De bedrijfstak Zorg Onderzoek naar economische betekenis van de zorgsector

De bedrijfstak Zorg Onderzoek naar economische betekenis van de zorgsector

Den Haag, oktober 2009

Dit rapport is bestemd voor de organisatie van de opdrachtgever. Verspreiding en reproductie van (delen van) dit rapport buiten de organisatie van de opdrachtgever is niet toegestaan zonder vooraf verstrekte schriftelijke toestemming van Boer & Croon.

Onderzoek naar economische betekenis van de zorgsector 1. Inleiding

2

2. Managementsamenvatting

5

3. Aanpak

8

4. Bedrijfskundige omschrijving van de zorg

12

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

De zorg Actoren in de zorg Marktkenmerken bedrijfstak zorg Werkgelegenheid in de zorg Bedrijfstakvergelijking

5. Economische toegevoegde waarde van de bedrijfstak Zorg 5.1 5.2 5.3 5.4

107

Toegevoegde waarde Economisch effect van de zorg Effect op de periferie Innovatie

Bijlagen

0.1/XXX/Amyyon

Elke paragraaf van hoofdstuk 4 en 5 wordt voorafgegaan door een samenvatting van de meest opvallende zaken

1

0.1/XXX/Amyyon

1. Inleiding

2

Probleemstelling Gezondheidszorg in Nederland wordt veelal gezien als een collectieve last. De gezondheidszorg is echter ook een bedrijfstak die van grote waarde is voor de Nederlandse economie en samenleving. De bijdrage aan de gezondheid van de Nederlandse (arbeids)populatie, werkgelegenheid, innovatie en het Bruto Binnenlands Product door de grote verscheidenheid aan organisaties die zorgproducten en -diensten leveren is niet te overschatten Het ministerie van VWS heeft Boer & Croon gevraagd een onderzoek te doen naar de economische betekenis van de gezondheidszorg, in brede zin. Daarbij dient bij de dataverzameling het accent te liggen op het benutten van bestaande studies, statistieken en registraties. De hoofdvraag van dit rapport is: Wat is de economische betekenis van de gezondheidszorg in brede zin? Om deze vraag te beantwoorden, worden in dit rapport de volgende subvragen behandeld: • Welke actoren zijn er actief binnen en rondom de sector zorg? • Welke producten en diensten leveren de actoren? • •

Hoeveel werkgelegenheid wordt er gegenereerd door de activiteiten van de actoren? Wat is de waarde voor de export?

• •

Wat is de betekenis van de sector zorg voor innovaties? Op welke manieren zijn de actoren van elkaar afhankelijk? Welke (structurele) relaties en interacties zijn er tussen de actoren? Wat zijn de bijbehorende financiële stromen?

• •

Wat zijn mogelijke dwarsdoorsneden van de zorgsector die nieuwe inzichten bieden en een vergelijking met andere bedrijfstakken mogelijk maken?

0.1/XXX/Amyyon

NB Een voor de hand liggend economisch effect om te onderzoeken is mate waarin de gezondheidszorg bijdraagt aan een gezondere en dus productievere Nederlandse arbeidspopulatie. Dit onderwerp wordt in een aanpalend onderzoek in kaart gebracht en maakt geen deel uit van dit onderzoek. Dit geldt ook voor het effect dat door gezondheidszorg de (arbeids)populatie wordt vrijgemaakt om zelf productief te zijn in plaats van zorgtaken op zich te nemen (geen ‘gedwongen mantelzorg’).

3

Deze studie geeft een kwantitatieve bedrijfskundige omschrijving en inzicht in de toegevoegde waarde van de zorg Bedrijfskundige omschrijving van de Zorg 4.1 Hoofdlijnen van de zorg

Betaling van de zorg

Economische toegevoegde waarde van de Zorg 5.1 Toegevoegde waarde

Bruto toegevoegde waarde

5.2 Economisch effect v.d. zorg

Input-output relaties

Bedrijfskolom zorg Eigenschappen van de zorg Omvang zorgsector

Multiplier zorg vs. andere sectoren

Omvang bedrijfstak zorg Financiering en financiële relaties 4.2 Actoren in de zorg

Horeca

Structuur Toeleveranciers Structuur Zorgaanbieders

Detailhandel

Relaties tussen actoren

R&D inspanningen Patentaanvragen absoluut Private equity investeringen

Consumptiepatronen

Innovatieplatforms

Aanbieders

Impact van innovaties op zorgverlening

Bereik van de bedrijfstak zorg

4.5 Bedrijfstakvergelijkingen

5.4 Innovatie

Afnemers

Trends aanbod en vraagkant

4.4 Werkgelegenheid in de zorg

Vervoer

Producten en diensten

Structuur Zorg Facilitators

4.3 Marktkenmerken bedrijfstak zorg

5.3 Effect op periferie

Voorbeelden innovatieve projecten

Werkzame personen Kenmerken bedrijfstak Arbeidskenmerken Ontwikkeling productie

0.1/XXX/Amyyon

Ontwikkeling werkgelegenheid Ontwikkeling consumptie

4

0.1/XXX/Amyyon

2. Managementsamenvatting

5

Managementsamenvatting

Ten behoeve van dit onderzoek is het volgende begrippenkader gehanteerd De Zorg (inclusief haar toeleveranciers)

Toeleveranciers

Zorgaanbieders

Bouw

1e-lijns

Apparatuur

Zorg facilitators Overheid en Uitvoeringsorganisaties

(behandeling extramuraal)

Ziekenhuizen en GGZ

Zorgverzekeraars1

(behandeling intramuraal)

(verzorging)

Onderwijs en onderzoek

Overig

Belangenorganisaties

VV&T en GZ

ICT

Etc.

Bedrijfskolom Zorg Zorgsector Bedrijfstak Zorg

0.1/XXX/Amyyon

In de opbouw van dit rapport zal bovenstaande indeling en volgorde worden gehanteerd 1

Zorgverzekeraars hebben ook een rol in de geldstroom van de bedrijfskolom Zorg

6

Managementsamenvatting

Management Samenvatting •

De bedrijfskolom van de bedrijfstak zorg is een kolom als ieder ander

•

De bedrijfstak zorg is groot en één van de snelst groeiende bedrijfstakken in productie en in werkgelegenheid

•

–

Van 2000 tot 2007 zijn de uitgaven aan zorgaanbieders gestegen van ruim € 40 mrd naar € 65 mrd

–

Zorg is de afgelopen 10 jaar circa ½ keer meer gegroeid dan het Nederlands gemiddelde

In totaal zijn er ruim 4 miljoen betaalde en onbetaalde banen in de zorg –

De zorgsector is de vijfde werkgever in Nederland,

–

Verzorging (VV&T en GZ) is de grootste werkgever binnen de bedrijfstak Zorg

–

Er zijn echter meer dan 3,5 keer zoveel mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg dan betaalde medewerkers

–

Op regionaal niveau zijn de grote zorgverleners vaak de grootste werkgevers

–

Door de hoge arbeidsintensiteit is het aandeel van de zorgaanbieders in de werkgelegenheid (85%) in de zorg relatief groter dan in de productie (65%) in de zorg.

•

De bedrijfstak zorg is grotendeels versnipperd in kleine partijen. De 35.000 bedrijven in de bedrijfstak Zorg bestaan voor een groot deel uit éénpitters, met name in de eerste lijn

•

Zorgconsumptiepatronen hebben een sterke correlatie met leeftijd, SES en, in bepaalde gevallen, geslacht –

•

Actoren met winstoogmerk creëren 30% van de productie en 40% van de toegevoegde waarde van de bedrijfstak zorg

•

Zowel omvang als de aard van de zorgvraag verandert. Ontwikkelingen in de organisatie van het zorgaanbod anticiperen daarop

•

De economische waarde van de mantelzorg en het vrijwilligerswerk ligt tussen de € 5 en € 15 miljard

•

De gemiddelde beloning in de bedrijfstak zorg is achtergebleven bij de rest

•

De productiviteitsontwikkeling van de bedrijfstak zorg houdt gelijke tred met zakelijke dienstverlening, maar blijft achter bij het NL gemiddelde

•

De door de bedrijfstak zorg gecreëerde toegevoegde waarde is hoog

•

De Multiplier van de bedrijfstak zorg, oftewel het economisch effect van de bedrijfstak zorg op andere sectoren, is relatief laag

•

0.1/XXX/Amyyon

Tandartszorg wijkt veelal af van deze patronen

–

Dit komt met name door de hoge arbeidsintensiteit van de zorg en omdat er relatief weinig wordt ingekocht

–

Toch wordt voor elke euro die in zorg gestoken wordt, zo’n 26 cent elders aan additioneel effect gesorteerd

De zorg is verantwoordelijk voor een groot aandeel van de innovatieactiviteiten in Nederland –

Relatief naar bevolkingsomvang voert Nederland wereldwijd de lijst aan met zorggerelateerde patentaanvragen

–

Het grootste aantal Private Equity en Venture Capital investeringen vindt plaats in gezondheidszorg en biotechnologie

–

Overheid en bedrijfsleven zijn actief in het stimuleren van innovatie in de zorg

7

0.1/XXX/Amyyon

3. Aanpak

8

Scope

Er zijn zeer veel actoren binnen de zorg Actoren Toeleveranciers

Actoren Zorgaanbieders

Bedrijfstakken

Eerste lijnszorg (Behandeling extramuraal) Huisartsen Verloskundige zorg Tandartsen Paramedische zorg Apothekers Leveranciers therapeutische en overige med. producten

Zakelijke en financiële dienstverlening Farmacie

Grotere ec. impact

Bouw/onderhoud/woningaanpassing Media, post, telecommunicatie Voeding / Catering / Horeca Energie, water en milieu

Ziekenhuizen (Behandeling intramuraal) Academische ziekenhuizen Algemene ziekenhuizen Categorale ziekenhuizen Zelfstandige behandelcentra GGZ (Behandeling intramuraal) Psychologie Psychiatrie Hulpverlening en preventie OGGZ

Medische apparatuur Cultuur en recreatie Basisproducten (hot, papier, etc) Horeca Auto’s en transport Primaire sector Kleding en schoeisel Overheid en publieke diensten ICT, automatisering en apparatuur Inventaris (bedden, meubilair, etc.)

Kleinere ec. impact

Overig Actoren Zorg Facilitators

0.1/XXX/Amyyon

Actoren rondom de bedrijfstak zorg Zorgverzekeraars en zorgkantoren Overheid: ministerie van VWS Beleidsondersteunende organisaties Goede doelen (gezondheidsfondsen) Belangenorganisaties (beroepsgroepen, farmacie, leveranciers hulpmiddelen, patiëntenfederaties etc.) Onderwijs & onderzoek

VVT (Verzorging) Verpleging en verzorging Thuiszorg Gehandicaptenzorg (Verzorging) Verstandelijk gehandicaptenzorg Lichamelijk gehandicaptenzorg Overige GGD-en (preventie) Arbo Jeugdzorg Gemeenten (t.a.v. WMO Hulpmiddelen ) Ambulancediensten Medische laboratoria

9

Methodes

Gehanteerde werkwijzen

0.1/XXX/Amyyon

Verwerving en verwerking van data •

De voor dit rapport gebruikte gegevens zijn verzameld uit betrouwbare en veelal publiek beschikbare bronnen. In veel gevallen is extra informatie opgevraagd bij brancheorganisaties en andere informatieverstrekkers. Met het CBS is samengewerkt om onder andere het onderling gebruik tussen de bedrijfstak zorg en andere bedrijfstakken in kaart te brengen.

•

Er is door Boer & Croon geen controle uitgevoerd op de correctheid van de data.

•

Om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de gezondheidszorg in al haar facetten, is het in veel gevallen nodig geweest om data vanuit verschillende bronnen te combineren. Om de data uit deze verschillende bronnen vergelijkbaar te maken, en om eventuele ‘witte vlekken’ in de beschikbare data in te vullen is gebruik gemaakt van aannames. Daar waar van toepassing worden deze aannames geëxpliciteerd in de voetnoten van de betreffende pagina. Deze aannames kunnen op verschillende wijze tot stand komen – Extra- of interpoleren van groeitrends (indien er geen evidente trendbreuk is) – Op basis van normbedragen of andere normstellingen – Op basis van beschikbare informatie uit andere, zo veel mogelijk vergelijkbare, bedrijfstakken – Inschattingen van Boer & Croon op basis van algemene ervaring in de zorg en andere bedrijfstakken

Input-outputtabellen •

Input-outputtabellen zijn statistische overzichten van productie en gebruik van goederen en diensten naar verschillende bedrijfsklassen en bevatten tevens specificaties van de componenten van de finale bestedingen, zoals consumptie, export, investeringen en verandering van de voorraden. Het belangrijkste doel van een inputoutputtabel is inzicht te geven in de productiestructuur van een economie: wie produceert wat, en wie gebruikt dat. De waarde en aard van productie en gebruik van goederen en diensten wordt zo in kaart gebracht alsmede de relaties tussen de verschillende bedrijfsklassen.

•

Als statistische maat voor de verbondenheid van een sector met de Nederlandse economie wordt de multiplier berekend

•

De uit het model verkregen multiplier wordt gebruikt voor het berekenen van de gevolgen van een vraagimpuls in een bepaalde sector op de vraag in andere sectoren. Een multiplier van bijvoorbeeld 1,6 geeft aan dat behalve het oorspronkelijke directe effect ter grootte van 1, nog een additioneel indirect effect van 0,6 optreedt, elders in de economie.

10

Methodes

De zorg wordt op vijf manieren schematisch weergegeven Om te laten zien hoe de burger de totale zorg betaalt

Om de actoren in de zorg (en het rapport) te ordenen De Zorg (inclusief haar toeleveranciers)

Toeleveranciers

Zorgaanbieders

Overheid en Uitvoeringsorganisaties

1e-lijns

Bouw

(behandeling extramuraal)

Ziekenhuizen en GGZ

Apparatuur

(verzorging)


Overig


VV&T en GZ

Etc.

Indirect via belasting

Zorgverzekeraars1


ICT

Burger Zorg facilitators

Zorgonderwijs en onderzoek

• •

Bedrijfskolom Zorg Zorgsector Bedrijfstak Zorg

Pag 6

Via zorgverzekering

Om de financiële relaties tussen actoren in de zorg in kaart te brengen

• • •

Indirect via sociale premies en belasting

Direct en indirect via subsidies

Direct

Zorgconsumptie

Behandeling en preventie: • Medisch • Psychisch • Tandheelku ndig • Fysioth erapie • Laboratoria • …

Medische facu lteiten HBO Zorgverlening MBO Zorgverlening Onderzoeksinstituten

Zorgfondsen

Verzorging: • Verpleging • Verzorging • Inwoning • ….

Medicatie: • Curatief • Preven tief • Voorgeschreven • Over the cou nter • …

• • • •

Onderzoek Voorlichting Secundaire zorg …

Pag 15

Primaire actoren en geldstromen in de zorgsector

€ 0,9 mld € 0,3 mld € 1,4 mld (WMO)

€ 17,4 mld

Zorgaanbieders

Belangenorganisaties voor de zorg

€ 1,7 mld € 0,5 mld

1

€ 51,8 mld € 3,2 mld (overig)

Toeleveranciers van de zorg

Onderzoek Gemeentelijke overheden

Financiers Zorgvan de zorg verzekeraars

€ 4,0 mld

€ 0,2 mld (Collegegelden)

Zorgonderwijs € 2,4 mld

Rijksoverheid

€ 0,3 mld (bedrijven/inst.)

€ 1,9 mld

€ 2,8 mld

€ 63,8 mld 2

€ 0,6 mld

Om de bedrijfskolom van de zorg duidelijk te maken Geldstromen2


Zorgconsument / burger

1

Perifere aanbieders

2 AWBZ

€ 22.3 mld

AWBZ-premie

€ 22.3 mld

Zvw

€ 26.3 mld

Zvw-premie

€ 26.3 mld

Aanv.verz.

€ 3.2 mld

Aanv.verz.

Overige fin.

€ 3.2 mld

Ov.bel./premies

Pag 52

€ 3.2 mld € 12.0 mld

Om de financiering van de bedrijfstak te laten zien Werkgever

Rijk

Verzekerden Toeslag

Zorgconsument NL

Zorgconsument NL

Overheid

Bedrijven

Werkgeversbijdrage Ca. 7,2%

AWBZ gelden

Ca. € 17 mld

Handel

Leveranciers grond- en hulpstoffen

Zorgaanbieders

Nederlandse en buitenlandse toeleveranciers aan de zorg

Zorgkantoren

Premie Aanv.

Reintegr.

Ca. € 14 mld

Zorgverzekeraars

Ca. € 21 mld

Ca. € 31 mld

Ca. € 14 mld

1e compartiment

2e compartiment

3e compartiment

Leveranciers grond- en hulpstoffen Zorgaanbieders Care

0.1/XXX/Amyyon

Premie Basisverz

Zorgverzekeringsfonds (Risico vereveningsfonds)

Handel


Rijksbijdrage Ca € 2 mld

Eigen betalin gen

Zorgverzekeraars NL Zorgaanbieders

AWBZ premie Ca. 12 %

Pag 16

Zorgaanbieders Cure

Pag 26

11

0.1/XXX/Amyyon

4. Bedrijfskundige omschrijving van de zorg

12

Bedrijfskundige omschrijving van de zorg Agenda Bedrijfskundige omschrijving van de zorg 4.1 Hoofdlijnen van de zorg

Betaling van de zorg Bedrijfskolom zorg Eigenschappen van de zorg Omvang zorgsector Omvang bedrijfstak zorg Financiering en financiële relaties

4.2 Actoren in de zorg

Producten en diensten Structuur Toeleveranciers Structuur Zorgaanbieders Structuur Zorg Facilitators Relaties tussen actoren Afnemers


Naar Naar Naar Naar Naar Naar Naar Naar

leeftijd opleiding sociale klasse samenstelling huishouden geslacht etniciteit stedelijkheid regio

Consumptiepatronen Aanbieders Trends aanbod en vraagkant

Regionale spreiding For-profit vs. Not-for-profit


4.4 Werkgelegenheid in de zorg 4.5 Bedrijfstakvergelijkingen

Werkzame personen Kenmerken bedrijfstak Arbeidskenmerken

0.1/XXX/Amyyon

Ontwikkeling productie Ontwikkeling werkgelegenheid

Arbeidsparticipatie Personeelskosten Productiviteit Beloning

Ontwikkeling consumptie

13

Observaties paragraaf 4.1

De zorg

0.1/XXX/Amyyon

Observaties “hoofdlijnen van de zorg”

Toeleveranciers

Zorgaanbieders

Zorg facilitators

Bouw

1e-lijns

Overheid

Apparatuur

ZH / GGZ

ZV

ICT

VV&T / GZ

Onderwijs

Etc.

Overig

Belangenorg.

•

De Nederlandse burger draagt op verschillende manieren bij aan de gezondheidszorg – Behalve de verzekeringspremie betaalt de burger nog op een aantal andere wijzen voor de zorg (belastingen, inhouding op bruto loon, e.d.)

•

De bedrijfskolom van de zorg is een kolom als ieder ander – Afname via een verzekeringsmodel is zeker niet uniek voor de zorg

•

De totale omvang van de gehele zorgsector in 2007 is €72 mld. – Dat is uitgedrukt als zorgquote 13% van het Nederlands BBP, maar 9,3% als toegevoegde waarde1 aandeel van het Nederlands BBP

•

Van 2000 tot 2007 zijn de uitgaven aan zorgaanbieders in de bedrijfstak met ruim 60% gestegen van ruim € 40 mrd naar € 65 mrd

•

De bedrijfstak zorg is de vijfde werkgever in Nederland

•

In de Top 50 van de grootste werkgevers in Nederland staat één zorgconcern, maar dan wordt de zorg wel vergeleken met bedrijfsleven met veel werkgelegenheid in het buitenland

•

13 zorginstellingen hebben meer dan 5000 medewerkers

1

Hier wordt de macro-economische bruto toegevoegde waarde bedoeld; voor definitie zie bijlagenkatern ‘theoretisch kader’

14

Betaling van de zorg

De zorg

De Nederlandse burger draagt op verschillende manieren financieel bij aan de zorg

Toeleveranciers

Zorgaanbieders

Zorg facilitators

Bouw

1e-lijns

Overheid

Apparatuur

ZH / GGZ

ZV

ICT

VV&T / GZ

Onderwijs

Etc.

Overig

Belangenorg.

Burger

Indirect via belasting

Via zorgverzekering

Zorgonderwijs en onderzoek

• Medische • •

0.1/XXX/Amyyon

•

faculteiten HBO Zorgverlening MBO Zorgverlening Onderzoeksinstituten

Indirect via sociale premies en belasting

Direct

Direct en indirect via subsidies

Zorgconsumptie

Behandeling en preventie: • Medisch • Psychisch • Tandheelkundig • Fysiotherapie • Laboratoria • …

Verzorging: • Verpleging • Verzorging • Inwoning • ….

Zorgfondsen

Medicatie: • Curatief • Preventief • Voorgeschreven • Over the counter • …

• • • •

Onderzoek Voorlichting Secundaire zorg …

15

De zorg

Bedrijfskolom zorg

zorg1

Opbouw van de bedrijfskolom van de getekend door het verzekerdenkarakter

wordt

Toeleveranciers

zorgaanbieders

Zorg facilitators

Bouw

1e-lijns

Overheid

Apparatuur

ZH / GGZ

ZV

ICT

VV&T / GZ

Onderwijs

Etc.

Overig

Belangenorg.

Geldstromen2


Zorgconsument NL

Zorgconsument NL

Overheid

Bedrijven

Zorgverzekeraars NL Zorgaanbieders

Handel Handel

Zorgaanbieders





Onderdeel van de bedrijfskolom

0.1/XXX/Amyyon

•

De bedrijfstaken schetst de relatie in chronologische volgorde (stadia van totstandkoming van het product of de dienst) van alle partijen die met arbeid of goederen bijdragen aan het realiseren van het eindproduct of dienst van een bedrijfstak 1

Exclusief omgevingsactoren zoals onderwijs, onderzoek en belangenorganisaties

Zorgverzekeraars en overheid zijn onderdeel van de financiering van de bedrijfskolom, maar worden verder niet tot de bedrijfskolom gerekend 2

16

De zorg

Bedrijfskolom zorg

De opbouw van de zorgbedrijfskolom is niet uniek, zoals de autoschadeherstelmarkt laat zien

Toeleveranciers

zorgaanbieders

Zorg facilitators

Bouw

1e-lijns

Overheid

Apparatuur

ZH / GGZ

ZV

ICT

VV&T / GZ

Onderwijs

Etc.

Overig

Belangenorg.

Geldstromen


Consument NL

Consument NL

Bedrijven

Lease mijen

Schadeverzekeraars Schadeherstelbedrijven

Garages Garages

Schadeherstelbedrijven

Nederlandse en buitenlandse toeleveranciers onderdelen

Nederlandse en buitenlandse toeleveranciers onderdelen



0.1/XXX/Amyyon


17

De zorg

Bedrijfskolom zorg

De bedrijfskolom onderwijs kent geen verzekeringsmodel, maar heeft net als de zorg een overheidsafhankelijkheid Producten en diensten

Consument NL

Toeleveranciers

zorgaanbieders

Zorg facilitators

Bouw

1e-lijns

Overheid

Apparatuur

ZH / GGZ

ZV

ICT

VV&T / GZ

Onderwijs

Etc.

Overig

Belangenorg.

Geldstromen

Consument NL

Overheid Onderwijsinstellingen Onderwijsinstellingen

Uitgeverijen

Overige toeleveranciers



Uitgeverijen

Overige toeleveranciers



0.1/XXX/Amyyon


18

De zorg

Eigenschappen van de zorg

Een aantal aspecten maakt de zorg tot een ‘unieke’ sector De overheid heeft (nog steeds) een zeer sterk regulerende rol

De zorg wordt sterk beïnvloed door morele en ethische overtuigingen •

(Goede) gezondheidszorg wordt gezien als een basisrecht

•

Grondwettelijk is de overheid verantwoordelijk voor een goede kwaliteit van de gezondheidszorg

–

Het is politiek en maatschappelijk niet aanvaardbaar dat essentiële zorg niet verleend wordt aan wie dat nodig heeft

•

De overheid treedt op ter bescherming van consumenten en ondernemers

•

–

Bescherming van de meest kwetsbaren is extra evident

Overheid bepaalt/beïnvloedt een groot gedeelte van het zorgaanbod, ware het niet in afnemende mate:

•

De maatschappelijke waarde leidt vaak tot morele discussie

•

Artsen doen de Eed van Hippocrates om zich aan bepaalde beroepsregels te houden

•

Criteria om te bepalen wat noodzakelijke en wat ‘goede’ gezondheidszorg is, zijn niet eenduidig bepaald –

De vraag wie mag beslissen over welke zorg wel of niet wordt geleverd is aan heftige discussies onderhevig

0.1/XXX/Amyyon

Grote diversiteit en versnipperdheid van soorten aanbieders

•

De complexiteit van het stelsel en de vele (onzekere) wijzigingen

•

Veel strijdige belangen binnen instellingen. Illustratief is het grote aantal “vallende bestuurders”

•

Volumes

–

Tarieven

–

Minimale kwaliteit

De overheid stelt randvoorwaarden in een systeem van gereguleerde marktwerking –

Garantie toegankelijkheid van zorg

–

Acceptatieplicht door zorgverzekeraars

Winstuitkering door zorginstellingen is in verregaande mate beperkt

De patiënt kan niet altijd succesvol de rol van ‘klant’ pakken

De zorgsector is zeer complex •

•

–

•

De patiënt is extra kwetsbaar op het moment van vraag

•

De patiënt is in grote mate afhankelijk van de aanbieder

•

•

–

Grote mate van informatieasymmetrie tussen vrager en aanbieder

–

Bij acute zorg is er geen mogelijkheid t.a.v. keuze voor een bepaalde aanbieder

De patiënt heeft geen consistente preferenties als het gaat over gezondheid –

Mensen negeren bewust ziekten (cognitieve dissonantie)

–

Mensen fingeren problemen

Individuele voorkeuren kunnen ten koste van de omgeving gaan, bijvoorbeeld bij gevaar voor besmetting, en moeten dus ‘overruled’ worden

19

Omvang zorgsector

De zorg

De totale omvang van de gehele 2007 is € 72 mld Omvang Nederlandse bedrijfstakken

zorgsector1

Toeleveranciers

Zorgaanbieders

Zorg facilitators

Bouw

1e-lijns

Overheid

Apparatuur

ZH / GGZ

ZV

ICT

VV&T / GZ

Onderwijs

Etc.

Overig

Belangenorg.

in

Omvang van de zorgsector is € 72 mrd

Omvang van de bedrijfstak Zorg is € 65 mrd 70

Delfstoffenwinning Agro

B elangen-

60

org.; 0 ,4

Overig

Overige financieringsbronnen

1 ,1

Energie-en water Zorgverzekeraars ;

Zorg

Zorg-

1 ,4

Vervoer, opsl. comm.

aanbieders ;

Zorg-

6 4 ,9

onderzoek;

Bouw

1 ,7

Omvang (x € mrd)

O verheid;

Overheid

50

40

Eigen betalingen 30

20

Z org-

Overheid gefinancierd AWBZ

onderwijs ;

Handel, hor. en rep.

Particuliere zorgverzekering

10

2 ,4

Fin.en zak. dienstv.

ZVW 0

Industrie 0

50

100

150

200

250

300

350

Relatieve omvang zorgsector

x € mrd

TW aandeel Productie aandeel

0.1/XXX/Amyyon

0% 1 2

Productie zorg als % BBP

12,7%

Zorgquote

Toegevoegde waarde2 zorg als % BBP

9,3%

Productie zorg als % som bedrijfstakken productie

6,3% 5%

10%

15%

Zorgsector omvat de zorgaanbieders en facilitators; de bedrijfstak zorg omvat alleen de zorgaanbieders (zie pagina 6) Hier wordt de macro-economische bruto toegevoegde waarde bedoeld; voor definitie zie bijlagenkatern ‘theoretisch kader’ Bron: CBS; Vektis; bewerking Boer & Croon

20

Omvang bedrijfstak zorg

De zorg

Van 2000 tot 2007 zijn de uitgaven aan zorgaanbieders met ruim 60 % gestegen van € 40 mrd naar € 65 mrd

Uitgaven aan de bedrijfstak zorg (in mrd euro’s)

Toeleveranciers

Zorgaanbieders

Zorg facilitators

Bouw

1e-lijns

Overheid

Apparatuur

ZH / GGZ

ZV

ICT

VV&T / GZ

Onderwijs

Etc.

Overig

Belangenorg.

Verdeling uitgaven aan de verschillende zorgaanbieders in de bedrijfstak zorg

100%

70

1e-lijn

90%

60

80%

50

ZKH

70% 60%

40

GGZ

50% 30

40%

20

30%

VVT GZ

20% 10

10%

overig

0%

0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

2007

0.1/XXX/Amyyon

De verdeling van de uitgaven aan de verschillende zorgaanbieders is sinds 2000 nauwelijks gewijzigd

Bron: CBS Zorgrekeningen

21

De zorg


Toeleveranciers

Zorgaanbieders

Zorg facilitators

Bouw

1e-lijns

Overheid

Apparatuur

ZH / GGZ

ZV

ICT

VV&T / GZ

Onderwijs

Etc.

Overig

Belangenorg.

M.n. tandartsen en paramedici ontvangen een groot deel van hun inkomen uit aanvullende verzekeringen 1e-lijns

Behandeling

uitgaven (x mrd €)

0

1

2

3


4

0

5

10

20

Huisartspraktijken

Ziekenhuizen

Verdeling financiering van de bedrijfstak zorg in 2007

Tandartspraktijken Praktijken paramedici

GGZ- 1 instellingen

ZVW AWBZ

Apotheken

Overheid gefinancierd Eigen betalingen

Verzorging

Particuliere zorgverzekering

Overig


Overige financieringsbronnen

0

VVT

2

5

10


0

15

0,5

1

1,5

GGD

ARBO GZ

0.1/XXX/Amyyon

Jeugdzorg Intramurale GGZ-zorg die langer duurt dan 1 jaar valt onder de AWBZ Overheidsfinanciering in de VVT branche betreft de WMO financiering van Thuiszorg, via gemeenten Absolute bedragen op basis van CBS gegevens. Verhouding per verzekeringssoort voor iedere zorgbranche op basis van CVZ cijfers Bronnen: CVZ; CBS Gezondheid en zorg in cijfers 2008

1 2

22

De zorg


Activiteiten gericht op behandeling beslaan bijna 60 % van de uitgaven aan de bedrijfstak zorg

Verdeling uitgaven aan de hoofdfuncties van zorg in 2005

Toeleveranciers

Zorgaanbieders

Zorg facilitators

Bouw

1e-lijns

Overheid

Apparatuur

ZH / GGZ

ZV

ICT

VV&T / GZ

Onderwijs

Etc.

Overig

Belangenorg.

Uitgaven aan de hoofdfuncties van zorg 2005 (mrd euro’s)

Verzorging Behandeling

Uitgaven (mrd euro's)

40

Preventie

30

20

10

0

0.1/XXX/Amyyon

Behandeling

Verzorging

Preventie

Bron: RIVM, Kosten van Ziekten, Bewerking Boer & Croon (gecorrigeerd voor kinderopvang, internaten en ‘overige welzijnszorg’)

23


De zorg

De bedrijfstak zorg is de vijfde werkgever in Nederland

Werkgelegenheid Nederland 2008

Zorgaanbieders

Zorg facilitators

Bouw

1e-lijns

Overheid

Apparatuur

ZH / GGZ

ZV

ICT

VV&T / GZ

Onderwijs

Etc.

Overig

Belangenorg.

Werkgelegenheid 5 grootste sectoren 2008 x mln fte (x mln pers.) Gezondheidszorg en welzijnszorg

Fin.en zakelijke dienstverlening

1,51 (1,89)

Toeleveranciers

Horec a Energie-en water

0,73 mln

Delfstoffenwinning

(1,1 mln)

Handel

Overige dienstverlening

Industrie

0,84 mln

Handel

1,08 mln

(0,93 mln)

(1,43 mln)

Vervoer, opslag, c ommunic atie

0,78 mln

Landbouw, bosbouw en visserij

Gezondheidszorg en welzijnszorg

1,51 mln (1,89 mln)

(0,90 mln) Overheid

Bouwnijverheid

Overheid

Industrie

Fin.en zakelijke dienstverlening

0.1/XXX/Amyyon

Noot: Exclusief kinderopvangopvang, sociaal, maatschappelijk & cultureel werk, internaten en beleids- en beheersorganisaties. Geschat op circa 10% van aantal banen van het totaal o.b.v. uitgaven aan de gezondheids- en welzijnszorg Bron: CBS – Arbeidsrekeningen 2008

24


De zorg

In de top-50 van grootste werkgevers staat één zorgconcern. 13 zorginstellingen hebben meer dan 5000 medewerkers Werkgever

# werknemers

Waarvan NL

1. TNT

163.2453

40.000

2. Philips

126.4593

15.500

3. ING Groep

124.6613

28.000

4. Randstad Groep

121.000

5.0004

5. Shell

102.000

11.600

67.000

67.000

6. Ministerie van Defensie …

…

46. Espria1

16.983

…

0.1/XXX/Amyyon

Op regionaal niveau zijn de grote zorgverleners vaak wel de grootste werkgevers

…

Meavita2

9.890

Erasmus MC

9.398

Zorgverlening ’s Heeren Loo

8.273

UMC Groningen

8.079

UMC Utrecht

7.237

UMC St Radboud

7.151

VU Medisch Centrum

6.954

Parnassia Bavo Groep

6.522

Zorggroep West- en Midden Brabant

6.498

Leids Universitair MC (LUMC)

5.650

Artsen Zonder Grenzen

5.420

Academisch Medisch Centrum (AMC)

5.396

Espria bestaat uit Evean Zorggroep, Philadelphia en Woonzorg Nederland Inmiddels gedefuseerd 3 Nederland en buitenland 4 Exclusief uitzendkrachten Bron: company.info, navraag bij betreffende bedrijven 1 2

25

Financiering en financiële relaties

De zorg

Toeleveranciers

Zorgaanbieders

Zorg facilitators

Bouw

1e-lijns

Overheid

Apparatuur

ZH / GGZ

ZV

ICT

VV&T / GZ

Onderwijs

Etc.

Overig

Belangenorg.

Financiering van de bedrijfstak zorg verloopt via drie compartimenten

Werkgever

Rijk

Verzekerden Toeslag

AWBZ premie1 Ca. 12%

Werkgeversbijdrage Ca. 7,2%

Rijksbijdrage Ca € 2 mld

Premie Basisverz

Premie Aanv.

Reintegr.

Eigen betalingen

AWBZ gelden

Zorgverzekeringsfonds (Risico vereveningsfonds) Ca. € 17 mld

Zorgkantoren

Zorgverzekeraars

Ca. € 21 mld

Ca. € 31 mld

Ca. € 14 mld

1e compartiment

2e compartiment

3e compartiment

Zorgaanbieders Care 0.1/XXX/Amyyon

Ca. € 14 mld

Zorgaanbieders Cure

Iedereen die in Nederland inkomen heeft, betaalt premie. Deze premie bedraagt vanaf 1 januari 2008 in totaal 12,15% over het inkomen in de eerste twee belastingschijven. Zelfstandigen betalen eenzelfde percentage via de aanslag inkomstenbelasting. Bron: CVZ 2007 Noot: Weergegeven geldstromen zijn illustratief en niet uitputtend. WMO gefinancierde activiteiten worden in de regel niet meegenomen in de indeling in de drie compartimenten

1

26













0.1/XXX/Amyyon




27

Actoren

Observaties

0.1/XXX/Amyyon

Observaties “Actoren in de zorg” •

Binnen de zorg vormen de zorgaanbieders ruim 65 % van de omvang in euro’s en 85 % van de omvang in fte’s

•

De grootste toeleverende bedrijfstak van de zorgsector bestaat uit de financiële en zakelijke dienstverleners

•

De bedrijfstak zorg is fors versnipperd in kleine partijen

•

In de eerste lijn is een beweging zichtbaar naar concentratie en multidisciplinaire samenwerking

•

Ook in de ziekenhuisbranche is sprake van concentratie

•

Verzorging (VVT + GZ) is de grootste werkgever

•

Er heeft een sterke concentratie plaatsgevonden in de zorgverzekeraarbranche, maar nog steeds zijn meer dan 30 partijen daarin actief. De grootste vier hebben 90% van de markt in handen. Alle overige partijen zijn veel kleiner

28

Actoren

De zorgaanbieders vormen de grootste categorie actoren in de gezondheidszorg

Toeleveranciers

Zorgaanbieders

Zorg facilitators

€ 65 mrd; 725.000 fte2

€ 7 mrd; 80.000 fte

1e-lijns (behandeling extramuraal)

Overheid en uitvoeringsorganisaties

Apparatuur

Ziekenhuizen en GGZ

Zorgverzekeraars

Voedselwaren

VV&T en GZ (verzorging)


Etc.

Overig


€ 17 mrd; 64.000 fte1

Professionele dienstverlening


Aantal fte dat binnen de bedrijfstak van de toeleverancier werkt voor de bedrijfstak Zorg. Berekend o.b.v. % van de totale omzet van de onderhavige bedrijfstak, aandeel loonkosten in omzet en gemiddelde loonkosten per fte in de bedrijfstak 2 Bewerking op basis van de aanname dat de deeltijdfactor voor kinderopvang, internaten, maatschappelijk en soc. cultureel werk en beleids –en beheersorganisaties gelijk is aan de totale gezondheids –en welzijnszorg NB Optellen van de omvang van de toeleveranciers en zorgverlening geeft dubbeltellingen omdat de waarde van de toeleveranciers als inkoop in de zorgverlening is meegenomen, de omvang van de bedrijfstak zorg is derhalve gelijk aan die van de bedrijfskolom Zorg

0.1/XXX/Amyyon

1

29

Actoren


Toeleveranciers

Producten en diensten van de toeleverende industrie Zakelijke en financiële dienstverlening

Voeding / Catering / Horeca

Medische apparatuur

Kredietverschaffing

Linnen

Apparatuur - levering, installatie, beheer

Bancaire diensten

Keukenvoorzieningen

Onderhoud

Vermogensbeheer

Restaurantvoorzieningen

Pensioenvoorziening

Schoonmaakdiensten

Applicatie en software - ontwikkeling, implementatie, beheer

Payroll dienstverlening

Voedingsmiddelen distributie

…

Adviesdiensten - legal

Catering services - food, non-food, dranken

Adviesdiensten - ICT

Logies

Adviesdiensten - organisatie

Verhuur zalen, banen e.d.

Adviesdiensten - financieel

…

Adviesdiensten - overig Accountant/auditdiensten Uitzend- en detacheringdiensten Verhuur/leasing diensten …

Drukwerk

Distributie stoom/gekoelde lucht

Web ontwikkeling site, applicaties

Installatie servicing

(Medische) congressen

Verontreinigingdiensten

Uitgeverijen -Vakliteratuur - ontwikkeling, distributie

Auto-industrie

Bouwactiviteiten - zorgspecifiek

Groot- en detailhandel vervoersmiddelen

Gespecialiseerde bouwactiviteiten

Groot- en detailhandel onderdelen

Utiliteitsbouw

Wassen/poetsen/slepen

Bouwinstallatie

Handelsbemiddeling

Bouwafwerking

Verhuur transportmiddelen

Project/planontwikkeling

Leasing transportmiddelen

Architecten, ingenieurs en technisch ontwerp en advies

Onderhoud en reparatie …

Woningaanpassingen

0.1/XXX/Amyyon

…

Grafisch ontwerp Reclamebureaus

Bouwactiviteiten - Nieuwbouw, verbouw, vernieuwbouw

Onderhoudsdiensten

Telecom - apparatuur, services

GWL services

…

Kleding en schoeisel

Slopen van bouwwerken, grondverzet en proefboren

Postverzorging / koeriers

Energie, water en milieu

Bouw/onderhoud/woningaanpassing

Terrein aanpassing

Media, post, communicatie

Groot/detailhandel/toelevering Schoonmaak/reinigingsdiensten …

… ICT, automatisering en apparatuur ICT hardware Domotica E-health dienstverlening Applicatieontwikkeling Systeemintegratie Assistentie bij ontwikkeling Databank activiteiten Zorgregistratie - software, implementatie en beheer EPD - software, implementatie en beheer Declaratie - software, implementatie en beheer Opleiding en training Reparatie en onderhoud

Inrichting (bedden, meubilair, etc.)

Computercentra en data-entry; webhosting

Farmacie

Toelevering materialen

Distributie

Installatie

Netwerkbeheer, computerbeveiliging, automatiseringsdiensten

Preparatie

Onderhoud

…

Registratie

Schilderwerkzaamheden

Adviesdiensten

…

…

Bron: CBS, Boer & Croon

30

Actoren


Zorgaanbieders

Producten en diensten van de eerstelijnszorg Actoren


Actoren


Huisartsen

• Diagnose en behandeling • Advies en begeleiding • Signalering • Ketenzorg i.s.m. secundaire zorg • Triage naar tweede lijn • Vormen: Visite; Consult; Telefonisch consult; Herhalingsrecept De zorg die plaatsvindt vanaf het begin van de zwangerschap tot en met de bevalling en het kraambed: • Prenatale zorg (screening, advies, begeleiding) • Natale zorg (begeleiding bevallingen) • Postnatale zorg (nazorg, kraamzorg) Gericht op het bereiken en handhaven van een optimale functionaliteit van de mond en de directe omgeving (wangen, kaakgewricht). • Controle, preventie en advies • Behandeling cariës • Implantaten • Correcties • Esthetische correcties • Distributie en uitgifte van geneesmiddelen • Fabricage geneesmiddelen • Advies…

Paramedische zorg

• Fysiotherapeutische zorg: behandelen van klachten aan het houdings- en bewegingsapparaat – Behandeling: Oefentherapie, fysische (o.a. ultrageluid) en manuele verrichtingen – Revalidatie – Advies • Oefentherapie t.b.v. mensen die last hebben van functiestoornissen in het bewegingsapparaat – Verbeteren van de lichaamshouding – Behandeling van pijnklachten – Informeren van de patiënt – Vormen: Mensendiecktherapie (ontspanningsoefeningen) en Cesaroefentherapie (vergroten spierkracht ) • Ergotherapie – Begeleiding bij (opnieuw) aanleren dagelijkse handelingen – Indicatiestelling – Preventie – Advisering en instructie bij hulpmiddelen • Diëtetiek: specialist in voeding en diëten, biedt advies t.a.v. verantwoord eten – Preventie: voorkomen van ziekte in bepaalde gezondheidssituatie – Advies bij herstel na ziekte. • Logopedie: alle aspecten van verbale communicatie (stem, spraak, taal en gehoor) en mondfuncties – Behandeling/ begeleiding bij spraakstoornissen – Eet- en slikproblematiek ouderen

Verloskundige zorg

Tandartsen

0.1/XXX/Amyyon

Apothekers

Bron: Vektis, RIVM

31

Actoren


Zorgaanbieders

Producten en diensten van de ziekenhuizen

0.1/XXX/Amyyon

Ziekenhuisspecialismen • Inwendige geneeskunde

• Dermatologie

• Vaatchirurgie

• Cardiologie

• Keel-, neus-, oorheelkunde

• Endocrinologie

• Longziekten

• Oogheelkunde

• Hematologie

• Reumatologie

• Revalidatie

• Hepatologie

• Allergologie

• Radiologie

• Immunologie

• Maag-Darm-Leverartsen

• Radiodiagnostiek

• Kinderchirurgie

• Anesthesiologie

• Radiotherapie

• Nefrologie

• Heelkunde

• Cardio-thoracale chirurgie

• Oncologie

• Urologie

• Klinische chemie

• Thorax chirurgie

• Orthopedie

• Pathologische anatomie

• Neurochirurgie

• Klinische geriatrie

• Intensivisme, inwendige geneeskunde

• Plastische chirurgie

• Klinische genetica

• Verloskunde en gynaecologie

• Nucleaire geneeskunde

• Kindergeneeskunde, algemeen

• Mondziekten/kaakchirurgie

• Psychiatrie

• Dentomaxillaire orthopedie

• Neurologie

• Neonatologie

• Intensivisme, niet inwendige geneeskunde • Traumatologie • Pijnbestrijding • Overige specialismen

Bron: Nivel

32

Actoren


Zorgaanbieders

Producten en diensten van de GGZ

Actoren


Algemeen psychiatrisch ziekenhuis (APZ)

Preventie

Kinder en Jeugdpsychiatrie

Verpleging

Behandeling

Behandelingen kunnen worden getypeerd op basis van de verrichtingen die plaatsvinden Residentieel

>50% van de verrichtingen betreft opnamen (klinisch) of verblijf (beschermd wonen)

Gemengd residentieel

Opname of verblijf vormt minder dan 50% van het aantal verrichtingen tijdens behandeling. Daarnaast vindt ambulante of deeltijd behandeling plaats

Deeltijd

Dagbehandeling in een klinische omgeving, zonder opname of verblijf

Ambulant

Uitsluitend ambulante verrichtingen

.

Huisvesting RIAGG Regionale Instelling voor Beschermd Wonen (RIBW) Psychiatrische Afdeling Alg. Ziekenhuis (PAAZ) Forensische psychiatrie

Crisisopvang Resocialisatie Ambulante GGZ Begeleiding en ondersteuning Verslavingszorg Bemoeizorg Forensische psychiatrie

Psychotherapeuten Psychiaters

0.1/XXX/Amyyon

Psychologen

Bron; NZa; GGZ Nederland; www.ggzbeleid.nl

33

Actoren


Zorgaanbieders

Producten en diensten van de verpleging, verzorging, thuiszorg en gehandicaptenzorg Langdurige zorg • • • • • •

Beschut wonen met begeleiding Beschut wonen met (intensieve) begeleiding en (intensieve/uitgebreide) verzorging Beschermd wonen met intensieve dementiezorg Beschermd wonen met intensieve verzorging en verpleging Beschermd wonen met zeer intensieve zorg, vanwege specifieke aandoeningen, met de nadruk op begeleiding Beschermd wonen met zeer intensieve zorg,vanwege specifieke aandoeningen, met de nadruk op verzorging/verpleging

Thuiszorg • •

Verpleging Huishoudelijke verzorging

• •

Persoonlijke verzorging Gespecialiseerde verzorging.

Gehandicaptenzorg

Kortdurende zorg

0.1/XXX/Amyyon

• •

Herstelgerichte verpleging en verzorging Beschermd verblijf met intensieve palliatiefterminale zorg

• • • • • • •

Wonen (al dan niet besloten wonen) Ondersteunende begeleiding Activerende begeleiding Persoonlijke verzorging Verpleging Gedragsregulering Behandeling

Noot: Welzijnszorg is ook een veelgenoemd begrip om bepaalde onderdelen van de zorg te duiden. Echter in de bronnen worden zeer uiteenlopende definities gehanteerd; zo gebruikt het CBS deze term voor alle niet curatieve zorg; anderen verstaan er alleen kinderopvang, jeugdzorg en voorzieningen voor gehandicapten onder. In dit rapport zal welzijnszorg niet als een aparte zorgcategorie worden meegenomen. Bron: Vektis

34

Actoren


Zorgaanbieders

Producten en diensten van de overige ondersteunende, openbare en preventieve zorg

Arbo •

Verzuimbegeleiding

•

Risico-inventarisaties t.a.v. werksituaties

•

Aanstellingskeuringen

•

Advies

Jeugdzorg

• • • • • •

Consultatiebureaus Preventie (vaccinaties, overgewicht, voeding, beweging etc.) Begeleiding van jongeren en ouders Bescherming Signalering Advies

0.1/XXX/Amyyon

Preventie

GGD’en voeren in opdracht van gemeenten taken uit in de openbare gezondheidszorg • Jeugdgezondheidszorg • Ondersteuning OGGZ • Bevordering gezond leven en bewegen • Bestrijding infectieziekten • Rijksvaccinatieprogramma’s • Reizigersadvisering en -vaccinaties • Lokale en nationale monitor gezondheid • Bevolkingsonderzoek • GGD Kennisnet tbv professionals • Medische Opvang Asielzoekers • Forensische geneeskunde • Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen • Vakblad over gezondheid en maatschappij

Medische Laboratoria

Diagnostiek t.b.v. ziekenhuizen en overige zorgverleners • Cyto-histologie • Klinische chemie • Biochemie • Medische Microbiologie • Medische research • Forensisch laboratorium • Tandtechnisch laboratorium Ambulancediensten

•

Ziekenvervoer

Bron: CBS, Productboek GGD, RIVM

35

Actoren


Zorgfacilitators

Producten en diensten van de zorgfacilitators Zorgverzekeraars …….


Inkopen van zorg

Brancheorganisaties

Inkooponderhandeling B-segment zorg

Informatie omtrent beleid en ontwikkelingen in de branche

Basisverzekering

Lobby en belangenbehartiging naar overheden en verzekeraars

Aanvullende verzekeringen Administratie

Ondersteuning bij kwaliteitsverbetering door metingen, databeheer, benchmarking, kwaliteitsrapportages

Restitutie medische kosten

Congressen, seminars

Informatie, advies en verwijzing

(toegang tot) beroepsgroeppublicaties

Bemiddeling overige servicediensten

…

…

Patiëntenorganisaties

Zorgkantoren

Belangenbehartiging naar overheden, zorgverleners en zorgverzekeraars

Inkopen AWBZ zorg

Informatie en verwijzing t.a.v. instellingen

Informeren verzekerden over aanbod en AWBZ regelingen

Informatie t.a.v. ziektebeelden

Uitvoeren subsidieregelingen, w.o. PGB

Informatie over beleid, stelsel, regelingen, subsidies etc.

Zorgtoewijzing en wachtlijstbeheer

Rechtsbijstand

…

Stimuleren van informatie-uitwisseling tussen patiënten, d.m.v. webfora, bijeenkomsten en congressen, nieuwsbrieven etc.

Overheid Beleid t.a.v. gezondheidszorg

Lotgenotencontact …

Informatie voor de burger over beleid, kwaliteit, wachtlijsten etc.

Onderwijs en Onderzoek

Financiering van vnl. preventieve zorg (via bedrijftak zorg)

Onderwijs

Bewaken kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg

Lager en middelbaar beroepsonderwijs

…

Hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs

Gemeenten

Stages, co-schappen, specialisatieopleiding

Indicatiestelling WMO zorg

Afstemming met universitair onderzoek

Informatie, advies en cliëntondersteuning

…

Ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers

0.1/XXX/Amyyon

Voorzieningen, w.o. woningaanpassing, rolstoelen, scootmobielen, huishoudelijke hulp, dagbesteding, maaltijdvoorziening, sociale alarmering en vervoersvoorzieningen

Onderzoek Onderzoek naar vernieuwing en verbetering van behandeling van ziekten

Maatschappelijke opvang

R&D medische technologie (medische apparatuur en hulpmiddelen, nanotechnologie, etc.

Ondersteuning voor de openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ) en verslavingszorg

R&D procesvoering en organisatie medische diensten, incl. pilot-projecten

…

R&D Biotechnologie (gentechnologie, stamceltechnologie, etc.) …

36

Actoren

Structuur Zorg

Door de hoge arbeidsintensiteit bij de zorgaanbieders is hun aandeel in de werkgelegenheid relatief groter dan in de productie

Productie van de zorg € 72 mrd

Werkgelegenheid in de zorg ca 0,9 mln fte

Zorgfacilitators

Toeleveranciers

Toeleveranciers (inkoop zorgaanbieders)

Zorgfacilitators

Zorgaanbieders (kosten excl. inkoop)

Zorgaanbieders

0.1/XXX/Amyyon

Binnen de zorg vormen de zorgaanbieders ruim 65 % van de productie in euro’s en 85 % van de werkgelegenheid in fte

Bron: CBS 2008; Zie voor detaillering verder in dit rapport

37

Actoren

Structuur Toeleveranciers

De farmacie is de grootste toeleverende bedrijfstak van de zorgsector Aantal bedrijven in toeleverende sectoren naar omvang in aantal medewerkers in 20082

Inkoopbestedingen door de zorg in 2008 (x € mln) en het aandeel van de afzet aan de zorg in de totale intermediaire afzet per sector (%) 3,6%

Chemie (vnl Farmacie)

2,1% 45,0%

Bouw Medisc he en maatsc happelijke diensten

1600

3,7% 4,4% 3,4% 3,2% 24,4% 5,2% 0,8% 1,8% 1,1% 8,2% 1,1% 0,3% 8,0% 3,8% 1,6% 0,8% 3,0% 0,7%

Uitzendbureaus & arbeidsbemiddeling Media, Post, telecommunic atie Voeding Water, Energie Medisc he mac hines en apparatuur Cultuur en recreatie Professionele dienstverlening Financ iele dienstverlening Bewerking basismaterialen Horeca Auto's en transport Primaire sector Kleding en schoeisel Overheid en publieke diensten fac ilitaire dienstverlening Machines en apparatuur (exc l medisch) Inventaris Overig

1800

1400 1200

Groot 1000

500

1000

1500

0.1/XXX/Amyyon

Inkoopbestedingen (€ x mln)

Klein

800

Eenpitter 600 400 200 0 Medische apparaten en instrumenten

2

0

Midden

2000

2500

Farmacie

Indeling groot-midden-klein-eenpitter:

Groot: > 100 werkzame personen Midden: 20-100 werkzame personen Klein: < 20 werkzame personen Eenpitter: 1 werkzame personen

Bron: CBS

38

Actoren

Structuur Toeleveranciers

De farmacie is in euro’s de grootste toeleverancier van de zorg, maar er zijn relatief weinig banen gemoeid met farmacie

Omvang inkoop door de zorg € 17 mrd (2008)

overig Financiele dienstverlening

C hemie (incl Farmacie)

Werkgelegenheid bij toeleveranciers van de zorg ca. 64.000 fte2 (2008)

Financiele dienstverlening

Overig

C hemie (incl Farmacie)


Bouw

C ultuur en recreatie

Medische en maatschapp. diensten

Medische machines en apparatuur

Arbeidsbemiddeling

Water, Energie Voeding

Media, Post, telecom

Medische en maatschappelijke diensten

Horeca Uitzendbureaus & arbeidsbemiddeling

Media, Post, telecommunicatie C ultuur en recreatie Medische machines en apparatuur

Bouw


1Exclusief

BTW fte dat binnen de bedrijfstak van de toeleverancier werkt ten behoeve van de bedrijfstak Zorg. Berekend o.b.v. % van de totale omzet van de onderhavige bedrijfstak, aandeel loonkosten in omzet en gemiddelde loonkosten per fte in de bedrijfstak Bron: CBS

0.1/XXX/Amyyon

2Aantal

39

Actoren

Structuur Zorgaanbieders

Verzorging (VV&T en GZ) is de grootste werkgever binnen de bedrijfstak Zorg 1e-lijn (behandeling extramuraal)

€ mrd

Fte (*1000)

Huisartsenpraktijken

2,4

13

Tandartsenpraktijken

2,1

15

Fysiotherapiepraktijken

1,2

13

Leveranciers geneesmiddelen

Omvang in 2007 € 65 mrd

Ziekenhuizen en GGZ (behandeling intramuraal) Ziekenhuizen

Overig 1e-lijn

Overig2

0,4

5

Totaal

23,2

17

Paramedische en verloskundige praktijken

1,6

6

Leveranciers therapeutische middelen

2,7

PM

Totaal

16

64

€ mrd

Fte (*1000)

14,1

232

GGD

10,1

156

ARBO en reïntegratie

4,0

76

GZ

6,7

96

Overig1

PM

PM

Totaal

20,8

335

VV&T V&V Thuiszorg

197 64

4,9

VV&T (Verzorging)

18,3 4,5

.

Apotheken

Fte (*1000)

GGZ

6

Verzorging

€ mrd

266

Overig: privéklinieken, abortusklinieken, oncologische –en gezondheidscentra (inschatting fte op basis van aantal banen; productie op basis van gemiddelde productie in de zorg)

2

Behandeling

Omvang in 2007 ca. 725.000 fte Overig 1e-lijn

Verzorging

Behandeling

Overig

€ mrd

Fte (*1000)

0,8

6

1

10

Jeugdzorg

1,2

22

Overig4

1,8

25

Totaal

4,8

63

Overig: medische laboratoria, ambulancediensten, verstrekkers ondersteunende diensten (inschatting fte op basis van aantal banen; productie op basis van gemiddelde productie in de zorg)

0.1/XXX/Amyyon

4

1

Overig: instellingen voor revalidatie, dagopvang etc. Bronnen: CBS, SFK, CVZ, IMS Health, Monitor Huisartsenzorg 2008, Arbeid in Zorg en Welzijn 2008

40

Actoren


Medewerkers in de 1e-lijn hebben verreweg de hoogste gemiddelde productie Productie per fte bij de zorgaanbieders in 2007 x € 1.000

0

50

100

150

200

250

300

1e-lijn Productie/fte

Ziekenhuizen en GGZ

VV&T en GZ

Productie/fte (exc lusief levering genees -en hulpmiddelen)

Overig

0.1/XXX/Amyyon

De relatief lage productie in de VV&T en GZ ligt met name aan het grote aantal fte; waarvan het grootste deel verpleegkundig en verzorgend personeel. Bronnen: CBS, SFK, CVZ, IMS Health, Monitor Huisartsenzorg 2008, Arbeid in Zorg en Welzijn 2008; bewerking Boer & Croon

41

Actoren


De 35.000 bedrijven in de bedrijfstak Zorg bestaan voor een groot deel uit eenpitters, met name in de eerste lijn Verdeling van aantal bedrijven in de Bedrijfstak Zorg gesegmenteerd naar omvang in medewerkers1 Groot

Midden

Klein

Eenpitter

In de bedrijfstak zorg zijn ca. 35.000 bedrijven actief

2

• Deze 35.000 bedrijven bestaan voor het grootste deel uit vrijgevestigde beroepsbeoefenaren in de 1e-lijn

NL totaal Industrie Zak. dienstv. Horeca Onderwijs Zorg totaal

1e-lijn

1e-lijn

Ziekenhuizen en GGZ VV&T en GZ

Ziekenhuizen en GGZ

Overig

VV&T en GZ Overig 0%

20%

40%

60%

80%

0.1/XXX/Amyyon

1

Bron: CBS Bedrijven 2008

100%

Indeling groot-midden-klein-eenpitter:

Groot: > 100 werkzame personen Midden: 20-100 werkzame personen Klein: < 20 werkzame personen Eenpitter: 1 werkzame personen Mogelijk wordt dit beeld vervuild door ‘slapende eenpitters’

2

42

Actoren


De bedrijfstak is voor een groot deel versnipperd in kleine partijen 1e- lijn1 Aantal bedrijven

Behandeling1

Gemiddelde omvang

Aantal bedrijven

Gemiddelde omvang

(aantal fte) Huisartspraktijken

(aantal fte)

3,0 1556

Ziekenhuizen

Tandartspraktijken

2,8

Fysiopraktijken

1,5

Praktijken paramedici

1,7

GGZinstellingen

overig

5.000

0

0

10

600

20

400

200

0

0

Verzorging1,2 Aantal bedrijven

13

14,5

Apotheken 10.000

444

500

Overig1

Gemiddelde omvang

Aantal bedrijven

Gemiddelde omvang

(aantal fte) V&V

GGD

0.1/XXX/Amyyon

1000

500

0

9

Jeugdzorg

483

64 NB

Overig

NB

0

176

ARBO

77

GZ Overig

(aantal fte)

217

Thuiszorg

1.000 1.500 2.000

200

400

600

1500

1000

500

0

Cijfers 2006 inclusief ca 300 één-pitters (alfa-hulpen) Bron: CBS Bedrijven; Banen van werknemers; Gezondheid en welzijn (voor deeltijd %) 2008 Deeltijd % V&V en T inschatting o.b.v. rapport Prismant: Arbeid, Zorg en Welzijn 2008

0

50

100

150

200

1

2Thuiszorg

43

Actoren


Fusies hebben de afgelopen jaren tot schaalvergroting en concentratie in de ziekenhuisbranche geleid Aantal ziekenhuizen 1990 - 2009 •

•

Als gevolg van een groot aantal fusies is het aantal ziekenhuizen in de afgelopen jaren aanzienlijk gedaald Daarmee is de gemiddelde omvang van de Nederlandse ziekenhuizen toegenomen

180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 1990

1999

2009

Gemiddeld aantal bedden per ziekenhuis 1990 - 2009 500 450 400 350 300

0.1/XXX/Amyyon

1990

1999

2009

Bron: RIVM, Boer & Croon database

44

Actoren


Het aantal ZBC’s is met name tussen 2004 en 2007 zeer sterk toegenomen

150

Aandeel ZBC’s in totale omzet per specialisme in 2005 (A-segment) Aandeel ZBC's (%)

Aantal ZBC's

Ontwikkeling van het aantal ZBC’s 2000-2008

100

50

15 10 5

0

D

A

lle rg

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

ol og er ie m at O ol og og Pl he ie as el tis k un ch e de ch Pa ir ur th gi .a e na to m O ie rt ho K N pe O -h di e ee A lk ne u nd st N he e uc s l. io lo ge gi ne e es ku nd R e ad io lo gi e

0

A-segment

B-segment

Algemene ziekenhuizen

86,7 %

92,4 %

Academische ziekenhuizen

12,2 %

3,7 %

ZBC’s

0,3 %

1,9 %

Overige instellingen

0,8 %

2,0 %

Aandeel ZBC’s in totale omzet per specialisme in 2005 (B-segment) Aandeel ZBC's (%)

Percentage van de omzet 2005 in het A-segment en het B-segment per categorie instelling

30 20 10

0.1/XXX/Amyyon

D

er Pl m as at tis ol ch og e ie ch A ir ne ur st gi he e s io O lo og gi he K e lin el ku is ch nd e e ge ri at rie R ad io lo gi O e rt h M o ed pe is di N ch eu e e r ol m og ic ro ie b K io N l O og -h ie ee lk un de

0

Bronnen: NZa; NVZ; IGZ

45

Actoren


In de eerste lijn is een beweging zichtbaar naar concentratie en multidisciplinaire samenwerking

Huisartsenpraktijken worden groter

Multidisciplinaire samenwerking neemt toe

Aantal werkzame huisartsen naar praktijkvorm, 1998-2008 2.000

10.000 8.783

9.000 8.000

Verschijningsfrequentie van MOED (Meerdere disciplines onder één dak)

7.456

1.800 1.600

7.107

7.000

1.400

6.000

1.200

5.000

1.000

4.000

Totaal

1371 1108

800

Totaal

600

3.000 Groepspraktijk

MOED-3+ 400

2.000 Duopraktijk

MOED-2 200

1.000 Solopraktijk

0 1998

2003

2008

N.b.

MOED-1

0 1998

2004

2008

0.1/XXX/Amyyon

De sterke toename in MOED-2+ en 3+ wijst er op dat de stijging van het aantal bij multidisciplinaire samenwerking (para)medici nog beduidend groter is dan het aantal MOED’s

Noot: MOED-1/2/3+: Huisarts + 1/2/3+ andere disciplines Bron: NIVEL

46

Actoren


Tegen de concentratietrend van de verzorging en verpleging in, worden thuiszorgorganisaties gemiddeld steeds kleiner De afgelopen 15 jaar heeft er een duidelijke concentratie plaatsgevonden in de verzorging en verpleging. Thuiszorgorganisaties worden gemiddeld kleiner door sterke toename van relatief kleine nieuwe toetreders. Aantal verpleeginstellingen

Aantal thuiszorgorganisaties1

1994

1994

1994

1996

1996

1996

1998

1998

1998

2000

2000

2000

2002

2002

2002

2004

2004

2004

2006

2006

2006

2008

2008

2008

0

0.1/XXX/Amyyon

Aantal verzorginstellingen

1Thuiszorg

50

100

150

200

250

0

500

1000

1500

0

200 400 600 800 1000

inclusief ca 300 één-pitters (alfa-hulpen)

Bron: CBS - bedrijven

47

Actoren


Bij de ‘faciliterende’ actoren zijn ca. 80.000 fte werkzaam Overheid & Uitvoeringsorganisaties Kern ministerie

200

RIVM

300

1200

CVZ

55

250

Nivel

11

150

CBG

33

150

160

320

29

190

5

160

IGZ

42

386

NZa

31

269

CIZ

180

2.250

CKZ

0,75

5

RVZ

3

30

Inspectie Jeugdzorg

4

46

DBC Onderhoud

3

45

Kwaliteitsinst. CBO

10

60

College Bouw

10

80

Overig

6

60

Totaal

1.200

6.950

Gezondheidsraad

0.1/XXX/Amyyon

3 4 5 6

Productie € 7 mrd Zorgverzekeraars

Belangenorg. Overh. & Uitv.

1100

199

CIBG

2

113

Fte2,3

ZonMw

NVI

1

€mln

Zorgverzekeraars Onderw. & Onderz.

Omvang ca. 80.000 fte BelangenOverh. & org. Uitv. Zorgverzekeraars

Onderw. & Onderz.

€mln

Fte3

Zorgverzekeraars 1.400 14.000 Zorgkantoren

Onderwijs & Onderzoek

€mln

Universiteiten

700

Hogescholen

500

Fte

42.000

MBO

1.200

Onderzoek1

1.700

10.000

Totaal

4.100

52.000


€ mln

Fte

Beroepsgroep verenigingen

1306

2.5004

Patiëntenverenigingen

2406

4.7005

Totaal

3706

7.200

Onderzoeksactiviteiten binnen de industrie worden meegerekend bij het bepalen van de omvang van onderzoek binnen de zorgsector Waar niet bekend: omrekening werkzame personen naar fte o.b.v. 80% deeltijd Aanname: productie per medewerker € 100.000 Gebaseerd op ca 55 beroepsgroep-verengingen (artsennet.nl), met een gemiddelde omvang van 30 fte (steekproef) plus een correctie voor (tijdelijke) werkgroepen O.b.v. 19300 vrijwilligers (bron: NPCF) á 1 dag/week, plus ca 800 FT krachten (schatting) in ca 400 organisaties (bron: NPC) Op basis van aantal FTE * €42.700 (gem. loonkosten zorgpersoneel) * 1,2 (opslagfactor)

Bronnen: CBS 2007, Vektis, artsennet.nl, NPCF, websites en jaarverslagen, VWS

48

Actoren


Verzekeraars uitgelicht

Ondanks de zeer sterke concentratie van het aantal zorgverzekeraars zijn er nog steeds meer dan 30 actief Het aantal zorgverzekeraars is tussen 1990 en 2007 met zo’n 70 % gedaald

Ontwikkeling van het aantal zorgverzekeraars

Marktaandelen 2002

% Verzekerden

Achmea

18%

CZ

13%

VGZ

13%

Menzis

11%

Agis

11%

Totaal top-5

66%

2009

% Verzekerden

Achmea

29%

Uvit

26%

CZ-DLO

20%

Menzis

15%

De Friesland

3%

Totaal top-5

93%

0.1/XXX/Amyyon

De top 4 zorgverzekeraars nemen gezamenlijk 90% van het aantal verzekerden voor hun rekening. Dit betekent dat de overige zorgverzekeraars elk gemiddeld zo’n kleine 60.000 verzekerden vertegenwoordigen, t.o.v. gemiddeld 2 tot 3 miljoen bij de top vier Bron: Vektis, NZa, ZN

49

Actoren


Verzekeraars uitgelicht

Nederland telt 32 zorgkantoorregio’s, daarvan zijn er 26 ondergebracht bij de 4 grootste zorgverzekeraars Zorgkantoorregio’s per zorgverzekeraar

0.1/XXX/Amyyon

Achmea

• • • • • •

Drenthe Flevoland Kennemerland Rotterdam Zaanstreek Waterland Zwolle

Agis

• • • •

Amsterdam Utrecht ‘t Gooi Apeldoorn/Zutphen

Uvit

• • • • • • •

Midden-Brabant Midden-Holland Nijmegen Noord-Holland Noord Noordoost-Brabant Noord- en Midden-Limburg Waardenland

CZ

• • • • • •

Haaglanden West-Brabant Zeeland Zuidoost-Brabant Zuid-Hollandse eilanden Zuid-Limburg

Menzis

• Arnhem • Groningen • Twente

DSW

• Delft Westland Oostland • Nieuwe Waterweg-Noord

Zorg –en Zekerheid

• Amstelland en De Meerlanden • Zuid-Holland Noord

De Friesland

• Friesland

Salland

• Midden-IJssel

Zorgkantoorregio’s 2008

Bron: RIVM; ZN; diverse websites zorgverzekeraars

50

Actoren


Belangenorganisaties uitgelicht

In vergelijking met verenigingen voor de gehele bevolking, zoals Natuurmonumenten, hebben patiëntenverenigingen een lager aantal leden Aantal leden patiëntenverenigingen (x 1000) 2008

Aantal medewerkers beroepsverenigingen 2008

3.900

150

880 100

100

50

50

NM P G LH GD V N A ed ct e r iz la G nd GZ N N ed V er Z la nd V& VN VG N LV G

K

Ne d V .V er e r . Op . v e n an NL O ba Ma V e rde ar k el r v On aa R O e ni a n d e r s A gin Ad rw ij v (o g rg v a oca s an n t is B a en at n ie k e ad n vi es )

O

NC V N st VV eo S po A VS ro nt r se op N Ve os a re n ni a gi ng

NF Sa K ld o Pe r

er .

VN

t. v

D

Lo

ng

pa

NP V

0

As tm a

Na tu u

rm on

AN um W B en te n

0

Verenigingen buiten de bedrijfstak zorg

0.1/XXX/Amyyon

Verenigingen binnen de bedrijfstak zorg

Bronnen: NPCF; diverse websites, jaarverslagen

51

Actoren

Relaties tussen actoren

Het merendeel van de geldstromen loopt via de verzekeraars de rijksoverheid en gemeenten Primaire actoren en geldstromen in de zorgsector

€ 0,9 mld € 0,3 mld € 1,4 mld (WMO)

€ 17,4 mld

Zorgaanbieders

Belangenorganisaties voor de zorg

€ 1,7 mld

Gemeentelijke overheden

€ 0,5 mld

1

€ 51,8 mld € 3,2 mld (overig)

Toeleveranciers van de zorg

Onderzoek

Financiers Zorgvan de zorg verzekeraars

€ 4,0 mld

€ 0,2 mld (Collegegelden)

Zorgonderwijs € 2,4 mld

Rijksoverheid

€ 0,3 mld (bedrijven/inst.)

€ 1,9 mld

€ 2,8 mld

€ 63,8 mld 2

0.1/XXX/Amyyon

€ 0,6 mld

Zorgconsument / burger

1

Perifere aanbieders

2 AWBZ

€ 22.3 mld

AWBZ-premie

€ 22.3 mld

Zvw

€ 26.3 mld

Zvw-premie

€ 26.3 mld

Aanv.verz.

€ 3.2 mld

Aanv.verz.

Overige fin.

€ 3.2 mld

Ov.bel./premies

Noot: Het schema is een vereenvoudiging van de werkelijkheid; dubbele functies van bepaalde actoren zijn ondergebracht bij de primaire functie. De kleine stromen zijn alleen gekwantificeerd als deze bekend zijn. Bron: CBS 2007

€ 3.2 mld € 12.0 mld

52













0.1/XXX/Amyyon




53

Markt

Observaties

0.1/XXX/Amyyon

Observaties “Marktkenmerken bedrijfstak zorg” •

De zorgconsument betaalt ruim 85% aan de zorgaanbieders via premies en eigen betalingen

•

Leeftijd en positie op de sociaal-maatschappelijke ladder hebben de grootste invloed op de zorgconsumptie patronen

•

Vrouwen consumeren meer zorg dan mannen, maar vooral omdat ze langer leven (en daardoor meer ouderenzorg consumeren)

•

De zorg is geografisch ongelijk verdeeld over Nederland en niet altijd volgens een eenvoudig verklaarbaar patroon

•

Actoren met winstoogmerk creëren 30% van de productie en 40% van de toegevoegde waarde van de bedrijfstak zorg – For-profit instellingen € 0,9 mrd – Maatschappen en praktijken € 18,3 mrd

•

Voor de komende jaren worden significante verschuivingen verwacht in voorkeuren van de consument – De volgzame zorgconsument zal in aantallen afnemen – De maatschappijkritische consument zal voorlopig constant blijven, maar op termijn ook dalen – De pragmatische zorgconsument zal flink aan terrein winnen

54

Markt

Afnemers

Van € 65 mrd wordt € 56 mrd betaald door de consument via premies en eigen betalingen Overheid koopt voor ca. € 6,5 mrd zorg in

Bedrijven kopen voor ca. € 1 mrd zorg in

overig 0,6

1,4

0,4

Ziekenhuizen

Overig

Ouderenzorg

GGZ

1,6 1,2 0,5

GGD

0,9

Jeugdzorg

0,8

ARBO

Gehandicapte nzorg

Overheid

Bedrijven

Overig 1,5

Noot: Het gaat hier om degenen die de zorg betalen, dit hoeft niet overeen te komen met degenen die de zorg ook daadwerkelijk ontvangen

6,5

Overig: Capaciteitshuur, wachtlijstbemiddeling etc.

1

56

Overheid: uitgaven uit overheidsbudget Bedrijven: ARBO 870 miljoen, aangevuld naar 1 miljard voor overig (is schatting)

0.1/XXX/Amyyon

Consument: betalingen via premies en eigen betalingen (ZVW, AWBZ, aanvullende verzekering en eigen betalingen)

NL Consument

Overig: onder andere buitenlandse consument Bron: CBS Zorgrekeningen 2007

55

Markt

Consumptiepatronen

Omvang en soort zorguitgaven hangen sterk samen met leeftijd Zorguitgaven zijn sterk afhankelijk van leeftijdsgroep

Psychische stoornissen komen met name voor bij de arbeidspopulatie en 85-plussers

Gem. zorgkosten per inwoner naar leeftijd en sector, 2005

Gem. zorgkosten per inwoner naar leeftijd en diagnose, 2005

85+

75-84

Infectieziekten en parasitaire ziekten Nieuwvormingen

Ziekenhuiszorg en medisch specialistische zorg

Endocriene, voedings en stofwisselingsziekten Bloed en bloedvormende organen

Ouderenzorg

Psychische stoornissen Zenuwstelsel en zintuigen

65-74

Hartvaatstelsel

Jeugdzorg

Ademhalingswegen

45-64

Spijsverteringsstelsel

Genees- en hulpmiddelen, lichaamsmaterialen

25-44

Urogenitaal systeem Zwangerschap, bevalling en kraambed Huid en subcutis

Overig

15-24 Bewegingsstelsel en bindweefsel C ongenitale afwijkingen

Gew. Gem. € 4.200 p.p.

1-14

Aandoeningen perinatale periode Symptomen en onvolledig omschreven ziektebeelden Ongevalsletsel en vergiftigingen

0 0

10

20

30

0.1/XXX/Amyyon

Zorgkosten per persoon per jaar in € (x 1000)

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Niet toewijsbaar / Niet ziekte gerelateerd

Bron: RIVM, “Kosten van Ziekten”, 2005

56

Markt

Consumptiepatronen

Consumptiepatronen van verschillende typen zorg hangen sterk af van leeftijd Relatieve verdeling van de zorgconsumptie per leeftijdscategorie Typen zorg meer gebruikt door ouderen >65 jr

100% 90%

<65jr

80% 70% 60% 50% 40% 30%

65 jaar en ouder 45 tot 65 jaar

20%

25 tot 45 jaar 10%

15 tot 25 jaar 0 tot 15 jaar

0% NL bevolking naar leeftijd

Jeugdzorg

0.1/XXX/Amyyon

Totaal zorg

Gehandicaptenzorg

Openbare gez.zorg en preventie

Eerstelijnszorg

Geestelijke gezondheidszorg

Genees- en hulpmiddelen

Ziekenhuis- en med.spec.zorg

VV&T

Ambulancezorg en vervoer

Bron: “Kosten van Ziekten”, RIVM 2008 (basis: CBS zorgrekeningen 2005)

57

Markt

Consumptiepatronen

Alleen bij tandartsbezoek neemt zorgconsumptie juist af met toenemende leeftijd Relatieve verdeling van de zorgconsumptie per medisch professional, per leeftijdscategorie1 100% >65 jr

90% 80%

<65jr

65 jaar en ouder

70% 60%

45 tot 65 jaar

50% 25 tot 45 jaar

40% 30%

15 tot 25 jaar 20% 10%

0 tot 15 jaar

0% NL bevolking naar leeftijd

Tandarts

Huisarts

Spec ialisten Fysiotherapie 2 zorg

Ziekenhuis opnamen

Huisarts, Specialistenzorg, tandarts en fysiotherapie: op basis van totaal aantal contacten met zorgaanbieder Ziekenhuisopnamen: op basis van totaal aantal opnamen. Er is sprake van een opname bij een verblijfsduur van minimaal één nacht in het ziekenhuis. Opnamen in ziekenhuis in verband met bevalling en geboorte, opnamen die vanuit en naar andere instellingen plaatsvinden en opnamen waarbij de patiënt overlijdt zijn buiten beschouwing gelaten. Daarom moet met enige onderrapportage rekening gehouden worden.

1

2

Medisch specialisten werkzaam in Ziekenhuizen

0.1/XXX/Amyyon

Medicijnen: consumptie in euro’s Bron: CBS 2008

58

Markt

Consumptiepatronen

Zorgconsumptie is hoger bij lager opgeleiden, wederom m.u.v. tandartsenzorg Relatieve verdeling van de zorgconsumptie naar opleidingsniveau1 100% 90%

hbo-wo

80% 70%

havo-mbo-vw o

60% 50%

mavo

40% 30% vbo 20% 10% basisonderwijs

0% NL bevolking naar opleidingsniveau

Ziekenhuis opnamen

Specialisten zorg

Huisarts

Tandarts

Fysiotherapie

1Huisarts,

Specialistenzorg, tandarts en fysiotherapie: op basis van totaal aantal contacten met zorgaanbieder Ziekenhuisopnamen: op basis van totaal aantal opnamen. Er is sprake van een opname bij een verblijfsduur van minimaal één nacht in het ziekenhuis.Opnamen in ziekenhuis in verband met bevalling en geboorte, opnamen die vanuit en naar andere instellingen plaatsvinden en opnamen waarbij de patiënt overlijdt zijn buiten beschouwing gelaten. Daarom moet met enige onderrapportage rekening gehouden worden.

0.1/XXX/Amyyon

Medicijnen: consumptie in euro’s Bron: CBS - 2008

59

Markt

Consumptiepatronen

Zorgconsumptie neemt af met de ‘hogere’ positie op de sociaalmaatschappelijke ladder, met uitzondering van tandartszorg Aantal contacten/opnamen per persoon naar zorgtype per sociaal economische klasse1 25

Hooggeschoolde hoofdarbeid Overige hoofdarbeid Kleine zelfstandigen

20

Geschoolde handarbeid

15

Half-/ongeschoolde handarbeid Werkloze beroepsbevolking

10

Onderwijsvolgend Arbeidsongeschikt

5 Vut-pensioen, 58-64 jaar In huishouden met minderjarige kinderen

0 Ziekenhuis opnamen

Specialisten zorg

Huisarts

Tandarts

Fysiotherapie

Overig

Dit beeld is in lijn met het zorggebruik gerelateerd naar opleidingsniveau Huisarts, Specialistenzorg, tandarts en fysiotherapie: op basis van totaal aantal contacten met zorgaanbieder Ziekenhuisopnamen: op basis van totaal aantal opnamen. Er is sprake van een opname bij een verblijfsduur van minimaal één nacht in het ziekenhuis.Opnamen in ziekenhuis in verband met bevalling en geboorte, opnamen die vanuit en naar andere instellingen plaatsvinden en opnamen waarbij de patiënt overlijdt zijn buiten beschouwing gelaten. Daarom moet met enige onderrapportage rekening gehouden worden.

0.1/XXX/Amyyon

1

Bron: CBS 2008

60

Markt

Consumptiepatronen

Gezinnen met kinderen consumeren relatief veel zorg, met uitzondering van fysiotherapie Relatieve verdeling van de zorgconsumptie naar samenstelling huishouden1 100% 90% (echt)paar met kinderen

80% 70% 60%

(echt)paar zonder kinderen

50% 40% eenoudergezin

30% 20% 10%

alleenstaande

0% NL bevolking naar samenst. huishouden

1

Ziekenhuis opnamen

Specialisten zorg

Huisarts

Tandarts

Fysiotherapie

Huisarts, Specialistenzorg, tandarts en fysiotherapie: op basis van totaal aantal contacten met zorgaanbieder

0.1/XXX/Amyyon

Ziekenhuisopnamen: op basis van totaal aantal opnamen. Er is sprake van een opname bij een verblijfsduur van minimaal één nacht in het ziekenhuis. Opnamen in ziekenhuis in verband met bevalling en geboorte, opnamen die vanuit en naar andere instellingen plaatsvinden en opnamen waarbij de patiënt overlijdt zijn buiten beschouwing gelaten. Daarom moet met enige onderrapportage rekening gehouden worden. Bron: CBS 2008

61

Markt

Consumptiepatronen

Vrouwen consumeren meer zorg dan mannen, met name als gevolg van een hogere levensverwachting Relatieve verdeling van de zorgconsumptie naar geslacht Typen zorg meer gebruikt door vrouwen

100%

Vrouw 50% Man

0% NL Bevolking naar geslacht

Gehandicaptenzorg

Totaal zorg

Jeugdzorg

Geestelijke gezondheidszorg

Openbare gez.zorg en preventie

Ambulancezorg en vervoer

Genees- en hulpmiddelen Ziekenhuis- en med.spec.zorg

Ouderenzorg

Eerstelijnszorg

0.1/XXX/Amyyon

Het grote aandeel van vrouwen in zorgkosten wordt vooral verklaard door hun grote aandeel in ouderenzorg (en dus niet primair zorg rond zwangerschap). Het grote aandeel van vrouwen in ouderenzorg wordt waarschijnlijk verklaard doordat zij gemiddeld vijf jaar ouder worden dan mannen. Bron: “Kosten van Ziekten”, RIVM 2008 (basis: CBS zorgrekeningen 2005)

62

Markt

Consumptiepatronen

Allochtonen nemen relatief weinig verpleging en verzorging af Relatieve verdeling van de zorgconsumptie naar etniciteit1 100% 90% Niet-Westerse allochtonen

80% 70%

Westerse allochtonen

60% 50% 40%

Autochtonen

30% 20% 10% 0% NL bevolking naar etniciteit

Ziekenhuis opnamen

GGZ

V&V

GZ

Ziekenhuisopnamen: op basis van totaal aantal opnamen. Er is sprake van een opname bij een verblijfsduur van minimaal één nacht in het ziekenhuis. Opnamen in ziekenhuis in verband met bevalling en geboorte, opnamen die vanuit en naar andere instellingen plaatsvinden en opnamen waarbij de patiënt overlijdt zijn buiten beschouwing gelaten. Daarom moet met enige onderrapportage rekening gehouden worden.

1

0.1/XXX/Amyyon

V&V, GGZ en GZ: verdeling voor zorg met verblijf Bron: CBS 2008

63

Markt

Consumptiepatronen

Een hogere stedelijkheidsgraad lijkt een beperkt grotere behoefte aan specialistenzorg op te leveren Relatieve verdeling van de zorgconsumptie naar stedelijkheidsgraad1 100% 90%

Niet stedelijk

80% 70%

Weinig stedelijk

60% 50%

Matig stedelijk

40% Sterk stedelijk

30% 20%

Zeer sterk stedelijk

10% 0% NL bevolking naar stedelijkheidsgraad

Ziekenhuis opnamen

Specialisten zorg

Huisarts

Tandarts

Fysiotherapie

0.1/XXX/Amyyon

1 Verdeling bij huisartsen, Specialistenzorg, tandartsen en fysiotherapie is op basis van totaal aantal contacten met zorgaanbieder Ziekenhuisopnamen is op basis van totaal aantal opnamen. Er is sprake van een opname bij een verblijfsduur van minimaal één nacht in het ziekenhuis. Opnamen in ziekenhuis in verband met bevalling en geboorte, opnamen die vanuit en naar andere instellingen plaatsvinden en opnamen waarbij de patiënt overlijdt zijn buiten beschouwing gelaten. Daarom moet met enige onderrapportage rekening gehouden worden

Bron: CBS 2008

64

Markt

Consumptiepatronen

In de randgebieden van het land is de gem. gezondheid van de bevolking minder goed. Dit is in lijn met vergrijzing en/of SES Percentage medicijngebruikers per Cebuco-gebied2 - 2007

Aantal declaraties bij zorgverzekeraars per inwoner - 2007

Aantal 65-plussers per honderd 20-64 jarigen - 2007

0.1/XXX/Amyyon

1

Aantal chronische medicijn-gebruikers1 per 100 inwoners per Cebuco-gebied2 - 2007

Score sociaaleconomische status - 2006

excl.cholesterol

Cebuco-gebied: een geografisch gebied, bestaande uit gemeenten die geconcentreerd zijn rondom maximaal drie economische verzorgingscentra. Ofwel een cluster van gemeenten waarvan de bewoners voor zaken als een uitgebreid winkelaanbod, werk, hoger onderwijs en medische voorzieningen georiënteerd zijn op een (in enkele gevallen meer dan één) centrale gemeente:het zogenaamde verzorgingscentrum

2

Bron: Vektis, RIVM

65

Markt

Aanbieders

Het aantal ziekenhuizen per 100.000 is behoorlijk ongelijk verdeeld in Nederland, maar niet strikt langs de lijnen stedelijk – landelijk Aantal ziekenhuizen1 per 100.000 inwoners naar Cebuco-regio (2007)

Kerncijfers Ziekenhuizen (2007)

Academische ziekenhuizen Algemene Ziekenhuizen

82

Categorale Ziekenhuizen

27

Zelfstandige Behandelcentra

0.1/XXX/Amyyon

1

8

175

Exclusief ZBC’s

Bron: CBS, RIVM, Vektis

66

Markt

Aanbieders

Met name de ZBC’s concentreren zich in de grote steden Locaties academische en algemene ziekenhuizen (2009)

0.1/XXX/Amyyon

1

Locaties categorale ziekenhuizen1 (2007)

Locaties ZBC’s (2007)

Weergave inclusief revalidatecentra. Revalidatiecentra vallen volgens de SBI-indeling niet onder de categorale ziekenhuizen

Bron: CBS, RIVM, Vektis

67

Markt

Aanbieders

Er zijn bijna 100 intramurale GGZ instellingen in Nederland

Kerncijfers instellingen intramurale GGZ

# Instellingen Geïntegreerde GGZ Psychiatrische ZH KJP

93 37 8 10

RIAGG

7

RIWB

20

Verslavingszorg

11

# intramurale. cliënten

Verdeling van GGZ instellingen in Nederland1

57.931

de kaart staan alle instellingen voor geestelijke gezondheidszorg die lid zijn van GGZ Nederland. De Psychiatrische Afdelingen in Algemene en Academische Ziekenhuizen en Medisch Kinderdag Verblijven zijn geen lidstellingen en staan niet in de kaart weergegeven. Alleen hoofdvestigingen zijn in kaart gebracht.

0.1/XXX/Amyyon

1In

Bron: CBS, RIVM, GGZ sectorrapport 2009

68

Markt

Aanbieders

Beschikbaarheid van huisartsenpraktijken en apothekers lijkt ongeveer de verstedelijking te volgen

0.1/XXX/Amyyon

Aantal huisartsenpraktijken per 100.000 inwoners (2007)

Verzorgingsgebied apotheken (2008)

Bron: Vektis, RIVM

69

Markt

Aanbieders

Verschillende 1e lijnsdiensten kennen niet zomaar een vergelijkbaar verspreidingspatroon Dichtheid tandartsen (2006)

0.1/XXX/Amyyon

De gemiddelde tandartsendichtheid is 2.728 inwoners per tandarts Bron: RIVM

Dichtheid fysiotherapeuten (2005)

De gemiddelde fysiotherapeutendichtheid bedraagt naar schatting 1.330 inwoners per fysiotherapeut

Dichtheid verloskundigen (2008)

De gemiddelde verloskundigendichtheid bedraagt 1.665 vrouwen van 15 t/m 39 jaar per eerstelijnsverloskundige 70

Markt

Aanbieders

De capaciteitsverdeling over Nederland voor intramurale V&V is zeer ongelijk en qua patroon niet zomaar herkenbaar

Kerncijfers intramurale V&V

# Instellingen (locaties)

324

Verzorging

960

Gecombineerd

210

Gemiddeld # cliënten per instelling

0.1/XXX/Amyyon

1.494

Verpleging

# intramurale cliënten

Capaciteitsverdeling in Nederland in 2007 (# bedden per 1.000 inwoners 65+)

168.750

113

Bron: CBS, Actiz, RIVM

71

Markt

Aanbieders

De meeste Thuiszorginstellingen zijn geconcentreerd in de grote steden

Kerncijfers Thuiszorginstellingen (2007)

0.1/XXX/Amyyon

•

# Thuiszorginstellingen1

503

Thuiszorginstellingen

248

Verpleeg- en verzorgingshuizen met thuiszorg

255

Locaties thuiszorginstellingen (2007)

De meeste thuiszorginstellingen zijn geconcentreerd in de grote steden – Dit wil echter niet zeggen dat in de overige gebieden geen thuiszorg wordt aangeboden – Het verzorgingsgebied van een instelling kan ook meerdere gemeenten omvatten

1Exclusief

ca 300 eenpitters (veelal alfa-hulpen)

Bron: Actiz, RIVM

72

Markt

Aanbieders

Voor gehandicapten zijn er relatief minder intramurale plaatsen in de stedelijke gebieden

0.1/XXX/Amyyon

Aantal intramurale plaatsen voor verstandelijk gehandicapten (2003)

Algemene instellingen 35.346 Jeugdig licht verstandelijk 2.545 gehandicapten (JLVG) Gezinsvervangende tehuizen (GVT) 18.418 Totaal 56.309

Aantal intramurale plaatsen voor lichamelijk gehandicapten (2003)

Grote woonvormen Gezinsvervangende tehuizen Totaal

817 2.898 3.715

Aantal intramurale plaatsen voor zintuiglijk gehandicapten (2003)

NB Voor zintuiglijk gehandicapten is de ambulante en extramurale zorg sterk gedecentraliseerd

Bron: RIVM

73

Markt

Aanbieders

0.1/XXX/Amyyon

De locaties voor preventieve zorg zijn redelijk evenwichtig verspreid over Nederland De 441 gemeenten in Nederland zijn verantwoordelijk voor 29 GGD'en

In 2006 waren er in Nederland 1.282 consultatiebureaus

GGD locaties (2009)

Afstand tot dichtstbijzijnde consultatiebureau (2006)

Bron: RIVM

74

Markt

Aanbieders

De perifere regio's Groningen, Friesland en Zeeland hebben relatief veel ambulances per 100.000 inwoners

Gemiddeld zijn er in Nederland 4,1 ambulances per 100.000 inwoners •

De regio's Gelderland Midden en Midden- en West-Brabant hebben het laagste aantal ambulances per 100.000 inwoners

•

Groningen, Friesland en Zeeland hebben relatief veel ambulances per 100.000 inwoners – Gezien de grote spreiding van de relatief kleine bevolking in deze regio's, moet het aantal ambulances groter zijn om aan de 15-minutennorm te kunnen voldoen

0.1/XXX/Amyyon

Kengetallen 1976 Ambulances 767 Ambulanceorganisaties 236 Meldkamers ambulancezorg Standplaatsen Ritten Medewerkers Ambulanceverpleegkundigen Ambulancechauffeurs Verpleegkundig centralisten Overig Macro budget

1995 641 129

Aantal ambulances (2008)

2007 685 34 24 198 977.660 4575 1934 1731 369 541 €367 mln

Bronnen: RIVM, Ambulances in Zicht 2007

75

Markt

Aanbieders

Het aantal medisch laboratoria neemt af, maar de laboratoria groeien in omvang

Gemiddelde omzet per medisch laboratorium in Nederland (x € mln, 2004-2007)

Aantal medisch laboratoria in Nederland (2004-2007)

300

6

250

5

200

4

150

3

100

2

50

1

0

0

0.1/XXX/Amyyon

2004

2005

2006

2007

2004

2005

2006

2007

Bron: CBS

76

Markt

Aanbieders

Actoren met winstoogmerk creëren 30% van de productie van de bedrijfstak zorg Not-for-profit kan in enge en brede zin worden gedefinieerd: •

In enge zin: Bedrijfstak zorg exclusief instellingen met een winstdoelstelling

•

In brede zin: Bedrijfstak zorg exclusief instellingen met een winstdoelstelling en maatschappen en particuliere praktijken 64,8

Totale Zorg For-profit instellingen

For-profit zorginstellingen Omschrijving Omzet 2007 For-profit Ziekenhuizen1 € 0,2 mld Comm.huish.verz.2 € 0,5 mld ZBC’s/klin./zorghotels3 € 0,2 mld ARBO diensten4 € 1,0 mld Totaal € 0,9 mld

0,9

Not-for-profit zorg in enge zin

62,7

Maatschappen en praktijken

Maatschappen & praktijken Omschrijving Omzet 2007 Med.spec. Ziekenh. € 3,2 mld Huisartsen € 2,4 mld Apothekers € 4,8 mld Fysio/Paramedici € 1,9 mld Mondzorg € 2,1 mld Vrijgev.psych/pt/psch5 € 0,2 mld Lev.therap.middelen € 2,7 mld Totaal €18,3 mld

18,3

Not-for-profit zorg in brede zin

44,4 0

10

20

30

40

50

60

70

€ mld 1Betreft

ziekenhuizen die binnen bv rechtspersoon zijn gebracht waarvan een deel van de aandelen zijn of worden vervreemd (Slotervaart Ziekenhuis, IJsselmeer Ziekenhuizen en StJans Gasthuis) totale markt voor huishoudelijke verzorging wordt geschat op €1,2 mld (bron: Cebeon 2007), aanname is dat 40% daarvan is ondergebracht bij commerciële uitvoerders op 125 ZBC’s met gem. omzet van € 1,2 mln en capaciteit zorghotels van 800 kamers met een omzet van €40k per kamer 4Aanname: a.g.v. verregaande privatisering is grote merendeel van de ARBO diensten (€ 1,06 mld) for profit 5Betreft ambulante zittingen bij vrijgevestigde psychiaters, psychotherapeuten en psychologen 2Schatting;

0.1/XXX/Amyyon

3Gebaseerd

Bron: CBS, CVZ, NZa, Vektis

77

Markt


Met name de gemaksgerichte en pragmatische zorgcliënten zullen de komende jaren in aantal toenemen Pragmatische zorgcliënten De kerngroepen binnen dit segment zijn de luxegerichte, de resultaatgerichte, de kwaliteitsgerichte en in iets mindere mate de eigenzinnige zorgcliënten. Dit segment is zelfredzaam en veeleisend en wil gebruik kunnen maken van de nieuwste technologieën. Kwaliteit staat voorop, ze gaan hiervoor actief op zoek naar informatie en hebben geen moeite ervoor te reizen. Ze zijn bereid meer te betalen voor extra’s in de zorg.

0.1/XXX/Amyyon

De omvang van dit segment zal toenemen in de komende 15 jaar. Hierdoor zal wellicht meer vraag ontstaan naar de behandelingen waarin de nieuwste medische technologieën gebruikt gaan worden. Ook zal dit segment meer eisen gaan stellen ten aanzien van luxe voorzieningen en snelle behandelingsmethodes.

Minder zelfredzame zorgcliënten

Maatschappijkritische zorgcliënten

Tot deze groep behoren de volgzame, de consumptiegerichte en de gemaksgerichte zorgcliënten. De zorgvraag is in het algemeen relatief hoog en informatie over de zorg moet eenvoudig zijn. Meer lokaal georiënteerd en een wat passieve houding ten aanzien van de zorg. De betalingsbereidheid voor extra’s in de zorg is laag.

Kritischer en mondiger dan minder zelfredzame zorgcliënten, maar is tegelijk een tegenstander van te veel individualisering (in de zorg). Zij zoeken naar betrouwbare en verdiepende informatie, en willen graag veel keuzevrijheid en inspraak hebben ten aanzien van zorginstellingen en behandelaars. De betalingsbereidheid voor extra’s in de zorg is bij deze groep laag tot gemiddeld.

In de komende 15 jaar zal de samenstelling van het minder zelfredzame segment veranderen: het aantal volgzame zorgcliënten zal sterk afnemen, terwijl het aantal gemaksgerichte zorgcliënten zal toenemen.

De samenstelling van deze groep zal de komende 15 jaar ongeveer gelijk blijven, maar daarna in omvang afnemen.

Bron: Motivaction 2009

78

Markt


Ontwikkelingen in de organisatie van het zorgaanbod anticiperen op de veranderende omvang en aard van de zorgvraag

Ontwikkelingen vraagkant Bevolkingspiramide 2008

Bevolkingspiramide 2040

Ontwikkelingen aanbodkant • In de zorg komen initiatieven rond ketenvorming, multidisciplinaire samenwerking en alliantievorming nadrukkelijker van de grond • Transparantie in producten/diensten, prijzen en kwaliteit komt gestaag tot stand • Het toepassen van sourcing oplossingen voor ondersteunende of secundaire processen loopt nog sterk achter ten opzichte van andere sectoren

0.1/XXX/Amyyon

• De vraag naar zorg zal onverminderd toenemen – In 2040 is een kwart van de bevolking 65+ – Ongezonde leefstijl leidt tot meer chronisch zieken: 50 % bevolking in 2015 – Medische (technische) innovaties netto leiden tot een toename van de kosten van de gezondheidszorg • Zorgcliënt van de toekomst is in toenemende mate: – Gemaksgericht – Luxegericht – Resultaatgericht – Kwaliteitsgericht

• Inzet van ICT (EPD’s, integrale ERP oplossingen, domotica) begint op gang te komen maar dit gaat traag; de sector worstelt hier met legacy-systemen en privacyvraagstukken • Verhoogde eigen verantwoordelijkheid voor investeringen en exploitatie sinds de invoering van de Zvw zet instellingen aan bedrijfsvoering te verbeteren

Bronnen: CBS, Motivaction, ervaring Boer & Croon

79

Markt


Bijna iedereen komt gedurende het jaar wel eens in aanraking met de bedrijfstak zorg Zorggebruik in 2008 • 12,8 miljoen mensen contact1 met tandarts • 12 miljoen mensen contact1 met huisarts • 6,7 miljoen mensen contact1 met medisch specialist • 3,3 miljoen mensen contact1 met fysiotherapeut • 1,1 miljoen mensen opgenomen in het ziekenhuis • 280.000 intramurale care en GGZ cliënten Werkgelegenheid in 2008 • Er werken bijna 1 miljoen betaalde krachten in de zorg en ruim 3 miljoen onbetaalde krachten

0.1/XXX/Amyyon

Bezoekers in 2008 • Ca 21 miljoen personen komen per jaar bij ziekenhuispatiënten op bezoek3 – In 2008 zijn 1,1 miljoen mensen ten minstel 1 keer opgenomen in het ziekenhuis – Gemiddelde ligduur is ca. 6 dagen. – Gemiddeld komen er 4,8 personen per dag per patiënt op bezoek in een ziekenhuis2. Stel dat dit per dag 2 steeds terugkomende en 2,8 steeds wisselende personen zijn: 1,1 miljoen x 2 = 2,2 miljoen bezoekers bij ziekenhuispatiënten 1,1 miljoen x 2,8 x 6 = 18,5 miljoen bezoekers bij ziekenhuispatiënten 20,7 miljoen bezoekers • Daarnaast zijn er nog de ca. 280.000 intramurale care en GGZ cliënten die ook bezoekers ontvangen Noot: De genoemde cijfers zijn indicatief en bevatten – uiteraard - veel dubbeltellingen, zowel binnen de groepen als tussen de groepen. Zo heeft bijvoorbeeld een deel van de personen contact met meerdere zorgaanbieders per jaar, hebben dezelfde personen meerdere (onbetaalde) functies binnen de zorg, komen dezelfde mensen op bezoek bij verschillende patiënten en kan een persoon zowel gebruiker, aanbieder als bezoeker zijn 1 Minimaal één keer contact in 2008 2Bron: Rocapelle, onderzoek ten behoeve van bepalen behoefte aan parkeercapaciteit ziekenhuizen 3 Aanname: wanneer een persoon meerdere malen per jaar in het ziekenhuis ligt, steeds dezelfde personen op bezoek komen Bronnen: CBS; Rocapelle

80













0.1/XXX/Amyyon




81

Werkgelegenheid

Observaties

0.1/XXX/Amyyon

Observaties “Werkgelegenheid in de zorg” •

In totaal zijn er ruim 4 miljoen betaalde en onbetaalde banen in de Zorg

•

Er zijn meer dan 3,5 keer zoveel mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg dan betaalde medewerkers

•

Vrijwilligerswerk en mantelzorg vormt zo’n 15% van de totale waarde van de zorg

•

Het aandeel vrouwen onder het zorgpersoneel is relatief en absoluut zeer hoog - Maar in tegenstelling tot het landelijk gemiddelde, is het aandeel vrouwen onder het zorgpersoneel nauwelijks toegenomen - Bij vrije beroepsbeoefenaren in de zorg vindt wel feminisering plaats

•

Mannen zijn gemiddeld korter en vrouwen gemiddeld langer gaan werken in de bedrijfstak zorg

•

Verpleging & verzorging is de omvangrijkste functie bij zorgaanbieders

•

Er werken relatief veel ouderen in de bedrijfstak zorg, met name in de 1e lijn

82

Werkgelegenheid

Werkzame personen

De gezondheidszorg genereert ruim 4 miljoen banen, waarvan het merendeel in de bedrijfstak zorg zelf Zorgaanbieders

29%

Betaald

Omvang zorg in 2007 ca 4,1 mln banen1 Onbetaald

71%

Toeleveranc iers

Facilitators

0,06 mln 81 %

Zorgverlening

4 mln

Betaald 19 %

Zorgfac ilitators

Onbetaald

0,08 mln

Toeleveranciers2

100 %

Betaald

Dit is inclusief vrijwilligers en mantelzorgers, in werkzame personen zal dit minder zijn door personen met dubbele banen

1

0.1/XXX/Amyyon

2

Aanname dat het aantal onbetaalde krachten bij de toeleveranciers te verwaarlozen is

Bron: CBS Arbeidsrekeningen 2008; Mezzo; Brancherapport Care VWS 2002; Vilans 2009; Bewerking Boer & Croon

83

Werkgelegenheid

Werkzame personen

De bijna 4 miljoen banen1 in de bedrijfstak zorg worden voor het grootste deel ingevuld door vrouwen Aantal banen in de bedrijfstak Zorg (x mln, 2007) 4

3 Vrouw 2

1 Man

0 Betaald

2

Onbetaald

2

Totaal

2

In de mantelzorg is de verhouding man/vrouw meer in evenwicht, als gevolg van het feit dat de mantelzorg veelal binnen bestaande (familie-)relaties plaatsvindt

In werkzame personen kan (zal) dit minder zijn door personen met dubbele banen Aantal gewerkte uren per onbetaalde baan zal een stuk lager liggen dan per betaalde baan. De verhouding gewerkte onbetaalde uren vs gewerkte betaalde uren zal behoorlijk anders liggen

1

0.1/XXX/Amyyon

2

Bron: CBS Arbeidsrekeningen 2008; Mezzo; Brancherapport VWS 2004; Vilans 2009; Bewerking Boer & Croon

84

Werkgelegenheid

Werkzame personen

De economische waarde van vrijwilligerswerk en mantelzorg wordt ingeschat op 10 miljard euro Onbetaalde krachten 20071

Betaalde krachten 2007 1e-lijns

nb

ZKH / GGZ

VV&T

Overig

800

600

400

200 0 Aantal (*1000)

Banen van medewerkers

nb

0

500

1.000

1.500

2.000 2.500 3.000 Aantal (*1000)

Vrijwilligerswerk Mantelzorg2

De economische waarde van de mantelzorg en het vrijwilligerswerk ligt tussen de € 5 en € 15 miljard. Uitgaande van 8 uur zorg per week, 30 weken en € 15 uurtarief is de economische waarde € 10 miljard.

1

0.1/XXX/Amyyon

2

Het aantal vrijwilligers binnen 1e-lijns en overig is niet bekend Definitie Mantelzorg: Nederlanders die langer dan drie maanden of meer dan acht uur per week hulp hebben gegeven

Bron: CBS Arbeidsrekeningen; Mezzo; Brancherapport Care VWS 2002; Vilans 2009; Bewerking Boer & Croon

85

Werkgelegenheid

Werkzame personen

De meeste mantelzorg wordt gegeven door het nageslacht Mantelzorgers

Aantal (%)

Gem.aantal uren zorg per week1

Gem.aantal maanden zorg1

18-34 jaar

12

19

7,4

35-44 jaar

20

20

7,6

45-54 jaar

27

16

9,1

55-64 jaar

24

19

9,2

65+ jaar

17

30

9,8

Man < 65 jaar

32

.

.

Man > 65 jaar

52

.

.

Vrouw < 65 jaar

8

.

.

Vrouw > 65 jaar

9

.

.

Relatie tussen de mantelzorger en hulpbehoevende Hulpbehoevende maakt deel uit van het huishouden van de mantelzorger

20

hulpbehoevende is partner

14

hulpbehoevende is een kind

2

anders

3

Hulpbehoevende maakt geen deel uit van het huishouden van de mantelzorger

80

hulpbehoevende is ouder

44

hulpbehoevende is een kind

0.1/XXX/Amyyon

Aantal (%)

3

hulpbehoevende is een ander familielid

16

hulpbehoevende is een vriend of kennis

12

anders

Vrijwilligers in de zorg 18 jaar en ouder2

Mannen (%)

Vrouwen (%)

Gem.aantal uren zorg per week

4

12

1,7

Trends vrijwilligerswerk en mantelzorg Sinds 1997 is het aantal vrijwilligers en mantelzorgers in Nederland toegenomen en sinds 2007 redelijk in balans. Voor de toekomst worden echter enkele trends gesignaleerd die het huidige evenwicht tussen vraag en aanbod in gevaar kunnen brengen: •

Vrijwilligers vergrijzen en worden zelf hulpbehoevend

•

Onder jongeren neemt vrijwilligerswerk niet navenant toe

Daarnaast vraagt de veranderende leefstijl van burgers (minder vrije tijd, combineren van diverse rollen en verantwoordelijkheden) om een eigentijdse manier waarop vrijwilligersactiviteiten worden aangeboden en georganiseerd. Vroeger waren vaste uren en patronen vanzelfsprekend. Nu is er behoefte aan een meer flexibele en gerichte invulling van vrijwilligerswerk.

6

Cijfers 2001 Percentage van bevolking van 18 jaar en ouder Bron: CBS POLS-module; SCP, Mantelzorg in getallen 2003; Vrouwen, mannen en mantelzorg

1 2

86

Werkgelegenheid

Werkzame personen

In tegenstelling tot de landelijk trend, is het aandeel vrouwen onder het zorgpersoneel nauwelijks toegenomen Aantal werkzame personen Bedrijfstak Zorg Mannen

Aantal werkzame personen Nederland totaal Mannen

Vrouwen

Vrouwen

9.000

1.400

8.000

1.200 x 1.000

7.000 1.000

6.000

800

5.000

600

4.000 3.000

400

2.000

200

1.000

0 1997

1999 2001 Mannen

2003

2005 Vrouwen

2007

1999 2001 Mannen

2003

2005 Vrouwen

2007

100%

100%

80%

80% 80,3%

0.1/XXX/Amyyon

0 1997

42,4%

80,7%

60%

60%

40%

40%

20%

20%

0% 1997

1999

2001

2003

Bron: CBS Nationale Rekeningen; Arbeidsrekeningen

2005

2007

0% 1997

1999

45,7%

2001

2003

2005

2007

87

Werkgelegenheid

Werkzame personen

Bij vrije beroepsbeoefenaren in de bedrijfstak zorg vindt wel feminisering plaats Aandeel vrouwen Artsen1

1999

1999

2000

2000

2000

2001

2001

2001

2002

2002

2002

2003

2003

2003

2004

2004

2004

2005

2005

2005

Bron: BIG

0.1/XXX/Amyyon

Fysiotherapeuten

1999

30% 32% 34% 36% 38% 40%

1

Tandartsen

16% 18% 20% 22% 24% 26% Bron: NMT

45% 47% 49% 51% 53% 55% Bron: NIVEL

Medisch specialisten en huisartsen

88

Werkgelegenheid

Werkzame personen

Mannen zijn gemiddeld korter en vrouwen gemiddeld (iets) langer gaan werken in de bedrijfstak zorg

Ontwikkeling deeltijdfactor in de bedrijfstak zorg 95%

90%

Mannen

85%

80%

75%

70%

Totaal Vrouwen

65% 97

98

99

00

01

02

03

04

05

06

07

08

0.1/XXX/Amyyon

Deeltijdfactor is aantal arbeidsjaren als % van het aantal werkzame personen Bron: CBS

89

Werkgelegenheid

Kenmerken bedrijfstak

Verpleegkundig en verzorgend personeel vormt de meest omvangrijke functiesoort bij de zorgaanbieders Verdeling naar functiesoort bedrijfstak Zorg (2007, aantal fte1)

Verpleegkundig -en verzorgend personeel

Overig personeel in loondienst Leerling -en verzorgend Terrein -en gebouw geb.functies Hotelfuncties Medisch -en sociaal wetensc happelijke functies Algemeen en administratief

0.1/XXX/Amyyon

1

Overig patiënt -en bewonersgeb.functies

Exclusief 110.000 fte overig en niet-bekend

Bron: CBS

90

Werkgelegenheid


De GZ heeft de meeste verpleegkundigen en verzorgenden in haar gelederen, de eerste lijn naar verhouding de meeste medische functies

Verdeling functiesoort per branche (2007, aantal fte1) Verpleegkundig -en verzorgend personeel Overig patiënt -en bewonersgeb.functies Hotelfunc ties Leerling -en verzorgend

Medisch -en soc iaal wetenschappelijke func ties Algemeen en administratief Terrein -en gebouw geb.functies Overig personeel in loondienst 2

1e-lijn

Ziekenhuizen GGZ VV&T GZ nb

0.1/XXX/Amyyon

0

50

100

1

Exclusief 110.000 fte overig en niet-bekend

2

Aanname: Deeltijdfactor gemiddeld 80%

150

200

Overig

nb

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Bron: CBS en bewerking Boer & Croon

91

Werkgelegenheid


De bedrijfstak zorg heeft relatief veel oudere werknemers, vooral in de 1e lijn

Verdeling medewerkers naar leeftijd per zorgtype (2007) 100% 90% 80% 45 tot 65 jaar

70% 60% 50%

25 tot 45 jaar

40% 30% 20% 10%

15 tot 25 jaar

0% Totaal beroepsbevolking

Bedrijfstak Zorg

Ziekenhuizen GGZ

VV&T + GZ

1e-lijn

Overige zorg 1

1 gebaseerd op cijfers Jeugdzorg (enige groep van enige omvang binnen Overige zorg waar deze cijfers van beschikbaar zijn)

0.1/XXX/Amyyon

Bron: Nivel; AZW, Arbeid in zorg en welzijn 2008; bewerking Boer & Croon

92













0.1/XXX/Amyyon




93

Bedrijfstakvergelijking

Observaties

0.1/XXX/Amyyon

Observaties “bedrijfstakvergelijkingen” •

De bedrijfstak zorg heeft verreweg het grootste aandeel vrouwelijke werknemers

•

Vrouwen in de bedrijfstak zorg zijn als enigen gemiddeld langer gaan werken

•

Eigen personeelskosten vormen in de bedrijfstak zorg een veel groter aandeel dan in het bedrijfsleven

•

In productiviteit blijft de bedrijfstak zorg achter

•

De beloning van de medewerkers in de bedrijfstak zorg ligt iets onder het gemiddelde

•

Het gemiddeld opleidingsniveau in de bedrijfstak zorg ligt juist vrij hoog

•

De ontwikkeling van de gemiddelde beloning in de bedrijfstak zorg is achtergebleven bij de rest

•

De bedrijfstak zorg is de afgelopen 10 jaar circa 50% meer gegroeid dan het Nederlands gemiddelde

•

Slechts enkele goederen en diensten groeit sneller dan de zorgconsumptie. De meeste andere goederen en diensten groeien minder hard

94


Arbeidskenmerken

De bedrijfstak Zorg heeft verreweg het grootste aandeel vrouwelijke werknemers

Werkzame personen naar geslacht - 2007 100% 90% 80% 70%

Vrouw 60% 50% 40% 30%

Man 20% 10% 0% Totaal beroepsbevolking

Industrie

Zakelijke dienstverlening

Horeca

Onderwijs

Bedrijfstak Zorg

0.1/XXX/Amyyon


95


Arbeidskenmerken

Mannen in de zorg werken per week iets korter dan gemiddeld in Nederland, vrouwen juist iets langer

Deeltijdfactor mannen - 2007

Deeltijdfactor vrouwen - 2007

NL

NL

Zorg en welzijn

Bedrijfstak Zorg

Industrie

Industrie

Fin. en akelijke dienstverlening

Fininanc ieel en zakelijke dienstverlening Onderwijs

Onderwijs

Horeca

50%

Horec a

60%

70%

80%

90%

100%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0.1/XXX/Amyyon


96


Arbeidskenmerken

Vrouwen in de bedrijfstak zorg zijn als enigen gemiddeld langer gaan werken Wijziging deeltijdfactor mannen 2002 - 2007

Wijziging deeltijdfactor vrouwen 2002 - 2007 NL

NL

Bedrijfstak Bedrijfstak Zorg Zorg

Industrie

Industrie

Fin.Fininanc en ieel en zakelijke zakelijke dienstverlening dienstverlening Onderwijs

Horec a

-6%

-5%

-4%

-3%

-2%

-1%

0%

Onderwijs

Horec a

-8%

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

0.1/XXX/Amyyon

Deze stijging kan het gevolg zijn van de stijging van het aandeel vrouwelijke artsen en specialisten in de vrouwelijke arbeidspopulatie in de bedrijfstak zorg. Deze arbeidsgroep heeft in de regel een hogere deeltijdfactor dan de verplegende arbeidsgroep Bron: CBS Nationale Rekeningen; Arbeidsrekeningen

97


Arbeidskenmerken

T.o.v. de totale beroepsbevolking en andere bedrijfstakken werken er relatief weinig allochtonen in de bedrijfstak zorg

Verdeling medewerkers naar etniciteit per bedrijfstak - 2005 100% 90% 80% 70% 60% Autochtonen Allochtonen

50% 40% 30% 20% 10% 0%

0.1/XXX/Amyyon

Totaal beroepsbevolking

Bedrijfstak Zorg

Industrie

Zak.dienstv.

Onderwijs

Horeca

Bron: CBS Arbeidsrekeningen, 2005

98


Arbeidskenmerken

De medewerkers in de bedrijfstak zorg hebben een relatief hoog opleidingsniveau Verdeling medewerkers naar opleidingsniveau per bedrijfstak - 2005 100% 90% 80%

hoog 70% 60%

middelbaar

50% 40%

laag

30% 20% 10% 0%

0.1/XXX/Amyyon

Totaal beroepsbevolking

Bedrijfstak Zorg

Industrie

Zakelijke dienstverlening

Onderwijs

Horeca

Bron: CBS Arbeidsrekeningen 2005

99


Arbeidskenmerken

Eigen personeelskosten vormen in de bedrijfstak zorg een veel groter aandeel dan in het bedrijfsleven Aandeel personeelskosten in de zorg is vergelijkbaar met het onderwijs Kostenopbouw 2007 en bedrijfsresultaat in % Inkoop + overige kosten

Personeelkosten

Afschrijvingen

Bedrijfsresultaat %

Huisartsen Tandartsen

NB

Apothekers Paramedic i

NB

Ziekenhuizen GGZ VV&T GZ Overig

NB

Industrie Zak. dienstv. Onderwijs Horeca

0.1/XXX/Amyyon

0%

20%

40%

60%

80%

100% 0%

10%

20%

Bron: Benchmarkstudies Gezondheidszorg PWC, Ernst&Young 2007-2008, jaarverslagen zorinstellingen, NZa kostenonderzoeken; CBS Nationale Rekeningen en Financiën van ondernemingen Noot: Resultaat huisartsen en apothekers betreft overwinst (praktijkresultaat boven norminkomen praktijkhouders)

30%

100


Arbeidskenmerken

Productie per medewerker (fte) ligt laag in de bedrijfstak zorg en is ook minder dan gemiddeld gestegen Toename productie ’97-’07 per fte

Productie per fte 2007 Totaal Nederland

Totaal Nederland

Bedrijfstak Zorg

Bedrijfstak Zorg

Industrie

Industrie

Zak. dienstv.

Zak. dienstv.

Onderwijs

Onderwijs

Horeca

Horeca

0.1/XXX/Amyyon

0

100

200

300

400 (x €1.000)

0%

20%

40%

60%

80%

Bron: CBS Nationale Rekeningen; Arbeidsrekeningen; Productie; Inkomensvorming

101


Arbeidskenmerken

De productiviteitsontwikkeling van de bedrijfstak zorg houdt gelijke tred met zakelijke dienstverlening, maar blijft achter bij het NL gemiddelde

Index productie bedrijfstak per arbeidsjaar 180

Industrie 170 160

Onderwijs 150

Nederlands gemiddelde

140

Fin. en zakelijke dienstverlening Zorg Horeca

130 120 110 100

0.1/XXX/Amyyon

1997

2002

2007

Bron: CBS Nationale Rekeningen; Arbeidsrekeningen; Productie

102


Arbeidskenmerken

De beloning van de medewerker in de bedrijfstak zorg ligt onder en is achtergebleven bij het Nederlands gemiddelde Beloning per medewerker 2007 (fte)

Toename beloning per arbeidsjaar 1997 - 2007 Inflatie

Totaal Nederland

Totaal Nederland

Bedrijfstak Zorg

Bedrijfstak Zorg

Industrie

Industrie

Zak. en fin. dienstv.

Zak. en fin. dienstv.

Onderwijs

Onderwijs

Horeca

Horeca

0.1/XXX/Amyyon

0

10

20

30 40 (x 1.000 €)

50

60

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Bron: CBS Nationale Rekeningen; Arbeidsrekeningen; Productie; Verbruik; Inkomensvorming

103


Ontwikkeling Productie

Zorg is een van de snelst groeiende bedrijfstakken in productie… •

Zorg is de afgelopen 10 jaar circa ½ keer meer gegroeid dan het Nederlands gemiddelde

•

Koploper is echter IT/Telecom die ruim 2 keer meer is gegroeid dan het Nederlands gemiddelde Index productie per bedrijfstak/sector

Index productie, 1997 = 100

260

IT

240 220 200

Zorg Onderwijs Fin. en zakelijke dienstverlening Nederlands gemiddelde Industrie Horeca

180 160 140

Inflatie 120 100 80

0.1/XXX/Amyyon

1997

2002

2007

Bron: CBS Nationale Rekeningen; Productie

104

Bedrijfstakvergelijking Branchevergelijking

Ontwikkeling Werkgelegenheid

… en in werkgelegenheid •

Werkgelegenheid in de zorg is de afgelopen 10 jaar circa 3 keer meer gegroeid dan het Nederlands gemiddelde

•

Koploper is echter ook hier IT/Telecom die meer dan 6 keer meer is gegroeid dan het Nederlands gemiddelde Index werkgelegenheid per bedrijfstak/sector 180

IT

Index arbeidsjaren, 1997 = 100

170 160 150

Zorg

140 130

Fin. en zakelijke dienstverlening

120

Onderwijs Horeca Nederlands gemiddelde

110 100 90

Industrie

80

0.1/XXX/Amyyon

1997

2002

2007


105

Bedrijfstakvergelijking Branchevergelijking

Ontwikkeling Consumptie

De consumptie van slechts enkele goederen of diensten houdt gelijke tred of groeit sneller dan de zorgconsumptie Het aandeel van de zorguitgaven in de totale consumptieve uitgaven is gestegen, maar minder hard dan bijvoorbeeld uitgaven aan telecom (vooral door mobiele telefonie) Index consumptie per bedrijfstak/sector 2007 1997 = 100 Index omvang, 1997 = 100

260 240 220 200 180 160 140

Inflatie

120 100 80

0.1/XXX/Amyyon

Telecom

Bank en verz.

Zorg

Electriciteit

Audio-, Video- en tel.app.

Vervoer

Totaal BNP

Voeding

Bron: CBS Productie; Consumptie

106

0.1/XXX/Amyyon

5. Economische toegevoegde waarde van de bedrijfstak Zorg

107

Economische toegevoegde waarde van de bedrijfstak Zorg Agenda Economische toegevoegde waarde van de bedrijfstak Zorg Toegevoegde waarde in enge zin

Bruto toegevoegde waarde Bruto toegevoegde waarde relatief

Economisch effect van de zorg

Input-output relaties Multipliereffect zorg vs. andere sectoren

Effect op periferie

Vervoer Horeca Detailhandel

Innovatie

R&D inspanningen Patentaanvragen absoluut Private equity investeringen Gazellen bedrijven Innovatieplatforms Impact van innovaties op zorgverlening

0.1/XXX/Amyyon


108

Toegevoegde waarde in enge zin

Observaties

0.1/XXX/Amyyon

De bedrijfstak zorg levert relatief veel economisch toegevoegde waarde ten opzichte van de totale productie •

De bedrijfstak zorg levert relatief veel economisch toegevoegde waarde ten opzichte van de totale productie

•

94% van de vraag naar gezondheidszorg zijn consumptieve bestedingen

•

Het multiplier effect van de bedrijfstak zorg is laag in vergelijking met andere sectoren – Dit is het gevolg van de hoge arbeidsintensiteit van de zorgverlening. Er wordt veel waarde toegevoegd in de zorg zelf en relatief weinig ingekocht

•

Het aandeel aan zorggerelateerde producten in de Nederlandse export is laag

•

In de periferie van de zorg leveren bedrijven (niet-medische) producten en diensten aan de gebruikers (en medewerkers) in de zorg

109



De bedrijfstak gezondheidszorg levert relatief veel toegevoegde waarde1 ten opzichte van de totale productie Bruto toegevoegde waarde1 van de bedrijfstak gezondheidszorg vs andere bedrijfssectoren (x € mln) 2005 - 2008

2008

80%

160

70%

140

60%

Overheid

120

2006

2007

2008

0

0% Landbouw, bosbouw en visserij

2005

10% Energie- en waterleidingbedrijven

0

20 Delfstoffenwinning

20

Overige dienstverlening Energie- en waterleidingbedrijven Landbouw, bosbouw en visserij

20%

Bouwnijverheid

Delfstoffenwinning

40

40

Vervoer, opslag en communicatie

60

30%

60

Gezondheidszorg en welzijnszorg

80

40%

80

Overheid

Gezondheidszorg en welzijnszorg Vervoer, opslag en communicatie Bouwnijverheid

50%

100

Industrie

120 100

Bruto TW / Totale productie

180

Handel, horeca en reparatie

140

Bruto TW (2008)

Financiële en zakelijke dienstverlening Handel, horeca en reparatie Industrie

Fin. & zakelijke dienstverlening

160

0.1/XXX/Amyyon

In de zorg wordt de toegevoegde waarde vooral gerealiseerd doordat het een bedrijfstak is met een zeer arbeidsintensief productieproces 1De

toegevoegde waarde is het verschil tussen de marktwaarde van productie en de daarvoor ingekochte grondstoffen. Het is dus gelijk aan de omzet minus de ingekochte goederen. De bruto toegevoegde waarde is de toegevoegde waarde inclusief de bedragen die opzij worden gezet voor vervangingsinvesteringen. Zie bijlagen Bron: CBS Nationale Rekeningen

110



De toegevoegde waarde van de bedrijfstak zorg stijgt, maar blijft t.o.v. de totale productie zeer stabiel

Bruto Toegevoegde Waarde en inkoop door de bedrijfstak zorg 1990-2008 (x € mrd) 70

60

Intermediair gebruik (inkoop)

50

40

30

Toegevoegde w aarde

73,6%

73,6%

73,6%

73,4%

72,3%

73,1%

10

72,6%

20

2005

2006

2007

2008

0

0.1/XXX/Amyyon

1990

…

1995

…

2000

…

111



De bedrijfstak zorg heeft een relatief hoge toegevoegde waarde vergeleken met het bedrijfsleven Toegevoegde waarde1 2007 in % Toegevoegde waarde

Inkoop

•

Toegevoegde waarde is het verschil tussen de marktwaarde van de productie en de daarvoor ingekochte grondstoffen

•

De hoge arbeidsintensiteit van de productie zorgt voor een relatief hoge toegevoegde waarde van de zorg – Relatief veel loonkosten

Ziekenhuizen GGZ VV&T

–

GZ

•

Bedrijfstak Zorg

Relatief weinig inkoop-kosten

De relatieve toegevoegde waarde in de zorg is vergelijkbaar met het onderwijs, ook een arbeidsintensieve sector

Industrie Zak. dienstv. Onderwijs Horeca 0%

20%

40%

60%

80%

100%

0.1/XXX/Amyyon

1Macro-economische

definitie: De toegevoegde waarde is het verschil tussen de marktwaarde van productie en de daarvoor ingekochte grondstoffen. Het is dus gelijk aan de omzet minus de ingekochte goederen. De bruto toegevoegde waarde is de toegevoegde waarde inclusief de bedragen die opzij worden gezet voor vervangingsinvesteringen. Zie ook bijlagen Bron: CBS Nationale Rekeningen; Productie, verbruik en inkomensvorming

112



De beloning van de medewerker in de bedrijfstak zorg ligt onder het gemiddelde, maar de toegevoegde waarde ligt 30% lager Beloning per medewerker 2007 (fte)

Toegevoegde waarde1 per medewerker 2007 (fte) Totaal Nederland

Totaal Nederland

Bedrijfstak Zorg

Bedrijfstak Zorg

Onderwijs

Onderwijs

Horec a

Horec a

Industrie

Industrie

Zak. dienstv.

Zak. dienstv. 0

20

40 60 (x 1.000 €)

80

100

120

0

10

20

30 40 (x 1.000 €)

50

60

0.1/XXX/Amyyon

De toegevoegde waarde van de gehele bedrijfstak zorg is weliswaar relatief hoog, maar door het grote aantal fte’s is de toegevoegde waarde per fte niet zeer hoog Macro-economische definitie: De toegevoegde waarde is het verschil tussen de marktwaarde van productie en de daarvoor ingekochte grondstoffen. Het is dus gelijk aan de omzet minus de ingekochte goederen. De bruto toegevoegde waarde is de toegevoegde waarde inclusief de bedragen die opzij worden gezet voor vervangingsinvesteringen. Zie ook bijlagen Bron: CBS Nationale Rekeningen; Arbeidsrekeningen; Productie; Verbruik; Inkomensvorming

1

113


Bruto toegevoegde waarde absoluut Bruto toegevoegde waarde relatief

Economisch effect van de zorg


Effect op periferie


Innovatie


0.1/XXX/Amyyon


114

Multiplier effect


94% van de gezondheidszorg wordt afgenomen door consumenten Vereenvoudigde Input-outputtabel van de Nederlandse economie Geleverd aan

1.638 1.298 5.046 1.063 1.187 341

730 75.042 47.076 11.937 7.127 2.626

537 13.804 82.672 4.080 7.871 3.645

32 9675 4313 13065 823 197

53 13.302 9.711 649 31.542 522

503 3.050 15.047 5.556 5.499 7.475

Totaal intermed. levering 3.493 116.171 163.865 36.350 54.020 14.806

10.573

144.509

112.609

28105

55.779

37.130

388.705

35.487

78.417

105.864

3690

22.054

49.637

295.149

3.030

122.274

39.421

6649

10.426

5.445

187.245

707

1.471

4.391

339

3.381

4.907

15.196

13.706

99.090

67.586

11.302

55.232

17.371

264.287

63.503

445.761

329.871

50.085

146.872

114.490

1.150.582

GezondEnergie en Producten Diensten Vastgoed heidszorg milieu Gezondheidszorg Producten Diensten Energie en milieu Vastgoed Overig Totaal intermed. Inkoop Loonkosten

Geleverd door

Overige uitgaven Invoer ontvang. Belasting bedrijfstak Marge

Totaal input

Overig

Overige inkomsten leverende bedrijfstak ConsumpInvesteExport tieve ringen ea 1 besteding 276 59.445 243 193.175 28.485 107.930 62.291 76.250 27.465 2.141 10.745 849 3.175 41.212 48.465 3.810 93.410 2.464 264.868

309.547

187.416

Totaal output 63.503 445.761 329.871 50.085 146.872 114.490 1.150.582

94% van de output van de bedrijfstak zorg bestaat uit consumptieve bestedingen 0,4% van de output van de bedrijfstak zorg bestaat uit export

De input-outputtabel geeft inzicht in de productiestructuur van een economie: Wie produceert wat, en wie gebruikt dat? • Intermediair gebruik van goederen en diensten tussen de verschillende bedrijfsklassen in Nederland • Specificaties van de finale bestedingen per bedrijfstak, t.w. consumptie, export en investeringen

0.1/XXX/Amyyon

• 1

Specificaties van de overige uitgaven van de bedrijfstak

Consumptieve bestedingen is inclusief consumptieve bestedingen door de overheid

Bron: CBS Nationale Rekeningen 2008, bewerking Boer & Croon

115

Multiplier effect


Het multiplier effect van de bedrijfstak zorg is 1,26. Dat is relatief laag in vergelijking met andere sectoren Gemiddelde multipliers per sector (2001)

1,8

De multiplier geeft het economisch effect van de bedrijfstak zorg op andere sectoren aan •

De multiplier wordt gebruikt om de gevolgen van een vraagimpuls in een bepaalde sector op de vraag in andere sectoren te berekenen. Een multiplier van bijvoorbeeld 1,6 geeft aan dat behalve het oorspronkelijke directe effect ter grootte van 1, nog een additioneel indirect effect van 0,6 optreedt, elders in de economie.

•

De multiplier wordt berekend op basis van de Input-Outputtabel (zie bijlage voor de berekeningswijze)

1,7 1,6

Gemiddeld

1,5 1,4 1,3 1,2

0.1/XXX/Amyyon

Gezondheidszorg

Tertiaire en quartaire sector

Communicatie, reparatie en transport

Industrie en delfstoffenwinning

Landbouw en visserij

Openbare nutsbedrijven

1

Bouwnijverheid en bouwinstallatiebedrijven

1,1

Bronnen: CBS; LEI Regionale input-outputanalyse, In welke regio's en sectoren heeft een vraagimpuls het hoogste rendement? Van Leeuwen, Bos, Vleugel, 2001; bewerkingen Boer & Croon

De multiplier van de bedrijfstak zorg is relatief laag •

De multiplier van de bedrijfstak zorg is 1,26. Dat is relatief laag ten opzichte van andere sectoren

•

De tertiaire en quartaire sector (resp. dienstensector en collectieve sector) scoort in zijn geheel laag

•

De gezondheidszorg heeft een zeer hoge arbeidsintensiteit. Veel toegevoegde waarde in de kolom wordt binnen de gezondheidszorg zelf geleverd

•

Toch kan gesteld worden dat voor elke euro die in zorg gestoken wordt, zo’n 26 cent elders aan additioneel effect wordt gesorteerd 116

Multiplier effect


De zorggerelateerde export bestaat voor meer dan de helft uit farmaceutische producten en medische apparatuur

De bedrijfstak zorg exporteert voor ca. € 276 mln (2008)

De totale geschatte export van zorggerelateerde producten en diensten bedraagt ca. € 14 mrd1 (2008)

Zorggerelateerde export (* € mrd, 2008) 14

0,4%

96,9%

12

Auto's en transport

10 8

Machines en apparatuur (excl medisch) Zakelijke dienstverlening

6

Kleding en schoeisel

4

Voeding

3,1%

99,6% 2

export van zorgproducten en -diensten

Export van zorggerelateerde producten

aanbod zorgproducten en -diensten in NL

Export van niet-zorggerelateerde producten

Overig

0

Chemie (incl Farmacie) Medische machines en apparatuur

•

Het aandeel aan zorggerelateerde producten in de Nederlandse export is met 3% laag te noemen

•

De zorggerelateerde export bestaat voor meer dan de helft uit farmaceutische producten en medische apparatuur

Aanname: per bedrijfstak is bij de export de verhouding van zorggerelateerde diensten/niet-zorggerelateerde diensten hetzelfde als voor binnenlandse verkopen Bron: CBS, bewerking Boer & Croon

0.1/XXX/Amyyon

1

117

Multiplier effect


De bedrijfstak zorg importeert voor ca. € 3,8 mrd

Aandeel van de import in de inkopen per bedrijfstak (2008)

import

inkopen in NL

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Gemiddeld NL

Producten

Diensten

Bedrijfstak Energie en Zorg milieu

Vastgoed

•

De bedrijfstak zorg importeert in 2008 voor ca. € 3,8 mrd1. Dat komt neer op ca 20% van de totale inkopen door de zorg

•

Hiermee is de zorg in lijn met het gemiddelde van de andere dienstverlenende branches

0.1/XXX/Amyyon

Bron: CBS Nationale Rekeningen 2008, bewerking Boer & Croon. 1Totale

inkoopbedrag is € 16,9 mrd. Verhouding import/inkoop NL op basis van IO tabel.

118



Multiplier effect


Effect op periferie


Innovatie


0.1/XXX/Amyyon


119

Effect op periferie

In de periferie van de zorg leveren bedrijven producten en diensten aan de gebruikers (en medewerkers) van de bedrijfstak zorg •

Naast de actoren in de bedrijfstak zorg, de toeleveranciers en de facilitators, zijn er in de periferie van de zorg ook spelers actief. Deze spelers leveren niet direct aan de bedrijfstak zorg, maar aan de gebruikers (en bezoekers) van de bedrijfstak zorg

•

Het merendeel van deze spelers levert activiteiten aan gebruikers van zorgaanbieders van intramurale behandeling en verzorging en in mindere mate aan gebruikers van 1e-lijn en overige zorg

•

Deze spelers zijn niet meegenomen in de scope van het onderzoek en derhalve niet kwantitatief in kaart gebracht. Echter, aangezien dit economische activiteiten zijn die (een deel van) hun bestaansrecht ontlenen aan de aanwezigheid van de zorgaanbieders, geven we een aantal voorbeelden Spelers in periferie van de zorg Vervoer

Vervoer van en naar zorginstellingen: - Taxibedrijven1 - Openbaar vervoer

Horeca

Verkoop van eten en drinken in (de directe omgeving van) zorginstellingen: - Restaurants en lunchrooms - Broodjeszaken, coffee-corners, ijssalons - etc…

Retail

Verkoop van producten in (de directe omgeving van) zorginstellingen: - Reform en homeopathische artikelen - Opticiens en audiciens, aanbieders rollators en scootmobiels2 - Boetieks, bloemisten, media - Bakkers, supermarkten - etc…

zover zittend patiëntenvervoer door zorgverzekeraars vergoed wordt, maken taxidiensten deel uit van de bedrijfstak gezondheidszorg. Niet-vergoed taxi-vervoer, waaronder ook vervoer van het bezoek intramurale patiënten, speelt zich af in de periferie van de zorg.

0.1/XXX/Amyyon

1Voor

2Genoemde

producten worden veelal (deels) vergoed binnen ZVW, AWBZ of WMO. Voor dat gedeelte spelen deze activiteiten zich af binnen de zorg.

120



Multiplier effect


Effect op periferie


Innovatie


0.1/XXX/Amyyon


121

Innovatie

Observaties

De zorg is verantwoordelijk voor een groot aandeel van de innovatieactiviteiten in Nederland Zorginnovatie kan gedefinieerd worden als:

0.1/XXX/Amyyon

“Het geheel van bewust gekozen activiteiten die gericht zijn op het realiseren van verandering in de gezondheidszorg, welke ten doel heeft om met toegenomen effectiviteit te voldoen aan de zorgvraag met behoud of verbetering van de kwaliteit” [Definitie GHIP: Good Healthcare Innovation Practice] •

In 2003 werd er in totaal € 1,7 mrd uitgegeven aan R&D inspanningen in de zorg

•

In 2005 genereerde Nederland 2,4% van de zorggerelateerde patentaanvragen wereldwijd. Dat lijkt niet veel, maar relatief naar bevolkingsomvang voert Nederland daarmee wereldwijd de lijst aan met zorggerelateerde patentaanvragen

•

Het grootste aantal Private Equity investeringen (26%) vindt plaats in gezondheidszorg en biotechnologiebedrijven –

Het gros van deze PE investeringen wordt in biotechnologie gestoken.

–

In totale Private Equity investeringsbedrag wordt de zorg & biotechnologie ingehaald door energie & milieu

–

Tussen 2005 en 2007 is ook de inzet van venture capital in de Nederlandse Life Sciences en Medische Technologie sterk toegenomen

•

De farmacie sector levert relatief veel sterk groeiende bedrijven op

•

Nederland ligt rond het Europees gemiddelde in de toepassing van innovatieve technieken, zoals minimaal invasieve ingrepen

•

Overheid en bedrijfsleven zijn actief in het stimuleren van innovatie in de zorg. –

Dit leidt ondermeer tot een groot aantal zorg-op-afstand projecten

–

De regio Eindhoven heeft zich ontwikkeld tot een cluster met een aanzuigende werking op innovatieve healthcare bedrijven

122

Innovatie

R&D inspanningen

In 2003 werd er in totaal € 1,7 mrd uitgegeven aan R&D inspanningen in de zorg Uitgaven t.b.v. zorggerelateerde R&D (2003, * € mln)

146 9% 187 11%

Arbeidsvolume t.b.v. zorggerelateerde R&D (2003, * 1000 fte)

Universiteiten en UMC's 653 38%

Farmaceutische industrie Overig industrie en groothandel

254 15%

Researchbedrijven

462 27%

2 13% 1,7 11% 1,8 12%

R&D instellingen (muv univ. en UMC)

Totaal: 1,7 mrd

0.1/XXX/Amyyon

Gez. R&D universiteiten en UMC's Gez. R&D farmaceutische industrie Gez. R&D overig industrie en groothandel Gez. R&D researchbedrijven1 Gez. R&D instellingen2 (muv univ. en UMC) Totaal gezondheidszorggerelateerde R&D

6,6 45%

2,9 19% Totaal: 15.000 fte

Arbeidsvolume (* 1000 fte) 2003 2004 6,6 ? 2,9 2,7 1,8 1,6 1,7 1,7 2 1,8 15 ?

Uitgaven (* €mln) 2003 2004 ? 653 462 458 254 237 187 173 146 137 ? 1702

Bron: CBS 1Gez.R&D researchbedrijven: R&D in de bedrijven uit de bedrijfstak Medisch en farmacologisch speur- en ontwikkelingswerk (SBI 73103). Bedrijven zijn voor meer dan de helft privaat gefinancierd. Bevat ook de totale omzet en arbeidsvolume van Clinical Research Organisaties. 2Gez.R&D instellingen (muv univ. en UMC): R&D bij gezondheidsgerelateerde instellingen of gezondheidsgerelateerde delen van instellingen (instellingen zijn voor meer dan de helft publiek gefinancierd). Bevat ook de totale omzet en arbeidsvolume van biomedisch proefdieronderzoek bij apen

123

Innovatie

Patentaanvragen

In 2005 genereerde Nederland 2,4% van de zorggerelateerde patentaanvragen wereldwijd

0.1/XXX/Amyyon

Aantal zorggerelateerde patentaanvragen, per land, 1995-2005

Bron: Octrooicentrum Nederland, 2007

Merendeel van de patenten heeft nog betrekking op geneesmiddelen •

Van de Nederlandse patenten heeft het grootste deel betrekking op geneesmiddelen.

•

Steeds meer patenten worden aangevraagd voor medische instrumenten en relatief weinig op het gebied van non-invasieve technieken en ICT. In het bijzonder de deelgebieden imaging, genetische en biomedische technieken, cel engineering en bioinformatica hebben de afgelopen jaren een bovengemiddelde groei doorgemaakt in het aantal aangevraagde patenten

•

Het bedrijfsleven is de grootste aanvrager van patenten, op afstand gevolgd door universiteiten en kenniscentra.

Bronnen: Lambooij M (RIVM), Berg MJ van den (NIVEL). Aantal patentaanvragen Nederland. In: Zorgbalans 2008; Octrooicentrum Nederland, Life Sciences en Gezondheid, ‘Trends in octrooiaanvragen in medische biowetenschappen’, 2006

124

Innovatie

Patentaanvragen

Relatief naar bevolkingsomvang voert Nederland wereldwijd de lijst aan met zorggerelateerde patentaanvragen Aantal zorggerelateerde patentaanvragen per miljoen inwoners, per land 2005

1995-2005 NL USA D B JPN UK EU-15 F S-KOR

0.1/XXX/Amyyon

0

20

40

60

Bron: Octrooicentrum Nederland, 2007

125

Innovatie

PE investeringen

Het grootste aantal Private Equity investeringen vindt plaats in biotechnologie-bedrijven PE Investeringen in Nederland, naar bedrijfssectoren, 2008 (aantal ondernemingen, industrieanalyse) Gezondheidszorg en biotec hnologie Communicatie Zakelijke en industriële producten Computergerelateerde en consumentenelektronic a Consumentengoederen en retail Zakelijke en industriële diensten Energie en milieu Consumentendiensten en overige diensten Transport Constructie Chemische producten en materialen Financiële diensten Vastgoed Overige Agrarisc he sec tor 0

10

20

30

40

50

60

70

80

0.1/XXX/Amyyon

Volgens bronnen ontvangen gezondheidszorg en biotech de meeste PE-investeringen. In de praktijk zal vooral de laatste van de twee hiervoor in aanmerking komen Bron: De Nederlandse PE markt 2008 (PwC)

126

Innovatie

PE investeringen

Het gemiddelde bedrag per PE investering in de zorg & biotech lijkt relatief klein Totale PE investeringsbedrag per sector in 2007 (x € mln) 1800

Chemisc he producten en agrarische sector

1600 Zakelijke en industriele producten en diensten

1400 1200

Consumenten goederen, diensten en retail

1000

Energie en milieu

800

Financiële diensten (incl. vastgoed)

600 ICT 400 Gezondheidszorg en biotechnologie

200

Overige

0 2004

2005

2006

2007

2008

0.1/XXX/Amyyon

Gezien het feit dat in aantal Private equity investeringen in Nederland de gezondheidszorg- en biotechnologiebedrijven de lijst wel aanvoeren, maar op totaal investeringsbedrag in de middenmoot hangen, kan geconcludeerd worden dat het gemiddelde bedrag per PE investering relatief klein is. Bron: “Ondernemend vermogen. De Nederlandse private equity-markt in 2008”, PwC i.o.v. NVP, april 2009

127

Innovatie

Private Equity

Tussen 2005 en 2007 is de inzet van venture capital in de Nederlandse Life Sciences en Medische Technologie sterk toegenomen De inzet van venture capital1 binnen de Banken en venture capital bedrijven nemen met Nederlandse Life Sciences en Medische Technologie name bij midden- en kleinbedrijf een (klein) belang is tussen 2005 en 2007 opgelopen tot € 365 miljoen Gemiddeld deelnamebelang van venture capital instellingen en banken, per sector, naar grootte van bedrijven

Ontwikkeling venture capital investeringen in Life Sciences2 en Medische Technologie

1-25 mw

Groei

120 100

300

80 60

200

40 20

100

0 -20

0

-40 2004

2005

2006

2007

30% van het aantal investeringen vindt plaats binnen de eerste fase van productontwikkeling. Het gaat hier echter in totaal maar om ongeveer 3,5% van het geïnvesteerde kapitaal binnen de Nederlandse Life Sciences en Medische Technologie sector. Investeringsbedragen in startkapitaal zijn dus relatief klein per investering. 0.1/XXX/Amyyon

26-100 mw

> 100 mw

4

140

Aandeel venture capital en banken (%)

400

Groei (%)

Investeringen (mln euro's)

Investeringen

3 2

1 0 Farmaceutische industrie

Medische technologie

Hoewel het geïnvesteerde kapitaal in de beginfase relatief laag is, is het aandeel van financiers (banken en venture capital) in de beginfase van bedrijven Life Sciences en Medische Technologie in de afgelopen twee jaar wel meer dan verdubbeld

1Venture

Capital is een vorm van Private Equity, gericht op investeringen in startende, snel-groeiende ondernemingen is dat een groot deel van deze investeringen in biotechnologie gedaan worden Bron: Zorginnovatieplatform uit ‘Meer rendement uit R&D’

2Inschatting

128

Innovatie

Gazellen bedrijven

De chemie en farmacie sector levert relatief veel sterk groeiende bedrijven op 9,9 procent van de Gazelle bedrijven bevindt zich in de sector chemie- & farmacie, terwijl deze branche slechts 1,5 procent van het Nederlandse bedrijfsleven vertegenwoordigt.

0.1/XXX/Amyyon

1Gazellen

zijn bedrijven die over de periode 2005 tot en met 2007 ononderbroken omzetgroei van in totaal minimaal 20% of meer hebben gerealiseerd en over het laatste jaar ook een positief resultaat hebben gerealiseerd Bron: FD Gazellen Awards 2008, Financieel Dagblad

129

Innovatie

Innovatieplatforms

Er zijn vanuit de overheid een aantal platforms opgericht die gericht zijn op innovatie in (onder andere) de bedrijfstak zorg

Gestart in

Jaarlijks budget

Versterking innovatiekracht Nederland

2004

€ 01

ICTRegie: Platform Health Support (EZ/OCW)

Versnellen van de innovatiecyclus

2005

€ 0,2 mln

Platform ICT & Innovatie (VWS/Nictiz)

Agendasetting, besluitvorming en bewaking van de uitvoering van programma’s

2006

02

Landelijk Platform Zorginnovatie (RegioPlus)

Verbeteren arbeidsproductiviteit en omstandigheden

2006

€ 0,1 mln

Zorginnovatieplatform (VWS)

Verbetering innovatieklimaat en opschaling succesvolle innovaties

2009

€ 21 mln.3

Platforms

Doel

Innovatieplatform (AZ, VWS, EZ, OCW)

Het platform heeft zelf geen budget. Het platform tracht concrete belemmeringen voor innovatie weg te nemen. Het totale bedrag dat het kabinet heeft vrijgemaakt voor innovatie loopt op van tweehonderd miljoen euro in 2004 tot zevenhonderd miljoen euro structureel vanaf 2007.

1

2

Het platform ICT en Innovatie heeft geen budget. Het is aan het Ministerie van VWS om over de financiering van voorstellen van dit platform te beslissen.

Het Zorginnovatieplatform verstrekte in 2008 zelf nog geen subsidies aan partijen. Inmiddels geeft het ZIP wel zelf subsidies uit, via Senternovem, waaronder de Zorginnovatievouchers. 0.1/XXX/Amyyon

3

Bron: websites

130

Innovatie


Er lopen ruim 100 telecareprojecten in Nederland, de meeste in de sfeer van e-domotica en personenalarmering Telecareprojecten in Nederland, begin 2007* Aantal projecten

Aantal woningen/ gebruikers

Gemak, veiligheid en energiebesparing, overwegend in een care-omgeving

60

3.000 W

Personenalarmeringplus

Veiligheid, overwegend in een careomgeving.

10

600 G

Videocommunicatie

Communicatie en informatieuitwisseling, diagnose op afstand, overwegend in een care-omgeving

15

2.500 G

ICT-domotica

Informatievoorziening aan client en verzorger, diagnose op afstand, monitoring, administratie. Overwegend in een care-omgeving

3

250 G

Telemedicine in de thuissituatie

Informatievoorziening aan client en verzorger, monitoring, administratie, diagnose, zowel in care als in cure

> 15

7.000 G

> 100

13.350 W/G

Type

Doel

E-domotica en personenalarmering

Totaal

0.1/XXX/Amyyon

Bron: RIVM, Van Van Houwelingen & Lambooij, 2007 *

De tabel is niet uitputtend omdat niet alle projecten centraal worden bijgehouden

131

Innovatie


In de GGZ worden met e-health toepassingen verschillende patiëntengroepen beter bereikt Aantal e-health projecten in de GGZ (2007) Type

(Na)zorg

Totaal

Depressie

5

7

2

-

-

14

Angststoornissen

-

1

5

-

-

6

13

4

-

9

1

27

2

10

2

-

4

18

20

22

9

9

5

65

Psychische klachten 'allerlei' Problematisch alcoholgebruik Totaal

0.1/XXX/Amyyon

Selectieve Geïndiceerde Behandeling E-consult preventie preventie

Bron: Riper et al., 2007

132

Innovatie


Nederland ligt rond het Europees gemiddelde in de toepassing van innovatieve technieken zoals minimaal invasieve ingrepen Beschikbaarheid minimaal invasieve technieken in OECD-landen, 1996-2005

De beschikbaarheid en de toepassing van minimaal invasieve technieken ligt in Nederland rond het gemiddelde van de OECD-landen

Toepassing chirurgische dagbehandeling in OECDlanden, 1996-2005

In Nederland vinden chirurgische ingrepen vaker plaats in dagbehandeling dan in andere Europese landen

0.1/XXX/Amyyon

De scores worden berekend door het gebruik van een innovatie in een land te delen door het gebruik van een innovatie in alle OECD-landen. De waarde kan dus alleen worden geïnterpreteerd in relatie tot de score van de andere landen Bron: OECD HEALTH DATA 2008, Dec. 08

133

Innovatie


Sinds 1980 is de gemiddelde ligduur bij klinische opnamen gehalveerd Gemiddelde ligduur bij klinische opnamen, naar geslacht mannen

vrouwen

14 12 10 8 6 4 2 0

0.1/XXX/Amyyon

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

•

Als gevolg van innovaties in processen, medische apparatuur en hygiëne herstellen patiënten sneller van ingrepen en worden zware ingrepen in toenemende mate vervangen door minder invasieve ingrepen

•

Ook kunnen door het beter organiseren van de zorg in de thuissituatie patiënten eerder uit het ziekenhuis ontslagen worden

•

Daling van de gemiddelde ligduur leidt tot kostenbeheersing in de zorg

•

Met de komst van DBC’s is er voor ziekenhuizen een extra belang om de verpleegduur per opname te minimaliseren Bron: CBS, Prismant

134

Innovatie

Voorbeelden

De regio Eindhoven heeft een aanzuigende werking op innovatieve healthcare bedrijven Brainport Eindhoven De regio Eindhoven heeft als doel te excelleren als internationale top-technologieregio, o.a. door samenwerking met Leuven, Maastricht en Aken. Door de vele onderzoekscentra, hogescholen en universiteiten is de regio een belangrijke innovatiebron

Voorbeelden van bedrijven in de regio Eindhoven • Philips Healthcare

LifeTec Network LifeTec Network is opgericht door Philips, Schering-Plough, DSM, Medtronic, de TU/e en het AZM/UM. Samen met o.a. Brainport voert LifeTec Network een studie uit om de strategische richting te bepalen voor de regio Zuidoost Nederland om toonaangevend in de wereld te worden als gebied voor industrie, ontwikkeling en onderzoek op het terrein van ‘lifetec’.

•

•

–

Beeldvormende systemen

–

Klinische systemen

–

Thuiszorgoplossingen

– Informatie –en monitoringsystemen GE Healthcare –

Beeldvormende systemen

–

Interventie –en operatieapparatuur

–

Klinische systemen

–

Informatie –en monitoringsystemen

– IT-systemen Medical Development & Technology B.V.

0.1/XXX/Amyyon

–

Röntgenapparatuur

•

– Vruchtbaarheidsinstrumenten Merge Technologies Inc.

•

– Monitoringsystemen Cytocentrics B.V. –

Microscopen en instrumenten voor laboratoria

–

Apparatuur voor celverwerking in laboratoria

135

Innovatie

Voorbeelden

Overige voorbeelden van innovatie1 Type innovatie

Voorbeelden

Nieuwe methoden van zorgverlening

1. Neonatale gehoorscreening: van experiment tot standaardzorg voor alle pasgeborenen 2. Fysiotherapie in de eerste lijn voor vrouwen met incontinentieklachten: droog op eigen kracht 3. Behandeling en zorg van risicozwangere thuis: effectief, vriendelijk en goedkoop 4. Implementatie van laparoscopische chirurgie in Nederland: langzaam maar zeker voortschrijdend

Standaardisering van bestaande zorg

5. Een cataractstraat voor Rotterdamse oogpatiënten: bedrijfsmatig, persoonlijk en hoge kwaliteit 6. Joint Care voor orthopediepatiënten in Den Bosch: patiënten en partners helpen elkaar 7. De mammapoli in Delft: van vraag tot antwoord in één ochtend

Ketenzorg

8. Van consultatiebureauzuster tot nurse practitioner in de integrale reumazorg in Groningen 9. Geïntegreerde diabeteszorg in de regio Gorinchem: continu, overzichtelijk en doelmatig 10. Geïntegreerde zorg aan COPD-patiënten in de Utrechtse regio 11. Transmurale zorg voor patiënten met een beroerte in het Heuvelland: op tijd, effectief en gewenst 12. Geïntegreerde PG zorg in Den Haag: een verpleeghuis van 160 bedden wordt overbodig

Nieuwe structuren voor zorgaanbod in de eerste lijn

13. Lastenverlichting en kwaliteitsverbetering voor een huisartsenpost in Nijmegen 14. Transmurale zorg in de regio Midden-Twente: van ziekenhuis naar thuiszorg zonder hobbels

0.1/XXX/Amyyon

15. Samenhangende zorg in Almere: een continue proeftuin voor zorginnovaties Structuren voor multidisciplinair werken door medisch specialisten en verpleegkundigen

16. Multidisciplinaire zorg aan patienten met vaatziekten: meer samenhang, preventie en kwaliteit

Nieuwe publieke infrastructuren

20. Landelijke vaccinatiecampagne tegen meningokokken C: van consternatie tot slagvaardige campagne

17. Transmurale zorg voor patiënten met kanker in de regio Arnhem 18. Dordtse traumazorg: ketenzorg op maat bij ongevallen en rampen 19. Samenhangend beleid voor spoedeisende ziekenhuisopnamen in Eindhoven: nooit meer opnamestops

21. Het Leidsche Rijn Gezondheids Project: zorgvernieuwing toetsen met dagelijks verzamelde gegevens.

Bron: Moderne patiëntenzorg in Nederland, G. Schrijvers, N. Oudendijk, P. de Vries, e.a.

136

BIJLAGEN • X-check naar te onderzoeken onderdelen • Gebruikte bronnen • Omvang en samenstelling van de zorg • Samenstelling arbeidspopulatie • Toeleveranciers, overheid en ondersteunende organisaties • Zorggebruik in Nederland Den Haag, oktober 2009 • Theorie toegevoegde waarde, IO-tabellen en multiplier

Dit rapport is bestemd voor de organisatie van de opdrachtgever. Verspreiding en reproductie van (delen van) dit rapport buiten de organisatie van de opdrachtgever is niet toegestaan zonder vooraf verstrekte schriftelijke toestemming van Boer & Croon.

BIJLAGEN •

X-check naar te onderzoeken onderdelen

• Gebruikte bronnen • Omvang en samenstelling van de zorg • Samenstelling arbeidspopulatie • Toeleveranciers, overheid en ondersteunende organisaties • Zorggebruik in Nederland

0.1/XXX/Amyyon

• Theorie toegevoegde waarde, input-outputtabellen en multiplier

138

Verslaglegging

Alle te onderzoeken aspecten zijn meegenomen in dit rapport In het rapport dient inzicht te worden verkregen op de volgende gebieden Onderzoeksaspect

Verslaglegging

• Welke actoren zijn er actief binnen en rondom de sector zorg?

In Hoofdstuk 4, in de onderdelen bedrijfskolom en actoren staan voor zorgleveranciers, de toeleveranciers en de faciliterende instellingen weergegeven, naar omvang en producten en diensten

• Welke producten en diensten leveren de actoren? • Hoeveel werkgelegenheid wordt er gegenereerd door de activiteiten van de actoren?

In hoofdstuk 4, Actoren, staat de zorggerelateerde werkgelegenheid bij de verschillende actoren In hoofdstuk 5, Multiplier, staat ook berekend in welke verhouding de werkgelegenheid in de bedrijfstak zorg staat t.o.v. zorggerelateerde werkgelegenheid in de bedrijfskolom zorg

• Op welke manieren zijn de actoren van elkaar afhankelijk? • Welke (structurele) relaties en interacties zijn er tussen de actoren?

De relaties tussen de actoren, daar waar mogelijk gekwantificeerd naar de waarde van de geld of goederen/dienstenstroom, staan weergegeven in Hoofdstuk 4, Relaties tussen actoren

0.1/XXX/Amyyon

• Wat zijn de bijbehorende financiële stromen? • Welke doorkijken op de gezondheidszorg kunnen worden geboden

In hoofdstuk 4, Profit / not for profit

• Wat is de waarde voor de export?

Onderdeel van de input-outputtabel in Hoofdstuk 5 is een waardering van de export van de zorgsector

• Wat is de betekenis van de sector zorg voor innovaties?

In Hoofdstuk 5, Innovatie, wordt ingegaan op indicatoren van zorggerelateerde innovatie, zorggerelateerde R&D investeringen en worden voorbeelden genoemd van innovatie in de zorg

Opbouw “waardeketens” van de klassieke gezondheidszorgonderdelen (Porter)

139

BIJLAGEN • X-check naar te onderzoeken onderdelen • Gebruikte bronnen • Omvang en samenstelling van de zorg • Samenstelling arbeidspopulatie • Toeleveranciers, overheid en ondersteunende organisaties • Zorggebruik in Nederland

0.1/XXX/Amyyon


140

Bronnen

Gehanteerde bronnen Bronnen CBS CPB RIVM Nivel Vektis Zorgmonitor Actiz IGZ PwC Benchmark VVT LHV brancherapport VGN brancherapport SFK SCP Boer & Croon health care database Jaarverslagen zorginstellingen Nederlands Octrooibureau NZa Monitor Huisartsenzorg 2008 Ambulances in Zicht E-Mental Health (Riper et al. 2007) Philips Healthcare Jaarverslag Company.info Good Healthcare Innovation Practice Zorg Innovatie Platform

Neprofarm Vilans Prismant Mezzo Vektis VWS brancherapport Care NZa OECD Heath Data 2008 LEI KNMP PGGM AZW Rijksbegroting VWS ZN Moderne patiëntenzorg NL (Schrijvers et al. 2002) De Nederlandse PE markt 2008 (PwC) BIG NMT IMS Health Mazars Diverse websites

0.1/XXX/Amyyon

CVZ IMS Health Nefarma

141


0.1/XXX/Amyyon


142

0.1/XXX/Amyyon

Sinds 1998 zijn de uitgaven aan zorg gestegen van € 41 mrd naar € 74 mrd

143

0.1/XXX/Amyyon

Productie en capaciteit van zorginstellingen 2006

144

Internationale vergelijking totale uitgaven aan zorg als % BBP Country

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Australia

6,9

7,2

7,3

7,3

7,4

7,4

7,6

7,6

7,8

8

8,3

8,4

8,6

8,6

8,8

8,8

8,7

Austria

8,4

8,4

8,8

9,3

9,7

9,7

9,7

9,8

10

10,1

9,9

10

10,1

10,2

10,3

10,3

10,1

Belgium

7,2

7,6

7,7

7,9

7,7

8,2

8,4

8,3

8,4

8,6

8,6

8,7

9

10,5

10,7

10,6

10,3

Canada

8,9

9,6

9,8

9,7

9,4

9

8,8

8,8

9

8,9

8,8

9,3

9,6

9,8

9,8

9,9

10

Denmark

8,3

8,2

8,3

8,6

8,4

8,1

8,2

8,2

8,3

8,5

8,3

8,6

8,8

9,3

9,5

9,5

9,5

Finland

7,7

8,8

9

8,2

7,7

7,7

7,8

7,4

7,2

7,2

7

7,2

7,6

8

8,1

8,3

8,2

France

8,4

8,6

8,9

9,3

9,3

10,4

10,4

10,2

10,1

10,1

10,1

10,2

10,5

10,9

11

11,1

11

Germany

8,3

9,6

9,6

9,8

10,1

10,4

10,2

10,2

10,3

10,3

10,4

10,6

10,8

10,6

10,7

10,6

Iceland

7,8

8

8,2

8,3

8,1

8,2

8,2

8,1

8,9

9,6

9,5

9,3

10,2

10,4

9,9

9,4

9,1

Ireland

6,1

6,5

7

6,9

6,9

6,7

6,5

6,4

6,2

6,2

6,3

6,9

7,1

7,3

7,5

8,2

7,5

Italy

7,7

7,9

8

7,9

7,6

7,3

7,4

7,7

7,7

7,8

8,1

8,2

8,3

8,3

8,7

8,9

9

6

6

6,3

6,5

6,8

6,9

7

7

7,3

7,5

7,7

7,9

8

8,1

8

8,2

8,1

5,4

5,1

5,4

5,5

5,3

5,6

5,7

5,6

5,7

5,8

5,8

6,4

6,8

7,6

8,1

7,8

7,3

8

8,2

8,4

8,5

8,3

8,3

8,2

7,9

8,1

8,1

8

8,3

8,9

9,4

9,5

Japan Luxembourg Netherlands New Zealand

6,9

7,3

7,5

7,1

7,1

7,2

7,1

7,3

7,8

7,6

7,7

7,8

8,2

8

Norway

7,6

8

8,1

7,9

7,9

7,9

7,8

8,4

9,3

9,3

8,4

8,8

9,8

10

9,7

9,1

8,7

Portugal

5,9

6,4

6,6

6,9

7

7,8

8

8

8

8,2

8,8

8,8

9

9,7

10

10,2

10,2

Spain

6,5

6,7

7,1

7,4

7,3

7,4

7,5

7,3

7,3

7,3

7,2

7,2

7,3

8,1

8,2

8,3

8,4

Sweden

8,2

8

8,2

8,4

8

8

8,2

8,1

8,2

8,3

8,2

9

9,3

9,4

9,2

9,2

9,2

Switzerland

8,2

8,9

9,3

9,4

9,4

9,7

10,1

10,1

10,2

10,3

10,3

10,7

11

11,4

11,4

11,4

11,3

Turkey

3,6

3,8

3,8

3,7

3,6

3,4

3,9

4,2

3,6

4,8

4,9

5,6

5,9

6

5,9

5,7

6

6,4

6,9

6,9

7

6,9

7

6,8

6,8

7,1

7,2

7,5

7,6

7,7

8

8,2

8,4

11,9

12,6

12,9

13,2

13,1

13,3

13,2

13,1

13

13,1

13,2

13,9

14,7

15,1

15,2

15,2

15,3

UK

0.1/XXX/Amyyon

United States

Bron: OESO Health Data 2008

145

Uitgaven aan personal health care per hoofd van de bevolking (US$ 2000-prijzen) Country

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Australia

1333

1375

1431

1478

1514

1575

1660

1715

1809

1922

2005

2117

2203

2259

2356

2378

2432

Austria

1757

1794

1890

1984

2129

2168

2193

2285

2416

2517

2567

2605

2673

2727

2770

2812

2864

2599

2693

2610

2638

Belgium Canada

1884

1975

2024

2017

1993

1948

1913

1975

2084

2104

2168

2276

2390

2420

2492

2541

2632

Denmark

1872

1872

1896

1969

2016

1989

2053

2092

2174

2265

2292

2369

2441

2488

2571

2644

2767

Finland

1501

1607

1585

1441

1391

1399

1474

1469

1490

1551

1590

1669

1777

1902

1994

2099

2147

France

1695

1753

1818

1887

1910

2034

2050

2060

2106

2169

2227

2289

2375

2462

2537

2590

2608

Germany

1790

1929

1896

1992

2078

2156

2163

2213

2267

2338

2393

2429

2459

2430

2475

2529

699

739

762

821

903

1030

1059

1149

1164

Hungary Iceland

1800

1814

1773

1805

1814

1839

1927

1973

2364

2622

2662

2689

2885

3007

3061

3092

3052

Italy

1584

1662

1690

1683

1665

1624

1657

1743

1768

1810

1939

2006

2049

2050

2158

2213

2264

1503

1593

1604

1638

1708

1794

1859

1893

1942

1999

2068

2089

521

541

510

597

663

787

816

894

942

1056

1187

Japan Korea

358

377

414

425

438

473 1761

1795

1898

1858

2264

2411

2620

2870

2940

3234

3139

1588

1655

1722

1754

1759

1780

1810

1832

1844

1922

1950

2073

2211

2349

2430

2504

2599

1775

1889

1983

Luxembourg Netherlands New Zealand Norway

1873

2019

2119

2128

2202

2276

2353

2608

2901

2937

Portugal Slovak Republic Spain

823

Sweden Switzerland

2291

2440

2526

3286

3379

3361

3235

3129

1387

1407

1450

1514

1581

1617

1597

592

573

600

645

679

792

878

970

1277

1303

1347

1404

1433

1464

1484

1667

1709

1758

1807 2640

1779

1742

1784

1862

1871

1975

2067

2164

2253

2378

2479

2513

2604

2519

2563

2614

2715

2770

2870

2933

3014

3169

3261

3332

3407

3448

323

343

4213

4437

4643

4785

4905

United Kingdom

0.1/XXX/Amyyon

2908

1243

Turkey

United States

2748

1560 2962

3111

3253

3345

3406

3498

3575

3664

3771

3885

4010

5018

Bron: OECD HEALTH DATA 2008, Dec. 08

146

Omvang intramurale actoren bedrijfstak zorg 2007

Ziekenhuizen

GGZ

VV&T

GZ

117

102

721

150

Totaal bedrijfsopbrengsten (mln euro)

17.189

4 630

13 598

5 883

Totaal netto-omzet

14.979

3 972

11 848

5 529

12.926

3 872

10 910

5 333

2.054

100

938

195

waarvan B-segment

1.042

nvt

16

Nvt

Niet-gebudgetteerde zorgprestaties

333

38

534

133

Overige dienstverlening

678

62

389

62

Totaal overige bedrijfsopbrengsten

2210

658

1 749

354

25

0

950

2

1.406

544

197

222

779

114

602

130

Aantal instellingen

Wettelijk budget en/of subsidies Totaal overige netto-omzet

WMO-subsidies Huishoudelijke Hulp Overige subsidies en bijdragen

0.1/XXX/Amyyon

Niet eerder genoemde bedrijfsopbrengsten

Bron: CBS

147

Totale Macrobudget voor huishoudelijke hulp in de WMO bedraagt 1,4 mrd

Opbouw macrobudget voor WMO huishoudelijke hulp (2008, x € mrd) 1,6 1,4 0,18 1,2 1 1,05 0,8 0,6

1,22

0,4 0,20

0,2

0,15

0

0.1/XXX/Amyyon

Budget huishoudelijke hulp VWS

Eigen bijdragen

Uitgaven Zorg in Natura

Uitgaven PGB

Overschot

Bron: SCP, advies macrobudget huishoudelijke hulp WMO

148

Productie en capaciteit ziekenhuis- en revalidatiezorg 2007* SBI codering

Academ. Ziekenhuizen

Alg. Ziekenhuizen

Cat. Ziekenhuizen

GGZ

GZ

VV&T

Overig

Grootheid

Variabele

Capaciteit ziekenhuiszorg (excl. GGZ)

Bedden klinische, dag-, deeltijdbehand.

55 727

8 054

45 060

1 832

-

-

696

85

Klinische verpleegdagen (*1000)

11 271

1 740

9 248

134

-

-

137

12

Dag- en deeltijdbehandelingen (*1000)

1 703

190

1 456

30

-

-

27

-

Eerste polikliniekbezoeken (*1000)

10 267

1 106

8 897

124

-

-

140

-

Klinische opnamen (*1000)

1 780

224

1 513

18

-

-

25

-

Bedden klinische behandeling

1 786

-

15

1 771

-

-

-

-

Poliklinische behandelplaatsen

1 066

-

35

1 031

-

-

-

-

Klinische verpleegdagen (*1000)

455

-

8

447

-

-

-

-

Revalidatiebehandeluren (*1000)

2 255

-

60

2 195

-

-

-

-

Eerste consulten (*1000)

43

-

3

40

-

-

-

-

Productie ziekenhuiszorg (excl. GGZ)

Capaciteit revalidatiezorg

Productie revalidatiezorg

0.1/XXX/Amyyon

Totaal

Bron: CBS; Tabel geeft weergave van direct beschikbare informatie conform SBI codering e dekt niet de volledige gezondheidszorg conform de definitie in dit onderzoek af

149

Productie en capaciteit intramurale zorg 2007* SBI codering

Acad. Alg. Cat. Zieken- Zieken- Ziekenhuizen huizen huizen

GGZ

GZ

VV&T

Overig

-

767

341

62 735

122

1 532

-

280

123

22 465

44

-

-

-

-

-

13

-

101 152

-

3 130

-

342

315

97 203

162

35 265

-

1 105

-

117

154

33 829

59

Dagen kortdurend verblijf (*1000)

1 113

-

40

-

2

3

1 067

1

Nachten nachtverzorging (*1000)

2

-

-

-

-

-

2

-

Uren extramurale huishoudelijke verz. (*1000)

52 799

-

1 341

-

6

96

51 267

89

Uren extramurale persoonlijke verz. (*1000)

30 457

-

746

-

46

649

28 860

156

Uren extramurale verpleging (*1000)

11 540

-

291

2

36

450

10 694

67

Uren extram. begeleiding (excl. dagact.) (*1000)

19 327

-

239

28

292

8 168

9 109

1 491

743

-

6

5

33

607

78

14

80

-

1

-

-

1

78

-

.

.

.

.

.

.

.

.

24 374

0

425

121

1 323

12 842

8 793

870

Grootheid

Variabele

Capaciteit intramurale zorg met VPH

Intramur. plaatsen met behandeling VPH

68 248

-

4 283

Intramur. verpleegd. met behandeling VPH (*1000)

24 445

-

13

Intramur plaatsen zonder behandeling VZH Intramur verzorgingsdagen z. behand. VZH (*1000)

Productie Intramurale verpleging Capaciteit intramurale zorg zonder VZH

Productie intramurale verzorging

Nachten nachtverpleging (*1000)

Uren extramurale behandeling (*1000) Uren prenatale zorg (*1000) Uren advies, instructie en voorlichting (*1000) 0.1/XXX/Amyyon

Totaal

Dagdelen groepsgewijze dagactiviteiten (*1000)


150

Productie en capaciteit GGZ en Gehandicaptenzorg 2007* SBI codering Totaal Grootheid

Capaciteit GGZ

Productie GGZ

Variabele

0.1/XXX/Amyyon

Cat. Ziekenhuizen

GGZ

GZ

VV&T

Overig

22 383

-

1 115

-

20 947

206

22

93

Plaatsen beschermd wonen

11 739

-

-

-

9 370

637

222

1 511

Klinische verpleegdagen GGZ (*1000)

7 701

-

357

-

7 235

71

8

30

Verzorgingsdagen beschermd wonen (*1000)

3 761

-

-

-

2 761

335

136

528

Deeltijdbehandelingen (*1000)

1 529

-

124

-

1 347

34

10

13

12 104

-

412

-

11 081

56

112

443

62

-

10

-

52

-

-

-

Intramur. plaatsen met behandeling GHZ

42 147

-

-

-

143

40 771

1 168

65

Intramur. plaats. zonder behandeling GHZ

24 154

-

-

158

12

23 300

635

50

Klinische verpleegdagen GHZ (*1000)

18 648

-

-

-

53

18 121

451

23

8 474

-

-

53

4

8 188

212

17

Eerste klinische opnamen (*1000)

Productie intraen semimurale GHZ

Alg. Ziekenhuizen

Bedden klinische en deeltijdbehand. GGZ

Poliklinische face-to-face contacten (*1000)

Capaciteit intraen semimurale GHZ

Acad. Ziekenhuizen

Klinische verzorgingsdagen GHZ (*1000)


151

Huisartsen gaan steeds meer samenwerken in groepspraktijken Relatief aantal huisartsen naar praktijkvorm (2002-2007)

Solopraktijk

Duopraktijk

Groepspraktijk

2002

2003

2004

2005

2006

2007

0.1/XXX/Amyyon

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Bron: Vektis

152

De opbrengsten per medewerker liggen bij apotheken en huisartsen beduidend hoger dan bij andere zorgaanbieders Totale bedrijfsopbrengsten per medewerker (* €1000) in 2006

250

200

150

100

50

?

0.1/XXX/Amyyon

oe r en ve rv

&T VV

G Z

G G Z

n ze en hu i

Zi ek

ot he ra pi e

Fy si

Zi ek

M ed is c

he

la

bo ra to r

ia

G G D

ts en Ta nd ar

ui sa r H

Ap ot he k

en

ts en

0

Bron: CBS

153

Omvang patiëntenverenigingen en beroepsorganisaties Patiëntenverenigingen Astma Fonds Longpatiëntenvereniging

Omzet

Aantal leden

Jaar 2009

14.576.000

2008

40.000

Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV)

1.477.016

2008

73.000

2008

Diabetesvereniging Nederland (DVN)

3.941.730

2008

57.922

2008

Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK)

1.098.633

2008

25.000

2008

Per Saldo

2.604.993

2008

23.000

2009

522.857

2008

10.000

2008

Nederlandse Vereniging voor Slechthorenden (NVVS)

.

.

9.500

2009

Vereniging Spierziekten Nederland

.

.

8979

2008

283.891

2008

7920

2008

.

.

1.989

2009

Nederlandse Coeliakie Vereniging (NCV)

Antroposana Osteoporose Vereniging

Beroepsorganisaties

Omzet

Jaar

Aantal mw.

Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP)

23.000.000

2006

130

GGD Nederland

13.100.000

2006

81

Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV)

13.358.094

2008

Jaar 2006 2006

83

2009

Landelijke Vereniging Georganiseerde eerste lijn (LVG)

3.218.818

2008

20

2009

Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN)

8.047.045

2008

50

2009

Actiz

13.197.154

2008

82

2009

Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ)

11.748.000

2008

74

2008

GGZ Nederland

10.300.000

2008

70

2008

8.320.000

2008

52

2008

Verpleegkundigen en verzorgende Nederland (V&VN) 0.1/XXX/Amyyon

Jaar

Bronnen: NPCF; diverse websites, jaarverslagen

154


0.1/XXX/Amyyon


155

De sector gezondheidszorg loopt voor in de vergrijzing op de totale Nederlandse economie

0.1/XXX/Amyyon

Het aandeel werknemers per leeftijdsklasse in % - 2005

Bron: Prognosemodel Leeftijdsopbouw, PGGM-deelnemersbestand

156

De gemiddelde leeftijd van het personeel in de zorg stijgt (Voorziene) leeftijdsopbouw ziekenhuispersoneel 2007, 2012, 2017

(Voorziene) leeftijdsopbouw personeel in Zorg en Welzijn, Jeugdzorg en Kinderopvang 2007, 2012, 2017

0.1/XXX/Amyyon

Bij de 30-ers is een dip in de arbeidsparticipatie te zien. Dit is mogelijk gerelateerd aan vrouwen die uittreden bij het moederschap en later weer intreden Bron: Prognosemodel Leeftijdsopbouw, PGGM-deelnemersbestand

157

Herkomst arbeidspopulatie in de bedrijfstak zorg

Herkomstgroepering

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Autochtonen

1495,6

1547,8

1641

1728,4

1808

1823,6

1833,9

Allochtonen

414

440,4

480

520

550,9

555,1

557,4

Westerse allochtonen

249,6

258,2

275,5

291,7

306,5

307,7

306,4

Niet-westerse allochtonen

164,6

182,4

204,5

228,3

244,6

247,6

251,3

Suriname

73,7

77,9

83,7

89,5

94,2

95,3

95,2

Nederlandse Antillen en Aruba

21,8

24,7

28,4

31,8

34,1

33,4

33,5

Marokko

21,5

24,2

27,9

31,9

34,2

34,8

35,7

Turkije

16,3

19,2

21,7

24,6

26,7

27

27,7

Overige niet-westerse allochtonen

30,9

36,1

42,3

49,7

55,3

57,1

59,5

Totaal

0.1/XXX/Amyyon

1999

1909,6

1988,2

2121

2248,4

2358,9

2378,7

2392,3

Bron: CBS

158

Er werken zeer veel vrouwen in de bedrijfstak zorg

Aantal werkzame personen in de bedrijfstak zorg naar geslacht 2007 100% 90% 80% 70% Vrouw 60% 50% 40% 30%

Man

20% 10%

nb 0%

0.1/XXX/Amyyon

Bedrijfstak Zorg

VV&T + GZ

Ziekenhuizen en GGZ

1e-lijnszorg

Overig

Bron: CBS

159

Nederland telde in 2007 bijna 55.000 geregistreerde vrije medische beroepsbeoefenaren Ten opzichte van 2006 is dit een stijging van 3,3%.

Aantal vrije beroepsbeoefenaren Beroepsgroep

2006

2007

mutatie (%)

Apothekers

2.199

2.321

5,5

Huisartsen

8.393

8.650

3,1

Verloskundigen

1.648

1.764

7,0

Tandartsen

6.936

7.102

2,4

Fysiotherapeuten

16.000

16.135

0,8

Oefentherapeuten

1.877

1.930

2,8

Logopedisten

2.631

2.916

10,8

Medisch specialisten

12.294

12.874

4,7

Tandartsspecialisten

1.139

1.191

4,6

Mond- en kaakchirurgie

193

204

5,7

Orthodontie

294

285

-3,1

Mondhygiënisten

652

702

7,7

53.117

54.883

3,3

0.1/XXX/Amyyon

Totaal Bron: Vectis Zorgmonitor

160

Verhouding medisch specialisten in dienstverband vs. vrije beroepsbeoefenaren

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

23%

24% Dienstverband

77%

76%

2007

2008

Vrije beroepsbeoefenaren

Totaal specialisten

20071

verhouding

20081

verhouding

Vrije beroepsbeoefenaren

3.638

77%

3.713

76%

In dienstverband

1.089

23%

1.141

24%

Totaal

4.727

4.854

cijfers m.b.t. de verhouding tussen medisch specialisten vrij beroepsbeoefenaren en dienstverbanders, zijn gebaseerd op cijfers van 43 enquêtes waarvoor de gegevens ultimo 2006, 2007 en 2008 zijn ingevuld, voor zowel de medisch specialisten vrij beroepsbeoefenaren als de medisch specialisten in dienstverband. Op basis hiervan is het gemiddeld aantal medisch specialisten 2007 en 2008 berekend. De absolute aantallen representeren dus niet de werkelijke aantallen medisch specialisten, maar dienen ter bepaling van de verhouding vrije beroepsbeoefenaren – specialisten in dienstverband

0.1/XXX/Amyyon

1De

Bron: Mazars; Onderzoek omzetontwikkeling medisch specialisten 2007/2008, 9 juni 2009

161

Aantal zelfstandig gevestigde huisartsen en huisartsen in loondienst van zelfstandig gevestigde huisartsen

Zelfstandig gevestigde huisartsen

Jaar

1980 1985 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Man

5.041 5.433 5.615 5.657 5.662 5.656 5.668 5.691 5.702 5.631 5.588 5.556 5.504 5.509 5.460

vrouw totaal

HIDHA’s (huisartsen die in loondienst werkzaam zijn van een zelfstandig gevestigde huisarts)

776

1.096 1.152 1.260 1.330 1.400 1.514 1.639 1.740 1.829 1.916 2.006 2.123

5.257 5.909 6.391 6.753 6.814 6.916 6.998 7.091 7.216 7.270 7.328 7.385 7.420 7.515 7.583 110

122

169

96

81

113

93

101

94

87

111

127

126

150

151

vrouw

155

181

240

276

275

348

365

379

396

406

506

595

663

743

761

totaal

265

303

409

372

356

461

458

480

490

493

617

722

789

893

912

vrouw Totaal

0.1/XXX/Amyyon

476

Man

man Totaal

216

5.151 5.555 5.784 5.753 5.743 5.769 5.761 5.792 5.796 5.718 5.699 5.683 5.630 5.659 5.611 371

657

1.016 1.372 1.427 1.608 1.695 1.779 1.910 2.045 2.246 2.424 2.579 2.749 2.884

5.522 6.212 6.800 7.125 7.170 7.377 7.456 7.571 7.706 7.763 7.945 8.107 8.209 8.408 8.495

Bron: Nivel

162

Verdeling naar functiesoort per zorgtak (aantal medewerkers) Academische ziekenhuizen

VV&T (niet alleen intramur.)

GGZ

GZ

Totaal aantal banen

70 380

191 000

16 400

479 710

85 510

158 940

Totaal aantal medewerkers in loondienst

61 870

180 320

15 280

388 660

80 010

148 250

57 470

4 350

102 550

Totaal overhead en facilitaire functies Algemene en administratieve functies Hotelfuncties Terrein- en gebouwgebonden functies Totaal patiënt- en bewonergeb. functies

19 690

20 350

14 660

31 620

2 860

31 670

13 280

10 840

4 130

23 850

1 270

66 280

6 220

10 360

900

1 990

220

4 590

860

1 080

39 900

116 580

10 750

270 670

57 250

7 951

Jeugdzorg

28 900

120 350

14 060

69 770

3 780

231 190

31 780

98 480

Medisch en sociaalwetenschapp. functies

13 230

8 660

1 240

4 560

10 470

2 630

Overige patiënt- en bewonergeb. functies

12 620

38 150

5 730

34 920

15 000

19 240

Overig personeel in loondienst

GGD-en

22 280

Verpleegkundig en verzorgend personeel

Leerling verpleegkundig/– verzorgend personeel

0.1/XXX/Amyyon

Algemene Categorale ziekenziekenhuizen huizen

990

4 870

100

10 990

1 700

3 540

1 300

1 400

70

4 460

710

2 080

Bron: CBS

163

Verdeling naar functiesoort per zorgaanbieder (fte) Academische Algemene Categorale VV&T ziekenhuizen ziekenhuizen ziekenhuizen

GGZ

GZ

Totaal arbeidsjaren

54 450

130 870

11 390

63 670

98 570

231 650

Totaal werknemers in loondienst

49 600

125 510

10 770

60 080

92 570

210 230

Totaal overhead en facilitair Algemene en administratieve functies Hotelfuncties

14 930

3 020

14 560

14 330

55 470

11 140

21 820

2 070

9 890

7 790

20 070

3 000

13 910

770

3 950

5 630

32 240

790

1 860

180

720

920

3 150

Terrein- en gebouwgebonden functies Totaal patiënt- en bewonergeb. functies

37 590

32 560

82 720

7 610

43 450

73 800

144 670

Verpleegkundig en verzorgend personeel

10 740

47 910

2 560

24 270

59 070

120 880

Medisch en sociaalwetenschapp. Functies

11 630

7 520

940

8 120

1 810

2 700

Overige patiënt- en bewonergeb. functies

10 200

27 280

4 110

11 060

12 930

21 080

Leerling-verpleegkundig en – verzorgend Overig personeel in loondienst

890

4 270

80

1 540

2 850

8 240

1 210

930

60

540

1 590

1 860

Vrijgevestigde en ingehuurde medici

0.1/XXX/Amyyon

Overige werkzame personen Bron: CBS

164


0.1/XXX/Amyyon


165

Er zijn in Nederland meer dan 2000, veelal kleine, bedrijven die medische apparaten en instrumenten maken Vervaardiging van medische apparaten en instrumenten, orthopedische artikelen e.d., precisie- en optische instrumenten en uurwerken

0 tot 19 werknemers 20 tot 100 werknemers 100 of meer werknemers

0.1/XXX/Amyyon

Totaal grootteklasse

2001

2002

2003

2004

2005

2070

1830

1970

2150

1920

155

160

155

155

160

40

45

45

40

40

2270

2035

2170

2345

2120

Bron: CBS

166

Nederland heeft in 2007 een positieve en in 2008 een negatieve handelsbalans op medicinale en farmaceutische producten

Internationale handel medicinale en farmaceutische producten in (* €mln)

0.1/XXX/Amyyon

Invoerwaarde Totaal

Europa

2007

4802

3998

47

2008*

5800

1719

10

Uitvoerwaarde

Handelsbalans

Azië

Totaal

Europa

504

249

4870

2476

65

2003

289

67

3842

222

5655

2977

63

2243

294

-144

Afrika Amerika

Afrika Amerika

Azië

Totaal Europa

Afrika

Amerika

Azië

-1521

19

1498

39

1257

53

-1599

72

Bron: CBS

167

Toeleverancier uitgelicht: Philips Healthcare Producten

Omvang 2008 Omzet

€ 7.649 mln

•

Beeldvormende systemen – Röntgenapparatuur – CT-scanners – Magnetic Resonance Imaging (MRI) apparatuur

•

Klinische systemen – Echografische apparatuur – Cardiale zorgsystemen – Reanimatie-apparatuur

•

Thuiszorgoplossingen – Alarmeringsystemen – Hartbewakingsservice – Bewakingsapparatuur op afstand

•

Informatie –en monitoringsystemen – Patiëntmonitoringsystemen – Patiëntinformatie systemen – Ziekenhuis IT

• 24% van totale omzet van Philips NV EBITDA

€ 863 mln • 92,6 % totale EBITA Philips •

3,3 % totale omzet Philips

• 11,3 % van omzet Philips Healthcare Medewerkers

35.551 fte

Afzetmarkt 2008 • Noord-Amerika: • West-Europa: • Overige volwassen markten • Belangrijkste opkomende markten: • Overige opkomende markten:

€ 3.758 mln € 1.947 mln € 675 mln € 769 mln € 500 mln

Ontwikkeling omzet Philips Healthcare naar afzetmarkt 2005-2008 (x € mrd) 8

Overige o pko mende markten

7 6

B elangrijkste o pko mende markten

5 4

Overige vo lwassen markten

3 2

West-Euro pa

0.1/XXX/Amyyon

1 0

No o rd-A merika

2005

2006

2007

2008

In Nederland wordt met name Röntgen- en MRIapparatuur gefabriceerd •

R&D, assamblage en testen voor deze producten vindt grotendeels in Nederland plaats

•

Onderdelen worden veelal op modulaire basis ingekocht bij toeleveranciers in binnen- en buitenland

Omzet Philips HC Nederland

Ca. € 2,4 mrd

Verkopen in Nederland

Ca. € 125 mln

Export

Ca. € 2,3 mrd

Bronnen: jaarverslagen, website, navraag Philips Healthcare

168

Toeleverancier uitgelicht: Organon / Schering-Plough Omvang

Producten

•

•

In 2008 is Organon BioSciences N.V. overgenomen door Schering-Plough (US) Dit heeft grote invloed gehad op de grote omzetstijging (40%) in 2008

•

2007

2008

Omzet

€ 8.883 mln

€ 12.951 mln

Voorgeschreven geneesmiddelen

€ 7.121 mln

€ 9.977 mln

Dierengeneesmiddelen

€

875 mln

€ 2.081 mln

Consumentenproducten

€

886 mln

€

Medewerkers totaal

893 mln

Groot aantal voorgeschreven geneesmiddelen, voor aandoendingen zoals: – –

Hooikoorts en andere allergiën Hepatitis C

– –

Hersentumoren Baarmoederhalskanker

–

Asthma

•

Geneesmiddelen voor dieren

•

Overige middelen voor consumenten: – Over the counter producten

51.000

Medewerkers in Nederland

6.500

Vestigingen Nederland

9

Ontwikkeling van de omzet van Schering-Plough naar afzetmarkt 2006-2008 (x € mrd) 14

– –

Voetverzorging Zonverzorging voor de huid

Canada

12 Duitsland

10 Japan

8 6

Frankrijk

4

VS

2 0.1/XXX/Amyyon

Overig internatio naal

0 2006

2007

2008

Bronnen: jaarverslagen en website Schering-Plough

169

De Farmaceutische sector levert zowel via zorgaanbieders als direct aan de consument Productie

Farmaceutische bedrijven

Farmaceutische bedrijven

Groothandel

€ 4.900

€ 16.000 FTE

Import en groothandel van medicijnen

Distributie kanalen

Consument

Openbare apotheken Reguliere apotheken (620)

€ 1.439

Apotheek ketens (673) € 1.562

€ 1.302

Ziekenhuisapotheken (74)

€ 380

Retail/Drogisterijen (3.500)

0.1/XXX/Amyyon

Consument

Apotheek houdende huisartsen (561)

€ 1.318

Bron: Nefarma; CBS; SFK

170

Overheden en beleidsondersteunende organisaties (1/2) Actoren

FTE/mw (#)

Opmerkingen

13.245.800

1100 fte

Rijksuitgaven 2009 Miljoenennota sept. 2008

College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG)

33.148

192 mw

Uit Begroting 2009 VWS, totale baten CBG

Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ)

42.339

386 FTE / 445 mw

Ministerie van VWS

Inspectie Jeugdzorg (IJZ) Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg (CIBG)

4.400 29.147

46 fte

Jaarverslag 2008, gerealiseerde begroting Alleen cijfers aangaande aantallen meldingen e.d. beschikbaar

240 mw

Uit Begroting 2009 VWS, totale baten CIBG

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)

321.078

1500 mw

Uit Begroting 2009 VWS, totale baten RIVM

Nederlands Vaccin Instituut (NVI)

162.575

400 mw

Uit Begroting 2009 VWS, totale baten NVI

DBC-Onderhoud Nederlandse Zorgautoriteit (NZa)

3.050 31.195

45 mw 269 FTE

Uit stand vastgestelde ontwerpbegroting VWS 2009 Begroting 2009 NZa Stafbureau, daarnaast nog WAR en Commissie Klantenperspectief

Centrum Klantervaring Zorg (CKZ)

n.b.

6 mw

Gezondheidsraad (GR)

n.b.

Ca. 200 leden

Raad voor Gezondheidsonderzoek (RGO)

n.b.

Ca. 15 leden

Per 1.2.08 gefuseerd met GR

179.222

Ca. 2800 mw

Stand vastgestelde ontwerpbegroting VWS 2009

Centrum indicatiestelling zorg (CIZ) Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) 0.1/XXX/Amyyon

Budget (x€1000)

n.b.

Gefinancierd door VWS, VROM, LNV, SZW

9 leden, 25 mw ‘secretariaat’

Bronnen: websites, jaarverslagen, VWS

171

Overheden en beleidsondersteunende organisaties (2/2) Actoren Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF)

Kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg CBO ZonMw College voor Zorgverzekeringen (CVZ) Nivel

College sanering zorginstellingen

0.1/XXX/Amyyon

College bouw zorginstellingen (CBZ)

Budget (x€1000)

FTE/mw (#)

Opmerkingen

n.b.

Ca.50 mw

13.12.06 EUR 358.000 instellingssubsidie aangevraagd bij VWS, 18.2.09 EUR 366.010 subsidieverlening door VWS (‘Zorgconsument & ICT’ 2009)

10.695

Ca. 75 mw

Begroting 2007: baten 10.695.000 (lasten 10.601.138)

199.169

12 bestuursleden

Realisatie baten 2008 (realisatie 2008 lasten 201.091.312)

55.235

Ca. 300

Totale baten van VWS, begroting CVZ 2009

11 miljoen

Ca. 200

Het NIVEL had in 2007 een omzet van 11miljoen Euro. Ongeveer een derde deel daarvan is als basissubsidie afkomstig van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

8.459

Ca. 13,3 FTE

n.b.

96 mw

Saldo subsidies 2008 Jaarverslag 2008, cijfers aangaande investeringsbedragen wel beschikbaar

Bronnen: websites

172

De NPCF bestaat uit 25 koepelorganisaties met daaronder ca 400 patiëntenorganisaties

0.1/XXX/Amyyon

Koepelorganisaties onder de NPCF •

ANBO

•

Antroposana

•

Astma Fonds Longpatiëntenvereniging

•

Clientenbond in de geestelijke gezondheidszorg

•

Crohn en Colitis Ulcerosa Vereniging Nederland (CCUVN)

•

De Hart & Vaatgroep

•

Diabetesvereniging Nederland (DVN)

•

Huidfederatie

•

LOC, Zeggenschap in zorg

•

Landelijke Vereniging Thuislozen (LVT)

•

Nederlandse Coeliakie Vereniging (NCV)

•

Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK)

•

Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV)

•

Nederlandse Vereniging voor Slechthorenden (NVVS)

•

Osteoporose Vereniging

•

Per Saldo

•

Reumapatiëntenbond

•

Stichting Hersenletsel Organisaties Nederland (SHON)

•

Stichting Kind en Ziekenhuis

•

Stichting Pandora

•

Stichting Patiëntenbelangen Orthopaedie (SPO)

•

Vereniging Samenwerkende Ouder- en Patiëntenorganisaties (VSOP)

•

Vereniging Spierziekten Nederland

•

Wervelkolom (NVVR)

•

Zorgbelang Nederland

Bronnen: NPCF jaarrapport en website

173


0.1/XXX/Amyyon

• Theorie input-outputtabellen en multiplier

174

0.1/XXX/Amyyon

Ziekten van adenoid en tonsillen

Arthrosis

Blaastumor

Arthrosis: bekken/heup/bovenbeen Impuls- en geleidingsstoornissen

Appendicitis

ST-elevatie/hartinfarct

Pneumonie

Acuut hartfalen

Maternale anamnese

Cholecystitis/cholelithiasis

COPD

Onbloedige beroerte

Atriumfibrilleren/flutter

Begeleiding graviditeit in tweede lijn

Angina pectoris, stabiel

Thoracale klachten e.c.i.

Angina pectoris

Gezond/geen pathologie

Begeleiding partus met nazorg

Met name cardiologie en gynaecologie hebben relatief veel gedeclareerde DBC’s Top 20 meest gedeclareerde diagnoses van alle klinische DBC’s, in 2007

8%

7% KNO-heelkunde

6% Urologie

5% Orthopedie

4% Chirurgie

3%

2% Longziekten

1% Neurologie

0% Cardiologie

Kindergeneeskunde

Gynaecologie en verloskunde

Bron: Vektis

175

Consumptie Huisartsenzorg neemt toe met leeftijd

Consumptie huisartsenzorg naar leeftijdscategorie (totaal aantal contacten)

25 tot 45 jaar

45 tot 65 jaar

Gemiddelde consumptie huiartsenzorg naar leeftijdscategorie (aantal contacten per persoon)

65 jaar en ouder

45 tot 65 jaar

25 tot 45 jaar

15 tot 25 jaar

0 tot 15 jaar

15 tot 25 jaar

65 jaar en ouder

0 tot 15 jaar

0.1/XXX/Amyyon

0

2

4

6

Bron: CBS - Zelfgerapporteerde medische consumptie, gezondheid en leefstijl 2008; Bewerking Boer & Croon

176

Specialistenzorg wordt het meest geconsumeerd door ouderen boven 65 jaar

Consumptie Specialistenzorg naar leeftijdscategorie (totaal aantal contacten)

45 tot 65 jaar

Gemiddelde consumptie Specialistenzorg naar leeftijdscategorie (aantal contacten per persoon)

65 jaar en ouder


25 tot 45 jaar

15 tot 25 jaar


65 jaar en ouder

0 tot 15 jaar

0.1/XXX/Amyyon

0

1

2

3


177

Ziekenhuiszorg wordt het meest geconsumeerd door ouderen boven 65 jaar

Consumptie Ziekenhuiszorg1 naar leeftijdscategorie (totaal aantal opnamen)

Gemiddelde consumptie Ziekenhuiszorg1 naar leeftijdscategorie (aantal opnamen per 100 personen)

45 tot 65 jaar 65 jaar en ouder

45 tot 65 jaar

25 tot 45 jaar

25 tot 45 jaar

15 tot 25 jaar

65 jaar en ouder

0 tot 15 jaar

15 tot 25 jaar

0 tot 15 jaar

0

0.1/XXX/Amyyon

1

5

10 15 20

Alleen aantal opnamen. Dagbehandelingen niet meegenomen


178

Consumptie Tandartszorg is het hoogst onder mensen tussen 25 en 65 jaar

Consumptie Tandartszorg naar leeftijdscategorie (totaal aantal contacten)

Gemiddelde consumptie Tandartszorg naar leeftijdscategorie (aantal contacten per persoon)


45 tot 65 jaar

45 tot 65 jaar

25 tot 45 jaar


0 tot 15 jaar

65 jaar en ouder

0 tot 15 jaar

0.1/XXX/Amyyon

0

1

2

3


179

Consumptie Fysiotherapie neemt toe met leeftijd

Consumptie Fysiotherapie naar leeftijdscategorie (totaal aantal contacten)

Gemiddelde consumptie Fysiotherapie naar leeftijdscategorie (aantal contacten per persoon)


45 tot 65 jaar


15 tot 25 jaar


65 jaar en ouder

0 tot 15 jaar

0.1/XXX/Amyyon

0

2

4

6


180

65-plussers consumeren in euro’s 4,5 keer zoveel als de rest van de bevolking Consumptie voorgeschreven geneesmiddelen naar leeftijdscategorie 2008 (aantal personen, x mln)

65 jaar en ouder

65 jaar en ouder

45 tot 65 jaar

45 tot 65 jaar

25 tot 45 jaar

25 tot 45 jaar

15 tot 25 jaar

15 tot 25 jaar

0 tot 15 jaar

0 tot 15 jaar

Consumptie geneesmiddelen 2007 (mln euro's)

0

0.1/XXX/Amyyon

Consumptie niet-voorgeschreven geneesmiddelen naar leeftijdscategorie 2008 (aantal personen, x mln)

0,5

1

1,5 2 2,5 Aantal personen (*mln)

Consumptie geneesmiddelen naar leeftijdscategorie 2007 (x € mln)

0

0,5

1

1,5 2 2,5 Aantal presonen (*mln)

Consumptie geneesmiddelen per hoofd naar leeftijdscategorie 2007 (€)

2384

65 jaar en ouder 1400

45 tot 65 jaar

1200 1000

25 tot 45 jaar

800 15 tot 25 jaar

600 400

0 tot 15 jaar

200 0

0 0 tot 15 15 tot 25 25 tot 45 45 tot 65 65 jaar jaar jaar jaar jaar en ouder

200

400

600

800

1000

65 tot 75 75 jaar jaar en ouder


181

Consumptie huisartsenzorg is hoger in de lagere sociaal economische groepen

Gemiddelde consumptie huisartsenzorg naar soc. economische groep (aantal contacten per persoon)

Overig sociaal economische groep In huishouden met minderjarige kinderen Vut-pensioen, 58-64 jaar Arbeidsongeschikt Onderw ijsvolgend Werkloze beroepsbevolking Half-/ongeschoolde handarbeid Geschoolde handarbeid Kleine zelfstandigen Overige hoofdarbeid Hooggeschoolde hoofdarbeid

0.1/XXX/Amyyon

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Bron: CBS - Zelfgerapporteerde medische consumptie, gezondheid en leefstijl 2008

182

Consumptie specialistenzorg is hoger in de lagere sociaal economische groepen

Gemiddelde consumptie Specialistenzorg naar soc. economische groep (aantal contacten per persoon)


0.1/XXX/Amyyon

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5


183

Het aantal ziekenhuisopnamen lijkt niet direct samen te hangen met de sociaal economische status

Gemiddelde consumptie ziekenhuiszorg1 naar soc. economische groep (aantal opnamen per 100 personen)

Overig sociaal economische groep In huishouden met minderjarige kinderen Vut-pensioen, 58-64 jaar Arbeidsongeschikt Onderwijsvolgend Werkloze beroepsbevolking Half-/ongeschoolde handarbeid Geschoolde handarbeid Kleine zelfstandigen Overige hoofdarbeid Hooggeschoolde hoofdarbeid 0

0.1/XXX/Amyyon

1

5

10

15

20

25

Alleen aantal opnamen, dagbehandelingen niet meegenomen


184

Consumptie Tandartszorg lijkt niet direct samen te hangen met sociaal economische status

Gemiddelde consumptie tandartszorg naar soc. economische groep (aantal contacten per persoon)


0.1/XXX/Amyyon

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3


185

Consumptie Fysiotherapie lijkt niet direct samen te hangen met sociaal economische status

Gemiddelde consumptie fysiotherapie naar soc. economische groep (aantal contacten per persoon) Overig sociaal economische groep In huishouden met minderjarige kinderen Vut-pensioen, 58-64 jaar Arbeidsongeschikt Onderwijsvolgend Werkloze beroepsbevolking Half-/ongeschoolde handarbeid Geschoolde handarbeid Kleine zelfstandigen Overige hoofdarbeid Hooggeschoolde hoofdarbeid

0.1/XXX/Amyyon

0

2

4

6

8

10

12


186

In lagere sociaal economische groepen worden relatief meer voorgeschreven geneesmiddelen gebruikt

Consumptie niet-voorgeschreven medicijnen naar soc. economische groep 2008 (% van totale groep)

Consumptie voorgeschreven medicijnen naar soc. economische groep 2008 (% van totale groep) Overig sociaal economische groep

Overig sociaal economische groep

In huishouden met minderjarige kinderen

In huishouden met minderjarige kinderen

Vut-pensioen, 58-64 jaar

Vut-pensioen, 58-64 jaar

Arbeidsongeschikt

Arbeidsongeschikt

Onderwijsvolgend

Onderwijsvolgend

Werkloze beroepsbevolking

Werkloze beroepsbevolking

Half-/ongeschoolde handarbeid

Half-/ongeschoolde handarbeid



Kleine zelfstandigen

Kleine zelfstandigen

Overige hoofdarbeid

Overige hoofdarbeid

Hooggeschoolde hoofdarbeid

Hooggeschoolde hoofdarbeid

0.1/XXX/Amyyon

0%

10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

0%

10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%


187

Allochtonen gebruiken relatief meer zorg dan autochtonen Percentage gebruikers verschillende zorgtypen naar herkomstgroepering 60,00% Nederlanders 50,00% Turken 40,00% Marokkanen 30,00%

20,00%

Surinamers

10,00%

Antillianen

0,00% Huisarts

0.1/XXX/Amyyon

1

Specialistenzorg

Ziekenhuis opnamen

Fysiotherapie

Huisarts, Specialistenzorg en Fysiotherapie: percentage personen met minimaal 1 keer contact zorgaanbieder

Ziekenhuisopnamen: percentage personen met minimaal 1 overnachting in het ziekenhuis Bron: RIVM – Etniciteit in relatie met volksgezondheid - 2002

188

Lager opgeleiden consumeren meer huisartszorg dan hoger opgeleiden

Consumptie huisartsenzorg naar opleidingsniveau (totaal aantal contacten1) hbo-wo

Gemiddelde consumptie huisartsenzorg naar opleidingsniveau (aantal contacten per persoon)

basisonderwijs hbo-w o

havo-mbo-vwo havo-mbo-vw o

vbo mavo

vbo

mavo

basisonderwijs

0

2

4

6

0.1/XXX/Amyyon

1 De totalen zijn gebaseerd op de verdeling van het opleidingsniveau van de beroepsbevolking van 15 tot 65 jaar


189

Lager opgeleiden consumeren ook meer specialistenzorg dan hoger opgeleiden

Consumptie specialistenzorg naar opleidingsniveau 2008 (totaal aantal contacten1) hbo-wo

Gemiddelde consumptie specialistenzorg naar opleidingsniveau 2008 (aantal contacten per persoon)


havo-mbo-vwo

havo-mbo-vw o

vbo

mavo

vbo

mavo

basisonderwijs

0

1

2

3

0.1/XXX/Amyyon



190

Het aantal ziekenhuisopnamen is hoger voor laag opgeleiden

Consumptie ziekenhuiszorg1 naar opleidingsniveau 2008 (totaal aantal opnamen2) hbo-wo

Gemiddelde consumptie ziekenhuiszorg1 naar opleidingsniveau 2008 (aantal opnamen per 100 personen)



vbo

mavo

vbo

mavo

basisonderwijs

0 1

5

10

15


0.1/XXX/Amyyon



191

Consumptie Tandartszorg neemt als enige zorgtype juist toe met opleidingsniveau

Consumptie tandartsenzorg naar opleidingsniveau 2008 (totaal aantal contacten)

Gemiddelde consumptie tandartsenzorg naar opleidingsniveau 2008 (aantal contacten per persoon)

basisonderwijs

hbo-wo

hbo-w o

vbo

havo-mbo-vwo

havo-mbo-vw o

mavo

vbo

basisonderwijs

mavo 0

1

2

3

0.1/XXX/Amyyon



192

Consumptie Fysiotherapie, consument naar opleidingsniveau

Consumptie fysiotherapie naar opleidingsniveau 2008 (totaal aantal contacten) hbo-wo

Gemiddelde consumptie fysiotherapie naar opleidingsniveau 2008 (aantal contacten per persoon)



vbo mavo

vbo

mavo

basisonderwijs

0

2

4

6

0.1/XXX/Amyyon



193

De consumptie van geneesmiddelen

Verdeling Nederlandse bevolking naar opleidingsniveau 2007 (x 1000)

Consumptie voorgeschreven geneesmiddelen naar opleidingsniveau 2008 (% van totale groep)

Consumptie niet-voorgeschreven geneesmiddelen naar opleidingsniveau 2008 (% van totale groep)

hbo-wo

havo-mbo-vwo

mavo

vbo

basisonderwijs

0.1/XXX/Amyyon

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

0%

10% 20% 30% 40% 50% 60%

0%

10%

20%

30%

40%

50%


194

Het overgrote merendeel van het medicijngebruik is voorgeschreven en wordt verstrekt via apotheken

Medicijngebruik1 2007 (ca. € 6 mrd) Zelfzorg

€ 0,6 mrd

Voorgeschreven medicijnen via intramurale zorg

€ 0,4 mrd

Voorgeschreven medicijnen; verstrekt via apotheken

0.1/XXX/Amyyon

1

€ 5 mrd

Apotheken is inclusief apotheekhoudende huisartsen

Bron: Nefarma; Neprofarm; IMS Health; CBS; Rijksbegroting VWS

195

Vrouwen gebruiken meer medicijnen dan mannen

0.1/XXX/Amyyon

Medicijngebruik per geslacht (2007)

Bron: Vektis

196

Consumptie Huisartsenzorg, consument naar samenstelling huishouden

Consumptie huisartsenzorg naar samenstelling huishouden 2008 (totaal aantal contacten) (echt)paar zonder kinderen; 19.898.268

(echt)paar met kinderen; 27.730.280

eenoudergezin; 5.141.372

Gemiddelde consumptie huiartsenzorg naar samenstelling huishouden 2008 (aantal contacten per persoon)

(echt)paar met kinderen (echt)paar zonder kinderen

eenoudergezin

alleenstaande; 12.597.969

alleenstaande

0.1/XXX/Amyyon

0

2

4

6


197

Consumptie Specialistenzorg, consument naar samenstelling huishouden

Consumptie specialistenzorg naar samenstelling huishouden 2008 (totaal aantal contacten)

(echt)paar zonder kinderen; 9.737.450

Gemiddelde consumptie specialistenzorg naar samenstelling huishouden 2008 (aantal contacten per persoon)

(echt)paar met kinderen



eenoudergezin


alleenstaande


0.1/XXX/Amyyon

0

0,5

1

1,5

2

2,5


198

Consumptie Ziekenhuiszorg, consument naar samenstelling huishouden

Consumptie ziekenhuiszorg1 naar samenstelling huishouden 2008 (totaal aantal opnamen)

(echt)paar zonder kinderen; 444.536

Gemiddelde consumptie ziekenhuiszorg1 naar samenstelling huishouden 2008 (aantal opnamen per 100 personen)


(echt)paar met kinderen; 546.683


eenoudergezin

eenoudergezin; 67.894

alleenstaande

alleenstaande; 239.104 0

0.1/XXX/Amyyon

1

5

10

15



199

Consumptie Tandartszorg, consument naar samenstelling huishouden

Consumptie tandartsenzorg naar samenstelling huishouden 2008 (totaal aantal contacten) (echt)paar zonder kinderen; 8.890.715



Gemiddelde consumptie tandartsenzorg naar samenstelling huishouden 2008 (aantal contacten per persoon)




eenoudergezin

alleenstaande

0.1/XXX/Amyyon

0

1

2

3


200

Consumptie Fysiotherapie, consument naar samenstelling huishouden

Consumptie fysiotherapie naar samenstelling huishouden 2008 (totaal aantal contacten)

(echt)paar zonder kinderen; 18.204.798


Gemiddelde consumptie fysiotherapie naar samenstelling huishouden 2008 (aantal contacten per persoon)


eenoudergezin



alleenstaande

0.1/XXX/Amyyon

0

1

2

3

4

5


201

Consumptie geneesmiddelen, consument naar samenstelling huishouden

Consumptie voorgeschreven geneesmiddelen naar samenstelling huishouden 2008 (% van groep)

Nederlandse bevolking naar samenstelling huishouden 2007 (mln euro’s)

Consumptie niet-voorgeschreven geneesmiddelen naar samenstelling huishouden 2008 (% van groep)


eenoudergezin

alleenstaande

0.1/XXX/Amyyon

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

0%

10% 20% 30%

40% 50% 60%


202

Consumptie Huisartsenzorg ligt hoger bij vrouwen dan bij mannen

Consumptie huisartsenzorg naar geslacht 2008 (totaal aantal contacten)

Gemiddelde consumptie huisartsenzorg naar geslacht 2008 (aantal contacten per persoon)

vrouw

man

vrouw

man

0.1/XXX/Amyyon

0

1

2

3

4

5


203

Consumptie Specialistenzorg ligt hoger bij vrouwen dan bij mannen

Consumptie Specialistenzorg naar geslacht 2008 (totaal aantal contacten)

Gemiddelde consumptie specialistenzorg naar geslacht 2008 (aantal contacten per persoon)

vrouw

man

vrouw

man

0.1/XXX/Amyyon

0

0,5

1

1,5

2

2,5


204

Het aantal ziekenhuisopnamen per persoon ligt hoger bij vrouwen dan bij mannen

Consumptie Ziekenhuiszorg naar geslacht 2008 (totaal aantal opnamen)

Gemiddelde consumptie Ziekenhuiszorg naar geslacht 2008 (aantal opnamen per 100 personen)

vrouw

man

vrouw

man

0.1/XXX/Amyyon

0

2

4

6

8

10


205

Vrouwen consumeren meer tandartszorg dan mannen

Consumptie Tandartszorg naar geslacht 2008 (totaal aantal contacten)

Gemiddelde consumptie Tandartszorg naar geslacht 2008 (aantal contacten per persoon)

vrouw

man vrouw

man

0.1/XXX/Amyyon

0

1

2

3


206

Vrouwen consumeren meer zorg dan mannen

Consumptie Fysiotherapie naar geslacht 2008 (totaal aantal contacten)

Gemiddelde consumptie Fysiotherapie naar geslacht 2008 (aantal contacten per persoon)

vrouw

man

vrouw

man

0.1/XXX/Amyyon

0

1

2

3

4


207

Vrouwen consumeren meer geneesmiddelen dan mannen Consumptie voorgeschreven medicijnen naar geslacht 2008 (% van groep)

vrouw

vrouw

man

man

0%

5%

10%

0%

15%

Consumptie voorgeschreven geneesmiddelen naar geslacht 2007 (mln euro’s)

10%

20%

30%

40%

Consumptie voorgeschreven geneesmiddelen per persoon naar geslacht 2007 (euro’s)

vrouw

vrouw

man

man

0.1/XXX/Amyyon

Consumptie niet-voorgeschreven medicijnen naar geslacht 2008 (% van groep)

0

1000

2000

3000

0

100


200

300

400

500

208

Vrouwen gebruiken meer medicijnen dan mannen

Medicijngebruik per geslacht (2007)

0.1/XXX/Amyyon

Mannen

Vrouwen

Totaal

Groei

Bron: Vektis

209

Echter, met name op hogere leeftijd consumeren mannen, per persoon, meer zorg dan vrouwen

0.1/XXX/Amyyon

Schade per verzekerde naar leeftijd en geslacht (€, 2007)

Bron: Vektis

210


0.1/XXX/Amyyon


211

Toelichting macro-economische en bedrijfseconomische toegevoegde waarde Macro-economische Toegevoegde Waarde Productie

Bedrijfsopbrengsten

•

De waarde van alle voor de verkoop bestemde goederen (ook de nog niet verkochte) en de ontvangsten voor bewezen diensten

•

•

Productie omvat ook de producten met een marktequivalent die voor eigen gebruik zijn geproduceerd zoals investeringen in eigen beheer, eigen woningdiensten en landbouwproducten voor eigen consumptie door landbouwers. Deze productie wordt gewaardeerd tegen de prijs die de producent bij verkoop zou hebben ontvangen.

De opbrengsten uit de normale bedrijfsuitoefening. Deze bestaan uit verkopen van goederen en diensten, alsook de waarde van de voorraadmutatie onderhanden werk, geactiveerde productie voor het eigen bedrijf, subsidies en schade-uitkeringen. Onder geactiveerde productie voor het eigen bedrijf wordt verstaan de door het bedrijf zelf vervaardigde vaste activa voor eigen gebruik, zoals machines en gebouwen.

•

Deze activa worden tegen de productiekosten gewaardeerd.

•

Vanaf het verslagjaar 2007 worden loon(kosten)subsidies niet meer onder de bedrijfsopbrengsten geboekt.

•

De productie is gewaardeerd tegen basisprijzen, i.e. de prijs die de producent daadwerkelijk overhoudt, dus exclusief handels- en vervoersmarges van derden en exclusief productgebonden belastingen (waaronder btw) en productgebonden subsidies.

Intermediair verbruik •

Alle producten die in de verslagperiode zijn verbruikt in het productieproces. Dit kunnen al dan niet in de verslagperiode aangekochte grondstoffen, halffabrikaten en brandstoffen zijn maar ook diensten zoals communicatiediensten, schoonmaakdiensten en diensten van externe accountants.


0.1/XXX/Amyyon

Bedrijfseconomische Toegevoegde waarde

•

De toegevoegde waarde is gelijk aan het verschil tussen de productie en het intermediair verbruik (exclusief aftrekbare belasting over de toegevoegde waarde (btw)).

•

Bruto is inclusief afschrijvingen

Inkoopwaarde omzet •

Kosten van grond- en hulpstoffen, verpakkingsmiddelen, handelsgoederen, loondiensten en uitbestede werkzaamheden, voor zover verbruikt bij de productie van de in het verslagjaar verkochte goederen en diensten.

Toegevoegde waarde •

Bedrijfsopbrengsten minus inkoopwaarde van de omzet

Bij de bedrijfstakvergelijking is de macro-economische toegevoegde waarde gehanteerd

212

Definitie toegevoegde waarde Opbouw “exploitatierekening” bedrijfstak 100

80

60

40

20

0 Productie

Ingekochte Overige MacroBeloning van Afschrijvingen Bedrijfsgoederen en economische ingekochte economische werknemers diensten die definitie goederen en definitie onderdeel zijn Toegevoegde diensten Toegevoegde van het Waarde Waarde eindproduct

Bedrijfsresultaat

0.1/XXX/Amyyon

Bij arbeidsintensieve bedrijfstakken, die relatief beperkt inkopen, is de toegevoegde waarde als percentage van de productie hoog

213

Berekening van de multiplier (1/3) 1. Opbouw van een input-outputtabel Vraag Sector

Sector Aanbod Input

Vraag eindgebruikers

Totale output

Gez-zorg

Gez-zorg x(1,1)

Energie x(1,2)

Producten x(1,3)

Diensten x(1,4)

Consument C(1)

Overheid g(1)

Export e(1)

Energie Producten

x(2,1) x(3,1)

x(2,2) x(3,2)

x(2,3) x(3,3)

x(2,4) x(3,4)

C(2) C(3)

g(2) g(3)

e(2) e(3)

X2 X3

Diensten Arbeid

x(4,1) l(1)

x(4,2) l(2)

x(4,3) l(3)

x(4,4) l(4)

C(4)

g(4)

e(4)

X4 L

Overheid Import

o(1) m(1)

o(2) m(2)

o(3) m(3)

o(4) m(4)

Z1

Z2

Z3

Z4

Totaal input

X1

O M C

O

E

T

2. Definiëren technische coëfficiënten: De input-outputtabel wordt omgezet in een input-outputmodel a(i,j) = x(i,j) / X(j) C+G+E=F Coëfficiëntenmatrix A

Finale vraag F

Gez-zorg

Energie

Producten

Diensten

Gez-zorg

a(1,1)= x(1,1)/X1

a(1,2)= x(1,2)/X2

a(i,j)= x(1,3)/X3

a(i,j)= x(1,4)/X4

Energie

a(2,1)= x(2,1)/X1

a(2,2)= x(2,2)/X2

a(i,j)= x(2,3)/X3

a(i,j)= x(2,4)/X4

Producten

a(3,1)= x(3,1)/X1

a(3,2)= x(3,2)/X2

a(i,j)= x(3,3)/X3

Diensten

a(4,1)= x(4,1)/X1

a(4,2)= x(4,2)/X2

a(i,j)= x(4,3)/X3

Consument

Overheid

Export

Totale eindvraag

Gez-zorg

c(1)

g(1)

e(1)

F1

Energie

c(2)

g(2)

e(2)

F2

a(i,j)= x(3,4)/X4

Producten

c(3)

g(3)

e(3)

F3

a(i,j)= x(4,4)/X4

Diensten

c(4)

g(4)

e(4)

F4

Totaal

C

G

E

F

0.1/XXX/Amyyon

a(i,j) = waarde die sector j aan input van leverancier i uitgeeft per euro output

214

Berekening van de multiplier (2/3) Als

In matrix

a(i,j) = x(i,j) / X(j) x(i,j) = a(i,j) * X(j)

X = A* X + F

En

X – A*X = F

X(1) = x(1,1) + x(1,2) + … + x(1,n) + c(1) + g(1) + i(1) + e(1) X(2) = x(1,2) + x(2,2) + … + x(2,n) + c(2) + g(2) + i(2) + e(2)

IX – A*X = F

(met I = n x n-eenheidsmatrix)

.. X(n) = x(n1) + x(n2) + … + x(nn) + c(n) + g(n) + i(n) + e(n)

(I – A)*X = F inversie

Dan

X = (I – A)-1 * F (de Leontief-vergelijking)

X(1) = a(1,1) * X(1) + a(1,2) * X(2) + … + a(1,n) * X(n) + F(1)

Waarbij

X(2) = a(2,1) * X(1) + a(2,2) * X(2) + … + a(2,n) * X(n) + F(2)

X = Totale waarde van de leveringen, de output (in de vorm van een vector, met de rijtotalen uit de IO tabel)

.. X(n) = a(n,1) * X(1) + a(n2) * X(2) + … + a(nn) * X(n) + Fn

I = de eenheidsmatrix (matrix met enen op de diagonaal en voor de rest nullen) A = technische coëfficiëntenmatrix

Oftewel, in matrixnotatie

F = C + G + I + E, de finale vraag

0.1/XXX/Amyyon

X = A* X + F

215

Berekening van de multiplier (3/3) X = (I – A)-1 * F

Gez-zorg

X(1)

Energie Producten

X(2) X(3)

Diensten

X(n)

Gez-zorg Energie Producten Diensten

=

1 0

0 1

0 0

0 0

0 0

0 0

1 0

0 1

X(1) X(2) X(3) X(n)

=

-

(Leontief-vergelijking)

Gez-zorg

Gez-zorg a(1,1)

Energie a(1,2)

Producten a(1,j)

Diensten a(1,n)

Energie Producten

a(2,1) a(3,1)

a(2,2) a(3,2)

a(i,j) a(i,j)

a(2,n) a(i,n)

Diensten

a(n,1)

a(n,2)

a(n,j)

a(n,n)

Gez-zorg Energie Producten Diensten

Gez-zorg 1 - a(1,1) - a(2,1) - a(3,1) - a(n,1)

Energie

Producten

Diensten

- a(1,2) 1 - a(2,2)

- a(1,j) - a(i,j)

- a(1,n) - a(2,n)

- a(3,2) - a(n,2)

1 - a(i,j) - a(n,j)

- a(i,n) 1 - a(n,n)

-1 Gez-zorg

*

Diensten

-1 *

Energie Producten

Gez-zorg

Gez-zorg F(1)

Energie Producten

F(2) F(3)

Diensten

F(n)

Gez-zorg F(1) F(2) F(3) F(n)

0.1/XXX/Amyyon

Door de vraag F(1) in de gezondheidszorg te vergroten, wordt berekend wat het effect is op de totale output X in de verschillende sectoren, i.e. de multiplier

216

De bedrijfstak Zorg Onderzoek naar economische betekenis van de zorgsector

Recommend Documents