c:46; "VELDSPORTACCOMODATIES" door G. Du Bois K. Rijniersce v'hjisterie V A N V E R K E E R E N W A T E R S T A A T W3SELMEERPOLDER8 BlBLlOTMCEK

I

BlBLlOTMCEK R W K S D l E h Y T VOOR

00

W3SELMEERPOLDER8

I

W E R K D O C U M E N T

"VELDSPORTACCOMODATIES" door G. Du Bois K. Rijniersce

1980-140 Abw

c:46;

a p r i l 1980

v'hJISTERIE V A N V E R K E E R E N W A T E R S T A A T S D I E N S T V O O R D E I J S S E L M E E R P O L D E R S S M E D I N G H U I S - L E L Y S T A D

"3 I.

."

I

.

INHOUD

.

1 . INLEIDING 1.1. Doe1 van het rapport 1.2. Begripsbepaling

2. HET VEKSCHIJNSEL SPORT 2.1. Geschiedenis 2.2. Sportvormen 2.3. Functies van de sport 2.4. Sportorganisaties 2.5. Toekonstverwachtingen 3 . BELEID 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5.

Algemeen Particulier initiatief Overheid Overlegorganen Beleid t.a.v. de aanleg en het beheer van accomodaties

4 . INRICHTING EN BEHEER VAN VELDSPORTACCOEIODATIES 4.1. Behoeftebepaling 4.2. Situering en ruimtelijke indeling 4.2.1. Plaatsbepaling en bestemmingsplannen 4.2.2. Inrichtingsaspecten 4.3. Technische aspecten van de velden 4.3.1. Technische eisen t.a.v. sportvelden 4.3.2. Cultuurtechnische ingrepen 4.4. Inrichtingsaspecten van de gebouwen 4.4.1. Aspecten t.a.v. kleedruimten 4.4.2. Aspecten t.a.v. kantines 4.5. Onderhoud en beheer 4.5.1. Normaal onderhoud 4.5.2. Herstelwerkzaamheden 4.6. Verharde en halfverharde oppervlakken 4.6.1. Halfverharde oppervlakken 4.6.2. Verharde oppervlakken 4.6.3. Kunstgras 4.7. Richtlijnen voor accomodaties voor

lichamelijk gehandicapten 5 . FINANCIELE ASPECTEN VAN VELDSPORTACCOEIODATIES 5.1. 5.2. 5.3. 5.4.

LITERATUUR BIJLAGEN

Aanlegkosten Onderhoudskosten Exploitatieopzet Mogeli jkheden tot minimalisiring van de kosten

1.1.

Doe1 van h e t r a p p o r t

ECn van de kenmerken van de tegenwoordige m a a t s c h a p p i j i s de a a n z i e n l i j k e h o e v e e l h e i d v r i j e t i j d . Hoe d e z e v r i j e t i j d wordt d o o r g e b r a c h t i s voor e l k persoon v e r s c h i l l e n d , maar v e l e n hebben gekozen v o o r de s p o r t b e o e f e n i n g . Hierdoor neemt h e t v e r s c h i j n s e l s p o r t i n de h u i d i g e samenleving een b e l a n g r i j k e p l a a t s i n . Zo beoefenden i n 1972 i n Nederland 2,4 m i l j o e n mensen en i n 1979 a 1 meer d a n 4 m i l j o e n mensen (= 46% van d e c a t e g o r i e 6-50 j a a r ) s p o r t i n g e o r g a n i s e e r d verband ( L a n d e l i j k c o n t a c t ; 1979). Door d e v e l e s p o r t b e o e f e n a a r s i s d e v r a a g n a a r d i v e r s e s p o r t a c c o n m o d a t i e s g r o o t . I n 1970 b l e e k e r een t e k o r t van 3400 veldsportaccommodaties t e z i j n , g l o b a a l o v e r de volgende c a t e g o r i e n t e v e r d e l e n : (Anonymus, 1970, a ) a t l e t i e k b a n e n e n -velden 75 tennisbanen 1200 v e l d s p o r t e n ( v o e t b a l , hockey e n z . ) 1925 o v e r i g e accommodaties 200

-

-

Totaal

3400

Veel van d e z e accommodaties z i j n d e a f g e l o p e n j a r e n a 1 aangelegd ( t a b e l I ) , maar d e v r a a g i s nog s t e e d s g r o t e r dan h e t aanbod, z o d a t ook i n de toekomst nog v o o r z i e n i n g e n moeten worden aangelegd. T a b e l 1. A a n t a l accommodaties i n 1970 e n 1975

voetbal tennis korfbal hockey handbal atletiek honkbal

wedstrijdvelden 1970 1975

oefengelegenheden 1970 1975

5187 2870 660 629 368 155 58

1096

6427 4249 772 797 647 184 102

1649

Bron: Nederlands S p o r t F e d e r a t i e ; T e c h n i s c h e n e d e d e l i n g n r . 21 De l a a t s t e j a r e n i s a 1 v e e l k e n n i s verzameld o v e r de gewenste i n r i c h t i n g e n a a n l e g van s p o r t t e r r e i n e n en onderzoek i s nog s t e e d s gaande. Hierdoor b e s t a a t e r v e e l l i t e r a t u u r op d i t g e b i e d , d i e e c h t e r z e e r f r a g m e n t a r i s c h b e s c h i k b a a r is. I n d i t r a p p o r t i s g e t r a c h t v a n u i t d e b e s c h i k b a r e l i t e r a t u u r , de gegevens o v e r de veldsportaccommodaties t e bundelen. De binnensportaccommodaties en d e v o o r z i e n i n g e n voor b u i t e n s p o r t e n , d i e n i e t o p e e n v e l d ( g r a s o f ( h a l f l v e r h a r d ) beoefend worden ( m o t o r c r o s s e n , w a t e r s p o r t e.d.) komen dus n i e t aan de o r d e . Door d e b e l a n g r i j k e p l a a t s van d e s p o r t i n de samenleving worden s t e e d s meer mensen (ook b e r o e p s h a l v e ) g e c o n f r o n t e e r d met d i t vers c h i j n s e l . Lk e e n z a l middenin de s p o r t w e r e l d z i t t e n , maar a n d e r e n

z u l l e n e r s l e c h t s z i j d e l i n g s n e e t e maken hebben. Te denken v a l t h i e r b i j aan b e s t u u r d e r s van s p o r t - e n b u u r t v e r e n i g i n g e n , w e t h o u d e r s , plan o l o g e n , stedebouwkundigen, enz. Voor d e z e l a a t s t e n i s d i t r a p p o r t ges c h r e v e n ; met name voor degenen d i e t e maken hebben met de a a n l e g e n h e t onderhoud van v e l d s p o r t a c c o m m o d a t i e s . Ook i n b e t o n d e r w i j s zou d i t r a p p o r t i n een b e h o e f t e kunnen v o o r z i e n . On meer i n z i c h t t e k r i j g e n i n h e t fenomeen s p o r t , z a l i n d e eerste d r i e hoofdstukken worden i n g e g a a n o p d e s p o r t i n h e t algemeen, t e r w i j l i n de d a a r o p volgende hoofdstukken h e t e i g e n l i j k e onderwerp, d e v e l d s p o r t a c c o m m o d a t i e s , besproken z u l l e n worden. 1.2.

Begripsbepaling

S p e l en s p o r t z i j n twee b e g r i p p e n d i e nauw met e l k a a r i n verband s t a a n e n w a a r t u s s e n geen s c h e r p e b e g r e n z i n g m o g e l i j k is. Hierdoor i s h e t n o o d z a k e l i j k nader op b e i d e b e g r i p p e n i n t e gaan. a . Spel Van Dale b e s c h r i j f t s p e l a l s : " e e n b e z i g h e i d d i e zonder e n i g e p r a k t i s c h e d o e l s t e l l i n g , a l l e e n om h a a r z e l f s w i l t o t vermaak o f o n t s p a n n i n g wordt v e r r i c h t " .

S p e l wordt g e z i e n a l s een f u n d a n e n t e l e m e n s e l i j k e b e h o e f t e waarover d i v e r s e theorieen bestaan: a l l e e n h e t l e v e n d e wezen, d a t n i e t a l l e e n e r g i e g e b r u i k t voor h e t i n s t a n d houden v a n de s o o r t e n de s t r i j d om h e t d a g e l i j k s b e s t a a n , g a a t spelen (spencer).

-

I .. . ?w : 1

-

het spcl van Inens en dier m e t gezien worden als vooroefening om zich kundigheden eigen te rnaken die voor het latere leven van belang zijn (Groos). - het spel is de afschaduwing van de levenswijzen van onze voorouders; een verkorte herhaling van de levensvormen van de stam (Stanley Hall) door lichamelijke als geestelijke verlnoeidheid kont de nens tot spclen. - het spel is afwisseling van de arbeid, knnallsering van drLFta~1an instincten. - spel bevordert de lichal:~el.ijkeen geestelijke ontwikkeling en door de licha~nelijkeen geestelijke ontwikkeling worden de speelmogelijkheden verruind. Kinderen en dieren spelen vaak instinctmatig. De volwassen mens echter gaat zijn spel bewuster beleven en dit komt onder andere tot uiting in can s ter:;ls :rote re "gena;lktheid" (Van Toor, 1979). Cr komen afspraken over het doe1 en het hoe van het spel (spelregels, tactiek). Als het spel zich in deze vorm gaat vertonen, gaat men van sport spreken.

'-

b. Sport In de voorgaande paragraaf bleek d n t de sport een ontwikkelingsvorm is van het spel (Lat: disporate = zich vermaken, zich vecstrooien). Sport is een rationele benadering van het spel, vaak een objectivering. Maar vooral bij het antCt!ititische spel d.w.2. het spel met tegenstanders is het verschil tussen spel en sport zeer moeilijk aan te geven. De sport op zich is een co.nplcx en voelvormig verschijnsel, waardoor het een rnoeilijke zaak is de sport in zijn totaliteit te vangen in 6Sn definitie. [let is we1 mogelijk allerlei kenmerken van de sport op te sommen, lnaar het wezenlijke van de sport kao ~ooeilijkworden aangegeven. Van Dale beschrijft sport als: "ontspanning, die vaardigheid en kracht vordert en tegenwoordig vooral verbonden is met het wedstrijd- of competitie-element". Een andere definitie zou kunnen zijn: Sport is een geheel van lichaams- of geestesoefening tijdens een individueel of collectief spel dat volgens vastgestelde regels verloopt en dat meestal gericht is op het winnen.

Naar a a n l e i d i n g v a n d e v e r s c h i l l e n d e o m s c h r i j v i n g e n van s p o r t , d i e i n d e l i t e r a t u u r t e v i n d e n z i j n , o n d e r s c h e i d t de geneente U t r e c h t ( 1 9 7 3 ) i n h a a r r a p p o r t : " B e l e i d s s t r u k t u r e n i n de s p o r t " de volgende element e n , d i e kenmerkend z i j n v o o r h e t v e r s c h i j n s e l s p o r t : Spelelement S p o r t b e o e f e n i n g i s e n e r z i j d s s p e l en a l s zodanig een p r e t e n t i e l o z e a c t i v i t e i t , dus n i e t g e r i c h t o p h e t n a s t r e v e n van e n i g d o e 1 g e l e g e n b u i t e n d e s f e e r van h e t s p e l , a n d e r z i j d s i s s p o r t een r a t i o n e l e ben a d e r i n g van h e t s p e l en a l s zodanig e e n o b j e c t i v e r i n g e r v a n . De s p o r t i s v e r z a k e l i j k t s p e l , omdat e r gerekend m r d t met m e e t b a r e , t a s t b a r e en weegbare r e s u l t a t e n . Prestatie-element H i e r o n d e r wordt de w e d i j v e r v e r s t a a n , waarin de g e r i c h t h e i d op h e t b e r e k e n e n van r e s u l t a t e n t o t u i t i n g komt, d i e z i c h l a t e n meten i n d e c o n f r o n t a t i e met d e a n d e r , d e t e g e n s t a n d e r h e t z i j i n d i v i d u e e l , h i t z i j i n teamverband. Het p r e s t a t i e - e l e m e n t kan de volgende z e s dimens i e s b e v a t t e n : e r v a r e n van e i g e n en andermans grenzen; nemen van z e k e r e r i s i c o ' s ; e r v a r e n e n verwerken van n e d e r l a a g en overwinning; i n c a s s e r e n van t e g e n s l a g e n ; g e c o n c e n t r e e r d bezig z i j n en z i c h r i c h t e n op een ver verwijderd doel. L i c h a m e l i j k e e n / o f g e e s t e l i j k e i n s p a n n i n g en v a a r d i g h e i d E r i s n i e t a l l e e n i n f u n d a m e n t e e l , maar ook i n h i s t o r i s c h o p z i c h t s p r a k e van een verwantschap t u s s e n d e l i c h a m e l i j k e e n / o f g e e s t e l i j k e o e f e n i n g en de s p o r t . S p o r t e i s t e e n zeker n i v e a u van l i c h a m e l i j k e n / o f g e e s t e l i j k kunnen om aan h e t s p e l t e kunnen deelnemen of aan h e t p r e s t a t i e - e l e m e n t inhoud t e kunnen geven. Recreatie-element S p o r t wordt beoefend, omdat d a a r a a n genoegen o n t l e e n d wordt. D i t g e l d t zowel v o o r de a c t i e v e deelnemer a a n h e t s p o r t g e b e u r e n a l s voor de toeschouwer b i j de s p o r t p r e s t a t i e s , d i e anderen hem a l s k i j k s p e l voorschotelen. Element van i n s t i t u t i o n a l i s e r i n g S p o r t b e o e h i n g v r a a g t om o r g a n i s a t i e (bonden, v e r e n i g i n g e n ) , om v o o r z i e n i n g e n ( v e l d e n , z a l e n ) en algemeen aanvaarde s p e l r e g e l s .

-

-

-

-

-

"r

2. HET VERSCHIJNSEL SPORT 2.1.

Geschiedenis

a . Dntwikkelingen t o t ' h e t midden van d e 19e eeuw Muurschilderingen en archeologische vondsten bewijzen d a t r e e d s i n h e t s t e n e n t i j d p e r k e n ' o o k i n h e t oude Egypte de s p o r t , o f a l t h a n s h e t s p e l e n d e g y m n a s t i e k , een r o l van b e t e k e n i s s p e e l d e . Zo werd e r b.v. 2000 j a a r voor C h r i s t u s i n P e r z i e a1 een s p e l g e s p e e l d d a t l e e k op h e t h u i d i g e hockey: e e n s p e l met s t o k e n b a l ( G a n t v o o r t , 1977) I n d e oudheid bekwaamden de Grieken z i c h i n w o r s t e l e n , boksen, pankrat i o n ( e e n c o m b i n a t i e van w o r s t e l e n e n b o k s e n ) , l o p e n en d i s c u s - e n speerwerpen. E r waren ook c o m p e t i t i e s , waarvan d e Olympische Spelen de

b e l a n g r i j k s t e waren. De m o t i v e r i n g voor de s p o r t b e o e f e n i n g i n h e t oude Griekenland was v e r s c h i l l e n d (Schagen, 1977). In S p a r t a had de beoefen i n g e e n m i l i t a i r k a r a k t e r , omdat d e v r i j e S p a r t a n e n ( u i t s l u i t e n d z i j beoefenden s p o r t ) numeriek v e r u i t i n d e minderheid waren t.0.v. de s l a v e n . (kn d e macht t e behouden was e e n p e r f e c t e l i c h a m e l i j k e c o n d i t i e v e r e i s t . Het doe1 van de S p a r t a a n s e s p o r t b e o e f e n i n g was h e t v e r k r i j g e n e n behouden v a n d e z e c o n d i t i e . D i t i n t e g e n s t e l l i n g t o t de o p v a t t i n g van d e A t h e n e r s , d i e d e harmonieuze o n t w i k k e l i n g van g e e s t e n lichaam a l s i d e a a l zagen. Zo werd e r t i j d e n s d e opvoeding n a a s t lichaamsoefen i n g e n ruim aandacht b e s t e e d aan d e g e e s t e l i j k e o n t w i k k e l i n g . I n Athene waren h e t v o o r a l de b e t e r g e s i t u e e r d e n ; d i e hun k i n d e r e n n a a r p r i v 6 s c h o l e n s t u u r d e n om ze een d e r g e l i j k e opvoeding t e l a t e n geniet e n . Door s p e c i a l i s a t i e van a t l e t e n i n d e r i c h t i n g van de l i c h a m e l i j k e o n t w i k k e l i n g v e r w a t e r d e e c h t e r h e t Atheense i d e a a l .

De s p o r t b e o e f e n i n g b i j d e Romeinen had a a n v a n k e l i j k m i l i t a i r e beteken i s . Na v e r l o o p van t i j d hadden d e v e r s c h i l l e n d e s o c i a l e k l a s s e n hun e i g e n manier van s p o r t b e o e f e n i n g . U i t d e l a g e r e k l a s s e n kwamen d e m i l i t a i r e n v o o r t , d i e d e s p o r t b e o e f e n i n g op de oude manier v o o r t z e t t e n . De i n t e r e s s e v a n d e hogere k l a s s e n t e n a a n z i e n van de l i c h a m e l i j ke opvoeding ging meer u i t n a a r gymnastische o e f e n i n g e n , hygiEne e n l i c h a a m s v e r z o r g i n g . Van d i t l a a t s t e g e t u i g e n de i n h e t h e l e Romeinse r i j k a a n g e l e g d e t h e r m i s c h e baden. Een d e r d e g r o e p s p o r t l i e d e n w r e n de b e r o e p s a t l e t e n e n d e g l a d i a t o r e n , d i e g e l e t o p de g r o o t t e van d e Romeinse s t a d i o n s e n a r e n a ' s v e e l p u b l i e k trokken.

f o t o Romeins s t a d i o n 0 . i . d .

I n d e Middeleeuwen waren v e e l vormen v a n l i c h a a n s o e f e n i n g e n b i j h e t v o l k i n g e b r u i k . De opvoeding l a g i n handen van de k e r k en de r i d d e r s . B i j de k l e r i k a l e vorming waren e c h t e r l i c h a m e l i j k e o e f e n i n g e n n i e t i n h e t programma opgenomen, hoewel t i j d e n s v r i j e uren of dagen s p e l e n w e 1 werd t o e g e s t a a n . De l i c h a m e l i j k e opvoeding werd e c h t e r v e r z o r g d d o o r d e r i d d e r s t a n d , z i j h e t voor een k l e i n e e l i t a i r e g r o e p n.1. de toekomstige r i d d e r s t a n d (Beyer, T i m e r e n Van P e l t , 1976). Om d e p l i c h t e n van een r i d d e r t e kunnen v e r v u l l e n , moesten de jongens bekwaam z i j n i n p a a r d r i j d e n , zwemen, w o r s t e l e n , schermen, boogschiet e n , j a g e n , h a r d l o p e n , s p r i n g e n , s t o t e n en klimmen. De t o e r n o o i e n van d e r i d d e r s waren n a a s t e e n o n d e r l i n g e c o m p e t i t i e ook vermaak voor d e v o l k s m e n i g t e . De b u r g e r s i n d e l a t e Middeleeuwen hebben d e r i d d e r s p o r t e n overgenomen e n beoefenden d e z e i n a p a r t e ruimten e n op s p e c i a a l daarvoor aangelegde t e r r e i n e n . T i j d e n s de Pliddeleeuwen t o l e r e e r d e de k e r k de s p o r t , maar t i j d e n s de hervorming wendde z i j z i c h g e h e e l a f en verwie'rp de s p o r t b e o e f e n i n g . Deze houding zou t o t i n de 19e eeuw v o o r t d u r e n . A n d e r z i j d s h e r l e e f d e

onder i n v l o e d van d e humanisten t u s s e n d e 14e e n 16e eeuw de helangs t e l l i n g voor h e t G r i e k s e (Atheense) i d e a a l : d e a l z i j d i g , harmonisch gevormde mens (mens s a n a i n c o r p o r e s a n o ) . Het i s de humanisten e c h t e r n i e t g e l u k t de licharnelijicc opvoeding voorgoed t e i n t r o d u c e r e n . Toch z i j n er' i n e n na deze p e r i o d e v e e l s p o r t - en spelvorrnen van I t a l i Z e n F r a n k r i j k n a a r Engeland o v e r g e b r a c h t , d i e p a s i n h e t l a a t s t van de v o r i g e eeuw i n hun Engelse ontwikkelingsvorm n a a r h e t v a s t e l a n d z i j n teruggekeerd. De g r o t e d o o r b r a a k k i ~ a ! -i ~n i l t r p e r i o d e van h e t r a t i o n a l i s m e i n rie 18'' eeuw. Toen werd gepropageerd, d a t h e t n a t u u r l i j k , n u t t i g en v e r s t a ( 1 , i i y zou z i j n de m e n s e l i j k e gezondheid t e bewaren en de behendigheid van h e t lichaam a a n t e kweken. Vooral de f i l a n t r o p i j n e n e i s t e n de bouw v a n o e f e n l o k a l e n e n d e a a n s t e l l i n g van b e z o l d i g d e i n s t r u c t e u r s . Een van h e n , d e D u i t s e r Basedow, opende i n 1774 e e n s c h o o l voor l i c h a m e l i j k e opvoeding, d i e i n p r i n c i p e n i e t a l l e e n t o e g a n k e l i j k was voor de a d e l , maar ook voor de l a g e r e s o c i a l e k l a s s e (Schagen, 1977). H i e r n a volgde e e n r e e k s s o o r t g e l i j k e s c h o l e n . Van Guts Muths z i j n de s t e r k s t e impuls e n u i t g e g a a n voor vernieuwing van de l i c h a m e l i j k e opvoeding. I n d i t verband moeten d e D u i t s e r J a h n e n de Brit Arnold nog genoetnd worden. J a h n zag i n :I(* dy.n;l;astiek e e n i n s t r u ~ n e r ~van t volbsopvoeding e n een middel c o t verhogirtg van ~ , ~ i l i . ! : : ~ ipr ,a$r a a t h e i d , t e r w i j l Arnold d e jeugd d o o r :oi.clclel van spiiri: I v c r a ~ i t w o o r ~ l e l i j k h e i d s b e s eefn z i n voor i i F :tilde apvoe:ircl. j I : : I I . 1 ciat ,le I : ,:,-?:I vast r 1 1 1 r t w J I.: 3 1 - i . t i . 2 ~:ol.lt?se?s,::I ~ ~ ~ ~ i . v , ? r s i t . ;::If ? i t e ~ ~ a : :I I : : I I I : : I : 7 . : t : : )I:: J ; . ' : ' : : ? : 'J a d : I i e l ? I i . . ; . . I . i ;;:. I , . > ):, .,-.> t : h l e e f zowel i n Engelnnd a l s d a a r b u i t e n e e n e l i t a i r e aangelegenhei?. Vanuit Gngeland, e n i n mindere mate v a n u i t D u i t s l a n d e n ScandinaviB, weril de s p o r t i e v e gedachte ook o v e r a n d e r e landen v e r b r e i d . ilelctra volgden z e l f s w e t t e n d i e van de s p o r t , of a l t h a n s van de gymnastiek, e e n v e r p l i c h t l e e r v a k maakten. Met u i t z o n d e r i n g m i s s c h i e n van Duitsl a n d b l e e f d e beoefening op h e t c o n t i n e n t v t i j g e r i n g , werden de i n spanningen n i e t g e c o o r d i n e e r d e n kon de s p o r t m o e i l i j k de g r e n z e n van h e t f o l k l o r i s t i s c h e verenigingsleven overschrijden. b. Ontwikkelingen t o t de tweede w e r e l d o o r l o g i n Nederland I n d e l o o p van d e l g e eeuw kwam de beoefening van de s p o r t i n een s t r o o n v e r s n e l l i n g . Oorzaken waren o.a. d e v e r s c h i l l e n d e l e v e n s o p v a t t i n g e n i n d i e t i j d ( R i j s d o r p , 1977). h e t c h r i s t e l i j k e deisme, d a t r e l i g i e e n r e d e t r a c h t t e t e koppelen God werd a l s oermacht g e a c c e p t e e r d , maar de g e b e u r t e n i s s e n op a a r d e waren z u i v e r n a t u u r l i j k t e v e r k l a r e n . De b e v o r d e r i n g van d e lichamel i j k e opvoeding was i n de v o r i g e eeuw b i j n a g e h e e l een zaak van t h e o l o g i s c h e geschoolden. h e t l e v e n s a a n v a a r d e n d e , a n t i d o g m a t i s c h e l i b e r a l i s m e . De i n v o e r i n g van d e l i c h a m e l i j k e opvoeding op d e Nederlandse s c h o o l stamt van Thorbecke (5 1860). h e t m a r x i s t i s c h s o c i a l i s m e , d a t z i c h n i e t a l l e e n met de l o t s v e r b e t e r i n g van de a r b e i d e r b e z i g h i e l d , maar ook met h e t opbouwen van e e n a r b e i d e r s c u l t u u r (o.a. s p o r t ) .

-

Toch waren er in die tijd ook groepen met bezwaren tegen de sport. De arbeidersjeugd was tegen het aristocratisch karakter van de sport, de rationalisten verwiepen het niet-gericht-zijn van de pure speeldrang, terwijl men in streng calvinistische kringen bang was voor wereldgelijkvormigheid. Een stimulans voor de sportbeoefening was de reglementering omstreeks 1850 in Engeland van een aantal sporten zoals voetbal, hockey en rugby, die in het verleden vanuit Italie en Frankrijk waren gelmporteerd. De terreinafmetingen en het aantal spelers per team werden vastgelegd. Zodoende konden naast de tot die tijd beoefende gymnastiek een aantal veldsporten in competitieverband worden beoefend. Aan het eind van de 19e eeuw werden deze op het vasteland gelntroduceerd. In Frankrijk was de grote stimulator baron Pierre de Coubertin, die tijdens zijn verblijf in Engeland de sport had leren waarderen (Beyer, Timmer en Van Pelt, 1976).

?let succes ijverde hij voor een internationale sportorganisatie, want in 1894 kon tijdens een internationaal sportcongres aan de Sorbonne te Parijs de Coubertin de vergadering ertoe bewegen in 1896 opnieuw Olympische Spelen te organiseren. In Nederland werden omstreeks 1880 de gereglementeerde Engelse sportvormen gelntroduceerd door de "vader van de Nederlandse sport" Pim Mulier.

Foto van Pim Mulier of van sportbeoefening omstreeks 1910

Met name van atletiek, voetbal, hockey, schaatsen en cricket heeft hij i n belnngrij'xe mate de ontwikkeling gestimuleerd. In 1889 richtte hij de N.V.B. op, in 1890 legde hij als eerste de elfstedentocht af, in 1908 werd op zijn initiatief de Nederlandse Bond voor Lichamelijke Opvoeding opgericht. De organisatie van vierdaagse wandelmarsen berustte bij hem als secretaris. Verenigingen werden opgericht en spoedig daarna de overkoepelende organisaties. (Tabel 2) Het Nederlands Olympisch ComitE (NOC) werd in 1912 opgericht en was in de eerste helft van de 2oe eeuw een van de belang-rijkste pijlers van de Nederlandse sport. Tabel 2. Diverse veldsporten met jaren waarin eerste vereniging, resp. eerste bond werd opgericht. tak van sport Cricket Voe t bal Atletiek Rugby Tennis Handbal Hockey Korf bal Honkbal Softbal

tijdstip van eerste organisatievorm

oprichting bond K.N.C.B. K.N.V.B. K.N.A.U. N.R.B. K.N.L.T.B. N.H.V. K.N.H.B. K.N.K.V. K.N.B.B. N.S.B.

1883 1889 1901 1920 1899 1942 1898 1903 1912)~97~ 1951)

Sport werd, zeker tot de Eerste Wereldoorlog, relatief meer beoefend door de beter gesitueerden. Oorzaken waren 0.a. de geaardheid door de opvoeding, waardoor gemakkelijker iets nieuws geaccepteerd werd, de gfotere hoeveelheid vrije tijd en de rui~nerefinanciele middelen, waarover deze groep beschikte. De geografische beperkte contacten zorgden ervoor dat de sportbeoefening geen grote vlucht nam en hoofdzakelijk beperkt bleef tot het Westen van het land. Het elitaire karakter van de sport werd nog verstevigd doordat de sport veel werd beoefend door studenten, toen vrijwel allen afkomstig uit de hogere sociale milieus. Toch heeft deze groep de beoefening van een aantal sporten sterk gestimuleerd 0.a. het roeien. Na de Eerste Wereldoorlog nam het aantal sportbeoefenaars toe. Als belangrijkste factoren, die hierbij van invloed zijn geweest, kunnen worden genoemd (SPIJK, 1964): - de toeneming van de vrije tijd voor de massa van de Nederlandse bevolking door de invoering van de Arbeidswet in 1919. - de stijging van de welvaart, die financiele mogelijkheden bood voor bepaalde vormen van vrijetijdsbesteding buitenshuis. - de voortschrijdende politteke en maatschappelijke democratisering, die er onderneer toe leidde dat sommige vormen van vrijetijdsbesteding, die aanvankelijk voornamelijk tot de welgestelden beperkt bleven, nu in bredere kring ingang vonden. - de rationalisering en mechanisering van het arbeidsproces, waardoor de mens afleiding en zgn. plaatsvervangende belevingen ging zoeken. De genoemde factoren geven echter nog geen afdoende verklaring voor het feit dat juist de sportbeoefening in deze periode zo is toegenomen. Hiervoor zijn de volgende factoren specifiek van belang: - de behoefte aan lichaamsbeweging, die groter werd naarmate de lichamelijke activiteit tijdens de arbeid en in het verkeer afnam. - de ontwikkeling van de co~nmunicatiemiddelenen de betere verkeersmogelijkheden, waardoor sommige ook op sportgebied achtergebleven gebieden ontsloten werden. - de toenemende sportuitwisseling in groter verband. - de emancipatie van de vrouw in de sportwereld. - de wijziging in de aanvankelijk overwegend negatieve houding van de protestant-christelijke zijde tegenover de sport, waardoor ook het aantal sportbeoefenaars bij dit volksdeel aanzienlijk toenam. - de groei van de buitenkerkelijkheid. Een relatief hoog percentage onkerkelijken was lid van een sportvereniging (PIETERSEN, 1961). Ondanks a1 deze factoren is de groei van de sportbeoefening tot 1945 zeer geleidelijk geweest. Hiervoor waren de volgende factoren van belang (GANTVOOKT, 1977): - geen steun van overheidswege. De sportbeoefening was afhankelijk van het particuliere initiatief. - milieugebondenheid: de integratie van de lagere sociale klassen en de elitaire sportwereld verliep moeizamer dan de hierboven genoemde factoren misschien doen vermoeden (men voelde zich er niet thuis). - slechte accornmodatoes. Hoewel in de loop van deze periode de sportaccommodaties kwalitief steeds beter werden.,kon over het algemeen toch niet gesproken worden van in goede staat verkerende velden. Aan het begin van deze eeuw noesten voor aanvang van de wedstrijden zelfs vaak de grazende koeien van het speelveld worden verwijderd.

c. Enkele ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog De belangrijkste kenmerken van de sportontwikkeling in de periode na de Tweede Wereldoorlog zijn: sterke groei van het aantal sportbeoefenaren (zie tabel 3) toeneming van de overheidsbemoeiing met de sport gedeeltelijke professionalisering van de sport toenemende variatie van sporten en vorrn van sportbeoefening.

-

In het hiernavolgende zullen enkele van deze kenmerken nader uitgewerkt worden. Toeneming--------aantal sportbeoefenaren --------------------Bet aantal sportbeoefenaren is in deze periode zowel relatief als absoluut toegenomen. Tabel 3. Ontwikkeling van het aantal georganiseerde sportbeoefenaars in Nederland, periode 1952-1978

-- -

atletiek gymnastiek handbal hockey korfbal tennis voetbal volleybal bevolking

10,3 miljoen

13,9 miljoen

1,3

(Bron: C.B.S.) De belangrijkste oorzaken van deze groei zijn: a. de sterke groei van de bevolking. Deze factor is echter van minder belang dan men op het eerste gezicht zou vermoeden. De bevolking nam tussen 1945 en 1975 met ongeveer de helft toe (van 9 naar 13,6 miljoen) terwijl het aantal sporters zich in dezelfde periode meer dan verdrievoudigde (van 10% van de bevolking naar bijna 30%). b. toene~ningwelvaart en welzijn. Door de welvaartgroei is het voor de lagere sociale klassen financieel mogelijk geworden om meer sport te bedrijven. Was tennis eerst een dure "eliteu-sport, tegenwoordig is het de op GSn na meest beoefende veldsport in Nederland. Naarmate de welvaart in de jaren vijftlg en zestig toenam, nam ook de behoefte aan welzijn toe. Sport en welzijn hangen nauw samen (RIJSDORP, 1977). Enerzijds is welzijn bevorderlijk voor de sport, doordat vorm en spreiding van de sportbeoefening een afspiegeling is van de ruinte die het welzijn in de samenleving inneemt. Hoe meer welzijn, des te meer mogelijkheden voor de sportbeoefening.

Anderzijds kan sport bevorderlijk zijn voor het welzijn, omdat de instelling van gezonde levensgewoonten erdoor gepropageerd kan worden. De rol van de sport t.a.v. het welzijn komt in het kort neer op de volgende punten: - sport kan de volksgezondheid ten goede komen, - sport kan een persoonsactiverende rol spelen, - sport kan een socialiserende werking hebben, - sport kan een redresserende en kanaliserende werking hebben daar waar de maatschappij de persoon niet weet op te vangen, - sport kan een zuivere recreatieve functie hebben; c. verdere vervaging van de sociale verschillen. Door de hierboven genoemde stijging van het inkomen van de lagere sociale klassen en door de democratiseringsprocessen van de laatste decennia is de integratie in de sport van de lagere bevolkingsgroepen sterk gestimuleerd. Een voorbeeld is de studentenwereld. Deze is minder elitair geworden en iedereen, die de capaciteiten daarvoor heeft kan studeren. Dit heeft tot gevolg dat de studentenaantallen sterk zijn toegenomen en samen met het feit dat door deze groep relatief veel aan sport wordt gedaan geeft dit een grote toename aan sportbeoefenaren. De laatste jaren zijn onder invloed hiervan veel studentensportaccommodaties aangelegd; d. toeneming mobiliteit: Door de welvaartsgroei is ook de mobiliteit toegenomen (het aantal personenauto's is sinds 1945 toegenomen vaa 50.000 tot 4 miljoen!). Hierdoor is men niet meer direct aangewezen op sportvoorzieningen in de buurt, maar kunnen ook sporten bedreven worden op terreinen verder weg, zoals kunstijsbanen en watersportgebieden. Een duidelijk voorbeeld van de laatste jaren is het windsurfen, waarbij de surfplank op het dak van de auto wordt meegenomen.

Foto van auto met surfplank

'.

e. de huidige arbeidsomstandigheden: Deze worden 0.a. gekenmerkt door minder lichaamsbeweging, meestal een tekort aan buitenlucht en een hoger werktempo. Vooral dit laatste aspect geeft spanningen die om ontlading vragen. Door de negatieve invloed van deze factoren op de arbeidsprestatie hebben veel bedrijven daarop ingespeeld. Hieruit is de bedrijfssport ontstaan. Deze kan varieren van het instellen van pauze-gymnastiek (5 10 min) tijdens het werk tot het ter beschikking stellen van accommodaties, spelmateriaal en kader en het oprichten van een bedrijfssportvereniging; f. meer aandacht voor de sport op school: Op scholen staat wat sport betreft de lichamelijke opvoeding centraal. Deze kan twee functies hebben, afhankelijk van de functie die men de school toedicht n.1. - een bijdrage te leveren in de hulp aan de leerling, op weg naar zijn volwassenheid, - het voorbereiden tot een vitaal en motorisch adequate vrijetijdsbesteding ("vrijetijdsopvoeding"). Naast de lichamelijke opvoeding bestaat de schoolsport. Schoolsport is sportbeoefening in schoolverband en draagt kenmerken van de school en van de sport. Deze sportvorm vereist stringentere voorschriften dan de spel- of gymnastiekles en het gaat mede om het winnen. Er kunnen wedstriiden worden eeoraaniseerd tussen klassen of leerlingen en de leerlingen kunnen s c h o o l v a a r d i g h e i d s d i p l o m a ' s halen. Ook kan de schoolsport gericht zijn op kennismaking met takken van sport, die niet in het schoolprogramma voorkomen; g. Naast de groep, bestaande uit valide mensen van ca. 10 tot 50 jaar wordt de sport tegenwoordig ook steeds meer bedreven door andere groepen ,b.v. : - bejaarden. Door de sport worden bewegingsarmoede en ook isolement tegengaan, het speelse weer in hun leefpatroon gehtroduceerd, het contact met andere weer op gang gebracht en een zinvolle besteding van de vrije tijd aangeleerd (GEMEENTE ZOETERMEER 1975), - gehandicapten, waarbij de sport dient om de bewegingsarmoede te bestrijden en het vertrouwen in eigen mogelijkheden te stimuleren.

-

- -

De hier genoemde groepen vragen een speciale benadering, methodiek en sfeer, waardoor een deskundige leiding zeer gewenst is. Bewegen voor ouderen en gehandicapten vraagt naast de deskundige begeleiding een pakket aan extra voorzieningen zoals onder meer betere bereikbaarheid, verhoogde temperatuur en extra verwarmd zwemwater; h. de invloed van de massamedia: Was er voor de oorlog in de dagbladen alleen op de achterpagina plaats voor de sport, tegenwoordig zijn dit, zeker op maandag, meerdere pagina's. Ook de invoering van de televisie heeft ervoor gezorgd dat het publiek meer geInformeerd wordt over de sport (bijna alle olnroepen hebben een eigen sportprogramma). Door het brengen van sport in de huiskamer wordt de interesse voor de sportbeoefening aangewakkerd en is de stap naar actieve sportbeoefening vlugger gezet, zeker niet in de laatste plaats door bewuste stimulering tot sportbeoefening. Toeneming................................... van de overheidsbemoeiing met --------

de seort ---

Voor de Tweede Wereldoorlog was de bemoeiing met de sport bijna geheel in particuliere handen. De overheidszorg bepaalde zich in hoofdzaak tot het handhaven van de openbare orde bij sportevenementen. Maar door de sterke groei van het aantal sportbeoefenaren na de oorlog ging de overheid zich meer met de sport bemoeien. De vraag naar sportaccomodaties werd steeds groter waardoor de overheid de particuliere sector subisdies (de eerste rijkssubsidieregede helpende hand bood d.m.v. ling t.b.v. de sport stamt uit 1955). Ook kwam de overheid steeds meer tot het inzicht dat sport wezenlijk bijdraagt tot het welzijn en de gezondheid van de bevolking, gebieden waarop de overheid initiatieven moet ontplooien. Een overheidsbeleid t.a.v. de sport is dan noodzakelijk geworden. In hoofdstuk 3 zal nader op het overheidsbeleid warden ingegaan.

----------

Gedeeltelijk-professionalisering van de seort ----------------- -----------

In perioden waarin veel belangstelling voor sport bestaat, is er steeds een groep zgn. beroepssporters, die zich in hun levensonderhoud voorzien d.m.v. de sportbeoefening. Dit bestond a1 in de Griekse en Romeinse tijd en naarmate de sportbeoefening in de 2Oe eeuw toeneemt, zien we dit fenomeen terugkeren (7.0 werd in Nederland in 1954 het betaalde voetbal ingevoerd). Betaalde sport en beroepssport zijn niet hetzelfde. Er wordt van betaalde sport gesproken als de sportman een geldelijke vergoeding krijgt voor zijn sportprestaties. Een beroepssporter krijgt een dusdanige beloning voor zijn sportprestaties, dat hij ermee in zijn levensbehoeften kan voorzien. Amateurs worden per definitie niet betaald, maar topsporters in de amateurssector krijgen vaak gratis materiaal en een zeer hoge reiskostenvergoeding, zodat hier eigenlijk van een verkapte vorm van betaalde sport kan worden gesproken. De invoering van de betaalde sport heeft ook consequenties voor de Olympische Spelen, omdat aarl deze Spelen alleen amateurs mee kunnen doen. De sterkste speler van een land, die vaak betaalde sporters zijn kunnen hierdoor van deelneming uitgesloten zijn. De amateursbepalingen van het Internationale Olympisch Comit6 zijn daaron tegenwoordig in discussie.

,.

'.

-

19

-

Een ander facet van de s p o r t p r o f e s s i o n a l i s e r i n g is de sponsoring van

I ,

Foto van shirtreclame

een club door een commerciele instelling. Hierbij stelt de sponsor (fabriek, verzekeringsmaatschappij e.d.) een geldbedrag ter beschikking aan de club in ruil voor het bekend maken van de bedrijfsnaam door b.v. shirtreclame. seelverruwing en agressie Toeneming------------------ ----------Door de hierboven geschetste rol van het geld bij de huidige sportbeoefening, maar ook door b.v. het binnendringen van politiek in de sport kan de sportiviteit uitgehold en de spelverruwing in de hand gewerkt worden. Niet alleen door de hier genoemde zgn. externe factoren, maar ook interne factoren kunnen oorzaak zijn van spelverruwing. Als de bewustheid, waarmee het spel door de speler benaderd wordt, toeneemt, kan de speler met de spelregels tactisch gaan manipuleren (RIJSDORP 1977). In het ernstigste geval kan een opzettelijke overtreding, die zich rechtstreeks tegen het lichaam van de tegenstander richt (b.v. het onderuit schoppen in het voetbal) meer voordeel brengen dan dat men zich aan de geest en de regels van het spel houdt. Dat spelverruwing agressie in de hand werkt is onvermijdelijk en de laatste tijd zien we dan ook dat naarmate de "noodzaak" van het winnen groter wordt, de agressie toeneemt. Een andere oorzaak van de toenemende agressie in de sport is de toeneming van de agresssie in de hele maatschappij. In dit verband kan sport als spiegel van de samenleving gezien worden. Ook buiten het veld neemt de agressie toe. Dit wordt mede veroorzaakt door de agressie op het veld, waarbij een supporter zich vereenzelvigt met een speler of een team en het agressief gedrag overneemt. Agressie op de tribunes komt het meest voor bij jongeren tussen 12 en 20 jaar.

De agressie van de supporters stelt hoge eisen aan de accommodatie. De zitplaatsen b.v. moeten niet vernield kunnen worden en indien dit toch voorkomt gemakkelijk te vernieuwen. Een ander voorbeeld is de (bij het betaalde voetbal verplichte) afscheiding van een paar meter hoog tussen publiek en spelers.

2.2. Sportvormen Zoals a1 in de inleiding is aangegeven, bestaat de lende elementen. Het is zeer moeilijk duidelijk de ven tussen deze elementen, aangezien bij elke vorm ten op deze elementen anders liggen. Aij onderscheid in sportvormen kan het best worden criteria (GEMEENTE UTRECHT, 1973): - naar organisatiegraad - naar prestatiehierarchie - naar activiteitenpatroon

sport uit verschilrelaties aan te gevan sport de accenuitgegaan van drie

a. Sportvormen naar organisatiegraad Bij de relatie tussen sportbeoefening en zijn organisatiegraad kan het volgende onderscheid gemaakt worden: a.1.

de sportbeoefening via lidmaatschap van een sportvereniging

Als lid van een vereniging heeft men de meeste kans om regelmatig sport te beoefenen op een daarvoor geschikte accommodatie en volgens de officizle, algemeen aanvaarde regels. Voor sommige sporten, met name de teamsporten, is het lidmaatschap van een vereniging vaak de enige mogelijkheid om ze te beoefenen. Gesteld kan worden dat het de

v.

sportvereniging is die de maatschappelijke behoefte aan sport kanaliseert. Sport zonder verenigingsverband is echter ook denkbaar. Zo beoefende in 1972 van alle Nederlanders tussen 15 en 50 jaar 6% uitsluitend binnen, 53% uitsluitend buiten en 16% zowel binnen als buiten verenigingsverband (MANDERS en KROPMAN; 1974). T.a.v. deze percentages is er nauwelijks verschil tussen mannen en vrouwen (figuur I).

Bron:Manders en Kropman (1974) Figuur 1.0rganisatiegraad van de sportbeoefening per geslacht in percentages van totaal landelijke bevolking tussen 15 en 50 jaar

.

a.2. De sportbeoefening in "informeel" verband Deze vorm van sportbeoefening betreft b.v. het trimmen in trimgroepjes, sporten in gezinsverband en de "vrije" vormen van sportbeoefening zoals op instuiven e.d. Opvallend is hierbij dat de oudere gelegenheidssporters hoofdzakelijk sport bedrijven binnen gezinsverband, terwijl de jongere gelegenheidssporters meer in groepjes zonder familieleden sporten (MANDERS en KROPMAN; 1974).

a.3. De solitaire sportbeoefening Hieronder worden verstaan enerzijds sportactiviteiten die de betrokkene alleen kan verrichten, zoals zwemmen en schaatsen en anderzijds het deelnemen aan georganiseerde sportevenementen zoals wandelmarsen buiten verenigings- of formeel verband. Soms houden dergelijke activiteiten een prestatie-element in. Bovendien kunnen zij veelal beschouwd worden als training voor meer geInstitutionaliseerde vormen van sportbeoefening. b. Sportvormen naar prestatiehierarchie

Gelet op de mate waarin aan het prestatie-element in de sport gewicht toegekend dient te worden vallen de volgende vormen te onderscheiden (Figuur 2): - sportieve recreatie - recreatiesport - algemene wedstrijdsport - topsport bollsen. atlctiek. wielrennen

basketball. handbat, hockey roeien. kano badminton. I r e m e n , arnnartieh. rchaalren. bud0 rolleybal, tafeltcnnil. tennis, rolrchastrcn

-torfbal.

s c h e r m n , baseball

skien. wandelen, fictrcn paardrijden. g o l f

I

CLUB

I

-plaatreI ijke per%

BOND REGlONdAL (

ror~r~

- -

6tnFF"T E

-.i

Figuur 2.Spanningsveld sport-Nederlands karakteristiek (Bron: Gemeente Zoetermeer 1975) b.1.

. .

-land. + qeg. p r s

BOND NATlC\::L

Sportieve recreatie

Sportieve recreatie is die vorm van recreatie die de sportvorm gebruikt, maar niet in gereglementeerd wedstrijdverband plaatst en waarbij de officiele regels niet altijd in acht worden genomen (MIN. van C.R.M., 1977). Voorbeelden hiervan zijn: wandelen, zwenunen, fietsen, trimmen, badmintonnen in de tuin of volleyballen aan het strand, spelevaren en de onwillekeurige betiteling een "spelletje" (RIJSDORP; 1977). De sportieve recreatie ligt dus meer in de sfeer van het spel

-radio t.". ~ ~ ~ d ~ per, l i j ~ e

dan van de sport. Sportieve recreatie en de hierna te bespreken recreatiesport worden vaak in een adem genoemd. Dit ligt voor de hand, omdat er geen scherpe grenzen te trekken zijn. Toch is het goed de onderscheiding in het oog te houden, omdat men (vooral in organisatorische kaders) a1 heel gauw alleen over de recreatiesport spreekt, terwijl voor de sportieve recreatie soms andere voorzieningen getroffen moeten worden dan voor de recreatiesport. b.2.

Recreatiesport

Recreatiesport is de sportvorm, die - met inachtneming van officiele regels (hoewel niet altijd in gereglementeerd wedstrijdverband) - in de eerste plaats bedreven wordt om de ontspanning en de mogelijkheid tot sociaal contact. Deze vorm van sport kan zowel binnen het georganiseerde verband van de sportbonden als daarbuiten beoefend worden (ANONYMUS; 1970). Het verschil tussen de sportieve recreatie en de recreatiesport is moeilijk aan te geven, zeker als de laatst genoemde buiten wedstrijdverband wordt beoefend. Volgens Rijsdorp zijn de kenmerken van een recreatiesporter: - een vrijblijvende opstelling geen verplichtingen verbonden aan een verenigingslidnaatschap " de selectie voor een wedstrijdploeg geen dwingende trainingsschema's geen verplichte opkomst op oefenavonden - hij ontleent zijn recreatief bezig zijn aan bestaande sportactiviteiten. - hij moet de sport kunnen nalaten als hij er geen zin in heeft.

. ..

Natuurlijk zal de gezamenlijke sportbeoefening enige verplichtingen scheppen, maar die vloeien dan mede uit het sociale contact voort en niet uit de noodzaak tot presteren of uit formele structuren. Van de totale bevolking doet de helft niet aan sport. Van de andere helft beoefent 80% recreatiesport. Uit diverse enquates blijkt, dat van die 50% niet-sporters ruim de helft belangstelling heeft voor enige vorm van sportbeoefening, maar daarvan wordt weerhouden door accomnodatiegebrek, afstand, onmogelijke tijden, etc. (GEMEENTE ZOETERMEER; 1975). Wanneer die barrizres zijn verdwenen, zullen deze mensen geen topsporters, maar juist recreatiesporters zijn. Dit zal een enorme toeloop betekenen, zodat met de planning van sportvoorzieningen terdege met deze sportvorm rekening noet worden gehouden. b.3.

Algemene wedstrijdsport

De algemene wedstrijdsport is de sport die op verschillende prestatieniveaus in de sportbonden is georganiseerd en in de eerste plaats gericht is op de prestatie die in een wedstrijd geleverd wordt (ANONYMUS; 1970). Veel van de beoefenaars van de wedstrijdsport worden aangetrokken door de mogelijkhheid om tot grote prestaties te komen en daardoor door de stoten naar de topsport. De verplichting om regelmatig te trainen en gedurende een bepaalde periode van het jaar iedere week aan competities mee te doen ervaren zij als vanzelfsprekend en als noodzakelijk. Zo beoefenen zij met plezier hun sport. Voor de instandhouding van de wedstrijdsport is een apparaat nodig en een com-

plex van maatregelen (KIJSDORP; 1977). Behalve bestuurlijk en organiserend kader zijn er technische leiders en scheidsrechters nodig. Ook is accommodatiepersoneel vereist. De sportbeoefenaar wordt dus omringd door een leger van functionarissen. Om dat allemaal goed te laten verlopen is institutionalisering noodzakelijk, afgrenzing van vrijheden en vastlegging van plichten. Er is geschillenbeslechting nodig en er gaan financiele belangen een rol spelen omdat de vereniging verplichtingen op zich genonen heeft. Er moeten voor de competitie wedstrijdklassen ingesteld worden omdat een wedstrijd nu eenmaal prettiger verloopt als beide partijen het spel op een ongeveer gelijk niveau beheersen. Binnen de algemene wedstrijdsport vindt men zeer verschillende accenten. Er zijn wedstrijddeelnemers, maar ook verenigingen, die zich mEEr aan de recreatieve pool van hun sport conformeren dan aan de wedijver- of prestatiepool. Zij vinden het belangrijker de sport "cezellig" te beoefenen dan in een hoge klasse uit te komen. Daarnaast zijn er verenigingen (en wedstrijdsporters uiteraard) die volledig gericht zijn op het hoogst bereikbare en er hun verenigingsof persoonlijke leven naar inrichten. De meeste sportmensen en verenigingen echter kennen de spanning van beide polen. Zij streven naar een hogere trede op de sportladder, maar willen er niet alles aan opofferen en willen aan de sportbeoefening vooral plezier beleven.

b.4. Topsport De topsport is tlet deel van de wedstrijdsport waarin op nationaal en internationaal niveau kampioenschappen worden betwist. Het hogerop willen ligt in de aard van deze wijze van sportbeoefening. Het doe1 van de wedstrijd is winnen. lJinnen vraagt een hogere prestatie dan de tegenstanders. Topsporters komen voort uit een groep 2.g.n. semi-topsporters die nog deelneemt aan de algemene wedstrijdsport, maar waar reeds duidelijk de aanleg tot topsportprestaties naar voren komt. Een eventuele aspiranttopsporter zal goed moeten worden opgevangen om zijn aanleg voor de topsport verder te kunnen ontwikkelen. Hiervoor is nauwe satnenwerking tussen vereniging en bond noodzakelijk, terwijl ook hoge eisen aan de leiding moeten worden gesteld. Een bijzondere plaats bij de sport neemt de beroepssport in. Onder beroepssport wordt dat onderdeel van de topsport verstaan waar tegenover het leveren van een bepaalde prestatie geldelijke vergoedingen staan, waardoor men in staat gesteld wordt in zijn levensonderhoud te voorzien. In hoeverre dit nog als sport kan worden gezien, hangt af van de situatie waarin de beroepssport beoefend wordt. Er zijn regelrechte bedrijfsorganisaties, die spelers (werknemers) aantrekken op strikte profijtbasis. Het over de hele wereld werkend bedrijf van beroepstennissers is te vergelijken met de showbusiness of een circus. De beroepsvoetballerij in Neder1and.i~veelal nog geent op de vorm van de (amateur) vereniging. Een deel van de vereniging functioneert dan nog als amateurvereniging, terwijl de verhoudingen in het professionele deel van de vereniging werkgever/werknemerverhoudingen geworden zijn. Zo'n dubbele functie eeeft uiteraard een aantal structurele spanningen indien uitgegaan wordt van een democratische verenigingsstructuur.

De redenen voor deze tweeslachtigheid zijn 0.a.:

- de betaalde voetballer is doorgaans slechts semi-professioneel;

- de bestuurders stammen vaak nog uit de sfeer van de amateurvereniging; - de beroepsstatus van de vereniging is niet altijd sterk; - de amateur-sector kan een recruteringsveld voor mogelijk talent zijn en voor een vaste achterban zorgen. c. Sportvormen naar activiteitenpatroon

Binnen het algemene kader van de sport neemt iedere tak van sport, gekenmerkt door een eigen op gemeenschappelijke doeleinden afgestemd activiteitenpatroon zijn eigen bijzondere plaats in. Verschillen in speltype, in reglementering, in aantal deelnemers, in hulpmiddelen en in de specifieke vereisten, waaraan de accomodaties moeten voldoen, geven een grote verscheidenheid te zien. Gepaard gaande met een toeneming van het aantal sportbeoefenaars is ook het aantal takken sport gestadig toegenomen. Door deze toeneming kan b.v. de volgende indeling naar accommodatie gehandhaafd worden: veldsport, veld/zaalsport, zaalsport, baansport, watersport, luchtvaartsport. Binnen deze elementen komen weer verschillende sporten voor die hun specifieke eisen stellen aan de accommodatie. Naar attributen en/of kenmerken is de volgende indeling mogelijk: balsport, motorsport, krachtsport, paardesport, denksport, teamsport etc. 2.3. Functies van de sport

Beleid voeren met betrekking tot sport zou een vrij eenvoudige zaak zijn, indien "de sport" een maatschappelijk gebeuren met 66n duidelijke identiteit was, Dit is echter niet het geval. De voorstanders vinden "de sport" medicijn bij uitstek tegen vele kwalen die onze samenleving bedreigen, terwijl de tegenstanders menen, dat "de sport" even verworden is a18 de totale samenleving en een wanprodukt is van de "neo kapitalistische" samenleving (CRUM en DE LEEUW; 1974). Beide stromingen pretenderen de sport te beschrijven, maar slagen daarin niet. Om wat meer te kunnen zeggen over zin en betekenis van sport moet nader ingegaan worden op de functies die de sport in de samenleving heeft. a. Sport als compensatie In onze samenleving zijn veel kwalen waar te nemen. De sport kan hierbij de rol van geneesmiddel vervullen en we1 op de volgende manieren: Sport zorgt voor compensatie van het dagelijks tekort aan beweging. In de huidige maatschappij wordt steeds minder beroep gedaan op ons vitaal-motorisch vermogen. Een tekort aan fysieke inspanning bij vaak overvloedige voeding heeft vervetting, slecht functioneren van hart en bloedvaten, spierzwakte en allerlei ander lichamelijk ongemak tot gevolg. Sport zorgt voor compensatie tegenover de saaiheid en verveling in het dagelijks werk. De tegenwoordige arbeid .is vaak monotoom en biedt weinig kans tot initiatief. Sport biedt afwisseling en de mogelijkheid tot het zelfstandig kiezen van creatieve oplossingen.

-

-

-

-

sport zorgt voor compensatie tegenover de massaliteit en anonimiteit van wonen en werken, vaak gepaard gaande met sociaal isolement. Bij sport is zelfrealisatie in een sociaal geyntegreerd verband mogelijk. sport zorgt voor compensatie tegenover het tekort aan spanning en avontuur. In de huidige samenleving zijn dankzij wetenschap en techniek veel risico's uitgebannen. Sport geeft gelegenheid tot het nemen van risico's, her bereiken van grenzen, het beleven van spanning. sport zorgt voor compensatie tegenover het tekort aan mogelijkheden om agressie kwijt te raken. In de moderne samenleving zijn de mogelijkheden van strijd, rivaliteit en bevrediging van agressie neigingen zonder rampzalige gevolgen zeer beperkt. Dankzij sport raken mensen op ongevaarlijke wijze een stuk agressie kwijt. Anderen menen echter dat sport agressie in de hand werkt.

b. Sport als aanpassing Naast de compensatietheorie staat de theorie dat sport bijdraagt tot aanpassing aan de huidige maatschappijstructuur. Vooral in de wedstrijd- en prestatiesport functioneren dezelfde waarden en normen als in de kapitalistische samenleving (sterk prestatiegericht). Bovendien houdt de sport de huidige verhoudingen in stand, doordat de gelegenheid geboden wordt tot afleiding, kanalisering en neutralisering van krachten die de bestaande orde bedreigen. In de aanpassingstheorie zijn twee aspecten te onderscheiden: - de aanpassing aan regels en structuren in de sport staat in dienst van normen en gedragingen die in het arbeidsproces gewenst zijn. - de compensatie voor tekorten en frustraties in het dagelijks leven staat in dienst van schijnverzoening en identificatie met de maatschappelijke structuren d.w.2. in dienst van de aanpassing aan het bestaande maatschappelijke systeem. Ogenschijnlijk staan de compensatie- en aanpassingstheorie lijnrecht tegenover elkaar. Dit is echter niet het geval (CRUM en DE LEEUW, 1974). Beide opvattingen signaleren tekorten in de samenleving. De compensatietheorie komt echter niet verder dan het aanwijzen van een aantal ongewenste synptolnen en het inzetten van sport als symptoombestrijding. De aanhangers van de aanpassingstheorie zoeken naar de oorzaken van de symptomen en stuiten dan op fundamentele misstanden in de samenleving. In hun ogen is symptoombestrijding versluierend en daarom onaanvaardbaar. Het lijkt aannemelijk dat de compensatietheorie vooral opgaat bij de sportieve recreatie, recreatiesport en algemene wedstrijdsport, terwijl de aanpassingstheorie vaak bevestigd wurdt door de topsport. c. Sport als mogelijkheid tot zelfrealisatie Het grootste bezwaar van de compensatie- en aanpassingstheorie is dat ze slechts een macro-sociologische analyse bevatten. Hierduor blijft de meest oorspronkelijke betekenis van sport verborgen, waarbij de volgende twee aspecten het belangrijkste zijn: - sport is een vitaal- motorische actie. Dat wil zeggen dat rnensen in hun sportieve activiteit, in hun bewegen in sport en spel, geconfronteerd worden met het eigen vitaal bestaan.

".

-

In de sportbeoefening komen we onszelf tegen als mensen van vlees en bloed met alle mogelijkheden en beperkingen vandien. sport is in beginsel een activiteit waarvan het doe1 in de activiteit zelf ligt en niet in het te produceren resultaat. Het is niet doelloos en ook niet door resultaat bepaald, maar doelvrij. Aan die doelvrijheid ontleent sport haar potentiele scheppende en herscheppende mogelijkheid. Door de doelvrijheid bestaat ook het gevaar dat de sport gebruikt wordt door bepaalde machten en systemen. Het motief van de zelfrealisatie verdwijnt dan en aanpassingsof compensatiemotieven komen er voor in de plaats. Dit laatste dient zoveel mogelijk te worden tegengegaan.

2.4. Sportorganisaties Voor het regelmatig sportbeoefenen is een zekere organisatie nodig. Accommodatie moet worden gehuurd, materiaal aangeschaft, overleg gepleegd, correspondentie gevoerd. Als men tegen groepen van elders wil gaan sporten, ontstaat de behoefte aan een breder, overkoepelend verband. Er zijn vijf organisatievormen te onderscheiden (GEMEENTE ZOETERMEER, 1975; RIJSDORP, 1977). - doelverenigingen - maatschappelijke instituties met een andere doelstelling - service instituten - profijtorganisaties - omniverenigingen a. Doelverenigingen Een doelvereniging wordt opgericht om een bepaalde tak van sport te beoefenen. Tussen de leden zelf kunnen verschillen bestaan van topsporters tot zuivere recreanten, waarbij de laatstgenoemde groep meestal de gcootste is. De verenigingen die dezelfde tak van sport beoefenen zijn aangesloten bij de desbetreffende bond, die zorg draagt voor de competitie, regels, boetes etc. De bonden zijn op hun beurt verenigd in koepels, waarvan er in Nederland vijf zijn: - Nederlandse Sport Federatie (NSF) Dit is een overleg-, samenwerkings- en voor een deel ook financieringsorgaan van de bonden en instellingen op het gebied van de sportbeoefening. Zij ontvangt ter verdeling een aanzienlijk deel van de opbrengsten van de Sporttoto. - Nederlandse Culturele Sportbond (NCS): een organisatie, gebaseerd op humanistische idealen, die in het bijzonder de recreatiesport voorstaat. - Nederlandse Katholieke Sportbond (NKS): bij deze koepel zijn katholieke'verenigingen en bonden aangesloten. Het zwaartepunt bij de NKS ligt op de kaderopleiding. - Nederlandse Christelijke Sport Unie (NCSU): voor deze koepel geldt hetzelfde als de NKS, met dien verstande dat hier de belangen van christelijke verenigingen en bonden worden behartigd. - Nederlands Olympisch ComitE (NOC): een overkoepeling van de bonden die een Olympische sport beoefenen. Het bereidt de Nederlandse deelneming aan de Olympische Spelen voor. De NCS, NKS, NCSV en het NOC hebben allen een zetel in het NSF-bestuur (fig. 3).

NSF

NCSU

NOC

NKS

B

-,,'

.

.*

,,'

.*.

,

v

v

Figuur j.0rganisatieschema

-....

-- . v

van de sport in Nederland.

b. Maatschappelijke instituties met een andere doelstelling De maatschappelijke instituties creeren sport~nogelijkhedenvoor hun leden, medewerkers, clienten, patienten e.d. Sport wordt gebruikt als middel b.v. om personeel te binden, een goede sfeer te creeren, maar ook uit oogpunt van gezondheid (revalidatie). Jeugdclubs, politie, brandweer, artsen, bejaardenzorg e.d. zijn hier voorbeelden van.

Een service-instituut is een instelling die tegen een geringe oF aonder vergoeding hun ledeo servi::c vcrlenen op h,?t s#:l>ie
-

Instellingen die lessen en trainingen aanbieden. Hieronder vallen 0.a. sport-, scherm- en boksscholen. Instellingen die accommodaties aanbieden Hieronder vallen 0.a. tennisparken, jachthavens, midgetgolfbanen en particuliere zwembaden.

e. Omniverenigingen Door de toeneming van de aantallen recreatiesporters, die in doelverenigingen niet goed aan hun trekken kunnen komen is naar een oplossing gezocht in de richting van de omnivereniging d.w.2. de sportvereniging die de belangen van een aantal sporten behartigt in plaats van die van GGn tak van sport. Hierdoor kan de overstap van de ene tak naar de andere sporttak voor de deelnemers bevorderd worden. Aan de technische leiding worden geen bijzonder gespecialiseerde eisen gesteld, zodat GGn leider bij meerdere sporttakken ingeschakeld kan worden. Het karakter van een dergelijke vereniging is meer van een service-instituut dan die van een doelvereniging. Bij de aanleg van accommodatie voor omniverenigingen moet rekening gehouden worden met de mogelijkheid om verschillende ssorten in GGn complex te kunnen beoefenen.

2.5. Toekomstverwachtingen Na de uiteenzetting over het verleden en heden van de sport in hfdst. 2.1. ligt het voor de hand om de toekomstverwachtingen onder de loupe te nemen. Hiervoor moeten prognoses opgesteld worden, waarbij het van het doe1 van de prognose afhangt voor welke prognosemethode gekozen moet worden. a. Doe1 van de prognose Een prognose wordt meestal opgesteld om een beleid, gericht op de toekomst, te kunnen voeren, dus als hulpmiddel bij het plannen. Hierbij kunnen 3 planningsniveaus onderscheiden worden, waarvoor verschillende typen prognoses bestaan. Deze 3 niveaus zijn volgens KERSTENS: - het normatieve niveau, waarop de doelstellingen voor langere termijn, de globale beleidslijnen, worden ontworpen; - het strategisch niveau, waar voor middellange termijn de meer algemene beleidslijnen worden uitgewerkt; het operationele niveau, waar wordt nagegaan welke voorzieningen op korte termijn gerealiseerd moeten kunnen worden en hoe de inrichting plaats moet hebben. Een voorbeeld hiervan wordt gegeven in hfdst.

-

4.1. Als bij het beleid rekening wordt gehouden met de prognoses die opgesteld zijn door deskundigen, kunnen twee aspecten onderscheiden worden: - door het te voeren beleid komt de prognose uit (self-fulfilling prophecy). Voorbeeld: De verwachting is ern toenemend aantal sporters. Het beleid is er op gericht om dit toenemende aantal op te vangen door b.v. aanleg van meer sportacc~kmodaties~ Door deze aanleg kan meer sport worden bedreven en zal het in de toekomst verwachte aantal sporters gehaald worden.

-

door het te voeren beleid komt de prognose niet uit (self-destroying prophecy). De verwachting is dat de agressie rondom het sportgebeuren toeneemt. Het beleid is erop gericht de agressie te verminderen en bij een succesvolle beleidsvoering zal dit ook lukken. In dit geval wijkt de prognose af van het ideaalbeeld van de beleidsvoerende instanties.

b. Prognosemethoden In de prognostiek kunnen twee hoofdtypen prognosemethoden onderscheiden worden: - methoden, die bestaan uit het projecteren vaa het heden, nabije of verre verleden op de toekomst: de zgn. projectieve of retrospectieve methoden; - methoden, waarbij het accent ligt op het kijken in de toekomst of op het toekomstonderzoek: de prospectieve methoden.

Proisrllexs-meLhode2 In dit hoofdtype kunnen als subtypen eenvoudige en verfijnde methoden onderscheiden worden. - Eenvoudige methoden. Van het gebruik van eenvoudige methoden is sprake als, bij het bekend zijn van slechts een gegeven (punt) over een verschijnsel, wordt aangenomen dat het verschijnsel zich in de toekomst ongewijzigd zal voortzetten, ofwel, wanneer twee gegevens (punten) bekend zijn de door die twee punten te trekken rechte de toekomst wordt ingetrokken, danwel, wanneer het karakter van een lijn, die meer dan twee bekende punten "verbindt" is vastgesteld, de geconstrueerde trendlijn de toekomst wordt ingetrokken. Deze methoden zijn vooral hanteerbaar op operationeel niveau. Voorbeelden hiervan zijn gegeven in fig. I.a.2 (1 en 2) in bijlage 1.a. - Verfijnde methoden. Bij de verfijnde methoden bestaat de verfijning hierin dat eerst gepoogd wordt de achtergrond van de ontwikkeling van het verschijnsel bloot te leggen om op grond daarvan de toekomstige ontwikkeling te voorspellen. Dit kan betekenen dat aan het opstellen van de prognose een onderzoek vooraf gaat naar onderliggende onregelmatigheden van de ontwikkeling van het verschijnsel in het verleden of naar de achtergronden van de ontwikkeling: oorzaken, beynvloedende, conditionerende of met het verschijnselsamenhangende factoren zonder dat deze samenhang nader gepreciseerd wordt. Tot de prognosemethoden, waarbij onderliggende regelmatigheden worden opgespoord, kan bij voorbeeld de methode gerekend worden, volgens welke wordt nagegaan of de reeks van bekende punten van "conjucturele" aard of meer van "structurele" aard zijn. De "structurele" trendlijn, dit is de lijn door de punten, die de langdurige, meer standvastige ontwikkeling van een verschijnsel aangeeft, wordt dan doorgetrokken. Een voorbeeld van een "structurele" trendlijn is de toeneming van de vrije tijd (en daardoor misschien van de sportbeoefening) in de toekomst. Een voorbeeld van een "conjucturele" ontwikkeling is de huidige toeneming van de afzet van duurdere sportartikelen, die bij eventuele afname van het besteedbaar inkomen in de toekomst waarschijnlijk zal stagneren.

Een ander voorbeeld van een verfijnde projectieve methode is de veel toegepaste voorland-methode. Om inzicht te krijgen in toekomstige ontwikkelingen wordt naar een land gekeken dat vergelijkbaar met het onze is maar in ontwikkeling verder is. Voor Nederland zijn dat b.v. de Verenigde Staten, Canada of Zweden. Zo wordt in Nederland een toeneming van de golf- en zwemsport verwacht, omdat deze sporten in de Verenigde Staten moinenteel eel1 sterke groei doormaken. Deze methoden zijn vooral geschikt op strategisch niveau. Prospectieve methoden Bij de prospectieve ~ethodenwordt ar van uitgegaan dat het gedrag van mensen wordt geleid door wensbeelden. De gebruikte methoden zijn voora1 hanteerbaar op normatief niveau en verschillen onderling in de wijze waarop die wensbeelden worden onderzocht. Twee typen onderzoek, die dienen als basis voor de prognose, worden hier onderscheiden: - onderzoek naar de denkbeelden van mensen, die op het gebied in kwestie een speciole deskundigheid hezitten en/of meer dan nadere invloed hebben op of betrokken zijn bij het verschijnsel, waarvan men de ontwikkeling wil voorspellen. Voorbeelden van deze methode zijn de brainstorming-techniek en de Delphi-methode. Bij de eerstgenoeode vindt een groepsgesprek plaats tussen deskundigen, die hun gedachten over de toekomst de vrije loop laten, waaruit mogelijk nieuwe iedeeen "geoogst" kunnen worden. Bij de Delphi-methode vindt een schriftelijk interview van deskundigen plaats, waarna de resultaten weer worden teruggekoppeld naar de ondervraagden, daarna hebben nieuwe peilingen plaats met een confrontatie aan eerdere resultaten en dit herhaalt zich tot de meningsovereenstemming niet meer toeneemt. Een concreet voorbeeld van brainstorming is het onderzoek van de WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REGEKINGSBELEID die zgn. scenario's heeft opgesteld voor de komende 25 jaar. Ze gaan hierbij uit van 2 varianten nl. : - een economische groei van 3: per jaar tot het jaar 2000 (variant

-

-

A)

de economische groei neemt geleidelijk af tot tussen 1990 en 2000 practisch geen groei meer optreedt (variant B) Voor beide varianten geldt dat tot op hogere leeftijd wordt doorgegaan met sportbeoefening en dat er een toeneming van het bezoek is te verwachten aan sportevenenenten, die als uitstapje voor het hele gezin aantrekkelijk zijn. Bij variant A zullen de duurdere sporten en bij variant 0 de goedkopere sporten meer beoefend worden. onderzoek naar de wensen, idealen, doeleinden, veranderingen in het waardenstelsel en behoeften met hetrekking tot het verschijnsel waarvan de toekomstige ontwikkeling voorspeld moet worden. Bij deze methode zijn enqustes onder de bevolking een hulpmiddel, waarbij de wensen van de bevolking gepeild worden. Rtj eeu onderzoek in Engeland m.b.v. deze methode werd een populariteitsschaal opgesteld, waarop de huidige populariteit van sportvormen met de toekomstige vergeleken kon worden. Uit dit onderzoek kwam ndar voren dat de popularfteit van wintersport, auto- en motorracen, zeezeilen, golf en paardrijden zullen stijgen en teamsporten, wielrennen en dtilletiek in populariteit zullen dalen.

Door h e t g r o t e a a n t a l ~ ~ o r e b e o e f e n a a r( si n 1979 a1 meer dan 4 m i l j o e n ) i s d e s p o r t e e n n i e t t e o n d e r s c h a t t e n f a c e t van d e s a m e n l e v i n g geworden. Dat d i t b e p a a l d e problemen met z i c h m e e b r e n g t , v o o r a l o p h e t geb i e d van o r g a n i s a t i e , f i n a n c i z n e n r u i m t e l i j k e o r d e n i n g , z a l d u i d e l i j k z i j n . Om d e z e problemen e n d e e v e n t u e l e problemen i n d e toekomst t e kunnen o p l o s s e n i s e e n s p o r t b e l e i d n o o d z a k e l i j k geworden. Tot v o o r enk e l e j a r e n was e r b i j d e v e r s c h i l l e n d e i n s t a n t i e s ( o v e r h e i d e n p a r t i c u l i e r e s e c t o r ) n a u w e l i j k s s p r a k e van e e n d e r g e l i j k h e l e i d , l a a t s t a a n . c o i j r d i n a t i e i n h e t b e l e i d tussr:n tie i n s t a n t i e s o n d e r l i n g . Ile Laotstc: t i j d i s e r ex:htcr *:en v e r a n d e r i n g gekolnen, w a a r h i j taak~,:s.;cl~rijvinge:l z i j : ~g e f o r m u l e e r d v o o r zowel d e p a r t i c u l i e r e s e c t o r ( v e r e n i g I . n & e n , bonden, k o e p e l s ) a l s d e d r i e o v e r h e d e n . H i e r h i j rnoet a a l l z a t c k r n d word e n d a t noch d e o v e r h e i d noch d e p a r t i c u l i e r e s e c t o r zonder e l k a a r s s t e u n kunnen.

3.2.

P a r t i--c u l i e r -.

t-i . e.-f- - --- -i-n-i-t-i-a.-

Het p a r t i c u l i e r e i n i t i a t i e f b l i j f t , , o n d a n k s d e toenemende bemoeiing v a n d e o v e r h e i d , e e n z e e r b e l a n g r i j k a a n d e e l i n d e werl:zaainheden e n d e f i n a n c i e r i n g v e r v u l l e n . I n d e n o t a S p o r t 70 (ANONYMUS, 1970) worden d e volgende taken aan het p a r t i c u l i e r i n i t i a t i e f toegedacht. o r g a n i s a t i e s o p h e t g e b i e d van d e s p o r t b e s t u r e n sportevenernenten op l o k a a l , r e g i o n a a l , n a t i o n a a l en i n t e r n a t i o n a a l niveau organiseren a a n d a c h t h e s t c d e n a a n d e b e s t r i j d i n g van u i t w a s s e n . Taken d i e i n nauwe s a n e n w e r k i n g met d e o v e r h e i d v e r v u l d moeten worden zijn: d e s p o r t b e o e f e n i n g i n ons l a n d b e v o r d e r e n d e k w a l i t e i t van de s p o r t b e o e f e n i n g v e r b e t e r e n n l . door t e z o r g e n voor kaderopleidingen en t r a i n i n g e n . Z o a l s a1 i n h o o f d s t u k 2 n a a r v o r e n i s gekomen, kan de p a r t i c u l i e r e s e c t o r v e r d e e l d worden i n v e r e n i g i n g e n , g e w e s t e l i j k e c.q. p r o v i n c i a l e bonden, l a n d e l i j k e bonden e n k o e p e l o r g a n i s a t i e s . I n h e t k a d e r van d e t a a k v e r d e l i n g kunnen a a n d e z e l a g e n d e v o l g e n d e t a k e n toegekend worden (ANONYMUS, 1970): a. Verenieingen De t a a k van d e v e r e n i g i n g e n i s h e t v o e r e n van e e n b e l e i d , g e r i c h t op e e n goerle cornmunicatie met de e i g e n l e d e n , goede v e r e n i g i n g s f i n a n c i e r i n g e n d e o r g a n i s a t i e van s p o r t i e v e e n a n d e r e v e r e n i g i n g s a c t i v i t e i t e n ( i n t e r n b e l e i d ) e n e e n b e l e i d om c o n t a c t e n t e onderhouden met b o n d s o r g a n i s a t i e s e n d e gerneente ( e x t e r n b e l e i d ) . b. G e w e s t e l i j k e c.q. p r o v i n c i a l e a f d e l i n g e n De t a a k van d e z e a f d e l i n g e n b e s t a a t u i t d e o r g a n i s a t i e van h e t gew e s t e l i j k e c.q. p r o v i n c i a l e w e d s t r i j d w e z e n e n t r a i n i n g e n , c o n t a c t e n onderhouden met p l a a t s e l i j k e v e r e n i g i n g e n e n p r o v i n c i a l e o v e r h e d e n e n h e t h e g e l e i d e n e n s t i m u l e r e n van h e t p r o v i n c i a l e o v e r h e i d s b e l e i d (b.v. t e n a a n z i e n van acco!nrnodatie:; .?? t m i n i n g e n ) .

-

-

'1

c. LandsLi jke honden Taalc van de l a n d e l i j k e honrien i s 11et helk:rt:r~ V ; I ~ :le e n - 1 f i I : e r : l . . ~ i n i s t r aLa, t b e l e i r i vocren op t i 1 . 1 1 . r ~ i v ? a t 4~. h . t . we:lstri.j~, !:r:di.t~L#~g,?~~, ~ ; . ~ , l ~ ~ ~ ~ ~ ~ ,.:,I ~ ~ ,! ,.:,. . : I ,~I : Ii . !.I.!..! ~ l i ,.:> . ~ ~: ,~ 1 ~. : (~ ~ l weclcisr~ taer v r l l : 1 13 1s .::I ~ : : 1,) r 1 I.:1 1.1 :I,,.;. o ~ I ~ I ~ ~ ~ : ~,?;I:I ~ : I ~i ~I~:l I: $~: r:. ~ r ~I. i t ; , , , ; ~ . ~ cc>,lta<:l:ten, l.
3.3. Overheid Hoewel d e s p o r t i n p r i n c i p e een p a r t i c u l i e r e zaak i s , h e e f t de overh e i d z i c h d e l a a t s t e d e c e n n i a s t e e d s meer op d i t t e r r e i n begeven. Oorzaken waren 0.a. h e t besef d a t s p o r t de volksgezondheid t e n goede komt e n h e t f e i t d a t de p a r t i c u l i e r e s e c t o r n i e t meer opgewassen was t e g e n de enorme t o e l o o p van s p o r t e r s ( h i e r d o o r o n t s t o n d e n t e k o r t e n a a n v o o r z i e n i n g e n e n de toenemende s c h a a c s t e a a n g r o n d , waardoor d e o v e r h e i d r e g e l e n d op moest t r e d e n . I n h o o f ~ l l i j n e nz i e t d e o v e r i i e l d s t a a k e r a l s v o l g t u i t (ANONYMUS, 1974) : inpassin:: van de rui~nte1.l. j k e ;)rol)l+::n;~i:i8.k V ; I : I .I:: sporl: :.:I '1,:i: .I,I ) I,.>; i. <*:'I !w'e <.I. :1:- <;::..::I;: ! > I .!..I !,,.!;.:*1;.!::>:1,$. :<;.::.;.?..!.I r t I : , I ,:.;:,. : 2.1 I ,!.,: 1 1 1 r,,: 1 : l ! : I . : l 1 : 1 : . ! . 1 : ! . : 8 u .- I : : : . 1. lJ.:::::,-I..l~:1 i.1 l ! : !

-

5 .!<:$::IT

-

subsidi.Sra:~~I r d e 1 1 I : I p i I ! : : van s p o c t v e r , + : ~ i . g i n s e n , o r g a n i s : l t t e s en i n s t a n t i e s . ne o n d e r l i n g e t a a k v e r d e l i n g z i e t e r a l s v o l g t u i t (ANVNYEIUS, 197V): a. R i j k onderzoek v e r r i c h t e n op h e t g e b i e d van de s p o r t e n onderzueken c o E r d i n e r e n , d i e u i t g a a n van de l a g e r e overheden g e h e e l of g e d e e l t e l i j k accommodaties van l a n d e l i j k e b e t e k e n i s f i n a n cieren f i n a n c i e l e s t e u n v e r l e n e n a a n de o p l e i d i n g s - e n t r a i n i n g s c e n t r a van de sportbonden a a n s t e l l i n g van k a d e r f i n a n c i e e l m o g e l i j k maken zonodig s t e u n v e r l e n e n a a n a n d e r e a c t i v i t e i t e n van h e t p a r t i c u l i e r de r e c r e a t i e s p o r t ) i n i t i a t i e f (b.v. s u b s i d i e r e g e l i n g t.b.v.

-

b. P r o v i n c i e a a n d a c h t voor d r r u i m t e l i j k e p l a n n i n g op p r o v i n c i a a l , g e w e s t e l i j k en g e m e e n t e l i j k niveau ( s t r e e k , s t r u c t u u r - en h e s t e ~ n ~ n i n g s p l a n n e n ) s u b s i d i e r e n van 1. accomrnodaties van lneer dan p l a a t s e l i j k b e t e k e n i s 2. i n c i d e n t e l : ? L:)i)spz'rtevene:nenten 7. p r o v i n c i a l e e n s r e w c s t e l i j k e sport<,rpan<satii:!j

-

c . Ccmeente ~ c t i v i t e i t e nten hehoeve v a ! ~de s p o r t b e o e f e n i n g v o o r t z e t t e i l u n u i t hreiden

-

-

r u i . n t e e n accocn:nn~l;~tie zo s p r e i d e n o v e r de w i j k e n d a t s p < ~ ~ r t b e o e f e n i n g v o o r i e d e r e e n inogeli j k w o r ~ l t ( s t r ~ ~ c t u u re-n bestoin:ni11~splannen) z e l f i n i t i a t i e v e n nemen o f d i e u i t d e p a r t i c u l i e r e s e c t o r s t e u n e n , d i e d e doe.lt~t:icislieid van 11et : e l ~ r u i k van accoa:no
-

-

3.4. -O v e rl e g -o . r*~ -a-n-e.-n Om e e n e v e n w i c h t i g n a t i o n a a l s p o r t h e l e i d t e v o e r e n moet h e t h e l e i d van d e v e r s c h i l l e n d e p a r t i c u l i e r e e n overhei:lsorganen o p e l k a a r z i j n a f g e stemd. H i e r v o o r i s i n t e n s i e f o v e r l e g n o d i g , zowel op g e m e e n t e l i j k a l s p r o v i n c i a a l a l s l a n d e l i j k niveau. Op g e m e e n t e l i j k n i v e a u z i j n d i t 0.a.: de sportraden; h i e r i n z i t t e n vertegenwoordigers van p l a a t s e l i j k e s p o r t v e r e n i g i n g e n , d i e zowel o n d e r l i n g a l s met d e gemeente o v e r l e g voeren; d e g e m e e n t e l i j k e c o m m i s s i e s , b e s t a a n d e u i t p e r s o n e n van h e t gemeent e l i j k e bestuur; de g e m e e n t e l i j k e s t i c h t i n g e n , w a a r i n zowel v e r t e g e n w o o r d i g e r s van d e p l a a t s e l i j k e v e r e n i g i n g e n a l s d e gemeente z i t t i n g hebben. Op p r o v i n c i a a l b e s t a a n d e v o l g e n d e o v e r l e g o r g a n e n : - p r o v i n c i a l e s p o r t r a d e n , d i e b e s t a a n u i t v e r t e g e n w o o r d i g e r s van d e g e w e s t e l i j k e o n d e r d e l e n van d e s p o r t b o n d e n en z e s p r e k s p a r t n e r van het provinciaal bestuur zijn; p r o v i n c i a l e s p o r t r a d e n , w a a r i n v e r t e g e n w o o r d i g e r s van liet p r o v i n c i a a l b e s t u u r z i t t i n g hebben; r e g i o n a l e o v e r l e g - e n samenwerkingsor&anen van d e v e r s c h i l l e n d e s p o r t k o e p e l s , z o a l s d e R e g i o n a l e C h r i s t e l i j k e S p o r t Unies e n d e NKS Kontaktraden. T e n s l o t t e z i j n op n a t i o n a a l niveau d e volgende organen t e onderscheiden: L a n d e l i j k e C o n t a c t r a a d v o o r d e g e m e e n t e l i j k e bemoeiingen met d e lic h a ~ n e l i j k eopvnkding e n d e s p o r t . A a n g e s l o t e n z i j n g e n e e n t e n , s p o r t r m l e ~ ie n I .j l : ; : 1 1 il ir: zclwel 1 I e r 1 i . i 1 : I:? yeor~;1~1L$6?e"~d' s p o r t overlet: voeren; d e provirii:ial<: : ; p . ~ r t r : i < l e ? ~xIIG? ~ , t:vent?8:ns o v e r l u x p1eyr:tl o p ii.?tio~l;~;ll. n i v e a u zowel < ~ l i d e r l i n gi n i t i ~ l i : e r p r o v i ~ l c i a ;Dvocleg ~l S[~octra;le:~ a l s intit de georganiseerde s p n r t - bonden e n k a e p e l s w a a r b i n n e n e n w a a r t u s s e n o v e r l e g en samenwerking i n toenemende mate p l a a t s v i n d e n ; - N a t i o n a a l S p o r t O v e r l e g (NSO), h e t h o o g s t e o v e r l e g o r g a a n i n ons l a n d o p h e t g e b i e d van d e s p o r t . D i t o r g a a n b e s t a a t u i t 40 p e r s o n e n , 8 van d e a e z a waarvan 20 u i t d e g e o r g a n i s e e r d e s p o r t , 8 van C.R.tI., m e n l i j k c zt?:nce:lten e n 4 van de p r n v i n c i e s .

-

-

-

-

.

1;

3.5. Beleid t.a.v.

de aanleg en het beheer van accommodaties

Voor de toepassing van een te voeren concreet beleid t.a.v. sportaccommodaties zijn de gewenste vorm, inrichting en bereikbaarheid van belang. De laatste tijd komt het begrip multifunctionale voorzieningen veel voor (MANDERS en KROPMAN; 1979). De wenselijkheid van dergelijke accommodaties is echter door onderzoek nog niet aangetoond. Het gevaar van een multifunctionele voorziening is de mogelijkheid dat hierin verschillende activiteiten gepland kunnen worden, die elkaar niet goed verdragen. Het gevolg hiervan is dat een bepaalde activiteit naar elders uitwijkt. Met het beleid moet hier terdege rekening mee worden gehouden. MANDERS en KROPMAN (1979) vonden in hun onderzoek over sportdeelname ook dat van de nabijheid van sportaccommodaties een stimulerende invloed uitgaat, waarbij niet duidelijk is welke bevolkingscategorieen of welk type sporters hiermee het meest gebaat zijn. De genoemde auteurs geven verder de volgende aanknopingspunten voor een te voeren beleid, die echter meer als indicaties dan als harde gegevens mogen worden beschouwd. - alleen a1 van de aanwezigheid van sportaccommodaties op korte afstand gaat een wervende kracht uit; - accommodaties in de eigen wijk wordt' belangrijk gevonden; veel mensen vragen om specifieke sportvoorzieningen in eigen buurt, vooral m.b.t. de voorzieningen voor sportieve recreatie aangezien het voorzieningenniveau onvoldoende op deze recreatievotm is afgestemd; voor niet-clubsporters is de nabijheid van sportaccommodaties een motief om te gaan sporten; - vooral de jeugd heeft tekort aan zalen en ruimten; - veel sportvoorzieningen staan op bepaalde tijdstippen leeg; zeer veel deelnemers aan sportinstuiven zijn ontevreden met de tijdstippen waarop men kan sporten; - bij de bouw en aanleg van sportaccommodaties wordt nog steeds te veel uitgegaan van de vereisten voor de wedstrijdsport; - veel mensen vinden dat de mogelijkheden tot sporten beperkt worden omdat de accommodaties te vaak door verenigingen gebruikt worden; - om aan de wensen van de bewoners tegemoet te kunnen komen, zal enigerlei inspraak nodig zijn. Naast de hierboven genoemde belangen en wensen van de omwonenden en niet-clubgebonden sporters staan de belangen van de sportclubs. Een sportclub heeft meestal bepaalde competitieverplichtingen op zich genomen waraan financiele consequenties zijn verbonden (contributies, bondsbijdrage, enz.). Voor een goede afwikkeling van de competitie hebben de sportclubs een in goede staat verkerende sportaccommodatie nodig (vaak in het weekeinde). Wordt er door de week op de velden gespeeld door de omwonenden dan bestaat de kans dat voor het weekeinde de maximale bespelingsduur, dat een veld per week kan verdragen, a1 bereikt wordt. Dit heeft tot gevolg dat het niet aan te bevelen is in het weekeinde hierop nog een aantal wedstrijden,te spelen. Dit kan blijvende schade aan het veld opleveren. De sportclubs proberen daarom het gebruik tussen de weekeinden zoveel.mogelijk te beperken.

Een ander aspect dat wrijvingen geeft tussen de sportclubs en nietclubgebonden sporters is, zoals a1 eerder is gezegd, dat de clubs vaak de sportaccommodatie gebruiken als anderen ook willen sporten. De zomeravonden en de weekeinden zijn spitsuren voor de sportbeoefening. De hierboven genoemde wrijvingen kunnen voor de overheid aanleiding zijn om sturend in te grijpen. De hieruit voortvloeiende taken zijn dan: - het gebruik van de accommodatie zo spreiden dat zowel door de week als in het weekeinde gesport kan worden zonder dat de grasmat blijvende schade oploopt; - de openingstijden van de accommodatie zo plannen, dat zowel de sportclubs als de niet-clubsporters op voor hen gunstige tijden er gebruik van kunnen maken.

-

37

-

4. INRICHTING EN BEHEER VAN VELDSPORTACCOMMODATIES .1

4.1. Behoeftebepaling a. Algemeen Behoefte aan sportterreinen ontstaat als een aantal personen een bepaalde tak van sport wil bedrijven en hiervoor een geschikte ruimte zoekt. De personen die de verschillende takken van veldsport (willen) beoefenen en daardoor aanspraak maken op terreingebruik zijn de volgende (SPIJK); 1964): - actieve leden van veldsportverenigingen (wedstrijden en training); - leden van bedrijfsverenigingen (zomeravond- en bedrijfscompetitie); - scholieren (lichamelijke opvoeding en schoolsportwedstrijden); - recreatiesporters, niet in verenigingsverband; - een groep, die aan sport wil doen, maar door gebrek aan accommodatie hier niet aan toekomt. Een deel van deze zgn. "latente" behoefte kan bepaald worden met b.v. de wachtlijsten van de verschillende verenigingen. Het overige gedeelte van deze groep is moeilijker te kwantificeren omdat dit bestaat uit mensen, die zich niet op wachtlijsten laten zetten (ze komen dan toch onderaan de lijst en kunnen derhalve binnen afzienbare tijd niet sporten). Ook zal een deel van deze groep buiten de woonplaats gaan sporten nl. daar waar de sportverenigingen geen wachtlijsten hebben. Bij de bepaling van de terreinbehoefte wordt vaak in eerste instantie alleen rekening gehouden met de drie eerst genoemde groepen nl. die georganiseerd actief aan sport doen. Naar de grootte van de laatste twee groepen kan slechts gegist worden. Enquetes onder de bevolking zouden hier eventueel een indicatie kunnen geven. Het benodigde aantal sportterreinen is in principe afhankelijk van 2 factoren nl. het aantal spelers en de terreincapaciteit. De factoren kunnen bepaald worden met behulp van het schema, weergegeven in fig. 4 waarin de belangrijkste behoeftebepalende factoren zijn weergegeven. plaatselijke en incidentele :

~ \geslacht ~

.y bevolkings aantal

leeft ijd ~

~

~

situering der terreinen

I maatschappelijke en culturele veranderingen

?

(recente ontwikkeling der belangstelling)

diverse terreinen bespelings- -toelaatbare factoren bespeling

>-

~v

~ ~~ ~ s ~ i i

eelneming

aantal sportterreinen

\ \ '\

1

terreincapaciteit

Figuur 4: Belangrijkste factoren voor de bepaling van het aantal sportterreinen Bron: SPIJK (1964)

Hierbij geeft groep I de maatschappelijke en groep 11 de technische aspecten weer. Voor het bepalen van de plaatselijke en incidentele factoren (successen van clubs, introductie nieuwe sporten e.d.) en de maatschappelijke en culturele veranderingen is informatie van plaatselijk deskundigen van groot belang. Deze zijn vaak ook beter op de hoogte van de recente ontwikkelingen ter plaatse. Van de factoren, die bij de analyse van de bespeling van de terreinen van belang kunnen zijn, geeft de volgende indeling een overzicht (SPIJK, 1964) :

1. mate van gebruik van het veld a. wedstrijden ) aantal spelers, teamverband, speeltijden m a r b. trainingen ) frequentie en duur 2. aard van het gebruik van het veld (de bespelingsintensiteitsfactoren) a. gewicht der spelers (senioren, junioren) b. naar tak. van sport: bespelingsdichtheid schoeisel van de spelers aard van de tak van sport c. geoefendheid van de spelers

3. factoren, die de toestand van het veld bepalen a. kwaliteit van het veld (cultuurtechnische factoren) - bodemsamenstelling - waterhuishouding - kwaliteit van de grasmat of (half-) verharde bovenlaag b. verandering van toestand (en kwaliteit) - slijtage, afhankelijk van: bespelingsintensiteit, -duur en frequentie terreinkwaliteit en -toestand seizoen- en weersomstandigheden - verwaarlozing van het veld - herstel, ahankelijk van de onder "slijtage" genoemde factoren, alsmede van het onderhoud - verbetering van het veld Dat a1 deze factoren van plaats tot plaats verschillen zal duidelijk zijn. Hierdoor hanteren verschillende gemeenten verschillende bespelingsfrequentienormen (zie tabel 6). Hieronder wordt verstaan het maximaal aantal seniorenwedstrijden dat per week op een veld gespeeld mag worden. b. Bepaling van de hoidige behoefte De accommodatiebehoefte wordt verkregen door een aantal normen en gegevens met elkaar in verband te brengen. De benodigde gegevens zijn: a = deelnemingspercentage per tak van sport b = aantal inwoners van de beschouwde gemeenschap = gemiddelde teamgrootte van resp. pupillen, aspiranCI t/m c4 ten, junioren en senioren = percentage van resp. pupillen, aspiranten, junioren dl t/m d4 en senioren

i

el tlm e4

f

=

seniorenwedstrijdequivalenten van resp. pupillen, aspiranten, junioren en senioren = maximaal toegestane bespelingsfrequentie

Uit een combinatie van a, b, c en d wordt het aantal teams berekend. Door het aantal teams door twee te delen (het aantal wedstrijden) en vervolgens door f te delen, wordt het aantal benodigde velden verkregen. Dit levert de volgende formule op: aantal velden per sport

=

dtee =b .T

+

'

d,e. d,e, d,e,) t+c, C1

CJ

Deelnemingspercentage ..................... Voor het vaststellen van het huidige spelersarsenaal moet contact worden opgenomen met de plaatselijke sportverenigingen, scholen en bedrijven. Hierdoor wordt het actuele aantal en een deel van het potentiele aantal (wachtlijsten) sporters bekend. Het overige deel van het potentizle aantal sporters kan opgespoord worden met gegevens over vergelijkbare gemeenten, hoewel deze vaak ook een niet direct kwantificeerbare hoeveelheid potentiele sporters hebben. Daarom blijft nader onderzoek (b.v. door middel van enquetes) naar de latente behoefte, maar ook naar het aantal recreatiesporters noodzakelijk. De aldus verkregen gegevens over het aantal actuele en potentiele sporters moeten gecategoriseerd worden naar leeftijd en geslacht. Bij de 1eeftijdscategorieSn moet, afhankelijk van de te beschouwen sport, onderscheid worden gemaakt in pupillen, aspiranten, junioren en senioren. Gemiddelde teamgroote

.....................

Nadat is vastgesteld hoe groot het aantal te verwachten sporters is en welke de verschillende deelnemingspercentages zijn, moet vervolgens worden vastgesteld hoe de teamgrootte van elke tak van sport luidt. Daaruit kan dan het aantal teams berekend worden. Door na te gaan hoeveel teams op een veld kunnen spelen, kan worden becijferd hoeveel velden er in totaal nodig zijn. In tabel 4 is de gemiddelde teamgrootte voor een aantal veldsporten gegeven. Een uniforme grootte is echter niet te geven; in het algemeen bewegen de cijfers zich rond de hier genoemde getallen. Tabel 4: Gemiddelde teamgrootte* voor een aantal veldsporten

Handbal Hockey Korfbal Rugby, Voetbal Honk- en softbal

10 15 12,5 9 17 ' 17,5

10

n.v.t. 12,5 15

n.v.t. 17,5

10 15 17 15 17. 15

* Een team bestaat in dit geval uit spelers en reserves **P= pupillen; A= aspiranten; J=junioren; S=senioren

10 15 17 15 17 15

Seniorenwedstrijdequivalent -------------------------

Een poging om te komen tot een benadering van het aantal pupillen-, aspiranten-, jeugd- en seniorenteams is on de volgende reden van belang De belasting welke een veld ondervindt door het spelen van een jeugdwedstrijd is minder dan die bij een seniorenteam. Dit impliceert, dat er meer jeugdwedstrijden gespeeld kunnen worden dan seniorenwedstrijden. De invloed is dan natuurlijk vooral merkbaar in die takken van sport, welke grotendeels door jeugdigen beoefend worden. Uiteindelijk betekent dit, dat er minder behoefte aan velden is, dan bij uitsluitend seniorenwedstrijden.

.

De betredingsintensiteit wordt we1 weergegeven via het zgn. seniorenwedstrijdequivalent. Daarbij krijgt een seniorenwedstrijd een belasting van I toegemeten, een wedserijd van jongere, spelers levert een lagere belasting op. In tabel 5 zijn de normen hiervoor weergegeven voor verschillende veldsporten. Tabel 5. Omrekeningsfactoren naar seniorenwedstrijden voor verschillende sporten Seniorenwedstrijdequivalent

Handbal Hockey Korfbal Rugby Voetbal Honk- en softball

P 0.7 0.5 0.3 0.5 0.5 0.5

A 0.8 n.v.t.

0.4 0.6 n.v.t. 0.5

J 0.9 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8

S 1.0 1 .O 1.0 1 .O 1 .0 1 .O

Voorbeeld voor voetbal (LAGARDE; 1976). Een wedstrijd van pupillen of jongere junioren heeft niet dezelfde uitwerking op een veld als een seniorenwedstrijd; het gewicht en de kracht van de spelers is geringer en de speeltijd is korter. Een wedstrijd van pupillen zal daarom als 0,5 seniorenwedstrijd beschouwd worden en een juniorenwedstrijd als 0,8 seniorenwedstrijd. Voor de training moet per elftal een veel lager cijfer worden aangehouden: de intensiteit van het spel is lager (112) en minder spelers zijn bezig (17122). Voor de training van een seniorenelftal wordt een gemiddelde van 0,3 seniorenwedstrijd aangehouden. Voor de trainingen van pupillen en junioren wordt 0,3 x 0,s = 0,15 resp. 0,3 x 0,8 = 0,24 seniorenwedstrijd genomen. Deze ornrekeningsfactoren moeten gehanteerd worden bij voetbal, handbal, hockey, korfbal, rugby en honk- en softball (tabel 5). Voor andere veldsporten zoals golf, cricket, atletiek zijn deze omrekeningsfactoren, gezien de aard van deze sporten, niet nodig.

Onder de toegestane bespelingsfrequentie wordt verstaan het aantal wedstrijden, dat een veld per week kan verwerken, zonderdat blijvende

schade optreedt. De toegestane bespelingsfrequentie is van plaats tot plaats verschillend, afhankelijk van de kwaliteit van de velden. Bij her bepalen hiervan is advies van ter plaatse deskundigen noodzakelijk. Door de maximaal toegestane bespelingsfrequentie te delen door twee maal het aantal seniorenwedstrijdequivalenten (2x i.v.m. uit- en thuiswedstrijden) wordt de totale accommodatiebehoefte per sport verkregen. In tabel 6 zijn verschillende b e s p e l i n g s f r e q u e n t i e n o r m e n weergegeven. Tabel 6. B e s p e l i n g s f r e q u e n t i e n o r m e n voor verschillende veldsporten in verschillende gemeenten, uitgedrukt in aantal seniorenwedstrijden per week. Bron: LAGARDE (1976)

Cricket* tlandbal** Hockey Korfbal Tennis*** Rugby Voetbal Honk- en softball

* ** ***

Deventer Zwolle Eindhoven Almelo Almere Gemiddeld --- . . . . . . . ... . . . . . . . . . - ---- .. . - - 2 2 2 2 2 2 4(8) 4,5(8) 3 4 .(a) 4(8) 4 2,5 2 2,5 3 3 2,5 3 3 4,6 3 3-3,5 60 60 60 80. 48 2 2 335 3 3 2,5 495 3 2

i

Bij cricket wordt het aantal wedstrijden spelorganisatorisch en niet terreintechnisch bepaald (een cricketwedstrijd duurt 6 112 uur) De tussen haakjes vermelde getallen geven het aantal wedstrijden op een verhard veld weer Bij tennis is het aantal personen weergegeven, dat per week een baan kan gebruiken

c. Bepaling van de toekomstige behoefte Voor de bepaling van de toekomstige terreinbehoefte is een prognose van het toekomstige bevolkingsaantal, verdeeld naar leeftijd en geslacht, nodig. Voor de meeste, niet a1 te kleine plaatsen kan een dergelijke prognose opgevraagd worden bij de gemeentelijke sociografische dienst of bij de P.P.D. van de desbetreffende provincie. Aan de hand van deze gegevens zijn er drie methoden om het in de toekomst vermoedelijk benodigde veldsportareaal te bepalen (GANTVOORT): le Bij de eerste methode (de onnauwkeurigste) wordt als uitgangspunt een globale reserveringsnorm voor het bruto of netto sportareaal per inwoner in m2 genomen (b.v. 15 m2 en 7 1/2 m2 per persoon voor De totale behoefte wordt beresp. de brut+- 1 ~,-!::i::~-<>.~,>a~rvlakte). paald clo:)r :let geraamde aantal inwoners met deze norm te verinenigvuldigen. Vervolgens wordt op grond van de geinve~~tariseerdeplaatselijk voorkomende vraag naar veldsportterreinen het berekende areaal verdeeld over de verschillende takken van sport.

..

Nadelen van deze methode zijn: er wordt geen rekening gehouden met leeftijd en geslacht; er wordt geen rekening gehouden met het feit of er sprake is van een a1 of niet *sportieve gemeente"; vaak is het niet duidelijk hoe groot de betrouwbaarheid van de norm is voor een nog onbekende toekomstige-situatie.

-

2e Bij de tweede methode wordt de oppervlaktenorm gedifferentieerd per tak van sport. De nadelen van deze methode komen overeen met die van de le methode. Een voorbeeld is de norm van 1 tennisbaan per 1500 inwoners. 3e Bij de derde methode wordt een schatting gegeven van het deelnemingspercentage in de diverse takken van sport voor diverse bevolkingscategorieen. Hierbij zijn drie werkwijzen te onderscheiden: a. de eerste mogelijkheid is het aantal spelers in de voorafgaande jaren uitdrukken in procenten vaa een bepaalde leeftijdscategorie (b.v. 10 - 34 jarigen) van de toenmalige bevolking - zo mogelijk voor mannen en vrouwen afzonderlijk - om vervolgens deze percentages te gebruiken vuor de prognose vaa het spelerstal in de toekomst. Volgens SPIJK verdient deze berekeningswijze slechts aanbeveling voor een zeer globale benadering van de toekomstige belangstelling, omdat er grote verschillen zijn in deelneming per kleinere leeftijdsklasse binnen deze grenzen. b. een,nauwkeuriger werkwijze is mogelijk m.b.v. fig. 5, die voor een bepaald jaar per gemeente geconstrueerd kan worden.

LEEFTIJD Figuur 5. Percentage spelers naar geslacht en leeftijdtijdsgroep Bron: SPIJK (1964)

Nu wordt verondersteld, dat de relatieve deelneming aan de veldsporten door mannen en vrouwen per leeftijdsklasse over voorgaande en volgende jaren overeenkomt met de figuur (de vorm verandert dus niet). Een tweede veronderstelling is, dat de krommen hoger of lager kunnen liggen (dus verticaal verplaatsbaar zijn). Het niveau waarop de kro~nmeligt is dan een aanduiding voor de procentuele deelneming per leeftijdsklasse. Deze deelneming, dus ook het niveau van de kromme, is echter ook afhankelijk van de maatschappelijke en culturele veranderingen, incidentele factoren en plaatselijke omstandigheden. Als consequentie heeft deze werkwijze: - de grote invloed van het aantal jongeren op het totale aantal spelers wordt in rekening gebracht. - het verschil in deelneming van de mannen en de vrouwen aan de veldsporten komt tot uitdrukking. - er wordt geen rekening gehouden met eventuele sterke wijzigingen en in de deelneming onder bepaalde leeftijdsgroepen. Voor de prognose moet het procentuele niveau van beide krommen in voorgaande jaren bekend zijn. Hiervoor zijn, naast de figuur het werkelijk aantal spelers en de samenstelling van de bevolking naar leeftijd en geslacht nodig. Van de spelers in voorafgaande jaren veronderstellen wij een leeftijdsppbouw, conform de in figuur 5 getekende kromme. Met deze gegevens wordt vervolgens per voorafgaand jaar het niveau van de krommen berekend. De ligging van het niveau in de voorafgaande jaren kan vervolgens de basis zijn voor een prognose van het niveau in een toekomstig jaar. Deze rekenwijze wordt gebruikt indien er geen bijzonderheden over de leeftijd van de spelers over een aantal jaren te vrrkrijgen zijn. In bijlage Ia is een rekenvoorbeeld van drce nethode gegeven. c. het nauwkeurigste resultaat wordt verkregen als de recente ontwikkeling van de relatieve deelneming voor mannen en vrouwen per leeftijdsklasse bekend zijn, zodat vervolgens deze ontwikkeling per leeftijdsklasse te extrapoleren is. Uit oude leden- of spelerslijsten van de regionale administraties van de sportbonden zijn de hier benodigde gegevens te vinden. Een voorbeeld van deze rekenmethode is gegeven in bijlage 1.b. Wat betreft het extrapoleren van het deelnemerspercentage, kan het volgende opgemerkt worden. De vrijheid in de wijze van extrapoleren van de recente ontwikkeling is groot en moet daarom met de nodige voorzichtigheid gebeuren. Er moet speciaal worden nagegaan wat ter plaatse van invloed is geweest op de geconstateerde recente, plaatselijke en incidentele factoren in h e t sportleven van voorafgaande jaren en de sociale en culturele veranderingen, die daaraan eventueel ten grondslag hebben gelegen. Ter afsluiting van de berekening volgt de omrekening van het aantal spelers in het benodigde aantal sportterreinen. Deze berekening is identiek aan die in de berekening van de huidige behoefte. De behandelde rekenmethoden geven de behoefte aan terreinen voor de veldsportbeoefening in verenigingsverband. Behalve deze velden zijn, voor zover niet gebruik kan worden gemaakt van'verenigingsvelden, terreinen nodig voor de bedrijfs- en zomeravondsport, voor de schoolssport en lessen in lichamelijke opvoeding en tenslotte in de wijken voor de recreatiesport.

4.2. 4.2.1.

S i t u e r i n ~e n r u i m t e l i j k e i n d e l i n g

---- -------------

Plaatsbepaling i n bestemminggpl_gs~e~

3 i j de i n p a s s i n g van s p o r t v e l d e n i n bestemmingsplannen moeten de volg e n d e p u n t e n overwogen worden: a . e e n s p o r t c o m p l e x i s , met name b i j v o e t b a l e n t e n n i s , e e n wijkvoorz i e n i n g e n d i e n t b i j de programmering meegenomen t e worden. b. e e n n i e t - c e n t r a l e l i g g i n g h e e f t b e p a a l d e nadelen. Het bezwaar van e e n d e r g e l i j k e s i t u e r i n g i s d a t h e t complex ( z e k e r a l s h e t b u i t e n d e w i j k komt t e l i g g e n ) m o e i l i j k b e r e i k b a a r wordL C I I clerhalve h e t g e b r u i k z i c h v o o r n a ~ n e l i j k z a l beperken t o t h e t a f w i k k e l e n van d e c o m p e t i t i e s i n de weekeinden. Dat een d e r g e l i j k e complex z i c h moeil i j k l e e n t voor r e c r e a t i e f g e b r u i k v o o r a l op werkdagen i s d u i d e lijk.

Het g e v o l g i s dan ook d a t d e z e s p o r t p a r k e n door de week e e n v e r l a t e n i n d r u k geven e n daarom de kans b e s t a a t d a t ze n i e t o p t i m a a l ben u t worden (GANTVOORT; 1177). Nadeel van een c e n t r a a l i n de w i j k g e l e g e n sportcomplex i s de overl a s t van e n voor d e omliggende bebouwing. Deze o v e r l a s t kan 0.a. worden v e r o ~ x z a a k tdoor d e v e r l i c h t i n g ( v o o r a l t i j d e n s a v o n d t r a i n i n g e n ) , v e r k e e r (meer naarmate e r i n een hogere k l a s s e wordt ges p e e l d ) e n h e t f e i t d a t s p o r t v e l d e n g e b r u i k t worden om de hond u i t t e l a t e n . H i j v e r h a r d e v e l d e n ( h a n d b a l ) kan h e t r i j d e n met (brom)f i e t s e n schade aan de vaak k o s t b a r e t o p l a a g veroorzaken. e. econornisch g e z i e n i s h e t onderbrengen van v e e l accommodaties i n G6n g r o o t p a r k a a n t r e k k e l i j k u i t h e t oogpunt van beheer e n onderhoud

alsmede u i t o o g p u r ~ tvan de grondkosten. H i e r b i j rnoet een o p p e r v l a k t e van ca. 10 ha. a l s o p t i m a a l worden g e a c h t , wat eveneens d e maximale o p y e r v l a k t e i s , d i e e e n nog b e s t u u r b a r e a m a t e u r c l u b n o d i g heef t I n d i e n een c l u b t e g r o o t wordt voor een b e s t a a n d complex dan verd i e n t h e t a a n b e v e l i n g d e c l u b i n z ' n g e h e e l n a a r e e n g r o t e r complex t e l a t e n v e r h u i z e n i n p l a a t s van d e c l u b t e v e r d e l e n o v e r v e r s c h i l IeriJc? complexen. Voor sc:!~t)al;ei>cui.k hlnnen de s c h o o l u r e n z i j n d e r g a l i j k e cornplexen v e e a l t e v e r weg. W i l een sportaccommodatie voor de l e s s e n l i c h a m e l i j k e opvoeding voor h e t b a s i s ~ ~ : ~ : l . : ~ ~:~r:.ii.l::~aar .,i.ji; z i j n , dan mag d e a f s t a n d t u s s e n s c h o o l e n v e l d n i e t meer bedragen dan 5 min. gaans d.w.2. 500-800 m. Voor v o o r t g e z e t o n d e r w i j s g e l d t een a f s t a n d van 1 5 1 , s km. Het gecombineerd g e b r u i k van v e l d e n , t e weten overdag voor s c h o l e n e n ' s avonds ( i n de zomer) alsmede i n de weekeinden voor de s p o r t , i s e e n a a n t r e k k e l i j k e corobinatie. Er moet e c h t e r voor gewaakt worden d a t de b e s p e l i n g s i n t e n s i t e i t de maximaal t o e l a a t b a r e ( 4 5 5 w e d s t r i j d e n p e r week) n i e t o v e r s c h r i j d t . Het v e r d i e n t daarom a a n b e v e l i n g b i j een b a s i s s c h o o l e e n gymzaal e n e e n t r a p v e l d a a n t e leggen. d. A l s algemene s t e l r e g e l g e l d t d a t d e sportaccommodatie n a a r de mens e n u i e t de mens n a a r d e accommodaties moet worden g e b r a c h t . Rehalve voor !let s c h o o l g e b r u i k e n d e s p o r t komt dan de accommodatie binnen h e t d a g e l i j k s g e b r u i k s - e n l e e f p a t r o o n van de i n de s t a d s w i j k wonende mens t e l i g g e n . D e r g e l i j k e accomrnodaties d i e n e n dan we1 a a n d e z i c h r e c r e e s r e n d e mensen t e worden a a n g e p a s t . Het s p o r t p a r k wordt dan geen a a n e e n s c h a k e l i n g meer van v e l d e n , maar e r kunnen wandelpaden v r i j t o e g a n k e l i j k voor i e d e r e e n i n voorkomen; de ruimt e l i j k e i n d e l i n g wordt wat s p e e l s e r , opener eu a l l e hekken welke n i e t n o d i g z i j n voor de w e d s t r i j d s p o r t d i e n e n achterwege t e b l i j ven. R i j d e i n d e l i n g van e e n i n de woonwijk g e l e g e n park kan met de moderne b e g r i p p e n , d i e ook de r e c r e a t i e s p o r t b e h e l z e n , r e k e n i n g worden gehouden. De r e c r e a t i e s p o r t i s e c h t e r m o e i l i j k t e k w a n t i f i c e r e n , zodat d e b e p a l i n g vaa h e t benodigde a a n t a l v e l d e n m o e i l i j k heden o p l e v e r t . e . Van g r o o t belang b i j de l o c a l i s e r i n g van de accommodatie i n h e t bestemmingsplan i s de b e r e i k b a a r h e i d . Een s p o r t p a r k wordt g e b r u i k t door s e n i o r e n e n jeugd u i t zowel de e i g e n a l s de omliggende gemeent e n . De s e n i o r e n z u l l e n m e e s t a l g e b r u i k maken van p a r t i c u l i e r v e r v o e r , t e r w i j l voor de jeugd u i t de b u u r t h e t s p o r t p a r k goed voor f i e t s e n o n t s l o t e n moet worden. De jeugd, d i e van b u i t e n a f komt, z a l m e e s t a l g e b r u i k maken van h e t openbaar v e r v o e r . Voor de s e n i o r e n i s een goede o n t s l u i t i n g voor a u t o ' s v e r e i s t . Ten a a n z i e n van busverb i n d i n g e n kan d e v r a a g worden g e s t e l d of de s i t u e r i n g van de s p o r t accommodatie a a n g e p a s t moet worden aan de l i g g i n g van de b u s l i j n e n o f d a t de b u s l i j n e n e v e n t u e e l omgelegd moeten worden. Ook d i e n t r e kening t e worden gehouden met p u b l i e k . f . Het komt maar z e l d e n voor d a t b i j de p l a a t s b e p a l i n g van toekomstige s p o r t p a r k e n i n de u i t b r e i d i n g s p l a n n e n r e k e n i n g gehouden wordt met de bodemgesteldheid. I n Nederland met z ' n v o o r a l i n h e t westen vaak s l a p p e bodem, wordt e r z e l f s van u i t gegaan d a t de woningen op de b e s t e grond worden g e s i t u e e r d e n de s p o r t p a r k e n dan v e e l a l op de voor d e z e bestemming meest o n g u n s t i g e t e r r e i n e n komen. ])it b e t e k e n t .V:I:I~ ~ k u s t b a a r d e r wor.11 s i - r * ~ r+:i.i 01 ij::. d a t de a a n l e g Val? s p o r i : v < ? l . l r ~ nodij L:j*

.

tlet v e r d i e n t daarom a a n b e v e l i n g a 1 i n h e t s t r u c t u u r p l a n aan t e geven waar d e s p o ~ t v e l d e nworden g e s i t u e e r d e n h i e r h e t oorspronkel i j k e t e r r e i n n'iet met zand op t e s p u i t e n . I n ineer g e a c c i d e n t e e r d e l a n d s t r e k e n z u l l e n m i s s c h i e n e e r d e r s p o r t v e l d e n op de v l a k s t e t e r r e i n e n worden g e s i t u e e r d om v e e l g r o n d v e r z e t te voorkomen. I n i e d e r g e v a l i s h e t we1 zo d a t h e t z o r g v u l d i g nagaan en verzamelen van geg e v e n s o e t r e n t de b e s c h i k b a r e g r o n d s o o r t e n , de h o o g t e l i g g i n g (hoogt e c i j f e r s ) , de a f w a t e r i n g e n de o n t w a t e r i n g e n h e t j u i s t e g e b r u i k h i e r v a n v e e l g e l d kan besparen i n een l a t e r stadium. Z e l f s t o t a a l mislukken van de a a n l e g e n de j a r e n l a n g e e l l e n d e door een onzorgv u l d i g e a a n l e g kan h e t g e v o l g z i j n van onvoldoende v o o r b e r e i d i n g . U i t h e t bovenstaande kan a f g e l e i d worden d a t e r b i j de s i t u e r i n g van complexen een s p a n n i n g b e s t a a t t u s s e n de v e r s c h i l l e n d e genoemde punten. De i d e a l e p l a a t s voor een complex b e s t a a t n i e t . Elen z a l met inachtnerning van d e p l a a t s e l i j k e omstandigheden de b e s t m o g e l i j k e keuze moeten rnaken welwetend d a t oak a a n d i e s i t u e r i n g n a d e l e n z i j n verbonden.

4.2.2.

I n r i c h t i n g s a s e ----ecten -------------

a . Netto- e n b r u t o o p p e r v l a k t e A l s na de b e h o e f t e b e p a l i n g h e t a a n t a l a a n t e l e g g e n v e l d e n bekend i s , kan de t o t a l e o p p e r v l a k t e van h e t s p o r t t e r r e i n benaderd worden. H i e r b i j moet o n d e r s c h e i d worden gemaakt t u s s e n n e t t o - e n b r u t o o p p e r v l a k t e . De n e t t o - o p p e r v l a k t e i s de o p p e r v l a k t e d i e nodig i s om d e s p o r t t e kunnen beoefenen ( d u s de o p p e r v l a k t e binnen de l i j n e n p l u s de u i t - l o o p s t r o k e n ) . Voor d e z e o p p e r v l a k t e z i j n d e e i s e n d o o r d e v e r s c h i l l e n d e sportbonden v a s t g e s t e l d . De b r u t o - o p p e r v l a k t e i s de o p p e r v l a k t e d i e nodig i s voor h e t s p o r t n e t t o - o p p e r v l a k t e p l u s de oppercomplex i n z i j n t o t a l i t e i t d.w.2. v l a k t e nodig voor p a r k e e r g e l e g e n h e i d , toegangspaden, k l e e d g e l e g e n h e i d , k a n t i n e , b e p l a n t i n g , t r i b u n e s e.d. De b r u t o - o p p e r v l a k t e hangt d u s samen m e t de r u i m t e l i j k e i n r i c h t i n g v a n h e t s p o r t p a r k . I n de p r a k t i j k b l i j k t d a t de b r u t o - o p p e r v l a k t e m e e s t a l t e k r a p wordt genomen ( h e t b e s t e kan een b r u t o - n e t t o v e r h o u d i n g van 2 : I aangehouden worden). H i e r d o o r kan een o n g u n s t i g e o n d e r l i n g e l i g g i n g van d e v e l d e n gekregen worden. I n h e t e r g s t e g e v a l kan h i e r d o o r h e t g e p l a n d e a a n t a l v e l d e n n i e t gehaald worden. Een b e l a n g r i j k e f a c t o r i s ook d e vorm van h e t toegemeten o p p e r v l a k . Deze h e e f t nogal e e n s e e n o n g u n s t i g e vorin, omdat de aan s p o r t e n r e c r e a t i e t o e v a l l e n d e o p p e r v l a k t e m e e s t a l e e n s l u i t s t u k van de v e r d e l i n g van de t o t a l e r u i m t e is. Bodemkundige g r e n z e n kunnen ook van i n v l o e d z i j n op de indeling. b. E i s e n p e r t a k van s p o r t . I n h e t l i i e r n a v o l g e n d e z i j n voor de v e r s c h i l l e n d e v e l d s p o r t e n de e i s e n weergegeven z o a l s d i e door de sportbonden geformuleerd z i j n . I n de b i j l a g e n z i j n t e k e n i n g e n opgenomen d i e een en a n d e r verduidel i j k e n . Aan deze r u i m t e l i j k e e i s e n moet voldaan z i j n om velden te k r i j g e n d i e door de bonden goedgekeurd worden voor de beoefening van de s p o r t i n w e d s t r i j d e n . I n d i e n h e t v e l d . s l e c h t s g e b r u i k t wordt

voor ongeorganiseerde sportbeoefening hoeft uiteraard niet aan deze eisen te worden voldaan. Er kan ook op het schoolplein worden gevoetbald. Atletiek -------De accommodatie die nodig is voor het bedrijven van wedstrijdatletiek wijkt sterk af van die voor de overige veldsporten. Voor de loopnummers is een ovale baan vereist met een lengte van 400 m. De baan moet een breedte hebben van 7.50 m. om 6 stroken uit te kunnen zetten en van 10.00 m. voor 8 stroken. De lengte van de sprintbaan moet inclusief uitloop 135 m. bedragen. Zowel aan de binnen als aan de buitenzijde van de baan is een 1 m. brede obstakelvrije zone vereist. Voor de hinderloop (steeplechase) moet, bij voorkeur aan de buitenzijde van de baan, een met water gevulde sloot aangebracht worden. Binnen de loopbaan kunnen de voorzieningen getroffen worden voor de technische nummers, t.w.: verspringen, hoogspringen, polsstokhoogspringen, hinkstapsprong, discuswerpen, speerwerpen, kogelstoten en eventueel kogelslingeren. Voor dit laatste, vrij weinig beoefende, onderdeel moet bij voorkeur een aparte plaats gevonden worden in verband met risico's en de vernielende werking van de op de grond komende kogel. De eisen die aan de voorzieningen gesteld worden zijn: Orientering baan : Sprintbaan West - Oost (start bij West) : 400 m. gemeten op de looplijn Baanafmeting straal bochten is 40.00 m. breedte bij 6 lanen: 7.50 m. breedte bij 8 lanen: 10.00 m lengte sprintbaan + 135 m. 1 m. uitloop rondom de baan Publiek: : 2 m. strook rond de baan tribune (6-10 m. brede strook reserveren) uitspringend ter hoogte algemene finish Verspringen : springbak: 9x3x0,30 m. aanloop: 41-46 m x 1,25 m. : springbak: 9x3x0,30 m. Hinkstapspringen aanloop: 51-56 m x 1,25 m/ Hoogspringen : springheuvel 5x4x0,50 m. aanloop: halve cirkel R =IS-18 m. Polsstokhoogspringen : springheuvel 5 x 5 ~ 1m. aanloop: 41-46 x 1,25 n. Kogelstoten : ring met diameter 2,135 m. 0 stootplateau: sector 45 lengte 20 m. Discuswerpen : ring met diameter 2,50 m. werpsector: 45', lengte 70 m. Kogelslingeren : ring met diameter 2,135 m. 0 werpsector 45 , lengte 70 m. Speerwerpen : aanloopbaan 36x4 m. werpsector ca. 2g0, lengte 90 m. Het oppervlak van een atletiekbaan kan zijn'van gras, halfverhard of van kunststof.

Deze, i n Nederland e r g w e i n i g b e o e f e n d e , s p o r t v r a a g t een v e l d met e e n a f m e t i n g van c a . 170 x 135 m. I n h e t midden van h e t v e l d g e l e g e n p i t c h h e e f r een a f m e t i n g van 2 0 , l l x 2 m. V e e l a l wordt e e n c r i c k e t v e l d u i t g e z e t op meerdere, n a a s t e l k a a r g e l e g e n , v o e t b a l - of hockeyvelden. Golf ---Voor g o l f t e r r e i n e n g e l d e n geen v a s t e maten, z o a l s b i j a n d e r e sport e n . Er kunnen s l e c h t s r i c h t l i j n e n worden gegeven, waarmee d e o n t werper de g o l f b a a n z o v e e l m o g e l i j k i n h e t l a n d s c h a p i n p a s t . Een g o l f b a a n b e s t a a t u i t 9 of 18 a c h t e r e e n v o l g e n d e h o l e s , v a r i s r e n d e i n l e n g t e van c a . 120 t o t 550 m. e n 40 B 50 m. breed ( t u s s e n l i g gende r u i m t e 30-40 m). Het v e r d i e n t de voorkeur de l e n g t e van de h o l e s s t e r k v a r i s r e n d t e nemen, d u s zowel h o l e s van 150 a l s 500 meter. De t o t a l e l e n g t e van e e n 18 h o l e s baan d i e n t t u s s e n 5000 e n 6500 m. t e l i g g e n . Voor e e n 1 8 h o l e s baan i s e e n o p p e r v l a k t e nodig van c a . 45 h a , voor 9 hole's minimaal 20 ha. Een l a n g w e r p i g , smal t e r r e i n i s ongewenst ( t e v e e l banen e v e n w i j d i g a a n e l k a a r ) . De t e e ' s ( p l a a t s van de e e r s t e a f s l a g ) van de e e r s t e e n t i e n d e h o l e en d e g r e e n s ( l a a t s t e d e e l ) van de negende e n de a c h t t i e n d e h o l e d i e n e n b i j v o o r k e u r i n e l k a a r n a b i j h e i d t e l i g g e n e n dan l i e f s t i n de omgeving van de hoofdingang of c l u b h u i s . De vorm van een baan kan r e c h t of f l a u w gebogen t o t d u i d e l i j k g e k n i k t (dog-leg) z i j n . De m e e s t e banen moeten i n noord-zuid r i c h t i n g worden g e p r o j e c t e e r d .

---- -

Handbal --

-

H e t 7-handbal i s een t a k van s p o r t mede g e s t i m u l e e r d door h e t zaalhandbal welke s t e r k i n o n t w i k k e l i n g i s . De a f m e t i n g e n van h e t v e l d bedragen: l e n g t e 38-44 m.; v o o r k e u r 40 m. b r e e d t e 18-22 m.; v o o r k e u r 20 m. u i t l o o p rondom 4 m. Het 7-handbal wordt n i e t g e s p e e l d op g r a s of h a l f v e r h a r d e t o p l a a g . A l s minimaal s p e e l o p p e r v l a k moet worden u i t g e g a a n van f i j n d i c h t a s f a l t b e t o n v o l g e n s e i s e n R.W.S. De voorkeur wordt tegenwoordig e c h t e r gegeven a a n k u n s t s t o f t o p l a g e n of k u n s t g r a s . O r i g n t e r i n g van h e t v e l d : N-Z. Om o v e r t o l l i g n e e r s l a g a f t e v o e r e n i s een h e l l i n g van 1% toeges t a a n ( l e n g t e - a s g e h e l e v e l d 10 cm. hoger dan de z i j k a n t e n of op 6611 o o r ) . 11-Handbal i s een u i t s t e r v e n d e s p o r t . S t e e d s wordt daarom gezocht n a a r e e n "combinatieacconunodatie" d.w.z. g e s c h i k t voor zowel handb a l a l s een a n d e r e s p o r t . Wordt d a a r b i j u i t g e g a a n van een g r a s v o e t b a l v e l d (100x64 m.) dan kan h i e r o p g e ~ n a k k e l i j kh e t h a n d b a l v e l d word e n u i t g e z e t t e weten 10Ox60m. met een u i t l o o p van 2 x 2 m. O r i s n t e r i n g van h e t v e l d N-Z. Een b e p l a n t i n g s s t r o o k rondom h e t v e l d i s z e e r gewenst. Een pad t e r b r e e d t e van 1 m. i s voldoende voor c a . 200 toeschouwers.

-

----Hockey ~oofdveld/bijveld:afmeting 91 x 55 m. uitloop lange zijden 4 m. uitloop korte zijden 2m. publiekpad hoofdveld 2 m. rondom orientering van het hoofdveld NNW-ZZO speeloppervlak van gras of kunstgras. Honkbal en softbal -----------------Een honkbalveld met de meest gewenste afmetingen kan worden uitgezet op een terrein van 110 x 110 m. Vanaf de slagplaats bedraagt daarbij de grootste afstand in het verre veld 120 m. De honken liggen 27,50 m. uit elkaar. De afstand werpplaat-thuisplaat is 18,45 m. en dient WZW - ON0 te lopen. Bij softbal liggen de honken 18,30 m. (60 voet) van elkaar, terwijl de werpplaat bij mannen 14 meter (46 voet) en bij vrouwen 11,60 m (38 voet) van de thuisplaat verwijderd is. Slagplaats, looppaden, honken en werpheuvel dienen van een half verhard materiaal te zijn.

Het speelveld (perk) voor deze sport is 60 x 32 m. van afmeting voor seniorenwedstrijden. Voor junioren-, jongens- en schoolwedstrijden is het perk iets kleiner. De benodigde uitloop is aan de lengtezijde 15 m. en aan de korte zijde 1,50 m. De totaal benodigde ruimte bedraagt dus 90 x 35 m. De meest wenselijke ligging is N-Z. Overigens is het voor kaatsen gewenst de mogelijkheid te hebben het veld te verleggen. Een ruimte van 90 x 90 m. maakt dit mogelijk. De publiekaccommodatie is afhankelijk van de plaatselijke belangstelling.

Afmetingen van de velden 90 x 40 m (drie vakken van 30 x 40 m.). Uitloop op liefst 4 m rondom, minimaal 2 m. Publiekstrook 1 m. rondom, afhankelijk speelklasse vereniging. Gezien de intensieve bespeling rond de korf wordt thans steeds een extra vak gepropageerd - 120 x 40 m - of wordt een zodanige speelruimte gecreeerd dat het verschuiven van de vakken mogelijk is. Korfbal heeft geen vaste belijning, maar speellinten zodat dit gemakkelijk is uit te voeren. Orientering van het hoofdveld gewenst op NNW-ZZO.

De afmetingen van het speelveld bedragen 146 x 69 m. De meest gewenste orientering NNW-ZZO. Speeloppervlak: gras of als die niet mogelijk is, klei of zand mits dit niet van een gevaarlijke hardheid is Geen afrastering of brede sloot vlak bij het veld.

Tennis -----De speelveldafmetingen inclusief 1 tennisbaan : 2 tennisbanen aaneengesloten : 3 tennisbanen aaneengesloten : : speelveld dubbelspel orientering : beplanting : hekwerk

de uitlopen bedragen: 18 x 36 m 34 x 36 n 50 x 36 m 10,974 x 23,774 m NNW-ZZO rondom de banen voor een rustgevende achtergrond. Hoogopgaand aan de west- en noordzijde. : 3 m rondom of ledikantvorming aan de lange zijde; 4 m hoog bij sloten, kassen enz.

Toegestane helling in breedterichting van de baan 0,5 - 0,8% bij niet halfverharde toplaag. 2 Kleedaccommodatie : 5 S 6 m fbaanfsexe excl. sectie sanitaire voorzieningen : bij voorkeur gemalen rode steen. Speeloppervlak Toegestaan zijn ook diverse kunststof toplagen.

: E6n per vereniging (le en 2e elf-

Bi jveld

tal) afmetingen: 105 x 69 m waaiervormige afrastering op 4-6 m vanaf speelveld, hoogte 0,90 n. + maaiveld. publiekpad 2 m breed rondom het veld overige publiekvoorzieningen afhankelijk van speelklasse vereniging. afvoer publiek zo rechtstreeks no-. gelijk naar de openbare weg; geen of zo min mogelijk contact met de spelers. looplijn kleedkamers - hoofdveld zo kort mogelijk ~naximaal50 m. orientering NNW-ZZO (gewenst) oefenveldf-hoek in de directe nabijheid van het hoofdveld. combinatie met andere sporten ongewenst. afmetingen LOO x 64 m. uitloop zonder obstakels 4 m publiekstrook 1 rn rondom looplijn kleedkamers - veld liefst niet meer'dan 150 m orientering NNW-7.20, maar n~inder dringend dan het hoofdveld combinatie met andere sporten mogelijk (korfbal, handbal, atletiek)

c. Overige i n r i c h t i n g s a s p e c t e n

-

-

Naast de e i s e n p e r t a k van s p o r t moet met h e t ontwerpen r e k e n i n g gehouden worden met de volgende f a c t o r e n : Oefenvelden Om d e e c h t e v e l d e n n i e t o v e r m a t i g t e b e l a s t e n i s h e t w e n s e l i j k d a t binnen een complex v e l d e n worden aangelegd d i e bestemd worden voor t r a i n i n g s d o e l e i n d e n . Deze v e l d e n hoeven u i t e r a a r d n i e t t e v o l d o e n a a n d e i n h e t voorafgaande g e s t e l d e e i s e n t.a.v. d e afmetingen. Ook v o o r deze o e f e n v e l d e n z i j n d e gewenste a f m e t i n g e n a a n t e geven: Golf : een d r i v i n g - r a n g e van 250 x 130 m. voor h e t o e f e n e n van lange slagen een oefen-green van c a . 2 a r e met 18 p u t j e s om k o r t e slagen t e oefenen Handbal: 55 x 70 m. Hockey : minilnaal 48 x 5 9 m. K o r f b a l : 38 x 48 m. Rugby : minimaal 4 5 x 5 5 m. T e n n i s : o e f e n k o o i van 6 x 12 In. Voetbal: minimaal 5 5 x 77 m. l i e f s t een v e l d . Voor de o v e r i g e s p o r t e n i s h e t m e e s t a l n i e t nodig a p a r t e o e f e n v e l den a a n t e leggen. Of voor de bovengenoemde 7 s p o r t e n a a n l e g noodz a k e l i j k i s , i s a f h a n k e l i j k van d e i n t e n s i t e i t van g e b r u i k van de e c h t e v o o r z i e n i n g . I n h e t programma van e i s e n z a l d i t aangegeven zijn. Voorzieningen t.b.v. toeschouwers Zonder b i j z o n d e r e v o o r z i e n i n g e n i s h e t a 1 m o g e l i j k een v r i j g r o o t a a n t a l toeschouwers z i c h t t e geven op de s p o r t b e o e f e n i n g . Langs de l i j n kunnen c a . 5 personen per s t r e k k e n d e meter e e n goede t o e s c h o u w e r s p l a a t s vinden. D i t b e t e k e n t d a t rondo~neen v o e t b a l v e l d met d e zgn. k l e i n s t e i n t e r n a t i o n a l e maat a 1 + 1800 b e z o e k e r s kunnen s t a a n . B i j a m a t e u r v o e t b a l komen hoogst z e l d e n meer dan 3000 toeschouwers.

F o t o van tribune/toeschouwerstalud

Hockey- en korfbalwedstrijden geven, zelfs in de hoogste klasse zelden nleer dan 2000 toeschouwers te zien. Het ~nogelijkeaantal toeschouwers langs de lijn kan tot 7 ii 9 per.strekkende neter opgevoerd worden door lage banken te plaatsen. Een verdere vergroting van het mogelijke toeschouwersaantal is te verkrijgen door de aanleg van een liefst trapvormig talud langs de lange zijde van het veld. Bij intensief gebruik zal het noodzakelijk zijn de toeschouwersruimte te voorzien van een (semi-) verharding. Over het algemeen is de toeschouwersstrook met een breedte van 2 m. voldoende. Slechts voor velden die gebruikt worden voor wedstrijden in het betaalde voetbal en rondom die accommodaties voor de overige sporten waarop internationale wedstrijden plaatsvinden, zal het noodzakelijk zijn tribunes te bouwen.

-

afrasteringen De afrastering rond het veld kan meerdere doeleinden hebben zoals het weren van toeschouwers van het veld, het voorkomen dat de bal het veld verlaat en het tegengaan van schade aan het veld door konijnen en honden. Bij voetbal- en honkbalvelden is een afrastering voor het publiek voorgeschreven door de bond. Deze afzetting bestaat uit palen die tenminste I m. boven het maaiveld uitsteken waartussen op een hoogte van 0,90 m. een dikke ijzeren draad of buis aanwezig is. Om te voorkomen dat de bal het veld verlaat, kunnen achter de doelen ballenvangers worden geplaatst. Bij honkbal bevindt zich achter de slagplaats een 5 m. hoge en 36 m. lange, cirkelvormig gebogen ( R = 18 m.) backstop. Deze sluit aan op de veldafzetting. Aan de andere kant van het veld bevindt zich een veldafrastering van 1.50 2.00 m. hoogte. Bij tennis is de afrastering rondom 3.00 m. hoog of ledikantvornig aao de lange zijde; 4 m. hoog bij sloten, kassen enz. Voor de overige sporten is de noodzaak van afrastering rondom het veld afhankelijk van het voorkomen van toeschouwers en dieren (honden, konijnen e.d.).

-

verlichting Vergroting van de gebruiksmogelijkheden kan tot stand gebracht worden d.m.v. verlichting. Voorzichtigheid is hierbij we1 geboden omdat dan snel de situatie kan ontstaan dat het gebruik te intensief wordt en dat de grasmat schade oploopt. Lichtmasten worden we1 betiteld als "veldmoordenaars". Bij de aanleg van dergelijke voorzieningen moet voorkomen worden dat lossen draden gevaar opleveren. Een permanente installatie verdient daarom de voorkeur. Zowel bij de situering als de detaillering van de lichtmasten zal rekening moeten worden gehouden met de hinder die de lichten opleveren voor het wegverkeer en de omliggende bewoning.

-

Beplanting Hoewel beplanting niet vereist is kan het de aantrekkelijkheid van een complex vergroten en tevens functioneel zijn. Als functionele waarden kunnen genoemd worden: 1. Het geven van beschutting tegen wind. 2. Het zorgen voor een rustige achtergrond waartegen de bal goed te zien is. 3. Het voorkomen dat de scheidsrechtersfluit ook op andere velden te horen is. 4. Het tegengaan dat ballen van een ander veld het spel verstoren. Daarnaast kan beplanting verschillende delen van het complex scheiden en lelijke elementen (afrastering, opberghokken) camoufleren. Voor een goede functievervulling is het noodzakelijk dat de beplanting tenminste 5 m. breed is en dat zowel bomen als struiken worden geplant zodat de strook goed dicht groeit.

-

Locatie van de kleedaccommodatie Bij voorkeur heeft elk speelveld een eigen kleedruimte. De verschillende kleedruimtes kunnen het best worden ondergebracht in EEn gebouw. De loopafstand tussen het gebouw en het veld moet echter niet groter zijn dan ca. 150 m. Voor het verlenen van eerste hulp bij ongevallen is het gewenst dat het gebouw per auto bereikbaar is. Het veld dat het dichst gelegen is bij het kleedgebouw zal, ook a1 is dat niet de bedoeling, als trainingsveld gebruikt gaan worden, zodat ook daarmee bij de situering rekening kan worden gehouden. De toegang tot de kleedkamers is bij voorkeur gelegen op een plaats waar geen publiek komt. Hoewel het aantrekkelijk is dat iedere tak van sport over een eigen gebouw kan beschikken kan combinatie vooral om economische redenen wenselijk zijn. Voorts zijn besparingen te verkrijgen door de situering van het gebouw af te stemmen op de ligging van de nutsleidingen.

-

parkeergelegenheid Een goede opvang van personenauto's, brommers, fietsen en autobussen bij een sportcomplex vereist een aantal voorzieningen, waarmee bij de opzet rekening dient te worden gehouden (CULTUURTECHNISCHE VERENIGING, 1973). Als voorbeeld kunnen genoemd worden de situering t.0.v. de velden, vorm en afmeting van opstelvakken en rijbanen en de beplanting.

Situering t.0.v. de velden .......................... Bij de situering moeten de volgende punten overwogen worden: een afzonderlijk parkeerterrein moet zover mogelijk van de velden geprojecteerd worden uit overwegingen van veiligheid en rust; het parkeerterrein moet tussen de velden en de openbare weg liggen; het verzorgend verkeer moet zo min mogelijk met de parkeerder te maken hebben; parkeren langs doorgaande wegen moet zoveel mogelijk beperkt worden; parkeren onder een hoek van 60' werkt het gemakkelijkst, terwijl parkeren loodrecht de as van de weg de minste ruimte vraagt

. . .

. .

.

Vorm en afmeting van oestelvakken ...................... ---------Afhankelijk van de beschikbare ruimte kan een keus worden gemaakt uit parkeren langs wegen (parallel, een- of tweezijdig gestoken) of uit een aparte parkeerplaats. In onderstaande schema's (ontleend aan de CULTUUKTECHNISCHE VEKENIGING (1973)) is de capaciteit van de verschillende mogelijkheden weergegeven. Aantal voertuigen per 100 m weglengte Hoek t.0.v. weg

de

Parkeren langs wegen Parallel Gestoken Eenzijdig Tweezijdig Eenzijdig Tweezijdig

2 Aantal benodigde nr per voertui~op een parkeerterrein (incl. manoeuvreerruimte) Insteekhoek 90' 60' 45O

Aantal mL 19,8 21,8 23,8

Rekenvoorbeeld: Bij amateurvoetbalwedstrijden komen hoogst zelden meer dan 3000 toeschouwers per wedstrijd. Stellen we 2 toeschouwers per auto, dan is de piekbelasting 1500 auto's. Bij een loodrechte insteek op het parkeerterrein betekent dit een benodigde parkeeroppervlak van 1500x19,8= 3 ha (= 4 voetbalvelden).Bij een insteek van 45' is het oppervlak 23,8x1500= + 3,5 ha. Bij een gemiddeld toeschouwersaantal van 2000 zijn de benodigde oppervlakken resp. 2 en 2,5 ha. Bij het parkeren langs de wegen zou bij een bezoekersaantal van 2000 bij tweezijdig parallel parkeren een weglegente van 1000140 = 2500 m. nodig zijn en bij loodrechte insteek 1000/80= 12,50 n.

Voor motoren e n b r o m f i e t s e n i s een vak van ca. 1 x 2,60 m. benodigd. Voor f i e t s e n kunnen, i n d i e n n o d i g , d i v e r s e s o o r t e n s t a n d a a r d s e n klemmen g e b r u i k t worden. B e p------lanting -I n h e t algemeen kan g e s t e l d worden d a t een j u i s t a a n g e b r a c h t e bep l a n t i n g de a u t o ' s z o v e e l m o g e l i j k beschut t e g e n z o n n e s t r a l i n g e n binnen h e t p a r k e e r t e r r e i n kan z o r g e n voor g e l e i d i n g e n begrenzing. De b e p l a n t i n g mag d e b e s t u u r d e r n i e t belemmeren i n h e t u i t z i c h t i n bochten e n b i j h e t zoeken n a a r e e n v r i j e p a r k e e r p l a a t s .

-

externe ontsluiting B i j de e x t e r n e o n t s l u i t i n g mag h e t v e r k e e r n a a r e n van h e t s p o r t park geen g r o t e m o e i l i j k h e d e n geven voor h e t o v e r i g e v e r k e e r . U i t veiligheidsoverwegingen v e r d i e n t h e t aanbeveling de in- en uitgang n i e t d i r e c t op een g r o t e verkeersweg t e l a t e n uitkomen. Verder v e r d i e n t h e t a a n b e v e l i n g h e t v e r k e e r n a a r e n van h e t s p o r t c o m p l e x n i e t door omliggende woonwijken t e l e i d e n . I n d i e n d e nodige v o o r z i e n i n g e n voor h e t v e r k e e r d i t b e t r e f t zowel de verbindingswegen a l s de p a r k e e r r u i m t e n n i e t kunnen worden get r o f f e n kan d i t e e n overweging z i j n om een a n d e r e s i t u e r i n g voor d e t e r r e i n e n t e kiezen. e r moet binnen h e t s p o r t p a r k e e n d u i d e l i j k e s c h e i d i n g worden gemaakt i n de v e r s c h i l l e n d e s o o r t e n v e r k e e r (b.v. a p a r t e f i e t s paden); de v e l d e n moeten d u s d a n i g g e s i t u e e r d worden t.0.v. de kleedaccommodatie, d a t e r v o o r e n na de w e d s t r i j d e n zo min m o g e l i j k o v e r d e v e l d e n wordt g e l o p e n ; h e t oefen- e n hoofdveld moeten zo d i c h t m o g e l i j k b i j de k l e e d r u i m t e e n k a n t i n e g e s i t u e e r d worden.

-

-

-

-

-

4.3. 4.3.1.

Technische a s p e c t e n van d e v e l d e n sportvelden ................................... Technische e i s e n t.a.v.

Een v e l d d a t v o l d o e t a a n d e e i s e n z o a l s d i e g e s t e l d z i j n aan d e a f m e t i n g e n b e h o e f t nog geen goed v e l d t e z i j n . Om van een goed v e l d t e kunnen s p r e k e n moet nog a a n e e n a a n t a l a n d e r e e i s e n z i j n voldaan. Die a n d e r e e i s e n kunnen a l s v o l g t worden i n g e d e e l d : : d e hoedanigheid van h e t v e l d moet geen i n speltechnische eisen v l o e d u i t o e f e n e n op h e t s p e l ; veiligheidseis : de hoedanigheid van h e t v e l d moet z o d a n i g z i j n d a t h e t r i s i c o op verwondingen ( b l e s s u r e s ) zo k l e i n m o g e l i j k i s ; economische e i s : h e t v e l d moet zodanig z i j n d a t een g r o t e g e b r u i k s i n t e n s i t e i t m o g e l i j k is. : h e t v e l d moet op de gewenste momenten bespeelbaar zijn; : d e k o s t e n p e r s p e e l u u r moeten zo l a a g mogel i j k zijn. Deze e i s e n kunnen v e r t a a l d worden i n c o n c r e t e t e s t e l l e n e i s e n aan de grasmat e n h e t f y s i s c h m i l i e u van s p o r t v e l d e n .

-

-

a. Eisen te stellen aan de grasmat Hoewel goede sportvelden zonder begroeiing denkbaar zijn kan toch gesteld worden dat de grasmt een belangcijke functie heeft en we1 om: - de reden dat gras relatief goedkoop in aanleg is. - de maaiveldsligging zo goed mogelijk te conserveren. - de infiltratiecapaciteit op peil te houden. - blessures te voorkomen. - een rustige achtergrond te vormen waarop de bal goed te zien is. Om deze functies te blijven vervullen moet de grasmat bestand zijn tegen betreding en tegen kort maaien, terwijl hij tevens in staat moet zijn zich na beschadiging snel te herstellen. Voorts is een stevige, vlakke zode gewenst Aan deze eisen kan het best worden tegemoetgekomen door het gebruik van mengsels. Voor de inzaai van sportvelden bestaan speciale mengsels, die in de rassenlijst (tabel 7) gegeven worden. Deze rassenlijst wordt ieder jaar opgesteld en indien nodig bijgesteld.

.

Tabel 7. Mengsels

"oar

sportvelden in procenten (Rassenlijst 1979)

Normaal en weing vochthoudende gronden Mengsel SV 4* Soort of type Veldbeemdgras 60 % , Engels zaaigras 30 % Timothee 10 % Roodzwenkgras -

*

Droge gronden SV 5

Normaal en weinig vochthoudende gronden SV 6

50 % 35 %

95 %

-

5 %

15 X

-

Normaal vochthoudende gronden SV 7 25 % 75 %

-

SV = Sport Veld

SV 4 is geschikt voor normaal en weinig vochthoudende gronden. Verdraagt winterbespeling zeer goed. Door het grote aandeel veldbeemdgras is de opkomst vrij traag. SV 5 is bestemd voor droge gronden waar niet beregend wordt. Verdraagt zomerbespeling we1 goed, maar winterbespeling matig. Op de weinig bespeelde gedeelten van een veld kan roodzwenkgras nog we1 standhouden. Bij geringe bemesting kan roodzwenkgras echter te sterk gaan domineren. SV 6 is bestemd voor hockeyvelden, waar korter gemaaid wordt dan op voetbalvelden en waar een zeer vlakke grasmat gewenst is. Door het hoge percentage veldbeemdgras heeft dit mengsel een zeer trage aanslag; vooral bij dit mengsel heeft inzaai in augustus bij een voldoende vochtvoorziening de beste kans van slagen. SV 7 is zeer geschikt voor sportvelden op normaal vochthoudende gronden. Het verdraagt zowel winter- als zomerbetreding zeer goed. Door het hoge percentage engels zaaigras heeft dit mengsel een snelle aanslag en kan het goed concurreren met straatgras. Voor alle rassen in de mengsels geldt, dat de beste soorten van deze rassen gebruikt moeten wordeo.

..

b. Eisen te stellen aan het fysisch milieu. De eisen die gesteld worden aan het fysisch milieu kunnen verdeeld worden in eisen voor beworteling en groei van het gras en eisen voor het gebruik van het veld (HOOGERKAE1P en MINDERHOUD; 1975).

A1 in een vroeg stadium van de ontwikkeling van de grasplant moet een

behoorlijk diepe beworteling in principe mogelijk zijn. Daarorn moet voldoende zuurstof in de grond aanwezig zijn en mag de mechanische weerstand in de bovenste 30 2 40 cm geen belemmering vormen. Verder moet er over voldoende water beschikt kunnen worden.

-

Zuurstofvoorziening. Een luchtgehalte van 7 2 10 volumeprocent kan als voldoende hoog worden beschouwd. In de praktijk isgebleken dat de dichtheid van een sportveld van plek tot plek varieert, maar dat deze nooit zo groot zal worden dat dit invloed heeft op de luchtvoorziening. - Watervoorziening. Omdat het gras in de zomermaanden meer water verdampt dan er regen valt, moet de bodem het tekort aan water kunnen leveren. Als b.v. bij een waterverbruik van 3 3 4 mm per dag een droogteperiode van 14 dagen overbrugd moet worden, zou er 50 mm water aan reserve in de doorwortelde grondlaag aanwezig moeten zijn. Bij een effectieve bewortelingsdiepte (dit is de diepte waarop de plantewortels nog juist het in de grond aanwezige beschikbare water volledig kunnen opnemen) van 40 cm betekent dit, dat 5/40 = 12 volumeprocenten van die grondlaag door opneembaar water wordt ingenomen. De bewortelingsdiepte kan echter door fysiologische en bodemkundige oorzaken sterk uiteenlopen. Hoe dieper de beworteling, des te groter de hoeveelheid beschikbaar vocht en des te langer de periode zonder neerslag kan zijn. Het optreden van een watertekort hangt dus, naast neerslag en verdamping, ook samen met de vochthoudendheid van de grond en de bewortelingsdiepte van het gras. Bij een goed vochthoudend profiel is alleen bij door- en inzaaien extra water vereist i.v.m. de geringere bewortelingsdiepte. - Mechanische weerstand De mechanische weerstand van de grond is van invloed op de beworteling en dus op de groei. Bij een zeer sterke verdichting kan de mechanische weerstand van een grondlaag zo groot worden, dat de wortels er niet meer indringen. De grens ligt ongeveer bij een indringingsweerstand van 30 kgIcm2. Deze grenswaarde blijkt in de praktijk bij sportvelden niet vaak overschreden te worden. Eisen voor het gebruik van het veld --------------------------------3e eisen voor het gebruik van het veld kunnen opgesplitst worden in eisen t.a.v. vlakheid, drooglegging en samenstelling van de toplaag. - Vlakheid. Het maaiveld moet vlak zijn. Onregelmatigheaen zoals verhogingen en kuilen kunnen leiden tot blessures en tot het laten wegspringen van

d e b a l i n n i e t v o o r s p e l b a r e r i c h t i n g e n . De volgende r e l i e f t y p e n kunnen o n d e r s c h e i d e n worden: Macrorelief: I Onder m a c r o r e l i e f wordt d e a f w i j k i n g v e r s t a a n d a t h e t v e l d i n z i j n g e h e e l kan hebben t.0.v. h e t h o r i z o n t a l e v l a k . Het i s i n Nederland b i j n a s t e e d s mogelijk h e t veld i n z i j n t o t a l i t e i t horizontaal t e k r i j g e n . We1 wordt a a n de meeste g r a s s p o r t v e l d e n s t e e d s een ronding gegeven. Deze t o n r o n d t e h e e f t e n e r z i j d s de b e d o e l i n g t e voorkomen d a t v i s u e e l de i n d r u k o n t s t a a t d a t h e t v e l d h o l l i g t , a n d e r s z i j d s kan de v e r h o g i n g van d e middenbaan van h e t v e l d de z e t t i n g a l s gev o l g van de zwaardere b e t r e d i n g d a a d w e r k e l i j k opvangen. A f h a n k e l i j k v a n de bodemgesteldheid b e d r a a g t de o v e r h o o g t e op de l e n g t e - a s van h e t v e l d 10 5 20 cm. De tonronde l i g g i n g h e e f t geen f u n c t i e t.a.v. een oppervlakte-ontw a t e r i n g . I n e e n g r o o t s p o r t p a r k kan h e t om economische redenen ( g r o n d v e r z e t ) gewenst z i j n de v e l d e n n i e t a l l e op h e t z e l f d e niveau a a n t e leggen. Er wordt dan soms gekozen voor e e n t e r r a s g e w i j z e aanl e g . Het t e r r e i n mag met u i t z o n d e r i n g van hockey e n t e n n i s , een hell i n g hebben t o t 0 , 5 0 m p e r 100 m (1:200) (VAN D U I N ; 1971). Mesorelief: Onder m e s o r e l i e f worden d e h o o g t e v e r s c h i l l e n t.0.v. h e t v l a k van h e t v e l d v e r s t a a n . Deze moeten zo g e r i n g m o g e l i j k z i j n . Het m e s o r e l i e f ( d o o r HOOGCWIP e n EIINDEKHOUD " g r o o t e f f e c t " genoemd) kan 0.a. opt r e d e n a l s g e v o l g van: o n g e l i j k e nazakking vaa h e t s p e e l v e l d door e r n o n g e l i j k e spitbodem ( s p i t d i e p t e ) o f e e n o n g e l i j k e z e t t i n g van d e ondergrond; o n r e g e l ~ n a t i gs p i t t e n of omwerken; ondeskundig dempen van s l o t e n ; o n z o r g v u l d i g r o o i e n van bomen. Microrelief: Het m i c r o r e l i e f ( " k l e i n e f f e c t " ) h a n g t samen met de a a r d van de aanwezige t o p l a a g . Wanneer deze g r o f z a n d i g ( n i e t voldoende s t a b i e l ) of t e v e t ( p l a s t i s c h of week) i s , z u l l e n z e l f s b i j een g e r i n g e geb r u i k s i n t e n s i t e i t a 1 s n e l k l e i n e o n e f f e n h e d e n o p t r e d e n . B i j onvoldoende n a - e g a l i s a t i e t r e e d t eveneens k l e i n - e f f e c t op. De d i v e r s e s p o r t e n s t e l l e n a a n d e v l a k h e i d van h e t t e r r e i n v e r s c h i l l e n d e e i s e n . A l s algemene r e g e l zou kunnen g e l d e n : hoe k l e i n e r en h a r d e r d e b a l i s , d e s t e v l a k k e r d i e n t h e t s p e e l v e l d t e z i j n . Op e e n hockeyveld z i j n de e i s e n zwaarder dan o p een v o e t b a l - , handbal- of k o r f b a l v e l d . Op de " g r e e n s " van een g o l f b a a n , waar geen e n k e l e f f e c t a c c e p t a b e l i s , z i j n z e e r s p e c i a l e m a a t r e g e l e n nodig om de v e r e i s t e vlakheid t e verkrijgen. - Drooglegging. De s p o r t v e l d e n voor b a l s p o r t e n worden i n Nederland v o o r n a m e l i j k i n d e w i n t e r p e r i o d e g e b r u i k t . D i t b e t e k e n t d a t hoge e i s e n moeten worden g e s t e l d aan de o n t w a t e r i n g s t o e s t a n d olndat j u i s t i n de w i n t e r p e r i o d e o n d e r Nederlandse klimaatolnstandigheden een n e e r s l a g o v e r s c h o t voorkomt V e e l a l wordt a l s e i s genoemd d a t 15 mm p e r e t m a a l afgevoerd kan word e n zonder d a t de g r o n d w a t e r s t a n d s t i j g t t o t een p e i l hoger dan 0 , 5 m onder h e t maaiveld. Onderzoek h e e f t aangetoond d a t h e t voldoen aan d e z e e i s nog n i e t i n h o u d t d a t op h e t v e l d geen w a t e r o v e r l a s t voorkomt. Het t r a n s p o r t van d e n e e r s l a g n a a r de d i e p e r e ondergrond kan

.

...

.

Het e f f e c t van b e m e s t i n g o p d e v e r s c h u i v i n g i n b o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g w o r d t g e ' i l l u s t r e e r d i n t a b e l 8. T a b e l 8. I n v l o e d v a n s t i k s t o f b e m e s t i n g ( a l s z w a v e l z u r e ammoniak) op d e b o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g ( b e d e k k i n g s g r a a d i n % ) van e e n sportveld

Grassoort

Veldbeemdgras Engels r a a i g r a s Timothee Kamgras Andere s o o r t e n

Ingezaaid (%)

35 30 20 15

-

0 9 65 3 16 7

B e m e s t i n g i n kg. N p e r ha. 100 200 300 25 28 13 18 18

33 34 1 18 18

49 29 2 12 12

B r o n : HOOGEKWMP e n E1INDERHOUD ( 1 9 7 5 ) B i j i n t e z a a i e n s p o r t v e l d e n worden d o o r h e t B e d r i j f s l a b o r a t o r i u m v o o r Grond e n Gewasonderzoek t e O o s t e r b e e k d e v o l g e n d e n i v e a u s g e a d v i s e e r d : P-AL- g e t a l : 60 (= mg P 0 / I 0 0 g g r o n d ) - 1:-getal : 25 (mg ~ ~ 0 $ 1 8g 0 g r o n d ) : 40 ( = mg !.lgO/1000 g g r o n d ) - MgO-gehalte : 5,2 pH-KCL

-

4.3.2.

Cultuurtechnische ingreppn .......................

S l e c h t z e l d e n z a l h e t m o g e l i j k z i j n z o n d e r complex vao c u 1 t u 1 1 r t e c h n i . s c h e i n g r e p e n v e l d e n a a n t e l e g g e n d i e a a n d e i n 4.3.1. gcnoemde e i s e n voldoen. A l l e e n humeuze z a n d g r o n d e n v o l d o e n a a n d e z e e i s e n . B i j a l l e a n d e r e bodeintppen z u l l e n i n g r e p e n n o o d z a k e l i j k z i j n . V o o r d a t v a s t g e s t e l d kan worden w e l k e m a a t r e g e l e n genomen m o e t e n worden z a l t e r p l a a t s e van d e t o e k o m s t i g e v e l d e n e e n o n d e r z o e k i n g e s t e l d moeten worden n a a r d e vourkomende p r o f i e l t y p e n , d e d o o r l a t e n d h e i d e n d e w a t e r s t a n d e n . Hierv8,or n o e t e n d e v o l g e n d e g e g e v e n s v e r z a n e l d worden. (HOOGEKKAMP en ;lISDERHOL'D, 1975) : opbouw v a n d e b o d e n p r o f i e l ; i n h e t v e l d z a l o p 7 2 10 p u n t e n p e r ha o n d e r z o e k rnet d e g r o n d b o o r p l a a t s moeten v i n d e n en i n 2 p r o f i o l k u i l e n p e r h a g e k e k e n n o e t e n worden n a a r g e l a a g d h e i d en s c h e u r v o r m i n g ; i n h e t l a b o r a t o r i u m z a l o n d e r z o e k moeten w o r d r n v e r r i c h t n a a r t e x t u u r , pH, o r g a n i s c h e s t o f g e h a l t e , k a l k g r h a l t e en s a x e n d r u k b a a r h e i d van de grond; huidige begroeiing en cultuurtoestand; h o o g t e c i j f e r s , t e r v e r v a a r d i g i n g van e e n h o o g t e k a a r t ; - w a t s r h u i s h o u d k u n d i g e g e g e v e n s a l s s l o o t - en g r o n d w a t e r s t a n d t n , a f w i t e r i n g s n o g e l i j k h e d e n en d o o r l a t e n d h e i d van h e t p r o f i e l . H t t h e t r s t n 3e g r o n d v a t e r r e g i n e i s t e b e p a l e n a a n d e hand ,Jan ; ) r a f i t l b . t n n e r % a n . De d o o r l a t e n d h e i d moet o p 5 t o t 1 0 p u n t e n p e r ha a f h a n V . t l i j k %van d t b o d e n & e s : e l d h e i d , :sor,den b e p a a l d . Deze y e g e v e n s \ , e r s c h a f f e n i n l i c h t i n k e n o:'tr d e ixi:ittit van di: gr,,na, t e v r r w a c h t e n z a k k i n g e n ( v e e n l a g e n ) , t e t r t f f e n n a t t r t g e l t n , i t b ~ z tr.2-. . . d e t e g e b r u i k e r . 2 a c h i r . e ~ v o o r g r o n d % . r z r z t t e n gr>nl3e;tr;.1.g, ,:.:tr.: van h e t grond\,?rzet enz.

-

-

a. .Ingrepen in de waterhuishouding De drooglegging, die in hoge mate de bespeelbaarheid bepaalt, hangt af van de afwatertng (het transport van het overtollige water door sloten of andere watergangen) en van de ontwatering (de afvoer van het regenwater door de grond naar een open watergang, a1 dan niet via drainbuiZen) van de terreinen. - afwatering Indien het openwaterpeil hoger is dan 1.10 m. beneden het toekomstige maaiveld moet onderzocht worden of het mogelijk is dit peil te verlagen door onderbe~naling. De mogelijkheden tot verlaging kunnen beperkt zijn doordat deze verlaging op samendrukbare profielen zal leiden tot maaiveldsdaling. Deze maaiveldsdaling zal zelden overal gelijk zijn zodat hoogteverschillen binnen een veld het resultaat kunnen zijn. Om in een droge zomerperiode de groei van het gras te vergroten is het wenselijk dat beschikt kan worden over water dat geschikt is voor beregening. De hoeveelheid water die nodig is, is niet alleen afhankelijk van het verdampingsoverschot in de droge periode, maar ook van de hueveelheid die geleverd kan worden door het bodemprofiel. De aanvoer van het beregeningswater zal veelal plaats kunnen vinden door de watergangen die gegraven worden voor de afvoer van het water zodat geen aanvullende maatregelen'nodig zijn. - ontwatering Afhankelijk van het gekozen waterpeil kan de draindiepte en de drainafstand bepaald worden. Het drainagestelsel zal vrijwel altijd noodzakelijk zijn om aan de gestelde ontwateringsnorm van 15 mmletmaal zonder stijging van de grondwaterstand tot boven 0.50 m. te voldoen. De drainreeksen dienen minstens 0.60 m. beneden het maaiveld gelegd worden; de voorkeur gaat uit naar een diepte van minstens 1 m. beneden maaiveld (0.10 m. boven slootpeil). Bij de uitmonding kunnen het best betonnen eindbuizen, mits goed vastgezet, worden gebruikt, omdat deze tegen een stootje kunnen als er ballen uit de sloot moeten worden gehaald en bovendirn omdat ze niet kapot kunnen worden gemaaid. In verband met eveotuele nazakking verdient het de voorkeur om in de lengterichting van het veld te draineren, dus in de speelrichting (VAN DUIN; 1971). De drainreeksen worden gelegd met een verhang van 0.1%. Afhankelijk van het bodemtype kan het noodzakelijk zijn de drain te omhullen om inspoeling van gronddeeltjes te voorkomen. Een enkelvouding drainagesysteem, waarvan alle reeksen afzonderlijk op een sloot uitkomen, wordt verre geprefereerd boven een samengesteld systeen, waarbij op een verzameldrain wordt geloosd. Afzonderlijke drainreeksen zijn namelijk (HOOGERKAMP en MINDERHOUD, 1975): - gemakkelijk tijdens de aanleg te controleren - in het gebruik te controleren - gemakkelijker mechanisch te reinigen (0.a. doorspuiten) hetgeen een voordeel is bij het onderhoud. Zijn er toch verza~neldrainsnodig, dan worden die bij voorkeur in de uitloop van een veld gelegd en moeten voldoende controlepunten (minimaal 6611 per 66n) aangelegd worden. Door beplantingen heen worden blinde buizen gelegd, waarin geen boomwortels kunnen dringen. De toekomstige plaats van een kleedgebouw, clubgebouw of tribune lnoet tijdig bekend zijn, zodat hiermee bij de aanleg van het drainagesysteem rekening gehouden kan worden. Na de aanleg is het uitermate gewenst direct

e e n r e v i s i e t e k e n i n g t e maken waarop a l l e w i j z i g i n g e n i n h e t p l a n z i j n v e r w e r k t . Voor h e t l a t e r e onderhoud i s d e z e e x a c t e t e k e n i n g b i j z o n d e r gemakkelijk. Voor e e n goede werking van h e t d r a i n a g e s y s t e e m i s e e n profielopbouw g e w e n s t , w a a r b i j de d o o r l a t e n d h e i d van beneden n a a r boven toeneemt. D i t houdt i n d a t e v e n t u e e l s t o r e n d e l a g e n , waarop h e t w a t e r zou kunnen s t a g n e r e n ( l e e m l a g e n , oerbanken) moeten worden v e r w i j d e r d , t e r w i j l e r i n d i t verband aan d e k w e t s b a r e t o p l a a g b i j z o n d e r hoge e i s e n worden g e s t e l d . Wordt om de een of a n d e r e r e d e n de d o o r l a t e n d h e i d van de topl a a g s l e c h t , dan voorkomt ook een goed werkend d r a i n a g e s y s t e e m geen wateroverlast. b.

I n g r e p e n i n h e t b o d e m p r o f i e l e n maaiveld

Voor e e n goede p r o f i e l o p b o u w moeten i n de e e r s t e p l a a t s s t o r e n d e l a g e n i n h e t p r o f i e l worden gebroken. Als de bovengrond o n g u n s t i g e r i s dan d e ondergrond kan worden g e d i e p p l o e g d , z o a l s b i j veen of k l e i op zand. V e r v o l g e n s wordt h e t t e r r e i n zo n o d i g g e s g a l i s e e r d . H i e r v o o r g e l d e n g e e n a b s o l u t e e i s e n ; de b e o o r d e l i n g g e b e u r t v i s u e e l (VAN D U I N ; 1971). Na h e t ruwe werk v i n d t e g a l i s a t i e p l a a t s met een l a n d l e v e l e r of s l e e p raam, z o d a t ook k l e i n e h o o g t e v e r s c h i l l e n worden g e f l i m i n e e r d . Door d e d i e p e grondbewerking t r e e d t v e e l n a z a k k i n g o p , zodat de n a e g a l i s a t i e p a s na e e n h a l f of e e n h e e l j a a r kan p l a a t s v i n d e n e n de i n z a a i d u s moet worden u i t g e s t e l d . Vooral b i j hockeyvelden worden zware e i s e n gesteld.

F o t o van h e t s p i t t e n van e e n s p o r t v e l d

I n d i e n h e t o o r s p r o n k e l i j k e bodemprofiel geen s t o r e n d e l a g e n b e v a t , moet d e bovenlaag, d i e v e e l a l door j a r e n l a n g g e b r u i k v e r d i c h t z a l z i j n , v e r b e t e r d worden. De v e r d i c h t i n g , d i e b e p e r k i n g van de v e r t i c a l e d o o r l a t e n d h e i d b e t e k e n t i s weg t e nemen door s p i t t e n , ploegen of f r e Zen van de grond t o t e e n d i e p t e van 30 2 40 cm. Omdat e g a l i s a t i e v e e l a 1 ook n o o d z a k e l i j k i s , wordt door s p i t t e n i n EGn bewerkingsgang zowel

d e v e r d i c h t i n g weggenomen a l s g e e g a l i s e e r d . De d i e p t e van losmaken moet o v e r h e t g e h e l e v e l d g e l i j k z i j n om o n g e l i j k e nazakking van de u i t g e l e v e r d e grond t e voorkomen. Na de profielverbeteringswerkzaamheden moet e e n t o p l a a g a a n g e b r a c h t worden, d i e a a n de i n 4.3.1. opgesomde e i s e n v o l d o e t . H i e r b i j kunnen de volgende m a a t r e g e l e n t o e g e p a s t worden ( H O O G E R W P e n MINDEKHOUD; 1975); verschralen Onder v e r s c h r a l e n wordt v e r s t a a n : h e t l a a g s g e w i j s met zand vermengen van e e n te " v e t t e " grond ( d . i . e e n t e hoog g e h a l t e a a n a f s l i b b a r e d e l e n leem of o r g a n i s c h e s t o f ) . Voor v e r s c h r a l e n wordt zand aanbev o l e n d a t minder dan 5% leem en minder dan 1% o r g a n i s c h e s t o f b e v a t , t e r w i j l d e g e ~ n i d d e l d ek o r r e l g r o o t t e (M-50) i n h e t t r a j e c t 150-250 u m d i e n t t e l i g g e n . De s a m e n s t e l l i n g van h e t zand moet v a l l e n t u s s e n d e beide g r e n s c u r v e n van f i g . 6.

-

-. Figuur 6: V e r s c h r a l e n ( b r o n : N.S.F.

-

Technische mededelingen nr. 7 ; 1972)

bezanden Onder bezanden wordt h e t bedekken van een " v e t t e " grond met e e n zandlaag v e r s t a a n . Voor bezanden worden a n d e r e e i s e n aan h e t mater i a a l g e s t e l d dan voor v e r s c h r a l e n , t e n m i n s t e a l s d e aan t e brengen l a a g meer dan 5 cm d i k i s . I n d i t g e v a l d i e n t h e t minder dan 10% del e n k l e i n e r dan 5 um en 2 3 3% o r g a n i s c h e s t o f b e v a t t e n , t e r w i j l d e 230 um d i e n t t e gemiddelde k o r r e l g r o o t t e (14-50) i n h e t t r a j e c t 130 l i g g e n . Ue s a m e n s t e l l i n g van h e t zand moet nu v a l l e n t u s s e n de b e i d e g r e n s c u r v e n van f i g u u r 7.

-

Figuur 7: Bezanden met meer dan 5 cm (Bron: N.S.F. Technische Mededelingen nr. 7; 1972) De zandlaag heeft niet alleen tot doe1 de stroefheid en de draagkracht te vergroten maar is tevens van belang als bergingsmogelijkheid voor neerslag en als drukverdelende laag om verdichting van de onderliggende lagen te voorkomen. Bij de zogenaamde dunne bezandingen (minder dan 5 cm) gelden ten aanzien van de zandkwaliteit de eisen die bij het verschralen zijn genoemd. Het opbrengen van het zand moet zodanig geschieden dat zo min mogelijk verdichting van het onderliggende pakket optreedt. Dit betekent vooral dat het werk alleen uitgevoerd kan worden onder goede weers- en terreinomstandigheden (in de zomer) en dat berijden van de grond voorkomen moet worden. Dit kan worden voorkomen door net vrachtwagens het aangevoerde zand aan beide lange zijden naast het toekomstige veld te deponeren. Vervolgens wordt het zand met bulldozers naar de lengte-as van het veld geschoven, waarbij zij steeds op het zand blijven (het over de kopschuiven). Wat betreft de overgang zand-ondergrond heerst thans de mening dat het opbrengen van zand op een "brokkelige" ondergrond de voorkeur verdient boven menging. Tot slot zal nog naegalisatie nodig zijn met een slecpraam, waarbij echter spoorvorming met trekkers moet worden vuorkomen door gebruik van kooiwielen.

c. Aanleggen van de grasmat Nadat de cultuurtechnische ingrepen voltooid zijn kan het gras gezaaid worden, bij voorkeur in de maand augustus. Het zaaibed moet zorgvuldig gereed gemaakt worden voordat er ingezaaid kan worden. Een precieze na-egalisatie en verkruimeling van de grond zijn daarom vereist. Het zaaibed moet een bepaalde stabiliteit hebben. Een zacht zaaibed zal namelijk'later in de nazorgperiode, bij voorbeeld bij het maaien (spoorvorming), snel kwetsbaar blijken. Ook kan een te "weke" grasmat worden gevormd die door de sportman als zwaar te belopen wordt ervaren. Het zaiien zel£ gebeurt tegenwoordig alleen nog maar machinaal (b.v. met de Brillion of de Lawnmaster). De in te zaaien grasmengsels zijn behandeld in 4.3.1. Hierin moeten de beste rassen opgenomen zijn. Dit kost extra geld, maar deze factor weegt niet zwaar in vergelijking tot de totale investering die een sportveldaanleg vraagt. (0,2%). d. Nazorg De aanleg van een sportveld is niet beeindigd met de inzaai: dit is pas het geval als het groene veld voor bespeling kan worden vrijgegeven. De periode tussen inzaai en bespeling, die nazorgperiode genoemd wordt, bepaalt in sterke mate de uiteindelijke kwaliteit van het veld; een slechte nazorg kan een goed geslaagde aanleg geheel bederven. In de nazorgperiode wordt de ontwikkeling van de grasmat gestimuleerd en worden onvolkomenheden bij de aanleg verholpen; aandacht wordt besteed aan de volgende punten: - Frequent en regelmatig maaien met deugdelijk materiaal - Regelmatig en onder de juiste omstandigheden bemesten - Onkruiden bestrijden - Bijzaaien van plaatsen met te dunne stand - Opvullen van verzakkingen - Vangen en weren van ongedierte (mollen, muizen, vogels) - Reinigen (doorspuiten) van de drainreeksen in het tweede groeiseizoen - Beregenen, afhankelijk van de weersomstandigheden, om stagnatie in de ontwikkeling van het gras te voorkomen. Na twee groeiseizoenen nazorg is het veld in de regel bespeelbaar; onder bijzondere omstandigheden kan dit na 6611groeiseizoen het geval zijn; men moet dan we1 rekening houden met een beperkte bespelingsgraad. 4.4.

Inrichtingsaspecten van de gebouwen

Bouwkundige voorzieningen maken naast de velden een onmisbaar onderdeel uit van de veldsportaccommodatie. Behalve de zuiver functionele kant - het verschaffen van ruimte om zich in te verkleden, om materiaal in op te slaan, om zich te wassen en naar het toilet te gaan is een gebouw van belang voor het functioneren van een vereniging. Door de Commissie Kleedgebouwen die bestond uit mensen van de Landelijke Contactraad voor de gemeentelijke bemoeiingen met de sport, de Nederlandse Sport Federatie en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, zijn in 1977 richtlijnen opgesteld waaraan functionele gebouwen

moeten voldoen. (N.S.F. Technische Mededelingen 22-23; 1977). Deze richtlijnen beschouwt de commissie als minimum eisen. Er zijn echter sportbonden die met minder genoegen nemen, maar ook bonden die meer eisen. Het a1 of niet kunnen voldoen aan de richtlijnen is uiteraard sterk afhankelijk van de beschikbare financiele mogelijkheden, die van gemeente tot gemeente en van vereniging tot vereniging sterk verschillen. Eveneens sterk afhankelijk van de beschikbare financien is de mate waarin verder tegemoetgekomen kan worden aan de bij de vereniging bestaande wensen op het gebied van kantineruimte, vergaderruimte en de wijze waarop een en ander uitgevoerd wordt. Allereerst zal nu verder ingegaan worden op de richtlijnen zoals die opgesteld zijn voor de kleedgebouwen.

a. Indeling van het kleedgebouw Het verdient de voorkeur dat ieder team kan beschikken over een eigen kleedvertrek. Eventueel kunnen twee thuisspelende teams van GGn vereniging gebruik maken van dezelfde ruimte. De kleedgelegenheid van de dames en beren moet afdoende gescheiden zijn. Het kleedvertrek moet in directe verbinding staan met de bijbehorende wasruimte. In de wasruimte moeten de toiletten opgenomen worden

liefst zodanig dat de zich direct bij de verbinding kleedruimte/wasruimte bevinden. In iedere kleed-/wasruimte dient minstens een toilet aanwezig te zijn. De toegang tot de kleedruimte loopt bij voorkeur via een tochtportaal dat tevens inkijk voorkomt. Het is noodzakelijk om voor de scheidsrechter(s) een afzonderlijke kleed-/wasruimte beschikbaar te stellen, waarin tenminste PPn toilet aanwezig dient te zijn.

b. Inrichting van de kleedkamers 2 Als minimaal vloeroppervlak van een kleedruimte kan 15 m aange2 houden worden. Dit is gebaseerd op een norm van 1 m per speler en een team van 15 leden (incl. reserves en leider). De hoogte van de ruimte moet tenminste 2,25 m zijn. Per speler is een zitplaats met een breedte van 0,60 m gewenst. Deze zitplaatsen moeten tenminste 15 cm vrij van de wand worden aangebracht, terwijl de ondersteuningen vanbankzittingengeen vaste steunpunten op de vloer mogen hebben. Per speler moeten tenminste 5 kleedhaakjes aanwezig zijn, die kort moeten zijn aangezien lange haken snel afbreken. Om het schoonmaken te vereenvoudigen moet de vloer vlak zijn met enige helling naar een schrobputje, terwijl tussen de vloer en de eveneens gemakkelijk schoon te houden wanden holle hoeken gemaakt worden worden. Er dient voor voldoende ontluchting te worden zorggedragen b.v. door opengaande ramen of via ventilatieroosters. In iedere kleedkamer moet zich een metalen afvalemmer met deksel en een spiegel bevinden. De benodigde vloeroppervlak voor de scheidsrechtersruimte (exclusief douche en toilet) kan worden berekend m.b.v. de formule 2n + 2 waarin n het aantal scheid rechters is. Zo is bij 3 scheidsrechters een 9 vloeroppervlak van 8 m vereist. c. Inrichting wasgelegenheid Als minimum kan worden gesteld dat elke 3 spelers over tenminste 1 waseenheid (kraan + douche) moet kunnen beschikken. De kranen dienen op een hoogte van 1 meter te worden aangebracht, terwijl de wasbakken gebruikt moeten kunnen worden om de voeten te wassen. De hoogte van de douche-koppen moet ca. 2.00 m. zijn en dienen bij voorkeur volkomen vast in de wand te worden gemonteerd (vermijding vandalisme). De douches zijn bij voorkeur visueel afgeschermd. Elke douchecel moet voorzien zijn van een zeepbakje en van de gekegenheid om een handdoek droog op te hangen. Van belang is een goede ventilatie zonder dat tocht optreedt. De keuze van materialen en de uitvoering moet gericht zijn op eenvoudig schoonhouden. Hetzelfde geldt ook voor de toiletten die uitgerust moeten zijn met waterspoeling.

+

d. Nevenruimtes Tot de benodigde ruimte in een kleedgebouw behoort zeker een ruimte voor onderhoudsmaterialen, gereedschappen en spelbenodigdheden. Voorkomen moet worden dat kleedkamers voor dit doe1 gebruik worden. Bij voorkeur heeft iedere sportvereniging een eigen bergruimte waarvan de omvang is aangepast aan de behoefte. Bijzondere aandacht vraagt de bergruimte voor korfbal die tenminste 4 m lang moet zijn om de palen in te kunnen plaatsen. Afhankelijk van de tak van sport en het peil waarop het beoefend wordt is de noodzaak van de massageruimte. Combinatie van deze ruimte met een E.H.B.0.-ruimte is eventueel mogelijk. Zeker noodzakelijk is een openbare toiletgelegenheid voor bezoekers, onafhankelijk van de toiletten bij de kleedkamers.

e. Eisen en wensen van enige veldsportbonden Voor sporten die niet in teamverband beoefend worden, dan we1 door gemengde teams behoevende richtlijnen enige verduidelijking. Het aantal deelnemers aan een atletiekwedstrijd kan enige honderden bedragen. Bij atletiekwedstrijden zullen echter veelal de accommodaties van andere sporten gebruikt worden zodat dit zelden problemen of noodzakelijke aanpassingen zal vragen. Bij de atletiek wordt we1 veel gebruik gemaakt van masseurs zodat massageruimte vereist is. Bij korfbal bestaan de teams uit 6 dames en 6 heren. Door de korfbalbond wordt niet de eis gesteld dat bezoekende teams over afzonderlijke kleedkamers kunnen beschikken. Norrnaal kan dus worden volstaan met 2 kleedkamers per veld, 1 voor de dames en 1 voor de heren. De rugbybond stelt het op prijs indien gasten en gastheren gebruik maken van 1 (grote) kleedkamer, opdat na een felle wedstrijd men gezamenlijk a£ kan koelen onder de douche. Gezien het karakter van deze sport is het gewenste aantal douches groter dan voor de overige sporten. In sommige takken van sport zijn de wedstrijden van lange duur. Cricket en atletiekwedstrijden duren zo lang dat een gelegenheid om iets te drinken en te eten we1 noodzakelijk genoemd kan worden. Hoewel hier in principe met marktkramen kan worden volstaan is het het toch zeer wenselijk dat in ieder geval beschikt kan worden over een keuken. Bij atletiekwedstrijden is tevens een ruimte voor het wedstrijdsecretariaat noodzakelijk. Een en ander kan zeer goed gecombineerd worden met een kantine. 4 . 4 . 2 . Aspecten t.a.v. kantines ........................

De kantine kan naast het gebruik voor, tijdens en na de wedstrijden, ook nog voor andere activiteiten worden aangewend. In dit verband kunnen worden genoemd: contactbijeenkomsten, teambespreking, feestavond, instructie-(film)avond, vergaderruimte voor het bestuur en als plaats van samenkomst voor verenigingscommissies. De ontwerper van een kantine dient derhalve de sociale functie van de kantine binnen het verenigingsverband te analyseren. Voor eewkantine geldt een nuttig vloeroppervlak van minimaal 80 in2 Bij de situering van een barlbuffet dient aan de volgende onderdelen te worden gedacht: - plaats (nabij toegang) - voldoende ruimte achter de bar (5 1.60 m) - voldoende passeerruimte voor de bar Voorts moet rekening gehouden worden met een juiste situering en maatvoering van garderobe, keuken, toiletten (dames en heren), opslag, berging van de te verstrekken comsumptieartikelen. Ten behoeve van de minder-validen verdient het aanbeveling EEn aangepaste toilet aan te brengen. Voor technische details wordt verwezen naar de Ned. Ver. v. Revalidatie (1979). Voor een gemakkelijke aan- en afvoer is een buitendeur in de berging (voor consumptie-artikelen) gewenst. Er moet over voldoende aansluitpunten voor gas, water en electriciteit kunnen worden beschikt in de keuken voor het bereiden van eenvoudige hapjes en snacks. Omdat de kantine in zeer korte tijd (b.v. 's avonds opgewarmd noet worden, zal er veel aandacht aan de verwarming moeten worden geschonken.

.

Van groot belang is ook het aanbrengen van veiligheidsglas in de glaswanden, aangezien gewone ruiten vaak door ballen worden vernield. Bij afgelegen verenigingsgebouwen moet overwogen worden de kantine door een daartoe geschikte installatie tegen brand en inbraak te beveiligen. 4 . 5 . Onderhoud en beheer

Het onderhoud van grassportvelden kan verdeeld worden in de normale onderhoudswerkzaamheden (een aantal malen per jaar) enherstelwerkzaamheden (hoogstens l x per jaar). 4.5.1.

Normaal onderhoud -----------------

De normale onderhoudswerkzaamheden bestaan uit: a. Maaien Het maaien van het gras heeft tot doe1 om: - de geschiktheid voor bespeling te bevorderen; - de dichtheid van de grasmat te bevorderen.

Er hoeft uiteraard alleen gemaaid te worden in het groeiseizoen en de frequentie is, afhankelijk van het tijdstip in het groeiseizoen en het soort sport, hen, twee of soms we1 vijf keer per week (golf). Het maairegime heeft een belangrijk effect op het uitlopen van nieuwe spruiten en daarmee op het regeneratievermogen van de grasmat. Bij voortdurende te kort maaien worden de reservestoffen uitgeput en worden geen nieuwe spruiten gevormd; ook als het gras te hoog uitgroeit en daarmee te weinig licht laat passeren m a r het

niveau van de stengelbasis, lopen er onvoldoende nieuwe knoppen uit. De maaihoogte moet tussen deze twee grenzen inliggen. Vaak ligt de maaihoogte iets onder de gebruikshoogte. De onderhoogte (het verschil tussen gebruikshoogte en ingestelde maaihoogte) en het tijdstip kunnen zo gekozen worden, dat de grasmat op de belangrijkste speeldagen (vaak zaterdag of de zondag) de gewenste hoogte heeft (figuur 8). Bij belangrijke wedstri jden is het gebruikelijk korte tijd voor de wedstrijd te maaien: in dit geval is de gebruikshoogte gelijk aan de maaihoogte. De verschillende veldsporten stellen verschillende eisen aan de maaihoogte.

Figuur 8. Maaitijdintervallen bij eenzelfde gebruikshoogte en verschillende maaihoogten. M1, M2, opeenvolgende maaibeurten; max.gr. = maximale grashoogte; gebr. = gebruikshoogte; maai. = maaihoogte; min.gr. = minimale grashoogte; onder. = onderhoogte Bron: HOOGERKAMP en MINDERHOUD, 1975.

...

De algemene maaihoogte voor voetbalvelden is 3 2 4 cm. Hockeyvelden en kaatsvelden moeten om speltechnische redenen op 2 cm, rugby op 5 cm, en golf op 0,5 cm worden gemaaid. De invloed van verschil in maaihoogte is te zien in figuur 9. Hoe korter er gemaaid moet worden des te vaker moet dit gebeuren. Korter maaien maakt echter de weerstand van de mat tegen bespeling en droogte kleiner. Daarom is het in droge perioden gewenst de machine hoger af te stellen.

Figuur 9. Maaitijdintervallen bij verschillende gebruikshoogte en verschillende minimale/maximale grashoogten. A: geringe gebruikshoogte, gebruik meer dagen per week, nauwelijks ruimte voor onderhoogte (vergelijk "golfgreen") B: grote gebruikshoogte, gebruik EEn dag per week, ruimte voor onderhoogte (vergelijk voetbalveld) M1, M2, opeenvolgende maaibeurten; max.gr. = maximale grashoogte; gebr. = gebruikshoogte; maai. = maaihoogte; min.gr. = minimale grashoogte; onder. = onderhoogte Bron: HOOGERKAMP en MINDERHOUD, 1975.

...

Bij een sterke grasgroei kan het voorkomen dat een vrij grote massa snippers op het gras blijft liggen. Bij koud en nat weer (voor- en najaar) verdrogen de snippers niet, maar worden gee1 en verrotten zodat er een slijmige film op het veld ontstaat. In dit geval moeten de grassnippers opgeveegd worden met een veegmachine. Dit bevordert tevens de conditie van de grasmat. Om rijschade te voorkomen moet het maaien met rustige snelheden gebeuren en moet er vooral kalm gewend worden. Degene die de machine bedient, moet in staat zijn die goed te onderhouden en af te stellen. Hij moet ook kunnen beoordelen met welke snelheid er dient te worden gemaaid onder verschillende weersgesteldheden en toestanden van de velden. Het beste werk wordt geleverd met messenkooimachines. Cirkelmaaiers en vingerbalkmachines voldoen minder goed. b. Bemesten. Het bemesten van de grasnat heeft tot doe1 om (BUWALDA en KLAAR, 1979):

-

de dichtheid van de grasmat te bevorderen (alleen te bereiken als ook goed gemaaid wordt); - het herstellingsvermogen van de grasmat te bevordecen, zowel tijdens als na het competitieseizoen (engels raaigras, veldbeemdgras en timothee groeien 's winters ook enigermate); - een grasbestand van goede sportveldgrassen te handhaven. Een goed benestingsniveau is vooral voor de veldsporten met een wintercompetitie nodig. Velden, die alleen maar in de zomer gebruikt worden kunnen eerder met een lager bemestingsniveau volstaan. De fosfaatbemesting wordt als regel bij de aanleg van velden in orde gebracht en het is niet moeilijk in de loop van de jaren een voldoende fosfaattoestand te onderhouden. Het kaliniveau van sportvelden kan vrij laag zijn en zal gemakkelijk te handhaven zijn. Gebrek aan spoorelementen in de grond speelt op sportvelden geen rol. Het belangrijkste bij de bemesting is de stikstofvoorziening. Op basis van grondanalyse kan echter weinie gezegd worden over het absolute niveau van de hoeveelheid stikstof. We1 kan de verhouding ammoniak: nitraat een indicatie geven of er een grote nitraatbehoefte is ten gevolge van het slecht functioneren van de microbiologische activiteit in de grond en het stikstofverbruik van de grasmat. Dit is vooral nodig bij jonge velden en bij velden met een slechte structuur. De eerste stikstofgift wordt in het voorjaar gegeven zodra de grasgroei begint* (gemiddeld half februarilbegin maart). De totaal per jaar te geven hoeveelheid ligt bij pas in gebruik genomen velden in de orde van 250 kg stikstof per veld (7500 m2) per jaar (= + 1000 kg kalkammonsalpeter (US)). Velden die ouder zijn en in een goede conditie verkeren kunnen volstaan met 100 kg stikstof per veld per jaar (400 kg kalkammonsalpeter). In tabel 9 is de verdeling van de jaarlijkse stikstofgift weergegeven. Tabel 9. Stikstofbemesting per veld in kilo's kalkammonsalpeter (KAS) (Bron: BUWALDA en KLAAR). Periode

Minimum oude, Maximum jonge, bestaande velden schrale velden

15-2 tot 15-3 (begin grasgroei) 15-3 tot 1-6 circa 14-6 (na einde competitie) 15-6 tot 15-8 augustus-september (begin competitie) eind oktober - november (begin wintertoestand) totale hoeveelheid per jaar

*

100 100 100

0 100 0

400

150 300 (2 x 150) 100 150 150 150 1000

Het is gebleken dat de grasgroei begint als de som van de gemiddelde etmaaltemperaturen vanaf 1 januari in graden Celcius het bedrag van 200 overschrijdt (negatieve etmaaltemperaturen niet meegerekend)

B i j b e h o e f t e a a n f o s f a a t e n / o f k a l i i s h e t vaak p r a k t i s c h om mestm e n g s t o f f e n t o e t e p a s s e n b i j d e v o o r j a a r s b e m e s t i n g . De meest geb r u i k t e mengmeststoffen b e s t a a n u i t s t i k s t o f (N), f o s E a a t (P) e n k a l i (R). D i t z i j n d e zgn. NPK-meststoffen. Soms b e v a t t e n ze ook magnesium. De h o e v e e l h e i d t e geven mestmengstof moet worden a f g e s t e l d op h e t s t i k s t o f g e h a l t e van de b e t r e f f e n d e m e s t s t o f . Gangbare mengmeststoff e n z i j n b.v. 17 + 17 17 (d.w.2. N , P e n K i n g e l i j k e hoeveelhed e n ) e n 12 10 + 18. 100 kg KAS (26% N) komt dan o v e r e e n met c a . 150 kg 17 + 17 + 17 e n c a . 200 kg 12 + 10 + 18. M e e s t a l z u l l e n mengmeststoffen a l l e e n i n h e t v o o r j a a r worden gegeven, a f h a n k e l i j k van de h o e v e e l h e i d s t i k s t o f d i e h e t bevat. De bemesting kan h e t b e s t o p een p a s gemaaid v e l d p l a a t s v i n d e n ond e r wat sombere weersomstandigheden. c. Rollen. Het doe1 van h e t r o l l e n met e e n v l a k k e r o l i s om: k l e i n e oneffenheden ( z o d e b e s c h a d i g i n g e n ) weg t e werken; b i j w e i n i g g e b r u i k t e v e l d e n d e l o s s e zode a a n t e r o l l e n , zodat de h e r g r o e i van h e t g r a s e e r d e r b e g i n t ; Het g e v a a r van r o l l e n i s d a t h e t e e n v e r d i c h t i n g s e f f e c t kan hebben, v o o r a l wanneer d e grond e r g n a t is. Daarom moet h e t g e w i c h t van d e r o l a a n g e p a s t worden a a n d e t o e s t a n d van de z o d e l a a g . Na de d o o i mag pas worden g e r o l d a l s d e v o r s t v o l l e d i g u i t de grond i s en h e t " v r i j e " w a t e r u i t g e z a k t o f v e r d a n p t is. B i j droge grond h e e f t r o l l e n n a u w e l i j k s e f f e c t . d. P r i k r o l l e n . Met h e t p r i k r o l l e n worden g a a t j e s i n de g r a s z o d e g e d r u k t . Hierdoor kan h e t volgende worden b e r e i k t (NSF Technische Mededeling n r 1 9 ) :

+

-

+

- verhoging van het luchtgehalte;

- verhoging van de uitwisseling van de diverse gaten; - verhoging van de waterdoorlatendheid; - bevordering van de bacteriologische processen voor de afbraak van de organische stof in de toplaag; - verbetering van de verspreiding van moeilijk oplosbare meststoffen b.v. kalk in de toplaag; - verbreking van dichte lagen in het toplaagprofiel.

Het effect van het prikrollen is het geringst bij zeer natte of zeer droge gronden. Bij een te natte toestand vaa het veld kan door prikrollen een verdichting van de grond plaatsvinden, terwijl bij te droge grond de messen of pennen niet voldoende in de grond kunnen dringen. De beste prikrollen bestaan uit driehoekige messen met een kleine tandkransafstand (+ 10 cm). Naast een prikrol met messen bestaat er ook een prikrol met holle pijpjes. Voordeel van deze laatstgenoemde kan een betere doorlatendheid zijn, maar nadelig is het maar kleine effect van deling van de wortelstokken (bevorderend voor de grasgroei). e. Diepbeluchten. Het principe en doe1 van de diepbeluchting is hetzelfde als dat van prikrollen. De werkdiepte bedraagt 15 5 25 cm (soms meer) en wordt vooral toegepast bij oude velden waar de toplaag over een grotere diepte bijzonder gecomprimeerd is. Een bezwaar is dat de trekkracht groter moet zijn dan bij prikrollen, wat weer gevaarlijk is voor de toplaag. f. Verticuteren. De bedoeling van het verticuteren, ook we1 verticaal maaien genoemd is dat de niet verteerde grasresten worden verwijderd, een eventueel aanwezige viltlaag wordt losgewerkt en dat de uitstoeling van het gras wordt bevorderd. Zowel het effect als de noodzakelijke frequentie van verticuteren, diepbeluchten als prikrollen is nog niet goed bekend.

g. Zodebezanden ( t o p d r e s s e n ) . Een g r a s v e l d d a t z i c h na i n z a a i normaal o n t w i k k e l t , k r i j g t e e n zod e l a a g waarvan h e t o r g a n i s c h e s t o f g e h a l t e g e s t a d i g toeneemt: voor z e e r d r o g e gronden t o t e e n maximum van 5 2 6% o r g a n i s c h e s t o f . D i t ruwe o r g a n i s c h e m a t e r i a a l wordt omgezet i n humus, waardoor de bov e n l a a g , v o o r a l b i j n a t w e e r , g l i b b e r i g wordt. Om d i t t e g e n t e gaan moet e r , l i e f s t een p a a r k e e r p e r j a a r , zodebezanding ( t o p d r e s s i n g ) t o e g e p a s t worden om h e t o r g a n i s c h e s t o f g e h a l t e t e l a t e n d a l e n . De v e r e i s t e h o e v e e l h e i d zand i s te berekenen m.b.v. d e formule van K o r t l e v e n (HOOGERKAMP e n MINDERHOUD, 1975).

Waarin C I J = v e r a n d e r i n g o r g a n i s c h e s t o f g e h a l t e m e t de t i j d dt CI = h u m i f i c a t i e c o ~ f f i c i e n t , g e s t e l d op 0 , 3 a = ' g e m i d d e l d e a a n v o e r o r g a n i s c h e s t o f per j a a r i n % van d e droge grond C2 = a f b r a a k c o e f f i c i e n t = 0 , 0 2 y = p e r c e n t a g e o r g a n i s c h e s t o f van de grond

I n t a b e l 10 i s de r e k e n p r o c e d u r e v o o r de h o e v e e l h e i d zand weergegeven voor v e r s c h i l l e n d e o r g a n i s c h e s t o f n i v e a u s . T a b e l 10. S t i j g i n g van de h o e v e e l h e i d o r g a n i s c h e s t o f ( t o e v o e r g e s t e l d op 6000 kg droge o r g a n i s c h e s t o f per ha p e r j a a r ) en benod i g d e h o e v e e l h e i d zand om h e t o r g a n i s c h e s t o f g e h a l t e cons t a n t te houden

Soort J a a r l i j k s e s t i j g i n g i n org.stof d i c h t h . i n de l a a g 0-10 cm g cm3 % kg/ha

Organische stof

V e r e i s t e zandtoevoer (t/ha)

(cm)

Bron: HOOGERKAMP e n MINDERHOUD (1975) Het zand voor zodebezanding moet h e t o p e r v l a k op l a n g e t e r m i j n voldoende s t r o e f (voor h e t s p e l ) e n poreus ( v o o r g r a s g r o e i , d o o r l u c h t i n g w a t e r b e r g i n g e n a f v o e r ) houden. H i e r d o o r moet h e t zand a a n e e n a a n t a l k w a l i t e i t s e i s e n voldoen: l e e m g e h a l t e ( d e e l t j e s k l e i n e r dan 50 urn) n i n d e r dan 5% - M 50 c i j f e r t u s s e n 150 e n 250 o r g a n i s c h e s t o f g e h a l t e minder dan 1%. B i j zodebezanding moet d e g r a s g r o e i z o v e e l m o g e l i j k g e s t i m u l e e r d worden. Hiervoor wordt v o o r e n na h e t z o d e b e z a ~ ~ d egne p r i k r o l d e n e e n s t i f s t o f b e m e s t i n g gegeven voor de zodebezanding.

-

-

Zodebezanding kan ook nodig zijn als wormen onderliggende vette grond naar boven hebben gewerkt of bij oude velden die onvoldoende bezand of verschraald zijn. h. Beregenen Met beregenen wordt het volgende nagestreefd (N.S.F. Technische Mededelingen nr. 2 4 , 1978). - behouden van de bestaande grasmat; - bevordering van een snelle kieming van het gezaaide graszaad en sluiting van door- en ingezaaide terreingedeelten; - behoud c.q. verkrijging van stabiliteit van een schrale toplaag; - behoud van de veerkracht van een kleiige toplaag (vooral bij oude velden).

Wanneer op tijd wordt beregend, heeft de praktijk geleerd dat een 20 mm per keer voldoende is, mits deze hoeveelheid watergift van in de bewortelde laag vastgehouden kan worden. De tijd tussen de sproeibeurten is afhankelijk van de aard van de bovenlaag, de verdamping en van de intussen gevallen regen. Doorgaans is GEn sproeibeurt van 20 B 30 mm (binnen 24 uur te geven) per week voldoende. De beregeningssystemen kunnen, wat mobiliteit betreft, als volgt onderverdeeld worden: - Vaste installatiesystemen. Hierbij zijn leidingen in de grond gelegd met sproeiers op vaste punten (kostbaar); - gedeeltelijke of losvaste installatie. Deze heeft een vaste hoofdleiding waar op verschillende plaatsen water kan worden afgetapt, dat dan via bovengrondse slangen of leidingen naar de te beregenen oppervlakte stroomt; - losse installatie. Hierbij zijn zowel de hoofdleiding als de sproeileiding op verschillende plaatsen in te zetten (arbeidsintensief).

+

Over het algemeen moet er voor gewaakt worden dat niet teveel beregend wordt, daar dit leidt tot een droogtegevoelige grasmat met steeds toenemende beregeningsbehoefte. i. Zodebeschadiging herstellen. Zodebeschadigingen moeten direct na de dagen van het meest intensieve gebruik (weekends) worden hersteld, het liefst de volgende morgen. Als de terreintoestand het toelaat, kan er gerold worden, maar voorzichtigheid blijft geboden. 4.5.2.

Herstelwerkzaamheden ....................

De herstelwerkzaamheden (groat onderhoud) moeten meestal aan het eind van de competitie uitgevoerd worden en kunnen als volgt worden onderverdeeld: a. Doorzaaien Het doorzaaien van velden heeft tot doe1 om kaalgespeelde terreingedeelten (doelgebieden, middencirkel) weer met gras bedekt te krijgen. De kale terreingedeelten zijn vaak sterk verdicht, zodat voor het zaaien de grond moet worden bewerkt b.v. met een diepbeluchter om de verdichting op te heffen. Doorzaaien van velden kan a1 tegen het eind van het competitieseizoen beginnen. Wanneer vroegtijdig kan worden doorgezaaid en de omstandigheden gunstig zijn, kan een mengsel worden genomen van Engels zaaigras (75%) en veldbeemdgras (25%). Dit geldt ook voor hockeyvelden. Als de herstelperiode kort is en de groei-omstandigheden niet optimaal zijn kan met uitslui-

tend Engels zaaigras worden doorgezaaid. Als aanvullende maatregelen kunnen genoemd worden: - aanslagbemesting van stikstof in de vorm van ca. 250 kg K.A.S. 26% per ha op grote doorgezaaide oppervlakken.

-

bij enige drooge beregenen

- tijdig en veelvuldig maaien voor de bevordering van de uitstoeling en daardoor sluiting van de mat. b. Herstel van de zode Naast het doorzaaien kunnen ook zoden gelegd worden om de grasmat weer in goede staat te krijgen. Er kunnen blok- en rolzoden gebruikt worden. Blokzoden worden toegepast als tijdens de competitie de grasmat hersteld moet worden (vooral op de hoofdvelden). Bij het aanbrengen van rolzoden (in de rustperiode 's zomers) moet de ondergrond, waarop de zoden worden gelegd, worden losgemaakt, vlak gemaakt en daarna weer iets worden losgeharkt. Een kleine gift mengmest kan dan toegevoegd worden. Na het aanbrengen van de rolzoden moeten deze bestrooid worden met een mengsel van zand en teelaarde, beregend en gerold worden en indien nodig nogmaals bestrooid worden met het genoemde mengsel. c. Onkruidbestrijding Het bestrijden van onkruiden (weegbree, paardebloem, varkensgras etc.) in een sportveld is nodig omdat: - de onkruiden de grassen doen verdwijnen doordat ze met hun blad de grassen afdekken. Als de onkruiden in het najaar afsterven laten ze open plekken achter. - de onkruiden weinig betredingsresistent zijn. De bestrijding van het onkruid vindt nog steeds plaats door bespuiting. Steeds moet worden nagegaan of bestrijding noodzakelijk is, met welk middel kan worden volstaan, welke nevenwetkingen het spuiten eventueel kan hebben en welke concentratie mag worden toegelaten of hoogstend vereist is. Bij de onkruidbestrijding moet plaats- en doelgericht gewerkt worden. Plaatsgericht wil zeggen alleen spuiten op de plaatsen waar het echt noodzakelijk is en doelgericht betekent dat bij voorbeeld bij de aanwezigheid van GGn soort onkruid een enkelvoudig middel wordt toegepast en bij meerdere soorten een combinatiemiddel. Kort voor de bespuiting moet een stikstofbemesting worden gegeven omdat dit de werking van het middel versterkt en omdat deze gift de grasmat een groeistimulans geeft. De beste bestrijding van onkruiden is echter de preventieve. Door een goed bemestings- en maaibeleid kan het voorkomen van onkruid goed worden bestreden. d. Controle ontwatering Voor het winterseizoen moet het ontwateringssysteem op zijn functie gecontroleerd worden, zodra de grondwaterstand begint te stijgen (oktober-november). Bij onvoldoende werking moeten de buizen doorgespoten worden. Dit zal meestal om de 3 tot 5 jaar moeten gebeuren. Nieuw gelegde drainage moet na het le jaar doorgespoten in verband met de sterke uitspoeling van ijzer en slib in de beginperiode. Een slechte ontwatering kan ook te wijten zijn aan een verdichte structuur van de grond. Deze verdichting kan opgeheven worden door de prikrol (tot 8 cm), de diepbeluchter (8-20 cm). e. Controlebemonstering Bij pas aangelegde velden moet jaarlijks een controlebemonstering plaatsvinden, waarbij het volgende worden bepaald: pH, organische stof-, kalk-, fosfaat-, kali-, magnesium-, klei-, silt-, zand-, en grindgehalte en het M 50- cijfer.

Als na verloop van tijd een bevredigende toestand is bereikt (3-5 jaar) kan om de 2 2 3 jaar worden bemonsterd om gegevens te verkrijgen over pH, organische stof, kalk, fosfaat, kali, magnesium en de zandfractie. De controle-analyses zijn een maatstaf voor: - de bemesting met fosfaat en kali - de gewenste samenstelling van het zand voor zodebezanding en de gewenste hoeveelheid daarvan - de algemene beoordeling van de toestand van de bovenlaag en het grasbestand. Op velden met een bezandingslaag van zand op een voedselrijke ondergrond moet niet alleen de toplaag bemonsterd worden, maar ook de onderliggende laag. Worden alleen gegevens van de toplaag gehanteerd, dan zal tot veel te grote meststofgiften kunnen worden besloten. In bijlage I1 is een voorbeeld gegeven van het maandelijkse onderhoud van een voetbalveld.

4.6. Verharde en halfverharde oppervlakken Verschillen takken van sport (atletiek, tennis, handbal, hockey) maken in plaats van grasvelden in toenemende mate gebruik van (half-)verharde velden. In dit hoofdstuk zal nader worden ingegaan op deze oppervlakken. Kunstgras zal apart behandeld worden.

4.6.1. Halfverharde --------------oppervlakken --------De a. b. c.

halfverharde oppervlakken moeten aan de volgende eisen voldoen: het veld moet goed doorlatend zijn, maar mag niet gaan stuiven; het veld moet veerkrachtig zijn; het veld mag geen scherpe delen bevatten.

Om aan deze eisen te voldoen zal de profielopbouw van boven naar be-

neden als volgt kunnen zijn: a. een toplaag van ca. 6 cm bestaande uit gebroken sintels, gemalen gesteente (gravel) of gemalen slakken; b. een funderingslaag van ca. 15-cm,bestaande uit goed doorlatend materiaal als puin of lavasteen. De normen voor het funderingsmateriaal zijn (N.S.F. Technische Mededeling 20; 1977) - een onregelmatige vorm - hoekige of matig hoekige vorm - vrij van verontreiniging - bestand zijn tegen mechanische invloeden (hoge verbrijzelingsindex) - bestand tegen atmosferische invloeden - een goede waterdoorlatendheid - korrelafmeting tot 25 mm - regelmatige korrelverdeling; c. een zandcunet met een dikte van ongeveer 20 cn. Het onderhoud kan verdeeld worden in groot onderhoud en normaal onderhoud Het groot onderhoud vindt plaats aan het begin van het speelseizoen en bestaat uit de volgende bewerkingen: - scheuren of losbreken van de toplaag - verkruimelen en verdelen van de losgemaakte delen - egaliseren met of zonder toevorging van nieuw materiaal en profileren - inrollen en na-profileren. Het normale (bij tennis dagelijks) onderhoud bestaat uit: - slepen - vochtig houden (het meest essentieel) - schoonhouden. Voor de aanleg van tennisbanen worden de volgende normen gehanteerd (N.S.F. Technische Mededelingen nr. 29; 1979). Op een goed ontwaterd cunet: 20 2 30 cm zand. 12 cm losgeHierboven 10 cm (afgewalst) lava 0-15 mm, dit is stort. Ten slotte een laag van 2,5 cm (afgewalst) gemalen rode steen 0-2 mm, dit is ruim 3 cm losgestort. Voor de aanleg van 66n tennisbaan (18x36 meter) ko~ntdit neer op gebruik van de volgende hoeveelheden: lava: 90 tot 110 ton, afhankelijk van het stortgewicht toplaag: 30 ton.

.

+

+

4.6.2.

Verharde -------op~ervlakken ------------

De laatste jaren is het gebruik van verharde (kunststof-) oppervlakken sterk ontwikkeld doordat: a. bepaalde takken van sport hogere eisen gingen stellen aan het speeloppervlak; b. door de bezuiniging op de arbeidskosten een aantal accommodaties (b.v. tennisbanen met een gravel oppervlak) niet meer goed te onderhouden waren; c. de oorspronkelijke speeloppervlakken niet altijd te bespelen waren (weersinvloeden).

De sporten waarbij verharde oppervlakken worden toegepast zijn atletiek, tennis en zevenhandbal. In Nederland rnag zevenhandbal in principe van de bond niet meer op gras of halfverharde oppervlakken worden gespeeld, maar de bond verleent - vooral in de lagere klassen - dispensatie hiervan. Atletiekbanen hebben van beneden naar boven de volgende profielopbouw: a. 50 cm zand b. 20 - 40 cm goed doorlatend materiaal (lava slakken en/of schuimslakken) of asfalt c. een waterdoorlatende toplaag (ca. 7 cm dikte) die kan bestaan uit polyurethaan (a1 of niet verwerkt met rubbergranulaat), rubber, neopreen, acrylaat of P.V.C..

De punten a en b worden in de praktijk ook vaak samengevoegd tot 66n asfaltlaag. Voor zevenhandbal wordt asfalt met een dempende kunststof toplaag gebruikt. Dit oppervlak is ook geschikt voor tennis. Het nadeel van verharde oppervlakken is, dat ze glad kunnen worden bij regenval.

De laatste jaren is het gebruik van kunstgras, vooral voor hockey sterk in de belangstelling gekomen. De vraag rijst nu wanneer kan worden overwogen over te gaan op kunstgras. De antwoorden kunnen zijn (N.S.F. Technische Mededelingen nr. 26, 1978): a. wanneer de vraag naar speelruimte groter is dan de mogelijkheden: ruimtegebrek. Bij het vaststellen hoeveel natuurgrasvelden er vervangen kunnen worden door 66n kunstgrasveld moet van de plaatselijke situatie worden uitgegaan. Steeds moet gerealiseerd worden hoe het optimale gebruik van het kunstgrasveld ter plaatse zou kunnen zijn, niet wat het maximale aantal speeluren zou kunnen zijn. Theoretisch zou een maximaal gebruik kunnen gelden van: 9.00-22.00 uur = 13 speeluren; dit gedurende 7 dagen en 50 weken (2 weken onderhoud) komt neer op 4500 gebruiksuren. Momenteel is een kunstgrasveld reeel bij meer

dan + 3000 s p e e l u r e n p e r j a a r . Zou h e t a a n t a l v a n 4500 u r e n g e h a a l d moeten worden, dan s t e l t d i t hoge e i s e n a a n de p l a n n e r , want v o o r a l b i j g e b r u i k d o o r d e r d e n ( r e c r e a t i e s p o r t e r s , s c h o l e n , e t c . ) van h e t k u n s t g r a s v e l d moet de a f s t a n d t u s s e n de bewoning e n h e t s p o r t t e r r e i n zo k l e i n m o g e l i j k z i j n . Het k u n s t g r a s moet daarom z o v e e l mogel i j k i n d e w i j k e n g e s i t u e e r d worden. Nadelen van d e z e s i t u e r i n g z i j n de o v e r l a s t van honden e n h e t o n g e c o n t r o l e e r d e g e b r u i k d o o r d e jeugd (brommers op h e t v e l d , kauwgum op e n i n de mat; b. wanneer een c o n t i n u g e b r u i k moet worden gewaarborgd N a t u u r g r a s v e l d e n b l i j v e n , k l i m a t o l o g i s c h g e z i e n , u i t e r s t kwetsbaar. I n d e zomerperiode moet de grasmat minimaal 6-8 weken een r u s t p e r i ode voor h e r s t e l hebben, b i j h e v i g e r e g e n v a l wordt h e t v e l d a f g e k e u r d , t e r w i j l b i j v o r s t e n sneeuwval m e e s t a l ook n i e t g e s p e e l d wordt. Voor k u n s t g r a s g e l d e n d e z e bezwaren n i e t of i n mindere a a te; c. wanneer men g e b r u i k w i l maken van s p e l p e i l b e v o r d e r e n d e oppervlakken. Voor h e t opvoeren van h e t s p e l p e i l i s h e t n o o d z a k e l i j k d a t ook h e t s p e e l v e l d a a n hogere e i s e n g a a t voldoen. Ten o p z i c h t e van een n a t u u r g r a s v e l d h e e f t een k u n s t g r a s v e l d de volgende v o o r d e l e n : een betere vlakheid een constante e g a l e g r a s b e z e t t i n g e e n c o n s t a n t e poolhoogte - een constante s t a b i l i t e i t Voor hockey b e t e k e n t d i t : een b e t e r e b a l c o n t r o l e d o o r de v l a k h e i d h e t bewegen wordt i n h e t a l g e n e e n a l s b e t e r e r v a r e n ( l o p e n , s t a r t e n , keren) - h e t speltempo l i g t hoger h e t a a n t a l o v e r t r e d i n g e n wordt k l e i n e r waardoor d e n e t t o s p e e l t i j d met c a . 10% wordt verhoogd. Waarorn e r v o o r k e u r kan b e s t a a n voor k u n s t g r a s i . p . v . a n d e r e v e r h a r d e o p p e r v l a k k e n , komt d o o r h e t F e i t d a t k u n s t g r a s de n a t u u r l i j k e g r a s m a t ( d a t ondanks a l l e bezwaren t o c h h e t meest a a n t r e k k e l i j k e s p e e l o p p e r v l a k i s ) h e t b e s t e benaderd.

-

-

Naast alle positieve geluiden zijn er ook negatieve aspecten van het kunstgras. Zo zijn bv. in Amerikale sinds 1970 verschillende kunstgrasaccommodaties vervangen door natuurgras. Oorzaken waren: - sporttechnisch toch ongeschikt (vooral bij sterke regenval) - te duur in vergelijking met natuurgras - medische bezwaren: ook nederlandse tophockeyers hebben lichamelijke klachten a.g.v. een niet optimale schokdemping. Bij slidings treden soms verbrandingen op. De profielopbouw van een kunstgrasmat voor hockey is van beneden naar boven als volgt (AGTERBERG, 1979) - 55 cm zand (M 50 = 200 mm) - '15 cm lavasteen (0 - 20 mm) - 7 cm waterdoorlatend asfalt -.ondertapijt van polyurethaan en rubbergranulaat; 4 mm dik, veerkrachtig en waterdoorlatend - kunstgrasmat. Ook een kunstgrasveld eist onderhoud. Wekelijks zal het moeten worden gereinigd met de veeg-, borstel- en zuigmachine. Jaarlijks zal een grote reinigingsbeurt plaats moeten vinden met onder andere een speciale tapijtshampoo. In de winter kan het verder voorkomen dat het veld sneeuwvrij moet worden gemaakt. 4.7. Richtlijnen voor accommodaties voor lichamelijk gehandicapten Door de toenemende sportbeoefening door lichamelijk gehandicapten moeten bij sportaccommodaties aangepaste voorzieningen getroffen worden. De NEDERLANDSE VEKENIGIMG voor REVALIDATIE (1979) heeft hier voor enkele richtlijnen opgesteld, waarbij onderscheid wordt gemaakt in actieve en passieve sportbeoefening. a. Actieve sportbeoefening Een sportvoorziening waar ook gehandicapten aan kunnen deelnemen moet voorzien zijn van een verhard oppervlak. Dit verharde oppervlak kan bestaan uit bitumina of de in opmars zijnde kunststoffen. Ook komen beton of tegels we1 in aanmerking. In de nabijheid moeten aangepaste kleedcabines, doucheruimten en toiletten zijn. b. Passieve sportbeoefening Een onbelemmerd uitzicht is noodzakelijk. De "kijkplaats" moet toegankelijk zijn d.w.2. de toegang mag niet belemmerd worden door tourniquets, te steile hellingen, trappen e.d., tenzij een voor gehandicapten geschikte ingang elders aanwezig is met een minimum breedte van 85 cm. Een aangepast toilet moet bereikbaar zijn. De toegang tot, alsmede de kijkplaats zelf, moeten van een verhard oppervlak voorzien zijn.

5. FINANCIELE ASPECTEN VAN VELDSPORTACCO+EYODATIES Bij beschouwing van het totale sportgebeuren in Nederland t.a.v. de financiele aspecten komen merkwaardige verschillen naar voren. Bij sommige takken van sport wordt het als acceptabel beschouwd dat de sportbeoefenaar de kosten die de beoefening met zich meebrengt, ook die van de accommodatie, volledig draagt. Een voorbeeld hiervan is paardrijden. Bij andere sporten zoals bijv. tennis wordt in een aantal gevallen eenzelfde beeld waargenomen. Voor voetbal is dit nergens het geval. Dit verschil komt tot uiting in de stellingen: - Voetbal moet; - Een sporthal, wat kost het? - Tennis, wat brengt het op? Om enig inzicht te verkrijgen in de financisle aspecten van de veldsportaccommodaties moeten vier vragen beantwoord worden: 1. Wat kost de aanleg van accommodatie. 2. Wat kost het onderhoud van de accommodatie. 3. Wat zijn de exploitatiekosten van een veldsportaccommodatie en door wie worden deze kosten gedragen. 4. Wat zijn de mogelijkheden tot minirnalisering van de kosten. Daarnaast zal aandacht besteed moeten worden aan de samenhang die bestaat tussen investeringskosten voor de aanleg en de exploitatiekosten.

5.1. Aanlegkosten De aanleg voor een sportaccommodatie zijn te splitsen in een aantal deelgroepen naar de soort van de uit te voeren werkzaamheden zoals: a. Grondverwervingskosten b. Kosten voor de planvoorbereiding c. Kosten voor cultuurtechnische werken d. Kosten voor de bouwkundige werken e. Kosten voor de overige werken Grondverwerving -------------Grond is in Nederland een schaars artikel. Vooral op plaatsen waar sportaccommodaties gerealiseerd moeten warden die toch bij voorkeur gelegen zijn in of nabij b e v o l k i n g s c o n c e n t r a t i e s , is de grond zeer schaars en daardoor duur. Verwerving van de grond kan plaatsvinden door aankoop of onteigening. Welke waarde de grond vertegenwoordigd en hoe groot het bedrag is dat per ha betaald moet worden is sterk afhankelijk van de plaatselijke situatie. Ten opzichte van de andere kostenposten neemt de grond een bijzondere plaats in aangezien het voor de koper een waardevast goed is waarop afschrijving niet noodzakelijk is.

Bet inschakelen van de noodzakelijke deskundigen zoals cultuurtechnici en architecten vergt een financiele inspanning. De grootte van de kosten is afhankelijk van de grootte van de aan te leggen accommodatie en tevens van de bodemkundige en hydrologische gesteldheid. Naarmate deze complexer is zal mmer vooronderzoek nodig zijn.

Cultuurtechnische werken ........................ Als cultuurtechnische werkzaamheden die kosten met zich meebrengen kunnen genoemd worden:

- het - het - het - het - het - het - het

opruimen van bestaande opstallen en bossages dempen van oude sloten en het graven van nieuwe aanleggen van een drainagestelsel eventueel met onderbemaling diepspitten en egaliseren van het profiel beanden van de velden bemesten en inzaaien van de velden aanbrengen van beplantingen De hoogte van de kosten is sterk afhankelijk van de mate van verandering die het gebied zal ondergaan. Rouwkundige werken ---------------De bouwkundige werken binnen een sportcomplex kunnen zeer beperkt zijn voor de bouw van een kleedgebouw bij een kleine accommodatie tot zeer uitgebreid op een groot complex waarop vele kleedgebouwen, centrale gebouwen met kantines e.d. gebouwd worden.

Tot de overige werkzaamheden die kosten met zich meebrengen kunnen gerekend worden: - het aanbrengen van afrasteringen rond de velden en eventueel rond het gehele complex - de aanleg van wegen en parkeerterreinen binnen het complex - de aanleg van leidingen voor gas, water en electra en de rioleringen voor de waterafvoer, alsmede het zonodig aanbrengen van septic-tanks - het aanbrengen van lichtmasten met bijbehorende lampen, kabels etc. - de aanleg van halfverbrande of kunstgrasvelden.

Teneinde enig idee te krijgen van de hoogte van de onderscheiden kosten volgt nu een soort prijslijst (prijspeil 1980): Grond f 1,SO 1 f 80,001m2 Advisering 1 1 2% van de kosten excl. de grondaankoop Clearing f 0,00 1 f 500,001ha Grondverzet (afhankelijk van combinatiemogelijkheden) f 3,OO 5 f 6,001m3 Drainage f 3,00 1 f 6,001m' Spitten en egaliseren (afhankelijk f 1.000,00 1 f 1.000,00/ha van machine Bezanden f 1,00 1 f 2,501m2 Remesten en inzaaien f 0,20 1 f 0,401m2 Aanbrengen beplanting f 1,00 5 f 2,00/m2 Kleedgebouw f 100,OO 5 f 300,001m3 Afrastering f 15,OO 1 f 40,001m' Wegen en parkeerterreinen f 10,OO 1 f 40,001m2 Riolering f 20,OO 1 f 40,00/mt Lichtmasten f 1.000,00 1 f 4.000,00/st Halfverhard veld f 30,OO 2 f 60,001m2 Kunstgras (incl. fundering) f 120,OO 1 f 150,00/m2 Atletiekbaan compleet f 400.000,OO 1 f 1,2 milj/st

Z o a l s u i t h i e r v o o r grnoemde p r i j s l i j s t b l i j k t i s de v a r i a L i e ill d e k o s t e n v o o r d e a f z o u d e r l i j k e o n d e r d e l e t i z e e r g r o o t . I > e , g r c ~ t ev a r i a t i e w o r d t v o o r e e n a a n t a l z a k e n v e r o o r z a a k t d o o r d e n : ~ t u u r l i j k eornstandigh e d e n , v o o r e e n a a n t a l ook d o o r k w a l i t e i t s v e r s c h i L L e n . i:o h e e f t voor d e a t l e t i e k a c c o m m o d a t i e h e t l a a g s t gcnoemde b e d r a g b e t r e k k i n g op e r n s i n t e l b a a n h e t h o o y s t e o p e e n k u n s t s t o f b a a n . Hoewe1 op b e i d e a t l e t i e k b e o e f e n i n g m o g e l i j k i s , i s e r t o c h d u i d e l i j k s p r a k e van k w a l i t e i t s v e r s c h i l . D a a r n a a s t , e n d a t g e l d t n i e t a l l e e n v o o r d e a t l e t i e k b a a n maar z e k e r ook v o o r d e bouwwerken, i s e e n d u u r d e r e a a n l e g m e e s t a l ook e e n mecr s o l i d e a a n l e g d i e t o t v e r m i n d e r i n g van d e o n d e r h o u d s k o s t e n l e i d t .

5.2.

Onderhoudskosten

Het i n g o e d e c o n d i t i e houden van g r a s p o r t v e l d e n v r a a y t v e c l onderhoud. D i t onderhoud z a l v o o r a l g e r i c h t moeten z i j n op h e t i n goede s t a a t houden van d e g r a s m a t , d e i n f i l t r a t i e c a p a c i t e i t e n d e o n t w a t e r i n g . Werkzaalnheden d i e u i t g e v o e r d moeten worden: schoonhouden v a n s l o t e n e n d r a i n s - m a a i e n e n bemesten van d e v e l d e n - p r i k r o l l e n en topdressen bezoden beregenen. De m a t e w a a r i n e e n e n a ~ i d e rmoet g e b e u r e n , e n da:~rnlcc d e k o s t e n , i s i n s t e r k e mate a f h a n k e l i j k van d e g e b r u i k s i n t e n s i t e i t van d e v e l d e n e n de n a t u u r l i j k e o m s t a n d i z h e d e n . A l s r t c h t l i j n kan ;~anj:i?houden worden d a t h e t bovengenoemde onderhoud p e r j a a r e e n b e d r a g v e r g t van f 5.000,- 3 f 10.000,- p e r v e l d . Net o n d e r h o r ~ d van d e gebouwen bcst;&;lt n a a s t h e t schoonhouden voornameLijk u i t h e r s t e l w e r k z a a m h e d c n . Ln d e p r a k t i j k b l i j k t d a t d e s p o r t b r o e f e n a a r s z i c h i n d e gehouwcn z e k r r 1 1 i 8 : t zo ged r a g e n a l s t h u i s . A l l e , e n i g s z i n s l o s z i t t e n d e i~ndcr
-

-

5.3.

Exploitatie opzet

Zowel d o o r d e toename van h e t a a n t a l . v e l d s l ) o r t ; ~ c ~ : o m m o d : ~ t i e2.1s s, door d e s t e r k e s t i j g i n g van d e e x p l o i t i l t i e k o s t e n van d e z e vorJrzleningen i s e e n b e t e r i n z i c h t i n d e e x [ ~ l o i t a t i c - o p z e t z e e r w e ~ l s ~ ! l i j k .L i t r r ; i t u u r o v e r d i t onderwerp i s e c l l t e r s l e c l l t s i n z c e r h e l ~ e r k t cmate hesc11i.kb a a r . De o o r z a a k h i e r v a n l i g t v o o r a l i n h e t f e i t il;it h e t mt!rendcel van d e v e l d s p o r t a c c o m m o d a t i e s i n e x p l o i t a t i e z i j n h i j de gemecnten en d e z e yemeenten v r i j w e l a l l e m a a l e e n e i g e n m e t l ~ o d e 11ebl1en voor hk:t h c p a l e n van d e l a s t e n e n h e t v e r k r i j g e n van b a t e n . Daarom z a l op d e z e parag r a a f v o l s t a a n worden !net h e t aangeven van d e b e l a n g r i j k s t c p u n t e n d i e e e n r o l s p e l e n i n d e e x p l o i t a t i e (WALGEMOED, 1969).

Bij het maken van een exploitatie-opzet kunnen de lasten verdeeld worden in twee groepen: de kapitaalslasten en de lasten die het beheer en de exploitatie van de veldsportaccommodatie mogelijk moeten maken. De eerste groep, de kapitaalslasten, kan onderverdeeld worden in: a. De grondrente. Bij het vaststellen van een rentepercentage moet men er rekening mee houden dat de bestemming van de grond voor een lange reeks van jaren vastligt en dat daardoor het speculatieve element is verdwenen. Dit betekent dat men een grondrentepercentage moet hanteren dat gelijk is aan het percentage dat verkregen zou zijn wanneer de aankoopsom van de grond was belegd, dus ca. 8% in. plaats van het voor grond gebruikelijke percentage van 2 3 3. b. De rente en de afschrijving van de investeringen. De lengte van de afschrijvingstermijn is afhankelijk van datgene wat moet worden afgeschreven. Voor het aan te houden rentepercentage is de eerder genoemde 8% reeel. c. De rente en de afschrijving van het renteverlies dat geleden wordt in de uitvoeringsperiode van het object. De tweede groep van lasten is als volgt onder te verdelen: a. De materiaalkosten. Hiertoe behoren de kosten van nieuw materiaal, materieel en de door derden verrichte onderhoudswerkzaamheden. b. Personeelslasten. Tot deze lasten kunnen de lonen en salarissen van het personeel dat belast is met onderhoud en toezicht gerekend worden. c. Overheadkosten, zoals de salarissen van de ambtenaren die, eve, voor een gedeelte van hun tijd, belast zijn met leiding en administratie betrekking hebbend op de accommodatie. d. Kosten voor nutsvoorzieningen. e. Belastingen en verzekeringen, waarbij gedacht kan worden aan onroerend-goedbelasting, wetenschapslasten, brandverzekeringen voor de gebouwen e.d.

Ook de baten van de accommodaties kunnen in twee groepen verdeeld worden, de directe en de indirecte baten. De indirecte baten bestaan uit inkomsten verkregen door verhuur, inkomsten verkregen door verpachting van een kantine, reclameborden e.d. en inkomsten uit overheidssubsidies. De indirecte baten worden gevormd door de sociale waarde die men toekent aan de beschikbaarheid van de accommodaties. Zoals in de eerste alinea van dit hoofdstuk a1 is gesteld is de grootte van de indirecte baten afhankelijk van het soort van sport. Verdeling van lasten en baten ............................. Bij de verdeling van de lasten en baten van veldsportaccommodaties spelen drie partijen een rol: de gebruiker, de eigenaar en de overheid. Aangezien in Nederland vrijwel alle veldsportaccommodaties het eigendom zijn van de gemeenten moeten de sportverenigingen en de gemeenten de lasten en baten verdelen. Hoe dit geregeld is, is geheel afhankelijk van het beleid dat gemeente voert ten aanzien van de sport en uiteraard de plaatselijke omstandigheden. Hoewel er zeer grote verschillen bestaan in de wijze waarop deze problematiek wordt aangevat kan in het algemeen gesteld worden dat de gemeenten er naar streven

dat sportbeoefening mogelijk moet zijn tegen een sociaal aanvaardbaar bedrag, zonder dat er grote verschillen bestaan tussen de verschillende takken van sport, m.a.w. men streeft naar een ongeveer gelijke contributie voor alle sportverenigingen. Dit heeft tot gevolg dat grote verschillen bestaan tussen de verschillende takken van sport in het percentage van de lasten die gedekt worden door de baten. De sporten die gebruik van accommodaties met relatief geringe exploitatiekosten (zoals bijv. tennis) zullen in staat zijn een groter gedeelte van deze kosten op te brengen dan sporten die relatief hoge lasten met zich mee brengen (zoals bijv. voetbal). De mate waarin sportvereuigingen kunnen bijdragen aan de exploitatielasten van de accommodatie is voorts afhankelijk van de draagkracht van de vereniging, die in sterke mate beinvloed wordt door inkomen uit kantineverkopen, sponseringmogelijkheden e.d. Het kan dus voor de aanlegger van een accommodatie verstandig zijn om de voorzieningen zodanig aan te leggen dat de verenigingen in staat zijn veel inkomsten te verkrijgen, echter dit is geheel afhankelijk van de wijze van subsidiering van de verenigingen. De vraag hoe de tarifering van veldsportaccommodaties moet geschieden is bepaald niet eenduidig te beantwoorden. In vele gemeenten brengt men de sportverenigingen de kosten van onderhoud in rekening en laat de kapitaalslasten in feite buiten beschouwing. Indien dit zou leiden tot te hoge contributie wordt een gedeelte van de lasten weer gesubsidieerd. 5.4. Mogelijkheden tot minimalisering van de kosten Los van de wijze waarop de gemeente een groter of kleiner deel van de kosten terugkrijgt is de noodzaak aanwezig de kosten zowel voor aanleg als onderhoud te minimaliseren. Op verschillende wijzen is verkleining van de kosten mogelijk. Deze methoden zullen achtereenvolgens behandeld worden. Aaneassing aan de natuurlijke gesteldheid --- .......................... ---------In het voorafgaande is aangeduid dat de kosten voor de aanleg van velden in sterke mate afhankelijk zijn van de bodemkundige en waterhuishoudkundige uitgangssituaties. Waarmate deze situatie minder overeenkomt met de toestand na realisering zullen de kosten hoger zijn. Indien meerdere gebieden beschikbaar voor de realisatie van een complex kan men zich dus hierdoor laten leiden. Ook binnen een gebied zijn veelal verschillen aanwezig. Een goede aanpassing van het ontwerp aan deze verschillen kan tot besparingen leiden.

Indien zowel aanleg als onderhoud door 66n instantie betaald wordt zijn vooral de jaarlijkse lasten van belang. Minimalisering van deze jaarlijkse lasten kan verkregen worden door x gulden meer te investeren indien dit leidt tot een vermindering van lneer dan x gulden van het ~ekapitaliseerdeonderhoud. Als voorbeeld hiervan een atletiekbaan waarbij op het zeer dure onderhoud (+ f 60.000,-/jaar) besparingen te verkrijgen zijn van circa f 50.000,-/jaar door de aanleg van een 1 , 2 miljoen gulden kostende kunstofbaan i.p.v. een + f 400.000,- kostende sintelbann. Een ander voorbeeld is a1 genoemd nl. de gebouwen.

In een a a n t a l g e v a l l e n is h e t mogelijk besparingen t e v e r k r i j g e n door d e a a a l e g van een g e r i n g e o p p e r v l a k t e d i e duur i s maar een g r o t e geb r u i k s i n t e n s i t e i t t o e s t a a t i.p.v. e e n g r o t e r e , goedkopere o p p e r v l a k t e met e e n l a g e m o g e l i j k g e b r u i k s i n t e n s i t e i t . Als v o o r b e e l d h i e r v a n kan een k u n s t g r a s hockeyveld genoemd worden d a t b i j een g e b r u i k s i n t e n s i t e i t van meer dan 30 uurlweek goedkoper wordt dan g r a s v e l d e n met e e n t o e t e s t a n e g e b r u i k s d u u r van 6 1 8 uurlweek. B i j d e v e r g e l i j k i n g van d e k o s t e n z a l men n i e t de i n v e s t e r i n g s k o s t e n moeten b e k i j k e n maar d e jaarlijkse exploitatiekosten. ~lex Omvang-----------van h e t c o m ------Besparing van de k o s t e n i s t e v e r k r i j g e n door c o m b i n a t i e van g e b r u i k . I n d i e n een zomersport e n e e n w i n t e r s p o r t binnen GGn complex voorkomen kan h e t m o g e l i j k z i j n e e n b e t e r e b e n u t t i n g t e k r i j g e n van de t o t a l e accommodatie. H e t z e l f d e i s van t o e p a s s i n g voor v e r e n i g i n g s - e n s c h o o l g e b r u i k . Beperking wordt gevormd d o o r de maximale m o g e l i j k e g e b r u i k s duur van d e v e l d e n p e r week v a n 6 t o t 10 uur. De onderhoudskosten z u l l e n afnernen naarmate h e t complex g r o t e r is. D i t i s u i t e r a a r d we1 a f h a n k e l i j k van h e t antwoord op d e v r a a g wie h e t complex o n d e r h o u d t . B i j een accommodatie d i e s l e c h t s b e s t a a t u i t twee v e l d e n z u l l e n d e aan- e n a f v o e r k o s t e n van h e t o n d e r h o u d s m a t e r i a a l van meer belang z i j n d a n wann e e r meer v e l d e n t o t h e t complex behoren. Naarmate h e t complex g r o t e r i s z u l l e n meer v o o r z i e n i n g e n m o g e l i j k z i j n . Te denken i s h i e r b i j a a n b e r e g e n i n g s a p p a r a t u u r maar ook a a n gecombineerde E.11.R.O.-ruimten. Het i s e c h t e r ook denkbaar e e n complex a a n t e leggen zonder deze v o o r z i e ningen z o d a t h e t v r i j w e l u i t g e s l o t e n i s te s p r e k e n van een o p t i n ~ a l e omvang. D a a r n a a s t s p e e l t e e n r o l d a t e e n v e r e n i g i n g b i j voorkeur z a l beschikken o v e r een e i g e n complex. Deze onweegbare f a c t o r i s n i e t i n g e l d u i t te drukken. Eveneens onweegbaar is de waarde d i e men h e c h t a a n h e t u i t e i n d e l i j k e a a n z i c h t van een sportcoinplex. Door h e t aanbrengen van v e e l g r o e n t u s s e n de v e l d e n en deelcomplexen i n g e b r u i k b i j een v e r e n i g i n g , e v e n t u e e l ook d o o r de a a n l e g van de s p e e l v o o r z i e n i n gen, v i s g e l e g e n h e i d , e t c . kan e e n complex meer h e t k a r a k t e r e n a a n b l i k k r i j g e n van e e n parkgebied. I n d i t s o o r t sportcomplexeo d i e i n d e rec r e a t i e v e t i j d s b e s t e d i n g e e n r u i m e r e f u n c t i e hebben dan a l l e e n v o o r g e o r g a n i s e e r d e s p o r t b e o e f e n i n g z a l d e b r u t o - I n e t t o v e r h o u d i n g (opperv l a k t e t o t a l e c o m p l e x / o p p e r v l a k t e v e l d e n ) v e e l hoger z i j n dan normaal. Deze b r u t o - I n e t t o v e r h o u d i n g h e e f t u i t e r a a r d v e e l i n v l o e d op zowel d e t o t a l e k o s t e n van h e t complex a l s de berekende k o s t e n per v e l d .

Literatuur ACTERBEKG, A.

1979

: Kunstgras

Afstudeerscriptie EIBCS ANONYMUS

1970(a)

: Sport 70

Nota uitgebracht door de gehele georganiseerde sport in Nederland; Leiden ANONYMUS

1970(b)

: De bruikbaarheid van zand bij

de aanleg van sportvelden. Tijdschrift KNHM; blz. 438-440 ANONYMUS

1971

: Sportnota Heerlen

Heerlense stichting voor lichamelijke opvoeding en sport ANONYMUS

1972

: Zand voor sportvelden

Tijdschrift KNHM; blz. 363-370 ANONYMUS

1974

.: Provinciaal sportbeleid in

Noord-Holland Sportraad voor de Provincie Noord-Holland ANONYMUS

1977

: Sport in Lelystad in 1976

K.1J.P.-rapport; ANONYMUS

1979

Lelystad

: Planologische kengetallen

Samso~n;Alphen aan den Rijn BAL. R.

1975

: Sport voor allen. Wie zal dat

betalen? B+G, no.8, blz. 100-101 BEYER, E., TIEIMER, R. en 1976 PELT, H. van

: Grote Sport Encyclopedie

Lannoo/Tiel/Utrecht BOS, H.J.

1971

: Voor een snel bespeelbare mat:

Engels raaigras of veldbeemdgras Groen no.2, blz. 50-51 BUWALDA, K. en KLAAR, L.E.N.

1979

: Onderhoud van grassportvelden

Grontmij, de Bilt CRUM, B.J. en LEEUW, F. de

1974

: Keerpunt in de sport

lJ.B.S.-cahier DONGEN, B. van

1971

: SubsidiZringsmogelijkheden voor

gemeentelijke accomnodaties t.b.v. sport en recreatie C.F. no.1, blz. 5-10

DUIN, R.H.A.

van

1971

: De inrichting van recreatie-

terreinen (band B) Collegedictaat Cultuurtechniek Wageningen FOLLES, E.

1975

: Sportveldverlichting en de hin-

der voor het verkeer Pt-b, no.16: blz. 438-440 FUCHS, J.M. en SIMONS, W.J.

1977

: Shell-journaal voor oude

sporten Shell Nederland B.V. GANTVOORT, .J. Th.

1977

: Sportvoorzieningen

Instituut voor Stedebouwkundig Onderzoek; Delft GEMEENTE AMSTERDAM

1973

: Sportnota 1973

GEMEENTE UTRECHT

1973

: Beleidsstructuren in de sport

Bureau Sport en Openluchtrecreatie GEMEENTE ZOETERMEER

1973

: Recreatieve aspecten van sport-

beoefening HAAR, E. ter

z.j.

: Raming van de te verwachten be-

hoefte aan sportaccommodatie in Lelystad Interne Nota R.I.J.P., Lelystad HOOGERKAMP, M en MINDERHOUD, J.W.

1975

: Grasveldkunde; aanleg en onder-

houd van grasvelden voor gebruiks- en sierdoeleinden Pudoc, Wageningen HORST, H. van der, e.a.

1973

: Tarifering sportaccommodaties

Landelijk contact no.1, blz. 38-43 JONG, K.G.

de

1979

: Het zanddikteproefveld R 45

1970-1976-opzet, uitvoering, verzamelde gegevens- ten behoeve van sportveldenonderzoek R.1J.P.-rapport (1979-21 Abw) Lelystad KERSTENS, A.P.C.

1970

: Prognoses en planning

Recreatievoorzieningen, nr. 3 KONING, G. de

1977

: Weinig of niets geregeld op

gebied van sport en recreatie Landelijk Contacht no. 1

: Sportnota Almere, deel 1, veld-

LAGARDE, Th.

sport R.1J.P.-rapport.(44 Lelystad

BF),

: Jaargangen 1975-1979

LANDELIJK CONTACT

Officieel orgaan van de Landelijke Contactraad voor de gemeentelijke bemoeiing met de lichamelijke opvoeding en de sport LOOS, P., SEGEREN, W.A. en VOORTMAN, B.R.

: Inrichting, aanleg en onderhoud

1967

van sportvelden in de IJsselmeerpolders Flevobericht no. 53, R.IJ.P., Zwolle : Sportbeoefening en zijn orga-

MAGNANE, G. .

MANDERS, Th.G.N.M. KROPMAN, J. A.

nisatiegraad Instituut voor Toegepaste Sociologie; Nijmegen

en 1979

: Sportdeelname: wat weten we er-

van? Instituut voor Toegepaste Sociologie; Nijnegen MINISTEKIE VAN C.R.M.

1977

: Sportieve recreatie

's-Gravenhage MINISTEKIE VAN C.R.M.

1978

: Op zoek naar wegen

Rijswijk NEDERLANDSE SPORT FEDERATIE

Technische Mededelingen nr. 1-29

NEDERLANDSE SPORT FEDERATIE

Technische Bulletins

NEDERLANDSE SPORT FEDERATIE e.a. j . : Het gebruik van organische bodemverbeterende middelen bij de aanleg van sportvelden NEDERLANDSE VERENIGING voor REVALIDATIE

1979

: Geboden Toegang

NEDERSTIGT, P.

1976

: Voor- en nadelen van kunstgras

Pt-b(1976) no. 11, blz. 675681 NIEUWENHUYSEN KRUSEMN, J.

1975

: Net vraagstuk van sportkantines

Landelijk Contact no. 2, blz. 5-6

: S o c i o l o g i e van de s p o r t

PIETERSEN, L.

Utrecht RIJSDORP, K.

SCHAGEN, K.H.

: Sport en maatschappij;

e e n conf r o n t a t i e van de s p o r t met m a a t s c h a p p e l i j k e vragen S o c i a l e en c u l t u r e l e r e e k s Samson, Alphen a a n den R i j n

van

SCHOLVINCK, R.P.

1977

: H i s t o r i s c h o v e r z i c h t van de lic h a m e l i j k e opvoeding; d e e l 1 e n 2 Nijgh e n van Ditmar, 's-Gravenhage

1975

: F i n a n c i e r i n g sportaccommodaties

I n t e r e e d i a i r , no. 43:31-35 SEGEREN, W.A.

1971

: Cultuurtechnische aspecten b i j

h e t i n r i c h t e n van g e b i e d e n met urbane e n r e c r e a t i e v e bestemming I n t e r n r a p p o r t no. 236 R.IJ.P., Kampen SPIJK, P.

: V e l d s p o r t en t e r r e i n b e h o e f t e

I n s t i t u u t voor stedebouwkundig onderzoek Technische Hogeschool D e l f t STUDIEGROEP BEHOEFTE PROGNOSEN

1971

STUURMAN, F.J.

1970

: Dikke bezanding van s p o r t v e l d e n T i j d s c h r i f t KNHM; b l z . 70-75

STUURMAN, F.J. e n KOENINGS, F.F.R.

1968

: Een a p p a r a a t voor h e t meten v a n

STUURMAN, F.J. TOUWEN, L.

1967

TOOR, C.H.

en

: Prognosemethoden i n de open-

luchtrecreatie WIRO-rapport 3

de s t e r k t e van de zode van grassportvelden T i j d s c h r i f t KNHM; blz.377-381 : Bezanding van s p o r t v e l d e n op

kleigrond T i j d s c h r i f t KNHM; b l z . 1979

167-175

: Recreatief sporten

I n g e n i e u r s s c r i p t i e Cultuurtechn i e k Landbouwhogeschool Wageningen TOUWEN, L. e n VERSTEEG, W.

1964

: Sportvelden

T i j d s c h r i f t KNlIM; no.6-9

en 1 1

VERENIGING VAN NEDERLANDSE GEMEENTEN

1976

: Doelgericht sportbeleid

VOS, H.

1971

: Grassen voor grasvoorzieningen

Groen no. 4; blz. 84-88 IJALGEMOED, L.IJ.

1969

: Exploitatie sport- en

recreatieobjecten. Tijdschrift KNHM, no 12, blz. 396-403 WETENSCHAPPELIJKE RAAD . 1977 VOOR HET REGERINGSBELEID

: De komende vijfentwintig jaar;

WIJK, A.L.M.

: De extra bezandingsdikte nodig

een toekomstverkenning voor Nederland 's-Gravenhage voor tijdelijke berging van water in de toplaag van sport- en recreatieterreinen Cultuurtechn.Tijdschr.blz. 120133

WIJK, A.L.M. BEUVING, J.

van en

: Bespeelbaarheid van sportvelden

Groen; blz. 400-407

I n d e z e i j i j l a g e w o r d t e e n v o ~ r l ~ e e lGde g e v e n v;:r: t o e k o ! z s t i g a a n t a l s p o r t e r s m.b.v.

f i g . 5.2.

een grognose van een

u i t hoofdstuk

5.

ilct g e t a l -

l e n v o o r i r e c l d i s o n t l e c n d clan 31-'IJK e n z i j n v a n e e n wat oude,.e d t t u n l ,

m a r n i e t t e ! : ~ i r l g e s e ! i i . ~ t t e r i l l u s t r a t i e v o o r d e t e vol(;en r e k e n p r o c e d u r e .

Het g s a t h i e r om d e p r o g n o s c v a n h e t a a n t a l v e l d s p o r t e r s i n ; ~ s s e nv o o r 1 9 7 0 e n 1 9 8 0 a a n d e h a n d v a n ~ , c g c v e n su i t 1 9 5 0 - 1 9 6 0 .

I n rig. I.a.1

rlc p r o c e n t c c l e v e r d e l i n c v o n h e t a a n t a l s p o r t c x c v o d r h e t o e i z o e n

is 1959-

1 9 6 0 v ~ ; r : c: . eo~ . " c v e n ,d a t h e t g e r n i c l d e l d e i s v o o r e e n a s n t a l g c i n e e n t e n met d s z e l f d e u r h a t i i r , a t i e j r a a d a l s Assen.

F

j 1.2 1 :

( r:2 - c a t e r g o r i e v o l g e n u d e t.li.5.-

> r o c e n t l l e l e v e : , d e l j . r l l ; v a n l i e t ,an La1 s p o r t c r ! ; rlaar' l e e f t i j d Gr.r,e,, v0o.r

bpi:

nisati.eg;.azr!d

s c i zo,n

:3;:-:9f;O

i n de C 7 r a t e g o r j e .

~311s t e t l e n

i,ir;'t

een uirba-

Er wordt u i t g e g a a n van de v e r o n d e r s t e l l i n ; d a t d c b e l a n g s t e l l i n g s g r a a d p e r l e e f t i j d s g r o e p i n a l l e voorgabnrle s o i z o e n e n i s g e w e e s t conform d e krommen i n f i g . I . a . l .

met d i e n ve:.otar.de d a t de kromrne onvervormd

v e r t i c a a l v e r p l a a t s b a a r i s . Van d e kronme k a n dus i n d i t g e v a l a l l e e n h e t n i v e a u , aangevende de p r o c e n t u e l e b e l a n g s t e l l i n z , v a r i s r e n . 11et n i v e a u van de kromme i s v a s t g e l g d , i n d i e n de l i g g i n g van f e n p u n t bekend i s . Voo:, d i t p u n t wordt de t o p van d e kron~ine g e k o z e n . Het s p e l e r s a a n t a l i n de v o o r g a a n d e s e i z o e n e n voor Assen i s i n t a b e l I.a.1.

weergegeven.

Tabel I.a.1.:

t/m

Het a a n t a l s p o r t e r s i n Assen i n < e s e i z o e n e n van 1 9 j g / ' 5 0

1959/'60 ( B T O ~ : S P I J K )

Seizoen

Mannen

Vro~~wen

Totaal

De b e r e k e n i n g van h e t n l v e a u van de t o p van de kromne i n e e n voorgaand s e i z o e n i s a l s v o l g t (kiet reicenvoo:~l>eeldu e t r e f t iiet a a n t a l m a n n e l i j k e s p e l e r s i n 7949).

Leef t i j d

Inuone~tal

i n jaren

:I-12-19.$9

(mannen)

Spelcrspcrcentage

berekend s p e l e r

vo:cens

a a n t a l voor

fig. 1.a.l

1949/1950 1055

177

i e ( = i ,7$v.i055

89 7

26,7

2 59

8: @

28,O

236

852

77,5

151

949

9,5

90

307

>,1

;!6

910

2,s

23

H e t t o t a a l b e r e k e n d s p e l e r s a a n t a l i s €313 manner,. l i e t w e r k e l i j k e s p e l e r s a a n t a l i n 1 9 1 ? / ' 5 0 wa:

De " t o p "

-

730 n ~ a n n e n ( ~ a b e l1 . a . l . )

b e l a n g s t c l l i n g volgens fig- 1.a.l.

Us p r o c e n t n e l e t o ? i n 10:19/-50

i s 73C/g!;

-

j 3 56

g: = 2 9 , 6 7;

u j!

Op d e z e m a n i e r k u n n e n d e j a a r l i j k s e t o p - s e r c e n t n g c s b e r e k e c d w o r d e n vat1 1350 t a r 1960 v o o r mannen e n vrc:i;!cr. I n taSel I.n.2.

a1s;rr:dariijk.

z i j n d e u i t k o m s t e n v a n (leae S a r a k e n i : ~ gw e e r g e g e v e n .

2 e p e r c e n t a g e s v c o r ! l e t m a r i n e l i j k <ere!

I .a.2.

.,.-eer~e:.,~vc:: in f i;. 0

,

u .a:rt,ij

>:a:? d e !:c.v-.i!
-2..

, d r i c o e ~ . s c h i l l . e n d em a n i e r e n i s

e e E x t r a p o l ~ e r 6t o t 157?/'8,3. .;)e r e r s t i ? u x t r a : j o l a t , i e ( c e c i i t l i j r : i;)

d c i . > e e s l v.?rir.tw..roriie. D

1

:

s

n a d e r e n , z:,,lat d e vorln var. d e l i ; n :

i

j

j.s

.

v,::]. d e o e n . ~ u ; ~ d i c :t$e , lnaar n i e t :

i n ,!- ; . c

; ;a1 -ri

1;:.

den duiir e f n l i n l i e t

s c i l e t s i n p r i n c i p e aan-

?I!

e .:ciii.jnt.

I n fie d r ? r d z .::::.et:;

i s !.ekt.rlirig g;.i!;ji!rlen

; l ~in!.ril;l::i:+,.;

Y

2

.la:,

J

~

1 e;.iJal ]

;.n

z e t ;.er

....

i::cicnti.le

ii<jo ( z . 7 - ? ..,. s.-. or!cn)

f a c t o r n.1.

Als l n a t i j t e s t : j p kunrien d e " t o p 1 ' - pr:r.ce:itaccs b e p a a l d *iorde:l,

voo:- 1970 e n 1900

w a a r n a d e p r o c e n t u c l c v e ~ d e l i n l :( c o n f o r m fig. 1.a. 1 .)

g e c o n s t r u e e r d k a n worden.

Dijlaga 1.b.:

B e h o e f t e b e p a l i n ~van h e t a a n t a l v e r e n i g i n g s v o e t b a l v e l d e n i n Lelystad voor 1985

*

Voor de b e r e k i n g van h e t b e n o d i g d e a a n t a l v o e t b a l v e l d e n L s e e n b e p a l i n g van h e t d e ? l n e m i n c s p e r c e n t a g c v e r e i s t . H i e r v o o r rnoet h e t v e r l o o p van h e t d e e l n e r n i n g s p e r c e n t a g e i n de a f g e l o p e n j a r e n bekeken worden. b i t v e r l o o p i s i n Tabel 1 . b . l .

Tabel I . b . l . :

en f i g . 1 . b weergegeven.

L e e f t i j d s s p e c i f i e k e deelnerningspel,centages aan v e r e n i g i n g s v o e t b a l i n N e d e r l a n d en L e l y s t a d

Jaar

8 t/m

11 j a r i g e n ( p u p )

Muderl.

1974 1975

.

Lelystad

12 t / m

18 jarigen ( j u n )

Mederl.

Lelystad

1 9 t/rn

Nederl.

1.395

1591

7,9

1591

1499

798

1975

lj,3

14,4

14,7

13,1

7,e

1977

21,12

1393

1398

12.8

7,7

1978

26,5

1197

13,9

11 ,O

7,6

In figuur I.i:.is

49 j a r . ( s e n Lelystad

4,5 3,9 315

t e v o n s g e e x t r z ; ; o l . e e r d t o t 1 9 0 5 . Ueze e x t r a p o l a t i e i s

zowcl ~ e b n s e e r dop da t c v e r v a c h t e n p l a s t s e l i j k e o n t w i k k e l i n g e n ( b . v . 01)bouw b e v o l k i n g , o p k r a t i o n e e l ,dorden van c e n t r a a l g e p l a n d e v o e t b a l v e l d e n ) a l s 011 de laric'.el.ijke c i j f e r s . U i t f i g . 1 . b

* Voor

is tabel I.b.2

af t e leiden.

de g e e e v e n s , d i e b i j d e z e b e r e k e n i n g s w i j z e v e r w e r k t z i j n , i s g e b r u i k

g e n a a k t van h e t c i j f e r r n a t c r s n a l van d s H i j k s d i e n s t v o o r d e I J s s e l r n c e r p o l ders.

I n t a b e l 1 . b . j i s h e t v e r w a c l ~ t ea a n t a l d c e l n e m e r s b e r e k e n d t o t 1 9 8 5 . Tabel I.b.3:

Verwacht a a n t a l deeln2mei.s a a n v e r e n i g i n g s v o e t b a l i n L e l y s t a d i n d e p e c i o d e 1979-1985 19-49 j a r i ~ e n

12-18 j a r i g e n

Jaartlnwoners -

~~

aant

Lelystad

C i t tabel 1.b.j

deeln96 d e e l n

Y/:

v a l t af t e l e z e n , d a t e:

aant.

deeln:;

deeln

$

i n 1985 1080 p u p i l l e n (8-11

j u n i o r e n (12-18 j a a r ) e n 2160 s e n i o r e n (19-49

aant

deeln$ d e e l

jaar), 1140

j a a r ) i n L e l g s t a d vcrwacht worden.

I I e t a a n t a l a a n ' t e l e g g e n verenigingsvoetbalvalden k a n n u v o r d e n b e r e k e n d . Z i e r b i j w o r d t u i t c e g a a n van de vnlgonda v c r o n d e r s t e l l ingen:

-

-

e e n g e r n i d d e l d e t c n m t f r r ) o t t e v a n 1 7 1:12n d o o r d e t e verwachten goede k w a l i t c i t van dc v e l d e n i n L e l y s t a d kan e e n ma?:iuum v a n

-

5 w e d s t r i Y d e n p e r v e l d 2 e r week w o r d e n a a n z e h o u d e n .

e r w o r d t 1 x g e t r a i n d c e r week.

V o o r d e t r a i n i n g moet p e r e L ~ ' t a 1e e n v e e l l a g e r c i j f e r w o r d e n g a n g e h o u d e n : d e i n t e n s i t e i t Ivan h c t s g e l i s l a g e r (.$) e n n i n d e r s p e l e r s z i j n bezig (17/22). Intensiteit trainingen: 1 p u x ? i l l e n t r n i n i n ~=

17/22 x

2

1 juniol-entraining

=

17/22 x

-; x 0,8

=

O,:?

1 seniorentraining

= 17/22 x

2:

=

O,j9 s e n i o r e n w e d s t r i j d

x 0 . 5 = 0 , 18 s e n i o ~ : e n w e d s t r i j d

x 1 ,0

seniorenwedstrijd

De b e s p e l i n g s i n t e n s i t e i t pe.r week. h f ? d r a a g t : P u p i l l e n = O,:,

+ 0,1? x 1 = 0,44 seni.orenwtcditrijd

x

Junioren = O,8 x

4+

S e n i o r e n = 1 , 0 x .2I

0, j l

+ 0,jg

x 1 & 0,71 seniorsr!kredstrijd x 1 = O,8?

se~iiorenwerlstrijd

I I c t maximnal a a n t a l d e e l n e m e r s p e r v e l d b e d r a a ~ t :

5

17 x

p u p ~ l l e n of

=:

@,44

J n 1985 z i j n i n L e l y n t a d 1080 p u p i l l e n te vc:wach:en. 1 , i i e r v o o r z i j n n o d i g 1080/1?5 = d i t 1140/120

7

v o l d e n . Y ~ o rde J u n i o r e n z i j n

9,50 velden.

e n v o o r d e s e n i o r e n ;:160/?5 I!et

5,53

= 22,71 ~ e l , ? ~ e r . .

t o b a l e i j r n s d i g d e a a n t a l vt21.den '!)u
J7,70

38 v e l d e n .

:

+ 9,5(1 +

22.74

=

\r~.o :.5~2!.1;!

v a n h c t i n a ; i n d e l i . . j k n ondc:.:,iou;!

a . i

~ S:! 131!13i:itliOUD i

Januaci

:

a

r

;ran n ~ i iv o c t b a 1 v e l . d ( o n t! e e n d

1975)

1 . Yi!?den n a b e s ? e l i n u he:.::iel.len i!oor t e ~ . u g l c , g e n v a n l o u z c t r a p t e s t u k j e s e n d i c h L t::n;;per! v a n ,.~ne;i'enhecien. 2 . r v e n t u e e l g r o n d ~ n d e r z o e k ( 1 x p e r 2 k j j a a r ) no,- l a t e n v e r r i c h t e n t . n e i n d e uitcr.l:.:k ein:! f e b r u n r i h e t b e l n e s t i n g s a 6 v i e s i n b e z i t t e i1~1;i:cri. j. I I a c i i i n e s l a t e r ! r e v i s e r e n $.:I! l ~ = . d ? ~ i j f : ; i : l arnttken. er .;. Zand a a n v o e r e n : i n - e n ,ioxr:ti:r:xi.c!,l'? :::%:I i l e t o l ; s l a g t e r r e i n m e e s t a l b n t e r worden b c r c i k t . 5. L i c h t " t , o p d r e u s e n " vat; :.la.
1 . ';rcldt?n n a b ? s ; ~ e l i ; - I "her..; tc'.l.r:i i.:acr !.:!:ut-lei-.:'e~i , u vz:i l o s j e t r a : : t ? ~ t 1 i k j c . s ?ti i t I .::ic:fCeni.eden. 2 . i i c h t " t o l : d r e s s e r . " V a l , i:lzci#d.c; cc5r:eT teri i n c e n v e l d n e t g:'of I , Pi-50 c i r c a 55'2 &I:: t n ? : t b o s t e l l e r i e n a-:-l..!:;,:?,:er:. 3. 1 f r i ~ r - u a : ~> i an h i J ::~...-r c.!c e ? r : ; t c : : t i ; c ; t o f g i f t vsr:3 t r e : : t w o r d e n . 5 . F o s f a z ? c n kz!i s i c 6 o i e n . .. 6 . 3 i j gilr.sti;e cni;ta:!disl!:?:!<::: l - , r i ~ r : i l lc:? l ( l x p5.r 14 . l a g e n ) 7 . ;!a v o r s k e v e n t l ~ r e l l i c i i l n?il ? n .

.

inaa?.t

1 . V e l 3 e n na b o s g c l i r i g h ~ : . : : t c i l ? r ! ::co;- ::i?~.c(;.leg~.'n var, l o s c e t r a p t e r , t , u k j e s e n ;I:.:!: !, t,!-a!~?;>+i:-?.-;: .:~:!efi'criiieden. 2 . L i c 2 i t ' f t o p i l r e s s e r " v a n clr~?:!,? a,:':ic?i!l! .r; i n ecr! v c l t i m e t ..--.of z3::tl , i.1-5.2 c i 2 . c ~ 7:;': A!:,, L.. 3. I.;aainiac!~in.: i,;?l-i,f'sXla;?!. ;::; t t . ~ ' r . , -1:c1:.:.10e1 rer!!lii r a a a i e n . . 2ij g r o e i z a a n wier L::a:r ccr. 1. i ci! ti: " topr?re::oin;" r::c?t 2ar.d 01-52 r : i r c a 2 0 5 f i t ; : ) u i t;;evoere :r:,r:!en . .. 5. 2 i j elins t i c < ? cnstnndi"!in.lcn :,rl!,:::n:len ( 1 x p e r 1 4 da;en).

.

.

anril

rile i -

1 . 71-ldcn ni: bcii::el i n s !::>:.:t,c-: l!,:i .:o:>!. r n r c ; l c g g e n va:! ;..IS.. cc?:;railt,: s t i i k ~ r : ~ ;e n 8!.~c!!tt,:.rr;~~!cn T:::; o:?t.ffeni!eut~ri. 2 , i j i j ,;-,lnr;t,i.g> ~ r n i : t n n d i , ? ; e i ' , c rprik:-,?l!r.:? ~ ( 1 x p e r 14 dagen) j. Twoede s t i I < sti)r>::!!~. 5 . 9 n ~ r r t i Q b ' : . s t r j . ; d i n ~ ,in:? ic!n c o d j g .

.

,

a

4

. u.\n r 3 ~: ; t i k : ; t o f b ? n ? :

ti!>& u i t v o e r n - , 2 . l r i t e i : s i ~ ? f i!iaaien b i j i;roi?i.::ar;n wee:" ( h i j s c i i e r i ; r l r p g e n d ?i.?cr r!ic.t c : . ~ i : o r t rn;~nic:n). 5 . 11::iicn :;:,die ' w ~ e ~ : ~ ? i ~ e( v! ic I o ! . ~ ? O. F i I o o . r g ' . ~ z a i i i d e&',xieelten r,r: d : i a r w-:a!. 7,oderi cc!r-.;. i : . i ~ n ) . 4. ' : . ~ ~ : : { ; i l ? ~ l (i,: ..,...A. a dL. .1,..,..> .p I,cllec. I

7

. L .

&

1 . 1 n t e r r : : i e i ' m a a i e n h i j g - . ~ ) ~ ' i : ; ~ . i i-~i?e!: n (illJ ijcllerk! d1,ogend user n i e t exg kort naaicn). 2 . I:id.ien nodi: b e r e g e n - ] ! (vool.:i: up dr:::r;cz;raidc! Sedcclten e n d a a r w a a r z o d e n ~ e l c c dn i l n ) j. E v e n t u e e l c e n l i c h t e f o ~ f n a : . - n n k a ! i i > : m e s t i n g g e v e n .

au(;ustus

1 . V e l d e n n a b e s p e l i n g h e r : j t - l l e i : d ~ > o r .t e 1 ' u i ; l e g g e n v:in l o s C e t r a p t e s t u k j e s e n d i c h t t r a i ~ p e cv a n o n c f f e n h e d e n . 2 . T.laainn. 3 i t e i s t i n d e z e p e r i o c i e vc.21 n a n d i : c h t t e n e i n 2 e t e ont%on!en a a n ] l e t a f r u i ! ~ ! ~ ! !var! !!ei, p m a a i d e gras. 5 . V i e ~ d es t i k s t o f b e : n e s t i n g u i t v o e r c n . 4 . C i t z e t t e n e n b e l i j n e n va:: c!e v e ! d c n . 5 . I n d i e n nodi;: k a n n o s ee:: " t o ~ ~ d ! . e s s l ! i ~: ."x t znnt! w o r d e n uj. t ~ e v o e r d($1-50 c i r c a 200 ,hn)

sn:,tert!;sr

I . '!i.lden

n n Ecr;,-cli.ni; iieri::~!:.~!; 1!03!: t..?:.t:.-le;,gen t, v . . : ~l o s z e t , r a p t e s t ~ i k j s se n i : : n .::r; ;:n? l.'fent!eden. 2 . :+ij g u n : ; ? i ~ e ~ n n t a n d i ~ i ! e d e r ;!i : , i k r 3 i : e 1 1 ( i x ;:el. 14 d a p n ) . 5 . I.;aaien. 3 i t f i s t i r ~.:i.::e i.- i.n.ie V L ' R ! aarrdacI11; tenein:!o t;i. or!tk,jircn a a n ! l e t ::.f :i:!::,ei! s ~ i i f i I!:t b :.."'ca;~id~ .. eras. 4 . D~:ainxi;-: i o c l ~ , ! ; ~ u i ~Iie n1 x c a , af!:a:!k?lijk v::n

.


okt,,.l'ucr.

1 . .,!$~lr.!en r~.zi k , e : ; y c S . i : ~ ~! . f ! ! , . ! i . ? : I.<::,: ,:lof?~rt,c :,l!;;lccu~er: v>:n 10s,ret?a?!ti ;t l : k .... ' . , . ., r n !, . t ~ . , ;J :: c ; ! : c : I ' f e n i ! ~ d ~ n . "i . I n r l i n r ? no3.i.c ' L C "toj>c!:.c':.!:nr." Y . : ? 1 t : 1 it! o e n v e l d nc t ~ r o fzrtrlil, 13-50 n i !,::a j 5 i : ,urn. Yi.fi'.e s t i l < : ; ? o T l ~ e ~ l r : ; t i : .Ic!. ! . : ) ~ r . ( : n : r ;?,? l a u t r , t , e w e e k v a n sfi!::em",cr 01" ct?r.:;te .~t::i: v;;!. ?kt;:)?,,.:l,, . .,:..,:n::+iL,- ! . , ! l ! ; t ~ . ~ ~ ~ l ~ ~ ~I:..T. ~ .I. ..t?:j i ,r: ir., ~ c :r;:a i : ( 1 x 7;; dagen)

-

.

_"I

rlecegh;..:.

,

..

1.T

>,

,

.,. . .,L..

.. ...- ,.. ,,,,2:A::c <-

. .

~ ; , : : . ~ ~c2::, ~ 5:~ ;: , ~

. .,... .

.::::.

--"!;

~ c z ! : . . . ~ 2 : - c ? t ~

V?.:!

Ids-

~::.~'i:'enl:c!'Sf:.~. . . I . 2 J a a r ) laic.:, ,rer: : ; < : , iiil . ? a , . rir::tt15 t,75<:;?2i. ,!ite::("k cLr,:1 y 2 ~ : . . , : & , : ~ile:. be;:i*5i-ncs' . 'U. ._._> i t t." ; . ];i15;,2: ;,; <.? e (j,Lik >. _.L_ '). j. : la!.;.:, :e!,.i ScTL.:' c!: :,2c?:.j>:!;;:).E;, ;, ::,a!.:er, a 7 . .I. I ! ' n ' 1 : 1 : .:..,::ie~;il:~.:: i n e e n .r*ld ii;et .--.-of -e!;;.!, :.;-5c c;iv,::& , Z,?.? 2 , : c ,:.,, , . . 5. :;~i~<:;~:::j~~>:c:!-~cn :~;;:~!;e~,.e:~ \~z.r,,,;,ciil:!c:;. .) . 6 . j . , J L.".: is..,:.a!?.. t j]!: ii,;;<Ji!.. i'..?"l 7 . ..-cn 1 x p e r 1;: d2;en) ;.d:L.a2:c

- -

?, .! --... : . -u . , . . . . . , . i , . .. :

,

,>,:

~

.

.,

0'

U

-

,...-,

:::.

Bijlage 111 blad 1 .-,

..

,,

'\

\

.

,

-

-

+

"7

il'

I

\

I

1

001

009

.

;z

I I

oat ooz

I I

I

>I

,

, ,

,

I

. .-

g

.

I t

-5 7

I

--. ...

I

, ., .

-:~. u

J

r, E

d

, . d e w

\

8 0

I

:: I

H -

u

I

1 1

0 n \

, \

--, " ..._ .

t

N

a

d

: $ c4

rl

-P

s"

%I

d

~ i j h g eI11 blad J

Bijlage I11 blad 4 .. .. ..... . ... .

.

B i j l a g e I11 b l a d 5

Bijlage 1V blad 1

-- -- ..............................................

BiJlage 1V.Voorbeelden van was- en kleedaccomodaties. (Bronnen : NSF Technieche mededelingen 22-23 en RIJP) In deze bijlage wordt een aantal kleed-wasaccomodaties aangegeven,welke zijn opgezet volgens de zgn.herziene richtlijnen en wordt een voorbeeld gegeven van een kleed-wasaccomodatie die is gecombineerd met een kantine. De gegven schetsen kunnen afhankelijk van de omstandigheden en/of het programma van eisen zonder meer worden gevolgd.Het is echter ook mogelijk dat ontwerpers zich met behulp van deze schetsen een beeld vormen van vat in de herziene richtlijnen wordt bedoeld,zodat deze behulpzaam kunnen zijn bij het ontwerpen van een kleedgebouw.

TOELlCHTlNG OP DE MAATVOERING AANGEGEVEN OP DE TEKENINGEN VAN DE VARIANTEN.

minirnaal

maximaal

bij voorkaur

a (breedte)

2.60m

3.00rn

3,00m

b (lengte)

5.00rn (bija = 3.00 m) 6.10m (bij a = 2.60m)

-

-

d f

J

I

lengie respectievelijk breedte

-

3.25 rn 3.00 m

lengte respectievelijk 2.35 rn 1.80m (1 scheidsrechter) breedte .., . .. 2,60m (2scheidsrechters) uitgaande van c = 2.35 m 3.50 rn (3scheidsrechters) j