column Stichting Kwaliteit Gevelbouw

Tegen inbraak een klasse voor ramen en deuren volgens nen 5096:

Voor de kwaliteit van hang-en sluitwerk een ster-aanduiding volgens nen 5089:

SKG

SKG

skg is erkende attestering- en certificatieinstelling voor de afgifte van het komo (attest-met-) Productcertificaat voor: � metalen en kunststof ramen, deuren en puien � inbraakwerende metalen en kunststof ramen deuren en puien, � hang- en sluitwerk � branddeuren � ventilatieroosters � veiligheidsbeglazing en structureel gelijmde beglazing � metalen gevelbekleding systemen en panelen � lijmen voor panelen � e.a. skg is testinstituut voor: � water en winddichtheid van metalen- en kunststof gevelelementen � inbraakwerendheid van metalen en kunststof gevelelementen � inbraakwerende eigenschappen van hang- en sluitwerk � bepaling van duurzaamheid en sterkteeigenschappen � e.a.

bezoekadres Nieuwe Kanaal 9-f 6709 pa Wageningen postadres postbus 362 6700 aj Wageningen t 0317 - 421 720 f 0317 - 421 677 e [email protected] i www.skg.nl

Natuurlijk teert de Nederlandse economie op de export en ook als uitdaging fungeerde het buitenland goed. Behalve voor de U bouw en W bouw, deze markten en hun aanbieders blijven thuis, in Nederland, bij de niet bestedende marktpartijen. Vooral de overheid wordt gezien als de grote investeerder in bouw, maar dat is voor de ­ B & U bouw een fictie. De overheid verzorgt doorgaans zo'n 8 % van de binnenlandse omzet. En hierin zit de gevelbouw. Bovendien maakt deze situatie de gevelbouw lui en inert. Innovatie, toch de kracht die van binnenuit zorgt om aan de kop te blijven, wordt gedelegeerd aan onderzoekers op universiteiten. Maar goed, dat is Nederland en Nederland besteedt weinig aan R&D (ca. 93 % van EU gemiddelde en 72 % van OESO gemiddelde). Ik signaleer ook wat ik noem een zogenaamde crisissluier. De huidige werkelijkheid wordt bedekt door alles wat met crisis te maken heeft en heel ons denken wordt aan crisis gerelateerd en beïnvloed door crisis-denken. Het is het ware ondernemerschap echter dat speurt naar kansen en zich afwendt van bedreigingen. Deze houding moet die sfeer van lethargie en inertie doorbreken.

skg is notified body voor: de ce-markering de afgifte van het eg-conformiteitscertificaat voor alle hierboven genoemde producten in de gevelbouw (nb-nr.: 0960) �

Te lang hebben we kunnen genieten van Nederland als comforteconomie. Alles konden we zelf regelen en iedereen konden we buiten houden. Een soort circulaire gesloten economie, ik noem dat graag ecocentrisme, een economie die volledig in zichzelf is gekeerd.

column

Stichting Kwaliteit Gevelbouw

�

Voor de gevelbouw zie ik vier topstrategieën om weer succesvol te zijn: 1. Leveren aan de eindklant met comfort in plaats van uitsluitend wind- en waterdichtheid (een verschoven klantperspectief van bouwen naar gebruiken) ; 2. Innoveren vanuit innovatie en strategie, voortdurende vernieuwing vanuit een samenwerkende sector waarin moderne industriële bedrijven, ontwerpers en moderne bouwbedrijven hand in hand gaan; 3. Het voeren van Duurzaamheid als trend voor mondiale en innovatieve expansie. Dit gaat gepaard met het gebruiken en beïnvloeden van ratingsystemen en hun gebouwscores; 4. De marktbreedte hanteren door export. Onze producten hebben potentie en kansen die perfect kunnen aansluiten bij succesvolle ontwerpers, architecten in groei-economieën.

SKG

Bert Lieverse Directeur VMRG Kwaliteitsramen Fabrikant ramenstad Certificaatnr SKG’07.aaa.bb.cc

skg is lid van eota voor het opstellen van de eta voor de ce-markering.

skg is partner van skh en shr in cb&v.

skg is geaccrediteerd voor: * Productcertificatie en attestering * Managementsysteemcertificatie (iso 9001/vca) * Laboratoriumactiviteiten

2 SKG

Voor gecontroleerde kwaliteit hanteert skg het komo keurmerk. De kwaliteit van inbraakwerende ramen en deuren herkent u aan de klasseaanduiding volgens nen 5096. komo is maatgevend voor de bouw.

19

ALTIJD CONDENSVRIJ ZICHT DOOR VERWARMBAAR GLAS

Burgers’ Rimba Toegepast product

MEESTERSTUK

THERMOVIT - verwarmd gelaagd

MR.BETTINA

veiligheidsglas, waarin nagenoeg onzichtbaar elektrisch verwarmbare draden zijn verwerkt

HERTSTEIN

die zijn aangesloten op een geschikte elektrische voeding.

overlee M E E S T E R SOnlangs TUK Mulisch. Volgen

MR. BETTINA

 Nieuwbouw  Renovatie

Waar is het feestje?

Adresgegevens project Burgers’ Zoo Antoon van Hooffplein 1

van ‘De Grote D stond onmiddel opkomende en klaar om onze t met verhalen ov voor H.M.. Zond ze allemaal reu geraakt door die enkeling werd h als ‘de Homerus De inspiratie do echter niet gara eigen scheppen Mulisch adepten niet geoorloofd ondenkbaar. Oo een niet onbeke

HERTSTEIN

6816 SH Arnhem

Architect

Niet in Haren. Het glasgerinkel klinkt nog na in het vernietigende rapport dat is verschenen naar aanleiding van het onderzoek. Nee, het feestje was in Rome. De nieuwe Paus is gekozen en de witte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel is niet alleen verkiezingssymboliek maar ook een symbool van de vrede. Geen dranghekken of sterke arm waren nodig om de explosie van vreugde van de gelovigen op het Sint-Pietersplein in goede banen te leiden.

#

Wiegerinck Architecten -

9

Opdrachtgever #-

Burgers’ Zoo

-9

#9

F

Glasleverancier #-9

GLASSOLUTIONS Gevelbouw +

Bijzonderheden Burgers’ Zoo zocht een oplossing om condens op ruiten tegen te gaan en daarmee bezoeker èn dier helder zicht op elkaar te kunnen garanderen. Grootste toegepaste ruitafmeting:

per type dier.

Foto: Jürgen Wolff van Wülfing

GLASSOLUTIONS Gevelbouw Leeghwaterstraat 2 • 6827 AP Arnhem Postbus 29 • 6800 AA Arnhem T +31 (0)26 36 96 990 • F +31 (0)26 36 28 599 E [email protected] www.glassolutions.nl

03-2013 - Onder voorbehoud van wijzigingen.

5400 x 2300 mm. Geharde en gelaagde beglazing is berekend op weerstand

Sti

eestjes zijn er ook in de bouw, zelfs in crisistijd. Die worden gevierd met pannenbier wanneer het hoogste punt van de bouw is bereikt en met een wat luxueuzer glaasje als het bouwwerk is opgeleverd. Ook de oplevering gaat gepaard met de nodige symboliek: de overdracht van de sleutels. Soms echter is de oplevering bepaald geen feestje en blijven tot verdriet van de opdrachtgevers de sleutels in de zak van de aannemer. Zo kon het gebeuren dat toen de bouw van hun nieuwe woning gereed was het vreugdedansje van de opdrachtgevers uitbleef. De aannemer liet na de opname ten behoeve van de oplevering zijn bouwhekken staan en weigerde de sleutels van de woning af te geven. Hij deelde de opdrachtgevers mee dat hij het retentierecht uitoefende omdat de negende en tiende termijnen nog niet waren voldaan. Die termijnen hadden volgens het contract bij de oplevering betaald moeten zijn. De elfde termijn zou aan het eind van de onderhoudsperiode betaald worden als ook de opleveringsgebreken waren verholpen. Daar was geen discussie over. Na veel heen en weer gemail voldeden de opdrachtgevers

Mr. Bettina Hertstein

de tiende termijn, maar volhardden ze in hun weigering tot betaling van de negende termijn. Opdrachtgevers meenden dat zij de betaling van de negende termijn mochten opschorten vanwege de nog te verrekenen korting in verband met de te late oplevering. De aannemer stelde daartegenover dat de ontstane vertraging niet aan hem te wijten was en weigerde het retentierecht op te heffen. Uiteindelijk moest arbiter – in een kort geding dat de opdrachtgevers hadden aangespannen – de sleutel tot de oplossing bieden. Naar zijn oordeel is de woning in de feitelijke macht van de aannemer gebleven door het niet overhandigen van de sleutels aan de opdrachtgevers, het achterlaten van een bouwcontainer en bouwafval op het bouwterrein en het omheind laten van het terrein met de bouwhekken. Daarmee was aan het criterium van het uitoefenen van de feitelijke macht voldaan. Tevens was de negende termijn opeisbaar ten tijde van de oplevering. Niet zonder meer is vast komen te staan dat de vertraging in de oplevering geheel aan de aannemer te wijten is, gezien de diverse wijzigingen die in het werk moesten worden aangebracht wegens een door de opdrachtgevers als meerwerk opgedragen

www.bouwrechtbedrijf.nl

domoticasysteem. In combinatie met overige vertragingsoorzaken die de opdrachtgevers zijn toe te rekenen, zijn er omstandigheden waardoor de aannemer recht zou kunnen hebben op termijnverlening. Dat is in kort geding niet ten gronde te beoordelen. De verschuldigdheid door de aannemer van een substantiële korting die verrekening met de negende termijn rechtvaardigt, is voor arbiter in kort geding derhalve niet vast komen te staan. Arbiter concludeert dat gelet op alle omstandigheden van het geval niet is gebleken dat de aannemer het retentierecht zonder deugdelijke grond heeft ingeroepen. De vordering van opdrachtgevers tot opheffing ervan wordt dan ook afgewezen.

Recentelijk moe van een arbiter geboden in een opdrachtgevers aannemer de ho Deze opdrachtge aannemer, op gr van hun archite overeenkomst v twee-onder-éénIn de technische behorend bij dez opgenomen: “He uitdrukkelijk niet van het ontwerp t uitvoer te (laten) schriftelijke goedk opdrachtgevers.” E oplevering van d aannemer een b bestaande uit tw kapwoningen. De opdrachtgeve bouwplan onmi het ontwerp van vertoont en derh zijn ontleend aa mening, unieke woningen. Daard nemer onrechtm van het ontwerp

Er zat dus voor de opdrachtgevers niets anders op dan te betalen. Staat u liever niet voor het hek(je) maar zit u liever voor uw open haard? Adviezen van de VMRG zijn ongeëvenaard!

Mr. Bettina Hertstein www.bouwrechtbedrijf.nl ❚

21

De Glazen Boerderij Schijndel:

kunstwerk van uitersten

Tekst: Roel van Gils Foto’s: Ferry Vloet, Brakel Atmos

De Glazen Boerderij in Schijndel is wereldnieuws. Architect en Schijndelaar Winy Maas heeft met het controversiële ontwerp werkelijk alle uitersten opgezocht. Brakel Atmos bouwde de hoogst bijzondere schil van het glazen kunstwerk met glaspanelen van glasproducent AGC Westland.

Als architect bij MVRDV heeft Maas de opdracht gekregen om De Glazen Boerderij te ontwerpen. Schijndel heeft door de bombardementen tijdens Operatie Market Garden in 1944 een opvallend groot marktplein. Al in 1980 spoorde Maas de toenmalig burgemeester aan deze plek op te vullen met een bijzonder gebouw. Hij heeft tot 2012 moeten wachten voordat zijn visie in vervulling ging. De Glazen Boerderij is opgebouwd uit een staalconstructie waartegen een aluminium vliesgevelconstructie is bevestigd. Het glas in de vliesgevelconstructie is voorzien van een speciale print. In het 14 meter hoge, glazen bouwwerk zijn winkels, restaurants, kantoren en een wellnesscentrum gehuisvest.

Foto’s Voor zijn ontwerp heeft Maas rondom Schijndel onderzocht hoe een authentieke Schijndelse boerderij eruit ziet. Hij heeft vervolgens de bekende fotograaf Frank van der Salm ingeschakeld om details van bestaande boerderijen in de omgeving te fotograferen, van waaruit deze typisch Schijndelse langgevel boerderij is samengesteld. “Niet alleen qua

bouwmethodiek, maar ook qua uitstraling is De Glazen Boerderij uniek in de wereld,” vertelt Bas Bonnemaijers van AGC Westland. De buitenschil is volledig opgetrokken uit glas,

De Glazen Boerderij is opgebouwd uit een staalconstructie waartegen een aluminium vliesgevelconstructie is bevestigd.

geen aluminium stijl of deklijst ligt in het zicht. “Zelfs de schoorsteen is van glas, zo vult Bart van Langen van Brakel Atmos aan. “De uitzet-/ zakramen en deuren zijn structureel verlijmd, de kozijnen zijn met glas belegd, alsmede de roosters in dak en gevel voor ventilatie zijn voorzien van een glasmozaïek. Het enige element in de gevel dat niet in glas is uitgevoerd is het smalle gootje boven de deuren, dat overigens pas later is toegevoegd omwille van de afwatering. Door eenzelfde kleurstelling toe te passen, valt het u-profiel echter nauwelijks op.”

AGC Artlite De boerderij is digitaal geprint op zo’n duizend unieke ruiten van het type AGC Artlite Digital in de fabriek van AGC Mirodan Industries in het Belgische Heule. “De ‘printer’ is te vergelijken met een inktjet printer, maar dan op industrieel niveau,” zo legt Bonnemaijers uit, “en in plaats van inkt wordt via een digitaal printproces email aangebracht op het glas. Na bedrukking wordt het glas gehard in een oven, wordt de print ingebakken en komt de uiteindelijke kleur van de bedrukking naar voren. Daarbij verloopt de print van 0 naar 100 procent transparantie. Deze printtechniek wordt vaker toegepast, maar niet op deze wijze met stuk voor stuk unieke panelen en ook nog in afmetingen variërend van 90x442 millimeter tot 2313x3608 millimeter. Door de thermische behandeling verkrijgt het geëmailleerde product tevens een grotere stabiliteit. Artlite Digital vertoont bovendien een vergelijkbare weerstand tegen chemische stoffen als die van het glas, evenals een mechanische weerstand. Omdat het pand niet alleen energiezuinig maar ook transparant en veilig moet zijn, is er dubbel glas geplaatst waarvan de buitenruit gehard en de binnenruit gelaagd.” › Werkelijk iedere ruit is uniek qua print.

22

23

feit dat wij met ons profielsysteem deze toleranties kunnen corrigeren.” Vanwege het natuurkundig verschijnsel ‘cohesie’ bleek het niet nodig een additionele afwatering toe te passen. Het water wordt volgens Van Langen mooi over het glas afgevoerd naar de bodem. “Alleen boven de entreepartijen is zoals gezegd een additioneel gootje aangebracht.” Behalve een technische uitdaging vormde het project met een kleine duizend, unieke ruiten ook een logistieke uitdaging. “Omdat iedere ruit uniek is, werd deze in de fabriek al voorzien van een merkteken. Vooraf is uitgewerkt welke ruiten wanneer op de bouw dienden te zijn. Op de fabriek werden de ruiten in de juiste volgorde op de glasbok geplaatst om zo de voortgang op de bouw te waarborgen en de puzzel op te lossen,” besluit Bonnemaijers. ❚

Aluminium profielsysteem Het glas is mechanisch bevestigd aan een aluminium vliesgevelconstructie van Brakel Atmos. “Uitgangspunt van de architect was om de constructie vanaf de buitenzijde aan het zicht te onttrekken,” vertelt Bart van Langen. “De gevel van De Glazen Boerderij is opgebouwd met ons BA6-35K en BA635KS aluminium extruse profielsysteem. Die laatste is speciaal ontwikkeld om een waterdichte hoekafdichting te verkrijgen. De opstaande kant kan namelijk worden geknikt, zodat deze altijd haaks op het glas staat. Zodoende kunnen we dezelfde rubbers toepassen en is de schil niet lekkagegevoelig.” Om geen afwerk- en afdeklijsten te hoeven gebruiken, is het glas voorzien van een terugliggende randafdichting. Bonnemaijers: “De buitenruit is met de binnenruit verbonden door middel van een speciale terugliggende randafdichting, een zogenaamde siltalvoeg. Voor deze speciale manier van dubbel glas maken, heeft de fabriek AGC Westland een aparte as-

24

semblagelijn. Deze lijn kan niet alleen de grote formaat ruiten aan, maar is er ook op ingesteld dat de kit nog op de lijn wordt bewerkt om op de gevelconstructie te passen.”

Toleranties

Bouwinfo Project Opdrachtgever Architect Systeemleverancier Leverancier glas Start bouw Oplevering

De Glazen Boerderij Schijndel Van den Brand Vastgoed, Schijndel Winy Maas, MVRDV Brakel Atmos, Uden AGC Westland, Maasdijk maart 2012 januari 2013

Foto's LINKER PAGINA Het glas is mechanisch bevestigd aan een aluminium vliesgevelconstructie van Brakel Atmos. Foto rechts Alleen boven de entreepartijen is een additioneel gootje aangebracht. Foto beneden De boerderij is digitaal geprint op zo’n duizend unieke ruiten van het type AGC Artlite Digital.

In de terugliggende randafdichting van het glas wordt een aluminium strip geschoven, die het glas via een mechanische bevestiging in het schroefkanaal met de achterconstructie verankert. Vervolgens wordt een waterseal kitnaad aangebracht die de naden tussen de ruiten waterdicht maakt. Het systeem van Brakel Atmos is zodanig ontwikkeld dat aan de buitenkant van het gebouw een zo dun mogelijke kitnaad is te zien. Volgens Van Langen speelden de toleranties van de constructie daarin een zeer belangrijke rol. “De ruggengraat van de boerderij bestaat uit een staalconstructie. Werken met een tolerantie van 0 tot -5 millimeter is voor een staalleverancier verre van gebruikelijk, maar uiteindelijk toch gelukt. Niet in de laatste plaats vanwege het

25

Regeling in voorbereiding:

Bouwen aan MVO Certificatie van MVO lijkt vooralsnog voorbehouden aan de grotere bedrijven. Toch zijn veel MKBbedrijven met hart en ziel bezig met maatschappelijk verantwoord ondernemen. SKG en IKOB-BKB hebben de handen ineengeslagen om deze groeiende groep te ondersteunen.

MVO-regeling Samen met IKOB-BKB heeft SKG het initiatief genomen om een MVO-regeling op te zetten. Deze regeling is bedoeld voor bedrijven die bewust met MVO bezig zijn en willen laten zien dat het geen loze kreet is. Door hun inspanningen door een onafhankelijke organisatie, zoals IKOB-BKB of SKG, te laten beoordelen krijgt MVO een gezicht. Het zal voor iedereen duidelijk zijn welke acties zij hebben ondernomen en dat dit transparant gebeurt.

afdekken. De module “Bestuur” gaat onder andere in op het voldoen aan wet- en regelgeving en is derhalve een basis voor het bedrijf om in te vullen. De niveaus zijn de ontwikkelstadia waarin een bedrijf ten aanzien van de volwassenheid in MVO-groei zich bevindt. Het basisniveau zal grofweg gelijk staan aan het voldoen aan relevante wet-

en regelgeving op één of meerdere van de vijf modules. Zie tabel.

Pilots in 2013 De regeling zal integraal opgezet worden en geeft een eenduidig beeld over MVO in de bouw. Het zal een impuls betekenen voor het imago van de bouw en bedrijven de kans bieden zich te onderscheiden

Groeimodel Op dit moment wordt er met verschillende partijen uit de markt (KNB, AFNL, VMRG, VKG, VHS) overlegd over vorm en inhoud van de regeling. Daarnaast zijn er ook gesprekken gevoerd met ondernemers uit de praktijk.Hierbij is het belangrijk dat MVO niet statisch is. Ieder bedrijf moet straks op zijn niveau kunnen instappen en naar een hoger niveau kunnen doorgroeien. Dat is voorwaarde om ook kleinere ondernemingen te kunnen laten aansluiten. En dat verklaart ook de naam van de regeling: Bouwen aan MVO. We gaan uit van een opbouw van de norm op basis van vijf modules en vier groeiniveaus. De modules zijn vijf gedefiniëerde gebieden die tezamen het gehele MVO-gebied

26

in de markt.Er wordt op korte termijn gestart met de eerste pilots. Wij zijn trots om te kunnen melden dat Koninklijke Mosa, Aannemersbedrijf Aan de Stegge, AXA Stenman en Hunter Douglas hun medewerking aan deze pilots hebben toegezegd. Bedrijven die ook willen meedoen en zodoende de eerste Bouwen aan MVO certificaten van Nederland in ontvangst willen nemen, kunnen contact opnemen met SKG. In het najaar van 2013 zullen de eerste reguliere certificaten worden uitgereikt. Voor meer informatie over de MVO-regeling kunt u contact opnemen met Olaf van Panhuys van SKG, [email protected], +31 (0) 317 421 720. ❚

27

Kenniscentrum Gevelbouw & Kenniscentrum Glas

gaan hogerop

Beide stichtingen organiseren onder andere cursussen en workshops waarmee zowel bedrijven als degenen die daarin werkzaam zijn, worden ondersteund bij de verdere professionalisering en kwaliteitsverbetering. Kennis en kennisontwikkeling is voor de bedrijven in de branches altijd noodzakelijk, ook nu en misschien wel zelfs nu. Het perspectief van de bedrijven in kennisontwikkeling kan daarnaast nog verbreed worden door het bundelen van kennis.

Samenwerking Dat de combinatie in toepassing van aluminium en glas al geruime tijd voorkomt in de gevelbouw is niets nieuws. Echter zal er in deze zware tijden bij dit onderwerp aluminium en glas, nieuws gebracht worden, en wel dat het Kenniscentrum Gevelbouw en het Kenniscentrum Glas hebben besloten om te gaan samenwerken. Doel van de samenwerking is om de aanwezige expertise en individuele krachten van de kennis-

Sinds 2001 is het Kenniscentrum Gevelbouw het aangewezen instituut voor vragen en opleidingen op het gebied van metalen (aluminium en stalen) gevelbouw. Sinds 1 januari 2008 is het Kenniscentrum Gevelbouw ook actief op het gebied van kunststof gevelbouw en daarmee een werkmaatschappij van VMRG en VKG. Het Kenniscentrum Glas vervult dé spilfunctie in het verzamelen en verspreiden van kennis over vlakglas, vlakglasproducten en vlakglastoepassingen in zowel de glasbranche zelf als in alle branches en beroepsgroepen waar vlakglas een rol speelt.

28

centra te bundelen en daar daarmee voor een groter publiek een meerwaarde te creëren. Waar voorheen bepaalde cursussen bij een van de kenniscentra geen doorgang konden vinden door een te laag aantal aanmeldingen om kostendekkend te kunnen zijn, hopen de kenniscentra nu voldoende publiek te bereiken om de nodige actuele onderwerpen over te brengen. De samenwerking die momenteel gestart is door het onderling aanbieden van het individuele bestaande aanbod aan de branches wordt uitgebreid met het ontwikkelen en geven van workshops.

Workshops Bij een workshop wordt een actueel vaktechnisch onderwerp behandeld (bijv. nieuwe of herziene normen, wijzigingen in het Bouwbesluit en wettelijke verplichtingen) en worden creativiteit, enthousiasme en participatie van eenieder gevraagd. Aan de hand van praktische voorbeelden

en cases wordt over het actuele vaktechnische onderwerp het een en ander toegelicht. Onderwerpen die niet alleen voor aluminium en glas maar ook voor staal en kunststof interessant zijn, zullen ontwikkeld en behandeld worden in de workshops. De onderwerpen die hieruit voortkomen voor 2013 zijn ‘U-waarde berekening’, die in de eerste helft van 2013 wordt aangeboden, ‘NPR betrouwbaarheid’, ‘Glasdikte bepaling’, ‘Brandwerende beglazing’ en ‘Milieuprestatie en Energieprestatie’, die alle in de tweede helft van 2013 zullen worden aangeboden. Een aantal van deze workshops zal gezamenlijk nieuw worden ontwikkeld. Daarnaast zullen op termijn ook andere producten en diensten van beide kenniscentra ingezet worden. Op de websites van de kenniscentra is meer informatie te vinden over de genoemde onderwerpen voor 2013, het aanbod van de kenniscentra individueel en van de samenwerking. ❚

KENNISCENTRUM GLAS

www.kenniscentrumglas.nl

www.kenniscentrumgevelbouw.nl

29

Foto’s: Riesjard Schropp

Provinciehuis Houtplein:

van label G naar A++ Het gerenoveerde kantoor van de provincie Noord-Holland aan het Houtplein 33 in Haarlem is vrijdag 15 maart jongstleden officieel geopend door Johan Remkes, Commissaris van de Koningin. Het meest duurzaam gerenoveerde gebouw van Nederland is energetisch verbeterd van label G naar A++ en ‘herbergt’ een heuse wereldprimeur.

Het oude carrévormige provinciekantoor, stammend uit de jaren tachtig van de vorige eeuw, stond in Haarlem te boek als een van de grote stedenbouwkundige en architectonische missers uit die periode. De vijf tot zes lagen tellende witte kolos is tot vreugde van velen tot op het betonskelet ontmanteld. Dirk Jan Postel van architectenbureau Kraaijvanger tekende de metamorfose en had een duidelijk beeld voor ogen. “De in de binnenstad noodzakelijke geleding was potentieel al voor een groot deel aanwezig. Het

30

was vooral het fletse materiaalgebruik en het dodelijke, blauwe glas dat weerzin wekte. We hebben de stadgevel verticale raamopeningen gegeven, en het binnenhof een witte gevel die het licht mooi reflecteert.” Een dieprode baksteen zorgt ervoor dat het gebouw nu veel beter aansluit op het karakter en de sfeer van de monumentale Haarlemse binnenstad. Aan het binnenhof is een nieuwe vliesgevel gemaakt en tevens is er een nieuw bouwdeel toegevoegd, dat de logistieke knoop van het gebouw vormt.

çadis Geveltechniek. “Om deze kaders prefab te kunnen maken heeft Façadis zelf een nieuw, aluminium profiel ontwikkeld met bijbehorende matrijs. De detaillering is zo aangevlogen dat we de prefab kaders in één handeling aan de bouwkundige

Foto's LINKER PAGINA De glazen Trommel bestaat uit een stalen constructie, bekleed met koud gebogen isolatieglas. Foto beneden De cassettebeplating wordt constructief gedragen door de vliesgevelprofielen.

constructie konden bevestigen. Vanaf straatniveau lijken de aluminium kaders misschien niet zo groot, maar schijn bedriegt. Voorts is in de profieldetaillering tevens rekening gehouden met het integreren van zonweringsgeleiding.” In totaal heeft Façadis Geveltechniek ruim 300 stuks kaders gemonteerd aan de bouwkundige constructie. Het gehele provinciekantoor is overigens voorzien van triple beglazing. De vliesgevelen kozijnprofielen zijn uitgevoerd op topniveau qua isolatie en wind- en waterdichtheid. ›

Enorme vliesgevel en aluminium kaders Façadis Geveltechniek heeft vanaf het casco betonskelet de nieuwe vliesgevel volledig geëngineerd, geproduceerd en gemonteerd. “We hebben maar liefst ruim 4.000 m2 vliesgeveloppervlak gemonteerd en nog eens 2.500 m2 aan cassettebeplating, die constructief gedragen wordt door de vliesgevelprofielen. Aan de straatzijde in de metselwerkgevel bevinden zich nog eens ruim 1.500 m2 aan ramen en kozijnen in uitkragende witgekleurde kaders,” vertelt Edwin Muller van Fa-

31

Trommel Op het voormalige openbare binnenplein is de Trommel verrezen, een eigenzinnig, rond en taps toelopend gebouw met twee lagen. Het vormt de toegangspoort tot het kantoor, zowel voor het publiek als voor de ambtenaren. In de Trommel is de centrale receptie gelegen, alsmede twee vergaderzalen. “In de ontwerpfase klopte architect Dirk Jan Postel bij BRS aan om te bekijken of zijn idee van de ‘afgeknotte kegel’ ook wel gerealiseerd zou kunnen worden,” vertelt Tjibbe van der Werff van BRS. “De architect wilde namelijk koud gebogen triple glas toepassen in de Trommel. Wij hebben daartoe nog in de ontwerpfase een 1 op 1 proefopstelling gemaakt van de gevel en geconstateerd dat het mogelijk was. De gebruikelijke methode om het glas in een buigoven rond te buigen zag de architect niet zitten. Zo zou de coating op het glas verbranden in de oven, nemen de klimatologische eigenschappen af en is de curve niet optimaal, waardoor weerspiegeling optreedt. Door het glas koud te buigen treden deze negatieve effecten niet op, maar zoals gezegd, dat was nog niet eerder gebeurd met isolatieglas van een dergelijke dikte.”

GlassInnovation Award De Trommel bestaat uit een stalen constructie, bekleed met het koud gebogen isolatieglas. De ruiten zijn op de bouwplaats vlak aangeleverd en letterlijk om de achterliggende staalconstructie (de kegel) gevouwen. Van der Werff: “Dit betekent dat de ruiten aan de onder- en bovenzijde een andere straal hebben. Met koud buigen is het slechts in beperkte mate mogelijk om in een ruit verschillende buigstralen toe te passen. Tevens ontstaan schuifspanningen tussen de glasbladen, die met de gebruikelijke flexibele afstandhouders niet op te vangen zijn. Met een nieuwe, rubberen afstandhouderhebben we uiteindelijk het beoogde resultaat bereikt. Het glas is zo goed geïsoleerd dat deze winter de sneeuw

32

De Trommel bestaat uit een stalen constructie, bekleed met het koud gebogen isolatieglas.

Fred Mak nieuwe

voorzitter van de VMRG Fred Mak is benoemd als nieuwe voorzitter van de VMRG, de brancheorganisatie voor gevels en gevelelementen. Sinds 2009 vervult hij al de rol van penningmeester in het VMRG bestuur. Mak heeft meer dan 25 jaar ervaring in de gevelbranche en is sinds ruim 10 jaar algemeen directeur bij Solarlux Nederland, een van origine Duits bedrijf gespecialiseerd in schuifpuien en serres.

Praktijkervaring

er gewoon op bleef liggen.” BRS heeft met het koud gebogen triple glas de GlassInnovation Award 2012 gewonnen. De jury waardeerde met name de vele innovatieve stappen die met het koud gebogen glas werden gezet; door het gebruik van PV-panelen in het glas en de uitvoering in triple glas zijn deze ontwikkelingen, ook vanuit het oogpunt van duurzaamheid, innovatief. Glas koud buigen heeft volgens Van der Werff ook zijn beperkingen. “Voor enkel glas geldt een radius van maximaal 4 meter, voor isolatieglas 11 meter en voor triple glas 14 meter.” Overal in het

gebouw zijn energiebesparende technieken geïmplementeerd. Zo is het dak voorzien van sedumplanten, die een natuurlijke isolator vormen, en wordt gebruik gemaakt van warmte-/ koudeopslag. Er werken nu anderhalf keer zoveel mensen dan eerst, terwijl alsnog 70 procent aan energie wordt bespaard. Dirk Jan Postel tot slot: “Het gebouw heeft gemiddeld hoger dan GPR 9 gescoord en op sommige punten zelfs 9,8. Dit heeft ons een NESKcertificaat van de Rijksoverheid opgeleverd. Het gebouw is energetisch verbeterd van label G naar A++; dat is in Nederland nog niet eerder vertoond.” ❚

Bouwinfo Project Opdrachtgever Architect Bouwkundig aannemer Gevelbouwer Staal-glas constructie Systeemleverancier

Provinciehuis Noord-Holland Provincie Noord-Holland Dirk Jan Postel, bureau Kraaijvanger, Rotterdam Heijmans N.V. Façadis Geveltechniek, Oldenzaal BRS Building Systems BV, Moerkapelle Schüco Nederland, Mijdrecht

Als leergierige doener deed Mak op diverse fronten praktijkervaring op. Hij startte zijn carrière als uitvoerder, werd vervolgens monteur van scheidingswanden en kwam via de werkvoorbereiding, calculatie en diverse verkoopfuncties bij verschillende bedrijven bij Solarlux terecht, waar hij uiteindelijk directeur werd. Eén van Mak’s slogans is; “als je iets wilt zijn moet je het eerst worden”. “Daarmee bedoel ik dat je ervoor moet leren maar, nog belangrijker, ook de ervaring moet opdoen en die leer je in de praktijk”, licht Mak toe. “Er zitten veel mensen op topposities die wel veel geleerd hebben, maar de belangrijke praktijkervaring missen en hierdoor niet optimaal functioneren.

Samen met het aanbestedingsmodel waar het alleen om de laagste prijs, en dus laagste kwaliteit, gaat, is dit volgens mij de belangrijkste reden van de hoge faalkosten in de bouw.”

Geen woorden, maar daden Als Feyenoord aanhanger, vindt hij ‘geen woorden, maar daden’ ook van toepassing op de bouw: “Mijn idee om uit de malaise in de bouw te komen, is niet zandzakken voor de deur, wat de meeste bedrijven nu doen uit zelfbehoud, maar in goede samenwerking de dijken verhogen. En dat natuurlijk met de nodige bruggen en tunnels, dan houden we allemaal drogen voeten en blijft de economie voor iedereen toegankelijk en draaien.” ❚

Fred Mak: “Solarlux is wereldwijd actief. Sinds dit jaar ben ik tevens verantwoordelijk geworden voor de internationale projecten (alles buiten Duitsland). Hierbij ben ik voor de diverse buitenlandse vestigingen van Solarlux het aanspreekpunt als het om projecten gaat. Het voordeel hiervan is dat we internationaal netwerken ontwikkelen en alle internationale ontwikkelingen uit eerste hand krijgen. Dit sluit goed aan bij de internationale ambities van de VMRG. Onlangs heeft de VMRG namelijk het initiatief genomen voor een internationale gevelcommunity (internationalfacade.com), waarin bedrijven en personen hun producten en kennis kunnen delen.”

33

Goes

Erasmuspark In het Erasmuspark in Goes wordt een nieuw woonzorgcomplex gerealiseerd waarbij bewoners zelfstandig kunnen wonen en verzekerd zijn van hoogstaande zorg als dat nodig is. Woningcorporatie, ontwikkelaar en zorgleverancier hebben de handen ineen geslagen met een integrale visie op een aangenaam, kwalitatief, duurzaam en energiebewust woonzorgcomplex. EGM vertaalde de wensen naar een ontwerp waarin vier woontorens van verschillende hoogtes, op speelse wijze gepositioneerd zijn in een parkachtige setting. Drie torens zijn inmiddels gerealiseerd.

Parijs

Opdrachtgever: Marsaki Architect: EGM Architecten, Dordrecht Systeemleverancier: Blyweert Aluminium, Eindhoven

Philharmonie de Paris

Opdrachtgever: Architect: Toeleverancier anodiseerwerk:

Gemeente Parijs Jean Nouvel Alumet BV, Etten-Leur

Jean Nouvel, de architect van Philharmonie de Paris, deelt zijn ontwerpambities voor het toekomstige grootse auditorium van Parijs: “Het is gemakkelijk om in het woord ‘philharmonie’, de liefde voor harmonie te herkennen. Wij spelen met opeenvolgende harmonieën, stedelijke harmonieën. Philharmonie is een prestigieuze verschijning die harmonieus in relatie staat met het Parc de la Villette, de Cité de la Musique en de Parijse Boulevard Périphérique. Het gebouw is in harmonie met het licht van Parijs,de zonnestraal in een grijze wolkenlucht, de regen… Het bestaat uit architectuur van georkestreerde reflecties, gecreëerd door een vlak landschap en gematerialiseerd door gegoten aluminium vloerdelen die Escheriaanse beelden op de grond schetsen.” Alumet is verantwoordelijk voor het anodiseerwerk.

In dit project is het hoog-isolerende Triton HI systeem van Blyweert Aluminium toegepast voor de raamstroken, met een Uf waarde vanaf 1.07 W/m²K. De performance van het systeem gaat hiermee verder dan de eisen in het bestek. Voor de vele schuifpuien is gebruik gemaakt van het in aanzicht slanke Notus systeem. Voor het project zijn aanvullende testen gedaan op gebied van inbraakwerendheid en performance. Alle elementen zijn uitgevoerd in een systeem met verdekte afwatering en voorzien van een fraaie, duurzame metallic structuurcoating.

Roosendaal ZOK sporthal

Utrecht

Cladding Partners heeft de wandbekleding verzorgd van sporthal ZOK in het Zuidoost Kwartier te Roosendaal. De sportzaal voldoet aan de eisen van NOC-NSF. In de sportzaal is het mogelijk om op topniveau te basketballen, volleyballen en badmintonnen, maar vanwege het combiveld is het ook geschikt voor zaalvoetbal, zaalhockey en nog veel meer sporten. Door middel van een voetgangersbrug is de sporthal aangesloten op het naast gelegen Jan Tinbergen college. De gevel is gerealiseerd door Cladding Partners. Dit exclusief vervaardigd puntprofiel is gemaakt door de Metaalzetterij Zuid Nederland, gecombineerd aangebracht horizontaal en verticaal.

WGC Het Zand Opdrachtgever: GG&GZ, Utrecht Architect: Versseput Architecten, Utrecht Leverancier zonwering: Delta Nederland, Weert Opleverdatum: januari 2013 Het tuinbouwverleden van de wijk Het Zand in Leidsche Rijn heeft als uitgangspunt gediend voor de nieuwbouw van Wijkgezondheidscentrum Het Zand. De archetypische hoofdvorm van de nieuwbouw refereert aan de vorm van de voormalige tuinbouwkassen in het gebied. WGC Het Zand biedt eerstelijnsgezondheidszorg voor de bewoners in en rondom de wijk Het Zand in Leidsche Rijn. Delta Nederland BV heeft hier glazen lamellen toegepast. Deze glazen lamellen combineren warmtewering en lichtregeling in een eigentijdse uitstraling. Een architectonische bijzondere toepassing van lamellenzonwering van glas.

34

Fotograaf: Liesbet Goetschalckx

Opdrachtgever: Architect: Gevelbouwer:

34

Boot B.V. Venhoeven CS, Amsterdam Cladding Partners B.V., Oosterhout

35

Fotografie: Mick Dorland en Boeijende Zaken

Slimbouwen Keurmerk voor de pilotwoningen in Het Dorp Tijdens de feestweek van het 50 jarige bestaan van het Dorp in Arnhem, zijn twee unieke pilotwoningen geopend voor het publiek. Na de feestweek zijn deze door de bewoners voor ‘proefwonen’ in gebruik genomen. Mede door de slimme organisatie, korte bouwtijd, hoge mate van flexibiliteit en duurzaamheid heeft deze pilot woning het Slimbouwen project Keurmerk in ontvangst mogen nemen.

alleen een optelling van slimme oplossingen. Door de wijze waarop het bouwteam met elkaar heeft samengewerkt zijn er hoogwaardige, flexibele, aanpasbare en duurzame woningen bereikt. In de pilotwoningen worden nu allerlei aspecten gemeten en gemonitord om de vernieuwende bouwmethodiek te bewijzen en in vervolgwoningen verbeteringen door te kunnen voeren.

Slimbouwen Keurmerk

Het Dorp Het Dorp is een woongemeenschapswijk in Arnhem voor mensen met een ernstige lichamelijke of meervoudige beperking. Voor de vernieuwing van het Dorp is een masterplan ‘Een Bijzondere Gewone Wijk’ ontwikkeld. De pilotwoningen, die in alle opzichten one of a kind zijn, vervullen de uitvoe-

36

ring van een eerste fase van het plan. Door toepassing van allerlei slimme oplossingen wordt het woongenot voor de gebruiker aanzienlijk vergroot. Deze slimme toepassingen zijn niet door het bouwteam alleen bedacht, maar in samenspraak met de bewoners, de verzorgers en opdrachtgevers. De pilotwoningen zijn niet

Slimbouwen ‘beloont’ de gebouwen die op niet conventionele wijze van bouwen zijn gerealiseerd door middel van haar keurmerk. Projecten kunnen scoren op vier pijlers: Flexibiliteit, Reductie van materialen en volume, Efficiency en Duurzaamheid. Oftewel FRED. Een expertcommissie beoordeelt de door inzenders aangeboden producten of projecten op basis van een benchmark. De pilotwoning scoort op alle letters van FRED, maar vooral op efficiency. Het bouwproces is namelijk als zeer slim te bestempelen. Dit komt doordat de organisatie van uitvoering geheel afwijkend is van een traditionele manier van bouworganisatie. Zo moesten de zorg specifieke onderdelen nog tijdens de uitvoering ontwikkeld en verwerkt worden. Dit vraagt grote mate van flexibiliteit, transparantie en open samenwerking tussen de verschillende partijen uit het bouwteam en de opdrachtgever. De bouwcoördinator heeft de engineering en uitvoerende bedrijven geselec-

teerd op basis van kennis, techniek en prijsvorming. Deze partijen hebben deelgenomen in een (twee)wekelijks overleg waar onderdelen gezamenlijk worden ontwikkeld en afgestemd. De snelle implementatie van innovatieve oplossingen is gevonden binnen bedrijven met een effectieve organisatie tussen verkoop, engineering en uitvoering. Leveranciers van losse innovatieve producten worden bij de subcontracten van uitvoerende bedrijven ondergebracht. Door de zeer korte lijnen tussen alle partijen ontstaat in feite een soort ketenverkorting. Dit komt ook terug in de contractvorming en bouwvolgorde. Door de unieke samenwerking is er een bouwtijd van 15 weken gerealiseerd van start bouw tot en met oplevering.

Levensduurdenken Bij ontwerp en realisatie van het project is goed nagedacht over de levensduur van de woning en het gebruik gedurende die levensduur. Bij wisseling van bewoners worden er door de zeer uiteenlopende beperkingen verschillende eisen gesteld aan de woningen. Gedurende de ontwikkeling van de woningen is daarom gekeken naar verschillende handicappen en voor iedere handicap een scenario bedacht. Zo volgt de woning de behoefte van de gebruiker. Het realiseren van een woning die inspeelt op iedere beperking vraagt een hoop slimme dingen. Er is daarom gekozen om flexibel

herinrichten van de woningen met relatief kleine mogelijk te maken. De interne wanden zijn niet dragend en verplaatsbaar. In de wanden is een leidinggoot opgenomen, in de vloer zijn leidingvrije zones aangebracht en de kruipruimte is extra hoog gemaakt. Dit om gedurende het gebruik de kabels en leidingen toegankelijk te houden zonder te hoeven frezen en bikken. Het team heeft zich constant bezig gehouden met de vraag: ‘Waar verwachten we de meeste verandering?’ en heeft vervolgens innovatief op die vraag ingespeeld.

Bouwteam:

SIZA, Archipelontwerpers b.v., An Archi b.v., Mobius Consult, Ibt b.v., Thermoblock b.v., Tricon Bouw b.v., ENVO b.v., Timmers elektrotechniek b.v., Hurks geveltechniek BV, Blyweert Aluminium BV, Kingspan Geïsoleerde Panelen

Er is gekozen voor het bouwsysteem ICF, Insulated Concreet Form. Een succesvolle combinatie van E block wandelementen en Opdeck vloer heeft gezorgd voor de bouwtijdverkorting en heeft het bouwproces bevorderd. Recentelijk is uit metingen gebleken dat met het ICF concept, enkel in combinatie met PV-cellen, een EPC van 0,15 wordt behaald. Daarnaast zorgen de materialen voor de hoge eisen met betrekking tot de akoestiek in de woningen. Door toepassing van deze materialen is de woning gerealiseerd met minder en lichtere materialen. Meer weten over het Slimbouwen Keurmerk en indienen van eigen producten of projecten? Kijk dan op www.Slimbouwen.nl onder het kopje Keurmerk. ❚

37

Iedereen weet dat FACE gezicht betekent. En iedereen weet dat de gevel van een gebouw het gezicht is van een gebouw. Een gezicht weerspiegelt identiteit en is de expressie van de eigenaar van het gezicht. Er is nog een interpretatie mogelijk en dat is er een die de internationale gevelgemeenschap er graag aan toevoegt, namelijk dat Face het gezicht is van de internationale gevelcommunity. -

Gevelcommunity De gevel van een gebouw is een heel exclusieve expressie van alle betrokkenen en daarom staan in FACE de volgende zaken centraal: projecten, producten waaruit deze gemaakt is en de mensen die erbij betrokken zijn. FACE is een dynamische gemeenschap van ‘gevelmensen’, hun ideeën, hun samenwerking in netwerken en uiteindelijk alle mogelijke resultaten waartoe zij in staat zijn en die zij kunnen bieden aan anderen in de markt en de samenleving.

versiteiten, de society van Façadeengineering, gevelorganisaties in Europa etc.

FACE is live!

Participanten

In maart 2013 is FACE als digitale community live gegaan. U kunt kennis nemen van de eerste stappen door www.internationalfacade. com te bezoeken. U vindt er de koplopers in het internationale gevelverkeer, netwerken van uni-

De eerste groep participanten die meedoet op FACE bestaat uit leveranciers, verwerkers en service bedrijven. Deze groep is enthousiast begonnen en is er klaar om de gevelindustrie een boost te geven door meer met elkaar samen te werken. ❚

Klaas Kingma studeerde in 1986 af als architect (TU Delft, cum laude) en vormt sinds 1989 samen met Ruurd Roorda de directie van Kingma Roorda architecten in Rotterdam. Zij ontwerpen (plannen voor) pleinen, straten, gebouwen (woningen, onderwijsgebouwen, kantoren en openbare gebouwen) en interieurs. De uitgevoerde werken en plannen bevinden zich in stads- of dorpskernen, voor- en naoorlogse wijken of de uitgestektheid van het polderlandschap. In hun werk zoeken zij steeds naar vernieuwende en tijdloze oplossingen voor alledaagse en niet-alledaagse vraagstukken.

Zonder opsmuk

Ontwikkeling FACE zal zich uiteraard de komende tijd verder ontwikkelen. Zo wordt er een infrastructuur gebouwd waar de architectendoelgroep haar belangen kan behartigen. Dit wordt het Creative LAB genoemd. Heel veel innovatie met betrekking tot gevels vindt plaats in de ICT sector, ook hier wordt een thema aan gewijd in de community.

Green Inspirations

column

Hét gezicht van de internationale gevelcommunity

Fred Mak, Directeur Solarlux Nederland: “Voor mij is FACE het platform waar alle P’s in de gevelbouw bij elkaar komen; Personen, Plaats, Projecten, Processen en Producten. FACE laat letterlijk de gezichten achter de gevel zien. Uiteindelijk zijn het de Personen die de gevels ontwerpen en fabriceren. FACE is de community waar alle betrokken Partners communiceren en samenwerken, in Projecten en met Producten om het verder te Perfectioneren.”

Huis NL 22-2 in Nieuw Leyden (1) wordt ‘het Huis van de Barones’genoemd. Het statige voorkomen van dit woonhuis is ongetwijfeld de aanleiding voor de bijnaam. Het geheel in baksteen uitgevoerde huis is voorzien van ramen die verscholen gaan in de diepe negges van het metselwerk. Ik beschouw de bijnaam als een groot compliment. Het verwijst naar de analogie die Adolf Loos gebruikte in zijn essay ‘Ornament en Verbrechen’: een huis vertoont zich aan de buitenwereld als een goed geklede gentleman, en niet als een getatoeëerde wilde. In dit geval als een goed geklede vrouw. Zonder opsmuk, omdat zij zo zelfverzekerd is dat zij zich niet hoeft te uiten met haar kleding. Zij toont haar lingerie niet aan de buitenwereld.

Dit beeld staat in schril contrast met in recente publicaties getoonde duurzame gebouwen. Deze vertonen veelal de kenmerken van de getatoeëerde wilde. Misschien niet zo vreemd in een tijd van getatoeëerde voetballers. Maar ook duurzaamheid kan zich tonen zonder opsmuk. De analogie met kleding biedt uitkomst: sporters, van snowboarders tot wielrenners, dragen kleding in vele lagen, soms afgedekt door een transparante laag. Zij tonen alleen de zelfgekozen laag. Deze gelaagdheid kan een voorbeeld vormen voor de hedendaagse gevel. Thermisch en akoestische isolatie, lichttoetreding en licht- of zonwering krijgen ieder hun eigen laag toebedeeld, gebruikmakend van de

nieuwste technieken. Het klimaat in onderwijsgebouwen en kantoren is zo uitstekend te beheersen met zorgvuldig gekozen passieve methoden, waarbij de gebruiker een actieve rol speelt. Goede zon- en lichtwering, onzichtbaar opgenomen in een gelaagde gevel, en nachtventilatie zorgen in combinatie betonkernactivering voor een aangenaam binnenklimaat. Een transparante laag dient om de juiste condities te scheppen om natuurlijk te kunnen ventileren. Een laatste laag kan weer het gezicht van het gebouw bepalen: distantie of zelfgekozen openheid, in overeenstemming met het wezen van het gebouw! (1) ontworpen door Kingma Roorda architecten ❚

Het dossier over groen en duurzaam bouwen is te volgen op www.vmrg.nl onder themadossiers/Green Inspirations. 38

39