De keten ontketend De wgs-visie op de afvalwaterketen

De keten ontketend De wgs-visie op de afvalwaterketen

Waterschap Groot Salland Decosnummer: 2013-4089 Zwolle, april 2013

1

Inhoudsopgave Het lonkend perspectief .......................................................................................................................... 4 Hoofdstuk 1: Inleiding ............................................................................................................................. 5 Deze visie ............................................................................................................................................. 5 Proces .................................................................................................................................................. 6 Hoofdstuk 2: Ontwikkelingen rond de afvalwaterketen ......................................................................... 7 Maatschappelijke trends en ontwikkelingen .................................................................................. 7 Landelijke trends en ontwikkelingen............................................................................................... 8 Regionale trends en ontwikkelingen ............................................................................................... 8 Thema’s voor de toekomst.................................................................................................................. 9 Milieudoelstellingen ........................................................................................................................ 9 Bedrijfszekerheid ............................................................................................................................. 9 Energie en grondstoffen ................................................................................................................ 10 Kennismanagement....................................................................................................................... 10 Samenvatting..................................................................................................................................... 11 Hoofdstuk 3: De omgeving van Groot Salland ...................................................................................... 12 Bestaande kaders en beleid .............................................................................................................. 12 Actoren .............................................................................................................................................. 14 Samenvatting..................................................................................................................................... 16 Hoofdstuk 4: Inschatten, inspelen, inspireren ...................................................................................... 17 Milieudoelstellingen ...................................................................................................................... 17 Bedrijfszekerheid ........................................................................................................................... 17 Energie & Grondstoffen................................................................................................................. 18 Kennismanagement....................................................................................................................... 19 Samenvatting..................................................................................................................................... 19 Hoofdstuk 5: Gewenste ambities .......................................................................................................... 20 Totstandkoming voorstel ambitieniveaus ......................................................................................... 20 Gewenste ambitieniveau Milieudoelstellingen ............................................................................. 20 Gewenste ambitieniveau Bedrijfszekerheid.................................................................................. 21 2

Gewenste ambitieniveau Energie en grondstoffen....................................................................... 21 Gewenste ambitieniveau Kennismanagement ............................................................................. 22 Samenvatting..................................................................................................................................... 23 Bijlagen .................................................................................................................................................. 25

3

Het lonkend perspectief De afvalwaterketen in Nederland staat er goed voor. Gemeenten hebben er voor gezorgd dat vrijwel alle afvalwaterlozingen zijn aangesloten op de riolering en de waterschappen zuiveren het ingezamelde stedelijk afvalwater op de rioolwaterzuiveringsinstallaties. Maar de afvalwaterketen staat op een keerpunt. Het sluiten van kringlopen impliceert dat we afvalwater niet meer beschouwen als afval, maar waarderen als bron voor grondstoffen, energie en zoet water. Onze kennis van water en afvalwater kunnen we benutten om nieuwe problemen te signaleren en tijdig aan te pakken. Denk bijvoorbeeld aan medicijnresten, hormoonverstorende stoffen en nanodeeltjes in water. Hoe gaan we hier mee om? Welke waarde hechten we als maatschappij aan een schoon milieu? Tegelijk worden burgers en klanten kritischer en steeds beter geïnformeerd; zij willen waar voor hun geld. En zeker in deze tijden van economisch zwaar weer zullen ook wij onze taken zo doelmatig mogelijk moeten uitvoeren. Betekent dit nog wel dat wij kunnen werken vanuit onze grondhouding “u vervuilt en wij halen het eruit”? En hoe gaan we om met de toekomstige investeringen en vervangingen die ons te wachten staan? Er wacht ons kortom een lonkend perspectief, op voorwaarde dat we keuzes maken en stappen zetten. In dit rapport presenteren wij de visie op de afvalwaterketen van het Waterschap Groot Salland, inclusief de onderbouwing die tot deze visie heeft geleid. De gewenste groei hebben wij verwoord in onze ambities rondom vier thema’s:

Milieudoelstellingen We zetten een forse stap van normdenken naar waardedenken. Bronmaatregelen en luisteren naar onze omgeving zijn daarom onderdeel van ons dagelijks werk.

Bedrijfszekerheid We werken risicogestuurd en richten onze bedrijfsprocessen hierop in. Een afweging tussen kosten versus acceptabel risico is hier een essentieel onderdeel van.

Energie & grondstoffen We blijven als goede middenmoter voortvarend inzetten op het thema energie en werken toe naar een energieneutrale afvalwaterketen. We zijn alert op kansen die er voor ons liggen. De vraag of we dat centraal of decentraal aanpakken, beantwoorden we als deze voorligt. Voor grondstoffen nemen we een koppositie in door samen met de andere waterschappen het initiatief te nemen voor de “BV Nederland voor grondstoffen”.

Kennismanagement Wij weten welke kennis en competenties we nodig hebben voor de toekomst. Samen met onze ketenpartners zetten we actief in op kennismanagement. Wij brengen kennis en staan 4 er ook voor open deze te halen.

Hoofdstuk 1: Inleiding De waterketen is volop in ontwikkeling. Om te komen tot een verdere vergroting van de doelmatigheid, verbetering van kwaliteit en vermindering van kwetsbaarheid hebben de verschillende spelers in de waterketen afspraken gemaakt in het Bestuursakkoord Water. Toenemende schaarste aan grondstoffen en fossiele brandstoffen heeft geleid tot ideeën voor nuttige toepassing van afvalwater en hemelwater. Denk daarbij met name aan het terugwinnen van nutriënten en andere grondstoffen. Voor energieopwekking zijn binnen de afvalwaterketen initiatieven ontwikkeld voor het terugwinnen van thermische en chemische energie uit afvalwater. In het klimaatakkoord hebben betrokken partijen resultaatafspraken gemaakt over energiebesparing en –opwekking. Daarmee liggen er nieuwe kansen. Tegelijkertijd blijft de noodzaak tot innovatie en ontwikkeling bestaan. De beschikbaarheid van nieuwe technieken lijkt gelijke tred te houden met de wens om het water steeds schoner te maken. Ons eigen SLIK-project voor het verwijderen van medicijnresten uit afvalwater is hiervan een goed voorbeeld.

Deze visie Al deze ontwikkelingen vragen om een duidelijke visie. Daarmee beantwoorden wij hoe wij als waterschap, samen met anderen, invulling geven aan de opgaven van de toekomst. Deze visie is een leidraad, een richtinggevend document, dat ons in staat stelt in te spelen op kansen en ontwikkelingen en ons handvatten geeft om onze positie binnen het speelveld van de afvalwaterketen te bepalen.

In dit document komt u de begrippen waterketen en afvalwaterketen tegen. In de afvalwaterketen zijn gemeenten en waterschappen actief. Daarom is deze visie primair gericht op dit deel van de keten. Waar we kansen zien voor een bredere insteek waarbij ook de drinkwatersector kan worden betrokken, wordt gesproken over de waterketen als geheel.

Als titel hebben we dit document ‘de keten ontketend’ meegegeven. Daarmee willen we aangeven dat we figuurlijk ontketend zijn en met deze visie een proces in gang zetten vanuit ons eigen gezichtspunt. De visie is van ons, maar het is onze visie om samen te werken. Daarom mag u het woord ‘ontketend’ ook in zijn letterlijke betekenis opvatten. De verbinding tussen de partijen in de afvalwaterketen moet niet als de last van een keten worden beschouwd, maar als vrijheid en vanzelfsprekendheid. Het visiedocument beschrijft waar we als waterschap Groot Salland op de lange termijn naartoe willen met het afvalwaterketenbeheer. Het document geeft geen antwoord op de vraag hoe we komen waar we naar toe willen. Daarvoor moet deze visie worden geconcretiseerd naar een strategie met operationele doelstellingen (de hoe-vraag) en moet een keuze worden gemaakt ten aanzien

De thema’s van onze visie: Milieu Bedrijfszekerheid - Energie & Grondstoffen - Kennismanagement - Schaalgrootte

5

van de organisatievorm waarbinnen de doelstellingen gerealiseerd kunnen worden (de wie-vraag). Daarna kan het geheel worden geïmplementeerd (de wanneer-vraag).

Proces We zijn het traject voor onze visie gestart met een inventarisatie van de landelijke kaders en afspraken. Daaruit zijn trends en ontwikkelingen onderscheiden die bepalend zijn voor de toekomst. Deze hebben wij vertaald als vier thema’s voor onze visieontwikkeling. In elk van de vier thema’s speelt het aspect ‘schaalgrootte’ een belangrijke rol. Dit aspect hebben wij niet als afzonderlijk thema benaderd. Dit betekent dat wij geen eenduidige lijn kiezen voor centraal of decentraal. De verschillende beelden vragen immers om flexibiliteit en maatwerk. Per thema is aangegeven wat de gewenste lijn is. Voor elk thema in de visie hebben we de extreme ontwikkelingen bepaald. Daarmee zijn de hoeken van het ‘speelveld’, het minimaal gewenste en maximaal haalbare, gemarkeerd. Daarna hebben we, samen met in- en externe deskundigen, beoordeeld hoe wij nu in dit speelveld zijn gepositioneerd en hoe groot het hiaat is tussen de huidige en maximaal haalbare positie. Op basis van onder andere de SWOT-methodiek hebben we tenslotte per thema onze gewenste toekomstige positie vastgesteld. In de waterketen spelen verschillende partijen een rol. Het waterschap is de schakel tussen afvalwaterketen en watersysteem. Door onze centrale positie en vanwege onze schaalgrootte ziet het Waterschap Groot Salland zich, ook in de toekomst, als een belangrijke actor in de afvalwaterketen. Met deze visie maken wij aan onze medespelers in de waterketen duidelijk hoe wij onze positie zien en willen invullen.

De opbouw van dit document De visie beschrijft eerst algemene trends en ontwikkelingen die voor de (afval)waterketen van belang zijn. Deze zijn vervolgens geprojecteerd op onze organisatie in een omgevingsanalyse. Hoofdstuk 4 beschrijft hoe wij als organisatie aankijken tegen deze ontwikkelingen en hoe we hierop, vanuit de huidige situatie, kunnen inspelen. Tenslotte hebben we onze ambities per thema vertaald in een concreet toekomstbeeld.

6

Hoofdstuk 2: Ontwikkelingen rond de afvalwaterketen De afvalwaterketen is ontstaan vanuit de behoefte ziektes zoals cholera, die ontstonden door het direct lozen van menselijke uitwerpselen , te voorkomen. Met dat doel is in eerste instantie riolering aangelegd. Later kwamen er andere doelen bij, zoals het voorkomen van wateroverlast in het stedelijk gebied en het verminderen van de milieu-impact van lozingen op het oppervlaktewater. Een grote stap is gezet met de inwerkingtreding van de Wet verontreiniging oppervlaktewateren in 1970. In het midden van de jaren tachtig van de vorige eeuw is het begrip integraal waterbeheer geïntroduceerd. Daarbij werd een nauwe relatie gelegd tussen het watersysteem en de afvalwaterketen. We lijken nu voor een nieuw tijdperk te staan. In dit hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van trends en ontwikkelingen die van belang zijn voor de toekomst van de afvalwaterketen. Deze vormen de basis voor de thema’s van onze visie. Maatschappelijke trends en ontwikkelingen De maatschappij is continu in beweging. Daarbij doen zich ontwikkelingen voor die relevant zijn voor de keuzes die we ten aanzien van de afvalwaterketen moeten maken. Onder andere door de klimaatverandering staat water internationaal op de maatschappelijke agenda. De voorraad zoet water neemt af, terwijl de beschikbaarheid van drinkwater nog niet overal op de wereld een vanzelfsprekendheid is. Het belang van goede sanitatie is niet voor niets opgenomen in de Millenium Development Goals. De wereld zoekt, ook mondiaal, naar duurzame oplossingen. Burgers, bedrijven en overheden beseffen dat ze zuinig moeten zijn op de wereld en hier een steentje aan moeten bijdragen. Duurzaamheid is niet langer een trend. Het is een noodzaak geworden. De technische en technologische ontwikkelingen stellen ons steeds beter in staat om onze prestaties te verbeteren. Deze ontwikkeling betekent dat er ook meer inzicht komt in de stoffen die aanwezig zijn in lucht en water. Dit vertaalt zich door in strengere milieunormen. Er lijkt sprake van een wedloop tussen de ontwikkeling van de techniek en een schoner leefmilieu. Dat betekent dat de lat steeds hoger wordt gelegd. Nu al wordt de waterschappen een belangrijke rol toegedicht bij het toepassen van nieuwe (water)innovaties. Als gevolg van de economische situatie staan belastingtarieven onder druk en wordt het kostenaspect een nadrukkelijker afwegingsfactor in de besluitvorming. De informatievoorziening heeft met de komst van sociale media een enorme vlucht genomen. Wat ergens in de wereld gebeurt, is kort daarna al wereldnieuws geworden. De impact van calamiteiten is daardoor veel groter dan in het verleden.

7

Mensen zijn kritisch op wat er in hun directe omgeving gebeurt, ze willen comfortabel leven en willen bovendien meedenken over zaken die hen direct aangaan. Gezondheid, leefomgeving en beheersing van risico’s staan daardoor nadrukkelijk in de belangstelling. Deze toegenomen belangstelling leidt er helaas niet toe dan jongeren kiezen voor een watergerelateerde technische opleiding. Om hen opnieuw te interesseren voor een opleiding in de (afval)watersector denken steeds meer organisaties erover na hoe dit te bereiken. Landelijke trends en ontwikkelingen De afvalwaterketen lijkt goed georganiseerd. Toch kan er efficiënter en effectiever worden gewerkt. Dat vraagt dat betrokken organisaties over hun grenzen heen kijken. Werken dus vanuit de gedachte dat de afvalwaterketen één geheel is en niet ophoudt bij de eigen taken. De trend tot meer samenwerking en gezamenlijke optimalisatie van de afvalwaterketen is al ingezet, en wordt de komende jaren doorontwikkeld. Dat zal ook nodig zijn om het inzamelen en zuiveren van afvalwater betaalbaar te houden. De eerste stap naar een integrale aanpak binnen de keten is gezet. Het vervolg moet worden gevonden in een ketenoverstijgende aanpak, waarbij we ons niet beperken tot de ‘onderwereld’ maar ook boven de grond de waterketen integreren in ruimtelijke ontwikkelingen Klimaatverandering, de afnemende voorraden aan grondstoffen en fossiele brandstoffen en de toenemende schaarste aan schoon water, dwingen ons om na te denken over verduurzaming van de afvalwaterketen. Om doelen te bereiken, zijn nieuwe samenwerkingsvormen nodig, zoals de Energiefabriek en de Grondstoffenfabriek. De tijd is rijp om de waarde van afvalwater te verzilveren door grondstoffen die hergebruikt kunnen worden, terug te winnen. Dit wordt mogelijk door nieuwe technieken. Dat (afval)water een belangrijke bron kan zijn voor energieopwekking was al langer bekend en het denken daarover leidt voortdurend tot nieuwe inzichten en mogelijkheden.

Waterkwaliteitsspoor Na realisatie van de basisinspanning mag de resterende vuiluitworp uit het rioolstelsel geen belemmering zijn voor het bereiken van de gewenste oppervlaktewaterkwaliteit. Is dit toch het geval, dan moeten boven op de basisinspanning extra maatregelen worden getroffen om de gewenste kwaliteit te bereiken.

Regionale trends en ontwikkelingen Waterschap Groot Salland heeft de ambitie voortdurend te zoeken naar het ‘maatschappelijk optimum’. Niet kijken wat maatregelen het waterschap opleveren, maar naar het voordeel voor de maatschappij. Dat heeft in de samenwerking met vooral gemeenten geleid tot meer doelmatigheid. Met gemeenten treedt het waterschap op ‘als waren we één organisatie’. De operationele acties breiden we via het GAWO uit met strategische besluiten, waarbij ook op bestuurlijk niveau steeds intensiever wordt samengewerkt. In 2010 hebben de waterschappen in het stroomgebied van Rijn Oost voor de eerste keer een gezamenlijk Waterbeheerplan opgesteld, met aandacht voor de afvalwaterketen. 8

Thema’s voor de toekomst De landelijke trends en ontwikkelingen hebben wij vertaald naar een vijftal vragen die relevant zijn voor de toekomst: Hoe spelen we in op de veranderde beleving van het milieubesef? Hoe kunnen we onze operationele taken betrouwbaar en doelmatig blijven uitvoeren? Hoe benutten we de waarde van grondstoffen en energie uit afvalwater? Welke kennis hebben wij nodig en waar halen wij deze vandaan? Wat is de optimale schaalgrootte voor de afvalwaterketen? Vanuit deze vragen hebben wij de thema’s voor onze visie geformuleerd. Schaalgrootte of dimensionering zien wij ook als een belangrijk onderwerp, maar eerder als een gerelateerd aspect aan een bepaald thema dan als een thema op zichzelf. Het aspect schaalgrootte is dan ook meegenomen in de thema’s. In de volgende subparagrafen wordt op hoofdlijnen beschreven wat wij onder het thema verstaan. Milieudoelstellingen Vanuit de voorbeeldrol spelen lokale overheden een belangrijke voortrekkersrol in het realiseren van milieudoelstellingen. De eisen die aan de afvalwaterzuivering worden gesteld zijn de afgelopen jaren steeds verder aangescherpt en hebben de ontwikkelingen van de afvalwaterketen gestuurd. De Kaderrichtlijn Water is een belangrijke aanleiding de zuivering van het afvalwater verder te intensiveren. Ook doelstellingen voor andere milieuaspecten, zoals luchtkwaliteit, geluidoverlast, bodembescherming en afvalstoffenverwijdering hebben hun invloed gehad op de ontwikkeling van de afvalwaterketen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de uitgebreide maatregelen voor geurbestrijding in de afvalwaterbehandeling, of aan de slibverwerking die onder invloed staan van aanscherping van bodem- en afvalstoffendoelstellingen. Gemeenten hebben een belangrijke inspanning geleverd in de sanering van het aantal riooloverstorten. Bedrijfsvergelijkingen zoals die voor zuiveringsbeheer en riolering maken de verschillen tussen de prestaties van partijen in de afvalwaterketen zichtbaar. Het scherper worden van milieu eisen en de beschikbaarheid van gegevens over prestaties leiden ertoe dat waterschappen hun eigen processen blijven optimaliseren, en kritischer worden op de samenstelling van afvalwater dat bij de zuiveringen terecht komt. Bedrijfszekerheid Bedrijfszekerheid betekent voor ons dat we voldoen aan alle geldende eisen en discontinuïteit in het zuiveringsproces vermijden. Daarbij onderscheiden we reguliere bedrijfsvoering door middel van assetmanagement en bijzondere situaties waarvoor calamiteitenmanagement nodig is. Beide subthema’s staan volop in de belangstelling in de afvalwaterketen. Assetmanagement houdt in dat in beeld gebracht wordt welke kosten gemaakt dienen te worden over de gehele levenscyclus en hoe hierin bewuste keuzes kunnen worden gemaakt. Het doel hiervan is om de waarde van elke euro die in assets wordt geïnvesteerd, te maximaliseren.

9

De landelijke leidraad van waterschappen en gemeenten bevordert dat betrokken organisaties een eenduidig begrip geven aan assetmanagement, dat in onze regio nog vooral individueel wordt opgepakt. In een Nederland waarin de ruimte schaars is en waar aan relatief strenge milieunormen moet worden voldaan, kan het effect van calamiteiten enorm zijn. Er kunnen gezondheidsrisico’s optreden en de kans op economische schade is groot. Bij calamiteitenmanagement wordt samengewerkt. Zo neemt Groot Salland deel aan de taskforce crisisbeheersing waterschappen Midden-Nederland. Het waterschap is daarnaast lid van de veiligheidsregio IJsselland. Belangrijk bij calamiteitenmanagement is de ontwikkeling van (sociale) media. Mensen kunnen sneller en eenvoudiger informatie krijgen en worden daarnaast kritischer ten aanzien van het milieu en gezondheidsrisico’s. Energie en grondstoffen Vroeger werden uitwerpselen gebruikt als mest. Toen de hygiënische risico’s duidelijk werden, werd afvalwater nog slechts als afvalstof gezien. Onder invloed van de schaarste aan grondstoffen, zoals bijvoorbeeld fosfaat, ontstaat echter het besef dat afvalwater waardevolle bestanddelen bevat die als energiedrager of grondstof kunnen worden hergebruikt. Dat biedt mogelijkheden voor verduurzaming van de afvalwaterketen en een andere dimensie voor het waterschap als leverancier. Energie Energie is een actueel thema. Ook binnen de afvalwaterketen zijn veel partijen ermee bezig. Er zijn concrete doelstellingen opgenomen in het MJA3 en het Klimaatakkoord. Initiatieven zoals de Energiefabriek, waarin waterschappen samenwerken, zijn succesvol opgestart. Waterschap Groot Salland heeft een strategisch energiebeleid en een bijbehorend implementatieplan. Ook participeren wij in de energiefabriek. En met succes. De RWZI Kampen is onze eerste energiefabriek . Grondstoffen De partijen binnen de afvalwaterketen hebben het onderwerp grondstoffen “ontdekt”. Het Rijk heeft in 2011 een duidelijke wens neergelegd om de grondstoffenzekerheid in de toekomst te behouden. In hetzelfde jaar heeft de Unie van Waterschappen het ketenakkoord fosfaatkringloop ondertekend, met als doel onder andere het creëren van een duurzame markt met nuttige toepassingen voor fosfaat. Groot Salland moet hier een eigen invulling aan geven. In het voorjaar van 2012 zijn waterschappen, waaronder Groot Salland, gestart met de grondstoffenfabriek. Zij treden hierin gezamenlijk op om grondstoffen uit het afvalwater te halen. Kennismanagement De verwachte ontwikkelingen in de afvalwaterketen en de bewustwording van de waarde van afvalwater zullen leiden tot een nieuwe positionering van het waterschap in de afvalwaterketen. Deze zal meer geïntegreerd raken met andere disciplines, zoals ruimtelijke ordening, 10

energieproductie en de grondstoffenmarkt. Deze veranderingen vragen om andere, nieuwe, kennis en vaardigheden. Een tweede relevante ontwikkeling is het wegstromen van kennis. Binnen de waterschappen en de overheid in zijn geheel, gaan de komende jaren veel mensen met pensioen. Het vervangen van deze mensen is moeilijk, omdat er sprake is van een afname in de interesse voor de water gerelateerde studies. Nu al is merkbaar dat er minder schoolverlaters zijn die kiezen voor een vakopleiding in de watersector. Gezien deze ontwikkeling zal het werven van gekwalificeerd personeel moeilijker worden. Bij kennismanagement gaat het daarom niet alleen om de kennis maar vooral om het managen daarvan. Landelijke organisaties, zoals Rioned en het Netherlands Water Partnership, en individuele organisaties onderkennen de noodzaak om de vergrijzing en de afname van technisch personeel aan te pakken. Er wordt veel geschreven maar een concrete aanpak is er nog niet.

Samenvatting Er zijn verschillende landelijke en regionale trends die van grote invloed zijn op de ontwikkeling van de afvalwaterketen. Naast optimalisatie van de huidige afvalwaterketen, liggen er kansen voor nieuwe taken. Om te kunnen inspelen op de afvalwaterketen van de toekomst, heeft Waterschap Groot Salland een visie ontwikkeld op basis van 4 thema’s: milieudoelstellingen, bedrijfszekerheid, energie & grondstoffen en kennismanagement. De keuzes per thema vragen om maatwerk ten aanzien van de schaalgrootte binnen de afvalwaterketen.

11

Hoofdstuk 3: De omgeving van Groot Salland In dit hoofdstuk brengen we onze directe omgeving in beeld. Deze bestaat onder andere uit kaders en beleid, die een sturende invloed hebben op de ontwikkelingen in de afvalwaterketen. Ook de actoren in de afvalwaterketen zijn onderdeel van de omgeving. In het eerste deel van dit hoofdstuk beschrijven we de relevante wettelijke kaders en afspraken. Deze zijn van toepassing op alle thema’s, al verschilt het zwaartepunt per thema. De belangrijkste actoren die we in de huidige situatie per thema tegenkomen worden in het tweede deel van dit hoofdstuk beschreven.

Bestaande kaders en beleid Wet- en regelgeving is direct van invloed op de afvalwaterketen. De drie belangrijkste zijn de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW), de waterwet en de Wet milieubeheer (Wm). De KRW is een Europese Richtlijn die in 2000 in werking is getreden. Deze moet ervoor zorgen dat de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater in Europa in 2015 op orde is. Ook Groot Salland voert maatregelen uit om de chemische en (aquatisch) ecologische toestand van het water te verbeteren. Het waterschap heeft per waterlichaam doelen en maatregelen opgesteld. De maatregelen betreffen vooral aanpassingen in het watersysteem, bijvoorbeeld het aanleggen van vispassages of natuurvriendelijke oevers.

12

In de afvalwaterketen wordt vanuit de KRW ingezet op het waterkwaliteitsspoor en het terugdringen van de zogenaamde prioritaire stoffen.

Gevolgen voor de toekomstige afvalwaterketen? In de KRW is een beschikking vastgelegd, genaamd prioritaire stoffenlijst KRW. De Europese commissie heeft begin 2012 voorstellen gedaan voor het toevoegen van een drietal farmaceutische stoffen aan de lijst van prioritaire stoffen (evenals nog 12 andere stoffen). Hiermee wordt de lijst van prioritaire stoffen uitgebreid tot 48 stoffen. Afhankelijk van de categorisering zal de emissie van een aantal stoffen tussen nu en 20 jaar tot nul moeten worden gereduceerd. Dit zal gevolgen hebben voor de zuiveringsnormen.

De waterwet stelt integraal waterbeheer op basis van de watersysteembenadering centraal. In deze wet is de zorgplicht van de waterschappen vastgelegd om stedelijk afvalwater te zuiveren voordat het wordt terug gebracht in het milieu. Ook geeft de wet kaders voor de lozingen en emissies vanuit de afvalwaterketen. De Wet milieubeheer is de belangrijkste milieuwet. In de Wm staat hoe overheden, zoals gemeenten en provincies, het milieu moeten beschermen. De Wm is daarmee ook kaderstellend voor onze inrichtingen. Ook de gemeentelijke zorgplicht voor stedelijk afvalwater is opgenomen in de Wm. Naast de bestaande wetgeving zijn er nog andere belangrijke akkoorden/afspraken die van invloed zijn op de afvalwaterketen. In het Bestuursakkoord waterketen (2007) en het Bestuursakkoord water (2011) wordt nadrukkelijk opgeroepen om meer en intensiever samen te werken. Hierdoor kunnen doelstellingen op het gebied van duurzaamheid, kwaliteitsverbetering en doelmatigheid worden behaald. Het klimaatakkoord tussen de Unie van Waterschappen en het Rijk (2009), het Ketenakkoord fosfaatkringloop (2011) en MJA3 afvalwaterketen (2008) gaan in op afspraken om de landelijke doelstellingen op het gebied van energie te behalen en om een strategie neer te zetten voor het benutten van grondstoffen.

13

De tabel geeft een inschatting van de mate waarin genoemde kaders en afspraken een relatie hebben met de thema’s uit de visie.

KRW waterwet Wet milieubeheer Bestuursakkkoord waterketen Bestuursakkoord water Klimaatakkoord Ketenakkoord fosfaatkringloop MJA3 afvalwaterketen

Milieu Bedrijfszekerheid Energie & doelstellingen Grondstoffen

Kennismanagement

++ ++ ++ ++

++ ++ + ++

0 0 +/0 +

0 0 0 +

++

++

+

++

+ 0

0 0

++ ++

+/0 +/0

+

0

++

+/0

++ = sterke relatie met thema + = relatie met thema +/0 = geringe relatie met thema 0 = geen relatie met thema

Actoren Per thema worden de belangrijkste actoren en hun rol beschreven. Deze beschrijving geeft ons inzicht in de verbinding die wij met de verschillende partijen in de afvalwaterketen hebben en wat hun invloed nu is. Daarmee wordt ook zichtbaar waar we nog actoren missen die we in de toekomst (meer) nodig hebben dan nu. In de bijlage is een volledig overzicht van actoren per thema opgenomen. Milieudoelstellingen Voor dit thema zijn in de eerste plaats de doelstellers zelf belangrijk. Europa en het Rijk stellen doelen ten aanzien van te behalen normen. Deze kunnen in de toekomst verder worden aangescherpt, waarna het waterschap intensiever of anders zal moeten gaan zuiveren en/of lozen. In onze regio hebben wij te maken met de 8 inliggende gemeenten die afvalwater via de riolering naar de zuivering transporteren. Het rioleringsbeleid van deze gemeenten bepaalt in sterke mate de kwaliteit van het afvalwater dat bij de zuivering aankomt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het beleid omtrent afkoppelen en de sanering van overstorten. Hiermee is het rioleringsbeleid van de gemeenten van invloed op de zuiveringsinspanning die het waterschap moet leveren. De vergunningverlener voor de lozing van effluent is ook een belangrijke speler. Dit is, afhankelijk van het type oppervlaktewater waarop wordt geloosd, Rijkswaterstaat of het waterschap zelf. 14

De gemeente is het bevoegd gezag in de vergunningverlening voor indirecte lozingen, de provincie verleent de vergunningen voor de grote lozers. Bedrijfszekerheid Het subthema assetmanagement is in de huidige situatie met name een interne aangelegenheid. De belangrijkste actor bij dit subthema zijn de inliggende gemeenten en het bevoegd gezag. De eindgemalen van de gemeenten bepalen hoeveel afvalwater op het transportstelsel van het waterschap wordt aangeleverd en daarmee ook in belangrijke mate hoeveel water overstort bij extreme regenval. Met hen zijn afspraken gemaakt over het beheer van rioolgemalen. Voor als het dan toch fout gaat hebben we een calamiteitenorganisatie, het tweede subthema. Belangrijke samenwerkingspartners zijn gemeenten, collega-waterschappen, de veiligheidsregio, Vitens en de brandweer. Burgers moeten geïnformeerd worden en zijn via nieuwe media snel op de hoogte van wat er in hun omgeving speelt. Grote lozers op de riolering zijn industrie en agrarische bedrijven. Wanneer hier een ongewenste lozing optreedt, is de impact groot. Zij vormen daarom, naast storingen en breuken in persleidingen, een belangrijke risicofactor. Energie & Grondstoffen De verbinding tussen het waterschap en de gemeenten is sterk wanneer het gaat om energie in de afvalwaterketen. Energie onttrekking in de riolering heeft effect op het influent. We voeren dan ook gezamenlijk met de gemeenten in de regio een aantal energieprojecten uit, waarin kennis wordt uitgewisseld. Met een aantal andere waterschappen wordt samengewerkt in de energiefabriek, waar ook kennisuitwisseling plaatsvindt. Een belangrijke regionale financier voor energieprojecten is de provincie Overijssel. De provincie creëert daarnaast een platform in de regio voor kennisuitwisseling en samenwerking door het organiseren van bijeenkomsten over energie en duurzaamheid. Belangrijke landelijke spelers zijn Stowa en Rioned. Zij subsidiëren een aantal van onze projecten en ontsluiten de kennis die in Nederland aanwezig is. Het grondstoffenvraagstuk staat in Nederland nog aan het begin. Kennisinstellingen hebben studies uitgevoerd naar de potentie van het terugwinnen van grondstoffen in de afvalwaterketen. Gebleken is dat de waterschappen hierin een belangrijke rol kunnen vervullen. Het Waterschap Groot Salland is begin 2012 gestart met deelname aan de Grondstoffenfabriek, samen met een aantal andere waterschappen. Grondstoffenwinning krijgt zo voldoende schaalgrootte. Kennismanagement De vragen “hoe geven wij sturing aan de benodigde kennis” en “welke kennis hebben wij in de toekomst nodig”, zijn bij het Waterschap Groot Salland vooral een intern onderwerp. Ondanks pogingen in het verleden om het thema kennismanagement op de kaart te krijgen, is er nauwelijks aandacht voor. Met name de gemeenten hebben het moeilijk om kennis in huis te houden, nu er flink bezuinigd wordt op onder andere de personeelslasten. Zij zijn gedwongen na te denken over de minimaal benodigde kennis. 15

De mogelijkheden voor een gezamenlijke traineepool zijn in het verleden verkend, maar deze is niet van de grond gekomen. Als we kijken waar wij onze kennis vandaan halen dan doen wij dit voornamelijk door externe inhuur van adviesbureaus. Inhuur van personeel vanuit andere waterbeheerders vindt ook plaats, maar op kleine schaal. Gemeenten zijn een belangrijke kennispartner. Via Gawo wordt kennis over de afvalwaterketen uitgewisseld en worden verschillende vraagstukken uitgewerkt. De Stichting Wateropleidingen vervult een belangrijke rol als aanbieder van specifieke watergerelateerde opleidingen. Landelijk zijn Rioned en het Netherlands Water Partnership (NWP) actief op het gebied van kennismanagement, met als doel mensen te interesseren voor de watersector. De urgentie om kennismanagement serieus aan te pakken staat op papier.

Samenvatting De ontwikkelingen in de afvalwaterketen worden gestuurd door kaders en beleid in wetgeving en bestuursakkoorden. Het wettelijk kader voor de afvalwaterketen wordt hoofdzakelijk bepaald door de KRW, de waterwet en de Wet milieubeheer. Het Bestuursakkoord afvalwaterketen en het Bestuursakkoord water zijn van invloed op alle thema’s in onze visie en deze zijn hierdoor ook kaderstellend. Voor het thema energie en grondstoffen zijn de doelstellingen in het Klimaatakkoord, het Ketenakkoord fosfaatkringloop en de MJA3 afvalwaterketen belangrijk. De kaders zijn niet van invloed op de schaalgrootte, die wordt meer bepaald door de autonome keuzes van het waterschap. Per thema zijn er actoren die ons handelen in meer of mindere mate beïnvloeden. De thema’s waar we in de huidige situatie nog nauwelijks raakvlakken hebben met actoren zijn bedrijfszekerheid en kennismanagement. Bij het thema milieudoelstellingen zijn we onlosmakelijk verbonden met producenten van het afvalwater, de transporteurs (gemeenten) en de vergunningverleners. De meeste actoren vinden we bij het thema energie & grondstoffen. Er wordt samengewerkt, projecten worden gesubsidieerd en kennis wordt uitgewisseld.

16

Hoofdstuk 4: Inschatten, inspelen, inspireren In dit hoofdstuk worden per thema de ontwikkelingen, kaders en actoren verbonden met de toekomst. Met de bestaande situatie als vertrekpunt, geven we aan wat onze inschatting is van de verwachte ontwikkelingen, hoe we hierop kunnen inspelen hoe we ons hierdoor laten inspireren. Deze zijn per thema samengevat met behulp van de SWOT methodiek Milieudoelstellingen Het waterschap werkt in de afvalwaterketen primair voor de volksgezondheid en het milieu. Ons beleid is er op gericht dat wij voldoen aan de wettelijke normen. Een uitgangspunt dat we tot dusver kunnen waarmaken. Groot Salland is hierin volgend met end of pipe maatregelen. De inschatting is dat deze lijn, onder andere als gevolg van strengere normen, in de toekomst niet houdbaar is. Met technische oplossingen alleen redden we het niet en kan de afvalwaterketen onbetaalbaar worden. We moeten hierop inspelen en de focus verleggen naar een bronaanpak om de uitdagingen in de toekomst aan te kunnen. Strengths We voldoen aan de normen (en dit doen we vanuit eigen motivatie) Dichtbij de praktijk We hebben helder beleid Opportunities Er zijn goede voorbeelden (bv diftar, sturen aan de bron, etc) Strengere wetgeving biedt kansen voor innovaties De burger kan steeds makkelijker betrokken worden

Weaknesses De burger is niet betrokken We kijken niet naar de waarden, alleen naar de normen We hebben geen positie gekozen We zijn teveel end of pipe bezig Threats De lijst met prioritaire stoffen wordt uitgebreid De zuivering is makkelijk aan te pakken en de overheid heeft een voorbeeldfunctie. Een aanpak aan de bron is veel lastiger. De kosten zullen verder toenemen wanneer de eisen strenger worden.

Bedrijfszekerheid Het Waterschap Groot Salland heeft geen integraal vastgesteld beleid waarin kosten en risico’s tegen elkaar zijn afgewogen. Risico’s worden impliciet beoordeeld en hier wordt naar gehandeld. De insteek is daarbij vooral dat we ‘op zeker’ varen en risico’s integraal proberen te vermijden. Het aantal calamiteiten is dan ook beperkt. Risicomijdend gedrag kan echter wel leiden tot onnodige kosten. We hoeven immers niet overal voor volledige zekerheid te gaan. Waar de gevolgen van een storing of calamiteit verwaarloosbaar zijn, kan meer risico worden genomen dan op plaatsen waar grote schade kan ontstaan aan milieu of economie. Assetmanagement kan ons helpen om een afweging te maken tussen kosten en geaccepteerde risico’s. De inschatting is dat de burger steeds kritischer zal worden ten aanzien van kosten en risico’s. Een goed verhaal, waarin kosten en risico’s zijn afgewogen, is belangrijk voor een positief imago en voor begrip. Daarnaast is duidelijk dat de complexiteit van installaties en processen zal toenemen. Impliciete risicobenadering zal daardoor in de toekomst niet meer voldoende zijn. We moeten hierop inspelen door bewuster om te gaan met risico’s. Wanneer het dan toch mis gaat en er een calamiteit optreedt, vallen we terug op calamiteitenmanagement.

17

Strengths Er zijn geen grote calamiteiten geweest We werken aan calamiteitentrainingen We hebben de middelen en infra om te sturen

Opportunities Professionalisering binnen de waterketen Volop kennisontwikkeling (oa assettmanagement)

Weaknesses We hebben geen integraal beleid Niemand is er mee bezig Geen urgentie De communicatie met gemeenten is niet optimaal We meten en sturen onvoldoende Onderschatting van communicatie Onvoldoende risico-inventarisaties Calamiteitentrainingen doen we niet samen met gemeenten Threats Omgeving heeft ook geen integraal beleid Beheersing moeilijk door verschillende schaalgroottes Installaties, apparatuur en procesvoering worden complexer

Energie & Grondstoffen Het thema Energie staat nadrukkelijk op de maatschappelijke agenda. Dat heeft twee redenen. Het besef groeit dat toekomstige generaties ook op onze aarde moeten kunnen wonen. Duurzaamheid wordt vanzelfsprekend en is geen hype meer. Terugdringen van energiegebruik en energieneutraal produceren past daarbij. Daarnaast betekent een forse vermindering van energiegebruik ook een forse vermindering van kosten. Energie uit afvalwater is volop in ontwikkeling. Tegelijkertijd komen er ook steeds meer nieuwe en grotere spelers op de energiemarkt. Het hergebruik van grondstoffen lijkt nog ver weg, maar is dichterbij dan we denken. De waarde van grondstoffen zoals fosfaat, neemt toe nu deze schaarser worden. Er liggen tal van mogelijkheden om in te spelen op deze ontwikkelingen. Strengths Het thema leeft Wij beschikken over afvalwater Op dit gebied zijn we innovatief (maar geen koploper) Wij zijn doordacht bezig (risico’s worden ingeschat)

Opportunities kansen voor samenwerking Keten op de kaart Kan op termijn geld opleveren

Weaknesses We dragen het thema niet voldoende uit Nog beperkt contacten gelegd met potentiële samenwerkingspartners Voor decentrale concepten hebben we niet de juiste infra (en we hebben net geïnvesteerd) De discussie over/gebrek aan duidelijkheid over kerntaken werkt verlammend Geen focus, geen boodschap Threats Wij kunnen niet/onvoldoende sturen op kwaliteit van onze grondstof Energie en Grondstoffen wordt niet gezien als kerntaak van het waterschap Bezuinigingen Onzekerheid Er kan een discussie ontstaan over de vraag van wie het afvalwater is? Wij bedenken, maar verdienen we ook? We willen inzetten op deze thema’s maar voorzichtigheid is troef.

18

Kennismanagement Het waterschap beschikt over veel kennis van de afvalwaterketen en kan deze combineren met de kennis van het watersysteem. Dat is echter een momentopname. De inschatting is dat veel nieuwe kennis ontwikkeld moet worden om het transitieproces in de afvalwaterketen goed te laten verlopen. Ook zonder deze ontwikkeling heeft het waterschap behoefte aan nieuwe kennis omdat veel medewerkers op de korte tot middellange termijn met pensioen zullen gaan. Er stroomt kennis weg en aanwas is nauwelijks waarneembaar. We moeten inspelen op de ontwikkeling dat er meer waardering zichtbaar wordt voor (technisch) vakmanschap. We hebben ook personeel nodig met de competenties om afvalwaterketen en watersysteem met elkaar te verbinden en ketenoverstijgend (bijvoorbeeld samenwerking met universiteiten) te denken en werken. Hiervoor is een open en uitnodigende houding vereist. Nieuwe actoren kunnen ons inspireren om het vakgebied opnieuw op de kaart te zetten en aantrekkelijk te maken. Nieuwe inzichten leiden tot meer innovatie. Wij hebben geen monopolie op kennis van de afvalwaterketen en dat willen we ook niet. Wij zijn ons bewust van mogelijke kennisbronnen waar we kunnen halen maar vanuit onze eigen professionaliteit ook kunnen brengen. Strengths De basiskennis is bij ons goed ontwikkeld Veel ruimte om inhoudelijke kennis te ontwikkelen We kunnen veel zelf

Opportunities Transitieproces in de afvalwaterketen Er moet veel kennis ontwikkeld worden Veel andere partijen zijn hier ook mee bezig Het Bestuursakkoord Water GAWO (RFO) ideeën voor expert teams haken hierbij aan Herwaardering vakmanschap

Weaknesses We kunnen veel zelf; er is geen noodzaak/urgentie voor kennis van buiten en hier staan we dan ook niet altijd voor open Kennis is niet geïntegreerd Er is geen sturing op kennisontwikkeling bij medewerkers Hoge gemiddelde leeftijd van medewerkers We sturen niet op welke kennis we nodig (denken te) hebben Bezuinigingen Threats Grote mate van kennisconcurrentie, kunnen we voldoende delen? Geen duidelijke doelstellingen, het blijft hangen in “we moeten er wat mee doen” Bezuinigingen Verlies van identiteit Weinig aanwas van technisch personeel

Samenvatting Binnen de vier thema’s van de visie liggen toekomstkansen die we willen verzilveren en mogelijke bedreigingen waar we rekening mee moeten houden. Er lonkt een nieuwe positie voor het waterschap in de afvalwaterketen. Die positie lijkt voor het ene thema makkelijker realiseerbaar dan voor het andere. Duidelijk is in ieder geval dat we een duidelijke ambitie en samenwerking met bestaande en nieuwe partners nodig hebben.

19

Hoofdstuk 5: Gewenste ambities Nadat we, vanuit onze huidige situatie, een blik hebben geworpen op toekomstige ontwikkelingen die ons voor uitdagingen stellen of misschien juist kansen bieden zijn we in dit hoofdstuk beland bij het bepalen van het gewenste ambitieniveau. Per thema volgt een beschrijving van de werkwijze en een voorstel voor het gewenste ambitieniveau .

Totstandkoming voorstel ambitieniveaus In bijeenkomsten met experts zijn de verschillende thema’s besproken. Vanuit een minimaal en een maximaal ambitieniveau hebben we hen gevraagd aan te geven welke ambitie het waterschap in hun ogen zou moeten nastreven. Aan de hand van de SWOT-methodiek zijn de voorstellen van de experts naast onze huidige positie gelegd om de haalbaarheid ervan te kunnen beoordelen. Samen met de eigen ideeën zijn we per thema tot gewenste ambitieniveaus gekomen. Gewenste ambitieniveau Milieudoelstellingen Minimaal niveau: net voldoen aan de norm Maximaal niveau: activiteiten in de afvalwaterketen hebben geen enkel nadelig effecten op het milieu. Dit geldt zowel voor korte als lange termijn effecten. Huidige situatie: we voldoen ruimschoots aan de norm en zitten vergeleken met de andere waterschappen in de middenpositie. net voldoen aan de norm

we voldoen ruimschoots aan de norm en zitten vergeleken met de andere waterschappen in de middenpositie

activiteiten in de afvalwaterketen hebben geen enkel nadelig effecten op het milieu. Dit geldt zowel voor korte als lange termijn effecten

Onze normatieve “end of pipe”- werkwijze lijkt niet toekomstbestendig. Strengere normen leiden ertoe dat we een andere houding moeten aannemen. Meer aan de ‘bron’ gaan sturen. Wat er niet in komt, hoeft er ook niet uit. Door maatregelen aan de bron verbinden we de afvalwaterketen ook beter met het watersysteem als ontvangende bron van het effluent. Als waterschap willen we inspelen op het toegenomen milieubesef bij burgers en bedrijven. Advies en voorlichting worden, naast controle, belangrijker. Dat betekent niet alleen onze kennis beschikbaar stellen aan de ‘lozers’, maar ook een duidelijke positionering van het waterschap in het maatschappelijke debat. Wij moeten ons dan ook duidelijker uitspreken over wat wij (niet) doen en kunnen in de afvalwaterketen. Een schoon milieu is niet alleen onze taak , maar een gezamenlijke verantwoordelijkheid. De beleving van de burger zit niet in een norm, maar in de belevingswaarde. Dit vraagt van Groot Salland een andere houding, namelijk meer te handelen vanuit waarden en voortdurend in contact blijven met onze stakeholders.

20

We zetten een forse stap van normdenken naar waardedenken. Bronmaatregelen en luisteren naar onze omgeving zijn daarom onderdeel van ons dagelijks werk.

Gewenste ambitieniveau Bedrijfszekerheid Minimaal niveau: we zorgen dat de wettelijke eisen net gehaald worden. We accepteren dat we een bepaald deel van het jaar niet aan de doelstellingen voldoen. Maximaal niveau: we leveren maximale prestaties. Technisch haalbaar en alle risico’s geminimaliseerd. Huidige situatie We zijn gaan niet bewust om met risico’s, maar mijden deze. we zorgen dat de wettelijke eisen net gehaald worden. We accepteren dat we een bepaald deel van het jaar niet aan de doelstellingen voldoen.

We gaan niet bewust om met risico’s maar mijden deze

we leveren maximale prestaties. Technisch haalbaar en alle risico’s geminimaliseerd.

Het zorgen voor schoon water is één van de kerntaken van het waterschap. En waar we voor staan, dat moet natuurlijk goed gebeuren. De basis moet in orde zijn, maar bedrijfszekerheid hoeft niet voor alles te gaan; genoeg is genoeg. Wat ‘genoeg’ is, verschilt per situatie. De schaalgrootte in combinatie met de lokale omstandigheden bepalen het risico. Waar we dus naar toe moeten is een goede risico inschatting per gebied. De maatschappij is daarbij een belangrijke factor die bepaalt wat acceptabel is tegen welke kosten. Deze afweging zien we ook bij onze gemeenten in de discussie over water op straat. Het waterschap ziet in assetmanagement de belangrijkste inspiratiebron om invulling te geven aan de interne bewustwording rond risicomanagement. Deze manier van risico gestuurd werken maakt het mogelijk om, indien zich toch een calamiteit voordoet, adequaat te reageren, een goed verhaal te hebben en verantwoording af te leggen. Tenslotte is het nog belangrijk te vermelden dat het begrip ‘leveringszekerheid’ een nieuwe dimensie toevoegt aan het thema bedrijfszekerheid. Dit gaat spelen wanneer het waterschap zich wil profileren als leverancier van energie en grondstoffen. “We moeten bedrijfszekerheid meer expliciet maken. De maatschappij bepaalt mede welk risico tegen welke kosten acceptabel is. Door in de afvalwaterketen risico gestuurd te werken gaan we bewuster om met bedrijfszekerheid. Op deze manier hebben we een goed verhaal naar buiten toe als er toch iets fout gaat.” Gewenste ambitieniveau Energie en grondstoffen Minimaal niveau: terug naar de basis van water zuiveren tegen zo laag mogelijke kosten 21

Maximaal niveau: Maximale terugwinning grondstoffen en energie Huidige situatie: Voor energie “doen we mee”. Op het gebied van grondstoffen zijn we nog maar net aangehaakt. terug naar de basis van water zuiveren tegen zo laag mogelijke kosten

Voor energie “doen we mee”. Op het gebied van grondstoffen zijn we nog maar net aangehaakt

Maximale terugwinning grondstoffen en energie

Hoewel wij energie en grondstoffen als één thema hebben benaderd, zijn de conclusies verschillend. Energie: Met het thema energie zijn we voortvarend aan de slag gegaan, onder andere via onze deelname aan de Energiefabriek. Wij zetten stappen om in de toekomst energieneutraal te worden . We zijn ons ervan bewust dat we als waterschap slechts een kleine speler op een markt van giganten zouden zijn en dit is voor ons de aanleiding om niet de ambitie te hebben energieproducent te worden. Daarom gaan we niet voor de maximale variant, maar kiezen we voor voortzetting van de lijn richting energieneutraal en meer samenwerking op regionaal niveau. De keuze voor centraal of decentraal is bij energie gebiedsafhankelijk. Wij maken voor energie dan ook niet vooraf een keuze voor schaalgrootte, maar laten deze afhangen van de lokale situatie. Grondstoffen: Het thema grondstoffen is interessant voor ons waterschap. Afvalwater is namelijk een waardevolle bron van grondstoffen. We hebben er ook nog veel van. Er valt dus wat te halen en daarom willen wij hier volop een rol in spelen. Volume maken en opschalen is belangrijk. Dit kan ofwel door grote installaties te bouwen of door te clusteren en samen te werken. Samen met andere waterschappen willen we een koppositie in nemen. We willen goede afspraken maken over welke taken wij uitvoeren en wat beter door anderen opgepakt kan worden. Belangrijke randvoorwaarde bij de verder uitwerking van grondstoffenterugwinning is een business case waaruit het maatschappelijk nut blijkt. “Op het gebied van energie gaan we door op de ingeslagen weg richting een energieneutrale afvalwaterketen. Er zijn veel organisaties in de regio die bereid zijn tot samenwerking, bijvoorbeeld de landbouw. Kansen die zich voordoen benutten we. Ten aanzien van de schaalgrootte kiezen we niet voor één lijn, maar voor maatwerk. Op het gebied van grondstoffen kunnen we veel bereiken . Hier zullen we actief op in zetten. We gaan als eerste stap samenwerking zoeken met onder andere onze collega waterschappen om onze bijdrage aan de” BV Grondstoffen Nederland” te bepalen.”

Gewenste ambitieniveau Kennismanagement

22

Minimaal niveau: de afvalwaterketen is een gesloten organisatie, die gericht is op haar primaire taken.

Maximaal niveau: de Afvalwaterketen is een open netwerkorganisatie. Er wordt volledig ingespeeld op veranderingen in de kennisvraag. De grenzen tussen afvalwaterketendisciplines vervagen. Huidige situatie: We zijn intern gericht. Enerzijds is er weinig sturing op kennisontwikkeling in de afvalwaterketen. We sturen te weinig op kennis en deze wordt niet automatisch gedeeld. Anderzijds menen wij dat wij de kennis hebben en die dus niet van elders hoeven te halen. Er zit een groot gat tussen wat we willen en wat we zijn.

de afvalwaterketen is een gesloten organisatie, die gericht is op haar primaire taken

Er zit een groot gat tussen wat we willen en wat we zijn.

de afvalwaterketen is een open netwerkorganisatie. Er wordt volledig ingespeeld op veranderingen in de kennisvraag. De grenzen tussen disciplines vervagen.

Onze interne gerichtheid ten aanzien van kennismanagement is geen houdbare werkwijze. Ook onze vakgenoten, maar ook andere organisaties, zoals kennisinstellingen, hebben waardevolle kennis in huis. We willen daarom afstappen van het idee dat Groot Salland de kennisautoriteit is en juist meer kennis delen met onze collega’s in de afvalwaterketen. Daarnaast willen we open staan voor de innovatieve ideeën van universiteiten en andere kennisinstellingen. Om te komen tot een open netwerkorganisatie is een revolutie nodig. Een volledig open netwerkorganisatie betekent meer netwerken, het werk verdelen in het netwerk en ruimte creëren voor innovatieve ideeën. Wat we daarbij belangrijk vinden is dat we als Groot Salland herkenbaar blijven en onze identiteit behouden. De eerste proefschool waarin we als een netwerkorganisatie kunnen gaan werken is het gezamenlijk aanpakken van het onderwerp kennismanagement waarin we als afvalwaterketen nadenken welke kennis nu en in de toekomst nodig is. Ook landelijk wordt gewerkt aan een aanpak voor kennismanagement in de afvalwaterketen. Nieuwe actoren kunnen ons inspireren om werken in de afvalwaterketen op de kaart te zetten en aantrekkelijk te maken. “We gaan toe naar een open netwerkorganisatie, waar kennis te halen en te brengen valt. Daarbij willen we onze eigen identiteit als waterschap houden. Dit is een ambitie die een cultuuromslag vergt. We weten dat ook onze ketenpartners nadenken over het ontwikkelen en behouden van kennis, nu en in de toekomst. De eerste stap die we daarom willen zetten is onze ketenpartners op te zoeken en dit onderwerp gezamenlijk aanpakken.”

Samenvatting Per thema hebben we het gewenste ambitieniveau weergegeven. Dit is tot stand gekomen door vanuit een minimale en maximale ambitie te bepalen waar wij nu staan en waar we naartoe zouden 23

willen. Voor het thema milieudoelstellingen zitten we goed als het gaat om het voldoen aan de gestelde normen. We willen een forse stap zetten van het normdenken naar het waardedenken, waarbij bronmaatregelen en het luisteren naar onze omgeving onderdeel zijn van ons dagelijks werk. Bedrijfszekerheid willen we meer expliciet maken, door risico gestuurd te werken. Een afweging tussen kosten versus welke risico wordt geaccepteerd is hier onderdeel van. Met het thema energie gaan we verder zoals we bezig zijn; voortvarend richting een energieneutrale organisatie, maar niet als koploper. Voor grondstoffen willen we deze maatschappelijke koppositie wel innemen door de samenwerking met de andere waterschappen te zoeken en een duidelijke taakverdeling aan te gaan. Voor deze thema’s is specifieke kennis nodig. Daarom gaan we actief met het thema kennismanagement aan de slag, in samenwerking met onze ketenpartners. Ons imago wordt dat van een waterschap dat kennis brengt maar deze ook bij anderen komt halen.

24

Bijlagen -

Inventarisatie Actorenanalyse

25

Visie-elementen in wettelijke kaders en landelijke en regionale afspraken Bestuursakkoord afvalwaterketen (2007) In het Bestuursakkoord afvalwaterketen hebben Rijk en de koepelorganisaties afgesproken om te werken aan de speerpunten doelmatigheid en transparantie, innovatie en de betrokken burger. Verbindend water: lange termijnvisie op de afvalwaterketen (Rijk, provincies, waterschappen, gemeenten en drinkwaterbedrijven, 2009) De langetermijnvisie Verbindend water zet een gezamenlijk toekomstbeeld neer van rijk, provincies, waterschappen, gemeenten en drinkwaterbedrijven. De visie is bedoeld om te inspireren aan de hand van mogelijke toekomstbeelden in 2050. Deze beelden spelen zich af op vier verschillende niveaus: -

Water in huis: geel en bruine stromen gescheiden, en samen met GF apart ingezameld Nieuwbouwwijk Bestaande bouw Landelijk gebied

Onderwerpen die terugkomen zijn: gescheiden inzamelen van afvalwater, lokaal oplossen (bijv infiltreren van regenwater) en verwerken, zelf energie opwekken, KWO en voor het landelijk gebied clustering van agrarische bedrijven, die ook betrokken zijn bij de afvalwaterketen dmv vergisting van huishoudelijk afvalwater. De uitgangspunten voor vernieuwing in de afvalwaterketen zijn dat de afvalwaterketen bijdraagt aan een prettige leefomgeving en een goed watersysteem, energie levert, afvalstromen worden gescheiden en verwerkt tot grondstoffen en dat cradle-to-cradle volledig wordt toegepast. Routewijzer innovatie, bijlage bij verbindend water (Rijk, provincies, waterschappen, gemeenten en drinkwaterbedrijven, 2009) In de routewijzer is de strategie beschreven om de lange termijn visie te realiseren. Hiertoe zijn de uitdagingen bij drie aandachtsgebieden uitgewerkt; technische innovaties, kennis en educatie en netwerken en allianties. Klimaatakkoord (UvW en Rijk, 2009) Kort samengevat zijn de belangrijkste ambities van het klimaatakkoord tussen Unie van Waterschappen en Rijk: 30% energie – efficiënter en zuiniger werken tussen 2005 en 2020 40% zelfvoorzienend door eigen duurzame energieproductie in 2020 30% minder uitstoot van broeikasgas tussen 1990 en 2020 100% duurzame inkoop in 2015 Daarnaast zijn er ambities geformuleerd voor het terugwinnen van grondstoffen en bewustwording en educatie. Voor de uitvoering van het klimaatakkoord is een actieprogramma opgesteld. Door toepassing van innovatieve technieken gaan de waterschappen efficiënt met energie om. Door verhoging van de productie van biogas uit afvalwater worden de waterschappen steeds meer zelfvoorzienend. Op termijn kunnen de zuiveringsinstallaties energie aan derden gaan leveren. Waterschappen zoeken naar alternatieve duurzame energiebronnen zoals windenergie, zonneenergie en waterkracht. Ook houden zij zich bezig met duurzaam inkopen en aanbesteden.

26

Feitenonderzoek doelmatig beheer afvalwaterketen (rijk, VNG, Unie van Waterschappen, Vewin en IPO, 2010) In 2010 is door het rijk en de koepelorganisaties een feitenonderzoek uitgevoerd naar doelmatig beheer van de afvalwaterketen. In dit onderzoek is op basis van feiten, ervaringen en literatuurstudie een raming gemaakt van mogelijke besparingen in de afvalwaterketen. De commissie acht een besparing van € 550 miljoen in de afvalwaterketen reëel. Voor klimaatadaptie, rioolvervanging en waterkwaliteitsverbetering is een kostenverhoging voorzien van € 600 miljoen in 2020. Deze kan grotendeels worden gecompenseerd door efficiencyverbetering. Om de besparingen te realiseren is een bundeling van kennis en capaciteit en het verder professionaliseren van het beheer nodig. Watervisie 2020 (Netherlands Waterpartnership, 2010) Deze visie, die een actualisatie is van de visie uit 2005, schetst de toekomst van de Nederlandse watersector voor 2020. Interessant is de SWOT analyse die is gemaakt. Gesteld wordt dat er veel kennis en ervaring aanwezig is, er een groot organisatievermogen is en we sterk zijn in Governance. Daartegenover wordt gesteld dat we op het gebied van R&D in de watersector achter lopen en dat we weinig kritische massa hebben (watertechnologie en waterbouw bestaat uit weinig en kleine tot middelgrote bedrijven)Een te geringe instroom in de wateropleidingen en onvoldoende aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt zetten onze positie onder druk. Kansen worden geboden door de energieschaarste, de noodzaak zuiniger met water en grondstoffen om te gaan, de internationaal strenger wordende regelgeving en milieu eisen, een toenemende vraag naar decentrale oplossingen. Bedreigingen vormen de opkomende landen die tegen lagere prijzen nieuwe technieken op de markt brengen. Negen strategische lijnen zijn onderscheiden; Meer samenhang in de sector Investeren in onderzoek en innoveren Nederland als etalage voor de wereld Vernieuwing door verbinding sectoren De wereld als markt Voor een duurzame wereld, solidair met kwetsbare groepen Strategisch waterleiderschap Een “wereld” imago Onderwijs, arbeidsmarkt en ondernemerschap Bestuursakkoord Water (2011) De resultaten van het in 2010 uitgevoerde feitenonderzoek hebben hun neerslag gevonden in het Bestuursakkoord Water. De afspraken in het bestuursakkoord hebben tot doel de doelmatigheid te verhogen, de kwaliteit van het beheer te verbeteren en de kwetsbaarheid te verminderen. Om dit te bereiken zullen gemeenten en waterschappen kennis en capaciteit slim bundelen. Kennis en ervaring van drinkwaterbedrijven worden zo goed mogelijk benut. Beschikbare kennis moet lokaal toepasbaar worden gemaakt. Het wenkend perspectief is een cultuur van het oplossen van vraagstukken op de korte en lange termijn onder gezamenlijke verantwoordelijkheid Je bent elkaar nodig (gezamenlijk Rijn Oost rapport, 2011) Op welke manier werken de waterschappen en gemeenten in Rijn-Oost nu samen in de afvalwaterketen, welk besparingspotentieel leveren deze samenwerkingsverbanden op en hoe verhoud dit potentieel zich tot de doelstellingen die in het Bestuursakkoord water verwoord zijn? Dit is onderzocht en beschreven in de rapportage “je bent elkaar nodig”. Belangrijke conclusie is dat samenwerking nodig is om de burger en het milieu echt centraal te stellen. Structurele samenwerking leidt tot meer doelmatigheid en een verhoging van de duurzaamheid en dienstverlening. En hiermee kunnen ook aanzienlijke besparingen bereikt worden. 27

LEF: anders denken, anders doen (Waterwegen, 2012) Waterwegen is een samenwerkingsverband dat bestaat uit 50 “vernieuwers” binnen de waterschappen. Zij hebben van de Unie van Waterschappen de opdracht gekregen om de contouren van het verandertraject te schetsen die nodig zijn voor een vernieuwing binnen de waterschappen, zoals deze in de door de waterschappen opgestelde visie in 2007 is voorgesteld. Belangrijke onderwerpen zijn: stakeholderparticipatie de stap van waterschap naar ondernemerschap bestuurlijke vernieuwing imagoverandering: toewerken naar een moderne waterautoriteit cultuur en gedragsverandering Op weg naar een duurzame afvalwaterketen: visie 2030 (2012) De visie 2030 is het resultaat van een studie naar de lange termijnontwikkeling voor de verdere verduurzaming in de afvalwaterketen. Specifiek is gekeken naar de afvalwaterketen, maar ook naar de relaties met de leefomgeving en het watersysteem. De nadruk ligt op: - het terugwinnen en de productie van nutriënten en andere grondstoffen - productie van thermische en chemische energie - hergebruik van gezuiverd hemelwater en afvalwater - assetmanagement en ketenbesturing Belangrijk uitgangspunt is de voorwaarde dat de volksgezondheid gewaarborgd blijft en dat water op straat voorkomen wordt. Green deal (UvW-Rijk, 2011) In deze verklaring is afgesproken dat de waterschappen in de periode 2011-2015: - Minimaal 12 grootschalige energiefabrieken realiseren - 3 tot 5 terugwinlocaties voor fosfaat uit rioolslib realiseren Naast de winning van biogas gaan waterschappen nutriënten terugwinnen uit rioolslib. Afvalstof kan met behulp van nieuwe technieken worden benut als grondstof. Hiermee wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan het (her)gebruik van nutriënten en het sluiten van de fosfaatkringloop. Gezamenlijke onderzoeksagenda (KWR, STOWA, RIONED, TU Delft en Waternet, 2012) Als belangrijke te onderzoeken stofstromen in de watercyclus zijn benoemd fosfaat, sulfaat, kooldioxide, hormonen, geneesmiddelen, pesticiden en lichaamsverzorgingsproducten. De belangrijkste onderzoeksthema’s zijn: chemische en thermische energie uit water, water in de stad (gezond gebruik, en centraal/decentraal), participatie in de watercyclus, vervangen van de bestaande infrastructuur en stofstromen in de watercyclus, watercyclus in de praktijk (van innovatie naar implementatie, waar grijp je in en wie betaald de rekening?). Gezamenlijk Afvalwaterbeer West Overijssel (GAWO, 2010 - HEDEN) In 2010 is gestart met het GAWO (gezamenlijk Afvalwaterbeer West Overijssel). In het GAWO werken acht gemeenten en het waterschap, in drie afvalwaterteams en onder coördinatie van een ambtelijk coördinatieteam (C-team), samen aan het realiseren van verdere besparingen, aan het verhogen van de kwaliteit en aan het verminderen van de kwetsbaarheid. Binnen GAWO worden hiertoe drie thema’s verkend: “de goede dingen doen”, “de dingen goed doen” en het opstellen van een incidentenplan. Er is inmiddels een format beschikbaar om de systeemkennis van de afvalwaterketen uniform vast te leggen en om het huidige functioneren van de afvalwaterketen inzichtelijk te maken. 28

Er is een raamwerk voor een incidentenplan beschikbaar dat voor individuele zuiveringskringen kan worden aangepast. In de bestuurlijke bijeenkomst van het GAWO eind 2011 heeft het C-team opdracht gekregen om op basis van een regionaal feitenonderzoek bestuurlijke ambities vast te stellen voor kostenbesparing, kwaliteitsverbetering en verminderen van de kwetsbaarheid. De centrale vraag in het Regionale Feitenonderzoek is: in welke kansen liggen er in deze regio en hoe verhoudt dit zich tot het landelijke beeld? Uitkomst uit het feitenonderzoek is dat er in deze regio een aantal kansen liggen waarmee een besparing van 2,9 miljoen euro bewerkstelligd worden. Ook leveren de kansen kwalitatieve baten op, op het gebied van verhogen duurzaamheid en verhogen kwaliteit van het beheer. Door beleidsafstemming en het vergaand integreren van operationele taken kan naar verwachting uiteindelijk een besparing bereikt worden van 5,5 miljoen euro. Daarbij komt nog een historische besparing van ca. 2 miljoen euro. De totale besparingen in deze regio liggen daarmee in dezelfde orde van grootte als het landelijk feitenonderzoek. Op 27 juni hebben bestuurders van alle betrokken organisaties tijdens een bestuurlijke bijeenkomst akkoord gegeven voor een trapsgewijze aanpak: de komende drie jaar (periode 2012-2015) wordt toegewerkt naar professionalisatie. Parallel hieraan wordt onderzocht of en hoe na 2015 een vergaande integratie van operationele taken mogelijk is.

Businesscase fusie (waterschap Regge en Dinkel & waterschap Velt en Vecht, 2012) In deze businesscase is onderzocht welke kansen een fusie biedt tussen de waterschappen Regge en Dinkel en Velt en Vecht en voor welke uitdagingen de waterschappen komen te staan. Resultaat is inzicht in de haalbaarheid en betaalbaarheid van een fusie. Aangegeven wordt dat een fusie, met bijbehorende veranderingen in besturen en organisaties, een uitgelezen kans is om in te spelen op veranderingen in de omgeving, waarin grenzen tussen organisaties vervagen en men elkaar steeds meer nodig heeft om eigen doelen en maatschappelijke effecten te realiseren. Partnerschap, proactief en adaptief handelen en van buiten naar binnen denken en werken worden als belangrijke succesfactoren gezien voor het nieuwe waterschap. Een waterschap dat niet meer de directief handelende waterautoriteit is vanuit het waterbelang, maar gericht is op de realisatie van gezamenlijke belangen.

29

THEMA ENERGIE MJA-3 (2008) De laatste jaren is energiebesparing binnen de waterschappen een belangrijk onderwerp geworden in de bedrijfsvoering en beleidsontwikkeling. Stijgende energieprijzen, noodzaak tot CO2-reductie om de opwarming van de aarde tegen te gaan en vermindering van het fossiele brandstoffenverbruik vanuit het oogpunt van schaarste zijn hier de belangrijkste drijfveren van. Waterschapstaken als afvalwaterinzameling, - transport en –zuivering zijn van oudsher energie-intensieve processen. Daarom is in 2008 de Meerjarenafspraak energie-efficiency zuiveringsbeheer (MJA-3) ondertekend. De waterschappen streven hiermee naar 2% energie-efficiency per jaar, vooral door energiezuiniger te werken. Ook eigen energieopwekking door bijvoorbeeld slibvergisting en inzet van andere duurzame energiebronnen kunnen hieraan bijdragen. Vanuit deze ontwikkeling gaan veel waterschappen een stapje verder dan alleen maar energie besparen. Zij willen naar een energieneutraal concept, waarin toekomstige generaties niet belast worden met de vervuiling van de huidige maatschappij. (Zie ook resultaten 2009, thema energie & grondstoffen). De Energiefabriek Waterschappen verbreden hun kerntaak met een heel nieuwe functie, begeven zich op nieuwe markten en verdiepen zich in nieuwe technieken. Ze dragen zo bij aan een belangrijke ontwikkeling in de maatschappij om de energieuitdaging aan te gaan. De doelstelling van de Energiefabriek is het ontwikkelen van een verwerkingsconcept en een businessplan. Daarmee kunnen de waterschappen rioolwater, eventueel in combinatie met andere energiehoudende organische stromen (bijvoorbeeld mest, maaisel of industriële reststromen) energieneutraal, dus zelfvoorzienend, zuiveren. En mogelijk energie leveren, zoals groene elektriciteit, groen gas en warmte. Een RWZI is dé locatie om de doelstelling te bereiken. RWZI’s hebben nu al een dusdanige bedrijfsmatige opzet, dat ze tot een Energiefabriek zijn uit te bouwen. Zo ontwikkelen waterschappen zich tot duurzaam ingerichte organisaties, minder afhankelijk van de energiemarkt. Daarnaast kunnen ze met de juiste marktbenadering, door opbrengsten via energielevering, tegen aanzienlijk lagere netto kosten opereren. De Energiefabriek als technische installatie moet bijdragen aan een energieneutrale sector. Dit concept richt zich op opwekking van groene energie uit rioolwater, of andere biomassastromen, om volledig in de eigen energiebehoefte te voorzien. Ook waterschap Groot Salland is deelnemer aan de energiefabriek.

30

THEMA GRONDSTOFFEN Grondstoffen notitie (Kabinet, 2011) Deze notitie is opgesteld vanuit de wens om een integrale notitie op te stellen over grondstoffenzekerheid en hoe deze te bevorderen. Aangegeven wordt dat op de lange termijn een toereikend aanbod van kwaliteitsgrondstoffen geen vanzelfsprekendheid is. De Nederlandse topsectoren lopen hierdoor mogelijk risico’s. Het kabinet wil aan de volgende actiepunten werken: Veilig stellen van de beschikbaarheid en het vergroten van de duurzaamheid van grondstoffen door in te zetten op nieuw aanbod, het sluiten van kringlopen (hergebruik, recycling) en het zoeken van oplossingen voor fosfaat als eindige voorraad de nationale vraag naar grondstoffen waar mogelijk beperken en verduurzamen het gebruik van grondstoffen efficiënter en duurzamer maken door grondstoffenketens te transformeren, marktwerking gericht op een duurzame grondstoffenzekerheid te bevorderen en processen en producten slimmer te verwerken. Ketenakkoord fosfaatkringloop (Akkoord 20 verschillende partijen waaronder de UvW, 2011) In dit akkoord hebben de partijen verklaard zich gezamenlijk in te zetten om de fosfaatkringloop te sluiten en daartoe binnen twee jaar een duurzame markt te creëren met nuttige toepassing van secundaire fosfaatgrondstoffen. Ook de Unie van Waterschappen (UvW) heeft dit akkoord ondertekend en heeft het volgende aangegeven: “De waterschappen nemen hun verantwoordelijkheid en willen een bijdrage leveren aan het sluiten van de fosfaatkringloop. Op drie schaalniveaus kan fosfaat worden teruggewonnen; op het niveau van de rioolwaterzuivering, bij de eindverwerking en op decentraal niveau. Concrete doelen van de UvW voor de komende twee jaar zijn: -

-

uiterlijk 2015 drie tot vijf grootschalige terugwinlocaties voor fosfaat uit rioolslib realiseren uiterlijk in 2012 in het kader van de MJA routekaart 2030 een strategie bepalen hoe de fosfaatkringloop in de watersector verder kan worden gesloten en welke concrete tussenstappen daarin kunnen worden gezet (2015 en 2020) actief de mogelijkheden verkennen om met andere sectoren de gezamenlijke doelstelling van een verduurzaming van de fosfaatkringloop te realiseren samen met LTO Nederland en met ondersteuning van het Rijk zoeken naar synergievoordelen en mogelijkheden verkennen voor gezamenlijk terugwinnen van fosfaat.

Grondstoffenfabriek (gezamenlijk initiatief waterschappen, 2012) Naast de grondstof voor het opwekken van energie, bevat het afvalwater bijvoorbeeld ook Stikstof, Kalium en de in Nederland zeer bekende grondstof Fosfaat. En dat heeft zo zijn waarde. In eerste instantie omdat de waterschappen streven naar duurzaamheid wat betekent dat ze het kind niet met het badwater willen weggooien. Ten tweede kan het ook financiële waarde hebben bij het verduurzamen van producten van diverse industrieën. Daarom de afvalwaterzuivering nu ook als 31

Grondstoffenfabriek. De Energiefabriek heeft voor een krachtige impuls gezorgd voor wat betreft innovatie en energie-efficiency op de rioolwaterzuiveringen. Van de uitdaging om meer grondstoffen uit het afvalwater te halen, krijgen de waterschappen nóg meer energie!

32

THEMA MILIEUDOELSTELLINGEN Kaderrichtlijn Water (2000) Sinds eind 2000 is de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) van kracht. Deze moet ervoor zorgen dat de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater in Europa in 2015 op orde is. Ook waterschap Groot Salland voert KRW maatregelen uit. Tot 2015 zijn dat vooral inrichtingsmaatregelen in het watersysteem. In de afvalwaterketen wordt hiertoe gewerkt aan het waterkwaliteitsspoor. De KRW bepaalt dat de Europese Commissie een lijst van prioritaire stoffen moet opstellen. Deze lijst is in een beschikking vastgelegd, genaamd prioritaire stoffenlijst KRW. De Europese commissie heeft begin 2012 voorstellen gedaan voor het toevoegen van een drietal farmaceutische stoffen aan de lijst van prioritaire stoffen (evenals nog 12 andere stoffen). Hiermee wordt de lijst van prioritaire stoffen uitgebreid tot 48 stoffen. Afhankelijk van de categorisering zal de emissie van een aantal stoffen tussen nu en 20 jaar tot nul moeten worden gereduceerd. Dit zal gevolgen hebben voor de zuiveringsnormen. Waterbeheerplan (Waterschap Groot Salland, 2009) In het waterbeheerplan 2010-2015 staan alle maatregelen en voorzieningen die het waterschap Groot Salland voor deze periode in uitvoering gepland heeft. Het waterschap heeft dit plan vormgegeven in dialoog en samenwerking met de andere vier Rjin-Oost waterschappen Ook provincies en gemeenten zijn hierbij betrokken geweest. Voor wat betreft de afvalwaterketen is het volgende opgenomen: “we zuiveren het afvalwater zo goed mogelijk. De functie-eisen vanuit het oppervlaktewater zijn belangrijk, maar bij het realiseren daarvan verliezen we haalbaar en betaalbaar niet uit het oog. Om de vuilbelasting vanuit de afvalwaterketen naar het oppervlaktewater te beperken en om kosten te besparen, stemmen we ons beleid zo goed mogelijk af met de gemeenten. “ Doelstellingen zijn voldoen aan de wettelijke lozingseisen en daardoor bijdragen aan een goede chemische en biologische kwaliteit van het oppervlaktewater halen. Dit wordt gedaan via: Voldoende capaciteit RWZI’s Renovatie RWZI’s Aandacht voor innovatie Minder energieverbruik Extra zuiveringstrap Zoeken naar andere verwerkingsmethoden van zuiveringsslib

33

THEMA KENNISMANAGEMENT Notitie personeelstekort Rioned (2008) In 2008 heeft Stichting RIONED een notitie geschreven met een analyse van het personeelstekort in de rioleringssector als basis voor concrete activiteiten. De rioleringssector kampt al jaren met dit probleem en met de groeiende vergrijzing wordt dit probleem alleen maar nijpender. Duidelijk is dat werkgevers meer moeite moeten doen om personeel te werven en de keuzemogelijkheden kleiner worden. De verwachting is dat in de komende jaren door vergrijzing het tekort aan personeel zal toenemen. Een bijkomend probleem in het onderwijs is dat in de komende jaren ook een groot tekort aan docenten zal ontstaan. Via een aantal activiteiten werkt RIONED aan het creëren van een aantrekkelijk imago van de watersector. Voorbeelden zijn: imagocampagnes, ontwikkelen van lesmateriaal, ondersteunen van kennisprogramma’s (zoals Urban Drainrage in Delft), organiseren van beroepenevents voor studenten. Human Capital Roadmap (initiatief Netherlands Waterpartnership) Het NWP richt zich met het programma Human Capital op het vergroten van het aanbod van gekwalificeerd personeel in de watersector. Het programma richt zich op de werving van nieuw personeel, onderwijs en op personeelsmanagement. Uit een studie van het NWP Daaruit blijkt enerzijds dat de werkgelegenheid in het deltatechnologiecluster, mede door de effecten van de economische crisis, licht zal afnemen tot 2013. Daarna zal deze echter tot 2020 groeien met ongeveer 1% per jaar. Dit is hoger dan de groei van de landelijke werkgelegenheid. Vooral de vraag naar technisch en hoger personeel op HBO en WO niveau zal sterk toenemen. Kennismanagement bij Waterschap Groot Salland Uit de HR monitor die in 2010 voor waterschap Groot Salland is uitgevoerd blijkt het volgende: -

-

-

Geringe instroom van jongeren bij de waterschappen, maar bij WGS bovengemiddeld door het traineeprogramma. Er zit weinig beweging in de watersector. De economische crisis maakt dat mensen met vaste contracten blijven zitten. Daarnaast heeft de overheid goede arbeidsvoorwaarden. Er is/komt de komende jaren veel natuurlijk verloop (FPU) Er is een relatief hoog ziekteverzuim Er zijn veel samenvoegingen geweest in het verleden die tot het waterschap Groot Salland hebben geleid. Dit maakt dat er ook veel verschillende arbeidsvoorwaarden per medewerker zijn, de verscheidenheid is groot. Er wordt veel gebruik gemaakt van het seniorenverlof, dit kan grote gevolgen hebben voor de bezetting bij afdelingen. We hebben bij WGS flexibele arbeidsvoorwaarden, maar hier wordt weinig gebruik van gemaakt Bij WGS zijn relatief veel mensen in dienst met een lager opleidingsniveau en relatief weinig HBO’ers en academici. Dit komt waarschijnlijk doordat we in de buitendienst veel mensen in dienst hebben, terwijl andere waterschappen meer uitbesteden. 34

THEMA BEDRIJFSZEKERHEID

Landelijke leidraad Assetmanagement (PM) Voorstudierapport Afvalwaterketen (waterschap Aa en Maase iov Unie van Waterschappen, 2011): De prestatieverbeteringen zoals beschreven in het Meerjaren Energie Efficiency akkoord (MJA3) kunnen niet alleen met traditionele maatregelen vanuit individuele organisaties bereikt worden. In dit voorstudierapport staat een gezamenlijke visie op de afvalwaterketen beschreven met bijbehorende maatregelen waarmee een extra effectiviteitsslag in de afvalwaterketen gemaakt kan worden. Door te onderzoeken wat gemeenschappelijke bouwstenen binnen mogelijke toekomstscenario’s zijn, is vanuit deze bouwstenen een robuuste strategie uitgedacht. Deze is, ongeacht welke ontwikkeling de afvalwaterketen doormaakt, effectief. Procesoptimalisatie en assetmanagement is een van deze bouwstenen. Hiertoe wordt aangegeven dat professionalisering in besturing en assetmanagement nodig is. Ook in het document “op weg naar een duurzame afvalwaterketen” wordt hierop ingegaan. De ontwikkeling die hierin wordt geschetst is het meer uitbesteden van onderhoud op basis van functionele vraagspecificaties aan specialistische organisaties. Beheer blijft in eigen handen, om op deze manier voldoende kennis te behouden over de systemen. De keten wordt bestuurd vanuit centrale controlekamers Waterschap Groot Salland en bedrijfszekerheid Op het gebied van calamiteitenzorg werkt WGS samen met waterschap Rijn en IJssel, Vallei en Veluwe, Rivierenland en de Stichtse Rijnlanden. Elk van deze waterschappen heeft een calamiteitencoördinator benoemd. Samen vormen zij de taskforce crisisbeheersing waterschappen Midden-Nederland. In het waterbeheerplan 2010-2015 is ten aanzien van calamiteitenmanagement opgenomen dat onze doelstelling voor calamiteitenzorg een organisatie is die optimaal is voorbereid op calamiteiten. Maatregelen om dit te doen zijn het verbeteren van de externe samenwerking door deelname aan regionale en bovenregionale oefeningen, het verbeteren van de interne calamiteitenzorg, betrokken blijven bij algemeen crisisbeheer in de veiligheidsregio’s, versterken van het netwerk met andere (hulpverlenings)organisaties, overheden en instanties, ontwikkelen van onderlinge afstemming crisisbeheer waterschappen Rijn-Oost, uitvoeren van risico-inventarisaties op eigen installaties en voorzieningen en het optimaliseren van communicatieve voorzieningen met behulp van nieuwe technische mogelijkheden. assetmanagement. Aangezien waterschappen veel kapitaalintensieve bedrijfsmiddelen (zoals rioolwaterzuiveringen), oftewel assets, hebben die relatief oud zijn en steeds meer onderhoud vergen is er behoefte aan een methodiek waarmee er beoordeeld kan worden of een bepaalde asset aangeschaft, onderhouden of 35

vervangen moet worden. Asset management voorziet hierin. Zo kan bijvoorbeeld worden bepaald dat hoge exploitatiekosten van een gemaal het gevolg zijn van een hoog storingsverloop en hoge energiekosten. Vervolgens wordt geanalyseerd wat voor invloed dit heeft op de bedrijfswaarden, risico's en kosten. In het voorbeeld van het gemaal blijkt uit de analyse of deze aangepast, onderhouden of vervangen moet worden. Wanneer duurzaamheid een groot onderdeel is van de bedrijfswaarden dan zal er met behulp van asset management sneller over worden gegaan tot aanpassing of vervanging van het gemaal om het energiegebruik te minimaliseren.

36

THEMA: SCHAALGROOTTE Op weg naar een duurzame afvalwaterketen: visie 2030 (2012) Het onderwerp schaalgrootte neemt een belangrijke plaats in in dit document. De gedacht is dat schaalverkleining (projecten op wijkniveau, gescheiden inzameling en behandeling) zich gaat ontwikkelen. Tegelijkertijd worden kleine systemen, zoals regenwaterriolen in de wijk, aan elkaar gekoppeld wat weer een vorm van opschaling is. In de visie wordt geschetst dat de infrastructuur van de toekomst zich kenmerkt zich door nieuwe, kleine leidingen, die mogelijk zijn ondergebracht binnen een hoofdleiding. De oudere infrastructuur is onderdeel geworden van complexe regenwatersystemen. Er zijn meerdere projecten op wijkniveau. Behandeling van het water wordt ter plaatse uitgevoerd, waarbij diverse ketensluitingen worden nagestreefd. Deelstromen kunnen apart worden ingezameld en behandeld. Door een koppeling aan kleinere schaaloplossingen kunnen geconcentreerde en verdunde stromen apart en daarmee doeltreffender worden behandeld. Voorstudierapport Afvalwaterketen (waterschap Aa en Maase iov Unie van Waterschappen, 2011): In dit rapport wordt als ontwikkeling schaalvergroting binnen de afvalwaterketen gezien. Schaalvergroting en strategische samenwerking binnen de keten maar ook met de organisaties erbuiten zijn noodzakelijk om de producten en diensten van de gewenste kwaliteit tegen een concurrerende prijs te kunnen leveren.

37

Thema

Kennismanagement

Energie

Grondstoffen

Bedrijfszekerheid

Milieudoelstellingen

Actoren Stowa

x Subsidiënt voor projecten, publicaties

x

x

uitwerking normenbeleid in riolerings- en x zuiveringsvraagstukken

Projecten/publicaties; water en energie: feiten over het energievebruik in het x stedelijk waterbeheer

x ?

Opsteller van richtlijnen x rioleringsbranche (leidraad riolering)

uitwerking normenbeleid in x rioleringsvraagstukken

x Hier halen we kennis vandaan

x onderzoek

onderzoe x k

x Inhuur personeel Doen we nu nog niets mee. Heeft landelijk programma human capital. Dit programma richt zich op de werving van nieuw personeel, onderwijs en op personeels-management in de x watersector Halen we kennis (in de vorm van stagelopers) vandaan: vooral veel samenwerking met Saxion, Windesheim x en Twente.

x onderzoek

x

Ingenieursbureaus

x Hier halen we kennis: inhuur personeel

x inhuur, onderzoek

x

x Kennis

Inliggende gemeenten (8x)

Uitleen van personeel, GAWO; x samenwerken in de keten

Riothermie project Zwolle, Inners raalte, x Deugd II Deventer

x Inhuur personeel en kennis Samenwerking calamiteiten, assetmanagement, leverancier van influent: beïnvloeding van riolering op x zuivering

Collega waterschappen

samenvoegen tot collega waterschappen. x Uitleen van personeel

x projecten, energiefabriek

Provincie Overijssel Groep Midden Betuwe (GMB)

x

x Financier, samenwerkingspartner

x

x Slibverwerker

Rioned

Kennisinstituten (Wetsus, KWR) Organisatieadviesbur eaus (TG, Bloei)

Netherlands Water Partnership

Universiteiten/hogescholen

Werken we al veel mee samen. Maar gebruiken we niet als platform voor x kennismanagament Rioned is actief als het gaat om nadenken over kennismanagement. Personeelsbehoefte in de rioleringssector is aparte pg op site, er is in 2008 een notitie personeelstekort in de watersector opgesteld en jaarlijks wordt een studentendag georganiseerd om studenten bekend te maken met de x watersector

Subsidiënt

38

projecten, grondstoff x enfabriek Mogelijke x financier?

sterke invloed rioleringsbeleid op x zuivering

x Samenwerking calamiteiten, trainingen x Samenwerking calamiteiten

x Normen stellen

Vitens

x Partner in de keten

Verkennende gesprekken en notitie over x gezamenlijke pilot energie en water x Mogelijke partner bij vergisting.

Energiebedrijven (Essent, Enexis)

Mogelijke samenwerkingspartner. NU x alleen nog gesprekken gevoerd

Gasunie

x Mogelijke partner in gasprojecten Interessante samenwerkingspartner voor x de toekomst Subsidient x

UvW

Rijksoverheid Vereniging van kunstmest producenten Woningcorporaties Ieder-1 Deventer, Delta Zwolle,SWZ Zwolle Rijkswaterstaat Oost Nederland

Kritische leverancier, uitval energie leidt tot problemen in de x taakuitoefening x Interessante samenwerkingspartner voor de toekomst Normen stellen (klimaatakkoord, x lijst prioritaire stoffen)

Lobbyist

Lobbyist Kaderstell end, x subsidient Mogelijke leverancie x r fosfaat

Kaderstellend, subsidient

Kennis delen over duurzaamheid met Ieder 1, gesprek gevoerd met Rentree x over mogelijkheden gezamenlijk project x Vergunningverlener

AKZO Nobel Deventer Veiligheidsregio Ijsselland, Brandweer, prorail Natuur en Milieu Overijssel

x Beschikbaar stellen van biomassa

Landschap Overijssel

x Beschikbaar stellen van biomassa

Burgers Industrie, agrarische bedrijven Subsidieverstrekkers (agentschap, Interreg)

x

Actieve lobby bescherming drinkwaterbronnen kan leiden tot aanscherping van lozingsnormen.

Mogelijke partner

Rova

LTO-Noord Europa, ministerie van I en M

Kunnen we in de toekomst van leren ikv leveringszekerheid en x assetmanagement

x Kennisdrager, bevoegd gezag

x Samenwerking calamiteiten x Samenwerkingspartner x Samenwerkingspartner Welk risico is acceptabel tegen welke x kosten? (relatie met bestuur) x x WGS is vergunningverlener

x Leverancier installaties

x Financier

39