De opstand der burgers
Een vergelijking tussen de breukjaren 1966 en 2002/4
WWW.JOSVDLANS.NL
Geschiedenis een psycho-analytisch verklaringsmodel { {
{
{
Zichtbare gebeurtenissen en onzichtbare oorzaken De bovenstroom houdt de onderstromen er onder, maar voedt deze tegelijkertijd In het spektakel (de gebeurtenis die de geschiedenisboeken haalt) ‘verdichten’ zich de onderstromen Op zoek naar het onbewuste van de geschiedenis
Verandering en continuiteit Cultureel-politieke ontwikkelingen zijn een zich herhalend en afwisselend patroon van { { { {
Gisting Verdichting Uitbarsting Golfslag
Naoorlogse geschiedenis Tweede Wereldoorlog Wederopbouw z
Gisting: onderhuids Nederland
BREUKJAAR 1966 -
Golfslag: prudent-progressief Gisting: morrend Nederland
BREUKJAAR 2002/2004 - Golfslag: ???????????
1940 – 1945 1945 – 1960/65
1955 – 1966
1970 – 1985 1985 – 2002
Na-oorlogs Nederland - Wederopbouw
{ {
{ { { {
Verzuiling gaat naar hoogtepunt Wederopbouw als nationale identiteit (schouders eronder, niet zeuren aanpakken) Afstandelijk politiek leiderschap – Drees Geleide loonpolitiek (Nederland lage lonenland) Huiskamercultuur (kleinburgerlijk, De Avonden) Koude Oorlog / Politiek van de Angst
Na-oorlogs Nederland - Wederopbouw Typering cultuur bovenstoom behoudzaam – ordelijk behoedzaam – autoritair zekerheid eerst tevreden met wat je hebt
Onderhuids Nederland de gisting
{ { { { { { { { { {
Intellectuele benauwenis, kunstenaars vluchten naar Parijs Teleurstelling bij intellectuelen/vernieuwers/ over herzuiling Onderhuids onbegrip over Amendement 1954 Verstedelijking, stedelijk amusement (film, dansen, muziek) Jongerensubculturen: nozems, pleiners & dijkers James Dean: Rebel without a cause Drang tot experimenteren in kunst: COBRA Externe democratisering onderwijs, democratisering van de elitevorming Mobilisering: bromfietsen, auto Welvaartsgroei, loonexplosie 1962, + 20 %
Onderhuids Nederland de gisting
Typering culturele onderstroom weg uit de huiskamer geluk is niet gewoon verlangen naar wat je mist (ipv tevreden met wat je hebt) experimenteren ontdekken en nieuwsgierigheid grensverleggend
Breukjaar 1966 de verdichting
PROVO 1966 samenklontering van jongeren, intellectuelen (onderstroom) tegen het GEZAG, het REGENTENDOM en het KLOOTJESVOLK (de bovenstroom)
1966 vulkaanuitbarsting { { { { { { { { { { {
Een greep uit de gebeurtenissen:
Hele jaar Maart April
happenings bij Het Lieverdje huwelijk & rookbom Vietnamprotest – Johnson moordenaar / Molenaar Juni bouwvakonlusten dood Jan Weggelaar Juni Nieuw Links: Tien over Rood Juli Methode Koppejan Augustus Ond. Cie Enschede (naar politieoptreden) September Appel Democraten 1966 / bezorgd over Nederland Oktober Nacht van Schmelzer / val kabinet Cals Oktober Oprichting D66 – Hans van Mierlo
Vernieuwing bovenstroom
jaren zeventig - 1985 {
{
{ {
Alle onderhuisde bewegingen stuwen naar de oppervlakte en bepalen het maatschappelijk klimaat Afzweren van autoriteiten / anti-autoritair opvoeding, (Witte kippenplan van Provo: de agent is je beste kameraad) Democratisering / Inspraak Herverdeling inkomen, kennis en macht (Kabinet Den Uyl)
De golfslag van 1970 – 1985 { { { {
Democratisering van welvaart, cultuur en zeggenschap Professionalisering en FORSE uitbreiding quartaire sector, MARS DOOR INSTITUTIES Doorbraak nieuwe smaakmakende elites (in media, politiek, wetenschap)
PRAATHUIS NEDERLAND
Mentale gesteldheid / norm { { { { {
Ruimdenkendheid / moet kunnen Experimenteren in relaties en opvattingen Tolerantie (besef van WOII, antidiscriminatieangst, niet stigmatiseren) Taboe op verbieden / repressie / straffen Ideologische inflexibiliteit
PRUDENT-PROGRESSIEF DENKKLIMAAT
jaren tachtig en negentig DE ONTKLEURING No nonsense { Verzakelijking { Technocratisering { Ontideologisering { (Neo)liberalisering {
De bovenstroom ontkleurt maar het denkklimaat blijft PRUDENT-PROGRESSIEF
De onderstromen 1985 – 2002 {
{ { {
De kloof tussen bestuur en alledaagse realiteit, tussen systemen en ervaringen Multiculturalisering / volksbuurten veranderen / verkleuren Individualisering / gewoon jezelf zijn / aversie tegen regels / overheid Ontideologisering / geen geloof in grote verhalen. 1989: val IJzeren Gordijn
De ontkenning { { { { { { {
Links: alle onvrede komt onze kant op Rechts: markt ipv staat Schaalvergroting professionele sectoren Beweging van de straat / leefwereld af Paars, depolitisering problemen Instituties gezichtloos en bureaucratisch Het valt allemaal wel mee
De gisting {
{
{ {
Het doorkomen van de centrumdemocraten in oude wijken: Janmaat De opkomst van de lokale Leefbaarpartijen Het ongenoegen van de ouderen in 1994 De hang naar sensatie in de gecommercialiseerde media / incidentenhonger
De verdichting (1)
FORTUYN - 2002 -
-
-
Kind van de jaren zestig/zeventig Homo als normaalste zaak van de wereld Groot ego, lange tenen Niet voldoende gewaardeerd, geen consensusdenker, dus uitgestoten Van de weeromstuit is hij ze dwars gaan zitten (van links naar rechts, de linkse kerk als grootste vijand)
De verdichting (2)
FORTUYN - 2002 { {
{ { {
anti-praathuis Nederland – sterke leiders/managers / leiderschap Anti Islam (achterlijk, homo- en vrouwvijandig, niet-passend in de moderniteit Anti-bureaucratie (25% minder ambtenaren) Doen wat je zegt, zeggen wat je doet Personalistisch / ego-politicus
Hoe verder? {
{
{
{
Is de situatie 2002 te vergelijken met die van 1966? Is er een nieuwe bovenstroom in de maak? Wat zijn dan de kenmerken van het nieuwe denkklimaat? Wat zijn de potentieel nieuwe onderstromen?
Overeenkomsten 1966 vs 2002
{
{
De uitbarsting wordt voorafgegaan door een periode van ongekende welvaart (geld maakt ontevredener) Langdurige periode van gisting; elites weten de signalen niet op te pikken en om te vormen. (Hoe langer iets weggestopt wordt, hoe heftiger de uitbarsting.)
Verschil 1966 vs 2002 (1) {
{
1966: was de doorbraak van nieuwe elites, nieuwe middengroepen. Nieuwe vormen van besturen, modernisering. Iedereen met ambitie zag er brood in. 2002: beperkte verbindingen. Is er een gemeenschappelijke ambitie, programma? Wankele coalitie: snelle ondernemers, dubieuze vastgoedmagnaten, boze buurtbewoners.
Verschil 1966 vs 2002 (2) {
{
1966: gericht op een nieuw levensgevoel, modernisering samenleving, duizenden troepen stonden klaar 2002: bang voor een oud levensgevoel, afkeer van orthodoxie (achterlijkheid). De troepen ontbreken. Verschil tussen binnenhalen van nieuwe ervaringen (1966) en het sluiten der rijen (2002).
Breuk 2002
??????? Wie trekt de golfslag naar zich toe, en om welke thema’s gaat het dan?
Golfslag-thema’s { {
{
{
Wij – Zij Cultuurconservatisme (hameren op de Nederlandse canon, Leitcultur)) (Rita) Verdonk-eremanisering (een Staat met tanden) Wat bindt ons? SCP: ik ben gelukkig, maar de samenleving geef ik een onvoldoende.
Onderstroom { { {
Bureaucratische systemen kantelen; Meer ruimte voor professionals Cultuur van afzijdigheid doorbreken
In de wereld van de instituties heersen nog steeds de jaren zestig en zeventig, daar beweging in brengen, is het beste antwoord op de neoconservatieve agenda.
