A T. canis fejlődése. Toxocarosis. Dr. KOBULEJ Tibor Allatorvostudományi Egyetem Altalános Állattani és Parazitológiai Tanszéke, Budapest

Parasit. H u n g 10. 1977.

Toxocarosis Dr. K O B U L E J Tibor Allatorvostudományi Egyetem Altalános Állattani és Parazitológiai Tanszéke, Budapest " T o x o c a r o s i s . " - Kobulej,

T. - Parasit.

Hung.

H). 17-28.

1977.

A B S T R A C T , I n t h i s r e v i e w p a p e r the a u t h o r d i s c u s s e s l i t e r a r y data i n c l u d i n g a l s o the r e s u l t s o f h i s o w n r e s e a r c h g r o u p c o n c e r n i n g the l i f e c y c l e of T o x o c a r a c a n i s , p a t h o l o g i c s i g n i f i c a n c e of m i g r a t i n g T o x o c a r a - l a r v a e , e p i d e m i o l o g y and c o n t r o l of t o x o c a r o s i s . S p e c i a l c o n s i d e r a t i o n i s g i v e n t o the r o l e of p a r a t e n i c h o s t s i n s p r e a d i n g the i n f e c t i o n and t o the c h a r a c t e r i s t i c s o f m i g r a t i o n of l a r v a e w i t h i n the o r g a n i s m o f t h e p a r a t e n i c h o s t . I t i s s t r e s s e d t h a t t h e p r o b l e m o f t o x o c a r o s i s as a n i m p o r t a n t h e l m i n t h o z o o n o s i s r e q u i r e s i n c r e a s i n g a t t e n t i o n . 62 r e f e r e n c e s a r e cited.

A h á z i á l l a t o k t o x o c a r o s i s á n a k az o k o z ó i - a T o x o c a r a c a n i s ( W e r n e r , 1 7 8 2 ) , a T . m y s t a x ( Z e d e r , 1800) é s a T . v i tu lórum ( G o e z e , 1782) - f e l é a k k o r f o r d u l t a h e l m i n t o l ó g u s o k é r d e k ­ l ő d é s e , a m i d ő n k i d e r ü l t , hogy a T . c a n i s f e r t ő z é s r e a l k a l m a s l á r v á i egy s o r u n . p a r a t e n i k u s g a z d á b a n i s m e g t e l e p e d n e k , de n e m á l l a p o d n a k m e g a n n a k v a l a m e l y i k s z e r v é b e n , h a n e m h ó ­ n a p o k o n k e r e s z t ü l v á n d o r o l n a k s z e r v e z e t é b e n . F o k o z t a az é r d e k l ő d é s t a k é s ő b b i e k b e n az a f e l i s m e r é s i s , a m e l y s z e r i n t e l á r v á k p a r a t e n i k u s g a z d á j a az e m b e r i s , t o v á b b á , a k ü l ö n f é l e s z e r v e k b e v a g y é p p e n a s z e m b e é s az a g y v e l ő b e j u t ó l á r v á k s ú l y o s , e s e t e n k é n t i r r e v e r z i b i l i s elváltozások okozói lehetnek. A z érdeklődés e r e d m é n y e k é n t kibontakozó kutatás azóta m á r t i s z t á z t a a genus e g y i k k é p v i s e l ő j é n e k , - a T . c a n i s - n a k - a fejlődését, kórtani j e l e n t ő s é g é t , az á l t a l a o k o z o t t i g e n v e s z é l y e s h e l m i n t h o z o o n o s i s j á r v á n y t a n á t , s így m a m á r o t t t a r t u n k , hogy e z e k n e k az i s m e r e t e k n e k a b i r t o k á b a n a s i k e r r e m é n y é b e n s z e r v e z h e t j ü k a b á n t a l o m e l ­ l e n i t e r v s z e r ű v é d e k e z é s t . E z n e m c s u p á n egy é r d e k e s á l l a t e g é s z s é g ü g y i f e l a d a t , h a n e m a környezet v é d e l m é r ő l szóló törvény elfogadásával m i n d e n gyakorló állatorvos törvényes k ö ­ telessége.

A T. canis fejlődése A T . c a n i s f e j l ő d é s e az e g é s z e n f i a t a l g a z d á b a n - a k u t y á b a n - a z A s c a r i s é s P a r a s c a r i s g e ­ nusokba tartozó fajok fejlődésére emlékeztet. A vékonybélben élősködő férgek nőstényei igen nagy m e n n y i s é g b e n t e r m e l i k a v a s t a g b u r k u , 7 5 - 9 5 x 6 0 - 7 5 u m á t m é r ő j ű p e t é k e t . E z e k e m b r y o n á l ó d á s a a t a l a j o n i n d u l m e g . K e d v e z ő k ö r ü l m é n y e k között (18-23 ° C , n e d v e s s é g ) 10-14 nap a l a t t k i a l a k u l az 1 . l á r v a , a m e l y n e m h a g y j a e l a p e t e b u r k o t , h a n e m e z e n b e l ü l 5 - 8 n a p m ú l v a v e d l i k é s 2. s t á d i u m ú , u n . f e r t ő z é s r e (invázióra,) a l k a l m a s l á r v á v á l e s z . E z utóbbi az e l l e n ­ álló p e t e b u r o k b a n nedves, árnyékos h e l y e n hónapokig é l e t b e n m a r a d . A gazda (kutya) l e g g y a k r a b b a n i n v á z i ó r a a l k a l m a s l á r v á k a t t a r t a l m a z ó peték e l f o g y a s z t á s a á l ­ t a l f e r t ő z ő d i k . A m e n n y i b e n 3 - 5 h e t e s ( 4 9 , 1 8 ) , e s e t l e g e n n é l v a l a m i v e l k o r o s a b b , de 4 h ó n a p ­ n á l n e m i d ő s e b b ( 3 0 ) k u t y a k ö l y k ö k f e r t ő z ő d n e k , a v é k o n y b é l b e n az e m é s z t ő n e d v e k k ö z r e m ű ­ ködésével kiszabadult lárvák un. hepato-pulmonális vándorlásba kezdenek, m a j d a légutak, a garat, a nyelőcső és gyomor közvetítésével i s m é t a vékonybélbe jutnak, ahol hamar i v a r ­ érettségre tesznek szert.

A f a j n a k a N e o a s c a r i s T r a v a s s o s , 1927 g e n u s b ó l a T o x o c a r a S t i l e s , 1 9 0 5 g e n u s b a v a l ó á t ­ h e l y e z é s é t 1 9 7 0 - b e n j a v a s o l t a W A R R E N , j o g g a l , a z o n az a l a p o n , hogy a T . c a n i s - t ó l é s a T . m y s t a x - t ó l n e m k ü l ö n b ö z i k m o r f o l ó g i a i l a g o l y a n m é r t é k b e n , h o g y a z i n d o k o l n á az ö n á l l ó genusba való t a r t o z á s t (56).

A v á n d o r l á s a l a t t , a m e l y 9 n a p o t v e s z i g é n y b e (43, 4 9 ) , a 2. s t á d i u m a l á r v á k m é g a tüdőben v e d l e n e k é s m i n t 3. s t á d i u m ú l á r v á k j u t n a k a v é k o n y b é l b e . I t t t o v á b b i k é t v e d l é s u t á n - a z i n ­ v á z i ó t ó l s z á m i t o t t 3 0 - 3 5 nap m ú l v a - k i a l a k u l az i v a r é r e t t f é r e g p o p u l á c i ó , a m e l y n e k 9 - 1 8 c m h o s s z ú n ő s t é n y e i ó r i á s i t ö m e g b e n t e r m e l i k a p e t é k e t (32., 4 9 ) , A gazda k o r á n a k e l ő r e h a l a d á s á v a l c s ö k k e n annak fogékonysága a T o x o c a r a iránt: 5-16 hetes k o r o n túl a b é l b e j u t o t t T o x o c a r a - p e t é k b ő l k i s z a b a d u l t l á r v á k v á n d o r l á s n a k i n d u l n a k , a fenn j e l z e t t ú t o n e l j u t n a k a t ü d ő b e , de i t t v á n d o r l á s u k ú t j a i r á n y t v á l t o z t a t , m e r t n e m a l é g u t a k i r á n y á b a v á n d o r o l n a k t o v á b b , h a n e m a n a g y v é r k ö r b e j u t n a k , s e n n e k k ö z v e t í t é s é v e l külftnf é l e s z e r v e k b e k e r ü l n e k . E z e k a l á r v á k n e m f e j l ő d n e k ( n e m v e d l e n e k ) , de h ó n a p o k o n ( t a l á n éveken) k e r e s z t ü l é l e t k é p e s állapotban m a r a d n a k a gazda s z e r v e z e t é b e n . E z e k a l á r v á k , ha gazdájuk t ö r t é n e t e s e n s z u k a , a v e m h e s s é g a l a t t a m a g z a t o k b a i s b e k e r ü l n e k , így e z e k f e r t ő ­ z ö t t e n s z ü l e t n e k . K ö l y k e z é s u t á n az a n y a s z e r v e i b e n l e v ő l á r m á k e g y r é s z e a t e j m i r i g y b e j u t é s a s z ü l e t é s utáni 20. n a p i g a t e j j e l f o l y a m a t o s a n ürül (51), a l k a l m a t adva a s z o p ó s k u t y a k ö l y k ö k i l y e n m ó d o n v a l ó f e r t ő z ő d é s é n e k is*. ' ' K i f e j l e t t kutyák patens f e r t ő z ő d é s é r e csak j ó v a l ritkábban k e r ü l s o r . Előfordul, hogy szop­ t a t ó s z u k á k b a n p a t e n s T o x o c a r a - i n v á z i ó l é t e s ü l . S P R E N T (50) k í s é r l e t i m e g f i g y e l é s e i a l a p j á n e z t a z z a l m a g y a r á z z a , h o g y az a n y á k k ö l y k e i k n y a l o g a t á s a ( t i s z t o g a t á s a ) s o r á n az u t ó b b i a k b ó l esetenkint ürülő 3 . - 4 . stádiumú lárvákat l e n y e l i k , s ezekből vékonybelükben i v a r é r e t t féreg­ populáció k e l e t k e z i k . N i n c s e n annak a l e h e t ő s é g e s e m k i z á r v a , hogy a m á r k o r á b b a n f e r t ő z ő ­ dött, m a j d v e m h e s szukában a f i a l á s k o r " m o b i l i z á l t ' l á r v á k f e j l ő d é s n e k i n d u l n a k é s belőlük n e m c s a k a t e j m i r i g y b e j u t , h a n e m egy r é s z ü k a t ü d ő b ő l a l é g u t a k é s a g a r a t k ö z v e t i t é s é v e l az e m é s z t ő c s a t o r n á b a k e r ü l , s i t t i v a r é r e t t f é r e g p o p u l á c i ó t l é t e s f t (50). O S H I M A (38) s z e r i n t kifejlett gazdák patens f e r t ő z ő d é s é t a nőstények hormonháztartásában a v e m h e s s é g g e l és kölykezéssel összefüggő változások segítik elő. G R E V E (18) 1 é v e s kutyákban m e s t e r s é g e s e n k i s z a b a d í t o t t 2. stádiumú l á r v á k n a k b ő r a l á t ö r ­ t é n t b e f e c s k e n d e z é s é v e l l é t e s í t e t t p a t e n s i n v á z i ó t . W A R R E N (55) 2 . s t á d i u m ú T o x o c a r a - l á r ­ vákat t a r t a l m a z ó e g e r e k s z e r v e i n e k k i f e j l e t t kutyákkal való m e g e t e t é s é v e l l é t e s i t e t t enyhe p a t e n s T o x o c a r a - f e r t ö z ö t t s é g e t . W E B S T E R - n e k (57) p e d i g i g e n n a g y s z á m ú l á r v á t t a r t a l m a z ó petének s z á j o n át való b e v i t e l é v e l s i k e r ü l t patens T o x o c a r a - f e r t ö z ö t t s é g e t l é t e s í t e n i e k i f e j l e t t kutyában.

A p a r a t e n i k u s gazdák szerepe a T. canis f e j l ő d é s é b e n és t e r j e d é s é b e n A T . c a n i s u n . p a r a t e n i k u s g a z d á i b a n az i n v á z i ó r a a l k a l m a s l á r v á k m e g t e l e p s z e n e k , n e m f e j ­ l ő d n e k , de s o k á i g - t ö b b h ó n a p i g , e s e t l e g 1 é v i g i s - é l e t b e n m a r a d n a k . E z e k a l á r v á k f o g é ­ kony, f i a t a l gazdába (kutyába) jutva folytatják fejlődésüket é s i v a r é r e t t féregpopuláció k i a l a ­ kulását e r e d m é n y e z i k . E z é r t â paratenikus gazdáknak fontos s z e r e p j u t a T . canis t e r j e d é sében. F Ü L L E B O R N e l s ő k é n t á l l a p í t o t t a m e g , h o g y az e g é r a T . c a n i s p a r a t e n i k u s g a z d á j a ( 1 6 ) . Azóta s z á m o s s z e r z ő vizsgálta a T o x o c a r a - l á r v á k viselkedését inadekvát gazdákban és a kö­ vetkező állatfajokról állapította m e g , hogy a T . canis paratenikus gazdái: e g é r , patkány, ten­ g e r i m a l a c ( 4 8 , 2 4 , 3 8 , 2 9 , 4 5 , 6, 7, 4 0 , 3 7 , 2 1 , 5 4 ) , s e r t é s ( 5 2 , 6 2 , 1 0 ) , h á z i n y ú l ( 8 , 1 2 ) , borjú (14), k e c s k e g i d a (46), házityúk, p u l y k a , g a l a m b (53, 1 7 , 33, 26), a m a j m o k k ö z ü l a P a p i o a n u b i s é s a M a c a c a s i n i c a ( 1 , 1 3 ) , f ö l d i g i l i s z t a ( 2 5 , 3 3 ) , e m b e r ( 3 , 2, 3 1 , 1 9 , 1 5 , 4 4 , 4 , 4 1 , 1 3 , 9, 2 8 , 4 7 , 6 0 ) . A T . c a n i s p a r a t e n i k u s g a z d a k ö r e t e h á t i g e n s z é l e s é s n i n c s k é t s é g a f e l ő l , h o g y az vizsgálatok m é g s z á m o s további paratenikus gazda l é t e z é s é t fogják kideríteni.

ezirányú

M i u t á n n y i l v á n v a l ó v á l e t t , h o g y a T . c a n i s p a r a t e n i k u s g a z d á j a az e m b e r i s , f o n t o s s á v á l t a faj l á r v á i v i s e l k e d é s é n e k a t i s z t á z á s a a p a r a t e n i k u s g a z d á b a n . E n n e k a v i z s g á l a t á r a l e g a l k a l ­ m a s a b b n a k az e g é r b i z o n y u l t , s i g y e g é r - k í s é r l e t e k b e n t i s z t á z ó d o t t , hogy m i t ö r t é n i k e l á r ­ v á k k a l a p a r a t e n i k u s g a z d á b a n ( 4 8 , 2 4 , 3 8 , 2 9 , 4 5 , 6, 7, 4 0 , 3 7 , 2 1 ) .

A t o v á b b i a k b a n a T . c a n i s l á r v á k n a k az e g é r p a r a t e n i k u s g a z d á b a n v a l ó v á n d o r l á s á n a k tosságait e l s ő s o r b a n HO igen alapos vizsgálatai alapján i s m e r t e t e m (21).

sajá­

A z e m é s z t ő n e d v e k k ö z r e m ű k ö d é s é v e l a p e t é k b ő l k i s z a b a d u l t 2. s t á d i u m a l á r v á k k é s e d e l e m nélkül un. hepato-pulmonális vándorlásba kezdenek. A vándorlás ütemében a mezőny e r ő s s z é t h ú z ó d á s a m i a t t l á t s z ó l a g n i n c s e n t ö r v é n y s z e r ű s é g . H a a z o n b a n a z t v i z s g á l j u k , h o g y az egyes s z e r v e k b e n a l á r v a - p o p u l á c i ó m i l y e n s o r r e n d b e n é r i e l a legnagyobb s ű r ű s é g e t , a k k o r a v á n d o r l á s ü t e m é b e n m u t a t k o z ó t ö r v é n y s z e r ű s é g i s m i n d j á r t n y i l v á n v a l ó v á v á l i k . 2500 l á r v á ­ v a l történt invázió esetén a májban és a tüdőben a l á r v a - p o p u l á c i ó egyedsűrűsége a 2., i U . 4. napon k u l m i n á l (730, i l l . 1600 l á r v a 1 g s z ö v e t b e n ) . A tüdőben a l á r v á k n a k egy i g e n c s e k é l y h á n y a d a a l é g u t a k i r á n y á b a v e s z i az ú t j á t é s a g a r a t , n y e l ő c s ő é s g y o m o r k ö z v e t í t é s é v e l m á ­ sodszor is a vékonybélbe kerül, ahol újból hepato-pulmonális vándorlásba k e z d . A lárvák túl­ n y o m ó t ö b b s é g e azonban a tüdőben a v v . p u l m o n a l e s s e g í t s é g é v e l v i s s z a j u t a s z í v b e é s a n a g y v é r k ö r r é v é n a s z e r v e z e t b e n m i n d e n h o v á e l h u r c o l t a t i k . E n n e k m e g f e l e l ő e n a 8., de k ü l ö ­ n ö s e n a 1 2 . n a p o n i g e n m a g a s e g y e d s ű r ű s é g ű l á r v a - p o p u l á c i ó v a n az a g y v e l ő b e n ( l á s d a z á b ­ r á t ! ) K ö r ü l b e l ü l e r r e az i d ő r e e s i k a l á r v a s z á m t e t ő z é s e a v e s é b e n , m a j d v a l a m i v e l k é s ő b b (a 2 0 . n a p o n ) a z i z o m z a t b a n i s . S a j á t s á g o s a v á n d o r l ó l á r v á k v i s e l k e d é s é b e n a z , h o g y a m á j ­ ban, a t ü d ő b e n é s a v e s é b e n t e t ő z é s után j e l e n t ő s e n c s ö k k e n a l á r v á k s z á m a , m a j d b i z o n y o s h a t á r o k k ö z ö t t , de az e l ő b b i n é l j ó v a l a l a c s o n y a b b s z i n t e n i n g a d o z i k . A z a g y v e l ő b e n é s az i z o m ­ z a t b a n v i s z o n t a t e t ő z é s u t á n v a l a m e l y e s t c s ö k k e n u g y a n , de a m e g f i g y e l é s v é g é i g m a g a s szinten ingadozik. N e m t i s z t á z o t t a n n a k az o k a , h o g y m i é r t k e r ü l a z a g y v e l ő b e a l á r v a - p o p u l á c i ó i l y e n n a g y h á ­ nyada. F e l t e h e t ő e n ebben a h i d r o d i n a m i k a i t ö r v é n y e k j á t s z a n a k fontos s z e r e p e t . A l á r v a - p o ­ p u l á c i ó e g y e d s ű r ű s é g e állandó i n g a d o z á s á n a k az oka abban k e r e s e n d ő , hogy a l á r v á k a p a r a ­ tenikus gazdában m e g s z a k í t á s nélkül vándorolnak és vándorlásuk során i s m é t e l t e n a v é r e r e k ­ be j u t n a k , s e z á l t a l a l á r v á k az e g y e s s z e r v e k k ö z ö t t i s c s e r é l ő d n e k . A l á r v á k a k t i v i t á s a c s a k h ó n a p o k m ú l v a k e z d l a n y h u l n i , de m £ g 1 é v m ú l v a i s t a l á l h a t ó k a k t í v l á r v á k ; 25Ö0 l á r v á v a l t ö r t é n t i n v á z i ó után p l . m i n d e n e g é r n e k a s z e m e i b e n i s v o l t l e g a l á b b l - l l á r v ^ (22). A p a r a t e n i k u s gazda szöveteiben levő T . canis lárvák m á s paratenikus gazdák i s m é t e l t fertő­ z é s é r e i s a l k a l m a s a k . I l y e n m ó d o n k a n n i b a l i z m u s r é v é n egy p a r a t e n i k u s g a z d a - ( e g é r - ) p o ­ pulációban a T . canis l á r v á i m é g a k u t y a (gazda) hiányában i s h u z a m o s i d e i g c i r k u l á l h a t ­ nak (22). A paratenikus gazda-populációban a T . canis lárváinak terjedése a magzatok i n t r a u t e r i n a l i s fertőződésével é s a t e j ú t j á n i s l e h e t s é g e s . W E B S T E R a g e s t a t i o 1 . , 2 . é s 3. h e t é b e n f e r t ő ­ zött e g e r e k utódaiban e g y a r á n t m e g t a l á l t a a T o x o c a r a - l á r v á k a t 457). E z z e l s z e m b e n O S H I M A (38) é s H O ( 2 1 ) c s a k a z o k n a k a n ő s t é n y e k n e k a m e g s z ü l e t e t t u t ó d a i b a n t a l á l t a k T . c a n i s l á r v á kat, a m e l y e k i n v á z i ó j á r a a g e s t a t i o 2. f e l é b e n k e r ü l t s o r . A l á k e l l a z o n b a n húzni, hogy m é g az i g e n e r ő s e n f e r t ő z ö t t n ő s t é n y e g e r e k u t ó d a i b a n i s n a g y o n g y é r v o l t a m é h e n b e l ü l s z e r z e t t l á r v a - p o p u l á c i ó . E z é r t f e l t e h e t ő , h o g y a f e r t ő z ő d é s n e k ez a m ó d j a m á s o d r e n d ű s z e r e p e t j á t ­ szik a T . canis lárvák terjedésében a paratenikus gazda-populációban (21). V a l ó s z í n ű , hogy ennél s o k k a l j e l e n t ő s e b b s z e r e p e t j á t s z i k e tekintetben a szopós e g e r e k n e k anyjuk t e j é v e l v a l ó f e r t ő z ő d é s e . H O k í s é r l e t e s e n bizonyította, hogy a f e r t ő z ö t t anyáktól s z á r ­ m a z ó egérfiókák korával arányosan növekszik T o x o c a r a - l á r v á k k a l való fertőzöttségük is (21), E v i z s g á l a t o k a r r a i s r á v i l á g í t o t t a k , h o g y a l á r v á k a r á n y l a g h a m a r e l j u t n a k az a n y a t e j m i r i ­ g y é b e , A k ö l y k e z é s után két n a p p a l t ö r t é n t f e r t ő z é s e s e t é n t o v á b b i 2 nap m ú l v a m á r a s z o p ó s kölykökben voltak a lárvák.

A toxocarosis kórtani jelentősége A T . canis v e s z é l y e s helminthozoonosis okozója lehet; megtelepedése m i n d a gazdában, a p a r a t e n i k u s gazdákban súlyos elváltozások kialakulásával j á r h a t .

mind

Kutyában a h e p a t o - p u l m o n á l i s v á n d o r l á s t v é g z ő l á r v á k a m á j b a n é s a tüdőben okoznak s z a b a d s z e m m e l is észrevehető elváltozásokat. A m á j b e l i elváltozások csak kivételes esetekben (igen líJ

s ú l y o s i n v á z i ó ) m a n i f e s z t á l ó d n a k k l i n i k a i t ü n e t e k b e n . A l á r v á k t ü d ö p a s s z á z s a m á r néhány 1000 lárva esetében olyan elváltozások okozója lehet (vérzések, beszúrődések, hurutos tüdőgyul­ ladás, emphysema, esetleg allergiás jelenségek), amelyek klinikailag is jól felismerhetők és a f i a t a l gazdaállat e l h u l l á s á r a v e z e t n e k . A bélben nagy s z á m b a n m e g t e l e p e d e t t f é r g e k a n y a g ­ c s e r e t e r m é k e i k k e l és táplálékelvonással károsítják fiatal gazdáikat. Igen súlyos invázió ese­ tén a f é r g e k a n y a g c s e r e t e r m é k e i n e k t o x i k u s h a t á s a i d e g r e n d s z e r i tüneteket okozhat. K i f e j l e t t k u t y á b a n a v á n d o r l ó l á r v á k c s a k a b b a n az e s e t b e n o k o z n a k k l i n i k a i t o x o c a r o s i s t , h a v a l a m i ­ lyen különösen exponált h e l y r e kerültek. T o x o c a r a - l á r v á k okozta elváltozásokat észleltek 4 e s e t b e n a k u t y a s z e m é b e n ( 4 2 ) , s a j e l e k s z e r i n t e z e k a l á r v á k e l j u t n a k az eb a g y v e l e j é b e i s . J ó l i s m e r t e k a T . c a n i s v á n d o r l ó l á r v á i á l t a l o k o z o t t e l v á l t o z á s o k az e g é r é s patkány p a r a ­ t e n i k u s g a z d á b a n . S ú l y o s i n v á z i ó e s e t é n (5000 l á r v a / e g é r ) az á l l a t o k h e v e n y t r a u m á s t ü d ő ­ g y u l l a d á s k ö v e t k e z t é b e n a 3 - 6 . n a p o n e l h u l l a n a k ( 2 1 ) , E z e k n e k az á l l a t o k n a k a m á j a s z i n t é n s ú l y o s t r a u m á s g y u l l a d á s k é p é t m u t a t j a , 2 5 0 0 l á r v á n a k a z i n v á z i ó j a n e m v e z e t az e g e r e k e l ­ h u l l á s á r a , de a k ü l ö n f é l e s z e r v e k b e n m á r s z a b a d s z e m m e l i s j ó l d e f i n i á l h a t ó e l v á l t o z á s o k vannak. A máj m á r a 2. napon megnagyobbodott, s z é l e i tompák, m e t s z é s l a p j a nedvdús, a m e t s z é s l a p r ó l vett folyadékban sok s e j t e s d e t r i t u s anyag v a n ; ebben a v ö r ö s v é r t e s t e k d o m i ­ nálnak. Szövettani metszetben a lárvák vándorlásának a n y o m a i jól láthatók. A járatokat k i ­ t ö l t ő s e j t e s d e t r i t u s - a n y a g b a n - az e l v á l t o z á s o k k o r á t ó l f ü g g ő e n - a s z ö v e t t a n i k é p e t s o r r e n d ­ ben a v ö r ö s v é r t e s t e k , a l y m p h o c y t á k , a n e u t r o f i l m a j d az e o s i n o f i l g r a n u l o c y t á k u r a l j á k ( 2 3 ) . A két hétnél idősebb elváltozásokban m á r a h i s t i o c y t á k dominálnak (21, 23).

A t ü d ő b e n az e l s ő , s z a b a d s z e m m e l i s l á t h a t ó e l v á l t o z á s o k p o n t s z e r ű v é r z é s e k f o r m á j á b a n a 2. n a p o n j e l e n n e k m e g . A v é r z é s e k t e r j e d e l m e a z 5 - 6 , n a p o n k u l m i n á l é s m i n d a k é t t ü d ő l e ­ b e n y r e k i t e r j e d . A s ú l y o s v é r z é s t ő l a tüdő e g y n e m ű e n s ö t é t v ö r ö s . E k k o r a z á l l a t o k n a g y o n e l ­ e s e t t e k , s z a p o r á n l é l e g z e n e k , n e m t á p l á l k o z n a k . K é s ő b b a tüdő v e s z í t a v ö r ö s s z í n é b ő l , i d ő ­ v e l v i s s z a n y e r i e r e d e t i s z í n é t , de i t t - o t t p o n t s z e r ű v é r z é s e k e t m i n d i g t a l á l u n k b e n n e . S ú i y o s l á r v á l i s t o x o c a r o s i s á t v é s z e l é s e u t á n az e g e r e k b e n v i k a r i á l ó e m p h y s e m a m a r a d v i s s z a (21, 23). A z a g y v e l ő b e n az e l s ő e l v á l t o z á s o k ( p o n t s z e r ű v é r z é s e k ) a 4 . n a p o n j e l e n n e k m e g . E z e k s z á ­ m a r o h a m o s a n n ö v e k s z i k , úgy, hogy a 1 0 - 1 2 . n a p o n m á r k i t e r j e d t v é r z é s e k v a n n a k az a r t e r i o l á k m e n t é n az a g y b u r k o k a l a t t , a z a g y k a m r á k b a n . A z a g y v e l ő á l l o m á n y á b a n m é g e r ő s i n ­ vázió e s e t é n is csak i t t - o t t vannak p o n t s z e r ű v é r z é s e k . Súlyos invázió esetén m i n d i g vannak l á r v á k a z e g e r e k s z e m é b e n , a m i az á l l a t o k n á l l á t á s i z a v a r o k a t , m a j d m e g v a k u l á s t e r e d m é ­ nyez. A z állatok m o z g á s a b i z o n y t a l a n , h á t s ó v é g t a g j a i k esetenkint megbénulnak ( 2 1 , 23, 4, 7, 3 6 ) . J e l l e g ü k e t t e k i n t v e h a s o n l ó e l v á l t o z á s o k a t é s z l e l t e k egyéb p a r a t e n i k u s gazdákban i s , így a P a p i o a n u b i s m a j o m b a n ( 1 ) , a h á z i n y ú l b a n ( 8 ) , a b o r j ú b a n ( 1 4 ) , a s e r t é s b e n ( 5 2 , 62) é s a k e c s ­ kében (46). É r d e k e s e k a z o k az a d a t o k , a m e l y e k a r r ó l t a n ú s k o d n a k , h o g y a patkányok " é r t e l m i k é p e s s é g e " T . canis l á r v á k k a l v a l ó i n v á z i ó után c s ö k k e n . B i z o n y í t á s t n y e r t , hogy a patkányok, m i u t á n m e g t a n u l t á k a t á j é k o z ó d á s t egy l a b i r i n t u s b a n , T . c a n i s l á r v á k k a l t ö r t é n t i n v á z i ó h a t á s á r a i r ­ r e v e r z i b i l i s e n elvesztik ezt a képességüket ( 1 1 , 35). F i g y e l m e t érdemelnek azok a megfigyelések, m e l y e k s z e r i n t a T . canis lárvákkal való invá­ zió p o t e n c i á l j a különféle k ó r o k o z ó k pathogen h a t á s á t . W O O D R U F F ö s s z e g e z i a k é r d é s i r o d a l ­ m á t ( 5 9 ) . E s z e r i n t egy f e l m é r é s b e n f e r t ő z ő g y e r m e k b é n u l á s o n á t e s e t t s z e m é l y e k 1 3 , 6 % - á n á l alapos gyanú állt fenn, hogy T . canis l á r v á k k a l is f e r t ő z ö t t e k v o l t a k , míg a kontrollként s z e ­ replő s z e m é l y e k n e k csupán 2,1%-ánál merült f e l a l a r v a l i s toxocarosis gyanúja. Ö s s z e f ü g g é s t tapasztaltak a Japán encephalitis B - v i r u s megbetegitő hatása és a Toxocara-lárvainvázió kö­ z ö t t l ó b a n é s egy k í s é r l e t s o r á n e g é r b e n . K H A L I L é s t á r s a i egy K a i r ó b a n v é g z e t t v i z s g á l a t ­ b a n a z t t a p a s z t a l t á k , h o g y 102 i d ü l t p o l y o m y e l i t i s b e n s z e n v e d ő 1-2 é v e s g y e r m e k 5 , 8 % - a r e a ­ g á l t a b ő r b e V i t t T o x o c a r a - a n t i g é n r e , m í g a z e g é s z s é g e s g y e r m e k e k n e k c s a k az 1 , 4 % - a ( 2 8 ) , Egy m á s i k k í s é r l e t b e n f e h é r - e g e r e k e l h u l l á s á t okozta, ha s z u b l e t á l i s J a p á n e n c e p h a l i t i s v í r u s ­ a d a g g a l együtt T . canis l á r v á k k a l i s f e r t ő z t é k az e g e r e k e t (39),

A toxocarosis járványtana A k u t y a - t o x o c a r o s i s a világon mindenütt nagyon e l t e r j e d t h e l m i n t h o s i s és aggasztóan r o d n a k az e m b e r f e r t ő z ő d é s é r e u t a l ó a d a t o k i s .

szapo­

B ő s é g e s e k a t o x o c a r o s i s á l t a l á n o s e l t e r j e d t s é g é r ő l s z ó l ó a d a t o k . M á l t a s z i g e t é n 52 k u t y a 28,8%-a, Dar-es-Salamban ( T a n g a n y i k a ) 50 á l l a t 2 8 % - a , K a m p a l á b a n ( U g a n d a ) 116 k u t y a 1 2 , 5 % - a , N a i r o b i b a n ( K e n y a ) 35 eb 5 , 7 % - a é s I b a d a n b a n ( N i g é r i a ) a 72 m e g v i z s g á l t eb 3 7 , 5 % - a b i z o n y u l t T . c a n i s - s z a l f e r t ő z ö t t n e k ( 5 9 ) . L o n d o n b a n e g y v i z s g á l a t s z e r i n t 2 5 0 b o n c o l t eb 6, 4 % - a v o l t f e r t ő z ö t t ( 3 4 ) . A l o n d o n i h o z h a s o n l ó f e r t ö z ö t t s é g e t á l l a p í t o t t a k m e g M a l a y s i á b a n , a h o l a m e g v i z s g á l t 552 k u t y a 7 , « 6 % - á n a k a b é l s a r á b a n v o l t a k T . c a n i s p e t é k ( 4 ) . E g y T e x a s ­ b a n v é g z e t t v i z s g á l a t s z e r i n t 14 h a t h ó n a p n á l i d ő s e b b k u t y a k ö z ü l 9 b i z o n y u l t f e r t ő z ö t t n e k , m i g az e n n é l f i a t a l a b b 10 á l l a t k i v é t e l n é l k ü l f e r t ő z ö t t v o l t ( 2 0 ) . H o l l a n d i á b a n H A A N s z e r i n t g y a ­ k o r l a t i l a g m i n d e n f i a t a l k u t y a T o x o c a r á v a l f e r t ő z ö t t ( 1 9 ) . E z e k az a d a t o k , k e v é s k i v é t e l t ő l e l ­ t e k i n t v e , n e m a d n a k u g y a n h ü k é p e t a h e l y i f e r t ő z ö t t s é g e x t e n z i t á s á r ó l , de a r r a j ó k , h o g y meggyőzzenek bennünket a t o x o c a r o s i s általános e l t e r j e d t s é g é r ő l . Hazánkban n e m végeztek pontos f e l m é r é s t a fertőzöttség extenzitásának a m e g á l l a p í t á s á r a . E g y s z o l g á l a t i , v e g y e s k o r ú k u t y a á l l o m á n y f e r t ő z ö t t s é g e az 1 9 7 0 - 1 9 7 4 . é v e k b e n k o p r o l ó g i a i v i z s g á l a t o k a l a p j á n a k ö v e t k e z ő k é p e t m u t a t t a : 3 0 1 á l l a t 5 8 , 3 8 % - a , 506 á l l a t 4 8 , 6 2 % - a , 499 á l ­ l a t 5 0 , 7 % - a , 381 á U a t 44%-a é s v é g ü l 1 9 7 4 - b e n 4 0 5 á l l a t 37,9%-a b i z o n y u l t f e r t ő z ö t t n e k . A f e l ­ tűnően m a g a s f e r t ő z ö t t s é g m a g y a r á z a t a az, hogy az á l l o m á n y b a n 1 9 7 3 - i g t e n y é s z t é s i s f o l y t , s így annak n a g y r é s z e k ö l y k ö k b ő l á l l t . A m i a k ü l ö n f é l e k o r c s o p o r t o k f e r t ö z ö t t s é g e t i l l e t i , t ö b b e t m o n d a n a k az 1 9 6 9 - 1 9 7 3 - b a n az Á l l a t o r v o s t u d o m á n y i E g y e t e m P a r a z i t o l ó g i a i T a n s z é k é n v i z s g á l t b u d a p e s t i k u t y a b é l s á r m i n t á k v i z s g ' á l a t á n a k az e r e d m é n y e i . A 3 h ó n a p o s n á l f i a t a l a b b , a 3 - 6 h ó n a p o s , a 7 - 1 2 h ó n a p o s é s a 2 - 8 é v e s 8 2 , 8 7 , 7 8 , i l l . 124 k u t y á b ó l s z á r m a z ó b é l s á r ­ m i n t á k 3 7 , 8, 2 5 , 3, 1 2 , 8 , i l l . 8 % - á b a n v o l t a k T . c a n i s p e t é k (27"). E z e k az a d a t o k a r r ó l tanús­ kodnak, hogy m é g a v á r o s i v i s z o n y o k között felnőtt kutyák i s a r á n y l a g g y a k r a n ü r í t e n e k T . ca­ nis petéket, t o v á b b á , hogy g y a k o r l a t i l a g m i n d e n a l ^ m b r m r e n d s z e r i n t v a n e g y - k é t kölyök, amely fertőzötten születik. A f e l s o r o l t adatok meggyőzően bizonyítják, hogy a t o x o c a r o s i s a v á r o s l a k ó e m b e r s z á m á r a i s s ú l y o s p o t e n c i á l i s v e s z é l y t j e l e n t . A T . c a n i s u g y a n i s egy s o r o l y a n t u l a j d o n s á g g a l é s k é p e s ­ séggel rendelkezik, amelyek a féreg s z á m á r a még kedvezőtlen körülmények köjött is lehető­ v é t e s z i k f e j l ő d é s i a l a k j a i n a k h u z a m o s f e n n m a r a d á s á t , s ő t b i z t o s í t j á k a faj t e r j e d é s é t i s . Petéi m i n d e n tekintetben igen ellenálló b u r o k k a l r e n d e l k e z n e k . E b u r k o n belül a fejlődő e m b ­ r y o , m a j d az 1 . é s a 2. s t á d i u m ú l á r v a o l y a n m o s t o h a v i s z o n y o k k ö z ö t t i s i g e n h o s s z ú i d e i g életben m a r a d , a m i l y e n viszonyok között m á s fonálférgek fejlődési alakjai régen elpusztultak volna. A T . canis petéihez hasonló felépítésű T o x a s c a r i s peték M o s z k v a környékén a talajban 7 hónap a l a t t s e m p u s z t u l n a k e l ; a peték 60%-a á t v é s z e l t e á r n y é k o s k ö r n y e z e t b e n a 6 hónapos k i s z á r a d á s k ö r ü l m é n y e i t [91), í g y i d ő v e l a z o l y a n h e l y , a h o l k u t y á k i s r e n d s z e r e s e n m e g f o r ­ d u l n a k , az e m b e r f e r t ő z ő d é s é n e k a f o r r á s á v á v á l i k . H o g y i d ő v e l v á r o s i k ö z t e r ü l e t e k m i l y e n mértékben szennyeződhetnek a T . canis petéivel, azok a vizsgálódások mutatják, amelyeket Anglia különféle városaiban végeztek. A n g l i a különböző r é s z e i b ő l nyilvános parkokból s z á r ­ m a z ó 800 t a l a j m i n t a 2 4 , 4 % - á b a n m u t a t t a k k i T o x o c a r a - p e t é k e t . E g y m á s i k v i z s g á l a t b a n 400, r é s z b e n d e c e m b e r t ő l - f e b r u á r i g , r é s z b e n m á j u s t ó l - j ú l i u s i g g y ű j ­ t ö t t m i n t a 2 5 , 5, i l l . 2 3 , 3%-a t a r t a l m a z o t t T o x o c a r a - p e t é k e t . E z u t ó b b i p a r k k ö r n y é k é n l a k ó 170 g y e r m e k 4 , 1 % - a T o x o c a r a - a n t i g é n r e a b ő r p r ó b á b a n p o z i t í v a n r e a g á l t ( 5 ) . L o n d o n k ö r n y é ­ k é n é s S k ó c i á b a n m a g á n t e l k e k r ő l g y ű j t ö t t 250 t a l a j m i n t a 5, 2 % - á b a n v o l t a k T o x o c a r a - p e t é k . A z i l y e n t e r ü l e t e k g y e r e k e k s z á m á r a k ü l ö n ö s e n v e s z é l y e s e k , de a l i g h a a k a d á l y o z h a t ó m e g i t t a felnőttek fertőződése i s , m e r t a s z á r a z t a l a j r ó l a s z é l r é v é n a p o r r a l együtt l e v e g ő b e e m e l t peték b e l é l e g z é s é t e l k e r ü l n i n e m l e h e t . K ü l ö n ö s e n v e s z é l y e s , ha a kutyákat g y e r m e k ­ játszótereken sétáltatják. A homokozóban még igen súlyos fertőződés lehetősége is fennállhat, A 3-5 h ó n a p o s k u t y á k b ó l u g y a n i s a T o x o c a r a - a d u i t u s o k s p o n t á n k e z d e n e k ü r ü l n i . A k i ü r ü l t nőstények u t e r u s a ekkor 23-25 e z e r petét t a r t a l m a z (HO, nem közölt adat), a m e l ye k h a m a r o ­ san i n v á z i ó k é p e s s é válnak é s a h o m o k h o z k e v e r e d v e könnyen f e r t ő z h e t i k a j á t s z a d o z ó g y e r ­ mekeket.

D i a g n o s z t i k a i m ó d s z e r e i n k t ö k é l e t e s e d é s é v e l e g y r e j o b b a n g y a r a p o d n a k a j e l z é s e k , hogy a l a r v a l i s t o x o c a r o s i s az e m b e r e k k ö z ö t t az e g é s z v i l á g o n t e r j e d ő b e n v a n . E r r e u t a l n a k a kü­ l ö n f é l e o r s z á g o k b a n , így A n g l i á b a n (2, 3, 3 1 , 6 0 ) , N y u g a t - N é m e t o r s z á g b a n ( 9 ) , J a m a i k á b a n (41), M i n n e a p o l i s b a n (USA) (44), C e y l o n b a n (13), N y u g a t - M a l a y s i á b a n (4), M e l b o u r n e b e n (47), v a l a m i n t U j - Z é l a n d o n (15) v é g z e t t v i z s g á l a t o k a d a t a i i s . A z e l m o n d o t t a k a l a p j á n j o g g a l f e l t é ­ telezhetjük, hogy s o k k a l több T o x o c a r a - l á r v á v a l fertőzött e m b e r l é t e z i k , m i n t a m e n n y i t a szűrővizsgálatok eredményei mutatnak. A T . c a n i s f e n n m a r a d á s á t é s t e r j e d é s é t n e m c s a k az i g e n e l l e n á l l ó p e t e , h a n e m e g y s o r e g y é b biológiai tulajdonsága és alkalmazkodási képessége is biztosítja, a m e l y e k r ő l részben m á r volt szó a megelőző fejezetekben. E g y k u t y a - p o p u l á c i ó b a n , a h o l , h a c s a k i d ő n k é n t i s , de k ö l y k e z é s i s e l ő f o r d u l , a t o x o c a r o s i s állandósulásával számolni k e l l . Az i n t r a u t * i n á l i s , valamint lactogen fertőződés eredménye­ ként m i n d i g van pátensen fertőzött gazda, a m e l y b ő l a t ö m e g e s e n ürülő T o x o c a r a - p e t é k szenyn y e z i k a k ö r n y e z e t e t , s í g y az e m b e r f e r t ő z ő d é s é n e k a v e s z é l y e i s á l l a n d ó s u l . A p a r a t e n i k u s gazdákhoz ( e l s ő s o r b a n az e g é r h e z é s p a t k á n y h o z ) v a l ó a l k a l m a z k o d á s k é t f é l e m ó d o n i s s e g í t i a f a j t e r j e d é s é t . Sok p a r a t e n i k u s g a z d a e g y ú t t a l a r e n d e s g a z d a á l l a n d ó p r é d á j a , t á p l á l é k a . A k u t y a k ö r n y e z e t é b e n (a h á z t a r t á s b a n ) é l ő a p r ó r á g c s á l ó k i s T o x o c a r a - l á r v á k k a l f e r t ő z ö t t e k l e h e t n e k . így a k u t y a , m i u t á n e z e k r V v a d á s z i k , m a g a i s á l l a n d ó a n ú j r a f e r t ő z ő d i k , v a g y i s a faj t e r j e d é s é r ő l gondoskodik. A kutya h u z a m o s hiánya nem biztosíték a r r a , hogy a k ö r n y e z e t T o x o c a r a - l á r v á k t ó l mentes lesz. A T o x o c a r a - l á r v á k a paratenikus gazdában nemcsak hosszú i d e i g életben m a r a d n a k , h a n e m annak populációjában r é s z b e n k a n n i b a l i z m u s , r é s z b e n l a c t o ­ gen f e r t ő z ő d é s révén m é g t e r j e d n e k i s , helyüket változtatják. A p a r a t e n i k u s gazda a k ö r n y e ­ zet T o x o c a r a - f e r t ö z ö t t s é g e t a gazda hiányában is huzamos időre k o n z e r v á l j a . A t o x o c a r o s i s j á r v á n y t a n á b a n s z e z o n j e l l e g n e m i s m e r h e t ő f e l . A v a s t a g b u r k ú p e t é k b e n az i n ­ v á z i ó r a a l k a l m a s l á r v á k h o s s z ú i d é i g é l e t k é p e s e k m a r a d n a k , s így hála ezeknek é s a j e l e n l é v ő fertőzött paratenikus gazdáknak, m i n d a gazda, m i n d a p a r a t e n i k u s gazdák ú j r a f e r t ő z ő d é s é r e az év m i n d e n s z a k á b a n e g y a r á n t s o r k e r ü l h e t . A f e r t ő z ő d é s i n t e n z i t á s a é s e x t e n z i t á s a a z o n ­ ban a szukák k ö l y k e z é s e s z e r i n t i n g a d o z i k . K ö l y k e z é s után ugyanis h a m a r o s a n m e g j e l e n n e k a p e t e t e r m e l ő f é r e g p o p u l á c i ó k . M i v e l e g y - e g y n ő s t é n y n a p o n t a m i n t e g y 20 0 0 0 p e t é t t e r m e l (HO, 1973, n e m publikált a d a t ) , k é z e n f e k v ő , hogy k ö l y k e z é s e k után a k ö r n y e z e t f o k o z o t t m é r ­ t é k b e n fertőződik, s így e g y a r á n t fokozódik m i n d a k u t y a , m i n d a p a r a t e n i k u s gazda f e r t ő z ő ­ d é s é n e k az e x t e n z i t á s a é s i n t e n z i t á s a .

A toxocarosis elleni védekezés szervezése A z e l m o n d o t t a k alapján kézenfekvő, hogy a t o x o c a r o s i s i g e n v e s z é l y e s h e l m i n t h o z o o n o s i s , amely ellen a védekezést késedelem nélkül m e g k e l l s z e r v e z n i . Most, miután hazánk minden állampolgárának törvény szabta k ö t e l e s s é g e környezetünk tisztaságának a v é d e l m e , állategész­ ségügyi szolgálatunknak i s feladatává v á l t , hogy m u n k a t e r v é b e i k t a s s a a t o x o c a r o s i s m e g ­ szűntetését, vagy legalábbis szűk t e r ü l e t r e korlátozását. E z a törekvés csak akkor lesz iga­ z á n e r e d m é n y e s , ha e g y - e g y n a g y o b b a d m i n i s z t r a t í v e g y s é g e g é s z t e r ü l e t é n e g y s z e r r e é s á t ­ gondoltan történik a védekezés. A védekezés sarkalatos pontjaként a t e r v s z e r ű terápiás beavatkozást k e l l megjelölni akkor is, ha j e l e n l e g m é g nem rendelkezünk olyan a n t h e l m i n t i k u m m a l , amely biztosan elpusztítaná a kutyában, i l l . a p a r a t e n i k u s gazda s z ö v e t e i b e n vándorló T o x o c a r a - l á r v á k a t . A t e r á p i á s be­ avatkozásnak a r r a k e l l irányulnia, hogy a környezetnek T o x o c a r a - p e t é k k e l való i s m é t e l t s z e n n y e z ő d é s é t m e g a k a d á l y o z z a ; v a g y i s , a d e h e l m i n t i z á c i ó k a t úgy k e l l s z e r v e z n i , h o g y a z o k p r e i m a g i n a l i s j e l l e g ű e k l e g y e n e k . A T . c a n i s s a j á t o s f e j l ő d é s e e z t l e h e t ő v é t e s z i , u g y a n i s egy k u t y a - p o p u l á c i ó b a n az i v a r é r e t t f é r g e k r e n d s z e r i n t a k ö l y k e z é s t k ö v e t ő i d ő s z a k b a n j e l e n n e k meg. Hogy a p r e i m a g i n a l i s j e l l e g é r v é n y e s ü l j ö n , a kölykök e l s ő d e h e l m i n t i z á c i ó j á t 2 hetes k o r b a n k e l l v é g e z n i . T e k i n t e t t e l a z o n b a n a r r a , h o g y a k ö l y k ö k az a n y a t e j k ö z v e t í t é s é v e l m é g l e g a l á b b 20 n a p o s k o r i g r e n d s z e r e s e n ú j r a f e r t ő z ő d n e k T o x o c a r a - l á r v á k k a l , 5 h e t e s k o r b a n m é g egy 23

d e h e l m i n t i z á c i ó b a n k e l l őket r é s z e s í t e n i . H a együttal a n y j u k a t is féregtelenítjük é s a beavat­ kozás m i n d e n esetben körültekintően történt (minden kölykezett szuka és m i n d e n újszülött kö­ l y ö k k u t y a m a r a d é k t a l a n u l m e g k a p j a az e l ő í r t g y ó g y s z e r a d a g o t ) , m e g a k a d á l y o z h a t j u k , hogy a k ö r n y e z e t e t újabb T o x o c a r a - p e t e töm eg s z e n n y e z z e . A v é d e k e z é s e m e m ó d j á n a k k ö v e t k e z e t e s a l k a l m a z á s a i d ő v e l a t o x o c a r o s i s n a k az a d o t t t e r ü l e t e n ( h á z t a r t á s b a n ) v a l ó t e l j e s m e g s z ű n é s é t (devasztációját) eredményezi. Ahol rendszeres kutyatenyésztés folyik, c é l s z e r ű a lassú ered­ ményt biztosító terápiás beavatkozás hatását a tartási (higiéniai) viszonyok megfelelő alakítá­ sával is fokozni. A T o x o c a r a - p e t é k e t biztosan m e g s e m m i s í t ő , egyébként veszélytelen fertőt­ l e n í t ő v e l n e m r e n d e l k e z ü n k u g y a n , de a p e t é k k e l s z e n n y e z e t t h e l y e k n e k a t e r v s z e r ű t a k a r í t á ­ s á v a l (a k e n n e l e k p a d o z a t á n a k e r ő s v i z s u g á r r a l t ö r t é n ő l e m o s á s á v a l ) c s ö k k e n t h e t ő a f e r t ő z ő ­ dés v e s z é l y e . A különféle f i z i k a i b e h a t á s o k közül a hő (forró v í z , g ő z ) , v a l a m i n t a s z á r a z s á g s i k e r r e l alkalmazhatók a Toxocara-peték elpusztítására.

Egy adott t o x o c a r o s i s góc fenntartásában esetenkint fontos s z e r e p j u t a rágcsálóknak. E z é r t a t o x o c a r o s i s ellen való t e r v s z e r ű v é d e k e z é s t nem lehet e l v á l a s z t a n i a r á g c s á l ó k elleni küzde­ l e m t ő l . H a a r á g c s á l ó k e l p u s z t í t á s á t k ö v e t i az e b e k e l t á v o l í t á s a i s , m i n d e n e g y é b r e n d s z a b á l y nélkül is igen h a m a r megszűnik a t o x o c a r o s i s góc. A z á l l a t t e n y é s z t é s i telepeken t a r t o t t háziáUatok szintén p a r a t e n i k u s gazdái lehetnek a T . can i s n a k . F e r t ő z ő d é s ü k a T . c a n i s l á r v á i v a l az e m b e r f e r t ő z ő d é s é n e k a v e s z é l y é t v o n j a m a g a u t á n p l , t a t á r b i f s z t e k f o g y a s z t á s a u t j á n . E z é r t o r s z á g o s é r v é n y t k e l l s z e r e z n i a n n a k az e l v ­ n e k , h o g y az á l l a t t e n y é s z t é s i t e l e p e k t e r ü l e t é r ő l t á v o l í t s á k e l a k u t y á k a t , v a g y l e g a l á b b i s a z o k ne é r i n t k e z h e s s e n e k a z o t t t a r t o t t m e z ő g a z d a s á g i h a s z o n á l l a t o k k a l . A m e n n y i b e n e z u t ó b b i e l v n e m v a l ó s í t h a t ó m e g ( t e r e l ő j u h á s z k u t y á k ) , g o n d o s k o d n i k e l l a r r ó l , h o g y e z e k a k u t y á k ne ürítsenek Toxocara-petéket. A t o x o c a r o s i s elleni küzdelem s z e r v e z é s e elsősorban állatorvosi feladat. A bántalom leküz­ d é s e a z o n b a n c s a k t á r s a d a l m i ö s s z e f o g á s s a l l e h e t s é g e s . E b b e n az ö s s z e f o g á s b a n a l a k o s s á g ­ n a k , p o n t o s a b b a n az e b t u l a j d o n o s o k n a k f o n t o s s z e r e p j u t . A t u l a j d o n o s o k b e j e l e n t é s e a l a p j á n h a j t j a v é g r e az á l l a t o r v o s a k u t y á k e s e d é k e s d e h e l m i n t i z á c i ó j á t . S a j n o s , m é g m e s s z e v a g y u n k attól, hogy á l l a t t a r t á s i kultúránk m a g a s s z í n v o n a l a b i z t o s í t s a m i n d e n ebnek a k e l l ő időben a szükséges kezelésben való r é s z e s í t é s é t . E z é r t széleskörű felvilágosító munkát k e l l kibonta­ koztatni abból a célból, hogy m i n d e n e b t a r t ó tájékoztatást k a p j o n m i n d a z o k r ó l a kutya-bántalm a k r ó l , a m e l y e k az ő e g é s z s é g é t i s v e s z é l y e z t e t i k . E f e l v i l á g o s í t ó m u n k a s z e r v e z é s é b e n f o n ­ t o s s z e r e p e t k e l l v á l l a l n i a az E b t e n y é s z t ő k O r s z á g o s S z ö v e t s é g é n e k , A z á l l a t o r v o s n e m nélkülözheti a t o x o c a r o s i s leküzdésében az o r v o s k ö z r e m ű k ö d é s é t . A toxo­ c a r o s i s h u m á n e s e t e i t j e l e z n i k e l l az i l l e t é k e s á l l a t o r v o s n a k , a k i a j e l z é s a l a p j á n f e l k u t a t j a a f e r t ő z ő d é s f o r r á s á t . E z e k n e k a j e l z é s e k n e k az a l a p j á n l e h e t m a j d a j ö v ő b e n (ha o r s z á g o s m é ­ r e t e k b e n f o l y i k m a j d a t o x o c a r o s i s e l l e n i t e r v s z e r ű k ü z d e l e m ) f e l f e d n i az e m b e r f e r t ő z ő d é s é ­ nek a módját, i l l . tisztázni a bántalom t e r j e d é s é n e k j e l e n l e g m é g i s m e r e t l e n mozzanatait. A k u t a t á s t e r é n i s s o k m é g a t e n n i v a l ó . A T o x o c a r a S t i l e s , 1 9 0 5 g e n u s b a s z á m o s faj t a r t o z i k . E z e k k ö z ö t t a T o x o c a r a c a n i s ( W e r n e r , 1 7 8 2 ) f a j o n k í v ü l m é g a T . v i t u l o r u m ( G o e z e , 1782) é s a T . m y s t a x ( Z e d e r , 1800) h á z i á l l a t o k é l ő s k ö d ő j e . E z e k f e j l ő d é s e , t e r j e d é s ü k m ó d j a , k ö z - é s á l l a t e g é s z s é g ü g y i j e l e n t ő s é g e v a l ó s z í n ű l e g s o k m i n d e n b e n h a s o n l í t a T . c a n i s - é r a , de s o k mindenben el is t é r tőle. S z é l e s alapokon folytatott kutatások s e g í t s é g é v e l k i k e l l munkálni ezen h e l m i n t h o z o o n o s i s o k ellen is a t e r v s z e r ű védekezés t e r v e i t . A g y ó g y s z e r i p a r adós m é g olyan a n t h e l m i n t i k u m m a l , a m e l y elpusztítaná a kutya és a p a r a ­ t e n i k u s g a z d a s z ö v e t e i b e n v á n d o r l ó 2. s t á d i u m ú T . c a n i s l á r v á k a t . Tökéletesíteni kell a lárvális toxocarosis diagnosztizálásának a módozatait. A rendelkezésre álló d i a g n o s z t i k a i e l j á r á s o k pontatlanok, esetenkint nem specifikusak, a m i humán l á r v á l i s toxocarosis esetén számos nehézség okozója.

Összefoglalás A t o x o c a r o s i s általánosan e l t e r j e d t , v e s z é l y e s h e l m i n t h o z o o n o s i s . A b á n t a l m a t okozó T o x o c a r a canis nősténye ó r i á s i m e n n y i s é g ű petét t e r m e l , petéinek b u r k a igen e l l e n á l l ó , biológiá­ j a s a j á t s á g o s , m i n d e z kedvez a faj t e r j e d é s é n e k , A k u t y a gazdában p a t e n s invázió csak 3-5 h e t e s k o r b a n l é t e s ü l . E n n é l i d ő s e b b g a z d a á l l a t o k b a n az i n v á z i ó r a a l k a l m a s l á r v á k l a r v a m i ­ grans v i s c e r a l i s - s z á lesznek és i n t r a u t e r i n magzatinváziót, i l l . a kölykök lactogen invázióját e r e d m é n y e z i k . A különféle fajokhoz t a r t o z ó p a r a t e n i k u s gazdákban a 2. stádiumú T o x o c a r a lárvák hosszú ideig életben maradnak, ezek elfogyasztásával a rendes gazda is fertőződhetik. A t o x o c a r o s i s e l l e n hatékony v é d e k e z é s s a r k a l a t o s pontja a r e n d s z e r e s p r e i m a g i n a l i s dehelmintizációk megszervezése.

Irodalom

1. A L J E B O O R I , T . I . - S T O N T , C - I V E Y , M . H . (1970): T o x o c a r a canis i n f e c t i o n s i n baboons. I I . D i s t r i b u t i o n of l a r v a l and histopathologic responses. - A m . J. t r o p . M e d . H y g , , 19. 8 1 5 - 8 2 0 . 2. A S H T O N , N . (1960): Ophthalm., 3. B E A V E R ,

P.D.

Larval

granulomatosis

o f the r e t i n a due t o T o x o c a r a .

- British J.

44^ 129-148. (1956): L a r v a m i g r a n s .

- Exper.

Parasit.,

5_. 5 8 7 - 6 2 1 .

4 . B I S S E R U , B , ( 1 9 6 8 ) : S k i n t e s t s u g g e s t i n g h u m a n t o x o c a r i a s i s in W e s t M a l a y s i a . - M e d , J . M a l a y a , 23^ 3 5 - 4 0 . 5. B O R G , O . A . - W O O D R U F F , A . W . ( 1 9 7 3 ) : P r e v a l e n c e o f i n f e c t i v e o v a o f T o x o c a r a s p e c i e s in p u b l i c places, - B r i t i s h M e d . J . , 4^ 470-472. 6. B U R R E N , C . H , ( 1 9 6 8 ) : E x p e r i m e n t a l t o x o c a r i a s i s . I . S o m e o b s e r v a t i o n s o n t h e h i s t o p a t h o l o g y o f the m i g r a t i o n o f T o x o c a r a c a n i s l a r v a e i n the m o u s e . - Z . f . P a r a z i t e n k u n d e , _30. 1 5 2 - 1 6 1 . 7. B U R R E N , C . H . (1971): T h e d i s t r i b u t i o n of T o x o c a r a c a n i s l a r v a e i n the c e n t r a l s y s t e m of the m o u s e , - T r a n s . R o y . Soc. T r o p . M e d . H y g . , 6 5 . 4 5 0 - 4 5 3 . 8. C A S A R O S A , L . - F A V A T I , V . (1962): I n f e c t i o n e s p e r i m e n t a l e T o x o c a r a c a n i s . - P a r a s s i t o l o g i a , _4_. 9 - 1 1 .

nervous

d e l c o n i g l i o con l a r v a l di

9. E N G E L , H , - S P I E C K E R M A N N , D . A . - T I S M E R , R . - M Ö B I U S , W . (1971): A k u t e M e n i n g o m y e l i t i s v e r u r s a c h t d u r c h T o x o c a r a L a r v e n . - D e u t s c h e m e d . W s c h r . , 96. 1498-1505. 10. F A V A T I , V . - M A R C O N C I N I , A . (1966): L o c a l i z z a z i o n e n e l l ' e n c e f a l o d i c a v i a d i l a r v e d i 2 ° stadis di T o x o c a r a canis ( W e r n e r , 1782). - R i v . P a r a s i t . , 27. 169-189. 1 1 . F A V A T I , V . - L U G E T T I , G. - P A R E N T I , G. (1970): O s s e r v a z i o n i c o m p o r t a m e n t a l i r e ­ l a t i v e a l l a s o l u z i o n e d i p r o b l e m i d i l a b i r i n t o c o m p l e t a l e da i n d i g n i e l e t t r o e n c e f a l o g r a f i c h e i n topi a l b i n i s p e r i m e n t a l m e n t e i n f e s t a t i con u o v a e m b r i o n a t e d i T o x o c a r a c a n i s . - A t t i Soc. i t a l . S e i . v e t . , 558-561. 12. F E R N A N D O , S . T . (1968): H e t e r o p h i l e antibodies i n T o x o c a r a canis i n f e c t i o n i n r a b b i t s . J . c o m p . P a t h . , 78. 3 2 3 - 3 3 0 . 13. F E R N A N D O , S . T . - A S U D E V A N , B . - H A M Z A , M . H . M . - P A N D I T H A - G U N A W A R D E N E , I . K . T . - S A M A R A S I N G H E , H . T . (1970): P r e c i p i t i n reactions in monkeys (Macaca s i n i c a ) e x p e r i m e n t a l l y i n f e c t e d w i t h T o x o c a r a canis and i n c h i l d r e n w i t h v i s c e r a l l a r v a m i g r a n s s y n d r o m e . - J . c o m p . Path. , 80. 407-414. 14. F I T Z G E R A L D , P . R . - M A N S F I E L D , M . E . (1970): Visceral larva migrans canis) i n calves. - A m , J. vet. Res., 3 1 . 561-565.

(Toxocara

15. F R A N K I S H , J . D . (1965): 64. 212-214.

Toxocariasis:

r e p o r t o f one s u r v i v i n g c a s e . - N . Z . m e d .

J.,

16. F Ü L L E B O R N , F . (1921): A s c a r i s i n f è k t i o n d u r c h V e r z e h r e n e i n g e k a p s e l t e r L a r v e n und über gelungene i n t r a u t e r i n e A s c a r i s i n f e k t i o n . - A r c h . f . ' S c h i f f s , u . T r o p e n h y g . , '25. 367-375. • 1 7 . G A L V I N . T . J . (1964): E x p e r i m e n t a l T o x o c a r a canis i n f e c t i o n s i n chickens and pigeons. J . P a r a s i t . , J5CK 1 2 4 - 1 2 7 .

-

18. G R E V E , J . H . (1971): S o m a t i c m i g r a t i o n of T o x o c a r a c a n i s -in á s c a r i s n a i v e d o g s . I n : G a a f a r , S.M. (ed.): Pathology of parasitic diseases. Lafayette (Ind.), 147-159. 19. H A A N ,

A . B . De (1964): T o x o c a r i a s i s .

- N e d . T i j d s c h r . G e n e s s k . , 108.

398-401.

2 0 . H E N S O N , R . N.» - Y I L M A Z , S. ( 1 9 7 1 ) : I n c i d e n c e ' o f T o x o c a r a c a n i s ( W e r n e r ) a n d A n c y l o s t o m a c a n i n u m ( e r c o l a n i ) f r o m dogs i n Becazos County, T e x a s . - T e x . J . Sei. , 22. 247. 2 1 . H O , t h i T H . (1973): A T o x o c a r a canis l á r v á k ' v i s e l k e d é s e paratenikus gazdából. Kand. d i s s z . , Budapest.

és gyógyszeres eliminálása a

22. H O , t h i T H . - K O B U L E J , T . (1974): A T o x o c a r a c a n i s - l á r v á k v á n d o r l á s á n a k z á s a e g é r b e n . - P a r a s i t . H ú n g . , JjV 5 5 - 6 7 .

tanulmányo-

23. H O , t h i T H . - T U R Y , E . - K O B U L E J , T , (1974): A vándorló T o x o c a r a c a n i s - l á r v á k okoz-• ^ ta szöveti e l v á l t o z á s o k e g é r b e n . - P a r a s i t . H u n g . , 7^ 6 9 - 8 4 . • 24. I S C H I I , T . (1959): Studies on l a r v a m i g r a n s . I I . C o m p a r a t i v e b e h a v i o u r and l a r v a l m o r phology of T o x o c a r a canis and A s c a r i s s u i l l a w i t h r e g a r d to t h e i r r e i n f e c t i b i l i t y . J a p . J . P a r a s i t . , 8^ 5 5 8 - 5 6 6 . 2 5 . I S C H I I , T . (1959'): S t u d i e s o n l a r v a m i g r a n s . I l l , H a t c h a b i l i t y o f T o x o c a r a c a n i s i n t h e e a r t h w o r m . - J a p . J . P a r a s i t . 8. 6 5 9 - 6 6 3 . 26. K A L I N E R , G . (1970): V i s c e r a l l a r v a m i g r a n s i n e i n e r H ü h n e r l u n g e . - B e r l . ärztl.-. W s c h r . , 8 3 . 3 2 2 - 3 2 3 . 2 7 . K Á V Á I , A . (.1974): N e m p u b l i k á l t

Münch,

tier-

adatok.

28. K H A L I L , H . M . - K H A T T A B , A . K . - E L - F A T T A H , S . M . A . - K H A L I D , M . L . - A W A A D , S. - R I F A A T , M . A . ( 1 9 7 1 ) : . I n t e r r e l a t i o n s h i p b e t w e e n p o l y o m y e l i t i s a n d T o x o c a r a i n f e c t i o n . - T r a n s . R o y . Soc. t r o p . M e d . H y g . , ' 65. 5 9 9 - 6 1 1 . 29. L A M I N A , J . (1964): D i e E n t w i c k l u n g d e r i n E u r o p a a m häufigsten v o r k o m m e n d e n H a u s t i e r - A s c a r i d e n i m n i c h t a d ä q u a t e n W i r t , d e r M a u s . - Z . f. P a r a s i t e n k u n d e , 24. • 600-662. 30. L E E , J . C. (1970): 118-125.

Study

on the l i f e - c y c l e of T o x o c a r a canis.

- d i n , J.

3 1 . M O O R E , M . T . (1962): H u m a n T o x o c a r a canis e n c e p h a l i t i s w i t h l e a d J. Neuropathol. exper. Neurology, 2 1 . 201-218.

M i c r o b i o l . , JL_

encephalopathy.

32. N Ö D A , R . (1957): E x p e r i m e n t a l s t u d i e s on T o x o c a r a c a n i s i n f e c t i o n s i n p u p p i e s . U n i v . O s a k a P r e f . S e r i e s B . , 7^ 4 7 - 5 5 . 3 3 . O K O S H I , S. - U S U I , M . ( 1 9 6 8 ) : E x p e r i m e n t a l s t u d i e s on T o x a s c a r i s l e o n i n a . p e r i m e n t a l i n f e c t i o n of m i c e , c h i c k e n s and e a r t h w o r m s w i t h T o x a s c a r i s T o x o c a r a canis and T . c a t i . - Jap. J . vet. S e i . , 30. 1 5 1 - 1 6 6 . 34. O L D H A M , J . N . (1965): O b s e r v a t i o n s on the i n c i d e n c e dogs and cats f r o m the L o n d o n a r e a . - J. H e l m i n t h . ,

- BuU.

IV. Exleonina,

of T o x o c a r a and T o x a s c a r i s i n 39. 251-256.

35. O L S O N , L . J . - R O S E , J . E . (1966): E f f e c t of T o x o c a r a c a n i s i n f e c t i o n on the a b i l i t y of w h i t e r a t s to solve m a z e p r o b l e m s . - E x p e r . P a r a s i t . , 19. 7 7 - 8 4 . 36. O L S O N , L . J . - I Z Z A T , N . N . - P E T T E W A Y , M , B . - R E I N H A R T , J . A . t o x o c a r i a s i s i n m i c e . - A m . J . t r o p . M e d . H y g . , 19. 2 3 8 - 2 4 3 .

(1970): O c u l a r

37. O L S O N , L . J . - P E T T E W A Y , M . B . (1972): I n v a s i o n o f t h e s p i n a l c o r d of m i c e by T o x o ­ c a r a c a n i s . - J . P a r a s i t . , 58. 413-414.38. ' O S H I M A , T . (1961): S t a n d a r d i z a t i o n o f techniques f o r i n f e c t i n g m i c e w i t h T o x o c a r a canis and o b s e r v a t i o n on the n o r m a l m i g r a t i o n routes of the l a r v a . - J . P a r a s i t . , 4 7 . 652-656. 39. P A V R I , K . M . - G H A L S A S I , G . R . - D A S T U R , D . K . - G O V E R D H A N , M . K . - L A L I T H A , V . S. ( 1 9 7 5 ) : D u a l i n f e c t i o n s o f m i c e : v i s c e r a l l a r v a m i g r a n s a n d s u b l e t h a l i n f e c t i o n w i t h Japanese encephalitis v i r u s , - T r a n s . R o y . Soc. t r o p . M e d . H y g . , 69. 9 9 - 1 1 0 . 4 0 . R A M I S Z , A . (197*0): B a d a n i a m o r f p l o g i a l a r w T o x o c a r a c a n i s i T . c a t i w m i e s n i a c h c i e l a p a r a t e n i c z n e g o . - P o l s k i é A r c h . W e t e r y n a r y j n e 13_. 1 3 1 - 1 3 7 . 4 1 . R I C K I E , A . - M I L L E R , C . G . (1969): Toxocara canis T r a n s . R o y . Soc. t r o p . M e d . H y g . , 63, 547-548,

infection in a Jamaican child.

42. R U B I N , L . F . - S A U N D E R S , L . Z , (1965): I n t r a o c u l a r l a r v a m i g r a n s i n dogs, vet. , 2.

ziwi-

-

-

Patbologia

566-573.

4 3 . S C H A C H E R , J . F . ( 1 9 5 7 ) : C i t . : S P R E N T (49) - J , P a r a s i t . , 4 3 ^ 5 9 9 - 6 1 2 . 4 4 . S C H O C H E T , S. S. ( 1 9 6 7 ) : H u m a n T o x o c a r a canis encephalopathy l a r v a m i g r a n s . - Neurology (Minneapolis), 17. 227-229. 45. S I N H A , B . N . (1966): The m i g r a t o r y behavior m i c e . - Indian v e t . J . 43. 1101-1105.

i n a case of v i s c e r a l

of the l a r v a e of T o x o c a r a canis i n w h i t e

46. S I N H A , B . N . (1970): H e m a t o l o g i c a l studies of n o r m a l and'parasitized m i g r a t i n g l a r v a e o f T o x o c a r a c a n i s . - S. W e s t V e t , , 2 3 . 1 2 3 - 1 2 8 .

S p a n i s h g o a t s by

47. S M I T H , P . H . - G R E E R , C . H . (1971): U n u s u a l p r e s e n t a t i o n of o c u l a r T o x o c a r a i n f e c t i o n . B r . J. Ophthal., 55..317-320. • 48. S P R E N T , J . F , A . (1952): On the m i g r a t o r y b e h a v i o r of the l a r v a e species i n white m i c e . - J . infect. D i s ., 90. 165-176. 49. S P R E N T , J . F . A . (1958): O b s e r v a t i o n s on the d e v e l o p m e n t 1782) i n the d o g . - P a r a s i t o l o g y , 48. 1 8 4 - 2 1 0 . 50. S P R E N T , J . F . A . (1961): P o s t - p a r t u r i e n t J. P a r a s i t . , 47. 284. 5 1 . S T O Y E , M . (1976): Lactogenic D. T . W . , 83^ 107-108.

infection

of various

of T o x o c a r a canis

Ascaris

(Werner,

of the bitch w i t h T o x o c a r a c a n i s .

-

and p r e n a t a l i n f e c t i o n w i t h T o x o c a r a canis i n the dog. -

52. S Z O S Z I P A T R O V A , L . A . (1968): P a t o m o r f o l o g i c s e s z k i j e i z m e n y e n i a v o r g a n y i z m e s z v i .nyej p r i m i g r a c i i l i c s i n o k A s c a r i s s u u m , A . l u m b r i c o i d e s i T o x o c a r a canis p r i o d ' n o k r a t n o m z a r a z s e n y i j i i s z u p e r i n v a z i i . M o s z k v a , (kand. dissz. t é z i s e i ) . 53. V A S Z I L E V , I . (1960): E c o l o g y o f T o x o c a r a c a n i s ( W e r n e r , 1782) and T o x a s c a r i s ( L i n s t o w , 1902). - C . r . A c a d . bulg. Sei. LL_ 203-206.

leonina

5 4 . V O L K O V A , N . S. - S Z O L Y A N Y I K , F . T . ( 1 9 7 5 ) : I z u c s e f i y i j e p u t y e j m i g r a c i i l i c s i n o k T o x o ­ c a r a canis V m i s i . A " P a r a z i t a i p a r a z i t o z i z s i v o t n i c h i cselovjeka" kötetben. N a u kova dumka, K i j e v , 115-122. 55. W A R R E N , E . G . (1969): I n f e c t i o n o f T o x o c a r a canis i n dogs f e d i n f e c t e d m o u s e t i s s u e s . P a r a s i t o l o g y , 59. 8 3 7 - 8 4 1 .

-

5 6 . W A R R E N , E . G . (19 7 0 ) : S t u d i e s o n t h e m o r p h o l o g y a n d t a x o n o m y o f t h e g e n e r a T o x o c a r a S t i l e s , 1905 a n d N e o a s c a r i s T r a v a s s o s , 1 9 2 7 . - Z o o l . A n z , , 1 8 5 . 3 9 3 - 4 4 2 , 57. W E B S T E R , G. A . (1956): A p r e l i m i n a r y r e p o r t o n the b i o l o g y o f T o x o c a r a canis 1782). - Can. J . Z o o l , , 34^ 725-726. 58. W I S B M A N , R . A . (1969): T h e e p i d e m i o l o g y o f t o x o c a r i a s i s . 407-410.

- Bull. Soc.Path.

(Werner,

exot. , 62.

5 9 . W O O D R U F F , A . W . ( 1 9 6 8 ) : H e l m i n t h s as v e h i c l e s a n d s y n e r g i s t s T r a n s . R o y . Soc. t r o p . M e d . H y g . , 6 2 . 4 4 6 - 4 5 2 . 60. W O O D R U F F , A . W . (1976): H e a l t h , 8
Toxocariasis

as

a public health p r o b l e m . -

6 1 . " Ï A F I Z O V , F . N . (1968): Vizsivanyie jajic Toxascaris V s z e s z . I n s z t . V e t . S z a n i t . , 30. 4 1 4 - 4 1 9 .

v

62. Z E N D U L K A , M . (1967): R o z d í l n o s t i z m e n v j á t r e c h u p r a s a t , m i g r a c i larev. - Veterinární medicina, 551-556.

É r k e z e t t : 1977.

február

24.

of m i c r o b i a l infections. -

Environmental

naruzsnoj szregye.

vyvolanych

-

Trudi

experimentálni

Dr. KOBULEJ, T. Állatorvostuöományi Egyetem Általános Állattani és Parazitológiai T a n s z é k e H - 1 0 7 6 B u d a p e s t , L a n d l e r J e n ő u . 2.