#40 Kunst in de metro Kleine ring en centrum
De route start in het metrostation Rogier. Wie onderweg uitstapt en het juiste perron zoekt om de rit verder te zetten kijkt uit naar de vermelding “lijn 2 richting Delacroix”. Het bekijken van kunst vraagt de nodige tijd. Zeker wanneer je met de metro van het ene kunstwerk naar het andere spoort. We selecteerden daarom een beperkt traject en laten je uitstappen in stations waar er meerdere kunstwerken zijn of het zeker de moeite loont om je ogen de kost te geven. Vanwaar kunst in de metro? Van bij het ontwerp van de Brusselse metro was het de bedoeling de eentonigheid van “ondergronds massavervoer” te doorbreken. Het verschillende concept van de stations was hiervoor een middel, net zoals de aankleding van de stations. Kunstwerken in de metro hielpen hierbij. Eerst was het toenmalige Nationale Ministerie van Verkeerswezen bevoegd voor de toewijzing van de opdracht aan de kunstenaar, nu is dat de Artistieke Commissie van de Vervoersinfrastructuren. Je kunstwerk dagelijks tonen aan duizenden mensen, van ‘s morgens vroeg tot ‘s avonds laat is een wensdroom die wordt waargemaakt in de Brusselse metro. Meer dan 70 kunstwerken sieren nu ruim 60 metrostations. Musea conserveren kunst en stellen deze permanent of sporadisch tentoon. Kunstigheid en het overbrengen van een mogelijke boodschap blijven daardoor beperkt tot het toevallige samenspel van hij die iets tentoonstelt en hij die een bezoek brengt. De kunstwerken in de metro zijn er doorlopend en dagelijks voor de vele metrorijders. Misschien is de communicatie tussen het kunstwerk en diegene die er naar kijkt minder intensief, maar dat is de perfecte rol die deze werken spelen: veel of weinig aandacht vragen, emoties losweken, opvallen of in de omgeving oplossen. Voor de gevraagde kunstenaars is de uitdaging dan ook groot geweest om de soms enorme ruimten te mogen aanpakken. Hier krijg je werken te zien die waarschijnlijk nooit de musea zouden gehaald hebben omwille van de enorme afmetingen. Stap in voor een rit langs creativiteit en fantasie, gesigneerd door Belgische kunstenaars. Per station geven we telkens de naam van het werk en
Metrostation Kruidtuin
© OPB – Herman Ricour
de kunstenaar, de materialen en ook waar in het station het kunstwerk zich bevindt. (Dat is niet steeds op het perronniveau). Station Rogier: De kleuren van de solidariteit – 2004 (1) Lokettenzaal ter hoogte van de lift naar de perrons van de trams op de Noord-Zuid-as. Bas-reliëf in mozaïek Pjeroo Roobjee (Gent, 1945) en Gino Tondat (Eeklo, 1959) Dit werk is aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest geschonken door Welzijnzorg vzw en de christelijke arbei dersbeweging. De campagne “geef kleur aan solidariteit” wil de overheid en het publiek sensibiliseren voor de problematiek van de armsten. Gino Tondat is een echte mozaïekspecialist.
P Ga naar het perron van metrolijn 2, richting Delacroix. Spoor tot station Kruidtuin en stap uit. Bekijken van 5 kunstwerken. Station Kruidtuin: Les voyageurs – 1980 (2) Ga 2 niveaus hoger tot in de hal, net voor je buitenkomt (niveau -1) 21 beeldhouwwerken in meerkleurig hout Pierre Caille (Doornik, 1912 – Brussel, 1996)
#40 : 1
Metrostation Kruidtuin
© OPB – Herman Ricour
De kunstenaar heeft iets willen zeggen over de metroreizigers die ‘s morgens uit de grond komen en er ‘s avonds weer in verdwijnen. Zou de dromer in de metro zich in een of ander personage herkennen? De beeldengroep staat voor een achtergrond van spiegels, zo krijgen we de indruk dat er meer personages aanwezig zijn. De toeschouwer wordt eveneens weerspiegeld en staat zo tussen de personages in. Hij maakt deel uit van het kunstwerk of ... het kunstwerk wordt deel van de realiteit. De figuren zijn in profiel voorgesteld met sterk geaccen tueerde ogen, mond, armen, benen en voeten. Station Kruidtuin: De Odyssee – 2004 (2) Lokettenzaal (niveau -2) Beeldhouwwerken in brons Martin (Guyaux) (Biesme, 1940) Het werk bestaat uit een enorme zonneschijf en twee monumentale bronzen poorten. De kunstenaar ziet l’Odyssée als een grote zonnereis die emoties en dromen opwekt. Hij beschouwt het werk als een zonnemagna dat doorheen de tijd reist en langs twee grote deuren een ander universum binnentreedt. Martin heeft zelf dit station gekozen voor de installatie van zijn kunstwerk. Station Kruidtuin: Tramification fluide - Tramification syncopée – 1978 (2) Perron Wandcompositie in gepolychromeerd staal Emile Souply (Charleroi, 1933) Het werk verwijst naar het metroverkeer. De tegenover elkaar aangebrachte haut-reliëfs in geschilderde en geëmailleerde buizen symboliseren het metronet. De kunstenaar heeft er een veelkleurig geheel van gemaakt, met een voorkeur voor elementaire kleuren, om de intensiteit van het oranje mozaïek te doorbreken. De werken zijn verschillend van ritme maar geven allebei het begrip beweging weer. Hij wilde iets kunstzinnigs doen met de uitwassen van de industrialisering. Met wat fantasie doen de werken denken aan een driedimensioneel gestileerd metroplan. De kunstenaar studeerde aan de vermaarde “ambachtsschool “ École des Métiers d’art van Maredsous. Station Kruidtuin: Hommage aan Fernando Pessoa – 1992 (2) Timpaan boven de perrons Geëmailleerde keramische muurcompositie Julio Pomar (Lissabon, 1926) “Niet afgewerkte” tekening met scènes uit het dagelijkse
Metrostation Naamsepoort
© OPB – Herman Ricour
leven (laat hier zijn schoenen poetsen) van Pessoa, Portugals bekendste dichter. Het werk is een geschenk van Portugal aan België. Het werd er ter gelegenheid van Europalia ’91 tentoongesteld. Fernando Pessoa had een grote passie voor poëzie maar verdiende zijn brood als ambtenaar in Lissabon. Station Kruidtuin: The last migration – 1977 (2) Perron ter hoogte van het timpaan 2 tegenover elkaar geplaatste bas-reliëfs in koper – 4 m Jean-Pierre Ghysels (Brussel, 1932) Deze monumentale muursculpturen stellen de beweging van vogels in hun vlucht voor. Volgens de kunstenaar heeft de wereld van de metro geen lucht, zon, bomen… te bieden. De mens verplaatst zich haastig en is bezig met zijn eigen zorgen. Daarom heeft hij een vogel midden in zijn vlucht gecreëerd als symbool van vrijheid. De kunstenaar studeerde eveneens aan de École des Métiers d’art van Maredsous en kreeg in Parijs zelfs les van Ossip Zadkine. De leegte en holtes tussen de mas sieve vlakken maken het werk extra luchtig.
P Spoor verder via Madou, Kunst-Wet en Troon tot Naamsepoort. Stap hier uit.
Station Naamsepoort: Het uiteindelijk verkeer – 1979 (3) Lokettenzaal, boven de perrons Bas-reliëfs in geëmailleerde keramiek Octave Landuyt (Gent, 1922) Vier poorten met vrij vlakke keramische sculpturen met een doorsnede van 2,85 cm zijn aangebracht op de witgrijze marmeren wand. Een zwartgrijs lijnenspel moest volgens de kunstenaar een samenhang tussen wand en
#40 : 2
Metrostation Louiza
© OPB – Herman Ricour
object vormen. De combinaties van gezichten en handen stellen de vier stadia voor in het leven van de mens: omdat je geboren werd, omdat ik je liefheb (het enige werk met 2 gezichten) omdat je zo volwassen bent (personage steekt zijn tong uit, enige werk met open ogen) omdat je toch gaat sterven. Ogen en monden zien eruit als donkere spleten in de grijze keramiek. Het enige kleurvlak dat de monochromie doorbreekt is een roodbruin bladvormig element. Zoals vele Vlaamse kunstenaars die in de jaren ’20 zijn geboren, geeft Landuyt uiting aan het leed dat hij tijdens de oorlog had ondergaan. Ondanks de uitdrukking van angst en de sfeer van beklemming getuigen de werken van een plastische verfijning, noch versterkt door het gebruik van fraaie materialen.
P Rij verder tot station Louiza. Stap hier uit. Bekijken van 2 kunstwerken.
Station Louiza: Droom van Poelaert – 1985 (4) Lokettenzaal ter hoogte van de uitgang Poelaertplein Olieverf op gemaroufleerd doek 2,70 x 7 m Marcel Maeyer (Sint-Niklaas, 1920) De kunstenaar kreeg de opdracht in het werk een duide lijke band te leggen met de stadsomgeving. De tekst verwijst zowel naar het Louizaplein en het metrostation als naar het Justitiepaleis en zijn architect, Joseph Poelaert. 100 letters in kapitalen maken de plastische structuur en de thematische referentie. Elke letter werd afzonderlijk op een doek geschilderd, geniet op een plankje en samengebracht tot een geheel. Bekijk het vanop grote afstand en ga ook dichterbij om de verfijnde picturaliteit, het diagonaal uitgevoerde penseelwerk, op te merken. Tekst van het kunstwerk: Porte Louise / Louizapoort / palais de justice Bruxelles / Reve de Poelaert / justitiepaleis van Brussel / droom van Poelaert. Station Louiza: La terre en fleur – 1985 (4) Neem bij de Droom van Poelaert de roltrap naar beneden, uitgang [3-4] kant Waterloolaan Wandtapijt 25m2, keramiek 50 cm2 en beglaasde geëmailleerde staalplaten Edmond Dubrunfaut (Denain – Frankrijk, 1920) De kunstenaar komt tegemoet aan een oproep van de UNESCO-koerier in 1980: “Laten we de soorten redden, want er hangt een grote bedreiging boven de natuur, de dieren, de bomen,…”
Metrostation Louiza
© OPB – Herman Ricour
De bedoeling is dat de metrogebruikers even blijven staan en de tijd nemen om na te deken over alles wat leeft. Het werk bestaat uit 3 delen. Het wandtapijt staat voor “een bebloemde aarde, onze hoop”. Een man, een vrouw, een kind. Exotische bloemen en vogels symboliseren de natuur in de wereld. Een vlinder staat voor de breekbaarheid van dit evenwicht. De taferelen zitten gekaderd tussen een rode boven- en blauwe onderband. Het heel specifieke wandtapijt refereert wellicht ook aan de grote bloeiperiode van het Brusselse wandtapijt. De keramiek op de wanden aan de trappen staat voor “de verbrokkelde mens”. De keramiekspiegels weerspiegelen de metrogebruikers op een versnipperde en wazige manier. Het emailwerk op staal (kastdeuren) staat voor “de tijd van de hand” wat zoveel betekent als “Trek tijd uit om te beminnen”. De kunstenaar heeft vooral belangstelling voor fresco’s, muurschilderingen, keramische panelen en wandtapijtkunst omdat ze op grote muren van openbare gebouwen kunnen aangebracht worden en zo in het leven worden geïntegreerd.
P Spoor verder via Munthof tot station Hallepoort. Stap hier uit. Bekijken van 2 werken.
Onderweg zie je in station Munthof aan de perronzijde van jouw spoor een reconstructie van de 2de stads omwalling. Station Hallepoort: Hallepoort – 1988 (5) Timpaan boven de perrons, best te bekijken door de trap naar boven te nemen tot de lokettenzaal. Van boven de sporen heb je een goed zicht op het werk Olieverf op panelen Raoul De Keyser (Deinze, 1930)
#40 : 3
Dit kunstwerk ligt in de lijn van het œuvre van de strip tekenaar. Hij geeft het beeld weer van een moderne stad, hij combineert wolkenkrabbers met delen van authentieke oude trams, die in reliëf uit de muren springen. De metro vormt als het ware een band tussen het verleden en de toekomst. Het geheel is verbonden door een viaduct waarop futuristische wagens zich haastig verplaatsen. Het werk is geïnspireerd op de architectuur van Brüsel, een album uit zijn serie De Duistere Steden. François Schuiten is gekend als decorbouwer, tentoonstellingsmaker, striptekenaar. Schuiten tekende ook de stripmuur aan de Kolenmarkt, bovendien kreeg hij zelfs een opdracht voor het Parijse metrostation Arts et Métiers.
P Neem de trap onder het kunstwerk door. In de gang
ga je bij de splitsing links. Vanaf hier wordt de weg niet meer vervolgd met metrolijn 2! Neem nu tram 3 (richting Noord) of 55 (richting Bordet). Het kunstwerk van François Schuiten vervolgt aan beide zijden van de tramperrons.
P Spoor met tram 3 of 55 via Zuidstation, Lemonnier, Anneessens tot Beurs. Niet uitstappen.
Station Lemonnier: Les mains de l’ espoir – 1999 (6) Perron Schilderwerk op multiplexpanelen en beglaasde geëmail leerde staalplaat Hamsi Boubeker (Bejaïa – Algerije, 1952) De kunstenaar heeft veel handafdrukken verzameld. De tekeningen van de handen zijn geïnspireerd op traditionele tatoeages en werden uitvergroot. Deze afdrukken van handen uit heel de wereld drukken een wens naar wereldvrede uit. Boubeker werkt aan een internationaal project: de handen van de hoop. Een open hand symboliseert voor hem vrede, vriendschap, openheid en verdraagzaamheid. De kunstenaar werkte naar volledige realisatie van het werk tegen het jaar 2000, toen Brussel culturele hoofdstad van Europa was.
Metrostation Beurs
© OPB – Herman Ricour
Station Beurs: Nos vieux trams bruxellois – 1978 (5) Timpaan boven de perrons Olieverf op paneel 13 m Paul Delvaux (Antheit, 1897 – Veurne, 1992) Eindigen doen we met een werk van een grootmeester uit de moderne Belgische kunst. In dit kunstwerk roept Delvaux het thema op van de oude Brusselse trams, die hij kent uit zijn jeugd, en van zijn nostalgie naar vroeger. De gezellige rijtuigen, de openluchtwagen, de figuren in hun ouderwetse kleding, het naïef weergegeven heuvellandschap zijn typisch Delvaux. De kunstenaar was altijd zeer geïnteresseerd in de wereld van het spoor en schilderde ook talrijke stations. Dit werk geeft de zo typische eigenschappen uit het oeuvre van de kunstenaar weer: vrouwelijk schoon en treinen. Hier eindigt onze ontdekkingstocht naar kunst in de Brusselse ondergrond.
P Spoor verder tot station Beurs en stap uit. Station Beurs: Moving ceiling – 1976 (7) Plafond lokettenzaal 75 cilinders in roestvrij staal Pol Bury (Haine-Saint-Pierre, 1922, Parijs, 2005) De kunstenaar voelt zich aangetrokken tot de bewegingskunst of kinetische kunst. Hij schenkt vooral aandacht aan de vorm, de ruimte en de beweging die het kunstwerk nieuwe energie moeten geven. Aan het plafond werden 75 tweedelige elleboogvormige cilinders opgehangen. Ze zijn gemiddeld 80 cm hoog en 130 cm lang. De mobiele cilinders zijn bevestigd aan het vaste gedeelte en zijn gevoelig voor luchtstromen. De cilinders zijn aan de buitenzijde mat gehouden, binnenin gepolijst tot holle, glanzende spiegels. Deze weerkaatsen de lichtstralen. In Brussel kennen we van Pol Bury o.a. nog de fontein met grote glanzende bollen aan het begin van de Albert II laan (tegenover het Boudewijngebouw van de Vlaamse Gemeenschap).
Brochure “Als kunst de metro neemt” Met de opening van nieuwe metrostations en de uitbreiding van het aantal kunstwerken in de metro de voorbije jaren, mocht een update van de brochure over kunst in de metro niet achterwege blijven. Het resultaat is een mooi-ogende luxueuze gids van 164 bladzijden met kleurrijke foto’s. De brochure neemt de lezer mee voor een reis door de grootste ondergrondse kunstgalerij van Brussel en biedt een overzicht en beschrijving van alle kunstwerken, compleet met informatie over de respectieve kunstenaars. “Als kunst de metro neemt” is te koop voor 5 euro in de Standaard Boekhandel op het Muntplein, bij Toerisme Vlaanderen op de Grasmarkt 63, bij BITC op de Grote Markt, bij Cook en Book op het Vrijetijdsplein 1 in Sint-Lambrechts-Woluwe en bij de MIVB-Bootik op de Guldenvlieslaan 14 in Elsene en de Bisschopstraat 2 in 1000 Brussel.
#40 : 4
Kaartje voor wandeling #40 : Kunst in de metro – Kleine ring en centrum
Download regelmatig nieuwe ‘doe-het-zelf ’ wandeling op www.broodjebrussel.be. Deze wandeling is een initiatief van OPB in samenwerking met VTB Brusselgidsen. Copyright Onthaal en Promotie Brussel ©
Onthaal en Promotie Brussel Muntplein - Prinsenstraat 8 • B-1000 Brussel 0800 13 700 •
[email protected] • www.opbrussel.be
#40 : 5
