Calcium Verkennend literatuur onderzoek naar de gezondheidseffecten van calcium
J.Picauly Opleiding voeding en diëtetiek Schriftelijke vaardigheden VD1-F1
De Haagse Hogeschool, Den Haag, 9 oktober 2012 Projectleider: A.H.M van Genugten OSIRIS code: VD-A130-12 SCHRIFT 1 Studentennummer:12043249
Inleiding Een verandering van ons eetpatroon en de bewerking van het voedsel heeft geleid tot een sterke daling van de inname van vitamines en mineralen1. Het onderzoek van McCance en Widdowson heeft zelfs aangetoond dat sinds 1940 het mineralengehalte in onze voeding met meer dan 30% is afgenomen2. Calcium heeft een belangrijke functie bij de botontwikkeling en het onderhouden van beenderen en het gebit. Op de basisschool is het dus van groot belang dat leraren een voorbeeldfunctie geven met betrekking op het eten van calciumrijke producten. Om zo de calciumopname van kinderen op peil te houden en te zorgen voor een goede groeifase waarin het skelet zich volledig kan ontwikkelen. Dit kan worden bereikt door leraren in opleiding onderbouwd advies te geven. Hierdoor worden zij bewust van hun eetpatroon en kunnen ze indien nodig deze aanpassen, zodat ze in de toekomst een voorbeeldfunctie kunnen zijn voor hun leerlingen In dit literatuuronderzoekverslag is voor het opstellen van het advies aan pabostudenten(leraren in opleiding) de functies, aanbevelingen voor inname ,mogelijke gevolgen van een tekort of overschot van calcium en de aanbevolen hoeveelheden voor calciumrijke voedingsmiddelen behandeld. Uiteindelijk kan de hoofdvraag worden beantwoord: Welke gezondheidseffecten heeft calcium met betrekking tot de Nederlandse bevolking in het algemeen en bij pabostudenten in het bijzonder? Methode Voor dit verslag is er een verkennend literatuuronderzoek gedaan. Eerst is er een scannend onderzoek gedaan in voeding gerelateerde boeken. In de index achterin is gezocht naar trefwoorden in verband met gezondheidseffecten van calcium. Ook internet is voor dit literatuuronderzoek geraadpleegd. Er is gezocht naar recente, bruikbare en betrouwbare artikelen. De trefwoorden die gebruikt zijn in de boeken: ‘calcium’, ‘calciumbehoefte ´en ´veroudering´, ‘calciumionen rol bij bloedstolling’ en ‘calciumionen rol bij spiercontractie’. Ook is het trefwoord ´magnesium´ opgezocht vanwege eerdere verkregen kennis over interactie tussen magnesium en calcium. Verder zijn de boeken die uitgegeven zijn door Stichting Voedingscentrum globaal doorgelezen voor verkrijgen van getallen/hoeveelheden die verwerkt zijn in dit verslag. Op internet is er door middel van de zoekmachine Google gezocht naar bruikbare artikelen. Als trefwoord zijn gebruikt: ´voedselconsumptiepeilingen 2012´en ‘calcium´. Bruikbare resultaten waren de site van Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu en Voedingscentrum. Op deze sites zijn de trefwoorden ‘calcium’, ‘noten’ en ´calcium voedsel´ gebruikt om de resultaten op de site te verfijnen. Verder zijn beide sites grondig geanalyseerd voor het vinden van artikelen met betrekking op calcium. De overige trefwoorden die gebruikt zijn bij de zoekmachine Google en Google Scholar:‘Calcium en studenten’, ‘onderzoek calcium’, ´wat doet calcium met het lichaam´, ´mineraalgehalte gedaald´, ‘micronutriënten’ en ‘slechte eetpatroon van studenten’. Dit waren trefwoorden zonder bruikbaar resultaat of al verkregen resultaat. Uiteindelijk zijn er 3 artikelen en 4 boeken gebruikt voor dit literatuuronderzoek.
Resultaten: Ongeveer 99% van de hoeveelheid calcium bevindt zich in het botweefsel. De resterende hoeveelheid calcium circuleert in lichaamsvloeistoffen3. Het circuleert in de intercellulaire en extracellulaire vloeistoffen. Vitamine D bevordert de opname van calcium en het vastleggen ervan in het botweefsel. Deze opname vindt plaats in de darmen4. Functionaliteit Calcium is een essentiële mineraal. Het zorgt voor een goede ontwikkeling van het skelet in het begin van het leven en zorgt voor het minimaliseren van botontkalking in later leven. Verder speelt calcium een belangrijke rol bij onder andere de prikkeloverdracht van zenuwcellen, spiercontractie, coagulatie(bloedstolling), activiteit van bepaalde enzymen en de hartfunctie. Samen met magnesium, heeft calcium een functie bij spiercontractie. Ze zorgen er voor dat bijvoorbeeld de hartspier zich goed kan samentrekken. Ook hebben ze beide een functie bij de bloedstolling. Calcium bevordert deze processen, terwijl magnesium ze remt. Magnesium heeft namelijk op de spieren het tegenovergesteld effect van kalk. Calcium zorgt namelijk voor het samentrekken van de spieren, terwijl magnesium zorgt voor het ontspannen van de spieren3. Het spannen van de spier wordt veroorzaakt door het vrijkomen van calciumionen uit de spiercellen naar het cytoplasma5. Deze dynamische interactie tussen de twee mineralen helpt bij het reguleren van de bloeddruk en longfunctionering3. Deficiëntie of overschot Botontkalking is een gevolg van een lage inname van calcium. De botontkalking bij kinderen wordt Rachitis genoemd. De botvorming verloopt hierbij onvolledig. Door een lage inname van calcium in de groeiperiode kan namelijk de botmassa en de botdichtheid zich niet volledig ontwikkelen 3. Hiervan is pas sprake als kinderen minder dan 125 milligram calcium per dag innemen. Door deze lage inname kunnen ze last krijgen van spierkrampen. Deze aandoening kan ook veroorzaakt worden door een deficiëntie van vitamine D. Die de opname van calcium stimuleert en waardoor de calciumopname dus wordt verstoord. Niet alleen Vitamine D kan een probleem op leveren voor de botstofwisseling en calciumbalans in het lichaam. Ook door het gebruik van alcohol, cafeïne(in cola, koffie en thee)en zout verliest het lichaam, via urine, wat meer calcium. Hetzelfde geldt voor de groenten rabarber, spinazie en voedingsvezel. In deze groenten bevind zich namelijk oxaalzuur wat een onoplosbare binding in de darmen kan vormen met calcium4. Botontkalking komt vaker voor bij ouderen. Met het ouder worden heeft het lichaam namelijk meer calcium nodig. Het beperken of de snelheid van botverlies vertragen kan door calciumconcentratie van het bloed hoog te houden5. Deze informatie is niet relevant voor de kinderen op de basisschool, maar toch is het voor leerkrachten en voor de kinderen later goed om te weten en om bewust te worden dat calcium innemen niet alleen van groot belang is bij de groeifase maar juist voor heel de levensloop. Een overschot van calcium wordt gehaald bij overschrijding van de aanvaardbare bovengrens van inneming. Bij meer dan 2500 milligram calcium per dag wordt deze bovengrens overschreden en kunnen er als gevolg urinewegstenen ontstaan. Ook kan er verkalking van de nieren en bloedvaatwanden optreden. Een overschot komt voornamelijk voor bij langdurig inname van maagzuur neutraliserende tabletten met calciumbicarbonaat5.
Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH) Hieronder zijn de aanbevolen dagelijkse hoeveelheden volgens de Nederlandse voedingsmiddelentabel weergeven met betrekking op de pabostudenten6: Meisjes /vrouwen
ADH
14 t/m 18 jaar
1,10 gram
19 t/m 30 jaar
1,00 gram
Jongens/Mannen
ADH
14t/m 18 jaar
1,20 gram
19t/m 30 jaar
1,00 gram
Calciumrijke voedingsmiddelen Calcium wordt vooral aangetroffen in melk, melkproducten en kaas. Maar ook in groenten, peulvruchten, noten en in tofu is calcium in aanzienlijke mate aanwezig3. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheden van deze bovenstaande voedingsmiddelen zijn7: Voedingsmiddel:
14-18 jaar
19-50 jaar
Melk
1-1 1/2 liter
11/2-2 liter
Melkproducten
600 ml
450 ml
Kaas
1 plak(20g)
11/2 plak(30g)
Groenten
200 g, 4 opscheplepels
200 g, 4 opscheplepels
Peulvruchten
200-250g (4-5 peulvruchten)
200-250g (4-5 peulvruchten)
30-40 gram
30-40 gram
100-125 g
100-125 g
Noten
4
Tofu
Het voedsel in name van Nederlandse bevolking met betrekking op calciumrijke producten Uit voedselconsumptiepeiling van het RIVM(Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) blijkt dat slechts 1 tot 2 procent van de Nederlandse kinderen (vanaf 7 jaar) voldoende groente eet en bij volwassen is dat maximaal 14 procent. Verder kwam uit deze peiling dat jongeren vaker kiezen voor melkproducten, suiker, snoep, koek en gebak dan volwassenen. Dit is tevens te zien aan het calciumgehalte van de kinderen. Bij kinderen was de gemiddelde totale inname van calcium boven adequate inname(AI). De AI voor de kinderen is namelijk 700 mg /dag en de gemiddelde totale inname van calcium varieert tussen 878 tot 943 mg/dag. Bij de mannen varieerde de gemiddelde inname van calcium uit de voeding van 878 tot 1136mg/dag. Bij de vrouwen was dit 817 tot 985 mg/dag. Dit zijn metingen onder het AI. Het grootste deel van de Nederlandse bevolking heeft dus een deficiëntie van calcium8. Specifieke doelgroep Pabostudenten zullen leeftijden hebben van 17 jaar tot ongeveer 25 jaar. In dit zelfde onderzoek van RIVM wordt vermeld dat adolescenten(17 -20 jaar) het advies voor hogere innames van calcium niet altijd opvolgen. Bij adolescenten was de gemiddelde totale inname van calcium onder AI.
Bij de meisjes/vrouwen 14 t/m 18 jaar is de gemiddelde totale inname van calcium 876 mg/dag. Ook bij meisjes/vrouwen van 19 t/m 30 jaar was de gemiddelde totale inname van calcium onder het AI, deze was namelijk 910 mg/dag. Bij de jongens/mannen was de gemiddelde inname bij de leeftijden 19 t/m 30 jaar wel boven het AI dit was namelijk 1080 mg/dag. Maar ook bij de jongens/ mannen was de gemiddelde inname van calcium niet voldoende en was dit onder het AI met 1010 mg/dag8. Conclusie Het antwoord op de onderzoeksvraag “Welke gezondheidseffecten heeft calcium met betrekking op de Nederlandse bevolking in het algemeen en bij pabostudenten in het bijzonder? ” kan worden beantwoord met de resultaten uit het bovenstaande literatuuronderzoek. Calcium is essentieel voor het lichaam en heeft vele functie voor de gezondheid. Calcium heeft namelijk niet alleen een effect op botontkalking, maar ook voor kinderen is dit een essentieel mineraal om de botopbouw goed te laten verlopen. Diverse functies zoals prikkeloverdracht bij zenuwcellen, spiercontractie en bloedstolling worden in ons lichaam vervuld door calcium. Een overschot van calcium kan voorkomen door het gebruik van maagzuur neutraliserende tabletten. Uit de resultaten van voedselconsumptiepeiling 2007-2010 zijn bijna voor alle leeftijdsklassen een tekort van calcium naar voren gekomen. Ook kan er uit de resultaten van dit literatuuronderzoek worden geconcludeerd dat er bij de leeftijdsgroep gericht op pabostudenten een deficiëntie is aan calcium. Het is dus van essentieel belang dat deze deficiëntie verdwijnt en dat pabostudenten een voorbeeldfunctie vormen, waarbij ze de inname van calciumrijke producten bij de leerlingen stimuleren. Literatuurlijst 1. Marijke de waal Malefijt. Voeding bij Hart- en vaatziekten.Natuur dietisten Nederland.Beschikbaar via: http://www.natuurdietisten.nl/detail.php?id=606&cod=600&page=9.Geraadpleegd 2012 oktober 2 2. McCance and Widdowson. The composition of Foods 1940 & 2002 editions. Nutrition and Health 2007 .Beschikbaar via: http://nah.sagepub.com/content/19/1-2/21.short.Geraadpleegd 2012 september 25 3. Whitney E, Rolfes S. Understanding Nutrition.United States of America:Wadsworth,Cengage Learning;2008.p 400-405 ,408 4. Stichting Voedingscentrum Nederland.Calcium.Voedingscentrum.Beschikbaar via:http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/calcium.aspx,http://www.voedingscentrum. nl/encyclopedie/noten.aspx .Geraadpleegd 2012 september 25 5. Martini FH,Bartholomew EF.Anatomie en fysiologie een inleiding.Amsterdam:Pearson Education Benelux;2008.p 220,444,671 6. Stichting Voedingscentrum.Nederlandse Voedingsmiddelentabel. Den Haag:Stichting Voedingscentrum Nederland; 2012.p115,124 7. Stichting Voedingscentrum.Schijf van vijf. Den Haag: Stichting Voedingscentrum Nederland;2010.p11 8. Rossum CTM van,Fransen HP, Verkaik-kloosterman J, Buurma-Rethans EJM, Ocke MC.Dutch National Food Consumption Survey 2007-2010 : Diet of children and adults aged 7 to 69 years.Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu;2011.p68, tabel 6.10,4.2, 4.4-4.6
