AANSPRAKELIJKHEID VAN LEIDINGGEVENDEN. (analyse naar Belgisch recht)

PM/99.110

AANSPRAKELIJKHEID VAN LEIDINGGEVENDEN (analyse naar Belgisch recht)

Uitgangspunt van de uiteenzetting: eerst zeer beknopt overzicht van de verschillende aansprakelijkheidsgronden (in vogelvlucht - een uitgebreide schematische memo kan schriftelijk ter beschikking worden gesteld)

-

vervolgens concrete toepassing op verschillende situaties

-

1.

Wat zijn de mogelijke aansprakelijkheidsgronden?

1.1. •

Privaatrechtelijk

Aansprakelijkheid op basis van een “onrechtmatige daad” = zogenaamde buitencontractuele aansprakelijkheid (1382 BW) benadeelde dient bewijs te leveren van fout + schade + causaal verband

•

Fout kan zowel begaan worden door “foutief handelen” (1382 BW) als door “foutief nalaten te handelen” (1383 BW)

•

Fout kan zowel voortvloeien uit de schending van een specifieke wettelijke bepaling als uit de schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm (criterium = goede huisvader = normaal en redelijk voorzichtig persoon geplaatst in dezelfde externe omstandigheden)

•

Ook aansprakelijkheidsgronden die geen fout vereisen --> objectieve aansprakelijkheid o

Objectieve aansprakelijkheid van de gebrekkige zaak (artikel 1384, lid 1 BW)

bewaarder

van

een

In de praktijk bijna altijd de werkgever (= vennootschap)

o

Werkgever (vennootschap) is aansprakelijk voor de fouten van zijn ondergeschikten (1384, lid 3 BW)

1/15

PM/99.110

•

Enkele specifieke aandachtspunten Objectieve aansprakelijkheid van de exploitant in geval milieuschade (Europese Richtlijn 2004/35 van 21/04/2004): o o o o

zowel in geval van preventieve maatregelen (in geval van een imminente dreiging van milieuschade) als in geval van herstelmaatregelen (in geval milieuschade zich heeft voorgedaan) causaal verband tussen de milieuschade en de uitgeoefende exploitatie-activiteiten volstaat wel verschillende gronden op basis waarvan de exploitant zich kan verweren en die de link aantonen met de algemene zorgvuldigheidsnorm: schade werd veroorzaakt door een derde schade vond plaats ondanks de veiligheidsmaatregelen van de exploitant de handelingen werden gesteld conform de bepalingen van een milieuvergunning + afwezigheid van enige fout of nalatigheid stand van de techniek + afwezigheid van enige fout of nalatigheid

Regelgeving inzake het gebruik van arbeidsmiddelen o o

o

o

•

van

Europese regelgeving, omgezet in nationaal recht De werkgever dient erover te waken dat de arbeidsmiddelen (equipment, machines, werkinstrumenten, ...) die hij ter beschikking stelt van de werknemers, geschikt zijn voor het uit te voeren werk of daartoe behoorlijk zijn aangepast opdat de risico’s en gevaren tot een strikt minimum worden beperkt Indien toch gevaar dat niet kan worden vermeden --> specifieke maatregelen, zoals bijvoorbeeld het gebruik beperken tot een bepaalde groep werknemers die daartoe een specifieke opleiding krijgen Ter beschikking stellen van gebruikshandleidingen mbt gebruik, onderhoud, enz. van de betrokken machines en arbeidsmiddelen

(namelijk gevallen waarin geen Wel bepaalde immuniteiten burgerrechtelijke vordering kan worden ingesteld door de benadeelde):

o

Quasi-immuniteit van de uitvoeringsagenten ==> leidinggevende kan in principe niet op buitencontractuele basis aangesproken worden door een medecontractant van de vennootschap indien zijn fout eigenlijk overeenstemt met een contractuele wanprestatie of indien de schade louter contractuele schade is ==> in dat geval moet de benadeelde medecontractant immers zijn co-contractant aanspreken (= de vennootschap waarin de leidinggevende werkt)

Belangrijke uitzondering: misdrijf

2/15

PM/99.110

o

Quasi-immuniteit van de werkgever en de collega’s ==> leidinggevende kan in geval van een arbeidsongeval in principe niet burgerrechtelijk aangesproken worden door een collega tot vergoeding van schade ==> deze schade wordt immers forfaitair gedekt door de arbeidsongevallenverzekeraar

1.2. •

Er zijn wel uitzonderingen, waarvan de belangrijkste: • opzettelijk veroorzaakte schade • verkeersongeval

Strafrechtelijk

Niet alleen de vennootschap kan strafrechtelijk aansprakelijk gesteld worden, maar ook bepaalde individuele personen binnen de onderneming (bestuurders, afgevaardigde bestuurders, maar eveneens hiërarchisch oversten, leidinggevenden, managers, ...)

uitgangspunt = wie had de mogelijkheid en de middelen om ervoor te zorgen dat er geen strafrechtelijke inbreuk werd gepleegd? “schuldstrafrecht” in België •

•

Overtreding van een strafrechtelijk beteugelde regel o

Klassiek strafrecht dekt brede waaier aan toepassingsgevallen: bijvoorbeeld via figuur van de “onvrijwillige slagen en verwondingen” kan een leidinggevende aansprakelijk gesteld worden voor letsel voortvloeiend uit een ongeval dat veroorzaakt werd door zijn onvoorzichtigheid of gebrek aan voorzorg

o

Anderzijds is er een tendens naar penalisering van allerlei voorschriften in de sfeer van het ondernemingsrecht: fiscaal strafrecht sociaal strafrecht milieustrafrecht vennootschapsrechtelijk strafrecht ...

Wanneer kan men strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld? normaal gezien zowel materieel als moreel element vereist o o

Materieel element: objectieve vaststelling van de overtreding Moreel/intentioneel element: wetens en willens handelen weten of behoren te weten handelen of niet-handelen

soms volstaat gebrek aan voorzichtigheid: bijvoorbeeld “onvrijwillige slagen en verwondingen” soms volstaat zelfs de loutere materiële vaststelling van de inbreuk zonder dat een zeker intentioneel element vereist is: bijvoorbeeld verbod op lozen van afvalstoffen: loutere vaststelling van onrechtmatige lozing volstaat voor de strafbaarheid

3/15

PM/99.110

opgelet: ook strafbaarstelling mogelijk als deelnemer of mededader o

•

2.

bijvoorbeeld: klant of derde komt vrachtwagen laten volladen in de centrale (laden zelf gebeurt door de exploitant en niet door de klant of de derde) --> aansprakelijkheid van de exploitant in geval van overlading (tendens naar niet louter bestraffen van de chauffeur, maar van de onderneming en eventueel ook de leidinggevende verantwoordelijk voor het laden)

Het strafrechtelijk aspect wordt vaak niet onderzocht in banale gevallen; doch wel regelmatig onderzocht in ernstige gevallen (bijvoorbeeld dodelijk arbeidsongeval, grootschalige vervuiling, ...)

Concrete toepassing op enkele situaties 2.1.

Dancing on ice

a) Feiten -

ijsvorming op de parking of aan de ingang van de plant een potentiële klant komt langs, valt op het ijs en breekt zijn been

b) Juridische analyse -

-

-

-

plantmanager dient zijn centrale te beheren als een goede huisvader en dient er in principe dan ook voor in te staan dat de bedrijfsruimten behoorlijk toegankelijk en veilig zijn delegatie is uiteraard mogelijk --> misschien is er een vaste conciërge of een dienst die onder meer bevoegd is voor het ruimen van sneeuw en ijs de klant (= een derde) zou in principe een burgerrechtelijke aansprakelijkheidsvordering kunnen instellen tegen de persoon die verantwoordelijk is voor het ruimen van de parking/inkom (het slachtoffer zal dan natuurlijk wel een fout dienen aan te tonen in hoofde van de door hem burgerlijk aansprakelijk geachte partij) in de praktijk zal dergelijk slachtoffer echter veelal rechtstreeks de vennootschap aanspreken, aangezien de aansprakelijkheid van de vennootschap (ook aansprakelijk voor fouten van ondergeschikten) makkelijker aan te tonen zal zijn dan een specifieke fout van één individu concrete aansprakelijkheid zal uiteraard steeds beoordeeld dienen te worden op basis van de specifieke feitelijke omstandigheden... het is duidelijk dat volgende situaties zouden kunnen leiden tot een verschillende uitkomst mbt aansprakelijkheid: o

Voorbeeld 1: bevoegde persoon heeft al de hele week elke ochtend sneeuw en ijs moeten ruimen en zout gestrooid en heeft hier op een zekere ochtend absoluut geen zin meer in en blijft lekker binnenzitten met een kop koffie in plaats van de sneeuw te ruimen

individuele aansprakelijkheid van de persoon die moest instaan voor het sneeuw- en ijsvrij maken als de leidinggevende heeft vastgesteld dat de sneeuw en/of het ijs niet werd geruimd en dat de toegang er gevaarlijk bijligt, doch niets heeft ondernomen --> ook aansprakelijkheid van de leidinggevende

4/15

PM/99.110

Voorbeeld 2: klant begaf zich uitzonderlijk vroeg naar de bedrijfslokalen en op de parking stond duidelijk een bordje met volgend opschrift

o

Opgelet gladde ondergrond Nog niet gestrooid

-

-

-

in theorie is de persoon die bevoegd is voor het ruimen van de parking eventueel ook strafrechtelijk aansprakelijk (onvrijwillige slagen en verwondingen – letsel door onvoorzichtigheid of gebrek aan voorzorg volstaat) in de praktijk zal er allicht geen strafrechtelijk luik geopend worden (het is tamelijk onwaarschijnlijk dat het slachtoffer strafklacht zou neerleggen tegen de bevoegde persoon of tegen de vennootschap) indien het een zeer ernstig of dodelijk ongeval betreft (het slachtoffer breekt geen been, maar wel zijn nek), dan is er meer kans dat er een strafonderzoek gevoerd wordt (bijvoorbeeld op initiatief van de nabestaanden van het slachtoffer)

2.2.

Geen doorkomen aan

a) Feiten -

persoon rijdt met zijn voertuig de centrale binnen en moet daarbij langs een hefboom passeren net op het ogenblik dat het voertuig onder de hefboom rijdt, klapt de hefboom naar beneden met schade aan het voertuig tot gevolg


-

-

-

-

indien schade te wijten is aan een defect zal de “bewaarder” van de gebrekkige hefboom burgerrechtelijk aansprakelijk gesteld kunnen worden ongeacht of deze bewaarder een fout heeft begaan (= objectieve aansprakelijkheid voor een gebrekkige zaak) de schade moet natuurlijk wel veroorzaakt zijn door een gebrek --> als de getroffen bestuurder eigenlijk snel achter een andere auto probeerde te volgen om de hefboom te kunnen passeren --> eigen fout van het slachtoffer... stel dat het slachtoffer een werknemer is --> maakt dit een verschil uit? in principe wel, aangezien een werknemer in principe geen burgerrechtelijke vordering kan instellen tegen zijn werkgever (de vennootschap) of een collega (bijvoorbeeld de leidinggevende) opdat de sociale rust zou gehandhaafd blijven maar er bestaan enkele uitzonderingen op deze quasi-immuniteit, o.a. in geval van opzet, verkeersongeval, ongeval op de weg van en naar het werk, ... in dit voorbeeld wordt het ongeval mogelijks gekwalificeerd als “verkeersongeval” of minstens als “ongeval op de weg van en naar het werk” --> vordering tegen de verantwoordelijke persoon blijft mogelijk, ook indien dit een collega of de werkgever zou zijn

5/15

PM/99.110

-

in principe geen strafrechtelijke verantwoordelijkheid want geen verwijtbare schuld indien geen intentie --> geen vandalisme, want vandalisme is het moedwillig beschadigen of vernielen van andermans eigendom indien geen lichamelijk letsel --> geen onvrijwillige slagen en verwondingen

2.3.

What goes up, must come down

a) Feiten -

werknemer krijgt de instructie om met een ladder op een mengmolen te klauteren één van de bovenste treden van de ladder is echter verroest en breekt doormidden, waardoor de werknemer naar beneden tuimelt en na een dubbele salto met anderhalve schroef op de grond valt en overlijdt aan zijn verwondingen


-

-

-

-

-

-

duidelijk voorbeeld van een “arbeidsongeval” (ongeval overkomen tijdens de uitoefening van de arbeidstaak) burgerrechtelijke schade-afhandeling zal plaatsvinden via de arbeidsongevallenverzekering van de werkgever (automatisch vergoedingssysteem indien het gaat om een arbeidsongeval) de werknemer zal in principe geen burgerrechtelijke vordering kunnen instellen tegen zijn leidinggevende of tegen de werkgever, tenzij het slachtoffer (of in dit voorbeeld de nabestaanden) zouden kunnen aantonen dat het arbeidsongeval opzettelijk werd veroorzaakt (hetgeen zeer onwaarschijnlijk lijkt in dit voorbeeld)

bovenvermelde immuniteit geldt niet voor de eventuele strafrechtelijke aansprakelijkheid aangezien het gaat om een zeer ernstig arbeidsongeval, zal de dienst Toezicht voor het Welzijn op het Werk ingelicht dienen te worden (dit is een inspectiedienst gespecialiseerd in arbeidsveiligheid) deze dienst zal het dossier volledig onderzoeken en zal een oordeel vellen met betrekking tot de aansprakelijkheden en zal veelal een “pro justitia” opstellen en overmaken aan de arbeidsauditeur (= parket binnen de arbeidsrechtbanken) risico op strafrechtelijke vervolging in dergelijke ernstige gevallen is dan ook reëel bijvoorbeeld: indien uit de inspectie van TWW blijkt dat de leidinggevende wist of behoorde te weten dat de ladder bijzonder gammel was en aan vervanging toe was, zal hij mogelijks aansprakelijk gesteld kunnen worden voor onvrijwillige slagen en verwondingen (gebrek aan voorzichtigheid en/of gebrek aan voorzorg) welke leidinggevende zou geviseerd kunnen worden? afgevaardigd bestuurder? rechtstreekse hiërarchische overste? in de praktijk zal men nagaan wie bevoegd was en wie de middelen had om het incident te voorkomen zo zal de plantmanager in principe niet aansprakelijk geacht worden indien deze een externe of interne technische dienst belast heeft met het

6/15

PM/99.110

-

regelmatig nakijken van al het werkmateriaal en met het herstellen van materiaal of het aankopen van nieuw materiaal indien nodig de kaarten liggen anders als deze technische dienst bijvoorbeeld geen eigen beslissingsbevoegdheid heeft maar wel een onderhoudsrapport zouden hebben overgemaakt aan de plantmanager waaruit blijkt dat de ladder dringend vervangen dient te worden door een nieuwe ladder, maar de plantmanager dit advies naast zich heeft neergelegd belang van duidelijke en overzichtelijke delegatie

2.4.

Kort door de bocht

a) Feiten -

vrachtwagen wordt slecht geladen (cementzakken) de vrachtwagenchauffeur vertrekt snel en maakt een scherpe bocht om de parking te verlaten en de openbare weg op te rijden verschillende cementzakken vallen daardoor van de vrachtwagen en komen terecht op een ander voertuig


-

-

-

-

slachtoffer is een derde --> geen arbeidsongeval derde kan een burgerrechtelijke aansprakelijkheidsvordering instellen tegen de persoon die de cementzakken slecht heeft opgeladen (bijvoorbeeld: vergeten vast te zetten) in theorie zou het ook mogelijk zijn dat de derde de leidinggevende aansprakelijk stelt (bijvoorbeeld: indien alle vrachtwagens van de firma manifest slecht geladen worden doordat er structureel slechte instructies worden gegeven en ondermaats materiaal wordt verschaft) –-> in de praktijk: bewijsprobleem voor slachtoffer? eventueel vordering mogelijk tegen de vennootschap, aangezien deze als werkgever aansprakelijk is voor de fouten van haar ondergeschikten en eventueel ook als eigenaar/bewaarder van de slecht geladen vrachtwagen (geen normaal kenmerk van een geladen vrachtwagen dat de cementzakken eraf vallen wanneer men een bocht maakt, dus gebrek in de zaak) variatie: cementzakken vallen er al af op het bedrijventerrein en komen terecht op een werknemer --> arbeidsongeval afhandeling schade via arbeidsongevallenverzekeraar werknemer kan in principe geen claim instellen tegen de werkgever of een collega (bijvoorbeeld tegen de leidinggevende die bevoegd is voor het laden en lossen van vrachtwagens), tenzij opzet in hoofde van de werkgever/collega of indien het ongeval gekwalificeerd zou worden als verkeersongeval (doch dit laatste is niet altijd evidente discussie bij ongevallen op de werf) ongeacht of het slachtoffer een derde is of een werknemer, kan het onderzoek van het strafdossier eventueel uitwijzen dat een bepaalde persoon (of de vennootschap op zich) ook strafrechtelijk schuld treft:

7/15

PM/99.110

mogelijks aansprakelijkheid leidinggevende indien deze roekeloze instructies zou hebben gegeven bij het opladen van de vrachtwagen (onvrijwillige slagen en verwondingen) mogelijks aansprakelijkheid van de vennootschap als geheel of van de plantmanager indien bijvoorbeeld blijkt dat er een structureel gebrek was aan duidelijke instructies, opleidingen, technisch geschoold personeel, enz. om dergelijke ongevallen te voorkomen

o

o

2.5.

Stroompanne

a) Feiten -

leidinggevende laat zijn personeel werken uitvoeren werknemers trekken een elektriciteitskabel over en hierdoor valt de aanpalende woonwijk zonder elektriciteit

b) Juridische analyse

-

buurtbewoners kunnen mogelijks een schadeclaim instellen tegen de aansprakelijke persoon (natuurlijke persoon of rechtspersoon) mogelijks aansprakelijkheid van leidinggevende indien bewezen kan worden dat deze foutief of onzorgvuldig heeft gehandeld (bewijsprobleem) dient concreet beoordeeld te worden: bijvoorbeeld allicht plicht om de verschillende plannen op te vragen en in te kijken alvorens er boringen of graafwerken worden uitgevoerd, doch waarschijnlijk minder evident om fout aan te tonen indien het gaat om zeer beperkte werken waarbij niet redelijkerwijze verwacht kon worden dat een kabel geraakt zou worden

-

strafrechtelijke verantwoordelijkheid lijkt in dergelijk geval zo goed als uitgesloten te zijn

-

2.6.

Hoogtevrees

a) Feiten -

leidinggevende beveelt een werknemer om met een ladder op het dak van het gebouw te klimmen werknemer heeft echter hoogtevrees en geeft dit ook aan leidinggevende dringt aan werknemer doet het, maar valt naar beneden


-

-

arbeidsongeval hoewel het allicht een (zware) fout was van de leidinggevende om de werknemer de ladder op te sturen, terwijl de leidinggevende wist dat de betrokken werknemer kampte met hoogtevrees, zal dit nog niet inhouden dat de leidinggevende ook met opzet het arbeidsongeval heeft veroorzaakt afhandeling van de schade zal dus plaatsvinden via de arbeidsongevallenverzekeraar, zonder mogelijkheid tot burgerrechtelijke claim tegen de werkgever of de leidinggevende als het slachtoffer (of de nabestaanden) kunnen aantonen dat het arbeidsongeval toch met opzet werd veroorzaakt, dan kunnen zij toch een

8/15

PM/99.110

schadeclaim instellen (bijvoorbeeld voor het gedeelte dat niet gedekt wordt door de forfaitaire arbeidsongevallenverzekering) -

-

mogelijkheid tot strafrechtelijke aansprakelijkheid van de leidinggevende zo kan de leidinggevende bijvoorbeeld schuldig bevonden worden aan onvrijwillige slagen en verwondingen (toebrengen van letsel door gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg) indien opzet bewezen zou worden, kan het gaan om een andere kwalificatie (bijvoorbeeld vrijwillig toebrengen van slagen en verwondingen, slagen en verwondingen met de dood tot gevolg, doodslag, moord, ... afhankelijk van het bewijs van de concrete intentie van de dader alsook van de eventuele voorbedachte rade)

2.7.

Veiligheidshelm

a) Feiten -

personeel loopt rond op werf zonder veiligheidshelm riskeert de leidinggevende aansprakelijkheid?


in geval van ongeval met werknemer --> arbeidsongeval in principe geen schadeclaim mogelijk tegen werkgever of collega

-

eventueel strafrechtelijke aansprakelijkheid van de leidinggevende (of van de vennootschap)

-

dit zal beoordeeld dienen te worden op basis van de concrete feitelijke elementen... er zijn verschillende situaties denkbaar, telkens met een andere uitkomst, bijvoorbeeld:

o

o

o

vb 1: de werknemer in kwestie kreeg duidelijke instructie om een veiligheidshelm te dragen en dit stond ook duidelijk aangegeven op signalisatie --> werknemer vergeet uitzonderlijk zijn helm op te zetten en krijgt een voorwerp op het hoofd --> in principe geen aansprakelijkheid van de leidinggevende vb 2: de leidinggevende wist dat één bepaalde werknemer nooit zijn veiligheidshelm droeg en liet dit maar gewoon gebeuren --> mogelijks gebrek aan ingrijpen vanwege de leidinggevende --> mogelijks onvrijwillige slagen en verwondingen (al zal een rechter uiteraard ook rekening houden met de eigen fout van de werknemer op basis van alle elementen van het dossier, bijvoorbeeld signalisatie, veiligheidsreglement, enz.) vb 3: binnen de firma bestaat er geen veiligheidsreglement, werd er nergens signalisatie aangebracht en werd ook helemaal niet aangegeven dat het personeel een helm diende te dragen --> leidinggevende of de vennootschap kunnen strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld wegens onvrijwillige slagen en verwondingen (duidelijk gebrek aan voorzorg)

9/15

PM/99.110

-

-

tip: steeds de personeelsleden een document laten ondertekenen bij aanwerving, waarin zij verklaren dat zij te allen tijde de veiligheidsvoorschriften zullen naleven, o.a. dragen van veiligheidshelm op de werf --> duidelijk bewijs dat de werknemer wist dat hij een helm moest dragen tip 2: overal duidelijk signalisatie aanbrengen dat de werf enkel betreden mag worden met veiligheidshelm --> zo is men ook gedekt ten aanzien van derden (die immers niet noodzakelijk een document hebben ondertekend)

2.8.

Slecht product

a) Feiten -

de klant krijgt een slecht product geleverd is de leidinggevende (bijvoorbeeld aansprakelijk?

productiemanager)

hiervoor


-

-

-

-

-

benadeelde partij = medecontractant van de vennootschap (namelijk koper) in principe kan de benadeelde dan ook enkel een contractuele vordering instellen tegen de vennootschap (verkoper) wegens niet-conforme levering of wegens verborgen gebreken in de geleverde goederen normalerwijze dus geen persoonlijke aansprakelijkheid van de leidinggevende wat indien de benadeelde geen contractspartij is van de vennootschap doch een derde (bijvoorbeeld: betonnen constructie stort in door een volledig slechte samenstelling van het product en hierdoor wordt een derde bedolven)? deze derde (of diens nabestaanden) kan theoretisch gezien een schadeclaim instellen tegen de aansprakelijke persoon (bijvoorbeeld tegen de productiemanager), maar zal daartoe wel het bewijs dienen te leveren van een fout, de schade en het oorzakelijk verband tussen beide hypothetisch geval: productiemanager was op de hoogte van een verkeerd en zelfs gevaarlijk (bijvoorbeeld sterk vervuild) mengsel, doch heeft dit toch laten verwerken en dit was de oorzaak van het schadegeval --> productiemanager zou aansprakelijk gesteld kunnen worden (benadeelde moet de concrete fout uiteraard wel kunnen bewijzen, hetgeen waarschijnlijk helemaal niet evident zal zijn) benadeelde zal zich allicht eerder richten tot de vennootschap

2.9.

Niet-gekeurde vrachtwagen

a) Feiten -

voertuig moet naar de keuring er is echter teveel werk leidinggevende zegt aan de chauffeur dat hij goederen moet gaan afleveren in plaats van naar de technische keuring te gaan

10/15

PM/99.110

-

er gebeurt een verkeersongeval waarbij de werknemer manifest niet tijdig kon remmen voor een overstekende voetganger


het slachtoffer kan een schadeclaim instellen tegen de persoon die aansprakelijk is voor het ongeval in principe zal dit de chauffeur zijn indien het slachtoffer van oordeel is dat de vennootschap of de leidinggevende aansprakelijk is voor het verkeersongeval, zal het slachtoffer dienen te bewijzen dat het ongeval in oorzakelijk verband staat met het niet laten keuren van het voertuig (bewijs zal moeilijk geleverd kunnen worden) o

o

o

o

o

o

-

het is niet omdat de chauffeur niet tijdig is kunnen stoppen dat dit daarom automatisch te wijten was aan de werking van de remmen... misschien was de chauffeur gewoon onoplettend... of misschien sprong de voetganger plotseling op de rijbaan om over te steken... in het overgrote merendeel van de gevallen zal de aansprakelijkheid ofwel bij de chauffeur liggen ofwel bij de voetganger slechts in zeer uitzonderlijke gevallen zou de aansprakelijkheid van de vennootschap of van de leidinggevende eventueel weerhouden kunnen worden, bijvoorbeeld indien deze het bewuste voertuig gedurende zeer lange tijd niet naar de technische controle heeft gestuurd en het duidelijk is dat het ongeval net veroorzaakt werd doordat het voertuig niet tijdig naar de technische keuring werd gebracht (bijvoorbeeld vrachtwagen was dermate versleten dat de remmen het helemaal niet meer deden --> kon niet stoppen) opdat de leidinggevende aansprakelijk zou worden gesteld, dient het slachtoffer de concrete fout in hoofde van de leidinggevende te bewijzen --> hij zal met andere woorden moeten aantonen dat het die concrete leidinggevende was die instond voor het wagenpark van de betoncentrale doch dat deze heeft nagelaten om de vrachtwagen op controle te sturen (moeilijk bewijs) de leidinggevende zou zich bijvoorbeeld kunnen verschuilen achter het feit dat in werkelijkheid een aparte fleet manager zich bezig houdt met alle bedrijfsvoertuigen en dat het deze persoon is die instaat voor het wagenpark van het bedrijf of dat hij reeds meldde aan zijn directeur dat de vrachtwagens gekeurd dienden te worden doch dat hier geen tijd voor was, enz. in de praktijk zal het gemakkelijker zijn voor het slachtoffer om zich te richten tegen de vennootschap, die als werkgever immers ook aansprakelijk is voor de fouten van haar werknemers

eventueel ook strafrechtelijke aansprakelijkheid voor het in het verkeer brengen van een voertuig zonder dat dit voorzien is van een geldig keuringsbewijs

2.10. Afval lozen a) Feiten -

afvalstoffen worden geloosd in een rivier

11/15

PM/99.110

-

is de plantmanager persoonlijk aansprakelijk?


-

slachtoffers kunnen eventueel een (burgerrechtelijke) schadeclaim instellen tegen de aansprakelijke persoon aansprakelijkheid zal steeds in concreto beoordeeld dienen te worden o wie was binnen de onderneming bevoegd voor het beheren en verwerken van de afvalstoffen o indien dit de plantmanager was, dient nagegaan te worden of hij op de hoogte was (of redelijkerwijze op de hoogte had dienen te zijn) van de onrechtmatige lozing van afvalstoffen gaf hij de instructie? had hij het nauwkeuriger dienen op te volgen? wist hij het eigenlijk, maar heeft hij maar laten begaan? heeft hij de bewuste taak gedelegeerd zonder verdere controle? ... o hoe belangrijker de omvang van de lozing(en), hoe moeilijker aangenomen zal worden door een rechter dat een plantmanager er niets van wist o in de praktijk zal het eenvoudiger zijn voor de slachtoffers om aan te tonen dat de vennootschap aansprakelijk is voor de lozing (in plaats van één of meer welbepaalde personen) het lozen van afvalstoffen wordt ook strafrechtelijk gesanctioneerd zelfs geen opzet of nalatigheid vereist... het loutere lozen van de afvalstoffen is strafbaar de schuldige personen, riskeren dan ook strafrechtelijk vervolgd te worden ook strafrechtelijke veroordeling van de vennootschap mogelijk

2.11. Vechtpartij a) Feiten -

vechtpartij tussen twee werknemers één van deze werknemers loopt verwondingen op


-

-

de verwonde werknemer zal in dit geval uitzonderlijk toch een schadeclaim kunnen instellen tegen zijn agressieve collega, aangezien de verwondingen met opzet werden toegebracht (opzet is één van de uitzonderingen op de quasi-immuniteit van de werkgever en de collega’s) in principe zal de leidinggevende geen aansprakelijkheid riskeren (tenzij hij zelf diegene was die de opzettelijke verwondingen heeft toegebracht aan de werknemer in kwestie) de persoon die slagen en verwondingen heeft toegebracht aan de getroffen werknemer zal uiteraard ook strafrechtelijk aansprakelijk kunnen worden gesteld

12/15

PM/99.110

2.12. Onveilige machine a) Feiten -

werknemers werken met een onveilige machine daarbij vindt op een bepaald ogenblik een arbeidsongeval plaats


-

-

-

de werknemer zal geen burgerrechtelijke schadeclaim kunnen instellen tegen zijn leidinggevende, noch tegen de werkgever (quasi-immuniteit), zelfs in geval van (zware) fout enkel vordering mogelijk in geval van opzet, doch dergelijke situatie is bijzonder zeldzaam en nagenoeg onbekend in de rechtspraak de afhandeling van de schade zal dus plaatsvinden via de arbeidsongevallenverzekeraar hoe ernstiger het arbeidsongeval, hoe meer kans dat er ook een strafrechtelijk staartje komt aan het incident de werkgever en/of de leidinggevende(n) kunnen mogelijks veroordeeld worden op strafgebied, afhankelijk van de concrete beoordeling van het dossier twee extreme voorbeelden om de concrete toetsing te illustreren o vb 1: de werkgever en/of de leidinggevende organiseerde regelmatige rondgangen om de werking en de toestand van de verschillende machines te controleren en op te volgen --> daarbij was reeds opgemerkt dat de machine gevaarlijk was, doch de gevaarlijke situatie kon niet weggenomen worden --> er was met allerhande signalisatie aangegeven waarop gelet moest worden --> er werden speciale opleidingen en/of veiligheidsoefeningen georganiseerd waarbij de gevaren werden uitgelegd en waarbij werd geleerd hoe met de machine gewerkt kon worden zonder risico ==> vermoedelijk geen aansprakelijkheid in geval er toch een ongeval plaatsvindt o vb 2: de preventieadviseur had reeds meermaals in verslaggeving aan de werkgever (en de leidinggevende) aangegeven dat de machine bijzonder gevaarlijk was en had reeds voorstellen geformuleerd om op eenvoudige wijze het gevaar uit te sluiten of minstens sterk te beperken (bijvoorbeeld afscherming van draaiende onderdelen, enz.), maar de bevoegde leidinggevende had deze adviezen naast zich neergelegd ==> vermoedelijk wel aansprakelijkheid van de bevoegde leidinggevende

2.13. Vertragingsvergoeding

a) Feiten -

betonblokken dienen tegen een bepaalde datum en op een bepaald uur op een werf van een klant afgeleverd worden vertraging bij de levering doet dwangsom lopen van 1000 EUR per begonnen uur vertraging wegens tegenslag in de timing, komt de deadline serieus in het gedrang

13/15

PM/99.110

-

-

leidinggevende beveelt aan de chauffeur van de vrachtwagen om plankgas te geven en kost wat kost voor het verstrijken van de deadline te arriveren met de bestelde lading chauffeur doet dit en (i) rijdt door het rood en (ii) wordt geflitst


-

-

-

-

-

in dergelijk geval is er in principe geen sprake van een burgerrechtelijke schadeclaim het gaat daarentegen wel om strafrechtelijk gesanctioneerde inbreuken o door het rood rijden o te snel rijden gelet op de aard van de inbreuken zal er sowieso een strafprocedure volgen voor de politierechter normaal gezien is enkel de chauffeur persoonlijk aansprakelijk voor zijn inbreuken op de wegcode in principe is de leidinggevende niet aansprakelijk (het is immers niet de leidinggevende die door het rood is gereden of die geflitst werd) indien de chauffeur echter kan aantonen dat zijn leidinggevende hem ertoe had aangezet om desnoods door het rood te rijden en dat hij zijn ontslag zou krijgen indien hij niet op tijd zou leveren, kan dit er mogelijks toe leiden dat de chauffeur niet of slechts zeer mild wordt gestraft de leidinggevende riskeert in dergelijk geval een eventuele veroordeling wegens aanzetten tot het plegen van een misdrijf stel: de chauffeur overrijdt in zijn haast een fietser in de bebouwde kom, die hij manifest had kunnen ontwijken indien hij zijn snelheid beperkt had tot de maximale toegelaten snelheid van 50km/u uit het strafdossier blijkt (op basis van de GSM-gegevens van de chauffeur) dat zijn leidinggevende (die meteen ook geïdentificeerd kon worden aan de hand van de GSM-gegevens) hem ertoe had aangezet om plankgas te geven en niet te vertragen in de bebouwde kom

leidinggevende riskeert zowel burgerrechtelijke als strafrechtelijke aansprakelijkheid aangezien zonder zijn fout (roekeloze instructie) de schade zich niet had voorgedaan normaal voorzichtige leidinggevende had allicht gemeld aan zijn chauffeur dat hij zijn best diende te doen om de deadline te respecteren, doch dat hij zich uiteraard wel strikt aan de verkeersregels diende te houden chauffeur zal ongetwijfeld ook aansprakelijk blijven

2.14. Nachtarbeid

a) Feiten -

-

leidinggevende beveelt zijn werknemers om, ondanks het zonet aflopen van hun normale dagelijkse shift, nog heel de nacht te blijven doorwerken tot hun karwei helemaal af is kan de leidinggevende persoonlijk aansprakelijk gesteld worden?

14/15

PM/99.110


-

-

-

-

de wetgever heeft verschillinde arbeidsgerelateerde inbreuken strafbaar gesteld (recent gecodificeerd in het sociaal strafwetboek) het is o.a. strafbaar om een werknemer nachtarbeid te laten verrichten (behoudens in de wettelijk bepaalde uitzonderingsgevallen) als de wetgeving inzake nachtarbeid wordt overtreden, riskeert de “werkgever, zijn aangestelden en/of zijn lasthebbers” strafvervolging het begrip “werkgever” wordt autonoom geïnterpreteerd in het strafrecht en omvat ook iedereen die zich als dusdanig opstelt (bijvoorbeeld de persoon die mensen aanneemt en ontslaat, die de lonen uitbetaalt, enz.) het begrip “aangestelde” omvat ook de leidinggevenden in dit voorbeeld zou de leidinggevende derhalve persoonlijk vervolgd en veroordeeld kunnen worden indien hij zijn werknemers laat werken buiten de grenzen van hetgeen wettelijk toegelaten is in het kader van de arbeidswetgeving (onder andere betreffende toegestane nachtarbeid) sancties zijn zwaar o dure boetes o boete per werknemer in dit voorbeeldje zou de strafrechtelijke boete kunnen oplopen tot 3.000 EUR per werknemer ==> voor een ploeg van 20 werknemers dus al 60.000 EUR ter informatie: dit voorbeeld ivm nachtarbeid valt nog onder een tamelijk “milde” categorie van sancties (sanctie van niveau 2) zwaarste sancties = niveau 4 (bijvoorbeeld in geval van niet aangegeven arbeid) --> boetes tussen 3.600 en 36.000 EUR per werknemer (!) naleving regels ivm sociaal strafrecht = zeer belangrijk

Brussel, 25 maart 2013

Patrick MARNEF

Frederik OFFERMANS

Contactgegevens: Advocatenassociatie “van Cutsem Wittamer Marnef & Partners” Louizalaan 137/1 1050 Brussel [email protected]

15/15

AANSPRAKELIJKHEID VAN LEIDINGGEVENDEN. (analyse naar Belgisch recht)

Recommend Documents