie van de Costa Brava dateert al van 20 jaar geleden. Hierdoor is de meeste informatie rond de renovatie verloren gegaan. Na vaststellen van verschillende roestplekken en loszittende stukken in de gevel werd de firma NV Boey gecontacteerd. Tevens werd bij een door het WTCB uitgevoerde voorstudie een overconcentratie aan chloriden gevonden in de betonelementen. De loszittende stukken werden verwijderd en de slechte stukken werden afgekapt tot voorbij de wapening. De staven werden eerst gestraald met ijzerslakken, maar nadien met zand omdat dit beter zou zijn voor de wapening. De herstellingen werden uitgevoerd met een epoxymortel zoals toen gebruikelijk was. Epoxymortel werd in die tijd gezien als de beste herstelmortel die er beschikbaar was. Tegenwoordig is deze mortel veel minder in gebruik gezien enkele grote nadelen. De mortel is veel sterker dan het omringende beton waardoor er in de grenszone scheuren zullen ontstaan in het beton wat nefast is voor de dichtheid. Een ander nadeel is dat deze epoxymortel niet alkalisch is waardoor de wapening niet gepassiveerd wordt. De terrassen werden afgewerkt met een GM mortel om vloeren te verdichtten, deze mortel was speciaal bedoeld om de verdichting van de bovenkant te verbeteren, waar betonrot zich voornamelijk langs de onderkant van terrassen manifesteert. De renovatie was goed voor een vijftal jaar maar nadien begonnen de problemen opnieuw zodat een volgende renovatie zich opdrong.



10.3.

105

Tweede renovatie

10.3.1. Vooronderzoek Om de omvang van de schade aan het gebouw te weten te komen werd een onderzoek van het beton uitgevoerd met bepaling van enkele karakteristieke waarden. 10.3.1.1. Druksterkte van het beton De druksterkte werd met een sclerometer opgemeten zoals beschreven in hoofdstuk 1. − Onderzijde terrassen gemiddelde druksterkte = − Voorzijde terrassen − Lintelen

30,4 N/mm²

karakteristieke druksterkte=

24,7 N/mm²

gemiddelde druksterkte =

28,0 N/mm ²


19,9 N/mm²

gemiddelde druksterkte =

31,9 N/mm ²


24,9 N/mm²

De druksterkte van de onderzijde van de terrassen en de lintelen is aan de lage kant maar nog aanvaardbaar. De druksterkte aan de voorzijde van de terrassen is laag, dit kan wijzen op aantasting van het beton. 10.3.1.2. Carbonatatiediepte − Onderzijde terrassen gemiddelde diepte =

6 mm

− Voorzijde terrassen

gemiddelde diepte =

18 mm

− Lintelen

gemiddelde diepte =

15 mm

De carbonatatie is niet zo diep in het beton gedrongen. Indien de betondekking volgens de norm was zou geen schade mogen opgetreden zijn. 10.3.1.3. Chloridenconcentratie − Onderzijde terrassen

±2%


±4%

− Lintelen

± 2,4 %

Deze concentraties aan chloriden zijn zeer hoog, in de norm is een maximale concentratie van 0,4 % toegestaan. In de praktijk wordt aangenomen dat de wanneer de concentratie boven de 2 % ligt het beton niet meer te repareren is en beter vervangen wordt.



106

10.3.1.4. Betondekking rond de wapening − Onderzijde terrassen gemiddelde dekking =

16 mm


gemiddelde dekking =

29 mm

− Lintelen

gemiddelde dekking =

31 mm

Vooral de dekking ter hoogte van de onderzijde van de terrassen is veel te weinig om van een goede dekking te kunnen spreken. Dit zorgt ervoor dat de wapening onvoldoende beschermd wordt door het beton.

10.3.2. Uitvoer Voor de tweede renovatie werd in 1994 het architectenbureau Buro Nova aangesproken door syndicus Bické. Na de aanbesteding werd gekozen voor aannemer Mestdagh uit Ingelmunster. De aannemingssom was om en bij de €186.000 met een voorziene termijn van 70 werkdagen.

Bij opdracht wilde de vereniging van mede-eigenaars slechts het gedeelte van de renovatie aan de terrassen en lintelen goedkeuren. Dit stuitte op protest van zowel het architectenbureau en de aannemer omdat dit niet de oorzaak aanpakte, enkel het gevolg. De oorzaak van de schade was dat water doorheen de gevel binnen kon stromen en zo de betonelementen aantasten. Uiteindelijk werd er toch enkel geld uitgetrokken voor de renovatie van de terrassen en de lintelen.

Na het afschieten en zandstralen van het aangetaste beton werd een betonstaalbeschermer toegepast die in 2 lagen op het blanke staal aangebracht werd. Deze betonstaalbeschermer was een op cement gebaseerde coating en geen epoxycoating om toch een alkalisch milieu rond de wapening te waarborgen. De betonreparatiemortel die gebruikt werd was een cementgebonden polymeergemodificeerde mortel bestaande uit één component.

Bij de definitieve oplevering in 2000 was de vorige syndicus al vervangen door syndicus Littoral. In 2002 werd een procedure gestart door de vereniging van mede-eigenaars omdat er opnieuw schade aan het gebouw werd vastgesteld. Na tussenkomst van gerechtsdeskundige NV Vandenberge werden de mede-eigenaars in het ongelijk gesteld daar er duidelijk vooraf



107

was aangehaald dat enkel het renoveren van de terrassen en lintelen niet voldoende zou zijn indien de oorzaak niet werd aangepakt.

10.4.

Derde renovatie

Bij deze derde renovatie was het beheer van het gebouw overgenomen door Vastgoed Naessens bvba onder leiding van Naessens David. De architect bij deze renovatie was Pierre De Rynck. De aannemer die de werken uitvoerde was IBT.

10.4.1. Verwijderen loszittende stukken De derde renovatie kwam er nadat er stukken beton loskwamen van de gevels, terrassen en luifel. Deze werken werden uitgevoerd door Van Huele gebr. Door de ernst van de schade heeft het drie dagen geduurd tot alle loszittende en kritieke stukken verwijderd werden. Er werd geen betonherstelling uitgevoerd tijdens deze werken, die werden pas uitgevoerd na een grondige studie. Naast het oorspronkelijke beton dat los was gekomen bleken de vorige herstellingen ook al terug los te komen.

10.4.2. Vooronderzoek bij Costa Brava Een eerste voorstudie van de Costa Brava werd gedaan door de architect Pierre De Rynck zelf. Hierbij werden zuurtegraad en de kwaliteit van het beton bepaald alsook corrosiemetingen uitgevoerd. Bij dit onderzoek werden geen destructieve testen uitgevoerd op het beton. Dit onderzoek werd vooral gebruikt om als basis te kunnen dienen om het bestek op te stellen.

Door de ernst van de schade en rekening houdend met de eerder uitgevoerde herstellingen werd er op vraag van de aannemer IBT nog een onderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek werd verricht door het WTCB onder leiding van Josse Jakobs met als doel inzicht te krijgen in de betonstructuur van het gebouw en kijken naar de eventuele toepassing van kathodische bescherming.

Voor de Costa Brava werden specifiek drie verschillende betonelementen van de voorgevel onder de loep genomen. De luifel die zich bovenaan het gebouw bevindt, de terrassen van ieder appartement en de lintelen van ieder verdiep. - Marktonderzoek betonrot -


108

Er werd eveneens een onderzoek gedaan door het ingenieursbureau ConCorDe BV om te onderzoeken of kathodische bescherming toepasbaar kan zijn op het gebouw. 10.4.2.1. meetwaarden Voor het bepalen van de oppervlaktehardheid van het beton werden de meetresultaten bekomen door de sclerometer en uitgedrukt in N/mm². gemiddelde oppervlaktehardheid − Onderzijde lintelen

37 N/mm ²

− Voorzijde lintelen

28 N/mm²

− Luifel

>70 N/mm ²

− Onderzijde terrassen

>70 N/mm ²

Aan de onderzijde van de lintelen is de druksterkte redelijk groot. Aan de voorzijde van de lintelen is deze waarde lager, dit komt waarschijnlijk omdat deze zone meer in de regen staat waardoor het harde buitenlaagje, door de carbonatatie van het beton uitgespoeld is. De luifel en de onderzijde van het balkon hebben een zeer grote hardheid, waarvoor niet direct een oorzaak te vinden is.

Voor de chloridenmeting werden op dezelfde zones als voor het bepalen van de oppervlaktehardheid boorstof genomen en onderzocht op de aanwezigheid van chloriden. 1-3 cm

dieptemeting

− Onderzijde lintelen:

> 2%

1,07 %

− Onderzijde luifel:

1%

1,64 %

− Onderzijde terrassen:

0,6 %

0,41 %

− Kolommen gelijkvloers

1,4 %

1,4 %

De chloridenconcentraties aan de lintelen zijn veel te hoog, gezien de concentratie die gevonden is bij de dieptemeting waren er al te veel ingemengde chloriden aanwezig. Door het klimaat aan de kust zijn er nog extra chloriden ingedrongen waardoor de concentratie zo hoog is dat deze delen afgebroken moeten worden. Aan de luifel zijn de chloridenconcentraties kleiner, maar desondanks nog altijd te hoog. Opmerkelijk is dat aan het oppervlak de concentratie kleiner is dan op diepte, dit komt waarschijnlijk doordat aan het oppervlak al herstellingen werden uitgevoerd. - Marktonderzoek betonrot -


109

De terrassen zijn redelijk gespaard gebleven van chloriden. Hier zijn de waarden binnen de perken gebleven.

De carbonatatiediepte werd eveneens op dezelfde plaatsen onderzocht. gemiddelde diepte − Voorzijde lintelen

16 mm

− Voorzijde luifel

11 mm


15 mm

Uit de resultaten blijkt dat het carbonatatiefront niet echt diep doorgedrongen is in het beton. Dit kan mede verklaard worden doordat op vele plaatsen al een renovatie is toegepast en er een nieuwe laag onder de vorm van herstelmortel is aangebracht.

Voor het meten van de dekking werden een duizendtal metingen uitgevoerd. Hieronder staan de resultaten van de metingen. gemiddelde dekking − Onderzijde lintelen

28 mm

− Voorzijde lintelen

22 mm

− Voorzijde luifel

26 mm

− Onderzijde luifel

24 mm


17 mm

Uit de gemeten waarden blijkt dat de betondekking op de onderzochte elementen minimaal is. Op vele plaatsen is hier eveneens al een herstelling gebeurd met cement of epoxymortel waardoor van de gevonden betondekking nog 1 cm moet worden afgetrokken. Enkel aan de onderzijde van de balkons was er nog geen herstelling uitgevoerd zodat hier de waarde bekomen uit de metingen gebruikt mag worden.

Er werden potentiaalmetingen uitgevoerd op verschillende elementen van het gelijkvloers. De bekomen waarden werden verwerkt in corrosiekaarten waarvan men per kleur kan vaststellen hoe erg de schade is. In de legende kan men zien dat de grootste schade voorkomt bij de geel gekleurde delen van de constructie.



110

Fig. 10.2: resultaten potentiaal meting

Uit het onderzoek met de potentiaalmetingen kan men zien dat er op de meeste plaatsen zware corrosie aanwezig is.

10.4.3. Kathodische bescherming Een eerste vooronderzoek naar kathodische bescherming werd gedaan door ConCorDe BV, een firma uit Nederland die gespecialiseerd is in kathodische bescherming. Uit dit rapport kon niet opgemaakt worden of kathodische bescherming al dan niet aangewezen was en indien er in geval van kathodische bescherming nog betonherstelling toegepast moest worden. Dit bureau werd niet ingeschakeld voor de kathodische bescherming van het gebouw en er loopt nu een gerechtelijke procedure over het onderzoek van ConCorDe BV.



111

Een tweede onderzoek naar de toepassing van kathodische bescherming werd gedaan door de firma Leggedoor die nadien ook de kathodische bescherming heeft aangebracht. Informatie over dit vooronderzoek hebben we niet voor handen.

10.4.4. Keuze van uitvoer Er waren twee concepten bedacht waaruit de vereniging van mede-eigenaars kon kiezen om toe te passen op het gebouw. Bij concept A was het de bedoeling om de oude toestand van het gebouw te behouden. Dit kwam erop neer dat het uitzicht van vroeger zou worden hersteld. Met de karakteristieke steenstrippen op de buitengevel. Bij concept B werd gekozen voor een technische en esthetische optimalisering van het gebouw.

Fig. 10.3: verschillende concepten

De technische meerwaarde van concept B t.o.v. concept A bestond erin dat er een spouwmuur met natuursteen zou worden aangebracht en een bekleding van blauwe hardsteen rondom de kolommen. Door deze spouwmuur is het mogelijk om vanaf het gelijkvloers tot aan de luifel doorlopend een waterdichting aan te brengen. Dit kan door een flexibel dichtingvlies tussen die zich bevindt tussen de natuursteen gevelelementen. - Marktonderzoek betonrot -


112

De esthetische meerwaarde van concept B t.o.v. concept A bestond erin dat een natuursteengevel

veel

mooier

oogt

dan

baksteenmetselwerk.

Door

natuursteen-

gevelelementen te gebruiken kan er een grotere uniformiteit in de gevelopbouw bekomen worden. De gevelovergangslijnen kunnen door de uniforme natuursteenelementen meer geaccentueerd worden. De kostprijs van concept B lag wel ongeveer 10 % boven die van concept A maar is toch gebruikt om de renovatie te doen.

10.4.5. Uitvoer 10.4.5.1. Gelijkvloers De kathodische bescherming is enkel op gelijkvloers toegepast. De bedoeling was om ook de rest van het gebouw zo te beschermen maar door de slechte toestand waarin de rest van het gebouw zich bevond is dit niet kunnen doorgaan. De terrassen, de lintelen en de luifel bevonden zich in zulke slechte staat dat enkel het toepassen van kathodische bescherming geen uitkomst zou bieden. De schade was hiervoor al te ver gevorderd. Het hele gebouw staat aan de voorkant op vijf kolommen waardoor deze niet afgebroken en vernieuwd kunnen worden. Hierdoor dienden er stutten geplaatst en werden de kolommen op de klassieke manier hersteld. Dit gebeurde door het beton tot ver achter de wapening los te kappen omdat op de meeste plaatsen de aantasting al zeer diep zat. Na het afkappen van de wapening werden de staven blank gemaakt en overal continu verbonden om kathodische bescherming mogelijk te maken. Nadien werden de kolommen weer opgegoten met een vloeibeton gemaakt door de firma Interbeton in samenwerking met het WTCB. De kathodische bescherming wordt ieder jaar door gecontroleerd en indien nodig wordt de elektronenstroom aangepast zodat de bescherming intact blijft. 10.4.5.2. Terrassen Bij de terrassen was het de bedoeling om, door middel van een beperkte betonherstelling van de slechtste stukken en de toepassing van kathodische bescherming, de terrassen te beschermen tegen verdere schade. Na het onderzoek bleek de aantasting zo ver gevorderd dat de beste oplossing erin bestond om ze volledig af te breken en opnieuw te gieten. Alle wapeningen werden vervangen door nieuwe wapeningen. De wapeningen werden met elkaar verbonden zodat het in de toekomst mogelijk is om ook hier kathodische bescherming toe te passen. Er werd geen gebruik - Marktonderzoek betonrot -


113

gemaakt van inox wapeningen omdat dit te duur zou uitvallen en bij goede kwaliteit van de werken niet nodig is. Er werd vanaf de begane grond een schoorconstructie uitgebouwd zodat alle terrassen van een bepaald deel allemaal samen konden gegoten worden. Hierdoor moet men niet zoals in de klassieke bouw verdiep per verdiep werken. De terrassen werden uit economische overwegingen direct onder helling gegoten. Hierdoor was het niet nodig om een dure hellingchappe te gebruiken om de vloerbedekking onder helling te plaatsen. Waar nodig werd het beton bijgewerkt om eventuele onvolmaaktheden weg te werken. Fig. 10.4: detail terrasopbouw

Als afwerking werden producten van Pentagon Plastics gebuikt. Met als toplaag een kwartstapijt. De leuningen van de terrassen werden aan de zijrand in plaats van de bovenzijde chemisch verankerd in het beton om de waterindringing te verhinderen. Bij verankering aan de bovenzijde moet men door de waterdichtingslaag boren wat niet ten goede komt aan de waterdichtheid van het terras. Aan de onderrand van het terras werd een druiprand verlijmd op het beton om er zo voor te zorgen dat aflopend water geen kans krijgt om de onderkant van de terrassen te bereiken.



114

De onderkant van de terrassen werd afgewerkt met een carbonatatieremmende coating zoals ook te zien op de afbeelding hierboven.

1

2

3

4

5

6

1: Het afgeschoten terras met de verankeringwapening 2: De nieuwe wapeningsnetten met de balk klaar om onder helling te betonneren 3: Het storten van beton 4: De gestorte betonvloer 5: De helling van het terras is goed te zien 6: aan de randen is de waterdichting en het kwartstapijt opgetrokken en mooi afgewerkt 7: de druiplijst onder aan het terras en de chemisch verankerde leuningen 7 Fig. 10.5: terras



115

10.4.5.3. Lintelen De lintelen werden zeer diep uitgekapt doordat de voor- en onderkant zo zwaar aangetast was. Doordat de dekking zeer klein was moest ervoor gezorgd worden dat de betondekking zo groot mogelijk werd. Hierbij gebeurde het dat de balk doorgetrokken werd tot de omlijstingen van de ramen amper zichtbaar bleven aan de bovenkant en ze dus nog maar net open konden. Indien dit niet voldoende was, werd de wapening omhoog getrokken. De beugels werden achteraf terug aangelast. De lintelen werden opgegoten zoals gebeurd was bij de kolommen met een gietbeton. De wapeningen werden continu met elkaar verbonden zodat het in de toekomst mogelijk is om ook hier kathodische bescherming toe te passen.

1

2

3 4 4 5 1: aangetaste wapeningen in de lintelen, niet afgeschoten 2: linteel waar de slechte beton overal is afgeschoten 3: linteel waar de slechte beton overal is afgeschoten 4: onder de lintelen op het gelijkvloers is ook een druiprand aangebracht 5: linteel die opgegoten geweest is (gat voor verankering stellingen) Fig. 10.6: lintelen



116

10.4.5.4. Luifel De luifel werd door de erbarmelijke toestand ervan afgebroken. De wapening was zo zwaar aangetast dat de luifel meer uit gewoonte bleef hangen. Na de afbraak werd deze terug opgebouwd zoals men in de klassieke bouw doet. Eerst een bekisting maken, daarna de wapening erin met de nodige afstandshouders en uiteindelijk betonneren. De wapeningen werden ook hier met elkaar verbonden zodat het in de toekomst mogelijk is om kathodische bescherming toe te passen.

1

3

2 1: de aantasting op de luifel na het kappen 2: na het verwijderen van de luifel worden nieuwe bekistingen geplaatst en wapeningen ingelegd 3: de wapeningen worden onderling verbonden om kathodische bescherming mogelijk te maken 4: na het plaatsen van de wapeningen wordt het beton gestort 5: de luifel zoals hij er nu uitziet met de coating erop Fig. 10.7: luifel


4

5


117

10.4.5.5. gevelelementen Doordat concept B gekozen werd, kon men een spouw aanbrengen. De spouw werd niet geïsoleerd omdat er plaatsgebrek was. Alle gevelelementen werden met een plastische montagekit aan elkaar gekit. De elementen zelf werden chemisch in de muur en met elkaar verankerd.

1 2

4

3 1: de chemisch verankerde natuursteen gevelelementen 2: de spouw tussen de structuur en de gevelelementen is goed te zien 3: de gevelelementen uit natuursteen 4: om de waterdichting te voorzien worden tabletten voorzien aan de ramen 5: de kolommen worden ook afgeschermd door blauwe hardsteen

Fig. 10.8: gevelelementen


5


10.5.

118

Besluit

Het gebouw heeft al enkele renovaties achter de rug. Bij de eerste twee renovaties kwam de schade na enkele jaren terug. Dit was vooral te wijten aan het feit dat er bij de renovaties niets gedaan werd aan de oorzaak, de waterindringing doorheen de gevel die de betonelementen aantastte. De reden waarom dit niet gedaan werd lag vooral bij het feit dat er door de vereniging van mede-eigenaars geen geld vrijgemaakt werd om een volledige renovatie te bekostigen. Met een beperkter budget werden daardoor vooral de meest dringende zaken aangepakt. Bij de derde renovatie werd er beslist om de renovatie volledig uit te voeren en geen half werk te doen. Hierdoor werd er gekeken voor het toepassen van kathodische bescherming. Het gebouw werd volledig aangepakt. Deze herstellingen hielden in: − De kathodische bescherming op het gelijkvloers; − Het voorbereiden van de kathodische bescherming op de rest van het gebouw; − Het plaatsen van gevelelementen met een spouwmuur waardoor waterindringing wordt afgeremd; − Het diepgaand herstellen op de klassieke manier van de aangetaste delen van het gebouw. Door de renovatie zou het gebouw voor 30 jaar beschermd moeten zijn. Dit kan enkel indien het gebouw in die tijd ook onderhouden wordt en niet zoals meestal aan zijn lot overgelaten.


119

Besluit Gedurende een volledig jaar hebben wij ons bezig gehouden met het bestuderen van betonrot aan kustgebouwen. Toch kan er geen eenduidig antwoord gegeven worden op de vragen “Door wat wordt betonrot veroorzaakt?” en “Hoe moeten wij dit probleem oplossen?”. De materie rond betonrot is heel complex en iedere situatie is anders zodat er niet een pasklaar antwoord te vinden is. Het probleem moet grondig geanalyseerd en verder bestudeerd worden. Vaak moeten verschillende personen samenkomen (syndicus, architect en studiebureau) om alles te bespreken en te kijken wat de mogelijke oplossingen zijn.

In dit eindwerk hebben we getracht om bepaalde antwoorden te vinden. Maar lang niet alle gegevens zijn verzameld in dit eindwerk. Dit is een eerste stap naar een onderzoekscentrum. De contacten met personen die te maken hebben met betonrot en gespecialiseerd zijn in betonrot zijn gelegd. De basis is opgebouwd voor verder en diepgaander onderzoek.

De conclusie van dit eindwerk is dat de restauratiewereld heel complex is. Het werkelijke, onderliggende probleem reikt meestal veel verder dan het zichtbare probleem. Om de restauratie duurzaam te maken is het nodig om ook de oorzaken van de schade aan te pakken. Daarom is het van uiterst belang dat de juiste personen gecontacteerd worden. Er moeten specialisten geraadpleegd worden om restauratieproblemen te verhelpen. Aarzel nooit om gespecialiseerde personen te contacteren, want slechts die personen kunnen het probleem op een correcte manier oplossen. De personen die in dit eindwerk vermeldt staan, kunnen beschouwd worden als specialisten in zake betonrot. Indien u iemand nodig heeft kunt u terecht bij de vermelde personen. De gegevens van deze personen staan eveneens op de bijgevoegde cd-rom.


120

Bijlagen

Bijlage 1: Medewerking architect Bijlage 2: Wanneer vergunning nodig? Bijlage 3: De verzekering van de tienjarige aansprakelijkheid van aannemers, architecten en raadgevend ingenieurs.


121 BIJLAGE 1: MEDEWERKING ARCHITECT

ruimtelijke ordening > wetgeving > uitvoeringsbesluiten

besluit van de Vlaamse regering van 23 mei 2003 tot bepaling van de werken en handelingen die vrijgesteld zijn van de medewerking van de architect bvr 23/5/2003

b.s. 16/7/2003

Artikel 1. De medewerking van een architect is niet verplicht voor de hiernavolgende werken, handelingen of wijzigingen: 1° de verbouwings- en inrichtingswerkzaamheden binn en een gebouw of de werkzaamheden voor de geschiktmaking van lokalen voorzover ze noch de oplossing van een constructieprobleem met zich meebrengen, noch de stabiliteit van het gebouw wijzigen; 2° de werkzaamheden of handelingen aan de buitenvla kken van een vergund gebouw, zoals:

a. het aanbrengen van een gevelsteen, een bepleistering of een andere gevelbekleding, zonder dat een wijziging van de fundering noodzakelijk is;

b. het aanbrengen, wijzigen en dichtmaken van raam- en deuropeningen; c. het aanbrengen van dakvlakvensters en/of fotovoltaïsche zonnepanelen en/of zonneboilers in het dakvlak of op een plat dak;

d. het aanbrengen van dakuitbouwen over maximaal één vierde van de dakoppervlakte;

e. verluchtings- luchtbehandelings-, rookafzuig- of luchtafzuiginstallaties; f. zonnetenten of markiezen, die ingeklapt, opgevouwen of ingerold kunnen g.

worden; schotelantennes;

voorzover ze noch de oplossing van een constructieprobleem met zich meebrengen, noch de stabiliteit van het gebouw wijzigen; 3° de volgende bouwwerken:

a. b. c. d.

een hok voor dieren met bijbehorende afrastering, een duiventil of een volière; een tuinhuisje, een bergplaats, een garage of een carport; een serre; een veranda of overdekt terras;

met een maximumoppervlakte van 30 vierkante meter per gebouw of constructie, een kroonlijsthoogte die beperkt is tot 3 meter en een nokhoogte tot 4,50 meter. Als aan een bestaand gebouw wordt aangebouwd, dan mogen de bouwwerken noch de oplossing van een constructieprobleem met zich meebrengen, noch de stabiliteit van de aanpalende gebouwen wijzigen; 4° de volgende werken of handelingen:


122 a. het plaatsen van antennes; b. het aanleggen of wijzigen van verhardingen, wegen, opritten of c. d. e. f.

parkeerplaatsen; het aanleggen of wijzigen van siervijvers, op minstens een meter afstand van de perceelsgrenzen; het draineren van gronden; het plaatsen van onder- en bovengrondse gas-, brandstof- of stookolietanks; het aanleggen of wijzigen van een zwembad met een totale oppervlakte van maximum 150 vierkante meter in de open lucht, op minstens twee meter afstand van de perceelsgrenzen en gebouwen;

5° het plaatsen van een scheidingsmuur of een afslu iting; 6° het plaatsen van sleufsilo’s of plastiektunnels; 7° het plaatsen van een mestzak met een maximumvolu me van 2000 kubieke meter; 8° het plaatsen van een ingegraven watervoorraad of drinkplaats voor vee; 9° het plaatsen van een niet overdekt terras aan ee n horecazaak; 10° het oprichten van bijenstallen of bijenkorven; 11° het slopen of verwijderen van vrijstaande gebou wen en constructies; 12° het slopen of verwijderen van zaken die vallen onder de overige bepalingen van dit artikel.

Art. 2. De medewerking van een architect is niet verplicht voor de werken, handelingen en wijzigingen waarvoor de gemeentelijke stedenbouwkundige verordening een vergunning voorschrijft terwijl de decreten en besluiten met betrekking tot de ruimtelijke ordening een dergelijke vergunning niet vereisen.

Art. 3. De medewerking van een architect is niet verplicht voor de hiernavolgende technische werken, in casu de opgesomde werken met hun aanhorigheden, voor zover het geen gebouwen betreft : 1° het aanleggen of wijzigen van verhardingen, wege n, parkeerplaatsen, pleinen; 2° het bouwen of verbouwen van bruggen, tunnels, vi aducten of aquaducten; 3° de werken ten behoeve van het vervoer zoals tram - of spoorwegen of metrolijnen en ieder vervoer met vaste steunpunten zoals zweef- of kabelspoorwegen, …; de aanleg of wijziging van luchtvaartterreinen en start- of landingsbanen voor vliegtuigen; 4° het bouwen of wijzigen van industriële installat ies voor de productie, het transport, de omzetting en de verdeling van elektriciteit, voor de productie en het transport van gas, stoom, warm water, en in het algemeen energie of grondstoffen; installaties voor de opslag van aardgas, gasvormige brandstoffen, fossiele brandstoffen, omvormingsof drukstations;


123 5° het aanleggen of wijzigen van transportleidingen voor energie of grondstoffen, zoals elektriciteitsleidingen, gas-, olie-, chemicaliën- en andere pijpleidingen, televerbindingen, …; 6° het bouwen van masten en antennes; 7° de waterbeheersings- of waterbouwkundige werken, zoals de bouw of wijziging van constructies voor het stuwen of voor langere termijn opslaan van water of ten behoeve van de scheepvaart; de bouw of wijziging van waterwegen, kanalen, havens, sluizen of dijken; de bouw van aanlegsteigers, kaaimuren of haveninstallaties; dijkverhogingsen dijkverstevigingswerken; het inrichten of wijzigen van overstromingsgebieden; het inrichten of wijzigen van vispassages; 8° kustverdedigingswerken, zoals de aanleg of wijzi ging van dijken, pieren, havenhoofden, zand- en grindsuppleties, strandsuppleties, golfbrekers…; 9° de werken ten behoeve van de waterproductie, -di stributie en -zuivering, zoals stuwdammen, spaarbekkens, wachtkommen, waterzuiveringsinstallaties, installaties voor het onttrekken of kunstmatig aanvullen van grondwater,…; 10° het aanleggen of wijzigen van collectoren, riol en en rioolwaterzuiveringsinstallaties; 11° de werken ten behoeve van de afvalverwijdering of -verwerking, zoals stortterreinen, containerparken of verwerkingsinstallaties, …; 12° andere cultuurtechnische werken, zoals afwateri ngs- of bemalingswerken, drainagewerken, grondverbeteringswerken, ruilverkavelingswerken, …; 13° het bouwen of wijzigen van andere technische in stallaties, zoals raffinaderijen, installaties voor chemie en petrochemie, overslaginstallaties, installaties voor groeven, dagbouwmijnen of ondergrondse mijnbouw, installaties voor de winning van windenergie voor de energieproductie, installaties voor de behandeling en de opslag van radioactief afval, technische installaties van benzinestations of geluidwerende installaties, …; 14° het slopen of verwijderen van zaken die vallen onder de overige bepalingen van dit artikel.

Art. 4. De medewerking van een architect is niet verplicht voor de volgende werken, handelingen en wijzigingen: 1° ontbossen in de zin van het bosdecreet van 13 ju ni 1990 van alle met bomen begroeide oppervlakten bedoeld in artikel 3, § 1 en § 2 van dat decreet; 2° hoogstammige bomen vellen, alleenstaand, in groe ps- of lijnverband, voorzover ze geen deel uitmaken van met bomen begroeide oppervlakten in de zin van artikel 3, § 1 en § 2, van het bosdecreet van 13 juni 1990; 3° het reliëf van de bodem aanmerkelijk wijzigen; 4° een grond gewoonlijk gebruiken, aanleggen of inr ichten voor:

a. het opslaan van gebruikte of afgedankte voertuigen, van allerhande materialen, materieel of afval;


124 b. het parkeren van voertuigen, wagens of aanhangwagens; c. het plaatsen van één of meer verplaatsbare inrichtingen die voor bewoning d.

kunnen worden gebruikt, zoals woonwagens, kampeerwagens, afgedankte voertuigen, tenten; het plaatsen van één of meer verplaatsbare inrichtingen of rollend materieel die hoofdzakelijk voor publicitaire doeleinden worden gebruikt;

5° het geheel of gedeeltelijk wijzigen van de hoofdfunctie van een onroerend bebouwd goed met het oog op een nieuwe functie, voorzover deze functiewijziging voorkomt op een door de Vlaamse regering op te stellen lijst van de vergunningsplichtige functiewijzigingen, en voorzover deze functiewijziging noch de oplossing van een constructieprobleem met zich meebrengt, noch de stabiliteit van het gebouw wijzigt; 6° in een gebouw het aantal woongelegenheden wijzig en die bestemd zijn voor de huisvesting van een gezin of een alleenstaande, ongeacht of het gaat om een eensgezinswoning, een etagewoning, een flatgebouw, een studio of een al dan niet gemeubileerde kamer, voorzover deze wijziging noch de oplossing van een constructieprobleem met zich meebrengt, noch de stabiliteit van het gebouw wijzigt; 7° publiciteitsinrichtingen of uithangborden plaats en of wijzigen; 8° recreatieve terreinen aanleggen of wijzigen, waa ronder een golfterrein, een voetbalterrein, een tennisveld, voorzover het geen gebouwen betreft.

Art. 5. Het koninklijk besluit van 16 december 1971 tot bepaling van de werken en de handelingen die vrijgesteld zijn ofwel van de bemoeiing van de architect ofwel van de bouwvergunning ofwel van het eensluidend advies van de gemachtigde ambtenaar, gewijzigd bij de besluiten van de Vlaamse regering van 4 november 1997, 14 april 2000 en 5 mei 2000 wordt opgeheven.

Art. 6. Dit besluit treedt in werking op de eerste dag van de tweede maand die volgt op de maand waarin het in het Belgisch Staatsblad is bekendgemaakt.

Art. 7. De Vlaamse minister, bevoegd voor de ruimtelijke ordening, is belast met de uitvoering van dit besluit.

Bron: http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/ruimtelijk/Nwetgeving/uitvoeringsbesluiten/kleinewerken.htm l


125

BIJLAGE 2: WANNEER VERGUNNING NODIG?

Home > Woning (ver)bouwen > Wat moet u weten wanneer u een woning wilt bouwen of verbouwen? > Heb ik een stedenbouwkundige vergunning (=bouwvergunning) nodig?

Heb ik een stedenbouwkundige vergunning (=bouwvergunning) nodig? de vergunningsplicht

Deze tekst is al aangepast aan de wijziging die de Vlaamse Regering op 1 september 2006 heeft doorgevoerd. Die wijziging moet wel nog in het Belgisch Staatsblad gepubliceerd worden vooraleer ze van kracht wordt. Voor de meest voorkomende types van ingrepen: maak gebruik van de snelwijzer. Veel mensen denken dat een stedenbouwkundige vergunning enkel verplicht is bij nieuwbouw of bij grote verbouwingswerken. Dit is niet correct. U moet niet voor alles een stedenbouwkundige vergunning aanvragen. Hieronder vindt u een overzicht, dat niet de ambitie heeft om volledig te zijn. Het wil de meest voorkomende zaken op een rijtje zetten. Opgelet: een aantal van vergunning vrijgestelde werken mogen enkel uitgevoerd worden als ze niet strijdig zijn met geldende reglementeringen zoals bijvoorbeeld:

• • • •

stedenbouwkundige verordeningen of verkavelingsverordeningen, ruimtelijke uitvoeringsplannen, bijzondere plannen van aanleg, voorschriften van verkavelingsvergunningen, andere van toepassing zijnde regelgeving: burgerlijk wetboek, monumenten en landschappen, enz.

In geval van twijfel: win informatie in bij de gemeentelijke dienst ruimtelijke ordening. De mensen daar zullen u graag helpen.


126 1. bouwen en verbouwen 1.1. algemeen principe: vergunningsplicht 1.2. onderhouds- en instandhoudingswerken 1.3. tijdelijke werken 1.4. technische installaties in gebouwen 1.5. binnenverbouwingen 1.6. werken op het dak of aan gevels 1.7. ondergrondse constructies 1.8. normale tuininrichting 2. verhardingen 3. afsluitingen 4. ontbossingen 5. vellen van bomen 6. reliëfwijzigingen 7. gebruik van een grond 8. gebruikswijzigingen van gebouwen 9. wijzigen van aantal woongelegenheden 10. reclame 11. recreatieve terreinen 12. andere vergunningsplichtige werken 13. bijkomende vrijstellingen

1. bouwen en verbouwen

1.1. algemeen principe: vergunningsplicht Als algemene regel geldt dat u voor het bouwen van een constructie een stedenbouwkundige vergunning nodig hebt. Dit lijkt eenvoudig en logisch. De wetgeving ruimtelijke ordening stelt echter dat u niet enkel om te bouwen een vergunning nodig hebt, maar ook om * een grond te gebruiken voor het plaatsen van een of meer vaste inrichtingen; * af te breken; * te herbouwen;


127 * te verbouwen (zowel buiten als binnen in een gebouw). De wetgeving ruimtelijke ordening definieert bouwen verder als het oprichten van een gebouw of een constructie of het plaatsen van een inrichting die: • •

omwille van de stabiliteit steun neemt in, aan of op de grond; bestemd is om ter plaatse te blijven staan.

U moet een vergunning aanvragen zelfs als • • • • • • •

de constructie uit niet-duurzame materialen is opgetrokken; de constructie uit elkaar kan worden genomen; de constructie verplaatsbaar is; u enkel iets wil afbreken; u enkel iets wil heropbouwen; het enkel om verhardingen gaat de constructie ondergronds is.

Dit begrip "bouwen" is dus heel ruim. Ook voor het bouwen van een veranda, het plaatsen van een reclamebord, van houten afsluitingen, van verhardingen en van afsluitingen die uit betonplaten bestaan, is bijvoorbeeld een vergunning nodig.

1.2. onderhouds- en instandhoudingswerken Instandhoudings- of onderhoudswerken die geen betrekking hebben op de stabiliteit mogen plaatsvinden zonder stedenbouwkundige vergunning.

Onder instandhoudings- of onderhoudswerken, die geen betrekking hebben op de stabiliteit, worden werken verstaan die het gebruik van het gebouw voor de toekomst ongewijzigd veilig stellen door het bijwerken, herstellen of vervangen van geërodeerde of versleten materialen of onderdelen. Hieronder kunnen geen werken begrepen worden die betrekking hebben op de constructieve elementen van het gebouw, zoals: 1° vervangen van dakgebintes of dragende balken van het dak, met uitzondering van plaatselijke herstellingen; 2° geheel of gedeeltelijk herbouwen of vervangen van buitenmuren, zelfs met recuperatie van - Marktonderzoek betonrot -

128 de bestaande stenen. Enkele voorbeelden van niet vergunningsplichtige instandhoudings- en onderhoudswerken zijn - het vervangen van ramen door identieke ramen; - het vervangen van pleisterwerk; - het herstellen van kapotte verhardingen; - het vervangen van kepers (ongeveer 7 cm x 9 cm), panlatten en leien op het dak door nieuwe kepers, panlatten en leien, zonder vervanging van het dakgebinte (dragende balken). Een voorbeeld van vergunningsplichtige werken is het vervangen van leien en dragende balken van het dak door nieuwe dragende balken en leien, zelfs als het uitzicht ongewijzigd blijft.

1.3. tijdelijke werken Er is uiteraard geen stedenbouwkundige vergunning nodig voor tijdelijke werken, handelingen en wijzigingen nodig voor de uitvoering van vergunde werken, voorzover deze plaatsvinden binnen de werkstrook afgebakend in de stedenbouwkundige vergunning. Het kan hier gaan om werfkranen, tijdelijke opslag van grond, tijdelijke verhardingen, nodig om de werf te bereiken, enz... 1.4. technische installaties in gebouwen Er is geen vergunning nodig voor de plaatsing van sanitaire, elektrische, verwarmings-, isolerings-, of verluchtingsinstallaties binnen een gebouw. Door de werken mag wel het gebruik van het gebouw niet veranderen. Ook mag het aantal woongelegenheden niet wijzigen.

1.5. binnenverbouwingen Er is geen vergunning nodig voor de inrichtingswerkzaamheden binnen een gebouw of de werkzaamheden voor de geschiktmaking van lokalen.


129 Door de werken mag het gebruik van het gebouw niet veranderen. Ook mag het aantal woongelegenheden niet wijzigen. Ook mogen de werken geen constructieproblemen met zich meebrengen. Dit betekent bijvoorbeeld dat men zonder vergunning geen openingen mag maken in dragende muren. Wel mag men bijvoorbeeld wanden bijplaatsen in gipskartonplaten, wanden afwerken met binnenisolatie en planchetten, de vloerbedekking wijzigen, een badkamer (her)inrichten, enz... 1.6. werken op het dak of aan gevels Er is geen stedenbouwkundige vergunning nodig voor de volgende zaken bij vergunde gebouwen:

- dakvlakvensters en/of fotovoltaïsche zonnepanelen en/of zonneboilers in het dakvlak, tot een maximum van 20% van de oppervlakte van het dakvlak in kwestie; - fotovoltaïsche zonnepanelen en/of zonneboilers op een plat dak; - het kaleien of pleisteren van gevels; - het aanbrengen van steenstrips op een gevel; - het aanbrengen van een waterwerende en isolerende afdekking op blinde zijgevels; - het plaatsen van uitklapbare of uitrolbare zonneschermen aan ramen. Die zonneschermen mogen zich niet bevinden boven het openbaar domein; - het plaatsen van voorzetrolluiken; - het omvormen van een plat dak tot extensief groendak met lage begroeiing zoals een vetplanten-, mos-, gras- en/of kruidendak.

1.7. ondergrondse constructies Er is geen vergunning nodig voor de plaatsing van een ondergronds regenwaterreservoir, een septische put, een bezinkput, een ondergrondse waterzuiveringsinstallatie, een infiltratiebed en/of een ondergrondse brandstoftank voor de verwarming van een vergund gebouw. Deze installaties moeten minimum één meter van de zijdelingse en achterste perceelsgrenzen verwijderd blijven.

1.8. normale tuininrichting Deze zaken zijn vrijgesteld van stedenbouwkundige vergunning als ze worden opgericht - Marktonderzoek betonrot -

130 binnen dertig meter van een vergund woongebouw. De vrijstelling geldt niet binnen de 5 meter van waterlopen. De eerste vier zaken mogen niet zonder vergunning worden opgericht in ruimtelijk kwetsbare gebieden, zoals bijvoorbeeld natuurgebied. •

•

• •

• • • • • • •

maximaal één houten tuinhuisje ofwel één houten hok voor dieren ofwel één houten duiventil. De constructie wordt opgericht ofwel tegen een bestaande vergunde muur, ofwel op ten minste 1 meter van de perceelsgrenzen. De oppervlakte mag maximaal 10 vierkante meter bedragen. Deze constructie mag niet worden opgericht in de voortuinstrook. De kroonlijsthoogte is beperkt tot 2,50 meter; de nokhoogte is beperkt tot 3 meter; maximaal één volière ofwel één serre. De constructie wordt opgericht ofwel tegen een bestaande vergunde muur, ofwel op ten minste 1 meter van de perceelsgrenzen. De oppervlakte mag maximaal 10 vierkante meter bedragen. Deze constructie mag niet worden opgericht in de voortuinstrook. De kroonlijsthoogte is beperkt tot 2,50 meter; de nokhoogte is beperkt tot 3 meter; siervijvers met aanhorigheden met een totale maximale oppervlakte van 30 vierkante meter; ingegraven of op de grond geplaatste openluchtzwembaden of jacuzzi’s met een totale maximale oppervlakte van 30 vierkante meter. Die constructies mogen, met inbegrip van een eventuele afdekking, niet hoger zijn dan anderhalve meter, gemeten vanaf het maaiveld en niet gelegen zijn in de voortuinstrook; rotstuintjes; pergola's (open lattenwerken zonder gesloten dak); tuinmuurtjes, niet zijnde afsluitingsmuren, met een maximumhoogte van 1,2 meter; barbecues; speeltoestellen; tuinornamenten; brievenbussen.

2. verhardingen In principe is voor de aanleg van verhardingen een stedenbouwkundige vergunning nodig, behalve voor de aanleg van de volgende verhardingen binnen 30 meter van vergunde woongebouwen en niet in ophoging: • • •

de strikt noodzakelijke toegangen en opritten naar het gebouw of de gebouwen; tuinpaden in de zij- en achtertuinstrook; terrassen, voorzover ze niet gelegen zijn in de voortuinstrook, minimum 1 meter van de zijdelingse en achterste perceelsgrenzen verwijderd blijven en in totaal niet groter zijn dan 50 vierkante meter. Als op de perceelsgrens een duurzame, ondoorzichtige, minstens 2 meter hoge afsluiting aanwezig is, dan mag het terras worden aangelegd tot tegen die afsluiting


131 3. afsluitingen In principe is voor de plaatsing van afsluitingen een stedenbouwkundige vergunning nodig, behalve voor de volgende afsluitingen: a) afsluitingen die bestaan uit palen met prikkel- of schrikdraad; b) afsluitingen met een maximumhoogte van twee meter, die bestaan uit palen en draad of draadgaas, uit één betonplaat met een maximumhoogte van 40 centimeter en draad of draadgaas, opgericht ter afsluiting van een goed. Op die afsluitingen mogen in de onmiddellijke omgeving van een vergund woongebouw constructies worden aangebracht ter bescherming van de privacy, zoals zeildoek, gevlochten kunststofstrips of rieten matten; c) voortuinmuurtjes in metselwerk of andere voortuinafsluitingen met een maximale hoogte van 50 centimeter; d) poorten, geplaatst tussen twee kolommen met een maximale hoogte van 2,50 meter; e) houten panelen met een maximale hoogte van twee meter, met een maximale lengte van tien meter per zijdelingse en achterste perceelsgrens, opgericht ter afsluiting van een goed, en in de onmiddellijke omgeving van een vergund woongebouw. Die panelen worden niet ter hoogte van de voortuin geplaatst;

De vrijstelling, vermeld in b), c), d) en e) geldt niet in de ruimtelijk kwetsbare gebieden, noch in een beschermd of voorlopig beschermd landschap, noch in een oeverzone, afgebakend in een bekkenbeheerplan of deelbekkenbeheerplan, noch in de vijf meter brede strook, te rekenen vanaf de bovenste rand van het talud van ingedeelde onbevaarbare en bevaarbare waterlopen. De vrijstelling, vermeld in b), c), d) en e) geldt enkel voor de afsluiting van bestaande, gevormde huiskavels.

Onder onmiddellijke omgeving dient de ruimte gelegen binnen een straal van 30 meter van de uiterste grenzen van het woongebouw te worden verstaan.


132 4. ontbossingen Voor ontbossen is ook een stedenbouwkundige vergunning nodig. Hier gelden geen uitzonderingen op. Er is zelfs een bijzondere compensatieregeling van toepassing. Deze wordt niet opgelegd in de regelgeving inzake ruimtelijke ordening, maar in het bosdecreet en zijn uitvoeringsbesluiten.

5. vellen van bomen 5.1. algemeen principe: vergunningsplicht Voor het vellen van hoogstammige bomen, alleenstaand, in groeps- of lijnverband is een stedenbouwkundige vergunning nodig, als ze geen deel uitmaken van een bos. Als hoogstammige boom wordt beschouwd elke boom die op een hoogte van 1 meter boven het maaiveld een stamomtrek van 1 meter heeft. 5.2. vrijstellingen Voor het vellen van hoogstammige bomen is geen stedenbouwkundige vergunning vereist, mits aan alle van de volgende vereisten voldaan is: • •

• •

ze maken geen deel uit van een bos, zoals bedoeld in het bosdecreet en zijn uitvoeringsbesluiten; ze zijn gelegen in een woongebied of in een industriegebied, of in een daarmee vergelijkbaar gebied, en niet in een woonparkgebied of in een daarmee vergelijkbaar gebied; ze bevinden zich op huiskavels van een vergunde woning of vergund bedrijfsgebouw, maar niet op de grens met het openbaar domein; ze zijn gelegen binnen een straal van maximaal 15 meter rondom de vergunde woning of het bedrijfsgebouw;

Er is ook geen vergunning vereist als er geveld wordt omwille van acuut gevaar en mits voorafgaandelijke schriftelijke instemming van het Bosbeheer. Bovendien moet men ook geen stedenbouwkundige vergunning hebben als het vellen van de hoogstammig bomen als activiteit in een goedgekeurd beheersplan of beheersvisie is opgenomen.


133 6. reliëfwijzigingen •

De wetgeving ruimtelijke ordening bepaalt dat voor aanmerkelijke reliëfwijzigingen een stedenbouwkundige vergunning nodig is. Als aanmerkelijke reliëfwijziging wordt onder meer beschouwd elke aanvulling, ophoging, uitgraving of uitdieping die de aard of functie van het terrein wijzigt.

Enkele voorbeelden van reliëfwijzigingen waarbij de aard of functie van het terrein wijzigt, zijn het afgraven van een 10 centimeter dikke humuslaag in natuurgebied, of het aanleggen van parkeerplaatsen op een weiland in landbouwgebied door het ophogen met steenslag. Deze werken zijn vergunningsplichtig ook al gaat het maar over enkele centimeter. Maar ook als de aard of functie van het terrein dezelfde blijft, kan een reliëfwijziging aanmerkelijk zijn, omwille van zijn omvang. Reeds jarenlang wordt hiervoor meestal het criterium van 50 centimeter gehanteerd, ook al staat dit niet letterlijk in de regelgeving. Is de ophoging of uitgraving groter, dan is doorgaans een vergunning vereist. •

Zelfs als er geen vergunning nodig is, moet u nog altijd zorgen dat de reliëfwijziging niet strijdig is met de bepalingen van het burgerlijk wetboek. Daarin is namelijk het volgende vastgelegd:

"ART. 640. Lager gelegen erven zijn jegens de hoger liggende gehouden het water te ontvangen

dat

daarvan

buiten

's

mensen

toedoen

natuurlijk

afloopt.

De eigenaar van het lager gelegen erf mag geen dijk opwerpen waardoor de afloop verhinderd

wordt.

De eigenaar van het hoger gelegen erf mag niets doen waardoor de erfdienstbaarheid van het lager gelegen erf verzwaard wordt." •

En ook moet u opletten dat er geen bijzondere regels gelden. Zo staat in sommige verkavelingsvergunningen vermeld dat geen enkele reliëfwijziging is toegelaten.

7. gebruik van een grond 7.1. algemeen principe Men heeft een stedenbouwkundige vergunning nodig voor: a) het opslaan van gebruikte of afgedankte voertuigen, van allerhande materialen, materieel


134 of afval ; b) het parkeren van voertuigen, wagens of aanhangwagens ; c) het plaatsen van één of meer verplaatsbare inrichtingen die voor bewoning kunnen worden gebruikt, zoals woonwagens, kampeerwagens, afgedankte voertuigen, tenten ; d) het plaatsen van één of meer verplaatsbare inrichtingen of rollend materieel die hoofdzakelijk voor publicitaire doeleinden worden gebruikt.

7.2. vrijstellingen Er is geen vergunning nodig voor het in de onmiddellijke omgeving van een vergund woongebouw opslaan van allerhande bij de woning horende materialen, materieel of huishoudelijk

afval,

zoals

brandhout,

snoeihout,

afvalcontainers,

vuilnisbakken,

composthopen, composteringsvaten, met een totaal maximaal volume van 10 kubieke meter, niet zichtbaar vanaf de openbare weg. Ook is geen vergunning nodig voor het in de onmiddellijke omgeving van een vergund woongebouw plaatsen van één verplaatsbare inrichting die voor bewoning kan worden gebruikt, zoals één woonwagen, kampeerwagen of tent. Ze mag niet bewoond worden. Onder onmiddellijke omgeving dient de ruimte gelegen binnen een straal van 30 meter van de uiterste grenzen van het woongebouw te worden verstaan.

8. gebruikswijzigingen van gebouwen U hebt een vergunning nodig voor het geheel of gedeeltelijk wijzigen van de hoofdfunctie van een onroerend bebouwd goed met het oog op een nieuwe functie. Worden als hoofdfunctie beschouwd:

1° wonen; 2° verblijfsrecreatie; 3° dagrecreatie; - Marktonderzoek betonrot -

135 4° landbouw in de ruime zin; 5° handel, horeca, kantoorfunctie en diensten; 6° industrie en ambacht. Zo kunnen onder andere de volgende voorbeelden worden gegeven: • • •

in het agrarisch gebied (landbouwgebied) een hoeve gebruiken als woning voor een niet-landbouwer; in een industriegebied een gebouw gebruiken als gebouw waar goederen of diensten verkocht worden; in een recreatiegebied een gebouw permanent bewonen.

In deze tekst geven we enkel het principe weer. De gedetailleerde regeling vindt u terug in artikel 2 van het besluit van de Vlaamse regering van 14 april 2000 tot bepaling van de vergunningsplichtige functiewijzigingen en van de werken, handelingen en wijzigingen waarvoor geen stedenbouwkundige vergunning nodig is.

9. wijzigen van aantal woongelegenheden Er is een vergunning nodig voor het wijzigen van het aantal woongelegenheden die bestemd zijn voor de huisvesting van een gezin of een alleenstaande, ongeacht of het gaat om een eensgezinswoning, een etagewoning, een flatgebouw, een studio of een al dan niet gemeubileerde Deze

kamer.

vergunning

is

nodig,

ook

al

voert

u

geen

enkel

bouwwerk

uit.

10. reclame In principe is voor de plaatsing van publiciteitsinrichtingen of uithangborden een vergunning nodig. Uithangborden maken bekend welke activiteit ter plaatse wordt uitgeoefend. Bijvoorbeeld de naam van een biermerk geschilderd op de gevel van de brouwerij. Publiciteitsinrichtingen maken reclame voor een niet ter plaatse gevestigde firma of activiteit. Bijvoorbeeld

de

naam

van

datzelfde

biermerk

op

een

café.

Een aantal zaken zijn vrijgesteld van vergunning: a) de bevestiging aan een vergund gebouw van niet-lichtgevende uithangborden, met een totale maximale oppervlakte van 4 vierkante meter; b) publiciteitsinrichtingen die voortvloeien uit wettelijke of reglementaire bepalingen; - Marktonderzoek betonrot -

136 c) publiciteitsinrichtingen die enkel informatie van de overheid bevatten of deel uitmaken van sensibiliseringscampagnes van de overheid; d) door de overheid beschikbaar gestelde dragers met het oog op socio-culturele en politieke affichage; e) verkiezingspubliciteit, op voorwaarde dat gezamenlijk aan de volgende voorwaarden is voldaan: 1) het betreft een verkiezing van het Europese, nationale of Vlaams parlement, of het betreft provincie-, gemeente- of districtsraadsverkiezingen; 2) de publiciteit wordt aangebracht in een woongebied in de ruime zin, een industriegebied in de ruime zin of op een huiskavel; 3) de publiciteit heeft een maximale oppervlakte van 4 vierkante meter per bord; 4) de publiciteit wordt aangebracht ten vroegste vanaf de aanvang van de sperperiode voor de verkiezingen en wordt verwijderd ten laatste 14 dagen na de verkiezingsdatum; f) publiciteitsinrichtingen, aangebracht op een onroerend goed, waarbij wordt bekendgemaakt dat dit goed te koop of te huur is, op voorwaarde dat de totale maximale oppervlakte niet meer bedraagt dan 4 vierkante meter en dat de publiciteitsinrichting ten laatste 14 dagen na de verhuring of verkoping wordt verwijderd;

11. recreatieve terreinen Voor het aanleggen of wijzigen van recreatieve terreinen, waaronder een golfterrein, een voetbalterrein of een tennisveld is een vergunning nodig.

12. andere vergunningsplichtige werken De bovenstaande opsomming is niet volledig. Een

gemeentelijke

stedenbouwkundige

verordening

bijvoorbeeld

kan

een

stedenbouwkundige vergunning verplicht stellen. Zo kan een gemeentelijke verordening een vergunningsplicht invoeren voor het schilderen van gevels. Ook kan een gemeentelijke verordening bepalen dat in die gemeente altijd een vergunning nodig is voor het vellen van bomen, ook al gelden er in Vlaanderen normalerwijze een aantal vrijstellingen.

13. bijkomende vrijstellingen


137 Er zijn nog meer zaken vrijgesteld van vergunning. Deze zijn niet allemaal voor particulieren interessant. Ze worden hier dan ook niet allemaal weergegeven. U kunt ze nalezen in het besluit van de Vlaamse regering van 14 april 2000 terzake. Interessant lijkt ons nog het volgende: Voor de volledige afbraak van vrijstaande bouwwerken of constructies is geen vergunning nodig. Aan alle van de volgende vereisten moet voldaan zijn: •

• •

het betreft geen kleine elementen en constructies, geïsoleerd of deel uitmakende van een geheel, die van belang zijn voor de kwaliteit van de leefomgeving, een volkskundige, historische of esthetische waarde hebben, als referentie dienen voor de bevolking van een buurt of wijk, of bijdragen tot het gevoelen van een plaatselijke bevolking tot een bepaalde plek te behoren, zoals: fonteinen, kiosken, pompen, putten, kruisen, calvaries, veldkapellen, standbeelden, wegwijzers, schandpalen, grenspalen, mijlpalen, lantaarnpalen, uurwerken, klokkenspelen, zonnewijzers, hekkens, omheiningsmuren, luifels, graven, herkenningstekens van merkwaardige gebeurtenissen uit het verleden, balies, straatmeubilair, waterkunstwerkjes, bakhuizen, houtskeletbouw, koetshuizen, oranjerieën, priëlen, ijskelders; het betreft geen gebouwen of constructies die opgenomen zijn in de inventaris van het bouwkundige erfgoed; de grondoppervlakte bedraagt minder dan 100 vierkante meter.

een woning (ver)bouwen - 10-10-2006

Bron: www.ruimtelijkeordening.be


138

BIJLAGE 3: De verzekering van de tienjarige aansprakelijkheid van aannemers, architecten en raadgevend ingenieurs.


139


140


141


142


143


144

Literatuurlijst •

Armbrust, F., Bakker, R., Bijen, J., e.a. (1994). Duurzaamheid en onderhoud van betoncontstructies. Gouda, Stichting CUR. ISBN 90-376-0044-1.

•

ATG. http://www.butgb.be/index.cfm (27-03-2007).

•

BASF. http://www.basf-cc.be (18-02-2007) .

•

BASF. Emaco Nanocrete. http://www.emaco-nanocrete.com/nederlands.html (28/03/2007).

•

Batsleer. http://www.batsleer.be/ (23/02/2007).

•

Bodima. http://www.batsleer.be/ (23/02/2007).

•

Boey. http://www.bredene.be/handel/boey.htm (23/02/2007).

•

Bouwen. (2006). Bouwen en/of renoveren: vergeet de veiligheidscoördinator niet!. Bouwbedrijf, (maart) 43.

•

Braet. http://www.braet.be (23/02/2007).

•

Braem, Françoid, Van Besien, Peter (1996). Studie van herstelmortels voor beton. niet-gepubliceerd eindwerk voor het behalen van het diploma van industrieel ingenieur in bouwkunde, Oostende, KHBO.

•

Carrera. http://www.carrera.be/ (23/02/2007).

•

ConCorDe BV. http://www.con-cor-de.nl/ (17/04/2007).

•


•


•

Degussa. http://www.degussa-antwerpen.be (15/02/2007).

•

De Mulder Eline (2006). Kathodische bescherming van gewapende betonconstructies. Niet-gepubliceerd eindwerk voor het behalen van het diploma industrieel ingenieur bouwkunde – optie finaliteit, Oostende, KHBO.

•

De Vyver, W., Spegelaere, M., Vanhooymissen, L., e.a. (1999). Gewapend beton. Gent, Academia press. ISBN 90-382-0412-4.

•

Giorgini, Roberto (2004). Project 20.344: Vooronderzoek ten behoeve van kathodische bescherming en corrosie preventie aan verschillende met chloride aangetaste betonnen onderdelen aan de voorgevel van het appartementencomplex “Costa Brava” aan de Zeedijk te Oostende. ConCorDe BV.


145 •

IBT. http://www.ibtbouwtechniek.be/ (23/02/2007).

•

Iris. http://www.iris.be/finishing_nl.html (23/02/2007).

•

Jacobs, J. (2005). Rapport proeven op beton: residentie Costa Brava Oostende.

•

John Saey. http://www.johnsaey.be/ (23/02/2007).

•

Krikhaar, H., Hettinga, K., Kerp, A., e.a. (2002). Betonpocket 2003. tweede uitgave, ’s-Hertogenbosch, ENCI Media. ISBN 90-718-0650-2.

•

Leggedoor. http://www.leggedoor.com/ (17/04/2007).

•

MRT. http://www.monument.be/ (23/02/2007).

•

Nanotechnologie. http://www.kennislink.nl/web/show?id=104453.

•


•

Pentagon Plastics. http://www.pentagonplastics.be (10/02/2007).

•

Ritzin, J., Smet, R. (1973). Betonbouw 4. Materiaalstudie en technologie. Derde uitgave, Gent, E. Story-scientia.

•

Ruimtelijke Ordening. http://www.ruimtelijkeordening.be (15-03-2007).

•

Seco. http://www.seco.be/ (15/03/2007).

•

SECO (2005). De tienjarige verzekering. Brussel.

•

SECO (2003). De verzekering van de tienjarige aansprakelijkheid van aannemers, architecten en raadgevend ingenieurs. Brussel.

•

SECO (2005). Controlemethodes en organisatie van de technische controle voor bouwprojecten. Brussel.

•

SECO (2005). De tienjarige verzekering. Brussel.

•

SGS. http://www.be.sgs.com/coatingservices (13/03/2007).

•

Sika. http://www.sika.be (4/02/2007).

•

Spegelaere, Marc (s.d.). Restauratie en renovatie. niet-gepubliceerde cursus, Oostende, KHBO.

•

Syndicus. http://www.baliebrugge.be/page.aspx?pid=1955&mida=1711&midb=1796&midc=0 &midd=0&lid= (3/04/2007).

•

Thoro : http://www.thoro.be (3/02/2007).

•

Van Britsom. http://www.vanbritsom.be/ (23/02/2007).

•

Van Huele. http://www.van-huele.be/ (23/02/2007).


146 •

Vanheste, N. (1994). Bestek: renovatie voorgevel residentie Costa Brava, dossier A93.12/594.

•

Vastgoed Naessens. http://www.immoleys.be/coast/nl/default.asp (6/03/2007).

•

Verplichtingen Syndicus. http://www.kc-cq-syndic.be/nl/index_files/page344.htm (3/04/2007).

•

WTCB. http://www.wtcb.be/homepage/ (10/23/2007).

•

Zoekmachine. Wikipedia. http://www.wikipedia.be (12/02/2007).


Deze eindverhandeling was een examen; de tijdens de verdediging vastgestelde fouten werden niet gecorrigeerd. Gebruik als referentie in publicaties

Recommend Documents