Wetenschap
Einstein Hij was dé briljante natuurkundige van zijn tijd, maar moest vechten voor erkenning. Geen universiteit wilde hem hebben, en toen hij eindelijk carrière maakte, speelde het antisemitisme van de nazi’s hem parten. Zwitserland/1905 Zwitserland is een lappendeken van volkeren. Duits-, Frans- en Zwitserland Bern Italiaanstaligen leven in vrede naast elkaar. Maar net als in de rest van Europa ligt ook in dit schijnbaar tolerante land het antisemitisme op de loer.
62
Historia 2 • 2014
leidde tot een van de bekendste natuurkundige formules: E = mc². De formule drukt de relatie tussen energie en massa uit.
hield vol Eerst werkten zijn collega’s Einstein tegen, en later verbrandden de nazi’s zijn werken. COLLAGE: AOP/GETTY IMAGES, POLFOTO/GRANGER & SHUTTERSTOCK
Historia 2 • 2014
63
Print: tre Status: 815 - PDF PROCES Layout: cyt Red.sek: jn
De relativiteitstheorie
DOOR JEPPE NYBYE
Wetenschap
D
e beroemde fysicus lord Kelvin was heel zeker van zijn zaak toen hij in 1900 zijn collega’s toesprak: ‘Er valt niets nieuws meer te ontdekken in de natuurkunde. Al wat ons rest zijn steeds exactere metingen.’ Kelvin had zelf de wetenschap zo ver gebracht door de laagst mogelijke temperatuur vast te stellen, het absolute nulpunt. Maar slechts vijf jaar later zou hij ontdekken dat de natuurkunde nog ongelooflijk veel geheimen in zich borg. Want in 1905 daagde een onbeduidende medewerker van een patentbureau in Bern de dogma’s van de natuurkunde uit met zijn speciale relativiteitstheorie.
Einstein maakt de tijd relatief De 26-jarige Albert Einstein had zich, als hij met zijn collega Michele Besso door de straten van Bern naar zijn werk wandelde, geregeld het hoofd gebroken
over een wetenschappelijk dilemma: de theorieën over het licht klopten niet met de praktijk, zo vertelde hij Besso. Elk kind zou zeggen dat je het licht kon inhalen als je maar hard genoeg rende. Maar Einstein kwam tot de conclusie dat het licht nooit kon worden ingehaald, hoe hoog je snelheid ook was. Het licht zou altijd bijna 300.000 kilometer per seconde sneller zijn dan zijn achtervolgers. En daar begreep Einstein hoe langer hoe minder van. ‘Ik geef het op’, zei hij. Maar hij was nog niet tot deze conclusie gekomen of hij kwam tot het besef dat hij het probleem kon oplossen door het begrip van tijd te herdefiniëren en de idee los te laten dat tijd absoluut is, een soort grote klok. Tijd is relatief. Dat wil zeggen dat de achtervolger van het licht de snelheid van zijn eigen tijd verlaagt, en dat tijd langzamer gaat voor dingen die snel bewegen.
Slechts vijf weken later publiceerde het tijdschrift Annalen der Physik een artikel waarin Einstein afrekende met de manier waarop al 200 jaar lang over ruimte en tijd werd gedacht.
Gymnasium wijst Einstein af Als Einstein warme bijval had verwacht voor zijn nieuwe relativiteitstheorie, dan kwam hij bedrogen uit. ‘Na de publicatie bleef het angstwekkend stil’, merkte zijn zus later op. Een aantal mensen, onder wie de toonaangevende natuurkundige Max Planck, zag wel in hoe baanbrekend Einsteins ontdekking was. Maar verder kwam er nauwelijks enige reactie. Einstein kon niet eens een baan krijgen aan een universiteit. Zo solliciteerde Einstein in 1907 naar een functie als Privatdozent – onbezoldigd docent zonder vaste aanstelling, helemaal onder aan de academische
1905
DE SPECIALE RELATIVITEITSTHEORIE
De tijd werd relatief met Einsteins theorie De relativiteitstheorie zette het bestaande wereldbeeld van de natuurkundigen op zijn kop.
H
et beroemdste wetenschappelijke artikel van Einsteins hand had een van de meest kleurloze titels in de geschiedenis: ‘Over de elektrodynamica van bewegende lichamen’. In het artikel rekent hij af met een van de dogma’s van de natuurkunde door te stellen dat tijd niet absoluut is, maar relatief. Het idee is zo nieuw dat het artikel niet één verwijzing naar andere wetenschappelijke literatuur bevat. Einstein legde zijn theorie later zelf uit met het hiernaast beschreven gedachte-experiment. De theorie heet ‘speciale relativiteitstheorie’ omdat hij alleen geldt als de waarnemer stilstaat of zich met constante snelheid beweegt.
Einsteins leven: van wieg tot graf Door de jodenvervolging van de nazi’s moest Einstein Europa verlaten.
64
Historia 2 • 2014
A Blikseminslag
Gedachte-experiment
Twee waarnemingen
Einstein wilde bewijzen dat gebeurtenissen die voor een stilstaande waarnemer tegelijkertijd plaatsvinden, dat voor een persoon in beweging niet doen.
1 De bliksem slaat in op punt A en B. De stilstaande man staat precies tussen de punten in en ziet de lichtflitsen daardoor tegelijkertijd de grond bereiken.
B
Twee blikseminslagen. Twee mensen die het zien gebeuren: een man die stilstaat en een automobilist.
Blikseminslag 2 Precies wanneer de voetganger de inslagen ziet, rijdt er een auto langs. Anders dan de voetganger ziet de bewegende man het licht van punt B het eerst, omdat hij ernaartoe rijdt waardoor de aankomst versnelt. Beide mannen hebben gelijk in hun opvatting van tijd, want de tijd is relatief.
1879
1896
komt Albert Einstein ter wereld in de Zuid-Duitse plaats Ulm. De trotse ouders zijn de joodse Pauline en Hermann Einstein.
Albert studeren aan het polytechnisch instituut in Zürich. Hij doet in die tijd afstand van zijn Duitse nationaliteit, uit afkeer
Op 14 maart
Als 17-jarige gaat
Einstein groeide op in Duitsland, maar deed twee keer afstand van zijn Duitse nationaliteit. POLFOTO/ULLSTEIN
van het Duitse militarisme. 1900
Einstein slaagt voor
zijn eindexamen aan het instituut, maar zijn eindcijfer is belabberd.
Kleine Albert vond buskruit niet uit ladder. Maar de baan zou een eerste stap in zijn carrière kunnen zijn. Hij voegde maar liefst 17 wetenschappe lijke artikelen bij zijn sollicitatie, onder andere over de relativiteitstheorie, alleen een nog te publiceren verhandeling – een vereiste – ontbrak. Dat zou echter geen probleem zijn als de sollicitant andere ‘uitmuntende kwalificaties’ had. En die had Einstein, zou je zeggen. Toch wilde slechts één lid van de sollicitatiecommissie hem ondanks de omissie aannemen. De rest was tegen, en de functie ging aan zijn neus voorbij. Einstein moest zijn ambities bijstellen en solliciteerde naar een baan als leraar wiskunde op een gymnasium in Zürich. ‘Ik kan eventueel ook natuurkunde geven’, schreef Einstein in zijn brief. Er waren in totaal 21 kandidaten voor de baan, maar de slimste natuurkundige ter wereld haalde niet eens de top 3. Na deze teleurstellende afwijzing door het gymnasium zette Einstein zich over zijn trots heen en schreef alsnog een verhandeling om de baan als Privatdozent te krijgen in Bern. Nu werd hij aangenomen en ging hij college geven naast zijn werk bij het patentbureau.
De werkster vond Einstein een sukkel. ALL OVER PRESS/GETTY
2. Het verhaal gaat dat Einstein op het gymnasium zakte voor wiskunde. Dat
zijn aantekeningen bij voorkeur op een ansichtkaart en dook na college wel eens met zijn studenten de kroeg in. Hoewel Einsteins studenten hem op handen droegen, was zijn joodse afkomst opnieuw een belemmering bij zijn volgende stap op de ladder in 1911. De universiteit van Praag bood hem de positie van hoogleraar aan die hij zo vurig wenste. Maar nu lag het ministerie van Onderwijs dwars.
SCANPIX/SPL & POLFOTO/GRANGER
De relativiteitstheorieën waren controversieel en werden door een aantal fysici fel bekritiseerd. De prominentste criticus was de Nobelprijswinnaar Philipp Lenard, wiens aanvallen puur antisemitisch waren. Tegelijk kreeg Einstein steun van de natuurkundige Max Planck, die in hoog aanzien stond.
1908
Bern neemt Einstein aan. Hier beoordeelt hij patentaanvragen.
relativiteitstheorie wordt in de Annalen der Physik gepubliceerd. Einstein koppelt de theorie aan de beroemd geworden formule: E = mc².
stelt Einstein aan als Privatdozent.
Einstein trouwt. Omslag van het wetenschappelijke tijdschrift met Einsteins theorie. ALL OVER PRESS/GETTY
Tegenstander Philipp Lenard
Vriend Max Planck
1905
1903
3. Zijn eindgemiddelde op dit instituut was een 4,9. Hij behoorde daarmee tot het slechtste kwart van zijn klas.
En dat ondanks Einsteins uitstekende referenties. Zo schreef Max Planck aan het onderwijsministerie dat de speciale relativiteitstheorie van Einstein ‘een revolutie had ontketend’ in de wereld van de natuurkunde. Toch verkoos het ministerie een andere kandidaat voor de aanstelling, Gustav Jauman. Zijn belangrijkste kwalificatie? Hij was geen jood. ‘Ik kreeg de baan in Praag niet. De faculteit had mij voorgedragen, maar
1902
Het patentbureau in
klopt niet. Wel gaf Einsteins leraar op het polytechnisch instituut in Zürich hem een 1 voor ‘Natuurkundeproeven voor beginners’ omdat hij zijn best niet deed.
Fysici tegenover elkaar
Joodse achtergrond is hinderpaal Eindelijk had Einstein in de academische wereld een voet tussen de deur, maar hij was er nog lang niet. Toen hij in 1909 docent wilde worden aan de universiteit van Zürich, moest de hoogleraar natuurkunde Alfred Kleiner zijn collega’s ervan overtuigen dat Einstein bonafide was – ook al was hij joods. ‘De opmerkingen van collega Kleiner waren uiterst waardevol, aangezien de heer Einstein een Israëliet is, en Israëlieten bekendstaan om verscheidene onaangename eigenschappen, te weten opdringerigheid, hooghartigheid en een kruideniersmentaliteit’, schreef de sollicitatiecommissie in haar beoordelingsrapport. Ze volgde Kleiners advies op. En zo konden de studenten in Zürich twee jaar lang genieten van Einsteins aparte stijl van lesgeven. Hij krabbelde
1. Als kind was Einstein zo verlegen dat hij iets eerst voor zichzelf fluisterde voordat hij het hardop durfde te zeggen. Daarom noemde de werkster van de familie Einstein hem der Depperte – de sukkel.
Einsteins speciale
De universiteit van Bern
1909
Het patentbureau raakt
Einstein kwijt als hij een
aanstelling als docent krijgt aan de universiteit van Zürich. 1911
Einstein vertrekt
naar Praag om daar hoogleraar te worden.
Wetenschap
vanwege mijn semitische achtergrond ging het ministerie niet akkoord’, aldus Einstein in een brief aan een vriend. Hij kreeg echter hulp uit onverwachte hoek. Want toen Gustav Jauman hoorde dat hij ten koste van Einstein gekozen was, weigerde hij het hoogleraarschap. ‘Ik wil niets van doen hebben met een universiteit die [...] verdiensten niet erkent’, zei hij. Ondanks alle tegenstand kon Einstein zich eindelijk hoogleraar noemen. Een gevecht dat sinds zijn relativiteitstheorie zes jaar had geduurd.
Theorieën veroveren de wereld Eindelijk ging het hem in academisch opzicht voor de wind, en in 1914 kreeg hij een droombaan: directeur van het instituut voor natuurkunde in Berlijn. Einsteins voornaamste zorg vormden nu de hiaten in zijn speciale relativiteits theorie. Zo paste bijvoorbeeld de zwaartekracht n iet in het plaatje. In 1916 vond hij de oplossing. In zijn algemene relativiteitstheorie stelde hij dat de zwaartekracht het licht afbuigt, waardoor de sterren op een andere plek lijken te staan dan waar ze zijn. Hoewel de algemene relativiteitstheorie de gangbare voorstelling van
Terwijl Einstein in Duitsland werd zwartgemaakt, werd hij in de VS als held ingehaald. SCANPIX/AKG
ruimte en tijd op zijn kop zette, werd ze pas na de Eerste Wereldoorlog in brede wetenschappelijke kring bekend. Toen de consequenties van de theorie eenmaal tot de samenleving doordrongen, sprong de pers er bovenop en werd Einstein een beroemdheid. De Amerikaanse New York Times bracht een
Ex-vrouw kreeg geld van Nobelprijs Albert Einstein wilde graag scheiden van zijn eerste vrouw Mileva Maric – maar zij weigerde. Ten slotte beloofde Einstein haar in ruil voor een scheiding het geld dat hij zou krijgen als hij de Nobelprijs zou winnen. Hij had de prijs nog niet, maar hij wist zeker dat dat slechts een kwestie van tijd was. Mileva Maric moest echter lang op haar geld wachten. Pas in 1922, drie jaar na de scheiding, kreeg Einstein de Nobelprijs en een bedrag van 120.000 Zweedse kronen – gelijk aan tien jaarsalarissen voor een hoogleraar.
Mileva Maric wilde pas scheiden toen ze het Nobelprijsgeld kreeg. ALL OVER PRESS/GETTY
groot artikel over de ontdekking. ‘De theorie van Einstein triomfeert: de sterren zijn niet waar ze lijken te zijn, maar we hoeven ons geen zorgen te maken’, zo stelde de krant zijn lezers gerust.
Nazi’s saboteren Einstein Einsteins nieuwe status had echter ook een keerzijde. In Duitsland groeide het antisemitisme na de nederlaag in de Eerste Wereldoorlog, en Einstein werd voor velen een symbool van de gehate joden. Een aantal nationalisten richtte de ‘Werkgroep van Duitse natuurkundigen tot behoud van de zuivere wetenschap’ op, die de zogenaamde joodse aard van Einsteins theorieën meermalen aanviel. In augustus 1920 organiseerde de groep een bijeenkomst in Berlijn, waar een paar derderangs wetenschappers zijn theorieën als bedrog bestempelden. Plotseling ging er een golf van gefluister door de zaal: ‘Einstein, Einstein.’ Hij was gekomen om de aantijgingen aan te horen, en leek zich vrolijk te maken over de absurde beweringen. Maar eigenlijk vond Einstein het helemaal niet grappig. Boos stuurde hij een ingezonden brief naar de krant
1914
1915
Wereldoorlog begint, vlucht Einstein naar Berlijn, waar hij wordt gekozen tot lid van de Pruisische Academie van Wetenschappen en weer een Duits staatsburger wordt.
algemene relativiteitstheorie, die de problemen van de speciale theorie ondervangt. De publicatie volgt een jaar later, maar blijft vanwege de oorlog vrijwel onopgemerkt.
Einstein voltooit de
In het jaar dat de Eerste
66
Historia 2 • 2014
De algemene relativiteitstheorie telt 50 met de hand geschreven pagina’s. Dit zijn de eerste regels. ALL OVER PRESS/GETTY
1919
In februari scheiden Einstein en zijn vrouw na jaren van onenigheid. Hij trouwt nu met zijn nicht Elsa. De algemene relativiteitstheorie wordt bewezen dankzij een totale zonsverduistering,
DE ALGEMENE RELATIVITEITSTHEORIE
Feitelijke positie van de ster
1916
De ruimte is gekromd In zijn algemene relativiteitstheorie van 1916 beweerde Albert Einstein dat het universum gekromd is.
S
inds hij in 1905 zijn speciale relativiteitstheorie lanceerde, worstelde Einstein met de hiaten. Maar twee jaar later kwam toch de doorbraak. Het was ‘de gelukkigste gedachte van mijn leven’. Pas in 1916 was de zogeheten algemene relativiteitstheorie pas helemaal compleet. Als hij de theorie later uitlegde aan journalisten, vergeleek hij het universum met een gigantisch vel rubber, waarin zware bowlingballen Foto’s vóór en tijdens een totale zonsverduistering toonden aan dat de sterren ergens anders waren dan het leek.
Berliner Tageblatt, waarin hij zich afzette tegen de groep en haar aanhangers. Een van hen, de Nobelprijswinnaar uit 1905 Philipp Lenard, wond zich op over de brief en reageerde met een reeks felle aanvallen op Einstein en de ‘joodse wetenschap’. Zo stelde hij voor om een vereniging voor Deutsche Physik op te richten, die de Duitse natuurkunde moest ontdoen van joodse invloeden. Ook probeerde Lenard achter de schermen te voorkomen dat Einstein de Nobelprijs voor de Natuurkunde kreeg. Hij zocht contact met de Zweedse wetenschapper en lid van het comité Sven Hedin om hem ervan te overtuigen dat ‘de relativiteitstheorie eigenlijk helemaal geen ontdekking was’. De kruistocht leek effect te hebben. In elk geval ging de Nobelprijs in 1920
ROYAL SOCIETY OF LONDON
Bewijs
– dat wil zeggen sterren – holtes maken. Als andere bollen in de buurt van zo’n holte komen, rollen ze erin. Maar als hun snelheid groot genoeg is, buigen ze af en rollen ze verder. Het heelal is met andere woorden gekromd. Het uitdenken van de theorie ging Einstein overigens niet in de koude kleren zitten. Hij kreeg gezondheidsklachten die nog jaren aanhielden. Zo kampte hij lange tijd met een maagzweer.
Ogenschijnlijke positie van de ster Zon
Zwaartekracht kromt het licht
Zware lichamen Vanaf de aarde gezien lijkt de ster op een andere plek te staan dan in feite het geval is.
naar iemand anders, en het jaar erop deelde het Nobelprijscomité de natuurkundeprijs opmerkelijk genoeg niet uit. De situatie werd steeds hachelijker voor Einstein. Een toen nog jong en onbekend lid van de Duitse nazipartij begon Lenards teksten te gebruiken. ‘Wetenschap, ooit onze grootste trots, wordt nu bedreven door Hebreeën’, schreef Adolf Hitler in de krant. Einstein
krommen de ruimte. Het licht van een ster buigt daardoor af als het de zon passeert.
werd gewaarschuwd: hij stond op een dodenlijst en moest Berlijn verlaten. ‘De kranten hebben mij al te vaak genoemd, en zo deze gekte over mij afgeroepen’, schreef hij Max Planck. De maanden na de waarschuwing van de politie had Einstein het zwaar. ‘Ik ben altijd op mijn hoede’, klaagde hij tegen een vriend. Toch gebeurde er in die crisis ook nog iets goeds: Einstein kreeg eindelijk de Nobelprijs voor de Natuurkunde. Het Nobelprijscomité kon niet langer om hem heen. Maar toegeven dat het ernaast had gezeten met de relativiteitstheorie ging het comité te ver, en als compromis kreeg Einstein de prijs daarom voor een andere theorie. Het comité ontving slechts één protest – van Lenard uiteraard. In een brief schreef hij dat Einstein een joodse
die het mogelijk maakt de feitelijke positie van de sterren waar te nemen.
Nobelprijs voor de Natuurkunde toe – maar niet voor zijn relativiteitstheorieën.
1922
1932
genegeerd, kent de Academie van Wetenschappen hem de
wijdt zich aan het geven van gastcolleges in het buitenland.
Na Einstein lang te hebben
Aan de Nobelprijs was een geldbedrag verbonden van 120.000 Zweedse kronen. ALL OVER PRESS/GETTY
Einstein verlaat Duitsland en
Historia 2 • 2014
67
Wetenschap
“
aandachttrekker was, wiens methoden on-Duits van aard waren.
Einstein vlucht voor Hitler Hitlers nazipartij groeide met de dag en kwam ten slotte in januari 1933 aan de macht. Een maand eerder had Einstein het land verlaten om zich fulltime aan buitenlandse gastcolleges te wijden. Hij had echter gedacht dat hij terug kon gaan, maar dat was nu onmogelijk. ‘Vanwege Hitler durf ik niet terug te keren op Duitse bodem’, schreef hij. En met reden, zo bleek. Want in zijn afwezigheid werd Einsteins appartement liefst vijf keer door nazituig doorzocht. Ook zijn huis buiten Berlijn werd grondig uitgekamd: het zou een communistische wapenopslag zijn. Die gebeurtenis bracht Einstein ertoe in maart 1933 zijn paspoort in te leveren bij het Duitse consulaat in Brussel en zijn Duitse nationaliteit op te geven. Zijn thuisland wilde duidelijk niets met hem te maken hebben: in mei 1933 verzamelden zo’n 40.000 Duitsers zich voor de opera van Berlijn om joodse boeken te verbranden – ook de werken van Einstein. En later beeldde een Duits tijdschrift hem zelfs af met het bijschrift ‘nog niet opgehangen’. Op 7 oktober 1933 had Einstein er genoeg van. Hij ging aan boord van de oceaanstomer Westmoreland en voer naar Amerika. Hij zou nog 22 jaar leven, maar zette nooit meer voet in Europa.
‘Leven is als fietsen. Om je evenwicht te bewaren, moet je in beweging blijven’, zei de briljante Albert Einstein. ALL OVER PRESS/GETTY
Einstein:
Wat het leven mij leerde
Mede dankzij Einstein ontwikkelden de geallieerden, en niet de nazi’s, als eersten een atoombom. Philipp Lenard werd benoemd tot hoofd van de Arische natuurkunde. Die post behield hij totdat de geallieerden hem in 1945 afzetten. Hij overleed kort na de oorlog. Lees ook
Geloof, wetenschap en autoriteit. De geniale Einstein sprak zich vaak uit over
Walter Isaacson: Einstein – De biografie, Nieuw Amsterdam, 2007 Freeman Dyson, Albert Einstein, Alice Calaprice: The Ultimate Quotable Einstein, Princeton University Press, 2010 Albert Einstein: The World As I See It, Citadel Press, 2006 Albert Einstein: Ideas and Opinions, Souvenir Press, 2005
zijn levenservaringen. HISTORIA heeft een aantal citaten verzameld en zo een ‘interview’ met Einstein samengesteld over wat het leven hem leerde.
alberteinstein.info
1933
Adolf Hitler wordt in januari
Toen Hitler aan de macht kwam, ging Einstein werken op de Princeton University in de VS. ALL OVER PRESS/GETTY
68
Historia 2 • 2014
de nieuwe bondskanselier. Einstein durft niet terug te keren en geeft zijn Duitse nationaliteit op – voor de tweede keer. In september emigreert hij naar de VS,
waar hij een betrekking aanvaardt aan de Princeton University in New Jersey. 1940
Terwijl in Europa de Tweede Wereldoorlog woedt, wordt Einstein Amerikaan.
Einstein en zijn stiefdochter zweren hun nieuwe land, Amerika, trouw. ALL OVER PRESS/GETTY
DOOR JEPPE NYBYE & ERIK BORK
“
Ik denk eigenlijk zelden in woorden. Er dient zich een gedachte aan, die ik achteraf in woorden probeer uit te drukken.
Als ik mezelf afvraag waarom juist ik de relativiteitstheorie ontdekte, kom ik tot de volgende verklaring. Een normale volwassene breekt zich nooit het hoofd over de problemen van ruimte en tijd. Daar dacht hij als kind al over na. Maar mijn ontwikkeling ging zo traag dat ik over tijd en ruimte ging nadenken toen ik volwassen was. Daardoor dook ik dieper in het probleem dan een kind zou doen. De muziek van Mozart is zo puur en mooi; ze is voor mij een beeld van de innerlijke schoonheid van het universum zelf. Zoals alles van grote schoonheid was zijn muziek pure eenvoud. Sinds de wiskundigen aan de haal zijn gegaan met de relativiteitstheorie, begrijp ik deze zelf niet meer. Wat is de zin van het leven? [...] Het antwoord op die vraag is religieus. Heeft het dan zin, vraagt u, om de vraag te stellen? Ik antwoord dat wie zijn eigen leven en dat van anderen als zinloos beschouwt, niet alleen ongelukkig, maar bijna ongeschikt voor het leven is. Ik zie een patroon, maar mijn geest kan niet zien wie het maakte. Ik zie een klok, maar kan mij geen voorstelling maken van de klokkenmaker. Een weten van het bestaan van iets waarin wij niet kunnen doordringen, van de manifestatie van de diepste rede en de stralendste schoonheid, die alleen in hun meest elementaire vormen voor onze rede toegankelijk zijn – dit weten en deze emotie vormen de waarlijk religieuze houding; in deze zin, en niet anders, ben ik een diep religieus man.
Wij zijn als een kind dat een bibliotheek betreedt vol met boeken in allerlei talen. Het kind weet dat iemand de boeken geschreven moet hebben. Het weet niet hoe. Het kent de talen niet waarin ze geschreven zijn. Het kind vermoedt ergens wel een mysterieuze orde in de opstelling van de boeken, maar weet niet wat die is. Zo, stel ik me voor, staat zelfs de meest intelligente mens ten opzichte van God.
misbruik. Kan iemand zich Mozes, Jezus of Gandhi voorstellen met een zak geld?
Mijn religiositeit bestaat in een nederig bewonderen van de oneindig superieure geest die zich openbaart in het kleine beetje dat wij met ons zwakke, vluchtige verstand kunnen begrijpen van de werkelijkheid.
Zelfs als slechts twee procent van de dienstplichtigen zou weigeren om te vechten, en zou aandringen op andere middelen dan oorlog om internationale geschillen te beslechten, dan zouden overheden machteloos staan. Ze zouden het niet aandurven om zo veel mensen in de gevangenis te stoppen.
Rook als een schoorsteen, werk als een paard, eet zonder nadenken en wandel alleen in echt goed gezelschap.
Een intelligente dwaas kan zaken complexer en gewelddadiger maken. Het vergt genialiteit en een hoop moed om in de tegengestelde richting te bewegen. Als we de krachten willen weerstaan die onze intellectuele en individuele vrijheid bedreigen, moeten we goed voor ogen houden wat er op het spel staat en wat we danken aan die vrijheid die onze voorouders met veel moeite verwierven. Zonder die vrijheid geen Shakespeare, geen Goethe, geen Newton. Het voorbeeld van grote, zuivere persoonlijkheden is het enige wat goede ideeën en nobele daden voort kan brengen. Geld appelleert alleen maar aan egoïsme en verleidt de bezitters tot
1943
Een intelligente dwaas kan zaken groter, complexer en gewelddadiger maken. Het vergt genialiteit – en een hoop moed – om in de tegengestelde richting te bewegen. Ik ben niet alleen pacifist, maar een militant pacifist.
Een blind geloof in autoriteit is de grootste vijand van de waarheid. Om me te straffen voor mijn minachting voor autoriteit, heeft het lot mijzelf tot een autoriteit gemaakt. Wie alleen kranten en hooguit hedendaagse auteurs leest, is als een extreem bijziende persoon die geen bril wil dragen. Hij is volledig afhankelijk van de vooroordelen en grillen van zijn tijd, daar hij nooit iets anders ziet of hoort. En wat iemand zelf bedenkt [...] is op zijn best nogal onbeduidend en eentonig. De roem maakt me steeds dommer. Dat is een bekend verschijnsel. Mijn hond is erg slim. Hij heeft medelijden met me omdat ik zo veel post krijg. Dat is de reden dat hij de postbode probeert te bijten. Leven is als fietsen. Om je evenwicht te bewaren, moet je in beweging blijven.
om mijnen te leggen in Japanse havens.
Einstein drong er een paar
jaar eerder bij de president van de VS op aan alles op alles te zetten om een kernbom te ontwikkelen. In 1943 werkt hij mee aan een wiskundig principe
1955
Op 18 april sterft Albert
Einstein in het Princeton Hospital. Hij is 76 jaar oud geworden.
”
Einstein met een van de natuurkundigen die meewerkten aan de atoombom.
Einstein werd 76 jaar. Na zijn crematie is zijn as op een onbekende plek uitgestrooid.
POLFOTO/GRANGER
ALL OVER PRESS/GETTY
