Doven hebben lang gedacht. normaal waren

Redactioneel

27 “Doven hebben lang gedacht PsyDoN, Psychische Hulpverlening aan Doven en slechthorenden Noord-West Nederland en Flevoland, biedt ambulante, specialistische hulpverlening. Monica Versluis, maatschappelijk werkster, vertelt waarom doven en slechtorenden meer risico lopen slachtoffer

dat bepaalde

handelingen

normaal waren”

Door: Simone Timman

Doven en slechthorende kinderen en volwassenen lopen meer risico slachtoffer te worden van seksueel misbruik. De doofheid en de daarmee gepaard gaande problemen in de communicatie met de horende wereld, die in het algemeen geen gebarentaal beheerst, kunnen ernstige gevolgen hebben voor de sociaal-emotionele ontwikkeling, de kennisverwerving en de weerbaarheid van doven. Hierdoor zijn doven kwetsbaarder voor seksueel misbruik.

te worden van seksueel misbruik, en over welke kwaliteiten een hulpverlener moet beschikken om aan deze doelgroep hulp te kunnen verlenen. Verder staan bij het artikel interessante websites genoemd die zeker een bezoekje waard zijn. In wetenswaardigheden meer over het onlangs geopende Informatiepunt Jeugdprostitutie en iets over het aantal zedenscenario’s en advieszaken op scholen en instellingen in Amsterdam. In haar column worstelt Simone met het wel of niet melden van kindermishandeling.

In Nederland zijn circa 1,3 miljoen mensen die niet alles kunnen horen. Dat is ongeveer 1 op de 12 mensen. Circa 10 tot 13 duizend mensen zijn doof of zwaar slechthorend. Een grote meerderheid daarvan is prelinguaal doof is (d.w.z. doof voor de spreektaalverwerving op gang kon komen). Uit een onderzoek in 1998 van het Trimbos Instituut1 bleek dat van de 369 dove respondenten die ooit hulp hadden gezocht, 8 personen deze hulp zochten vanwege seksueel misbruikervaringen; 22 anderen deden dat in verband met algemene seksualiteitsproblemen. Het aantal dove personen dat hulp zocht vanwege seksueel misbruikervaringen, zou volgens deskundigen slechts een topje van de ijsberg zijn. Ook internationaal onderzoek laat zien dat het zeer waarschijnlijk is dat

een verontrustend groot deel van doven en slechthorenden met seksueel misbruik geconfronteerd wordt2. PSYDON Aan de Keizersgracht in Amsterdam zit PsyDoN, wat staat voor Psychische Hulpverlening aan Doven en Slechthorenden Noord-West Nederland en Flevoland. PsyDon werkt supra-regionaal en biedt ambulante specialistische hulp op het gebied van psychische, psychosociale en psychiatrische problematiek. PsyDon is een van de vijf doventeams in Nederland en is onderdeel van Mentrum, Geestelijke Gezondheidszorg Amsterdam. Doorverwijzing vindt plaats via de huisarts of andere eerstelijns instellingen. Cliënten van PsyDoN zijn doven, plotsdoven, slechthorenden,

m a a r t

05

doofblinden en kinderen van dove ouders. Doven en slechthorenden kunnen de gesproken taal niet of nauwelijks verstaan wat betekent dat de taal grotendeels op visuele wijze verworven moet worden. Gebarentaal is dan ook vaak de aangewezen taal voor doven. Slechthorenden en plotsdoven gebruiken gebarentaal in mindere mate, zij zijn meer afhankelijk van het spraakafzien. Voor een hulpverlener zijn kwaliteiten als communicatie (waaronder gebaarvaardig zijn) en kennis van de dovencultuur3 van essentieel belang om hulp te kunnen verlenen. Monica Versluis, zelf doof geboren, werkt nu vijf jaar als maatschappelijk werkster bij PsyDoN. Naast de hulpverlening aan individuele cliënten, geeft ze ook groepstherapie, sociale vaardigheidstherapie en heeft ze als aandachtspunt preventiewerk. Ik praat met Monica met behulp van een tolk die voor mij haar gebaren vertaald in het gesproken woord en mijn woorden aan Monica weer uitlegt met gebaren. Monica: “Bij ons zijn alle hulpverleners, ook de horenden, verplicht om gebarenlessen te volgen. Wij hebben zelfs een gebarendocent in dienst, die ons regelmatig bijschoolt. Wel is het zo dat horende hulpverleners regelmatig gebruik maken van een tolk, omdat het toch lastig is om alle gebaren eigen te maken. Voor dove cliënten is het fijn om via de tolk toch vrij te kunnen communiceren in de eigen taal, zonder belemmeringen. Het komt ook voor dat een doof persoon geen gebruik maakt van de gebarentaal, omdat het bijvoorbeeld in de opvoeding vroeger niet is geleerd”.

een klacht over seksueel misbruik naar buiten komen. “Wat ik zie is dat seksueel misbruik als klacht vaak onderdeel is van een geheel. Het komt voor dat het pas later in een behandeling ter sprake komt. De reden is dat men het seksueel misbruik heeft verdrongen, of dat men zich er niet van bewust was dat een dergelijke ervaring er is. Ook kunnen mensen het pas later als een last gaan ervaren of ermee naar buiten komen”. Dat men zich niet bewust is van het feit dat over een grens is gegaan of dat men zich daar pas veel later bewust van wordt heeft vooral te maken met een beperkte informatieverwerking. Het gaat er niet alleen om dat je hoort wat iemand zegt, maar ook hoe die persoon dat zegt. Het belang van deze informatie wordt vaak onderschat. Omdat dove mensen niets horen, missen zij ook alle toevallige, terloopse informatie, het zogenoemde incidental learning. Juist deze terloopse kennisverwerving hebben kinderen nodig om hun kijk op de wereld bij te stellen, normen en waarden te ontwikkelen en om tot socialisatie te komen. Verder is radio niet toegankelijk en te weinig Nederlandstalige televisieprogramma’s zijn ondertiteld. Doven bellen met een teksttelefoon, maar de meeste organisaties hebben (nog) geen teksttelefoon. Bovendien is Nederlands voor prelinguaal doven

weinig tolken, en gebarentaal was zelfs taboe. Daarnaast is de gedachtegang in die richting ook niet erg gestimuleerd door ouders en door het onderwijs, die terughoudend zijn in het geven van seksuele voorlichting aan kinderen. Voor ouders is het vaak moeilijk om seksualiteit visueel te maken in de vorm van gebaren. Een gebaar als neuken bijvoorbeeld, daar worden ouders huiverig van”. AANPAK SEKSUEEL MISBRUIK Hoe is dat nu? Doordat in de afgelopen paar jaar in twee doveninstellingen in Nederland, in Zoetermeer (2003) en in St. Michielsgestel (2002), grote misbruikzaken aan het licht kwamen, is er volgens Monica een verandering gaande. Monica: “Die openbaarheid heeft een grote rol gespeeld. Het thema seksueel misbruik heeft nu veel meer de aandacht. Instellingen hebben eindelijk aangegeven dat de problematiek aangepakt moet worden. Met name de oudervereniging Fodok (Nederlandse Federatie van Ouders van Dove Kinderen) heeft zich enorm hiervoor ingezet”. Nadat in 2001 op initiatief van de FODOK door organisaties van binnen en buiten de dovenwereld de knelpuntennotitie Een duidelijk gebaar: aanpak van seksueel misbruik van doven was opgesteld, heeft de Fodok het voorstel gedaan werkgroepen op te richten om diverse aspecten van de problematiek rondom seksueel misbruik van doven aan te pakken. Die werkgroepen, bestaande uit vertegenwoordigers van allerlei organisaties in de dovenwereld, houden zich bezig met de instelling van een consultatieen adviesteam, de ontwikkeling van voorlichtingsmateriaal, scholing en voorlichting over de problematiek aan derden. Monica: “Je ziet dat er nu allerlei ontwikkelingen gaande zijn. Zo is onlangs de website www.weetal.nl in werking gegaan. Op deze website wordt alle informatie over seksualiteit aangeboden in de Nederlandse gebarentaal, in gesproken Nederlands, in eenvoudig geschreven Nederlands en met behulp van illustraties. Ook begrippen als verkrachting,

“Het gaat er niet alleen om dat je hoort

wat iemand zegt, maar ook hoe die

BEPERKTE INFORMATIE Monica merkt dat cliënten niet direct met

• nummer 27 •

persoon dat zegt” een tweede taal, dus is het lezen van teksten zoals de krant ook niet makkelijk. Daarom lopen doven in de huidige informatiemaatschappij vaak een informatieachterstand op. Monica: “Je merkt dat cliënten soms lang hebben gedacht dat bepaalde handelingen normaal waren, dat ze erbij hoorden. Zeker een aantal jaren geleden waren er nog helemaal geen aanpassingen op televisie als ondertiteling, er waren

pagina 2

aanranding, misbruik en incest kunnen opgezocht worden. Daarnaast is het meldpunt seksueel misbruik voor doven in het leven geroepen om doven en slechthorenden bij (vragen over) seksueel misbruik en ongewenste intimiteiten ondersteuning te bieden. Men kan een melding doen van seksueel misbruik, en het meldpunt kan de hulpverlening uitzoeken”. Een aandachtspunt in Monica’s werk is preventie. “PsyDoN pleit al jaar en dag voor onder andere herkenning en erkenning van de problematiek van seksueel misbruik op scholen en instellingen. Maar PsyDoN heeft een klein team en de mogelijkheden zijn beperkt. Nu onder andere de Fodok het groot heeft aangepakt staan de scholen er meer open voor. Maar voor de hulpverlener blijft de deur nog teveel gesloten. Je ziet dat scholen nog steeds vinden dat ze problemen zelf moeten oplossen. Terwijl ik denk: maak gebruik van onze expertise!”

seksueel misbruik. Deze kwaliteiten maken PsyDoN zo toegankelijk voor deze doelgroep. Wij pleiten er ook voor dat de politie gebruik maakt van een GGZ-tolk zodra een doof of slechthorend persoon aangifte van seksueel misbruik komt doen. De politie heeft van ons een lijst gekregen

informatie over seksualiteit voor dove en slechthorende jongeren, ontwikkeld door SSE film- en videoproducties, in opdracht van CG-raad, FODOK, KEGG, Rutgers Nisso Groep en Viataal. Op www.weetal. nl wordt alle informatie aangeboden in de Nederlandse gebarentaal, in gesproken Nederlands, in (eenvoudig) geschreven Nederlands en met behulp van illustraties. De site bevat een naslagwerk met onderwerpen als je eigen lichaam, voorbehoedsmiddelen en seks. De site heeft ook een interactief gedeelte: drie interactieve stripverhalen over seksualiteit en seksueel misbruik. De jongeren kunnen zelf het gedrag van de stripfiguren in bepaalde situaties beïnvloeden.

“Als een docent niet gebaarvaardig is,

blijft grensoverschrijdend gedrag tussen

OPEN KLIMAAT Ook al zijn er goede ontwikkelingen gaande, we zijn er volgens Monica nog niet. “Mijn wens is dat er nog meer een open klimaat op scholen en instellingen ontstaat. Waarin ook medewerkers elkaar kunnen aanspreken op gedrag. Waar seksuele voorlichting standaard aan de orde komt. En uiteraard dat alle docenten gebaarvaardig zijn. Want als een docent niet gebaarvaardig is, is de kans groot dat hij of zij essentiële communicatie tussen leerlingen onderling mist, waardoor signalen van grensoverschrijdend gedrag onopgemerkt blijven. Het gedrag gaat onderling voort en kinderen gaan denken dat dit normaal is. Ook volwassen doven moeten overigens worden voorgelicht, dat wordt nog wel eens vergeten. Want ook zij denken dat bepaald gedrag normaal is”. Verder blijft Monica hameren op het belang van de expertise van PsyDoN. “Het is belangrijk dat een hulpverlener over goede communicatieve vaardigheden beschikt zoals gebaarvaardig zijn maar ook voldoende kennis heeft van de dovencultuur en van de problematiek

pagina 3

kinderen onopgemerkt” met tolken die zij kunnen inschakelen. Ook het meldpunt voor doven is in het bezit van zo’n tolkenlijst. Tevens kunnen scholen bij ons terecht voor advies over secundaire preventie als het opstellen van protocollen en de aanstelling van vertrouwenspersonen”. Tot slot wil Monica nog wijzen op het feit dat ook bij horende verwijzers het PsyDoN nog niet altijd bekend is. “Daardoor kan het gebeuren dat de dove cliënte in het horenden circuit terechtkomt waar geen adequate hulp geboden wordt. En dat is zonde en onnodig”. PsyDoN, Keizersgracht 572, 1017 EM Amsterdam. T: 020 5218 213, Tekst T: 020 5218 208, F: 020 5218 210, E: [email protected], www.psydon.nl Bereikbaarheid: ma. t/m vrij. 09.00 17.00 uur. WWW.MELDPUNTDOVEN.NL Doven en slechthorenden of ouders van dove kinderen kunnen melding maken van seksueel misbruik door te bellen met 0900-melddoof of 0900-63533663. Ook voor vragen of iets te ver gaat, kan het meldpunt worden gebeld. Deskundige hulpverleners met vakkennis op het gebied van seksualiteit en seksueel misbruik ondersteunen het meldpunt. Het meldpunt is ondergebracht bij een onafhankelijk bureau, het bureau DDS (Dienstverlening aan Doven en Slechthorenden). WWW.WEETAL.NL www.weetal.nl is een website met

WWW.FODOK.NL De FODOK is de Nederlandse Federatie van Ouders van Dove Kinderen. De FODOK is opgericht om de belangen van dove kinderen en hun ouders te behartigen. Zij verschaft (onafhankelijke) informatie, en behartigt (politieke) belangen op vele fronten. Op de site informatie over thema’s, publicaties en brochures, agenda, nieuwsbrief etc. PUBLICATIES: • Een duidelijk gebaar: aanpak van seksueel misbruik van doven, Hannink, M., 2001, Fodok, namens de werkgroep Aanpak seksueel misbruik van doven. • Geestelijke gezondheid van doven, Psychische problematiek en zorggebruik van dove en ernstig slechthorende volwassenen, Graaf R. de, R. Bijl.1998, Utrecht, Trimbos-instituut. ISBN 90 52532 62 1

1

Geestelijke gezondheid van doven, Graaf, R. de, en R. Bijl, 1998, Utrecht, Trimbosinstituut. ISBN 9052532621 2 Uit: Een duidelijk gebaar: aanpak van seksueel misbruik van doven, Hannink, M., namens de werkgroep Aanpak seksueel misbruik van doven, FODOK, oktober 2001. 3 Vanwege de hechte gemeenschap, de eigen taal en de gebruiken van doven spreekt men ook wel van dovencultuur.

m a a r t

05

Column

KLIKSPAAN

BOTERSPAAN

Omdat de samenleving zo individualistisch is geworden kunnen er strafbare feiten vlak onder onze neus plaatsinden of voorbereid worden die we niet hebben voorzien. Om dit probleem te tackelen doet de overheid steeds vaker een beroep op een ieder van ons om toch vooral beter op elkaar te letten en (vermoedelijke) misstanden te melden. Zo zijn onder andere de tiplijnen ‘Meld Misdaad Anoniem’, het ‘Meldpunt Ongebruikelijke Transacties’, ‘Project Zoeklicht’ en het ‘Meldpunt Kindermishandeling’ ingesteld. Klokkenluiders worden soms publieke helden, zoals Van Buitenen van de Europese Commissie. Maar niet altijd, kijk naar Ad Bos, klokkenluider in de bouwfraude affaire. Maar hoe makkelijk is het nou om die telefoon te pakken en je vermoedens kenbaar te maken? Ik heb zelf ondervonden hoe moeilijk het is om een vermoeden van kindermishandeling te melden. Als het zo duidelijk is dat een kind klappen krijgt is het wat anders: geef hier die telefoon en ik doe mijn plicht. Maar zo duidelijk is het vaak niet. Ik illustreer dit met een voorbeeld van mijn buren, die regelmatig ruzie hebben. Een aantal jaren geleden ben ik eens opgeschrikt door geschreeuw, gegil en een deurbel. Toen ik opendeed zag ik mijn buurvrouw staan met een bebloede hand en geheel hysterisch. Hij zou haar met een mes hebben aangevallen, hij beweerde het omgekeerde. Het was duidelijk dat dit niet in de haak was dus ik belde de politie. Die kwam, suste de boel en de rust keerde weer. In de loop der jaren werden er drie dochters geboren. Ruzies tussen het echtbaar waren er nog wel, en als het hoog opliep bonste ik wel eens op de muur of deur. Mijn partner was het daar niet mee eens, je behoorde je niet te bemoeien met andermans zaken. Ik wist wel beter. Dat moest je nou juist wel doen. Ik vermoedde dat de kinderen ook wel eens geslagen werden. Maar ja, echt zeker weten wist ik het niet. Na een tijd lang rustig te zijn geweest werden wij een paar weken geleden om vijf uur ’s nachts wakker van een hoop lawaai. Opnieuw hysterie en huilende kinderen. Ook voor mijn partner was de maat vol en belde aan. Hij is de rust zelfe en verzocht de buren op die toon om toch vooral ‘rustig’ te worden en aan de kinderen te denken. Ik lag te trillen in mijn bed en dacht aan die arme kinderen die getuige waren van ik weet niet wat. Psychische mishandeling en wie weet ook fysieke mishandeling. Het AMK spookte door mijn hoofd. Moest ik nou melden of niet? Ik beken dat ik opluchting voelde toen ik hoorde dat ze binnenkort gaan verhuizen. Misschien zijn hun aanstaande buren wel zo dapper om de telefoon te pakken. Ik was het in ieder geval niet en ik vermoed, gezien de onderrapportering van kindermishandeling, velen met mij ... Simone Timman Simone Timman is beleidsmedewerkster bij het Steunpunt Seksueel Geweld Amsterdam.

LOVERBOYS In Loverboys, een publieke zaak komen tien mannen aan het woord die verdacht worden van loverboypraktijken of al veroordeeld zijn van mensenhandel. Daarnaast komen politie, sleutelfiguren en andere deskundigen aan het woord. Anke van Dijke, Linda Terpstra en Marion van San, Amsterdam, uitgeverij SWP, € 12,ISBN 90 6665 646 8. Kijk op www.swpbook.com/ www.terpstravandijke.nl HUISELIJK GEWELD Kind tussen twee vuren. Preventie- en hulpprogramma’s voor kinderen die getuige zijn (geweest) van huiselijk geweld, Wendela Wentzel i.s.m. Annemiek Haalboom, Nonja Meintser en AnneMarie de Ruiter. Utrecht, TransAct, 2004.

PublicatieS ISBN: 90 72127 50 1. Deze handreiking biedt een overzicht van lopende projecten en geeft aanknopingspunten en tips voor nieuwe initiatieven. De hier verzamelde informatie en inzichten zijn gebaseerd op reeds ontwikkeld hulpverleningsmateriaal en op interviews en gesprekrondes met deskundigen en professionals die betrokken zijn bij de diverse projecten ‘Kinderen als getuige van huiselijk geweld’. Meer informatie: www.transact.nl METHODIEK KINDERTELEFOON De methodiek van de Kindertelefoon. Anique de Beyn, Amsterdam, 2004. ISBN: 90 8560 013 8. In deze publicatie staat de manier waarop medewerkers van de Kindertelefoon een gesprek met een kind voeren centraal. Zij nemen kinderen en hun mening serieus en passen hun houding en rol aan. Het boek bevat een gespreksmodel alsmede technieken en strategieën om het kind te helpen het

doel van het gesprek te verwezenlijken. Te bestellen bij Uitgeverij SWP voor € 16,50. Meer informatie: www.swpbook.com, T: 020 330 8040 of E: [email protected] DADERS SEKSUEEL MISBRUIK Iemand valt niet samen met zijn daden. Pastoraat aan daders van seksueel misbruik. Anneke Parmentier, Jeanette Deenik-Molhuisen, 2004. Deze nieuwe pastorale handreiking biedt een bezinning op pastoraat aan daders van seksueel misbruik. In 1999 hebben de Samen op Weg kerken zich uitgesproken over seksueel misbruik: De synode stelde daarbij dat de kerk onomwonden dient te kiezen voor de slachtoffers van seksueel misbruik. Deze handreiking is voor € 3,50 (inclusief verzending) te bestellen bij de afdeling brochureverkoop van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), T: 030 880 1724 of E: [email protected]. Meer informatie: www.pkn.nl

WetenswaardighedeN JEUGDPROSTITUTIE Per 1 februari heeft Nederland een Informatiepunt Jeugdprostitutie. Dit informatiepunt gaat in opdracht van het Ministerie van Justitie de jeugdprostitutie in Nederland in kaart brengen, waarbij het accent zal liggen op de loverboyproblematiek, minderjarige slachtoffers van vrouwenhandel en jongensprostitutie. Het informatiepunt is ondergebracht bij TransAct en biedt ondersteuning aan beleidsmakers, hulpverleners, politie en justitie bij de aanpak en preventie van jeugdprostitutie. Zij kunnen hier terecht voor informatie over initiatieven, projecten en literatuur rondom jeugdprostitutie, feiten en cijfers, ‘good practices’ en voorlichtingsmaterialen. Voor meer informatie: T: 030 232 6540 of [email protected]

• nummer 27 •

SCENARIO ZEDENZAKEN EN MAATSCHAPPELIJKE ONRUST In 2004 was het Steunpunt Seksueel Geweld maar liefst zes maal casemanager van het Scenario Zedenzaken en Maatschappelijke Onrust. Daarnaast zijn er twee advieszaken geweest. De samenwerking met de contactpersonen is wederom naar volle tevredenheid verlopen. Het plan is om in mei een contactpersonendag te organiseren om allen te bedanken voor de inzet en om hen (met name diegenen die geen scenario hebben meegedraaid) te informeren wat er de afgelopen tijd is gebeurd. Contactpersonen ontvangen hier binnenkort een uitnodiging voor.

GEDRAGSREGELS Op 27 januari jongstleden heeft de wethouder van Sport, Hester Maij, de nieuw opgestelde huis- en gedragsregels voor sporthallen officieel in gebruik genomen. Na het protocol Veiligheid Zwembaden, dat twee jaar geleden is ingevoerd, is eind 2004 besloten om de uniforme huis- en gedragsregels voor alle gemeentelijke sporthallen en de verenigingshallen in te voeren. Eén van de regels is: Ongewenste intimiteiten, verbaal en/of lichamelijk geweld worden niet getolereerd. Met deze regels moeten de Amsterdamse sporthallen gezonde, gezellige en vooral ook veilige sportvoorzieningen blijven. Meer informatie: www.sport.amsterdam.nl

TOEKOMST GGZ Het Landelijk Forum GGZ en het Trimbos-instituut in samenwerking met Regioconsult GGz organiseren 28 april 2005 in de Meervaart te Amsterdam het congres De GGz lost op! Tijdens dit congres worden de deelnemers uitgedaagd mee te denken over de toekomst van de geestelijke gezondheidszorg. Het congres is bedoeld voor iedereen die bij de GGz is betrokken: behandelaren, begeleiders, verpleegkundigen en therapeuten, cliënten en naastbetrokkenen, managers, verzekeraars en beleidsmakers, vertegenwoordigers uit andere sectoren en van gemeenten. Nadere informatie en aanmelding via: Logacom, T: 020 320 3364, E: [email protected]. Inhoudelijke informatie via: Trimbosinstituut, E: [email protected]

KINDERMISHANDELING Op 21 april a.s. vindt in de Concertzaal in Tilburg het symposium Kindermishandeling horen-zien-spreken plaats. Doel van het symposium: het probleem van kindermishandeling aan de orde stellen bij artsen, leerkrachten en anderen die er uit hoofde van hun professie mee te maken krijgen; uitwisselen van ervaringen en problemen in het omgaan met (vermoedens van) kindermishandeling en bovenal van de manieren om kindermishandeling te voorkomen en te beëindigen; kennis maken met elkaar en het bevorderen van multidisciplinaire werkrelaties en netwerken. Kosten: € 25,- p.p. Meer informatie en aanmelding via: www. horenzienspreken.nl of E: [email protected]

De vernieuwde Verwijsgids Seksueel Geweld is uit! Deze gids biedt, naast een beschrijving van het algemene hulpaanbod van de instellingen, een overzicht van de hulpverleningsmogelijkheden bij actueel seksueel misbruik van kinderen en van hulpverleningsmogelijkheden bij verwerking van seksueel geweld in het algemeen. De Verwijsgids kost € 17 en is te bestellen bij het Steunpunt, T: 020 555 5227 of E: [email protected]

Colofon

AgendA Nieuwsbrief nr 27, maart 2005 verschijnt 3 maal per jaar, oplage: 500 Uitgave

Steunpunt Seksueel Geweld Amsterdam Redactie

Vera Schüller Marianne van Staa Simone Timman Marjolein Leguijt DTP

Yusuf Kho vormgevers IA BNO Amsterdam Verspreiding

gratis onder hulpverleners in Amsterdam e.o.. Gebruik van teksten en artikelen uit de nieuwsbrief met bronvermelding is toegestaan. Bel voor extra nummers:

Steunpunt Seksueel Geweld T: 020 555 5227 F: 020 555 5696 E: [email protected] www.gggd.amsterdam.nl

SiteS WWW.LAMPION.INFO Lampion is een samenbundeling van kennis over knelpunten en oplossingen in de (gezondheids)zorg aan illegaal in Nederland verblijvende personen. Hulpverleners en begeleiders kunnen met Lampion contact opnemen met vragen en problemen op verscheidene terreinen. Deze kunnen gaan over zorginhoudelijke zaken waarmee hulpverleners geconfronteerd worden of over de bekostiging van de hulpverlening. U vindt hier informatie, antwoorden op vragen en verwijzingen naar andere instanties. Voor meer informatie kunt u ook bellen naar nummer: 030 234 9855 (maandag t/m vrijdag van 12 tot 17 uur).

WWW.SPIRIT.NL SaC-Amstelstad Jeugdzorg heet vanaf 1 januari 2005 ‘Spirit’. Spirit staat voor ‘kracht’ en ‘mentaliteit’. Dit verwijst naar de kracht en mentaliteit van hulpverleners om jeugdigen en opvoeders te helpen bij problemen bij opgroeien en opvoeden. Er wordt naar gestreefd die hulp zo te geven dat jeugdigen en opvoeders na de hulp weer zelf vorm kunnen geven aan opgroeien en opvoeden. Met de nieuwe naam wordt ook een nieuwe huisstijl geïntroduceerd.

WWW.RUTGERSNISSOGROEP.NL De website van Rutgers Nisso Groep is vernieuwd. De Rutgers Nisso Groep doet onderzoek, ontwikkelt voorlichtingsprogramma’s en heeft een eigen Informatiecentrum op het gebied van seksualiteit. De site kan geraadpleegd worden voor informatie over lopende projecten, onderzoeksrapporten of om te zoeken in de databases.

m a a r t

05